ANG PAG-AANDUKHA NG KRISTIYANISMO SA PILIPINAS:

PAGSUSURI SA IGLESIA FILIPINA INDEPENDIENTE (IFI)

Ang Iglesia Filipina Independiente (IFI) o mas kilala bilang Simabahang Aglipayano ay

isa sa mga pangunahing institusyon sa lipunang Pilipino. Pangunahin nitong katangian ang

maka-Diyos at maka-Bayan nitong adhikain. Makikita ito sa mga ritwal, gawaing pansimbahan,

mga pagsamba at ideolohiya ng mga simbahang ito.

Sa simula pa lamang ng pagkakatatag nito ay ipinagmamalaki na niya ang kanyang

pagiging maka-Pilipino. Naitatag ang simbahang ito sa pagnanais na magkaroon ng Pambansang

Simbahan na magbibigay na pangungunahan ng mga Pilipino at maglilingkod para sa mga

Pilipino. Naging pangunahin ng Simbahang ito sa pagiging radikal at sa pagtuligsa sa anumang

hindi magagandang pangyayari sa lipunang Pilipino. Nanguna ito sa pagtutol sa mga patakarang

Amerikano at katulong ng mga progresibong samahan sa mga gawain upang isulong ang ganap

na kalayaan ng bansa.

Isa sa mga litaw na kasangkapan ng simbahang ito upang mapanatili ang kanyang

pagiging katutubo ay ang kanyang liturhiya ng misa. Mula sa wikang ginagamit dito hanggang sa

mga salitang ginamit ay nilalaman ito ng maka-Pilipinong pananaw. Sa papel na ito ay susuriin

ang mga katangiang ito at titingnan kung patuloy nga bang tinataglay ng Simbahang ito ang

kanyang pinagmulang adhikain.

1
KABANATA I : INTRODUKSIYON NG PANANALIKSIK

Nagsimula akong maging aktibo sa Kabataan ng IFI noong taong 1999. Mas higit na

nabigyang linaw sa akin ang kasaysayan at ministeryo nito noong dumalo ako sa unang

pagkakataon nsa isang taunang gawain ng Kabataan ng simbahan noong 2000 sa lalawigan ng

Laguna. Mula noon ay unti-unti na akong nagkaroon ng interes sa simbahang kinabibilangan ko.

Noon din ay sinimulan ko ang pagbulatlat sa Kasaysayan at Pinagmulan ng Iglesia Filipina

Independiente. Sa pitong taon ng mahigit na aktibong pananatili at pakikibahagi sa mga gawain

sa loob ng simbahan, hindi ko kailanman napagtuunan ng pansin ang liturhiya ng misa na sa

kakatuwang pagkakataon ay madali kong nakabisa bunga ng tuwinang pagsisimba.

Sinasabing palaging naisasantabi nga ang aspektong ito ng mga miyembro ng IFI.

Kakaunti ang pag-aaral na nagawa para sa liturhiya at ang ilan ay pawang pagsasalaysay lamang

ng mga pagbabago at pag-unlad na naganap sa liturhiyang ito. Bunga nito, mababaw din ang

naging pagkakaunawa ng mga tao sa mga litanyang palagi nilang binabanggit sa pagdaraos ng

misa. Kadalasan pa nga, sa mga ordinaryong maninimba ay nagiging isang bahagi lang ito ng

gawaing simbahan, isang napakapamilyar na sangkap ng pananampalataya. Sa kasawiang palad,

ang liturhiya ay hindi nabigyan ng sapat na pagkilala bilang isang mahalagang elemento ng

simbahang ito na naging instrumento upang patuloy na maisabuhay at maisalin ang

ipinagmamalaking tradisyon ng Simbahang Aglipayano.

Dahil dito, nais tangkain ng mananaliksik na suriin ng mas masinsin at malalim ang

teksto ng pagsamba na ginagamit ng Iglesia Filipina Independiente mula pa nang itatag ito. Nais

nitong bigyan ng mas malinaw, mas malalim, at mas matibay na identidad ang aspektong ito ng

simbahan na palagi na lang hindi nabibigyan ng pansin. Isa itong paraan upang lubusan kong

makilala ang kinabibilangang simbahan sa pamamagitan ng liturhiya nito at alamin ang

2
kahalagahan ng liturhiyang ito sa patuloy na pag-inog at pagpapatibay ng tradisyong ng

Simbahang Aglipayano. Nais nitong tuklasin ang kagandahan at yaman ng teksto (at musika –

liriko lamang) ng pagsamba na itinuturing na “buhay na pamana” ng Iglesia Filipina

Independiente sa mga miyembro nito at sa kasaysayan ng simbahan sa lipunang Pilipino.

SAKLAW AT LALIM:

Ang pag-aaral na ito ay magtatangkang isalaysay at suriin ang mahabang kasaysayan ng

Iglesia Filipina Independiente, gayundin ang mga sentral na ideolohiyang isinasabuhay ng

simbahang ito. Mula dito ay sisimulang hugutin ang mga aspekto at konseptong nabuo sa loob ng

simbahang ito, kung saan nagmula ang identidad nito na maka-Diyos, makabayan at radikal.

Isasalaysay din ang mga karanasang nangyari sa looob ng institusyong ito na patuloy na

humubog sa kanyang identidad at ideolohiya.

Magbibigay din ng maikli ngunit masinsin na pagsilip sa teolohiyang sinusundan ng

Iglesia Filipina Independiente, ang mga katuruang nakapaloob dito, pati na rin ang kulturang

pumapaloob o sumasaklaw sa teolohiyang ito. Magkakaroon rin ng pagtatangka na bigyang

paghahambing ang teolohiya ng Iglesia Filipina Independiente at ng liturhiya ng Romano

Katoliko upang higit na mapalitaw ang katangian ng IFI na sa ganang siya lamang ang

nagtataglay.

Mula rito ay bibigyang pagsusuri ang liturhiyang pumapaimbulog sa loob ng 104 taong

eksistensiya ng Iglesia Filipina Independiente sa lipunang Pilipino. Sa pamamagitan ng

paglalahad ng kasaysayan ng pag-unlad at pagbabagong-anyo ng opisyal na liturhiya nito,

ipakikita kung paano ito ginamit upang lubusang pumaloob sa katutubong paniniwala, tradisyon

at kultura ng mga Pilipino. Titingnan din kung paanong ang liturhiyang ito ay naging

3
instrumento sa pagpapanatili at pagpapatuloy ng “Tradisyon at Pamana” ng Simbahang

Aglipayano sa kanyang mga miyembro. Kasama na rito ang halaga nito sa kasaysayan ng

Kristiyanismo sa bansa at sa pagunlad ng pagkaunawa ng Pilipino sa kanyang pananampalataya.

Partikular na titingnan ng pag-aaral na ito ang Oficio Divino ni Isabelo de los Reye Sr. na

ginamit mula 1906-1961, ang Filipino Missal at Filipino Rituals na naging opisyal na gamit ng

IFI mula 1961 hanggang sa kasalukuyan. Bahagi na ng dalawang nabanggit ang liturhiyang

ginagamit sa pagdaraos ng misa at iba pang selebrasyon sa kasalukuyan. Ang liturhiyang

ginagamit sa pagdaraos ng misa (ordinaryong misa na idinaraos tuwing linggo) ang pangunahing

pag-aaralan at susuriin ng pagaaral na ito. Mula dito’y palilitawin ang mga katangian nito na

tanging IFI lamang ang nagtataglay.

Ang mga sangguniang gagamitin para sa pag-aaral na ito ay iyon lamang mga tekstong

nakasulat sa wikang Filipino at/o Ingles, sa kadahilanang ang mananaliksik ay walang sapat na

kaalaman para suriin ang mga tekstong nakasulat sa wikang Kastila at Iloko. Gayunpaman, ang

mga tekstong ito na may kasalukuyan nang salin sa wikang Filipino at/o Ingles ay gagamitin na

rin bilang sanggunian. Bukod pa dito, bibigyang pagkilala rin ang pagkakaroon ng ganitong mga

teksto na naging mga pangunahin rin namang dokumento ng IFI.

Gayundin, magkakaroon ng paglilista at pagsusuri ng mga awitin ng IFI na itinuturing na

malaking bahagi ng liturhiya at pagsamba ng simbahang ito. Ipakikita kung paanong ang pag-

aangkla ng musika at panitikan ay naging isang mahusay na kasangkapan upang higit na

mapatatag at mapa-unlad ang pananampalataya ng mga miyembro nito.

TALASALITAAN:

Kristiyanismo - unibersal na simbahan; ang pananampalataya batay sa mga katuruan, sa buhay,

at sa mga halimbawang ipinakita ni Kristo; ang paniniwala kay Kristo bilang siyang anak

4
 ng Diyos at tagapagligtas ng tao; isang relihiyong monoteista na nakabatay sa buhay at turo

ni Hesus ng Nazareth ayon sa isinulat ng kanyang mga tagapagsunod sa Bagong Tipan

Teolohiya – isang Pilosopiya ng relihiyon; ito ay ang pag-aaral sa kahulugan ng konsepto ng

Diyos at ang pagkamakatwiran ng paniniwala na merong Diyos; ang pag-aaral ng relihiyon,

lalo na ang Kristiyanong pananampalataya at ang kaugnayan ng Diyos sa mundo; ito ay

isang didiplina na nagtatangkang magpahayag at magsabuhay ng isang pananampalataya

bilang pangunahing adhikain, pahayag o pinaniniwalaan, sa pamamagitan ng kanyang mga

salita, gawain, at mga ritwal.

Liturhiya – ang daloy ng mga gawaing pang-simbahan, karaniwang sa pagdaraos ng banal na

misa; ang pagkakasunod ng mga ritwal sa isang pormal na pagsamba, lalo na sa pagdaraos

ng Banal na Eukaristiya, o ang Huling Hapunan ni Kristo.

Pag-aandukha – ang “pag-aampon” ng isang konseptong banyaga upang iangkop sasariling

lipunan at konteksto. Sa pamamaraang ito, sinasala ang mga bagong ideolohiyang hinago

sa ibang lipunan at ibinabagay ito sa sariling kalinangan at pagpapahalaga ng mga

mamamayan.

Nasyonalismo – Ayon kay Renato Constantino, ang Nasyonalismo ay isang konsepto ng

pagkakilala at isang kamalayan tungkol sa iyong sariling bayan o bansa. Kung susuriin

natin, ang Nasyonalismo ay pinagsamang mga salita ng “nasyon” o bayan o bansa at ng

“ismo” o ang isang kilusan, o doktrina o paniniwala. Kung gayon, ang Nasyonalismo ay

isang kilusan o pagkilala sa isang nasyon o bayan.

Kaya’t bago pa man tayo nagsimula sa malalimang pagtalakay ng Nasyonalismo,

mabuti sigurong talakayin natin kung ano ang konsepto ng Nasyon. Ayon pa kay Renato

Constantino, maraming salik ang isinasaalang-alang bago makabuo at masabing mayroong

5
 umiiral na isang nasyon o bayan. Ito ay ang Pagkakakilanlan o “Identity” at ang

Kamalayan o “Conciousness”. Ang Pagkakakilanlan ay kinapapalooban ng mga bagay o

materyal na pisikal, at otomatiko nang naibibigay sa isang bansa. Ito ang mga salik na taal

ang pagkakaroon ng isang bansa o mamamayan, gaya ng Hangganan, Pamahalaan,

Kasaysayan, Pagkamamamayan o Citzienship, at Wika. Ang Kamalayan naman ay may

mas malalim na pangangailangang maunawaan. Ito ang salik na may higit na pagkilala sa

isang bayan. Naririto ang damdamin para sa bayan o ang pagmamahal dito, kultura,

tradisyon, paniniwala, seremonya, atbp.

Ayon naman kay Anthony David Smith, ang Nasyonalismo ay isang kilusan pang-

ideolohiya para sa paggiit at pangangalaga ng isang malaya, nagkakaisa, at identidad ng

isang grupo ng tao na may mga mamamayang magbubuo ng isang magiging tunay na bansa

o bayan.

KABULUHAN/SAYSAY:

Marami-rami na rin ang naging pag-aaral tungkol sa liturhiya ng Iglesia Filipina

Independiente. Sinuri nito ang pag-unlad ng liturhiya ng Simbahang it at kung paano nito

tinataglay ang tradisyon ng Nasyonalismo at pagpapaloob ng Kulturang Pilipino sa kanyang mga

gawain at pagdiriwang. Dito mas higit na nakilala ang Simbahang Aglipayano at ipinagmamalaki

nitong nananatiling buhay ang identidad na ito. Sa mga naging pag-aaral na ito, binagtas ang

mga pagbabago at pag-unlad na nagyari sa liturhiya ng IFI.

Mula sa mga naunang pananaliksik na ito, layon ng pagaaral na ito na magkaroon ng mas

masinsin na pagsusuri sa kasaysayan at teksto ng opisyal na liturhiya. Mula dito ay

magtatangkang palitawin ang mga salik na nagtulak sa maraming pagbabagong binagtas ng

6
Simbahang Aglipayano sa kanyang liturhiya at ano ang mga naging pagtanggap at/o pagtugon ng

mga miyembro nito sa mga nasabing pagbabago. Kaakibat nito ay mayroong pagtingin sa

kasalukuyang pagtingin at pag-unawa sa pagunlad ng liturhiya at ano ang kinakaharap nitong

hamon na kailangang matugunan sa darating na hinaharap.

Titingnan din ng pag-aaral na ito ang pinagbabatayang Teolohiya ng Iglesia Filipina

Independiente upang higit na maunawaan ang liturhiya ng Simbahang ito. Sa pamamagitan ng

pagsusuring ito ay unti-unting huhubugin at bibigyang mukha ang identidad ng IFI na naging

daan din sa unti-unti at patuloy na pagaandukha ng Kristiyanismo sa Pilipinas.

Ang pag-aaral na ito ay magkakaroon ng pagtingin batay sa pang-unawa at punto de bista

ng miyembro nito na walang malalim na kaalaman sa teolohiya nito. Ang obserbasyong gagawin

ng pananaliksik ay sa anggulong pang-akademiko, bago para sa ganitong pag-aaral at iba sa

nakagawian na ang mananaliksik ay isang teologo o isang kleriko.

Tunguhin din ng pag-aaral na ito na alamin kung bakit nagkaroon ng pangangailangan

para iugat sa kultura at Nasyonalismo ng Iglesia Filipina Independiente ang pagsasagawa ng

kanyang liturhiya, na kakaiba sa tradisyunal na liturhiya ng Simbahang Romano Katoliko na

kanyang pinagmulan.

Higit sa lahat, nais ng pananaliksik na ito na ipakita kung paano isina-Pilipino o

inandukha ng Iglesia Filipina Independiente ang Kristiyanismo, kung paano nito ipinahayag ang

pananampalataya na naka-ugat sa kamalayan at pagpapahalagang Pilipino. Titingnan kung paano

nito ipinahayag ang kanyang sariling paniniwala, paninindigan at damdamin na sadyang naka-

ugat sa Kulturang Pilipino sa pamamagitan ng pagsusuri sa kanyang liturhiya o teksto ng

pagsamba.

7
LAPIT/DULOG:

Ang pananaliksik na ito ay gagamit ng pagsasalaysay upang bagtasin ang maikling

kasaysayan ng IFI at nang maipakita ang pagbabago at pag-unlad ng liturhiya ng simbahang ito.

Ang kasaysayan ng Simbahang Aglipayano ay hahatiin ng mananaliksik sa apat na yugto kung

kailan nagkaroon ng malalaki at mahahalagang pagbabago sa kanyang kabuuan. Isasalaysay din

sa apat na bahagi ang kasaysayan ng liturhiya ng IFI, mula sa pagkatatag ng simbahan hanggang

sa pinakabagong inilathalang gabay sa liturhiya. Ang paghahating ito sa apat ay batay sa

pagbabagong-anyo ng liturhiya ng IFI at ang tugon nitong maglathala ng bagong pisyal na gabay

sa liturhiya.

Gayundin, susuriin nito kung paan naging isang mahalagang salik ang kultura sa ganap

na pagsasakatuparan ng maipakita ang pangangailangan sa Pag-aandukha ng Kristiyanismo sa

Pilipinas na pinangunahan ng IFI. Tatalakay din ito kung paano nilangkapan ng kulturang

Pilipino ang pananampalataya at kung gaano it kalitaw sa ilang mga gawaing pangsimbahan

gaya ng liturhiya ng kanyang banal na misa. Dito’y susuriin kung paanong ang mga elemento ng

kultura ay inilangkap sa liturhiya upang magkaroon ng isang pananampalatayang Kristiyano na

naipapahayag bilang maka-Pilipino.

Magkakaroon din ito ng pagsilip sa mga Aralin sa Teolohiya upang mapalitaw ang

paniniwala at pananaw ng IFI at kung paano ito nakikita sa kanyang liturhiya. Mula dito ay

magkakaroon rin ng pagsusuri sa teolohiyang ito upang higit na mapaigting ang pagbubuo ng

identidad ng Pagsasa-Pilipino ng Kristiyanismo ng IFI. Mula sa mga ito ay papalitawin ang

konsepto ng Nasyonalismo na pangunahing batayan ng pagkakatatag ng Iglesia Filipina

Independiente at siyang itinuturing na tatak nito.

8
 Ang mga datos na gagamitin sa pag-aaral na ito ay magbubuhat sa mga nauna nang pag-

aaral ukol sa IFI at sa ilang pag-aaral sa kanyang liturhiya. Gayundin ay magkakaroon ng

pakikipanayam sa mga pari at teologo ng IFI na may sapat na kaalaman sa teolohiya at liturhiya

nito. Bukod pa dito ay magsusuri rin ng liriko ng mga kantang ginagamit sa pagsamba ng IFI na

siyang mas nagpapakita ng tradisyon at kultura ng Simbahang Aglipayano; at gayundin ay

bahagi na din naman ng liturhiya nito. Magkakaroon din ng pakikipanayam sa mga miyembro at

hindi-miyembro ng IFI tungkol sa kanilang pananaw at tingin sa teksto ng pagsamba at

paniniwala ng IFI.

PAG-AARAL NG MGA KAUGNAY NA PANANALIKSIK:

Ang liturhiya ng ay ginamit ng Iglesia Filipina Independiente upang makapagbuo ng

isang identidad na maka-Diyos at maka-Pilipino. Isa itong mahalagang salik na siyang

nagpatatag at nagpaigting ng pagnanasang maiangkop ang Kristiyanismo sa kontekstong Pilipino

na siyang magiging inspirasyon upang mapaglingkuran ang kapwa at ang kanyang bayan. Sa

pamamagitan ng pagpapaloob ng kultura sa pananampalataya, i.e. paggamit ng sariling wika sa

pagdaraos ng banal na misa, ay unti-unting umugat ang Kristiyanismo sa kamalayang Pilipino.

Batay na rin sa mga ginawang sa pagaaral at sulatin nila. Isa ito sa mga pangunahing nagawa ng

IFI sa simula ng kanyang pagkatatag na humimok ng maraming Pilipino na makiisa sa kanyang

mga adhikain.

Ang pagpapaloob ng kultura sa Kristiyanismo ay isang mabisang paraan upang higit na

maipaunawa sa tao ang kanyang pananampalataya. Sa pamamagitan nito, naipapahayag ang

Kristiyanismo sa paraang nauunawaan ng mga Pilipino sa katutubong paraan na kanilang

nalalaman at batay sa kanyang kultura. Ang ganitong interpretasyon o pagpapahayag ng

9
Kristiyanismo ay tinawag na Folk Catholicism.

Ayon sa pag-aaral ni Jose de Mesa, ang Folk Catholicism ay isang anyo ng

pananampalatayang Kristiyano na nakaangkla sa tradisyon at kultura ng tao at itinuturing na

komunal na katangian ng kanyang lipunan. Ipinapahayag ito sa pamamagitan ng mga paniniwala,

pagpapahalaga, kagawian, at mga institusyon ng mga Pilipino. Nakatutulong ito sa pagbuo ng

isang Pangkalinangang Pagkakakilanlan (Cultural Identity) bunga ng pagsasanib ng isang

mayamang kultura at isang natatanging relihiyon.1

Ang Simbahang Katoliko ay aminadong malaki ang maitutulong ng pagpapaloob ng

pananampalataya sa kultura ng tao upang higit na mapatatag ang mga lokal na simbahan at

patuloy na umunlad ang buong simbahan sa kanyang lipunang kinabibilangan. Ito ay bilang

pagkilala sa Plurality of Culture,2 na hindi maiiwasang nagdudulot ng pagkakaiba at paglihis sa

doktrina at/o ideolohiya ng Iglesia Romana Katolika. Bilang bahagi ng pagpapaunlad ng

teolohiya nito, nagpalabas ng apat na mahahalagang dokumento para sa pagsasakatuparan ng

reporma ng simbahan noong dekada ’50 sa pagpupulong na kilala bilang Vatican II. Ito ay ang

Dei Verbum (The Dogmatic Constitution on Divine Revelation, November 1965), Lumen

Gentium (The Dogmatic Constitution on the Church, Novemer 1964), Gaudium et Spes (The

Pastoral Constitution on the Church in the Modern World) at Sacrosantum Concilium (The

Constitution on the Sacred Liturgy, December 1963). Sa pamamagitan ng huling dokumento, ay

binigyang diin ang kahalagahan ng liturhiya bilang pangunahing instrumento sa pagsasakultura

sa Kristiyanismo.3

Hango sa Inculturation and Filipino Theology ni Rev. Fr. Leonardo Mercado, ang

1
Jose M. de Mesa, Why Theology is Never Far from Home (Maynila: De LA Salle University Press, 2003),
p.81..
2
ibid., p.4.
3
ibid., p.6

10
pagsasakultura ng teolohiya ay isang dinamikong proseso kung saan pumapalob at nagiging

ganap na bahagi ng kultura ang pananampalataya.4 Ang prosesong ito ng pagsasakultura ay

dumaraan sa maraming hakbang upang ganap na maging bahagi ng kultura ang kanyang

inaangking kaisipan. Ang unang hakbang ay ang panggagaya o tuluyang paggamit ng konsepto

bilang sariling ideya. Susundan ito ng paggamit ng sariling wika upang makabuo ng mga

konsepto sa sariling pagkakaunawa at pakahulugan. Ang huling bahagi ng proseso ng pag-

aandukha ay ang pagbuo ng ng isang taal na katutubong konsepto batay sa sariling paniniwala at

halagahin ng mga katutubo.5

Sa pag-aaral na ito, kinikilala ang liturhiya bilang catalyst para sa Pag-aandukha o

Pagsasa-Pilipino ng Kristiyanismo sa Pilipinas. Ang liturhiya bilang isang instrumento ng pag-

aandukha ay mayroon tatlong katangian. Ito ay nagtataglay ng mga simbolo, mga ritwal at

gawain na napapaloob sa pagpapakahulugan at naiintindihan ng mga mamamayan. Nararapat rin

na ang mga nilalaman ng liturhiya ay nakapaloob sa pagka-unawa ng tao kung ano ang

katotohanan. At higit sa lahat, mahalaga rin na matugunan ng liturhiya ang pangangailangan ng

mga mananampalataya.6 Malaki ang pangangailangan sa Pag-aandukhang ito dahil sa ang mga

Pilipino ay likas na may pagtutol sa anumang bagay na dayuhan sa kanya at labas na sa kanyang

pangunawa at nakagawiang tradisyon.

Gaya ng Pagsasakultura ng Teolohiya, ang Pagsasakultura ng Liturhiya o Pagpapaloob ng

Liturhiya sa Kultura ng tao ay isang magandang hakbang upang higit na maunawaan ng tao ang

kanyang pananapalataya at gayundin ay mapaunlad ang kanilang ispiritwalidad. Ang ganitong

katangian ng liturhiya ay makikita na sa pagsibol pa lamang ng Iglesia Filipina Independiente.

Bagama’t sa simula ay batay sa liturhiya ng Romano Katoliko ang mga panalangin ng pagsamba

4
Leonardo N. Mercado, Inculturation and Filipino Theology (Maynila: Divine Word Publications, 1992), p.23.
5
ibid., p.24.
6
ibid., p.135-136.

11
ng Simbahang Aglipayano, nagpatuloy ang pagbabagong-bihis nito upang ganap na maisilang

ang isang liturhiyang may katangiang natatangi lamang sa Simbahang ito. Tinutuligsa nila

Achutegui at Bernad ang panimulang liturhiya ng IFI bilang huwad at kinopya lamang sa misa

Romano Katoliko at sinipi mula sa Book of Common Prayer ng Simbahang Episcopal. Ngunit sa

pagsusuri ng teksto ng liturhiya ng IFI ay makikitang nananatili ang pagtatangka nitong

humubog ng sariling identidad at estilo batay sa kanyang paniniwala at teolohiya. Ipinakikita

lamang nit ang patuloy na pagnanais nitong tumayo sa sariling mga paa at ipakitang siya man ay

may sariling hitsura, na kakaiba sa Iglesia Romana Katolika.

Sa pagsisimula ng IFI ay nakita na nito ang pangangailangan na gamitin ang kultura

upang higit na mapalalim ang pananampalataya at magagap ang Kristiyanismo. Isa ito sa mga

ipinagmamalaking tradisyon ng IFI bilang Makabayang Simbahan.

Sa pag-aaral ni Msgr. Moises Andrada at Edgar Yanga sa Oficio Divino ni Isabelo de los

Reyes Sr., kinilala niya ang pangunguna ni De los Reyes Sr. na ipagdiwang ang Banal na Misa

nang masaya at masigla. Ito ay dahil naniniwala siya na dapat na maging representasyon ito ng

ginhawa ng langit habang nasa lupa, kung saan mayroong kalayaan, pagkakapantay-pantay, at

pagkakapatiran. Ito ay sa pamamagitan ng pagsaliw sa masasayang musika at awitin sa mga

panalangin.7 Ang pagdaragdag ng musika sa pagsamba ay nakatutulong sa pagbuo ng

kapayapaan at kaisahan sa mga taong nananalangin. Sa pamamagitan nito ay kumawala ang

pananampalataya sa paniniwalang ito ay makakamit lamang sa pamamagitan ng pribado o

pansariling pananalangin. Dito’y nabuo ang konsepto ng samasamang pagsamba na nagbibigay

sigla at kaligayahan sa mga tao. Sa pamamagitan ng magkakatulad na karanasan ng mga tao at

7
Moises B. Andrade S.L.D. at Edgardo S. Yanga, The Oficio Divino and the Liturgy Inculturation by Isabelo de
los Reyes (Lungsod ng Quezon: Samba-Likhaan Foundation: The Asian School of Music, Worship and the Arts,
2002), p. 16.

12
ng kanilang pananabik sa kaginhawahan ay nakapaghabi ng mga panalangin na papawi sa

kalungkutan at pagkapagal ng mga tao, gayundin, ang patuloy na pagbibigay ng pag-asa na

makakamit ang inaasaham na saya. Dahil sa ganitong katangian ng Oficio Divino, nagkaroon ng

pagdiin sa kahalagahan ng personal na pakikipag-ugnayan ng tao sa Diyos na hindi na

nangangailangan ng isang tagapamagitan sa anyo ng mga santo. Binura din nito ang

paniniwalang ang kaginhawahan ay matatangap lamang ng tao sa langit batay sa kanyang

paglilingkod sa simbahan na siyang alagad ng Diyos sa lupa; bagkus ang kaginhawahan ay

iginagantimpala sa lupa sa pamamagitan ng produktibong pakikibahagi ng sarili sa kapwa at sa

lipunan. At higit sa lahat, ipinamamalita ng liturhiyang ito ang mabuting balita ng paglaya ng tao

sa kanyang pagkaalipin ay gawa ng Diyos sa pamamagitan ng patuloy na pagnanais ng taong

buuin at patatagin ang kanyang sambayanan.8

Gayunpaman, maging ang liturhiya ng IFI ay umunlad at nagbagong-anyo. May mga

pagkakataong nakita ang pangangailangang bihisan ng bago ang teolohiya at liturhiya ng

simbahang ito. Ang mga pagbabagong ito ay nagbigay ng impluwensiya sa pagbuo ng kamalayan

ng mga bagong miyembro ng simbahan. Sinasabing dala ng pagkakataon ay unti-unting naglaho

ang makabayang tradisyon ng IFI. Ngunit ang pagtugon ng tao sa ganitong pagbabago ay

nananatiling sa paghahanap ng nakagawiang tradisyon ng pananampalataya.

Ang Liturhiya ay isang pangunahing gawain ng Simbahan, ayon kay ni Rev. Fr. Tomas

Maddela. Sa kanyang pagsusuri sa kasaysayan at pagbabago ng tradisyon sa pagsamba ng IFI. ng

hiihingi ng ng panahon, maging sa tono ng hinihiling niya ang muling paglalagom ng teolohiya

nais tunguhin ng simbahan at muling balikan ang kahalagahan ng kultura sa pag-unawa ng

sariling pananampalataya. Ang katangiang ito ang nagsilbing identidad ng simbahan na dapat

pangalagaan at isabuhay sa mahabang panahon. Ayon pa sa kanya, ang kasalukuyang hamon na

8
ibid., p. 28.

13
muling buhayin ang maka-Diyos, makabayan, at radikal na identidad ng Iglesia Filipina

Independiente bilang kanyang tradisyon at pamana ay makikita sa kanyang liturhiya.9

Sa pag-aaral ni H. Ellsworth Chandlee, mahalaga ang liturhiya ng Iglesia Filipina

Independiente sapagkat ito ang patunay na maaaring maipahayag ang pananampalatayang

Kristiyanismo sa paraang maka-Pilipino.10 Ipinakikita nito kung paanong inilagay ng IFI ang

kanyang sarili sa mapa ng kasaysayan ng Pilipinas at sa Kasaysayan ng Kristiyanismo sa

daigdig. Tinataglay nito ang namumukod-tanging katangian ng pagsasanib ng Kristiyanismo at

katutubong kultura ng Pilipino upang humubog ng isang maaaring tawaging katutubong

Kristiyanismo. Ipinaliwanag ng kanyang artikulo ang pagbabagong anyo ng liturhiya ng IFI b

bilang pangangailangan nang magkaroon ng pakikipag-ugnayan ang IFI sa Protestant Episcopal

Church Of the United States of America bilang bahagi ng Concordat of Full Communion na

pinasok ng dalawang simbahan.11 Isinalaysay rin niya rito kung paano binuo ng IFI ang kanyang

bagong liturhiya sa tulong ng mga Episkopal.12 Ang nabuong bagong liturhiyang ito na tinawag

na Filipino Missal at Filipino Ritual ay isang patunay ng pagbabago ng paniniwala sa loob ng

Simbahang Aglipayano. Nagkaroon ito ng pag-angkin ng maraming panalangin mula sa liturhiya

ng iba’t ibang simbahan, pangunahin na ang Book of Common Prayer ng Simbahang Episkopal

ng Estados Unidos. Ang liturhiyang ito ang nagtaglay ng bagong pag-aandukha at pag-aangkin sa

loob ng Iglesia Filipina Independiente.

Ayon naman sa pag-aaral ni Rev. Ranche, isang kilalang sumusulat ng Kasaysayan ng

Iglesia Filipina Independiente, ang pag-aaral at ang pagbabaybay ng kasaysayan ng IFI at ng

9
Rev. Tomas S. Maddela, “Pagsamba at Pakikibaka: Ang Ating Buhay na Pamana” (Isang Papel na iniharap sa
Pambungad na Misa sa Pagdiriwang ng ika-98 Anibersaryo ng Iglesia Filipina Independiente sa Lungsod ng
Dumaguete, ika-1 ng Agosto, 2000), walang pahina.
10
Harry Ellsworth Chandlee, “The Liturgy of the Philippine Independent Church” Studies in Philippine Church
History (Ithaca at London: Cornell University Press, 1969, p.257.
11
ibid., p.265-266.
12
Ibid., p.267-268.

14
kanyang liturhiya ay hindi lamang dapat magkaroon ng layunin na alamain ang mga pangyayari

sa nakaraan, kundi ang mga pangyayaring ito ay dapat na maging isang inspirasyon upang

ipagpatuloy ang simulain ng simbahan. Pinag-ugnay niya ang Katipunan at ang Iglesia Filipina

Independiente sa pamamagitn ng pagpapakita ng mga konseptong tinataglay ng Simbahang

Aglipayano na may batayang hinango sa mga kaisipan ng Katipunan.13 Dito niya pinagtibay ang

pagkilala ng IFI sa Nasyonalismong iniwagayway ng Katipunan at kung paano ito ginamit ng

nauna upang taglayin ang damdaming pilit na kumakawala sa bawat Pilipino.

Sumasang-ayon si Rebd. Ranche na sa mahabang panahon ng Simbahang Aglipayano ay

nagkaroon ng mga pagkakataon na nanahimik at nabawasan ang pagiging radikal at progresibo

ng Simbahan, bunga na rin ng ilang mga sitwasyon at pangangailangan. Ngunit ang mga

pangyayaring ito ay dapat maging hamon upang muling maglagom ang buong Simbahan tungkol

sa kanyang mga layunin at adhikain sa kanyang kasalukuyan. Ito ang magtuturo sa buong IFI

kung paano nito isasabuhay na muli ang kanyang “buhay na pamana” na sa mahabang panahon

ay tila nahihimbing na.

Ang pag-aaral na ito ay humihingi ng mas masuring pag-unawa at pagkilala sa mga

katuruan ng simbahan at kung paanong ang pagiging Kristiyano ay isang instrumento upang

ipagpatuloy ang pagnanasang makamit ang kalayaan at kaginhawahan para sa kanyang kapwa at

sa buong bansa.

13
Rev. Apolonoi M. Ranche, “Liturgy and Ritual in the Iglesia Filipina Independiente” ( Isang Papel Pananaliksik na
iniharap sa St. Andrew’s Theological Seminary, Oktubre 2001), p. 10.

15
KABANATA II : ANG KRISTIYANISMO AT ANG PANANAMPALATAYANG PILIPINO

Ang Kristiyanismo sa Pilipinas ay mahigit na sa apat na daang taong pumapailanlang,

simula ng tumuntong si ni Fernáo Magalháes sa kapuluan ng bansa. Mula noon ay naging isang

mahalagang bahagi na ito sa buhay at paniniwala ng mga Pilipino. Naging isa itong kasangkapan

upang mas mabilis at mas madaling masakop ng mga dayuhan ang ating mga ninuno. Ginamit

ang mga katuruan nito upang ipawaksi sa mga katutubo ang kanilang relihiyong Bathalaismo at

Animismo. Simula noon, lubusang nang napaloob sa Kulturang Pilipino ang Kristiyanismo bilang

isang aspekto ng katauhan ng isang indibidwal.

Dalawa ang naging mukha ng Kristiyanismo sa mga unang siglo nito sa Pilipinas. Ang

una ay sa anyong mapang-akit ngunit mapanlinlang sa mga katutubo. Sa pamamagitan ng

relihiyong ito ay nahikayat ng dayuhan ang mga Pilipino na magpasailalim sa kanilang

kapangyarihan bilang tagapagligtas ng huli mula sa mga apoy ng impiyerno. Ito ay makikita sa

paggamit ng konsepto ng liwanag at kaliwanagan upang manghikayat ng marami sa

paniniwalang ang Krus na dala ng Kristiyanismo ay siyang magbibigay ng liwanag sa

kamangmangan at ginhawa sa kahirapan ng mga katutubo. Ang kwento ng buhay ni Hesukristo

sa Pasyon ay nagsilbing pangaral sa mga tao na ang tao’y dapat maghirap sa lupa dahil siya’y

makasalanan at makatatanggap lamang siya nang ginhawa sa langit kung siya’y naging

masunurin sa mga prayle.

Ang ikalawang mukha naman ay ang kabaligtaran ng una – mapagkalinga at tagapaghatid

ng pag-asa. Ito ang mga katuruang Kristiyano na kinilala at nag-ugat na sa ating kultura. Ginamit

itong dahilan ng mga Pilipino upang ipagpatuloy ang ilan sa kanilang mga kagawian at ritwal na

namana pa sa mga ninuno, o kaya nama’y dahilan upang kumilos sila ayon sa kanilang

16
pinaniniwalaan. Halimbawa, ang ideya ng isang tagapagligtas na tutubos sa paghihirap ng mga

tao (na isinalaysay sa Pasyon ni Hesukristo) ay ginamit upang mapagtibay ang pagsulpot ng mga

Kilusang Milinaryan at/o mga Samahan/Sektang Pangrelihiyon (kung saan ang pinuno ang

siyang itinuturing na tagapagligtas) na magliligtas sa sangkatauhan laban sa mga mapang-api at

mapang-abuso. Hanggang sa kasalukuyan ay may mga kaso pa nang pagsulpot ng mga

relihiyosong grupo na naniniwala sa pagdating ng kanilang tagapagligtas sa katauhan ng

kanilang pinuno.

Ang unang mukha ng Kristiyanismo ay ang relihiyong ipinakilala at ipinilit sa atin ng

mga dayuhang mananakop habang ang ikalawang mukha ay ang naging pagtanggap at/o

pagtugon ng mga Pilipino sa ipinakilalang pananampalataya. Ang naging tunggalian at talaban

ng dalawang mukhang ito ang siyang nagpa-unlad at humubog sa kasalukuyang pagtingin natin

sa Kristiyanismo bilang isang relihiyon at bahagi ng ating kultura.

Ang prosesong pinagdaanan ng Kristiyanismo upang ganap na maging bahagi ng Kultura

at Kamalayang Pilipino ay isang mahalagang kaganapan sa pagbuo ng Pananampalatayang

Pilipino. Ang pag-aangkop ng Kristiyanismo, na isang dayuhang ideolohiya, sa konteksto ng

lipunang Pilipino ay dumaan sa mahabang proseso ng pagsusuri sa nasabing konsepto; kaakibat

ng unti-unting pagtuklas at pagkilala sa sarili upang higit na maiayon ang kalooban sa nilalaman

ng inaangking kaisipan. At sa dulo ng mahabang paglalakbay ng Kristiyanismo sa kasaysayan ng

Pilipinas, unti-unti na itong nagbagong hubog at nagkaroon ng bagong hugis batay sa kung

paano ito hinubog ng kalinangang Pilipino. At ang Kristiyanismong iniluwal ng pagbabagong

anyong ito ay mas kilala na ngayon bilang Pananampalatayang Pilipino - isang relihiyong

nananatiling nakaangkla sa unibersal na konsepto ng Pananampalatayang Kristiyanismo,

ngunit ipinapahayag sa paraang tunay na Pilipino o Pananampalatayang Kristiyano ng mga

17
Pilipino.

Ang proseso ng Pag-aandukha ay hindi na bago sa lipunang Pilipino. Mula pa nang

dumating ang mga dayuhan sa kapuluan ng Pilipinas, dala ang kanilang mga baong kagamitan at

kaalaman, ay natuto na ang mga Pilipino na makiangkop sa mga dayuhang ideya. Batay sa

prosesong ito, ang pagtanggap ng dayuhang konsepto ay dumadaan sa proseso ng pag-alam,

pagsusuri, pagsasala, pag-aangkop, at pag-aangkin. Ang Kristiyanismo, marahil, ay dumaan din

sa ganitong proseso sa loob ng mahabang panahon.

Ang Iglesia Filipina Independiente (IFI), o mas kilala bilang Simbahang Aglipayano, ay

itinatag ng sambayanang Pilipino noong ika-3 ng Agosto, taong 1902 upang magkaroon ng isang

Simbahang Sarili na tutugon sa pangangailangang ispiritwal ng mga Pilipino. Isang hakbang din

ito upang maipakitang kaya ng Pilipinong pamahalaan ang kanyang sarili. Ang simbahang ito ay

iniluwal ng mahabang panahon ng pakikibaka para sa kasarinlan, nagsisilbing tagapagtaguyod

ng patuloy na pakikibaka para sa kalayaan mula sa mas maraming anyo ng pang-aalipin at

tagapagkanlong ng minimithing kaginhawaan para sa susunod na henerasyon ng mga Pilipino.

Ang simbahang ito ay higit na nakilala sa mga radikal nitong pagkilos laban sa dayuhang

mananakop. Ipinagmamalaki nito ang kanyang adhikain na “Paglingkuran ang Diyos at

Bayan!” (Pro Deo et Patria). At sa kadahilanang nais nitong itatag ang isang Makabayang

Pananampalataya, ang mga gawain, ritwal, at panalangin ng IFI ay may katangiang makabayan

at laban sa mapanakop na dayuhan, na isang mabuting halimbawa ng Pananampalatayang

Pilipino.

18
KABANATA III : ANG KASAYSAYAN NG IGLESIA FILIPINA INDEPENDIENTE

Ang kasaysayan ay may kanya-kanyang yugto, mga kabanatang nagsisilbing “panandang bato”

ng pagsisimula ng mga bagong pangyayari. Bawat isa nito ay nagsasalaysay ng mga

pagbabagong anyong pinagdaanan ng isinasalaysay at kung paano ito yumabong upang iukit ang

kanyang kalalagyan sa kasaysayan ng lipunan.

Kritikal ang bawat yugto ng kasaysayan. Ito ang humuhubog, nagbibigay hitsura at

nagbibigay hugis sa identidad ng isang indibidwal o institusyon. Ang paghabi ng isang kabanata

ay dumaraan sa mahaba at masalimuot na proseso ng maingat na pagsasala ng mga pangyayaring

may malaking kinalaman sa kasalukuyang kakaniyahan. Ginugunita nito ang nakaraan upang

mabuo ang isang salaysay na magbibigay linaw sa isang mas malaki at mahalagang pangyayari

sa panahong kasalukuyan.

Ang kasaysayan ng Iglesia Filipina Independiente ay nahahati rin sa maraming yugto.

Bawat yugto ay nagpapakita ng pagkabuo ng bagong mga ideya at paghubog sa nagbabagong

pulitikal, ideyolohikal at ispiritwal na aspekto ng buong Simbahan. Ipinakikita nito ang bawat

landasing tinahak ng Simbahang Aglipayano upang maging isang mahalaga at matatag na

institusyon sa lipunang Pilipino.

Ipinagmamalaki ng Aglipayano na ang kanyang kasaysayan ay bunga ng maraming

pagbabagong bihis ng lipunan sa paghubog ng kanyang sariling identidad. Ang pagkakasangkot

ng Simbahang Aglipayano sa maraming pagkilos upang isilang ang bayan ng Pilipinas ay isang

malaking karangalan at kadakilaan para sa buong Kongregasyon.

19
UNANG YUGTO: Ang Pagsibol ng Nasyonalismo sa Pilipinas

Ang bawat pagsilang ay hindi ang nagsisilbing simula ng buhay ng isang indibidwal.

Kadalasang ito ang pinaniniwalaan ng maraming manunulat ng kasaysayan. Tinitingnan na ang

pagsulat ng kasaysayan ay nagsisimula sa pagsilang ng isang indibidwal o pagkakatatag ng isang

institusyon. Kung tutuusin, ang umpisa ng kasaysayan ay dapat ugatin sa mas nauna pa sa

“pagsisilang” o “pagtatatag” – ito ang mga pangyayaring naging dahilan ng “pagsisilang” at

“pagtatatag”. Ito ay sa kadahilangang ang bawat pagbubuo o pagsisilang o pagtatatag ay bunga

ng mas mga naunang pagkilos o pagsisilang o pagtatatag.

Sa kasaysayan ng Iglesia Filipina Independiente, ang pagkabuo ng konsepto ng isang

Pambansang Simbahang Pilipino ay maiuuugat sa pagkabuo ng konsepto ng “Pambansa” at

“Pilipino” – ang pagsibol ng Nasyonalismo sa kapuluan ng Pilipinas. Ito ang mahabang proseso

ng pagbibigay anyo at pagpapakahulugan sa tinatawag na “Pilipino” at “Bansa”. Nag-uumpisa

ito sa pagnanais na kilalanin ang sarili bilang isang indibidwal hanggang sa kilalanin niya ang

kanyang kinabibilangang lipunan at pahalagahan ang kanyang sarili bilang bahagi ng lipunang

ito.

Ang yugtong ito ang babagtas kung paanong nagkaroon ng hubog ang Iglesia Filipina

Independiente mula sa tatlong malalaking kilusan sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga kilusang

ito ay maituturing na mahahalagang elemento na naka-impluwensiya sa pagkabuo ng kaisipan sa

isang Simbahang Pilipino at kung paano ito ginamit upang lumaya mula sa pagkaka-alipin – sa

aspektong pampulitika, panrelihiyon, panlipunan, at pangkabuhayan.

20
 Ito ay mga pangyayaring ibinunga ng mahabang proseso ng pagbubuo ng konsepto ng

Nasyonalismo – ang Kilusang Sekularisasyon ng mga Paring Pilipino para sa Simbahan, ang

Himagsikang Pilipino laban sa mga dayuhang mananakop at ang Kilusang Manggagawa sa

Pilipinas.

Kilusang Pilipinisasyon/ Sekularisasyon ng mga Paring Pilipino

Nang ipinataw ang estado ng Patronato Rea14l sa kanyang kolonyang Pilipinas,

nagkaroon ng matibay na pundasyon ang Simbahang Romano bilang isang institusyon sa

pamamahala ng buong kapuluan. Sa pamamagitan nito, pinangangalagaan ng Pamahalaan ng

Espanya ang kalagayan at karapatan ng Simbahang pamahalaan ang mga katutubo at lupain ng

kolonya. Mas higit itong nabigyang diin nang ipag-utos ni Haring Philip II noong 1594 na hatiin

ang Pilipinas sa iba’t ibang rehiyon at hayaan itong pamahalaan ng mga relihiyosong orden.

Ipinag-utos niya rin kay Gobernador-Heneral Dasmariñas na tiyakin na ang bawat rehiyon ay

pangangalagaan ng isang orden lamang – ang pamamahalaan ng mga Agustino ay hindi

nasasakupan ng mga Dominiko o mga Pransiskano o ng mga Heswita.15 Ito ay upang maiwasan

ang anumang alitan sa pagitan ng mga orden. Sinundan ito ng mga dekreto noong 1557 at 1561

kung saan ipinag-utos na ang mga obispo ay walang kakayahan at karapatan na maglipat o

magbigay ng parokya o misyon sa mga Sekular na pari kung ang mga ito ay nasasakupan na ng

mga Regular na pari.16 Sa pamamagitan nito, nawalan ng mga parokyang pamamahalaan ang

mga sekular na pari at kadalasang nauuwi na lamang sila sa pagiging ikalawang kura o katulong

14
Ang Patronato Real ay ang estado kung saan ang Hari ng Espanya ay itinalaga ng Santo Papa sa Roma na siyang
mangangalaga sa kalagayan ng mga Simbahan at mga misyonero sa kanyang mga kolonya upang magpalaganap ng
Kristiyanismo. Sa estadong ito ay nagsasanib ang kapangyarihan ng Estado o Pamahalaan at ng Simbahan.
15
Horacio de la Costa, S.J. , “The Development of the Native Clergy in the Philippines”, Studies in Philippine
Church History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p.70.
16
Ang mga Regular na pari ay iyong mga pari, karaniwang Espanyol, na kasapi ng iba’t ibang relihiyosong orden.
Ang mga Sekular na pari naman ay iyong mga HINDI kasapi ng mga orden at karaniwang mga Pilipino.

21
ng kura paroko. Ang mga dekritong ito ang higit na nagpatibay sa kapangyarihan ng mga regular

na pari upang malayang pamahalaan ang kanilang mga nasasakupang parokya at kalayaang

gawin ang anumang kanilang nais sa kanilang mga pag-aari.

Ang mga kautusang ito ay naging balakid sa pagkakaroon ng mga katutubo sa hanay ng

kaparian. Una, ang mga orden na ito ay hindi tumatanggap ng katutubong Pilipino upang maging

kasapi ng kanilang mga orden. Batay na rin ito sa napagkasunduan sa pagpupulong sa Ikalawang

Konseho ng Lima noong 1591, na siya ring ipinatupad sa Pilipinas. Ipinapalagay ng mga orden

na ang mga katutubo ay hindi pa handang pumasok sa bokasyon ng pagpapari dahil hindi ganap

na nauunawaan ng huli ang Pananampalatayang Kristiyanismo at hindi pa nito kayang talikuran

ang kanyang mala-paganong mga paniniwala at tradisyon. Ang pagtanggap ng mga katutubo sa

bokasyon ng pagppari ay maaaring magdulot lamang ng kaguluhan at pagkalito. Ikalawa, nasa

kamay ng mga ordeng ito ang kakayahang magturo ng doktrina ng Simbahan. At sa kadahilanang

nakaatang sa mga regular ang tungkuling pangalagaan ang kanilang mga parokya at ipagpatuloy

ang pagpapalaganap ng Relihiyong Kristiyanismo sa mga katutubo sa buong kapuluan, hindi na

ninanais pa ng mga ito na magkaroon ng mga karagdagang gawain, liban pa sa kanilang mga

gawaing pang-Simbahan. Ikatlo, walang paaralan o seminaryo na ipinatayo ang Espanya upang

magsanay ng mga katutubo sa bokasyon ng pagpapari sa Pilipinas. Gayundin, hindi na ninais pa

ng mga regular na pari na magsanay ng mga katutubo upang maging pari. At kung sakaling

magkakaroon man ng mga katutubo sa hanay ng kaparian, ang mga ito ay magiging mga sekular

lamang na katulong ng mga paring regular sa parokya. Dito pa lamang ay wala nang

pagkakataon ang mga katutubong pari na magkaroon ng pamamahalaang parokya.

Nabigyang pansin ang kawalan ng pormal na pagsasanay sa mga katutubo para sa

pagpapari sa Pilipinas noong kalagitnaan ng ika-17 siglo. Kapansin-pansin ito para sa mga

22
dumadalaw na kasapi ng Banal na Kongregasyon ng Propaganda, samahang nagsusulong ng

pagsasanay ng mga katutubo upang maging pari at tulungan itong ipalaganap ang Kristiyanismo.

Sa panahong ito, marami nang lugar, sa Timog Amerika at sa mga karatig bansa sa Asya, tulad

ng Hapon at Tsina; ay nagpapadala ng mga misyonero na nakatalaga upang magsanay ng mga

katutubo upang maging mga pari. Inapila ito ni Mnsgr. Francois Pallu, ng Banal na

Kongregasyon ng Propaganda sa Hari ng Espanya, batay sa kanyang mga nasaksihan nang

minsan siyang napadaong sa Pilipinas sa kanyang paglalakbay patungong Tsina. Taong 1667

nang tugunin ito nang hari sa pamamagitan ng isang kautusan para sa Arsobispo ng Maynila at sa

mga obispo na simulan ang pagsasanay sa mga katutubo, magpatayo ng mga seminaryo para sa

mga ito upang makapag-aral sila at mahasa sa bokasyon ng pagpapari. Ang mga katutubong ito

ay dapat na isang Kristiyano mula pa sa kanyang pagkabata, anak ng mga Kristiyanong

magulang, at nararapat na may kakayahan at kapasidad na mag-aral ng mga doktrina bilang

paghahanda sa kanilang pagpapari.17 Ngunit hindi pa ito ang naging simula upang magkaroon na

ng mga paring katutubo. Nagkaroon ng pagtatangkang magpatayo ng seminaryong magsasanay

ng mga katutubo ngunit hindi rin ito nangyari.

Mga unang taon ng ika-18 siglo lamang nang magsimulang tumanggap ng mga katutubo

ang maraming seminaryo at institusyon. Simula noon ay nagkaroon na ng mga katutubong pari

sa Pilipinas at noong 1750 ay sinasabing mayroong 142 paring Pilipino ang nakatalaga na sa mga

parokya.18 Naging mabisa ang maraming katutubong Pilipino sa kanilang pagpapari. Ang ilan pa,

gaya nila Eugenio de Santa Cruz ng Diyosesis ng Cebu at Bartolome Saguinsin ng Distrito ng

Quiapo, ay pinuri ng isang Espanyol na Heswita na si Delgado sa kanyang isinulat na Historia

General.19 Sa kabila nito, hindi nagtagal ay nagkaroon ng mga isyu sa pagitan ng mga Paring
17
Nasa Coleccion Pastells de Madrid, Philippine Section, XIV, p.103v. Ang buong kopya ng kautusang ito ay
matatagpuan din sa artikulo ni Horacio de la Costa, ibid, p.81.
18
De la Costa, op. cit., p.87.
19
Ibid.

23
Pilipino at ng mga Paring Regular o mas kilala sa tawag na Prayle. Bago pa man pinahintulutan

ang pagkakaroon ng mga paring Pilipino, ang mga Obispo ng mga Diyosesis ay may malaki

nang problema sa kanilang nasasakupan na pinamamahalaan ng mga paring regular. Dahil sa

mga kautusang ipinalabas ng Hari ng Espanya noong 1557 at 1561, nagkaroon ng limitasayon

ang hurisdiksiyon at kapangyarihan ng mga Obispo pagdating sa mga kapakanan ng mga

parokya. Palaging nagkakaroon ng alitan sa pagitan ng Obispo at mga Paring Regular pagdating

sa pagpapatupad ng ilang mga gawain at pagsunod sa kautusan ng mga Obispo. Dahil ang mga

paring regular ay mga kasapi ng iba’t ibang orden, ang mga ito ay mas higit na kumikilala sa

sumusunod sa ipinag-uutos ng kanilang pinuno o nakatataas sa orden kaysa sa mga Obispo.

Bilang tugon, binabawi ng mga Obispo ang mga parokya mula sa mga paring Regular at

ibinibigay ito sa mga paring Sekular na palaging sumusunod sa kanya upang pamahalaan.

Matatandaang ang mga orden ay hindi tumatanggap ng mga Pilipino kaya ang huli ay nagiging

mga paring sekular, na siyang pinamamahala sa mga parokyang binabawi ng mga Obispo.

Ang pagkiling ng mga Obispo sa mga paring sekular ay isang magandang pagkakataon

para sa mga Pilipino upang maipakitang mabisa sila sa pamamahala ng mga parokya at hindi

nararapat na maging katulong lamang ng kura. Ngunit para sa mga regular, ang mga sekular ay

naging malaking banta sa kanilang kapangyarihan. Ayon sa Patronato, ang tanging paraan

lamang upang magkaroon ng pamamahalaang parokya ang isang sekular ay ang pagkawala ng

isang regular na hahawak nito. Nangangahulugan ito na lahat ng paring Pilipino ay

makapangangasiwa na ng mga parokya kung aalisin na ang mga regular.20 Sa panahong ito, ang

mga relihiyosong orden ang namamahala ng pag-aaral ng mga katutubo sa pagpapari. Karaniwan

nang nililimitahan ang pag-aaral ng mga katutubo na sapat lamang upang maging katulong siya

20
Ibid., p.92.

24
ng kura paroko, idinadahilang ang mga ito ay mangmang, hindi nababagay at hindi karapat-dapat

sa karangalan na maging isang klerigo.

Kaya’t bagamat pinahintulutan ang pagpapari ng mga Pilipino at mayroon nang

pagkakataon ang mga ito na mamahala ng parokya, naging mahirap pa rin para sa kanila ang

maisakatuparan ito. Mahigpit pa rin ang patakaran sa paglilipat ng parokya sa mga sekular.

Bukod pa rito, palaging pinagdududahan ang kanilang kakayahang mamahala ng parokya at

mamuno sa mga gawaing pang-simbahan. Mas madalas pa ring itinatalaga ang mga sekular

bilang mga pangalawa o katulong lamang ng mga kurang regular, may kakayahan man sila o

wala.

Di nagtagal, tuluyan nang tinutulan ng mga orden ang pagpasok ng mga Pilipino sa

pagpapari. Marami ang nagbigay ng pagkadismaya sa pagpapahintulot sa mga katutubong

mamahala ng mga parokya. Hindi iilan ang nagpalabas ng mga hinaing ng mga

mananampalataya tungkol sa kawalan ng kagandahang-asal ng kanyang Pilipinong kura o ang

kamangmangan ng mga ito sa mga doktrina at kawalan ng kaalaman sa wikang Latin. Mayroong

mga nagsabing hindi nababagay sa bokasyon ng klerigo ang mga Pilipino at mas maraming

gawain ang dapat nitong mas higit na pagtuunan ng pansin kaysa ang pagpasok sa mga

seminaryo at mag-aral. Si Francisco Cañamaque, isang publisista ay isa sa mga hindi sumasang-

ayon sa pagpapari ng mga Pilipino. Ayon sa kanya:

”Ang paring indio ay isang aktuwal na karikatura…. Siya ay isang karikatura ng

mga Espanyol, isang karikatura ng mga meztizo, isang karikatura ng bawat isa. Animo

siya isang pinagtagpi-tagping piraso ng lahat, ngunit walang sariling identidad. Ngunit

malabis na masama ang aking sinambit; siya ay kakaiba, sa kabila ng lahat; mas higit pa

siya sa pagiging kakaiba… siya ay kaaway ng Espanya.”21

21
W. E. Retana, Frailes y clérigos (Madrid, 1890), p.100. Makikita rin sa artikulo ni De la Costa, ibid, p.99-100.

25
 Sa likod ng mga masasamang paratang sa mga paring Pilipino ay may mas malalim na

dahilan sa mariing pagtutol ng marami sa paghawak ng mga katutubo ng mga parokya.

Kinatatakutan ang pagbibigay ng karapatan at kapangyarihan sa mga paring sekular.

Ipinapalagay na kung matututunan nitong pamahalaan ang mga parokya, maaaring dumating ang

araw na matuklasan ng paring Pilipino na may kakayahan na siyang pamunuan at pangalagaan

ang kanyang sarili, na kapag lumaon ay magbubunga ng pag-iisip na di na nito kailangan pa ang

tulong ng kanyang mananakop upang siya ay pamahalaan. Matututuhan din ng mga Pilipinong

pari ang mga doktrina at patakaran ng Simbahan at Pamahalaan. Kaakibat nito, may kakayahan

ang mga paring Pilipino na makipag-ugnayan at makipagtalakayan sa kanyang parokyano,

maaari niyang gamitin ito upang ang kanyang pagkatuto sa kakayahan niyang mamuno ng sarili

ay maipahayag at maipakalat niya sa lahat ng katutubo. Maaaring ipahayag ng paring ito ang

kanyang kakayahan at kaalaman sa kanyang mga kapwa katutubo at mula dito ay pangunahan

niya ang pagkamit ng kapangyarihang pamahalaan ang kaniyang sariling bayan. Sa madaling

sabi, makahihikayat siya ng maraming tao upang makinig sa kanyang mga saloobin at

mahihimok niya ito sa anumang pagbabagong nanaisin niya.

Isa rin ito sa mga argumentong ginamit ng mga paring regular upang iparating sa

pamahalaan ng Espanya ang panganib na maaaring idulot ng pagpapahintulot sa mga Pilipino na

mamuno sa mga parokya. Isang patunay lamang ito na dapat na manatili ang mga regular sa

kanilang mga nasasakupan at ang mga sekular ay maging kanila lamang katulong sa mga

gawain. Sa katunayan, marami ang nakapapansin sa pagsulpot ng ganitong mga kaso. Hindi iilan

ang naganap, na sa tuwing ang paring sekular ay nagpakita ng kanyang husay at kakayahan sa

kanyang mga gawain, marami ang agad na humahanga at sumusunod sa kanyang mga

26
pananalita. Nakahihimok agad siya ng maraming tagasunod sa kanyang mga gawain. Sa

panahong ito, palagiang nakikitang marami sa mga sumusulpot na kaguluhan o pagsuway sa

pamahalaan sa buong kapuluan ay pinangungunahan ng mga mahuhusay na paring sekular, o

kung hindi man, ay sa pari klerigo nagmula ang kaisipang kumalat sa pamayanan. Pinatunayan

ito ng ginawang pagmamasid ni Patricio de la Escosura, isang Espanyol:

“Dito sa Pilipinas, sa tuwing mayroong isang paring Pilipino na natatangi dahil

sa kanyang kaalaman o kanyang gawain, sa tuwing nakikita siya bilang isang

matagumpay sa larangang kanyang tinatahak, sa tuwing nagiging bantog siya sa ilang

mga paraan o dahilan, palagi at palaging nangyayari ang isang pagkakamali; ipinapalagay

ng taong-bayan na isa siyang manghihimagsik, sinusundan at sinasamahan siya agad ng

mga hindi nakukuntento sa pagpapalakad ng mga Espanyol, samantalang iyong (pari)

mga tapat (sa Espanya) ay kanilang agad na nilalayuan at iniiwasan… Tila hindi

mapasusubalian na hangga’t mayroong mga Pilipinong abogado at klerigo na may

natatanging katayuan sa kahit na anong bayan o lalawigan ng kapuluan, magkakaroon at

magkakaroon ng paghihimahsik o iba pang kaguluhan.”22

Bunga nito, hindi naging madali para sa mga paring Pilipino na matamo ang kanilang

kahilingang magkaroon ng mga parokyang mapamamahalaan at nanatili silang nasa likod

lamang ng mga kura parokong regular. Matagal na panahong hiniling ng mga sekular na pari na

mabigyan din sila ng karapatang maging kura ngunit mahigpit din ang pagtutol ng mga

relihiyosong orden. Sinasabing ito ang simula nang pagnanais ng mga Pilipino na magkaroon ng

karapatan sa pamamahala sa kanilang sarili at sa pagkilala sa kanilang kakayahan bilang mga

Pilipino. Ang patuloy na pagpigil ng mga regular na pari at ng mga opisyal ng pamahalaan sa

kolonya ay pangunahing nagpasimula ng pagkawala ng tiwala at pagkapoot ng mga Pilipino sa

22
Retana, ibid., p102. de la Costa, op. cit., p.100.

27
kanilang mga dayuhang mananakop. Mula dito ay lalong tumindi ang galit ng mga Pilipino laban

sa mga Espanyol, higit sa mga prayle, at unti-unting nagkahugis ang pagkilala sa sariling bayan

at sa pagpapahalaga sa pagiging isang Pilipino.

Nang sumibol ang mga Ilustrado bilang isang bagong estado sa lipunan, nagkaroon ng

kakampi ang mga paring Pilipino sa kanilang pakikipagtunggali sa mga Espanyol. 23 Ang

tinatawag na mga Ilustrado ay anak ng mga may-kayang Pilipino na nagkaroon ng pagkakataong

mag-aral sa mga unibersidad sa Maynila at sa mga bansa sa Europa, lalo na sa Madrid sa

Espanya. Sila rin ay mulat sa kultura at mga tradisyong Espanyol, marunong ng wikang

Espanyol at nagbibihis na katulad ng mga ito. Dahil sa kanilang pagkatuto ng mga radikal na

ideya, dala ng Rebolusyong Pranses, nagkaroon sila ng inspirasyon upang gumawa ng hakbang

na magkaroon ng tinig sa Pamahalaang Espanya. Ninais nilang magkamit ng mga reporma, gaya

ng paghiling sa Hari ng Espanya na kilalanin ang Pilipinas bilang isa sa mga lalawigan ng

Espanya, at sa gayon ay mabigyan rin ng kapantay na karapatan ng mga Espanyol ang mga

Pilipino. Kaakibat nito ay nais rin nilang magkaroon ng kinatawan ang Pilipinas sa Cortes ng

Espanya. Bahagi ng mga kahilingang ito ng mga tinatawag ding Repormista ay ang

Sekularisasyon ng mga Parokya. Kung tutuusin, ang mga Ilustrado, tulad ng mga Paring Pilipino

ay naghahangad din lamang ng kapangyarihan na mamahala sa kanyang bayan. Dahil may sapat

silang edukasyon, may kakayahan silang mamuno at magkaroon ng katayuan sa pamahalaang

sibil at may kakayahan din silang mapabilang sa hanay ng mga milisya. Sa pamamagitan ng huli,

lalong pinaigting ang hidwaan sa pagitan ng mga Espanyol at ng mga Paring Pilipino at

napalitaw ang kaso ng Sekularisasyon ng mga Parokya. Bunga ng mga kahilingang ito, ang mga

23
Ang salitang Ilustrado ay ginamit ng mga Pilipinong nakapag-aral sa Europa, kapalit ng Indio na tinitingnan
bilang isang taong nasa mas mababang uri. Ang Ilustrado ay nangangahulugang “enlightened”- marunong at may
pinag-aralan.

28
Ilustrado ay naging mahigpit na kaaway na rin ng mga Espanyol at mabuting kaibigan ng mga

Paring Pilipino.

Himagsikang Pilipino

Magpapatuloy ang pagsasalaysay sa patuloy na pagtindi ng poot ng mga Pilipino sa mga

Espanyol. Ang kilusang sekularisasyon ay nagsimula lamang bilang pagnanais ng mga

Pilipinong pari na magkaroon ng kapangyarihan sa pamamahala ng simbahan, at mabawasan ang

ganap na kapangyarihang tinataglay ng mga paring Espanyol. Ang sentimiyentong ito ay unti-

unting kumalat sa mga magulang, kapatid at kamag-anak ng mga paring sekular hanggang sa

halos lahat na ng Pilipino ay nakikisimpatiya sa mga ito. Dahil sa malaking impluwensiya ng

mga paring ito sa mga Pilipino, nakita sila bilang instrumento para sa mga pagkilos ng mga

rebolusyunaryo. Sa katunayan, malaki ang papel na ginampanan ng mga klerigong Pilipino sa

mabilis na pagkalat ng ideya ng himagsikan. Ang nararanasan nilang opresyon mula sa

Simbahang Romano Katoliko ay isa sa mga pangunahing sanhi ng Himagsikan.24 Sila ang

nagsilbing tagapagpatuloy at tagapagdugtong ng kaalaman sa bawat Pilipino ukol sa pambansang

kilusan, pinananatili nila paniniwalang ang Himagsikan ang simulain ng pagbubuo ng bansa o

bayang Pilipinas.25

Isang mahalagang pangyayari sa kasaysayan ang pag-aalsang naganap sa Cavite at ang

pagbitay sa mga Pilipinong Pari na si Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos at Padre Jacinto

Zamora sa paratang na pinamunuan nila ang pag-aalsa at hinimok nila ang marami na labanan

ang mga Espanyol at sumuway sa Pamahalaan. Ika-17 ng Pebrero, taong 1872 nang igarote sa

24
Richard Deats, “The Philippine Independent Church as Outgrowth of Nationalism”, Nationalism and Christianity
in the Philippines (Dallas: Southern Methodist University Press, 1967), p.63.
25
John N. Schumacher, S. J. “Epilog: The One and the Many Revolutions”, Revolutionary Clergy: The Filipino
Clergy and the Nationalist Movement, 1850-1903 (Lungsod ng Quezon: Ateneo deManila University Press, 1981),
p.268.

29
harap ng publiko ang tatlong pari, mas kilala sa tawag na GomBurZa, na isa sa mga

nagpatingkad sa pang-aabuso at paniniil ng mga Espanyol sa mga Pilipino.26 Sa tulong nito ay

lalong nagliyab ang galit ng mga Pilipino sa mga dayuhang mananakop. Dalawang elemento ng

pangyayaring ito ang naging dahilan ng pagsiklab ng matinding galit ng mga Pilipino. Una, ang

pagbitay sa mga pari sa harap ng madla, mga alagad ng Diyos na nagtuturo ng mabuting gawa at

nangangalaga at gumagabay sa buhay ng mga tao batay sa turo ng Relihiyong Kristiyanismo.

Ang mga alagad na ito ay malalapit sa puso ng mga tao, at naging mga pangunahing guro.

Ikalawa, sila ay mga Pilipino. Walang sinuman ang nagnais na makapanood ng kanyang kapwa,

kalahi, kadugo at kababayan; na tanggalan ng buhay sa kaniyang harapan. Mas lalong hindi nito

ninanasang masaksihang isang dayuhan, mula ibang lahi, mula sa ibang bayan at may ibang

dugo; ang kikitil sa buhay ng kanyang kababayan. Ang “krimen” na ito ay maituturing na

pagyurak sa karangalan at hindi paggalang sa kahalagahan ng buhay ng tao. Ayon sa pagsusuri

ng isang manunulat ng kasaysayan, ang mga pari ay isang mahalagang personalidad sa lipunan

sa panahon ng pananakop ng mga Espanyol at ang pagbitay sa GomBurZa ay isang malaking

pagkakamali ng Espanya:

“Ang mga klerigo, sa kabuuan, ay palaging nagtatamasa ng karisma sa lipunang

Pilipino; at ang pagbitay sa publiko (sa GomBurZa) ay lumikha ng pagkasindak,

pagkayanig at alingasngas sa mga tao. Ang pagtanggi ng Arsobispo ng Maynila na bawiin

ang ordinasyon ng tatlong pari, ang nagdadalamhating pagtunog ng mga kampana ng

katedral sa araw ng pagbitay, ang pagiging lihim ng paglilitis, ang pagpapahayag ng

kainosentihan ng mga akusado hanggang sa huling sandali, at ang hindi pagkakalingid sa

kaalaman ng lahat na sinalangsang ng mga ito ang mga prayle tungkol sa usapin ng

26
Ibid.

30
 sekularisasyon; ang pagsasama-sama ng lahat ng ito ay lumikha ng paniniwala sa mga tao

na ang mga pari ay pawang walang-kasalanan at biktima lamang ng mga prayle.27

Marami ang nakisimpatiya sa sinapit ng tatlong pari at ng mga kasamahan nitong

ipinatapon sa labas ng bansa. Lalong lumala ang hidwaan sa pagitan ng mga Pilipino at ng mga

Espanyol. Pinaniniwalaan ang GomBurZa, kasama ni Dr. Jose Rizal, ay mga bayaning martir na

siyang nagpahinang sa pagnanais ng mga Pilipino sa kasarinlan ng bansa na may kaakibat na

kalayaan sa pananampalataya.28

Nagsimula ang lantarang pagkasuklam ng marami sa ginawa ng mga prayle. Marami ang

namulat sa katotohanang inaabuso ng mga prayle ang kanilang kapangyarihan. Marami ang

nagsimulang mag-aklas, sumulpot ang iba’t ibang paghihimagsik sa mga bayan sa buong

kapuluan. Sumulpot ang ilang magigiting na pinuno upang pamunuan ang mga pag-aalsa.

Nang sumiklab ang Himagsikan laban sa mga Espanyol, naging mahalagang bahagi nito

ang mga paring Pilipino. Kabahagi sila sa pagnanais na makuha ang kalayaan ng bansa upang

makapagsarili at mapamahalaan ang kanyang sarili. Gayundin, nakita ng mga pinuno ng

Himagsikan na mahalaga ang papel na gagampanan ng mga pari sa nagaganap na Pag-aalsa

upang manghimok ng maraming mamamayan na lumahok sa pag-aalsa dahil sa taglay nitong

natural na karisma. Dagdag pa rito, ang mga paring Pilipino rin ang hahalili sa pamumuno ng

simbahan kapag napatalsik na ang mga mapang-abusong prayle sa bansa. Hindi rin matatawaran

ang tulong na maibibigay ng mga klerigo. Katuwang sila ng mga rebolusyunaryo sa maraming

paraan. Ang ilan ay buong pusong nagbibigay ng suporta, tulong pinansiyal, pagkain, gamit, at

27
Cesar Adib Majul, “Anticlericalism during the Reform Movement and the Philippine Revolution”, Studies in
Philippine Church History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p.156.
28
Deats, op.cit.

31
kung minsan ay sumasama rin sa pakikipaglaban. Marami pa sa mga paring ito ay naging mga

pinuno ng ilang hukbo.

Isa sa mga pangunahing pinuno at tagapagsalita para sa mga klerigong Pilipino si Padre

Gregorio Aglipay mula sa Ilocos Norte.29 Isa siyang mabuting pari at kilala sa kanyang

kahusayan at kaugnayan sa mga matataas na pinuno ng Simbahang Katoliko sa Pilipinas. Sa

panahon ng Rebolusyon, isa siya sa mg pangunahing paring Pilipino na nagkaroon ng ugnayan

sa Himagsikan habang nananatiling alagad ng Simbahang Katoliko. Katunayan, sa gitna ng mga

pag-aalsa ay pinagkatiwalaan siya ng matataas na pinuno ng Simbahang Katoliko upang siyang

maging tagapamagitan ng mga prayle at ng mga rebolusyunaryo.

Noong 1898, inatasan ni Bernardino Nozaleda, Arsobispo ng Maynila noong panahon ng

Himagsikan, si Padre Aglipay upang tumungo sa hilagang Luzon upang pasiglahin ang

pagsalungat sa pagpasok ng mga Amerikanong Protestante sa rehiyon. 30 Bago pa man ito ay

nagsilbi nang emisaryo ni Nozaleda si Aglipay sa mga pakikipagegosasyon ng Simbahan sa

pagpapalaya ng mga pari (at madreng) bihag ng mga nag-aalsa. Bukod pa rito, taong 1898 rin

nang italaga ni Obispo José Hevia Campomanes, ang Dominikong Obispo ng Nueva Segovia

(Vigan) si Aglipay bilang Ecclesiastical Governor ng Nueva Segovia habang ang obispo ay

nakakulong pa sa kuta ng mga rebolusyunaryo.31

Lingid sa kaalaman ni Nozaleda, si Aglipay ay bahagi na noon ng Rebolusyon. Sa

katunayan, noong ika-20 ng Oktubre hinirang siya ni Emilio Aguinaldo, pangulo ng

Pamahalaang Rebolusyunaryo ng Pilipina, na maging Vicario General Castrence.32 Si Aglipay

lamang ang natatanging paring kasapi noon ng Kongreso ng Pamahaaan ni Aguinaldo.33 Dahil

29
Ibid., p.64.
30
Ibid.
31
Lewis Bliss Whittemore, Struggle for Freedom (Greenwich, Connecticut: Seabury Press, 1961), p.75.
32
Ibid., p.72.
33
Deats, op.cit.

32
dito, nagpalabas si Aglipay ng mga sirkular kung saan hinihimok niya ang mga klerigong

Pilipino na magbigay ng pinansiyal na suporta sa Pamahalaang Rebolusyunaryo. Ipinag-utos

niya ang pagkakaroon ng ambagan at paghingi ng mga abuloy upang ipagkaloob sa mga nag-

aalsa. Mahigpit ang kanyang naging paalala na kung sakaling mabigo ang Rebolusyon ay muling

maghahari ang mga prayle at muling babawiin ang mga parokya mula sa pamamahala ng mga

Pilipino.34

Nang matuklasan ni Nozaleda ang kaugnayan ni Aglipay sa Rebolusyon ay isinulong niya

ang pag-ekskomunika sa naturang pari noong ika-5 Mayo ng 1899 dahil sa paggamit ng huli sa

titulong Vicario General Castrence at pagkamkam ng kapangyarihang eklesyastikal.35 Sa balita

ng ekskomunikasyon ni Aglipay, ang pangunahing tagapayo ni Aguinaldo na si Apolinario

Mabini ay nagpalabas ng isang manipesto na naghihikayat sa pagtatayo ng isang Pambansang

Simbahang Katoliko na siyang tuwirang makikipag-ugnayan sa Roma nang hindi nagdaraan sa

mga obispong Espanyol na mga kaaway ng taong-bayan.36 Tinugon ito ni Aglipay sa

pamamagitan ng pagpapatawag ng isang Eklesyastikal na Pagtitipon sa Paniqui, Tarlac noong

ika-23 ng Oktubre 1899. Layunin ng kapulungang ito na bumuo ng isang Pambansang Simbahan

na pinamamahalaan ng mga paring Pilipino at magiging tapat sa Santo Papa sa Roma. Ang

dalawampu’t pitong klerikong dumalo sa kongregasyong ito ay nakapagbalangkas ng

pansamantalang Konstitusyon na mayroong bisa hanggang magtalaga na ang Roma ng isang

obispo mula sa hanay ng mga Pilipinong klerigo.37 Si Padre Gregorio Aglipay ang hinirang na

pansamantalang pangulo38 at si Isabelo de los Reyes Sr. naman, na noon ay nasa Espanya, ang

34
William Henry Scott, ”The Philippine Independent Church in History”, inilathala sa Siliman Journal, Tomo V,
Ikatlong Kwarto ng 1963, p.2.
35
Deats, op.cit., p.80-83. Maaari ring tingnan si Cesar Adib Majul, “Mabini and the Philippine Revolution”,
inilathala sa Diliman Review, Blg. 5 noong 1957, p.412-418.
36
Ibid., p.66.
37
Ibid.
38
Whittemore, op.cit., p.87.

33
pinakiusapang makipag-ugnayan sa Santo Papa sa Roma para sa mga kahilingang ito ng mga

paring Pilipino.39 Sinasabing ang Kapulungan sa Paniqui, kung tutuusin, ang unang hakbang

tungo sa paghiwalay ng mga Pilipino ngunit ito ay paghiwalay mula sa Simbahang Romano,

hindi sa Banal na Simbahang Katoliko.40

Bukod kay de los Reyes Sr., pinili rin sila Padre Araullo at Padre Chanco upang maging

tagapagsalita ng mga klerigo ng Pambansang Simbahan. Nagtungo sila sa Roma noong Abril ng

1901 upang makipag-ugnayan sa Santo Papa.41 Ngunit bago pa man nakarating ang dalawa sa

Roma ay nakapagpaabot na rito ng ulat ang mga Obispong Espanyol tungkol sa mga Pilipinong

pari. Dahil dito, tinitingnan ang mga klerigong Pilipino bilang mga tagapagpunla ng ligalig na

kumakatawan sa mapangahas na banta sa matatag na kapangyarihan ng Roma.42 Bunga nito,

hindi nakinig ang Papa sa kahilingan ng mga paring Pilipino43 at mas naniwala siya sa mga ulat

na ipinahatid doon ng mga Ordeng Espanyol.44 Ang pangyayaring ito ay naging isang insulto

para sa mga Pilipino dahil sa negatibong pagtugon ng Roma sa kahilingan ng mga paring

Pilipino. Dagdag pa, sinasabing kailanman ay hindi pahihintulutan ng Santo Papa ang

pagkakaroon ng mga obispong Pilipino kahit pa pugutin ng mga rebolusyunaryo ang ulo ng lahat

ng prayleng kanilang bihag. Ito ay dahil ang mga Pilipino ay walang kakayahan na maging

obispado.45 Nang araw na iyon, naglabas ng mga pahayag ang mga klerigong Pilipino laban sa

Simbahang Romano at pinagtibay nila ang pagsasanib ng Nasyonalismo at pagkakaroon ng

39
Frank C. Laubach, The People of the Philipines (New York: George H. Doran Co., 1925), p.135.
40
Whittemore, op.cit., p.89.
41
Pedro s. de Achutegui at Miguel S. Bernad, Religious Revolution in the Philippines, The Life of Gregorio Aglipay:
1860-1960. Tomo I: From Aglipay’s Birth to His Death, 1860-1940 (Maynila: Ateneo de Manila University Press,
1960), p.457.
42
Deats, op.cit., p.67.
43
Sinasabi pa nga na hindi man lamang hinarap ng Santo Papa ang mga emisaryo ng Pambansang Simbahan ng
Pilipinas nang magtungo ang mga ito sa Roma.
44
Whittemore, op.cit., p.97.
45
Scott, op.cit., p. 3

34
reporma sa simbahan. Nang mga panahong ito ay matunog ang islogan na “Ang Kasarinlan ng

Simbahan ay Kasarinlan ng Pilipinas!”.46

Ngunit tila hindi umaayon ang panahon sa mga paring Pilipino. Ilang buwan lamang

matapos ang pagtitipon sa Paniqui ay nakubkob ng mga Amerikano ang Pamahalaang

Rebolusyunaryo sa Malolos. Nagtungo si Aglipay sa Ilocos Norte at doon ay naging Tinyente-

Heneral ng sarili niyang rebolusyunaryong grupo. Naging matagumpay siyang pinuno ng mga

gerilya dahil nag-alok ang mga Amerikano ng P50,000 bilang pabuya sa sinumang makahuhuli

sa kanya, buhay man ito o patay. Isa’t kalahating taon na nagtago si Aglipay mula sa mga

pwersang Amerikano hanggang sa noong ika-25 ng Mayo taong 1901 nang napilitang sumuko si

Padre Aglipay sa mga Amerikano sa Laog.47

Dahil sa nananatili na ekskomunikado, hindi makapaglingkod bilang pari si Aglipay. 48

Nakita niya ang Relihiyon at Nasyonalismo bilang magkatuwang na motibo na ikaliligaya niyang

maging sanhi ng kanyang kamatayan.49 Ngunit naiinip na siya at hindi niya nagugustuhan ang

pagsasawalang-kibo ng mga Pilipinong klerigo at ang paghihintay lamang ng mga ito ng

kautusan mula sa Roma. Bunga nito, nagpasya siyang makipag-usap kay Isabelo de los Reyes Sr.

upang makipagtalakayan ukol sa kasalukuyang nagaganap sa bansa. Noong Agosto ng taong

iyon ay nakipagpulong sina Aglipay at de los Reyes Sr. sa mga Protestante upang humingi ng

tulong sa pagbubuo ng Malayang Simbahan ngunit nabigo lamang ito. Bunga nito, ang kilusan

para sa Pambansang Simbahang Katoliko ay napilitang mabuwag.50

46
Ibid.
47
Alfredo Navarro Salanga, The Aglipayan Question: Literary and Historical Studies on the Life and Times of
Gregorio Aglipay (Lungsod ng Quezon: University of the Philipines Press, 1982), p. 11. Makikita rin kay Laubach,
op.cit., p.97.
48
Ibid.
49
Deats, op.cit., p.69.
50
Homer C. Stauntz, The Philippines and the Far East (New York: Eaton and Mains, 1904), p.409.

35
 Matatandaang sa pagdating ng mga Amerikano bilang mga bagong mananakop ng bansa,

tuluyan nitong sinikil ang mga lumiliyab na apoy ng Himagsikan ng mga huling taon bago ang

ika-20 siglo. Bagama’t masidhi ang Nasyonalismong umiiral upang bigyang laya ang bansa,

hindi ito naging sapat laban sa mga armas at kaalaman ng mga Amerikanong sundalo. Kahit ang

Pamahalaang Rebolusyunaryo na itinayo nila Heneral Emilio Aguinaldo ay nagawang buwagin

ng mga Amerikanong opisyal na diplomatiko sa mga karatig-bansa.51 Sa pamamagitan ng

Kasunduan ng Biak na Bato ay napawalang bisa ang pamahalaang pinamumunuan ni Aguinaldo.

Nasundan ito ng pag-alis niya sa bansa upang tumgo ng Hongkong bilang pagtupad sa

napagkasunduan. Dahil inaakala niyang isa lamang itong magandang taktika at ang hakbang na

ito ay higit na makabuti para sa kanilang hangarin, ginamit niya itong pagkakataon upang

makipag-ugnayan sa mga Amerikano. Ngunit sa pagkagulat niya at ng kanyang mga kasama,

dahil dito ay unti-unti nang humihinto ang pag-usad ng Himagsikan.

Kahit na ang pangyayaring ito ay naglunsad ng Digmaang Pilipino-Amerikano, lumiit na

ang pagkakataong magwagi ang mga Pilipino bunga ng pagkawala ng maraming mahuhusay na

pinuno, ang ilan sa mga kapwa Pilipino ay nagnais na makipagtulungan sa mga Amerikano, at

marami rin ang nahikayat sa paniniwalang ang Estados Unidos ang tumulong sa mga Pilipinong

palayain ang Pilipinas mula sa Espanya kaya’t kaibigan ang mga Amerikanong dumating sa

bansa. Ang pagkakahuli sa mga pinuno ng Rebolusyon, tulad nila Aguinaldo at Sakay, ang

siyang nagtakda ng katapusan ng Insureksiyon.52

Mula dito ay magkakaroon ng bagong-anyo ang Rebolusyon sa pamamagitan ng

pagsilang ng isang bagong sektor bilang pangunahing behikulo ng Nasyonalismo. Mula sa hanay
51
Mga aralin sa klase ng Kasaysayan 115 (Kasaysayang Pang-Diplomatiko ng Pilipinas), Unang Semestre, taong
2005-2006. Sa ilalim ni Propesor Ricardo T. Jose.
52
Ang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa mga Amerikano ay tinawag na Insureksiyon. Ito ang ginamit na salita ng
mga Amerikano sa Paghihimagsik ng mga Pilipino na naging mga bahagi ng mga Rebolusyong 1896 at 1898 upang
iakita ang kahinaan nito. Ipinapalagay ng Estados Unidos na ang mga pag-aalsang naganap ay pawang maliliit na
kaguluhan lamang, pabugso-bugso at hindi kalakasan.

36
ng mga rebolusyunaryo ay lilitaw ang isang grupo bilang mga bagong tagapagsulong ng

rebolusyon. Sa kanilang pagsilang bilang bagong sektor ng lipunan Pilipino, makikita ang

kaalinsabay na pags ubok mula rito ng isang mas mapagbuklod na Nasyonalismo – mas malalim

at mas matinding pagnanasang tuluyan nang lumaya mula sa pagkaalipin ng naglalakihang

industriya ng mga pabrika at pagawaan. Ito ang simula ng pagsibol ng mga manggagawa bilang

mga bagong tagapagtaguyod ng himagsikan para sa kalayaan, kasarinlan at kaginhawahan.

Kilusang Manggagawa sa Pilipinas53

Sa bisa ng Kasunduan sa Paris noong 1898, na niratipikahan ng Kongreso ng Estados

Unidos noong 1899, ay tuluyan nang napasailalim ng Estados Unidos ang buong kapuluan ng

Pilipinas.54 Sariwa pa ang mga sugat at pagal pa ang katawan ng mga Pilipino nang mapasailalim

ang buong bansa sa isang bagong papanginoonin.

Dala ang Imperyalistang interes sa bansa, tuluyan nang naisakatuparan ang layunin ng

Estados Unidos sa pagdating nila sa Pilipinas.55 Maituturing na isang tagumpay ito sa Estados

Unidos dahil malaking tulong ang Pilipinas para sa mas higit na ikauunlad ng kanilang bansa.

Una, mayroon na silang mapagkukunan ng maraming hilaw na produkto na kailangan nila sa

kanilang mga industriya. Malaki ang interes ng Estados Unidos sa asukal, tabako, at abaka ng

Pilipinas na iniaangkat nito sa maraming bansa. Ikalawa, nakakuha sila ng bagong pamilihan
53
Ang pananaliksik sa bahaging ito ay batay sa naunang pag-aaral na ginawa ng mananaliksik ukol sa Pagsibol ng
Kilusang Manggagawa sa Pilipinas, para sa Panghuling Pangangailangan sa kursong Kasaysayan 111 (Kasaysayan
ng Pilipinas sa Ilalim ng Pananakop ng mga Amerikano at Hapones), Ikalawang Semestre, taong 2005-2006. Sa
ilalim ni Propesor Ricardo T. Jose.
54
_______________. “UOD Facts: First Labor Unions in the Philippines: 100 Taong Tagumpay at Pakikibaka ng
Pilipinong Unyonista, Sistema pa rin ang Problema. Sulong Masa! Lumaban Ka!”, isang artikulong nakalathala sa
internet. Matatagpuan sa http://www.apl.org.ph o sa http://www.hartford-hwp.com/archives/54a/154.html.
55
Ang Imperyalismo ng Estados Unidos ay bunga ng Polisiya sa Pagpapalawak (Expansionism Policy), kung saan
tinitingnan ang posibilidad na humanap at humawak ng mga bagong lupain bilang kolonya at dito ilagak ang
“sobrang kapital” upang mapa-unlad. Ang paniniwalang ito ay bunga na rin, marahil, ng paniniwalang ang
“pagpapalawak ng nasasakupan ay magpapakita ng lakas at kapangyarihan ng isang bansa”. Ang paniniwalang ito
ay pinangunahan ni Mahan, isang Amerikanong pinuno ng mga marino sa panahon bago pumasok ang Estados
Unidos sa Digmaang Espanyol-Amerikano a huling taon ng ika-19 na siglo.

37
para sa kanilang labis na mga produkto. At dahil sa agrikultural ang bansang Pilipinas, nakita

nilang maari itong pagbentahan mga makinaryang pangbukid, at maaari ring pagbutihin ang

sektor ng transportasyon at komunikasyon na magagamit sa higit na paglinang ng ekonomiya ng

bansa. Ikatlo, ang bagong bansang sakop ay maaari ring paglaanan ng labis na kapital ng Estados

Unidos. Matatandaang sa panahong ito ay marami ang “Liquid Capital” na hindi nagagamit sa

Estados Unidos at naghihintay lamang ng bagong mapaglalaanan nito. Bukod pa rito, mainam

din ang lokasyon ng Pilipinas para sa malaganap na pagpapaunlad at pagpapalawak ng industriya

ng Estados Unidos sa Pasipiko, partikular na sa interes nito sa pakikipag-ugnayan at pakikilahok

sa kalakalan ng Tsina. Nakikita ang Pilipinas bilang isang “fueling station” sa Timog Silangang

Asya, at ang “easy access” nito sa lahat ng bansa sa kanyang rehiyon.56 At sa pagpasok na ito ng

mga Amerikano at pakikialam sa pagpapatakbo ng kabuhayan ng Pilipinas makikita kung paano

mula sa patakaran ng mananakop ay sumibol ang isang bagong pagkilos na nagtampok sa

malaking bahagi ng populasyon ng bansa na simula noon ay patuloy na kumikilos upang isulong

ang kanilang mga layunin at pinag-ugatan na rin ng maraming pagkilos at samahan na

nananatiling namamayani sa bansa hanggang sa kasalukuyan.

Sa patuloy na pagnanais ng Estados Unidos na linangin ang kabuhayan ng bansa para sa

kanila ring ikabubuti, iba’t ibang patakaran o polisiyang pang-ekonomiya ang kanilang

ipinatupad. Nariyan ang Organic Act ng 1902, ang Payne-Aldrich Act ng 1909, at ang Simmons-

Underwood Act ng 1913 na lahat ay may layuning siguraduhin ang pagkakaroon ng isang

“malayang kalakalan” sa pagitan ng isang bansang agrikultural at isang bansang industriyalisado

56
Mga aralin sa klase ng Kasaysayan 111 (Kasaysayan ng Pilipinas sa Ilalim ng Pananakop ng mga Amerikano at
Hapones), Ikalawang Semestre, taong 2005-2006. Sa ilalim ni Propesor Ricardo T. Jose.

38
bagamat sa likod ng mga ito ay nananatiling may mga limitasyon na ipinapataw sa mga produkto

ng Pilipinas.57

Dahil sa mga polisiyang ito, mabilis na umunlad ang mga industriya lalo’t higit ang

industriya ng asukal. Kung titingnan pa, maraming mayayamang Pilipino ang naakit ng pag-

unlad na ito dahil karamihan sa mga kompanyang Amerikano, na walang kakayahang magmay-

ari ng malalaking plantasyon sa Pilipinas dahil sa Organic Act ng 1902, ay handang magbigay ng

tulong pinansiyal sa sinumang Pilipino na may plantasyon ng asukal at nangangailangan ng

suporta para sa kanyang kabuhayan. Nagkaroon ng paglaki sa pangangailangan sa mga

manggagawa58 sa bukid at malalaking plantasyon. Labis ang naging pagtitiwala sa manwal na

paggawa upang mapabilis ang produksyon ng mga produkto sa mga pagawaan ng asukal at

pabrika ng tabako.

Sa kabilang banda, hindi nawala ang mga ideya ng Rebolusyon sa bansa. Bagamat

napigilan ng mga Amerikano ang paglakas ng Pag-alsa laban sa kanila, marami pa rin ang

naniniwala na mapagtatagumpayan ng mga Pilipino na labanan ang bago niyang mananakop.

Malaganap ang mga nasyonalistang pagkilos at pagsusulong ng makabuluhang paglaban sa mga

sundalong Amerikano. Bunga nito, sunod-sunod ang paglalabas ng mga batas laban sa mga

pagkilos na ito. Nariyan ang Sedition Law ng 1901 na laban sa mga personalidad na nangunguna

sa paglaban sa Pamahalaang Amerikano, ang Brigandige Act ng 1902 na nagbabawal sa

pagpupulong o pag-oorganisa ng mahigit sa dalawang tao, ang Reconcentration Act ng 1903 na

naglilimita sa espasyong magagalawan ng isang Pilipino, at ang Flag Law ng 1907 na

57
Mga aralin sa klase ng Araling Pilipino 193 (Kabuhayan at Lipunan ng Pilipinas mula Kalakalang Galyon
hanggang Panahon ng Globalisasyon), Ikalawang Semestre, taong 2005-2006. Sa ilalim ni Propesor Leoncio Co.
58
Ang “manggagawa” sa pananaliksik na ito ay mangangahulugang lahat ng uri ng manggagawa sa bansa – ang mga
mangggagawa sa bukid o mangbubukid/magsasaka, mga manggagawa sa daungan at palaisdaan/mangingisda, mga
manggagawa sa imprentahan, manggagawa sa mga pabrika, etc.

39
nagbabawal sa pagwawagayway ng watawat ng Pilipinas at sa pagpapatugtog ng Pambansang

Awit o Martsa ng bansa.59

Mapapansing walang anumang patakaran para sa kalagayan ng mga manggagawa sa mga

pabrika ang ipinalabas sa unang dekada ng Pamamahala ng Estados Unidos sa Pilipinas. Lahat

ng batas na ipinatupad sa bansa ay may layuning supilin ang pambansang sentimiyento ng

masang Pilipino at gayundin ay lalo pang patatagin at paugatin ang paghawak at pamamahala ng

Estados Unidos sa pulitika at ekonomiya ng Pilipinas. Naisantabi ang kapakanan ng mga

manggagawa na siyang pangunahing bahagi ng kabuhayang pinauunlad ng mga Amerikano sa

bansa. Ang tanging isinaalaala ng mga Amerikano ay ang pagpapabuti ng Kapitalismo sa bansa

at kung paano pa higit na makikinabang sa mga produkto ng bansa. Marahil ay ito na ang naging

daan upang mapasimulan ang pagkilos upang igiit at bigyang pansin ang kalagayan at mga

pangangailangan ng mga manggagawa.

Sa patuloy na paglinang ng Estados Unidos sa Pilipinas, patuloy ding dumami ang mga

sektor ng lipunan na nangangailangan na manwal na paggawa upang mapabilis ang gawain sa

mga industriya. Nangailangan ng mga manggagawa para sa pagpapagawa ng mga riles o daanan

ng tren na mag-uugnay sa mga malalayong probinsiya sa Maynila upang mapabilis ang

pagdadala ng mga produkto sa lungsod at sa mga daungan. Lumitaw ang industriya ng

pagmimina sa mga minahan ng mga Amerikanong kapitalista na nangailangan ng mga

manggagawang may kakayahan sa mabigat na trabaho. Bukod sa mga ito, nariyan pa rin ang

mga manggagawa sa mga plantasyon ng abaka at asukal, mga manggagawa sa mga pabrika ng

tabako, mga manggagawa sa mga imprenta, barbero, sapatero, karpintero, at mga manggagawa

59
___________________. “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A
Historical Sketch. Commemorative Bible Cetenarty of the Iglesia Filipina Inddependiente (Manila: Philippine Bible
Society, 2002), p.385

40
sa iba pang mga pagawaan. Sa gayon, malaking bahagi ng populasyon ng bansa ang binubuo ng

mga manggagawa- lalaki at babae.60

Ang unang dekada ng ika-20 siglo ang naging saksi sa pagsilang ng Kilusang

Manggagawa sa bansa. Dahil na rin sa lubusang pagwawalang-bahala ng Pamahalaan sa mga

manggagawa, sila na mismo ang kumilos upang tumawag ng pansin at igiit ang kanilang mga

pangangailangan bilang tao at bilang manggagawa sa mga pagawaan. Nais nilang mapabuti ang

kanilang kalagayan sa mga pagawaan, at gayundin ay ipagpatuloy ang paghingi ng kalayaan

mula sa mga mapang-abuso at mapang-aping mananakop.

Hulyo ng taong 1901 nang bumalik si Isabelo de los Reyes Sr., kilala sa tawag na Don

Belong o Ka Belong, sa Pilipinas mula sa kanyang pagkakakulong sa Barcelona sa Espanya.61 Sa

kanyang pagdating ay may dala-dala siyang mga babasahin tungkol sa sosyalismo. Kabilang sa

mga ito ay mga librong isinulat ni Karl Marx, Friederick Engels, Proudhon, Malatesta, La Salle,

Danton, Victor Hugo, Marat, Bakunin, at iba pang nasa larangan ng Sosyalismo. Sa pagbabalik

niyang ito ay sinasabing ipinakilala niya ang Sosyalismo sa mga Pilipino at sinimulan niya ang

pagtatangi sa mga manggagawa bilang isang natatanging sektor ng lipunan.

Noon din ay nakipagkita siya kay Hermenegildo Cruz, na dati nang pinuno nang Union

de Impresores y Litografos de Filipinas (UILF).62 Nagpatawag sila ng isang pagpupulong noong

ika-30 ng Disyembre, 1901 bilang paggunita sa anibersaryo ng kagitingan ni Dr. Jose Rizal sa

iba’t-ibang unyon ng mga manggagawa sa imprentahan at doon ay binuo ang Union Impresores

de Filipinas (UIF). Dumalo sa naturang pulong sila Arturo Soriano, Melanio de Jesus, Luis

Santos, Juan Geronimo, Timoteo Anzures, Nazario Pasicolan, Leopoldo Soriano at Margarita

60
_____________. Manggagawa: Noon at Ngayon (Sa okasyon ng Ika-100 Taon ng Militanteng Unyon, (Lungsod
ng Quezon: Ecumenical Institute for Labor Education and Research, Inc (EILER), 2002), Ikalawang Edisyon, p.8-
10.
61
Ibid., p.11.
62
Ibid, p.12.

41
Pasamola, na lahat ay pawang mga pangunahing pinuno ng mga unyon ng manggagawa. Dito rin

kauna-unahang ginamit ang “Marxist Slogan of the 1st International” na nagsasabing “Ang

Paglaya ng Uring Manggagawa ay nasa Mangagawa mismo”, na kanila rin inangkin bilang

isang batayang pronsipyo ng samahan.63

Ang Union Impresores de Filipinas (UIF) ang nagsilbing ugat ng Union Obrera

Democratica (UOD) na siyang kinikilala bilang Kauna-unahang Pederasyon ng mga

Manggagawa sa Pilipinas.

Noong ika-2 ng Enero, taong 1902 ay nagpatawag ng pulong si Don Belong sa Teatro

Variedades sa Sampaloc, Maynila. Dito ay bumuo sila ng isang konstitusyon para sa panukalang

pagtatayo ng isang pederasyon ng mga manggagawa na kanila ring ipinalathala sa mga

pahayagan upang maging bukas sa pagkokomento at pag-aapruba ng mga manggagawa. Ang

saligang-batas na ito ay nakabatay o naglalaman ng mga prinsipyong inangkat sa mga akdang

Vida e Obras de Carlos Marx ni Engels at ang Los Dos Campesinos ni Malatesta.64

Makalipas ang isang buwan, ika-2 ng Pebrero, 1902 nang muling magpulong sina de los

Reyes na dinaluhan ng 140 manggagawa mula sa iba’t-ibang sektor. Pinagtibay nila ang

ipinanukalang Konstitusyon at noon din ay itinatag ang Union Obrera Democratica (UOD)

bilang unang Pederasyon ng Manggagawa sa Kasaysayan ng Pilipinas. Nahalal si Isabelo de los

Reyes bilang Pangulo at si Hermenegildo Cruz bilang Pangalawang Pangulo.65 Ang mga naging

kasapi ng UOD ay mga manggagawa mula sa hanay ng imprentahan, barberohan, mga

gumagawa ng damit, mga mekaniko, draftsmen, mga klerk, mananahi, manggagawa sa pabrika

ng tabako, at maging ang mga manggagawa sa Manila Railroad at Custom’s Office.66 Sa

63
Ibid.
64
Ibid. p. 13.
65
“Union Obrera Democratica”, The American Colonial Period in the Philippines (artikulo sa internet). Matatagpun
sa http://daga.dhs.org/daga/press/labour/chapter%201-C.htm.
66
Manggagawa: Noon at Ngayon, op. cit.

42
kongreso nito ay binatikos nila ang Imperyalismong Estados Unidos at ang Simbahang Romano

Katoliko. Pangunahin nilang naging layunin na pag-alabin pa ang araw na ito ng mga sigaw

para sa kalayaan ng mga manggagawa at sambayanan mula sa kahirapan, kamangmangan

at lahat ng uri ng pang-aapi.67 Hindi lamang itinuon ng UOD ang kanilang mga adhikain sa

pagpapabuti ng kalagayan ng mga manggagawa, kundi naging higit itong progresibo sa

pagbibigay pansin sa patuloy na pagkilos upang makamtan ang kalayaan ng bansa mula sa mga

Amerikano. Bilang reaksiyon ni Gobernador William Howard Taft ng Pamahalaang Sibil ng

Estados Unidos ay ipinag-utos niya ang paglalagay sa “blacklist” ng sinumang mapag-aalamang

kasapi ng unyon at tiktikan ang bawat galaw ng mga ito.68

Ang UOD ay nagplano at nagsagawa ng isang malawakang pagkilos na pumatak sa ika-2

ng Agosto 1902 upang igiit ang kanilang panawagan na itaas ang sahod ng mga manggagawa na

nauna nang ipinagsawalang bahala ng pamahalaan. Ang panawagang ito ay naaayon lamang

dahil sa patuloy na krisis sa inflation rates sa bansa. Dahil dito, si Don Belong ay ipinaaresto at

kinasuhan ni Taft ng kasong Sedisyon at Rebelyon bilang paglabag sa Artikulo 543 ng Penal

Code o “Conspiracy to raise the price of labor” na bahagi pa ng Lumang Conspiracy Law na

ipinatupad ng mga Kastila.69 Ngunit mula pa ng buwan ng Hunyo ay nagsimula na ang

pagkakaroon ng mga pagkilos o rali sa iba’t-ibang pagawaan kaya nag-apila ang mga

manggagawa kay Taft na mayroon silang karapatan na mag-organisa at ipaglaban ang kanilang

mga karapatan at pangangailangan. Pinatawad naman ni Taft si Don Belong at pinalaya mula sa

pagkakakulong ng huli sa loob ng dalawang buwan. Sa kasamaang palad, nadala ng paninindak

ng Pamahalaang Amerikano si Don Belong kaya’t nagbitiw siya sa kanyang tungkulin sa UOD

67
“UOD Facts: First Labor Unions in the Philippines…”, op.cit.
68
Manggagawa: Noon at Ngayon, op. cit., p.14.
69
Ibid.

43
noong Setyembre ng parehong taon upang mas bigyan ng atensiyon ang kanyang posisyon at

tungkulin sa Iglesia Filipina Independiente.70

Malaki ang naging papel ng Kilusang Manggagawa sa pagsasatinig ng mga hinaing ng

mga mahihirap na manggagawang naapi at gayundin sa pagpukaw ng Nasyonalismo sa mga

Pilipino. Malaki ang papel na ginampanan ng mga manggagawa sa pagsusulong ng pagkakaisa

sa kasaysayan ng bansa. Simula ng isinilang ang kilusang ito ay patuloy nang nagkaroon ng

espasyo ang lipunan para itampok ang sektor ng manggagawa.

Isinilang ang Uring Manggagawa sa bansa bago pa ang pagdating ng mga Amerikano,

ngunit sumibol sila bilang isang bagong mahlagang sektor ng lipunan nang manakop ang mga

Amerikano at dalhin ang Industriya ng kanilang bansa sa Pilipinas. Lumaki ang bilang ng mga

manggagawa kasabay ng pag-unlad ng dayuhang pamumuhunan na dinisenyo upang

mapakinabangan ang mababang presyo ng paggawa, at ang mayamang hilaw na mga materyales

o produkto na ibinibigay ng Pilipinas.71 At bagamat ang pagsilang ng Kilusang Manggagawa sa

bansa ay maaaring ituring na isa lamang pagtugon o reaksiyon ng mga Pilipino sa Pamamahala

ng mga Amerikano ay patuloy pa ring naging mahalagang bahagi ng kasaysayan ng bansa ang

pagsulpot ng sektor na ito ng lipunan.

Ang mga natatag na unyon ay pinamumunuan ng mga ilustrado na siyang nanguna sa

pagpapakalat ng mga ideolohiya sa pakiisa ng uring manggagawa. Ang mga Ilustrado ring ito

ang naging behikulo ng mga kaisipan ukol sa Nasyonalismo at Reporma sa panahon ng

Himagsikan. Ang mga manggagawa naman ang siyang pangunahing kumikilos at nakikibaka

upang isakatuparan ang mga layuning napapaloob sa Nasyonalismo at Kilusang Reporma.

70
Ibid. Matatagpuan rin sa “Union Obrera Democratica”, op. cit.
71
Vivencio R. Jose, “Workers’ Response to American Rule: Manila 1900-1935 (Trends and Highlights)” . Isang
Papel na Iprenesenta sa 4th National Conference on Local History sa Cebu City, Nobyembre 27-29, 1981.
Nakalathala sa The Journal of History (Vol.27, Nos. 1&2, January to December) ng Philippine National Historical
Society, p.106.

44
Silang dalawa ang nagtulong upang patuloy na makibaka para sa minimithing kalayaan at sa

patuloy na pagkilala ng sariling identidad.

Ang UOD ay mga halimbawa nito kung saan sa loob ng kanilang patuloy na pagkilos ay

natuto sila, mula sa kanilang mga sariling karanasan at pagtatasa, na mas matagumpay ang isang

malaking pagkilos o makakamit ang isang malaking pagbabago kung sama-sama silang kikilos

sa isang organisadong paraan na kanilang magagamit upang higit pang mapabuti ang kanilang

kalagayan o kundisyon sa buhay at sa pagawaan. Ang masinop na pagsusuri sa kanilang mga

layunin bilang isang samahan at sa mga paraan o proseso na kanilang gagamitin sa kanilang

pakikibaka ay makakatulong din, lalo’t higit sa patuloy na pagbuo ng oryentasyong pulitikal na

maglalayong makamtan ang kasarinlan ng bansa at mabigyan ng kalayaan ang malaking bahagi

ng populasyon mula sa paghihirap at pagkakaalipin. Kung gayon, nagkaroon ng ugnayan ang

mga nakapag-aral at ang mga manggagawa upang isulong ang karapatan at kahalagahan ng huli,

at magkatuwang na isulong ang pagkamit ng kalayaan ng bansa. Naging espada nila ang

malawakang pagkilos ng masa upang ipahayag at ibuyangyang ang karahasang ginagawa ng

estado o pamahalaan laban sa hanay ng mga manggagawa.72

Kinikilala ng Iglesia Filipina Independiente ang kahalagahan ng Kilusang Manggagagwa

sa pamamagitan ng pagkakatatag ng Union Obrera Democratica sa pagkabuo ng simbahan. Ang

mga manggagawang ito ang siyang bumuo at bumalangkas sa simbahang kakatawan at tutugon

sa mga pangangailangan ng mga manggagawa bilang mga Kristiyanong Pilipino. Ang Iglesia

Filipina Independiente ay naninindigan sa tungkulin nitong kalingain ang mga manggagawa ta

maging instrumento sa pagpapabuti ng kalagayan ng mga manggagawa sa buong bansa. Naging

magka-angkla ang dalawa upang maipagpatuloy ang layuning sinimulan ng Mapagpalayang

Kilusan ng mga Pilipino sa mas naunang panahon. At hanggang sa kasalukuyan ay mananatiling

72
Ibid.

45
bahagi ng Simbahang Aglipayano ang pagkilala nito sa mga manggagawa bilang isang

mahalagang sektor ng lipunan at patuloy itong makikisangkot upang tugunan ang

pangangailangan ng mga mamamayang nagsilbing haligi ng simbahang ito.

IKALAWANG YUGTO: Ang Pagsilang ng Iglesia Filipina Independiente

Pagkatapos ng mahabang proseso ng paghubog sa kamalayan ay tuluyan nang hindi

mapipigilan ang paglikha. Sa mahabang salaysayin ng kasaysayan ng Pilipinas at sa gitna ng

walang-tigil na pag-aasam na magsarili ang bansa mula sa mga mananakop ay isinilang ang

isang institusyon na siyang magpapatuloy ng lahat ng pagnanasang bumuo ng sariling bansa at

magtataglay at tutugon sa hinaing na matagal nang hinahanpan ng lunas.

Ang yugtong ito ay kinikilala bilang panahon ng pagsasanib ng mga naunang pagkilos

upang maisakatuparan ang minimithing kalayaan ng bansa. Magugunita na ang pagkatuto sa

konsepto ng Nasyonalismo ay nagsimula sa pagnanais ng mga paring Pilipino na magkaroon ng

lugar sa pagpapatakbo ng mga Simbahang Katoliko sa Pilipinas. Ang hangaring ito, na mahigpit

na tinututulan ng mga prayleng Espanyol; ay lumawig at mas masaklaw na hangarin kung saan

hindi na lamang pagkilala ng Inang Espanya sa Pilipinas, bilang kanyang probinsiya, kundi ang

mas malaking pangarap na humiwalay mula sa kanyang mananakop at bumuo ng kanyang

sariling bayan/ bansa. Sa pinagsanib na pwersa ng mga Ilustradong nakapag-aral sa Europa at ng

mga Pilipinong hindi na nakokontento sa pamamalakad ng mga Espanyol, habang patuloy na

ibinabaka ang kahilingan ng mga paring Pilipino, ay isinilang ang Rebolusyunaryong pananaw at

pumutok ang Himagsikang Pilipino. Sa pagdating ng mga Amerikano bilang mga bagong

mananakop ng bansa, sinikil nito ang mga lumiliyab na apoy ng Himagsikan bago pa pumasok

ang ika-20 siglo. Bunga ng maraming pagkakamali, alitan at alingasngas sa loob mismo ng mga

46
pangunahing tagapagsulong ng Rebolusyon; ay nabigo ang Himagsikan ng 1896 at Himagsikan

ng 1898. Ang anumang muling pagsiklab ng pag-alsa laban sa Estados Unidos ay agad nang

kinubkob. Mula sa hanay ng mga nag-aalsa, may sektor na lilitaw bilang mga bagong

rebolusyunaryo. Ang kanilang pagsibol ay hindi isang insidente, bagkus, ay bunga na ng sinisikil

na Nasyonalismo sa panahon pa lamang ng Himagsikan. Sila ang mga manggagawang iniluwal

ng pagulpot ng mga pagawaan at pagyabong ng mga industriya sa bansa. Matatandaan na ang

naganap na rebolusyon noong 1896 na pinamunuan ni Andres Bonifacio ay sinasabing

pinakakakaiba o natatangi sa lahat ng naganap na himagsikan sa kasaysayan ng Pilipinas. Ito ay

sa kadahilanang ang pangunahing katangian nito ay ang pagkakaroon nito ng mga kasapi mula sa

hanay ng mga manggagawa na may paniniwala sa demokratiko-rebolusyunaryong ideolohiya.73

At tunay nga na malaking bahagi ng Himagsikan ng 1896 at 1898 ang mga manggagawa. Ang

mga ito ang siyang magpapatuloy ng pakikipaglaban sa mga mananakop nang mabigo ang

Rebolusyong 1896 at Rebolusyong 1898 na maisakatuparan ang pagnanasa ng mga Pilipino na

lubusang kumawala sa pang-aabuso at pang-aalipin ng kanilang mga dayuhang mananakop. Sa

pamamagitan ng Kilusang Manggagawa ay muling naisabuhay ang damdaming Nasyonalismo.

Sa Kilusang Manggagawa rin nag-ugat ang marami pang pagkilos ng iba’t-ibang sektor na lalong

nagbigay ng kapangyarihan sa tao o sa masa upang ipahayag ang kanilang pagnanais sa ganap na

paglaya. Mula dito ay isinilang ang Iglesia Filipina Independiente.

Ang mahabang pakikibaka upang igiit ang kalayaan ng bansa ay nagkaroon ng bagong

pag-asa sa pagkakatatag ng IFI bilang bagong binhi ng Pagpapalaya. Ito ang katuparan sa

matagal ng paghahangad ng mga paring Pilipino na magkaroon ng kapangyarihan at kilalanin

ang kanilang kakayahan upang maging bahagi ng herarkiya ng Simbahang Katoliko nang

pangunahin nitong tinaglay ang pamumuno ng mga klerikong Pilipino na malaya sa

73
Ibid, p.98.

47
kapangyarihan ng Santo Papa sa Roma. Ang IFI rin ang naging tugon sa pagnanais na

ipagpatuloy ang kilusang Mapagpalaya na inilunsad ng Himagsikang 1896 at 1898. Sa kabila ng

pagkabigo ng mga Rebolusyong ito upang itaguyod ang malayang Pilipinas, kinanlong ng IFI

ang damdamin at kilusang tinaglay ng Himagsikan. Sa kauna-unahang pagkakataon, may isang

bahagi ng lipunang Pilipino ang naging ganap na nagsarili at lumaya mula sa anumang paghahari

ng kapangyarihang dayuhan at ito ay ang Simbahang Pilipino. Ang Union Obrera Democratica

ang naging instrumento upang iluwal ang Iglesia Filipina Independiente. Bunsod ng kalikasan

ng kilusang manggagawa, ang kaakibat na pagsusulong nito sa karapatan ng mga manggagawa at

sa kalayaan nito mula sa mga mapang-abusong patakaran ng mga kapitalista, ang pagkakatatag

ng IFI ay naka-angkla sa patuloy na paninindigan para sa pagpapabuti ng kalagayan ng mga

manggagawa at ng mamamayan sa kabuuan.

Nang muling bumalik si Padre Gregorio Aglipay sa Maynila, si Isabelo de los Reyes Sr.

ay nakababad na sa mga gawain ng Kilusang Manggagawa.74 Sa pagtatapos ng taong 1901, ang

Pamahalaan ng Estados Unidos ay nagpadala ng isang misyon sa Roma upang makipagtalakayan

at ayusin ang suliranin sa kalagayan ng mga prayle sa Pilipinas.75 Kasama na sa mga isyung

tatalakayin ng misyon na iyon ang tungkol sa pagbili ng mga lupaing pag-aari ng Simbahan

Katoliko.76 Lumabas ang balita ng pagkabigo ng misyong ito ilang buwan lamang ang lumipas.

Bunga nito, lalong lumakas ang Propaganda laban sa mga prayle sa Pilipinas at mga

Amerikano.77

Bunga nito, nagpatawag ng pulong ng Union Obrera Democratica (UOD) si de los Reyes

para talakayin ang usapin tungkol sa nabigong misyon sa Roma. Ang pulong ay naganap noong
74
Sister Mary Dorita Clifford, B.V.M., “The Iglesia Filipina Independiente: The Revolutioary Church”, Studies in
Philippine Church History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p. 235.
75
Ibid. p. 236
76
Francis H. Wise, “The History of the Philippine Independent Church”. Isang Masteradong Tesis na iniharap sa
Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, 1955, p.161.
77
Clifford, op.cit., p.237

48
ika-3 ng Agosto 1902 sa Centro de Bellas Artes.78 Sa pagpupulong na ito, ayon sa pahayagang

Manila American, ipinahayag ni de los Reyes ang pagpapasinaya sa Iglesia Filipina

Independiente,79 isang Simbahang mamamahala sa pagpapaunlad ng Kristiyanismo sa Pilipinas,

na pamamahalaan ng mga paring Pilipino, at magtataglay ng mga hangarin at paniniwalang

tunay na Pilipino. Ang Simbahang ito ay hindi pamumunuan ng kahit na sinong dayuhan at

hiwalay sa kapangyarihan ng Papa sa Roma. Naglatag siya ng magiging balangkas nito at

nagsaad ng mga personalidad na mamumuno sa pamamalakad ng simbahang ito. Magkakaroon

ng mga bagong Obispo na Pilipino, at mula sa kanila ay pipili ng magiging ulo ng simbahan. Si

Gregorio Aglipay ang kanyang ipinanukala na maging Obispo Maximo; samantalang sila Pardo

de Tavera, Emilio Aguinaldo, at William Howard Taft ang mga pangalang maaaring mailuklok

bilang pangunahing layko.80 Ang pagpapasinayang ito ay lingid sa kaalaman ng mga paring

nabanggit, at ang pangunahing reaksiyon ng mga ito ay itanggi ang kaniyang kinalaman sa

itinayong simbahan at tinanggihan ang pwestong ibinibigay sa kanya.81

Makalipas ang labing-apat na araw, ipinahayag ng Manila American na ang Iglesia

Filipina Independiente ay isang simbahang tila namatay na bago pa ito maitatag.82 Dagdag pa,

noong ika-20 ng Agosto, nagpalabas ng pahayag si Aglipay sa mga paring Pilipino na hindi niya

pinahintulutan ang ganitong paghiwalay sa Roma at nananawagan siya na magkaroon sila ng

talastasan upang pag-usapan ang naganap na pagpapasinaya sa pagpupulong ng UOD.83

Sa kabila ng tila hindi magandang pagsisimula ng IFI, isang Arthur Prautch sa kanyang

artikulo sa Manila Times; ang nagtanggol sa ginawang ito ni de los Reyes at sa patuloy na

paghahangad ng mga paring Pilipino sa kanilang karapatan sa pamamahala ng mga Simbahan.

78
Wise, op.cit., p.150.
79
Clifford, op.cit.
80
Ibid.
81
Wise, op.cit.
82
Ibid., 239.
83
Ibid., p.238.

49
Pinaniniwalaan niya na kahit na walang paring Pilipino ang tumayo at kumilos na payabungin

ang simbahang ito, o hindi siya magtangkang palaganapin ang kilusang ito sa labas ng Maynila,

sapat na ang kalikasan ng pang-aabusong dinanas ng mga Pilipino na gumising sa kanilang

sentimiyento ng Nasyonalismo; ang Simbahang ito ay hindi kailanman mamamatay. Ang

nagbubunsod dito ay mula sa kailaliman ng kamalayang Pilipino, kaya’t hindi magiging hadlang

ang pagkakabilanggo ng nagpasinaya nito,84 ang mga Pilipino ay may pagkakaunawaan at may

sariling ugmaan na ipagpatuloy ang nasimulang kilusan.85 Ito ang kauna-unahang pagtatanggol

sa itinatag na IFI at siyang nagsilbing tugon sa ipinahayag ng Manila American at lalong

nagpalakas sa sentimiyento ng mga Pilipino para sa Simbahang pinasinayaan.

Setyembre nang nagdesisyon si Aglipay na maging bahagi na ng IFI. Isa sa mga

nagbunsod kay Aglipay para sumali sa Iglesia Filipina Independiente ay ang pagkabigo ng

kanyang pakikipagpulong sa mga Heswita sa Retreat House ng mga ito sa Sta.Ana noong ika-19

ng Setyembre. Ito ang huling pagkakataon na isinaalang-alang ni Aglipay ang muling pakikipag-

ayos sa Simbahang Katoliko. Ngunit hindi nagustuhan ng pari ang naging takbo ng kanilang pag-

uusap kaya’t matapos ang apat na araw na pananatili sa piling ng mga Heswita ay nagpasya

siyang lumabas na at lagdaan ang Six Fundamental Epistles at Konstitusyon na binalangkas ni de

los Reyes Sr. para sa Iglesia Filipina Independiente.86 Ika-22 ng buwang iyon ng magpalabas

ang IFI ng isang pahayag na may lagda ni Aglipay bilang Obispo Maximo ng IFI, kasama nila de

los Reyes bilang Punong Ehekutibo at Simeon Manuel bilang Pangkalahatang Kalihim. Ito ay

84
Si Isabelo de los Reyes ay dinakip at nabilanggo noong ika-12 ng Agosto sa kasong isinampa sa kanya ng mga
welgista ng isang pagawaan ng tabako sa Malabon, dahil umano sa pagpipigil nito at ng ilang kapwa opisyal ng
UOD na bumalik sila sa paggawa matapos mabigo ang kanilang pag-aalsa. Sinasabi pang nagbanta ang mga
nasasakdal sa sinumang bablik sa pagawaan.
85
Ibid., p.240. Lumabas ito sa Manila Times noong ika-21 ng Agosto, isang araw pagkatapos itanggi ni Aglipay ang
kanyang pagkakasangkot sa IFI.
86
Deats, op.cit., p.71. Sa pagpupulong na ito ay pinilit ng mga Heswita na magbalik-loob si Aglipay sa Roma at
lumagda sa isang kasulatan ng Retraksiyon. Ang pagbabalik-loob na ito ay hindi mangangahulugan na bibigyang
katuparan ang kahilingan ng mga paring Pilipino. Ikinagalit ito ni Aglipay kaya nagpasya na siyang tuluyang
humiwalay sa Roma.

50
ang kauna-unahang kalatas na siyang nagbigay linaw sa organisasyon ng IFI. Sinasabing ang

nagbunsod sa pakikilahok ni Aglipay sa simbahang ito ay ang pagdating ng mga paring

Amerikano sa Pilipinas na siyang pumalit sa mga umalis na paring Espanyol.87 Ito na ang

nagpapatunay na hindi na magkakaroon ng magandang kasunduan ang mga paring Pilipino at

ang Roma sa isyu ng sekularisasyon ng mga parokya.88

Isang katangi-tanging klerigo ang tila nagpatunay sa prediksiyon ni Prautch. Sa Diyosesis

ng Nueva Segovia (ngayon ay kilala bilang lalawigan ng Ilocos Norte) kung saan isinilang si

Gregorio Aglipay, ay nagpahayag si Pedro Brillantes ng kanyang pamumuno sa buong diyosesis

bilang bago nitong Obispo. Idineklara niya ang Parokya ng San Santiago Apostol sa bayan ng

Bacarra bilang sentro ng kanyang hurisdiksiyon. Dalawampu at apat na pari ang nagkonsagra sa

kanya noong ika-20 ng Oktubre bilang pagsunod sa Unang Epistula na inilabas ng IFI.89 Sa

kanyang talumpati, pinagtitibay niya ang kanyang pagsang-ayon sa pagpapasinaya ng simbahang

maka-Pilipino na hiwalay sa kapangyarihan ng Roma:

“Kikilalanin ko ang Santo Papa kung kikilalanin niya ako at kung tatalikuran

niya ang kanyang mga patakaran at pamamalakad na ipinataw na mapang-api sa mga

Pilipino. Kung itatama niya ang kanyang mga pagkakamali ay tiyk na mapapatawad ko

siya.”90

87
Sa kabila ng pakiipag-ugnayan ni Aglipay kay Taft para sa kahilingan ng mga paring Pilipino, sa pag-asang sa
pag-alis ng prayle sa Pilipinas, bibiyan ng Estados Unidos ng pagkakataon ang mga paring Pilipino na mamuno sa
mga simbahan sa Pilipinas.
88
Sinabi ni Aglipay sa kanyang pahayag noong ika-20 ng Agosto na hindi niya sinasang-ayunan ang pagtatatag ng
isang simbahang hiwalay sa Roma hanggat hindi nabibigyan ng pagkakataon na magkaroon ng isang pormal na
pakikipag-ugnayan at pakikipagtalakayan sa mga pinuno sa Roma. Dahil dito ay bukas pa rin si Aglipay sa anumang
kasunduang ilalatag ng Roma para sa mga paring Pilipino kung magkaroon na ito ng pagkakataon.
89
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p. 287.
90
Pedro de Achutegui at Miguel Bernad. Religious Revolutions in the Philippines, Tomo 1-4 (Maynila: Ateneo de
Manila, 1960-1969, p. 194.

51
 Ang pormal na pagpapasinaya sa Iglesia Filipina Independiente ay naganap noong ika-26

ng Oktubre sa pamamagitan ng pagdaraos ng isang Misang Pontifical91 sa Paseo de Azcarraga sa

Tondo, Maynila.92 Pinangunahan ito ni Gregorio Aglipay bilang pinuno ng Iglesia Filipina

Independiete.93 Ang misang ito na dinaos sa labas ng bahay ng isang kaibigan ni Aglipay94 at

dinaluhan ng libong tao kaya’t kinailangang gumawa ng isang mas malaking altar upang makita

ng lahat95; kabilang na si de los Reyes at nang mga magiging pangunahing layko ng IFI. 96

Gumawa ng isang malaking balita sa mga pahayagan ang misang ito kinabukasan. Kinilala ng

mga pahayagang Pilipino ang halaga ng pangyayaring ito sa pagpapalakas ng kilusang ito.97

Ito ay sinundan pa ng isang misa noong ika-2 ng Nobyembre bilang pag-alaala sa mga

bayani ng Himagsikan na namatay sa gitna ng pakikibaka.98 Ito ay isang manipestasyon ng

pagkilala ng simbahan sa kagitingan ng mga Pilipino sa pakikibaka upang makamtan ang sariling

kasarinlan. Ang ganitong Nasyonalismo ang pangunahing naging paniniwala ng Iglesia Filipina

Independiente at naging pangunahing dahilan ng pagkakaroon nito ng progresibo at radikal na

oryentasyon. Ito ang pangunahing nakahimok sa maraming Pilipino na lisanin ang Simbahang

Katoliko at sumapi sa bagong tatag na simbahan. Nakikita ng marami na ang Simbahang ito ang

bukod-tanging nagtataglay ng katangiang naiwan ng Himagsikan ng nakarang daantaon at sa

patuloy na paglakas ng Nasyonalismo sa maraming Pilipino, hindi mapigilan ang pagkagiliw sa

IFI bilang tagapagtaglay ng damdaming ito. Nasyonalismo rin ang dahilan kung bakit noong

ika-17 ng Setyembre 1903, pormal na ipinalagay bilang mga Pilipinong santo si Rizal at ang mga
91
Ang isang Pontifical Mass ay maaari lamang gawin ng isang konsagrado nang Obispo. Bagamat hindi pa pormal
na nakokonsagra si Aglipay sa panahong ito, kinikilala pa rin ang kanyang kakayahang magdaos ng ganitong misa.
92
Clifford, op. cit., p.242.
93
Wise, op.cit., p.170.
94
Ibid.
95
Ibid., p.243.
96
Ibid.
97
Ibid, p.241. Batay sa mga inilathalang artikulo sa mga pahayagan, ika-27 ng Oktubre, at sa pahayag ng La
Democracia, pahayagan ng Partido Liberal ni Dr. Frank Bourns at Arthur Prautch, mga dating Metodistang Pastor
na tumutulong sa unti-unting pagpapatanggap sa mga Pilipino ng pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas.
98
Ibid., p.243.

52
paring si Gomez, Burgos at Zamora.99 Sa hakbang na ito ng simbahan, tiniyak at nilinaw nito na

ang mga bayaning ito ay dapat kilalanin bilang mabubuting halimbawa na dapat tularan ng mga

Pilipino, at hindi dapat sambahin gaya ng pagsampalataya sa Diyos.

Sa loob lamang ng isang taon, ang mga kasapi ng Iglesia Filipina Independiente ay

tinatayang umabot na sa isa’t kalahating milyon, na bumubuo sa ikaapat na bahagdan ng

populasyon ng bansa,100 nakababahalang bilang para sa Simbahang Katoliko. Pinakamabilis ang

pagdami ng kasapian sa mga lugar na malakas ang kapangyarihan at pang-aabuso ng mga prayle

at kung saan lubhang malaki ang lupang pag-aari ng simbahan. Ilan sa mga lugar na ito ang isla

ng Panay, ang mga lalawigan ng Ilocos Norte, Ilocos Sur, Abra, malaking bahagi ng Visayas at

Hilagang Mindanao.101 Dahil dito, sari-saring batikos ang ipinukol dito ng huli. Nagkaroon ng

pangangailangan na pigilan ang malawakang paglaki ng kasapian ng IFI, at kinakailangan ito sa

lalong madaling panahon.

Unang-una na ang kawalan ng doktrina ng Simbahang Aglipayano102 para sa kanyang

buong Kongregasyon.103 Bilang tugon, pinangunahan ni Aglipay ang paglagda sa unang

Konstitusyon ng Iglesia Filipina Independiente noong 1902.104 Gayundin, magkakasunod na

inilabas ang Ikalawa, Ikatlo hanggang Ika-Anim na Epistula ng Simbahan mula Setyembre ng

1902 hanggang Agosto ng 1903. Nasusugan pa ito nang sa sumunod na taon ay ilabas ang

99
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.390.
100
Ibid., .387.
101
Whittemore, op.cit., p.128.
102
Nang lumaon ay mas naging kilala ang Iglesia Filipina Independiente bilang Simbahang Aglipayano. Bagamat
hindi si Aglipay ang nagtatag ng simbahang ito, siya ang pangunahing personalidad na naka-angkla sa simbahan.
Ang mga kasapi ng IFI ay tinawag na ring mga Aglipayano.
103
Ito ay isa sa mga pangunahing argumento inilatag nila Achutegui at Bernad sa kanilang inilabas na Religious
Revolutions in the Philippines, apat na tomo ng pag-aaral sa buhay ni Gregorio Aglipay at sa kasaysayan ng Iglesia
Filipina Independiente, op. cit.
104
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.388.

53
 105
Doctrinas y Reglas Constitutionales (DRC) , na pumalit sa naunang Pangunahing Kalatas ng

Simbahan.106

Ikalawa, ang pagiging Ekskomunikado ng kinikilalang Obispo Maximo at ang hindi pa

pagkokonsagra sa kanya bilang Obispo ay isa rin usapin. Noong ika-18 ng Enero 1903, si Padre

Gregorio Aglipay ay kinonsagra ng mga konsagrado nang Obispo107 nang mga Diyosesis ng

Isabela, Cagayan, Abra, Nueva Ecija, Cavite at Maynila,108 sa pagdiriwang ng Kapistahan ng

Tondo.109 Sa ganitong paraan, mas higit na pinatatag si Aglipay bilang isang pundasyon ng IFI.

Dahil nakita rin ng Simbahang Katoliko na isang mahalagang salik na nakapangaakit ng

mga kasapi sa IFI ang pagkakaroon nito ng mga Pilipinong klerigo bilang pinuno ng simbahan.

Noong 1906, si Padre Jorge Barlin110, ng Diyosesis ng Nueva Caceres (dating pangalan ng

rehiyon ng Kabikulan); ay naging kauna-unahang Obispong Pilipino ng Simbahang Katoliko sa

pamamagitan ng isang lihim na kapulungan. Katulad ni Aglipay, isa rin siyang kilalang klerigo sa

panahon pa lamang ng Himagsikan laban sa mga Kastila. Ito ang paraan ng Simbahang Katoliko

upang ipakita sa taong-bayan na siya ang kasagutan sa matagal nang panambitan ng mga paring

Pilipino na mamahala na simbahan at magkaroon ng katayuan bilang Episkopado.111

Si Barlin ang susi sa pinakamatinding bayo ng Simbahang Katoliko sa Simbahang

Aglipayano.112 Pangunahin niyang binigyang tuldok ang lahat ng kaguluhan sa usapin ng pag-

105
Ang nilalaman ng Anim na Pangunahing Kalatas/Epistulo, ang 1902 Konstitusyon ng IFI at ang Doctrinas y
Reglas Consitutionales ay matatagpuan sa Apendiks.
106
Ibid., p.390.
107
Ang mga ito ay kinonsagra na ng mga pari sa kanyang diyosesis, tulad ng kay Pedro Brillantes ng Ilocos.
108
Ibid., p.389.
109
Wise, op.cit.
110
Sinasabing minsang inalok ni Aglipay kay Barlin ang susunod na pamumuno ng Iglesia Filipina Independiente
ngunit mahigpit itong tinanggihan ng huli dahil sa pagtutol nito sa paghiwalay ng IFI sa Roma.
111
“Bonus Miles Christi: Pastoral Letter on the Commemoration of the Centenary of the Episcopal Consecration of
Bishop Jorge Barlin (1906), isang pahayag na inilabas ng Catholics Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP)
noong ika-28 ng Enero 2007. Ito ay nilagdaan ni Angel N. Lagdameo, D.D., Pangulo ng CBCP at Arsobispo ng Jaro
(Iloilo).
112
Ibid. Aminado ang CBCP na mabigat ang naging epekto ng ginawa ni Barlin sa pagsasampa niya ng kaso laban sa
IFI. Ayon pa sa kanila, kung hindi dahil kay Barlin ay tuluyan ng naagaw ang mga simbahan at nanatili na itong
kubkob ng mga Aglipayano. Nabanggit rin ito kay Clifford, op. cit., p.248.

54
aari ng mga Simbahan. Sa pagtingkad ng IFI sa kasapian sa kasikatan, maraming

mananampalataya ang naghimok sa kanilang mga kura na lumipat sa Simbahang Aglipayano.113

Sa “Declaration of Peaceable Possession” na inihatag ni Taft upang ayusin ang suliranin sa pag-

aagawan ng simbahan, nagkaroon ng pansamantalang pagtitigil sa kaguluhan hanggang hindi pa

ibinababa ang desisyon ng korte tungkol sa kaso sa karapatan sa pag-aari ng mga simbahan.

Isinulong ni Barlin ang kaso hanggang sa noong 1906 ay maghatol ang Kataas-taasang Hukuman

ng Estados Unidos na ang lahat ng simbahang inagaw ay nararapat na ibalik sa pangangalaga ng

mga Katoliko.114 Bunga nito, nawalan ng mga gusaling sasambahan ang mga Aglipayano. Tila

isang kabalintuanan, ang biglang pagdami ng kasapi sa simula ng pagkatatag ng IFI ay nasundan

rin ng biglang pag-unti nito matapos maibalik ang pamamahala ng mga simbahan sa mga

Katoliko.

Bukod pa sa pagkawala ng mga simbahan, isa ring dahilan ng pagbaba ng bilang ng mga

kasapi ng IFI ay ang pagkabigo nitong makakuha ng “Apostolic Succession”115 sa mga unang

pagtatangka ni Aglipay na makamtan ito mula kay Bishop Edward Hertz ng Swiss Independent

Church of Sweden o kay Bishop Brent ng Protestant Episcopal Church.116

Ang paglakas ng IFI noong dekada ‘20 ay napansin ni Frank Laubach, ng Congressional

Missionary to the Philippines at ipinaabot ito kay Dr. John Lathrop na isang klerigong

113
Kadalasan nang nangyayari na ang isang buong parokya ay sumasapi sa IFI at dala nito pati ang pag-angkin sa
mga Simbahang Katoliko. Ang mga Pilipino ang sapilitang nagbuwis ng pawis at dugo upang maitayo ang
naglalakihang simbahan ng mga prayle kaya’t nararapat lamang na ang mga nagpagod ang magmay-ari ng mga ito.
Malakas naman ang pagtutol ng Simbahang Katoliko dahil ayon sa Patronato Real na ipinataw sa Pilipinas, lahat ng
pag-aaring makakamtan ng simbahan ay mananatili sa kanilang pangangalaga.
114
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.392.
115
Mahalaga ang Apostolic Succession upang magkaroon ng ligalidad ng simbahan. Makukuha lamang ang estadong
ito kung may iba pang simbahan na kikilala sa bagong tatag na simbahan at ikokonsagra nito ag mga obispo bilang
pinuno ng bagong simbahan. Sa pamamagitan nito ay kinikilala ng iba pang mga Konggregasyon ang simbahang
bagong tatag bilang kasapi ng Unibersal na Pananampalatayang Kristiyanismo. Isa ito sa mga naging panghunahing
suliranin ng Iglesia Filipina Independiente nang siya at itinatag.
116
Clifford, op. cit., p.247.

55
Unitarian.117 Ito ang simula ng pagkakaroon ng ugnayan sa pagitan ni Aglipay at ni Lathrop ng

Unitaryanismo.118 Sa tulong ni Laubach at Lathrop ay nabigyan ng pagkakataon si Aglipay,

kasama si Santiago Fonacier at Isabelo de los Reyes, na makapunta at makapag-ikot sa Estados

Unidos upang dumalo sa pagpupulong ng International Association of Religious Liberals. Bunga

nito, nagkaroon ng pagkakahati sa hanay ng mga Aglipayano – ang mga Konserbatibo na ayaw

talikuran ang Tradisyong Trinitaryan at ang mga Radikal na sumasang-ayon sa pagbabago ng

Ideolohiya ng buong IFI. 119 At bagaman si Aglipay, sa kanyang sariling pananaw ay nahahalina

sa Unitaryanismo at ginamit ito bilang batayang prinsipyo sa mga patakaran at paniniwala; ang

kalakhang kasapian, maging layko man o klerigo, ay nanatili sa Trinitaryanismo.120

Hunyo ng taong 1935, tumakbong kandidato sa pagkapangulo ng Pamahalaang

Komonwelt si Aglipay, katunggali sila Emilio Aguinaldo at si Manuel L. Quezon. Si Isabelo de

los Reyes Sr. naman ay nangampanya rin upang magkaroon ng partisipasyon sa National

Assembly. Bagama’t magkatuwang sila sa pagpapayabong ng IFI, nagkaroon ng alitan ang

dalawa dahil sa kapwa nila pagtanggi na suportahan ang isa’t isa. Hindi nagustuhan ni Aglipay

ang paggamit ni de los Reyes Sr. sa kanyang pangalan upang makalikom ng boto kaya’t hindi

nito inaprubahan ang kandidatura ng huli. Kapwa sila hindi pinalad sa naganap na halalan ngunit

tuluyan nang nalamatan ang kanilang pagkakaibigan hanggang mamatay si Isabelo de los Reyes

noong taong 1938.121

Nang pumanaw si Aglipay noon unang araw ng Setyembre 1940, matindi ang pagkilala at

paggalang na tinanggap niya mula sa mga Pilipino bilang isang katangi-tanging personalidad sa

117
Ibid., p. 248.
118
Ang Unitaryanismo ay ang relihiyong naniniwala sa iisang Diyos lamang bilang nag-iisang panginoon. Salungat
ito sa tradisyong Trinitaryanismo ng Simbahang Katoliko na naniniwala sa tatlong persona o katauhan ng Diyos: ang
Ama, ang Anak at ang Espiritu Santo. Si Kristo para sa mga Unitariyan ay isa lamang halimbawa ng mabuting
mananampalataya ng Diyos.
119
Clifford, op. cit., p.249.
120
Ibid., p.248.
121
Ibid., p. 250

56
panahon ng Himagsikan at sa panahon ng patuloy na pakikibaka para sa inasam na Kalayaan.

Kahit si Manuel Quezon, na siyang nagwaging Pangulo ng Komonwelt at ang kanyang kabinete

at ilan pang matataas ng opisyal ng pamahalaan ay nagbigay galang sa kanyang wala nang buhay

na katawan. Maging ang mga pahayagan ay nagbigay-pugay kay Aglipay at kinilala siya bilang

“Martin Luther” ng Pilipinas, ang tagapagsulong ng reporma sa pananampalataya sa kasaysayan

ng bansa.122

IKATLONG YUGTO: Ang Pagpihit ng Ideolohiya

Sa pagpanaw ng mga pangunahing tauhan sa pagsilang ng Iglesia Filipina Independiente,

nagkaroon ng pangangailangan sa pagsibol ng mga bagong pinuno sa loob ng simbahan. Ang

pinunong ito ay kinakailangang nagtataglay din ng mga katangiang nagtatag at nagpayabong ng

Simbahang Aglipayano. At sa paglitaw ng mga bagong lider, ang ideyolohiyang pumaimbabaw

sa IFI ay nagkaroon ng bagong-anyo. Ang Nasyonalimong Pamana ng Simbahan ay maisasantabi

pansamantala at magbabago ng tatahaking landas ang buong IFI upang patibayin ang kanyang

katayuan sa lipunang Pilipino at sa kasaysayan ng Simbahan sa Pilipinas.

Ang karangalan na maging susunod na Obispo Maximo ay pinagpilian sa pagitan ni

Obispo Severando Castro, isang Konserbatibo, at ni Obispo Santiago Fonacier, ang kasama ni

Aglipay sa pakikipag-ugnyan sa mga Unitaryan sa Estados Unidos. Dahil si Castro ay pitumpu’t

pitong taong gulang na ng panahong iyon, pinakiusapan siya ni Fonacier na bigyang daan ang

kanyang pagnanais na mamuno kapalit ng pangangakong pagtitibaying muli ng Iglesia Filipina

Independiente ang paniniwala nito sa Trinitaryanismo. Ang pagsasamong ito ay tinugunan ng

pagsang-ayon ni Castro at naging ganap na nga ang pamumuno ni Fonacier.123

122
Ibid., p.250-251. Nasaad rin sa “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life:
A Historical Sketch”, op. cit., p. 294.
123
Ibid., p.251.

57
 Ngunit kasabay ng pagputok ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nagkaroon rin ng

hidwaan sa loob ng simbahan. Nagkaroon ng alingasngas tungkol sa maling pamamalakad ni

Fonacier, ang pagsuway niya sa mga probisyon ng Konstitusyon sa paglilipat ng mga klerigo sa

ibang parokya o diyosesis, ang hindi nito pag-uulat ng pampinansiyang kalagayan ng simbahan

at marami pang iba.124 Ang Pinakamataas na Konseho ng mga Obispo ng IFI ay nagatawag ng

pagpupulong upang ayusin ang naturang gulo at sa pagpupulong na iyon ay nahatulang alisin si

Fonacier sa kanyang posisyon at magpalit ng Obispo Maximo pansamantala sa pagkakahalal kay

Obispo Gerardo Bayaca. Inatasan rin ng konsehong ito na mag-ulat si Fonacier ng kalagayang

pampinansiya ng kanyang administrasyon. Sa muling pagpapatawag ng pulong ay pormal na

naihalal si Obispo Isabelo de los Reyes Jr., anak ni Isabelo de los Reyes Sr., bilang Obispo

Maximo.125 Bilang pagtutol, si Fonacier at ang kanyang mga tagasunod ay nagdaos rin ng

pagtatalaga kay Obispo Juan Jamias bilang bagong Punong Obispo. Ang kalituhang nilikha ng

pagkakahating ito ay umabot sa hukuman upang ayusin ang ligalidad ng pag-aari ng mga

simbahang Aglipayano at kung sino ang grupong karapat-dapat sa paggamit ng pangalang Iglesia

Filipina Independiente.126 Taong 1950 nang magbaba ng hatol ang Mababang Hukuman pabor sa

grupo ni de los Reyes Jr.127 at pinagtibay ito ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas noong ika-

28 ng Enero 1955. Bunga nito, tumiwalag si Fonacier mula sa IFI at nagtatag ng bagong

simbahan. Tinawag niya itong Independent Church of Filipino Christians (ICFC).128

Nang mamuno si de los Reyes Jr. bilang bagong Obispo Maximo nang IFI, binigyan niya

ng bagong pakahulugan ang Nasyonalismo at Pakikibaka ng IFI. Tinalikuran nito ang Tradisyong

124
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.395.
125
Ibid.
126
Clifford, op. cit, p.252.
127
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.395-396.
128
Ibid., p.396. At sa artkulo ni Clifford, op. cit, p.252.

58
Makabayan ng simbahan at iniwasan ang anumang muling pagkakadawit sa usapin ukol sa

Rebolusyong Pilipino. Sa bagong kabanata sa “buhay” ng Simbahang Aglipayano, mas higit na

binigyang pansin ng kahalagahan ng Ekyumenismo,129 bilang isang bagong kilusan sa larangan

ng pananampalataya. Dito magsisimula ang IFI sa kanyang pakikipag-ugnayan sa iba’t ibang

simbahan sa lahat ng panig ng mundo. Taong 1947, sa Pangkalahatang Kapulungan ng IFI ay

gumawa ng petisyon sa Episcopal House of Bishops upang mabigyan ang simbahan

ng”Apostolic Succession”,130 sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan kay Obispo Norman

Binsted.131 Ika-5 ng Agosto nang nagbalangkas ang IFI ng bagong Declaration of Faith and

Articles of Religion (DFAR) at bagong Konstitusyon bilang isang kinakailangan upang

maaprubahan ang hinihiling na Succession.132 Ang kahilingang ito ay binigyang pansin naman

ng Episcopal House of Bishops ang hakbang na ginawa ng IFI pagkatapos pagtibayin ng huli ang

paniniwala nila sa Trinitaryanismo at tuluyang pagtalikod sa mga impluwensiya ng

Unitaryanismo sa kanilang mga doktrina at paniniwala.133 Ang matagal nang inaasam na

Apostolic Succession ay ipinagkaloob sa Simbahang Aglipayano noong ika-6 ng Nobyembre.134

At bilang pagsasakatuparan nito, noong ika-7 ng Abril 1948 ay kinonsagra nila Bp. Norman

Binsted, Bishop Harry Kennedy, at Bishop Robert Wilmer sina Obispo Isabelo de los Reyes Jr.,

Obispo Gerardo Bayaca, at Obispo Manuel Aguilar sa Pro-Cathedral ng San Lucas sa

129
Ibid. Ang Ekyumenismo ay nagmula sa OIKOUMENE, na nangangahulugang “ang buong sanlibutan”; mula ito
sa pinagsanib na ”Oikos” (tahanan) at ng “Meneo” (tumira, maglagi, o manatili). Sa kabuuan, ang Ecumenism ay
isang “ang unibersal at pandaigdig na tirahan kung saan lahat ng nilikha ng Diyos ay may ugmaan at pagkakaisa”.
130
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.396.
131
Clifford, op. cit, p.252.
132
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
Ang bagong Declaration of Faith and Articles of Religion (DFAR)at ang bagong Konstitusyon ay nararapat na iharap
at maaprubahan ng Simbahang Episcopal upang masiguradong walang maiiwang bakas ng Unitaryanismo sa
paniniwala ng IFI.
133
Ibid., p.253. Sa talumpating binigkas ni d los Reyes Jr. sa Kapulungan ng Episcopal House of Bishops ay
ipinagtibay niya na ang kailanman ay hindi lumampas sa 5% ng kasapian ng IFI ang sumunod sa mga katuruan ng
Unitaryanismo.
134
Ibid.

59
Maynila.135 Sinundan ito ng pagkakaroon ng Concordat of Full Communion136 kasama ang

Protestant Episcopal Church of the United States of America (PECUSA). Dahil dito, ang Iglesia

Filipina Independiente ay kinilala bilang “Tunay na Bahagi ng Iisang Banal, Katolika, at

Apostolikang Simbahan”.137 Nakatulong nang malaki ang pagpasok ng IFI sa Concordat of Full

Communion sa PECUSA dahil tinulungan ito ng huli na maisaayos ang doktrina ng IFI at tuluyan

nang maalis ang kalituhan sa mga paniniwala sa loob ng simbahan. Dahil sa Concordat a

nabigyan ng pagkakaton ang mga Aglipayanong nais maging pari na makapag-aral sa St.

Andrew’s Theological Seminary (SATS) na para lamang sa mga Episkopal. Noong 1966,

pinangunahan ni Most Rev. John Hines ang pagkakaloob ng 3,500 metro kwadrado na lupa ng

ECUSA sa Iglesia Filipina Independiente, na matatagpuan sa kahabaan ng Taft Avenue sa

Maynila.138

Ito ang nagsilbing pasimula ng mas malawak na pakikipag-ugnayan ng IFI sa iba’t ibang

simbahan sa labas ng Pilipinas. Taong 1958 nang naging aktibong kasapi ng World Council of

Churches (WCC) ang IFI.139 Ang Iglesia Filipina Independiente ay naging bahagi din at isa sa

mga naging aktibo sa papapasinaya ng National Council of Churches in the Philippines (NCCP)

noong ika-7 ng Nobyembre, kung saan si Obispo Maximo Isabelo de los Reyes Jr. ang nahalal

bilang kauna-unahang Tagapangulo ng Konseho.140 Mula dito ay sunod-sunod na ang

pikikipagtulungan ng IFI sa marami pang simbahan sa buong mundo. At higit pa, mas napatatag

ang IFI bilang isang ligal na Simbahan, isang ganap na kasapi ng mga Simbahan sa buong
135
Ibid. At sa “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical
Sketch”, op. cit.
136
Ang Concordat of Full Communion ay nangangahulugan ng mahigpit na ugnayan at pagtutulungan ng dalawang
simbahan upang mapa-unlad ang kanilang mga sarili at maging magkatuwang sa kanilang mga gawaing
pansimbahan.
137
Clifford, op. cit, p.255.
138
Ang lupang ito ang kasalukuyang kinatitirikan ng Katedral ng Banal na Anak, ang Pambansang Katedral ng
Iglesioa Filipina Independiente.
139
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p. 397.
140
Ibid., p.398.

60
daigdig. Pumasok ito sa maraming Concordat of Full Communion mula taong 1962 hanggang

1964. Sa loob ng mga panahong ito ay umabot sa dalawampu’t apat na simbahan ang naging

bagong katuwang ng IFI sa kanilang mga layunin at gawain.141 Hindi nagtagal, naging kasapi rin

ang IFI ng Christian Conference of Asia (CCA) na dating kilala bilang East Asia Christian

Conference (EACC).142

Sa kabuuan, ang pagiging aktibo ng Iglesia Filipina Independiente sa Kilusang

Ekyumenikal ang tila nagtabon sa Tradisyong Nasyonalismo ng Simbahan. Maging ang mga

pinuno ng Simbahan ay nakapagpalabas ng mga ideyang reaksiyunaryo ngunit hindi ito

nakatawag ng pansin sa kasapian.143 Naisantabi ang layunin nitong makiisa sa pakikibaka ng

mga Pilipino laban sa mga mapang-abuso. Sinasabing sa panahong ito ay unti-unting nabura ang

ipinagmamalaking pamana ng IFI, ang “Pro Deo et Patria!” (“Para sa Diyos at Bayan!”).

Sa kabanata ring ito unti-unting naorganisa at napatatag ang kahalagahan ng iba’t ibang

sektor ng layko sa mga gawain ng Simbahan. Ang Kababaihan ay unang naisaayos nang

magkaroon ito ng Kauna-unahang Pambansang Kapulungan noong ika-10 hanggang ika-11 ng

Mayo 1957 sa St. Andrew’s Theological Seminary (SATS) kung saan si Bb. Ella Cabreza ang

lumitaw bilang unang pangulo ng Women’s Auxiliary of the Philippine Independent Church.

Sinundan ito ng mga Kalalakihan sa kanilang pagtitipon noong ika-2 ng Setyembre ng parehong

taon. Dito ay nahalal si G. Apolonio Pisig bilang tagapangulo. Ang hanay naman ng kabataan ay
141
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p. 397. Ang mga simbahang nagkaroon ng Concordat of Full Communion sa IFI ay ang Protestant Episcopal
Church of the USA (1961), Province of West Indies (1962), The Church of the Provine of Central Africa (1962), The
Church of the Provine of West Africa (1962), The Church of the Provine of East Africa (1962), The Church ofInda,
Pakistan, Burma and Ceylon (1963), The Nippon SeiKo Kai (1963), The Church of Ireland (1963), The Lusitanian
Church (1963), The Church of England (1963), The Episcopal Church of Scotland (1963), The Anglican Church of
Canada (1963), The Church of Uganda, Ruwanda and Urungi (1963), Spanish Reformed Church (1963), The
Church of the Provine of New Zealand (1964), Catholis Church of Austria (1964), The Old Catholic Church of
Czechoslovakia (1964), The Old Catholic Church of Germany (1964), The Old Catholic Church of Holland (1964),
The Old Catholic Church of Switzerland (1964), The Polish National Catholic Church of America (1964), The Old
Catholic Church of Yugoslavia (1964), at The Episcopal Church of Brazil (1964).
142
Ibid., p.398-399.
143
Ibid., p. 399.

61
unti-unti pa lamang nagkakaroon ng hugis sa mga panahong ito. Nagsilmula ang maliliit na pag-

oorganisa sa mga lalawigan at rehiyon hanggang sa maisakatuparan ang isang Pambansang

Pagtitipon ng mga Kabataan ng Iglesia Filipina Independiente noon lamang 1969.144

Mahalaga ang pagkakatatag ng mga sektor sa loob ng simbahan, lalong igiit ang hanay ng

Kabataan, sa muling pagsusuri ng kalakaran ng simbahan at sa muling paglalagom sa misyon at

ministeryo ng IFI. Sa pagpasok ng bagong dekada, ang kabataan ang pangunahing pumuna sa

landas na tinatahak ng simbahan at sa kanyang pagkilala sa kanyang dakilang pamana. Ito ang

nagtakda sa pagsibol na muli ng Nasyonalismo sa loob ng IFI at sa pagsibol ng isang bagong

kabanata sa buhay ng simbahang ito.

IKAAPAT NA YUGTO: Ang Pagbangon ng Makabayang Tradisyon

Sa gitna ng tumitinding kaguluhan at kalituhan sa Pilipinas noong mga huling taon ng

dekada ’60 at mga unang taon ng dekada ‘70, pumaimbabaw ang tinig ng kabataan para sa

paghamon sa kasalukuyang kalagayan at tunguhin ng simbahan. Bunga na rin ng malawakang

pagkilos ng iba’t ibang sektor ng lipunan ay muling naituon ang pansin ng mga Aglipayano, lalo

na ang mga pinuno ng simbahan, sa Nasyonalismong umiral sa loob ng Simbahan. Nang pormal

na maorganisa ang Kabataan, nagpaabot ito ng apila sa pamunuan ng simbahan sa pagkakaroon

ng mga reporma sa simbahan.145 Taong 1977 nang muling magkaroon ng bagong Konstitusyon

ang Iglesia Filipina Independiente upang baguhin ang istruktura ng buong simbahan at bigyang

halaga ang papel na ginagampanan ng mga mananampalataya, ang mga sektor na bumubuo ng

simbahan, sa pagpapatakbo at buhay ng simbahan.146

144
Ibid.
145
Ibid., p.401-402.
146
Ibid., 405.

62
 Panahon noon ng Batas Militar sa ilalim ni Pangulong Ferdinand Marcos, kabi-kabilaan

ang kaguluhan at pag-aalsa ng mamamayan, naging isang malaking usapin sa loob ng simbahan

ang pakikipagtulungan ni Obiso Macario Ga, noon ay ang naging Obispo Maximo kapalit ni de

los Reyes Jr., sa Rehimen ni Marcos.147 Marami sa mga kasapi ang hindi sumang-ayon at

tumuligsa sa hakbang na ito ni Ga. Nagkaroon ng tensiyon sa hanay ng mga Obispo, klerigo, at

layko. Nagkaroon ng mga sariling pagkilos ang mga kasapian. Bawat isa ay nagkaroon ng

pagsusuri sa kanilang mga paninindigan at muling nag-organisa upang tugunan ang

kasalukuyang pangangailangan sa muling pagkilos. Ang kabataan ay nanguna na sa muling

paglalagom. Sinundan ito ng kaparian nang sila rin ay mag-organisa sa pamamagitan ng

Concerned Individuals for Renewal of Church Leadership (CIRCLE) na may adhikaing hanguin

ang IFI mula sa tatlong dekada nitong pagkakatulog at paglimot sa Rebolusyunaryong

Paninindigan ng Simbahan. Naglunsad sila ng serye ng mga pag-aaral tungkol sa Teolohiya ng

Paglaya (Theology of Struggle)148 at naging kritikal sa mga pangyayari sa simbahan. Mas higit na

tumatag ang kilusang ito nang buuin ang National Priest Organization (NPO) noong 1978 upang

magkaroon ng mga pagbabago sa loob ng IFI at muling isabuhay ang pamana ng

Rebolusyunaryong Nasyonalismo na ugat ng simbahan.149 Bunga nito, maraming Kabataang

147
Ibid., p. 402.
148
Mga huling taon ng Dekada ’60 nang isinilang ang Theology of Liberation sa Latin Amerika upang ilahok sa
konsepto ng “Kaligtasan” ang mga teoryang pang-pulitika, pang-ekonomiya at panlipunan. Sa pamamagitan nito,
nagkaroon ng bagong landasin ang Simbahan upang makita ang higit na pangangailangan na matugunan ang
lubhang kahirapan sa buong rehiyon at gamitin ang mga aral at turo ng Diyos upang matulungang umahon ang mga
mahihirap sa kanilang kinasasadlakan.
Sa Pilipinas ay nagkaroon ito ng ibang mukha. Sa patuloy na pagsasabuhay ng Pananampalatayang
Kristiyano, nagkaroon ng pagtawag ng pansin sa mas umiigting na tunggalian sa pagitan ng mga mayayaman/may-
kapangyarihan at ng mga mahihirap/magsasaka/manggagawa. Bukod sa lumalaki ang pagitan ng dalawang uri ay
kasabay rin nitong lumalala ang pang-aabuso ng nakatataas sa nakabababa. Nagkahubog bilang “Theology of
Struggle”, hinimok nito ang pagkakaroon ng buhay Kristiyano kung saan ginagawang batayan ang buhay ni Kristo
upang ipagpatuloy ang pakikipagtunggalian laban sa mga mapang-abuso at mapang-alipin. Ito ang pangunahing
batayan ng malaking bahagi ng sektor ng Simbahan sa kanilang pakikisangkot sa mga isyung panlipunan na alam
nilang nangangailangan ng higit na atensiyon dahil maapektuhan nito ang naghihirap na bahagi ng populasyon.
149
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.403.

63
Aglipayano at mga klerigo ang napasailalim sa pagmamatyag ng militar, ang iba ay dinakip at

ikinulong bilang mga pulitikal na bilanggo.150

Lalong tumindi ang tensiyon sa loob ng IFI nang noong 1981 ay naglabas si Ga ng

pagbati sa Konstabularyong pangkat na nakahuli kay Padre Jeremias Aquino, isa sa mga

progresibong klerigong IFI, sa byahe ng huli patungo sa bulubundukin ng Cordillera upang

sumapi sa Pag-aalsa laban kay Marcos.151 Kumilos ang NPO upang magpatawag ng malawakang

pagpupulong at bigyang aksiyon ang ginawa ni Ga. Noong 1981 inihalal, sa Pambansang

Pagtitipon ng mga Aglipayano, si Obispo Abdias de la Cruz bilang bagong Obispo Maximo.

Hindi ito nagustuhan ni Ga kaya nagsampa siya ng petisyon sa Securities and Exchange

Commission (SEC) upang ipawalang-bisa ang naganap na halalan. Binigo ng Court of Appeals

ang petisyon ni Ga at pumanig ito kay de la Cruz kaya’t noong 1987 ay humiwalay si Ga sa IFI

at itinatag ang Iglesia Catolica Filipina Independiente (ICFI).152

Sa muling pagsibol ng Nasyonalismo at Progresibong Pagkilos sa loob ng simbahan,

nagkaroon ng maraming konsultasyon sa bawat sektor ng kasapian upang magsulong ng mga

pagbabago sa ilang patakaran ng simbahan at muling buhayin ang Nasyonalismong pamana.153

Nagkaroon ng isang Pambansang Programa noong 1981, bunga na rin ng pagkilos sa hanay ng

mga klerigo. Binigyang diin nito ang kahalagahan ng Pananampalatayang Kristiyano sa

Pakikibaka ng mga Pilipino. Isinama sa kurikulum sa mga seminaryo154 ang pag-aaral sa

kasaysayan ng Simbahang Aglipayano upang maisabuhay ang iniwan nitong pamana. Kinilala

rin ng repormang ito ang pagkilala sa kakayahan ng kababaihan sa pagpapalaganap ng

150
Ibid.
151
Ibid.
152
Ibid.
153
Ibid.
154
Noon ay mayroon nang tatlong seminaryo ang Iglesia Filipina Independiente, ang Aglipayan Central Theological
Seminary (ACTS) sa Urdaneta, Pangasinan; ang St. Paul Theological Seminary (SPTS) sa Iloilo; at ang St. Andrew’s
Theological Seminary (SATS), na pag-aari ng mga Episkopal sa Quezon City.

64
ministerya ng simbahan. Mula noon pinahintulutan na ang pagpasok ng mga babae sa seminaryo

upang maging mga babaeng klerigo.155 Simula rin noon, ang IFI ay nagpapalabas ng mga

pahayag ukol sa mga pambansang usapin at ng pagpapaabot ng suporta ng simbahan sa patuloy

na pakikibaka para sa pagkamit ng katarungan at kapayapaan.

Noong 1989 ang Obispo Maximo na si Tito Pasco ay naglabas ng kanyang Three-Year

Vision Plan kung saan nilalayon nitong palakasin ang paglilingkod at pag-aaral sa loob ng

simbahan upang makamit ang tiwala a sarili, mapaunlad ang pamamahala sa sarili at

pagpapalaganap ng sarili sa loob ng tatlong taon. Inaprubahan naman ng Supreme Council of

Bishops ang Peace-Building Mission of the IFI” noong Mayo 1990 upang maglunsad ng mga

talakayan tungkol sa karahasan sa bansa dala ng hindi pagkakapantay, pang-aabuso sa

kapangyarihan at pagkakawatak-watak ng bansa. Tinutuligsa rin nito ang mga relihiyosong grupo

na sumusuporta o nagsasawalang-kibo sa ganitong mga kalagayan.156 Inilunsad rin noong 1992

ang Centennial Decade Celebration kung saan pinasimulan ang sampung taong pagdiriwang ng

sentenaryo ng Iglesia Filipina Independiente.157

Naging aktibo ang IFI sa pagpuna at pagsusuri sa mga usaping kinaharap ng bansa.

Noong 1991 ay naging bahagi ng monitoring committee ng CARHRIL o Komprehensibong

Kasunduan sa Paggalang sa Karapatang-tao at Internasyunal na Makataong Batas sa katauhan ni

Obispo Alberto Ramento. Ito ay ayon sa rekomendasyon ng National Democratic Front (NDF)

na ipinarating sa Pamahalaang Aquino. Kasama rin si Bp. Ramento ni Bp. Tiples, ang National

Council of Churches General Secretary, at ni Jose Ma. Sison sa pagpirma ng Communique of

Dialogue. Bahagi rin ang IFI sa pakikipagnegosasyon ng pamahalaan para sa pagpapalaya ng

mga tinatawag na “bilanggo ng digmaan”. Nahalal na Obispo Maximo si Obispo Alberto

155
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.404.
156
Ibid., p. 406-407.
157
Ibid., p.407.

65
Ramento at nabigyan ng mas higit na atensiyon ang pagkilala sa simbahan dahil sa mga ginawa

ni Bp. Ramento. Naging pangunahing instrumento siya sa pagpapagitan at pakikipagkasunduan

para sa maraming bihag ng rebolusyunaryong kilusan. Taong 2000 naman ng tumungo si Bp.

Tomas Millamena, isa ring obispo ng IFI, kasama sina Sen. Loren Legarda at Bp. Jesus Varela

ng Romano Katoliko sa Utrecht, The Netherlands para sa pakikipagkasunduan sa mga pinuno ng

National Democratic Front sa pagpapalaya kay Major Noel Buan at PNP Chief Inspector

Abelardo Martin na noon ay mga bihag ng New People’s Army (NPA). Nagtagumpay ito at noong

ika-6 ng Abril 2001 ay pinalaya si Buan sa Mansalay, Oriental Mindoro. Si Bp. Millamena ay

naging opisyal na kasapi ng GRP-NDFP Negotiating Panel sa Oslo, Norway noong ika-27 ng

Abril. Sa panahong ito ay naging isang mahalagang tagapamagitan ng pamahalaan at ng

National Democratic Front ang mga pinuno ng Iglesia Filipina Independiente.158

Sa ika-93 Pagdiriwang ng Pagtatatag ng Iglesia Filipina Independiente ay nagpalabas ng

pahayag ang Supreme Council of Bishops na pinamagatang “Remembering and Continuing the

Unfinished Revolution” kung saan ang patuloy na pakikibaka ng mga progresibong kilusan sa

bansa ay ang pagpapatuloy ng pambansang demokratikong rebolusyon ng 1896. Ang ika-98

Pagdiriwang naman na ginanap sa Lungsod ng Dumaguete at may temang “Pagsamba at

Pakikibaka: Ang Ating Buhay na Pamana” ay nagpatotoo sa tagumpay ng mga kabataan ng

Unang Sigwa na sa pamamagitan ng kanilang pagiging aktibo sa kilusang mapagpalaya ay

siyang humimok sa mga klerigo upang pagningasin muli ang pagbabalik tanaw sa

rebolusyunaryong tradisyon ng Simbahang Aglipayano. Taong 1999 nang magbalangkas ng

bagong kurikulum ang NPO para sa mga seminaristang Aglipayano. Sa bagong kurikulum ay

158
Ibid., p.407-409.

66
binigyang halaga ang pag-aaral ng Pamana ng Iglesia Filipina Independiente at ang

Pananampalatayang Aglipayano.159

Lalong naging aktibo ang IFI sa mga pagkilos na nagaganap sa lipunan. Nakikilahok ito

sa mga pagkilos at mga komperensiya ukol sa mga isyung panlipunan. Dahil dito, muling

nailagay sa pagmamatyag ng militar ang maraming kasapi ng Simbahang Aglipayano. May mga

obispo, klerigo, at kasapi na napasailalim sa pagbabantay at panggugulo ng mga militar. Noong

Disyembre ng 1999 ay ginawaran ng warrant of arrest si Rebd. Noel Dacuycuy at Rebd. Emelyn

Gasco-Dacuycuy, kasama ng labing-dalawa pang magbubukid, sa akusang pagpatay kay Rebd.

Conrado Balweg ng CPLA. Si Lorna Rivera-Baba, isang aktibong church worker ay dinukot ng

militar at pigilin ng militar sa loob ng maraming buwan sa bintang na isa itong kasapi ng NPA.

Mayroong mga ulat na marami sa mga obispo at pari ng IFI ang nakatala sa Order of Battle (OB)

ng Militar bilang bahagi ng Counter-Insurgency Operations ng pamahalaan. Noong 1999 ay

ibinunyag ni Bp. Millamena ang pagrerekluta ng mga klerigo sa militar. Pinatotohanan ito ni Bp.

Emer Foja nang siya ay takutin ng matataas na opisyal ng militar at pilitin siyang magpalista,

kasama ng kanyang mga klerigo, bilang mga reserba ng Hukbong Sandatahan ng Pilipinas.160

Dahil dito, kinondena ng simbahan ang Administrasyon ni Estrada dahil sa pagkunsinti nito sa

pang-aabuso at panggugulo ng militar sa hanay ng kaparian noong Setyembre 1999.161

Noong 1999, si Bp.Tomas Millamena ay pinasinayaang bagong Obispo Maximo. Sa

ilalim niya ay pinagtibay ang Three-Year Rolling Plan (TYRP). Nagkaroon ng dalawang

malaking konsultasyon ukol sa Centralization of Funds at Ministry of the Laity kung saan

binigyang halaga ang muling pagsasaayos ng simbahan. Sa ika-141 Taon ng Pagdiriwang ng

159
Ibid., p. 409.
160
Ibid., p.409-410.
161
Ibid., p.410.

67
Kapanganakan ni Gregorio Aglipay, ika-8 ng Mayo 2001, ay pinasinayaan ang pagtatayo ng

Iglesia Filipina Independiente Jubilee House sa kampo ng National Cathedral.162

Aktibong nakibahagi ang IFI sa pagpapatalsik kay Joseph Estrada noong 2001.

Disyembre 2000 ay nagpalabas na ito ng pagkadisgusto sa pamamalakad ng pangulo at hiniling

ang pagbibitiw nito sa lalong madaling panahon. Sa naganap na halalan noong Mayo 2001 ay

pinahintulutan ni Bp. Millamena na ipagamit ang National Cathedral upang pagdausan ng

campaign meeting ng Bayan Muna, isang progresibong partylist.

Nagdiwang ng Unang Sentenaryo ng Pagkakatatag ng Union Obrera Democratica

(UOD) sa National Cathedral noong ika-2 ng Pebrero 2002. Ang okasyong ito ay pinngunahan

ng IFI at ng Kilusang Mayo Uno (KMU). Ang Ika-100 taon naman ng pagkakatatag ng Iglesia

Filipina Independiente ay ipinagdiwang noong ika-2 hanggang ika-4 ng Agosto sa Quirino

Grandstand sa Luneta. Dinaluhan ito ng mga Aglipayano buhat sa tatlumpu at apat nitong

diyosesis sa buong bansa at ng Diyosesis ng Estados Unidos at Canada (USACA). Ang malaking

pagtitipon na ito ay naging pista ng mga awit, sayaw, at dula na inihandog ng bawat sektor buhat

sa mga diyosesis.

Patuloy na nakikilahok ang Iglesia Filipina Independiente sa pakikilahok sa iba’t ibang

progresibong pagkilos at nagpapaabot ng kaniyang pagtuligsa sa anumang mapang-api at

mapang-abusong hankbang na ginagawa ng pamahalaan. Naging bahagi ang Simbahang

Aglipayano sa mga Fact-finding Mission at isa sa mga tagapagtaguyod ng pagkilos upang

makamit ang katotohanan at hustisya sa mga progresibong dinukot at/o pinaslang ng militar. At

hindi rin nakaligtas ang mga taong simbahan sa paglaganap ng mga Extra-Judicial Killings na

ito. Taong 2005 nang barilin si Rebd. William Tadena sa bayan ng La Paz, lalawigan ng Tarlac.

Isa siyang pangunahing tagapagsuporta sa mga mangsasakang nagwewelga sa Hacienda Luisita

162
Ibid., p.410-411.

68
noong 2004. Kamakailan lang din nang natagpuang naliligo sa sariling dugo si Obispo Alberto

Ramento sa loob ng kanyang kumbento sa Victoria, lalawigan pa rin ng Tarlac. Isa rin siyang

kilalang personalidad na namumuno sa pagtuligsa sa mga pagpatay ng militar sa mga militante.

Bukod sa kanila, marami sa hanay ng kaparian at layko ang mayroong banta sa kanilang buhay at

patuloy na pinararatangang miyembro ng makakaliwang grupo. Isa lamang itong patunay na

muling sumiklab ang makabayang damdamin sa loob ng simbahan.

Sa ika-104 na taon ng Iglesia Filipina Independiente, naging isang mahalagang bahagi

ito ng kasaysayan, hindi lamang ng kasaysayan ng bansa kundi maging ng kasaysayan ng

Kristiyanismo sa mundo. Sa kabila ng maraming unos ay nanatili itong nakatindig upang

ipagpatuloy at ipaalala ang matagal na pakikipaglaban ng ating mga ninuno upang magkaroon ng

ganap na kalayaan ang bansa. At habang namamayagpag ang simbahang ito, hindi maglalaho

ang Nasyonalismo at patuloy na magkakaroon ng pagkilos para sa pagbabago hanggang hindi

nakakamtan ng mga Pilipino ang matagal na nitong inaasam na kalayaan, pagsasarili at

kaginhawaan.

69
KABANATA IV : ANG NASYONALISMO, ANG TEOLOHIYA, AT ANG LITURHIYA NG IGLESIA FILIPINA

INDEPENDIENTE

ANG TEOLOHIYANG PILIPINO

Ang teolohiya ay isang Pilosopiya ng relihiyon; ito ay ang pag-aaral sa kahulugan ng

konsepto ng Diyos at ang pagkamakatwiran ng paniniwala na mayroong Diyos; ang pag-aaral ng

relihiyon, lalo na ang Kristiyanong pananampalataya at ang kaugnayan ng Diyos sa mundo; ito

ay isang disiplina na nagtatangkang magpahayag at magsabuhay ng isang pananampalataya

bilang pangunahing adhikain, pahayag o pinaniniwalaan, sa pamamagitan ng kanyang mga salita,

gawain, at mga ritwal.

Ang teolohiya ng Iglesia Filipina Independiente ay isang Makabayang Pananampalataya.

Nakabatay ito sa tradisyon na Judaeo-Christian kung saan ang pananampalataya ay hinango sa

mga aral ni Kristo at may adhikaing mamuhay nang naaayon sa huwarang buhay ni Hesukristo

na bugtong na anak ng Diyos. Unibersal ang pananampalatayang ito na sumasaklaw sa

sangkalahatan at kumikilala sa pagkakaiba ng kultura ng bawat grupo ng tao. Ang teolohiyang

ito ay tumutugon sa pangangailangan ng Pilipino bilang isang Kristiyano. Matatagpuan sa

Declaration of Faith and Articles of Religion ang batayang teolohiya ng Simbahang Aglipayano

at tinutugon nito ang anumang katanungan o kalituhan na mayroon ang isang Aglipayano.

Mahalaga rin ang papel ng wika sa pagpapalaganap ng pananampalatayang tinataglay ng

Iglesia Filipina Independiente. Ang wika ang nagsisilbing tagapag-ingat at tagapagtaguyod ng

tradisyon at siyang nagiging tulay upang maunawaan natin ang isa’t isa at mabigyan ng

pakahulugan ang pagiging bahagi natin ng ating lipunan.163 Sa simula ay wikang Espanyol ang

pangunahing gamit ng simbahan bilang siyang pangunahing wika na ginagamit ng mga

tagapagtaguyod ng simbahang ito. Ngunit binigyang halaga pa rin ang paggamit ng bernakular
163
Jose M. de Mesa, Why Theology is Never Far from Home (Maynila: De LA Salle University Press, 2003), p.75.

70
na wika upang makabuo ng isang matibay na ugnayan sa pagitan ng mga klerigo at ng mga

maninimba. Ginamit rin ang wikang Ingles bilang batayan sa pagsulat ng mga pahayag. Bunga

ito ng pakikipag-ugnayan ng IFI sa mga Amerikanong Anglikano at bunsod na rin ito ng

kasalukuyang paglaganap ng wikang Ingles sa bansa dahil sa pananakop gn Estados Unidos.

Ngunit sa pagpapalit ng wika ay hindi tinatalikdan ang paggamit ng wikang bernakular upang

pangunahing tagapag-ugnay sa mga kasapian. Binigyang halaga ng mga tagapagtaguyod ng

Simbahang Aglipayano ang pagkilala sa wika ng mamamayan upang ganap na maipahatid at

maipaunawa ang nilalaman ng Pananampalatayang Kristiyanismo sa mga Pilipino. Sa mga

panayam kina Aglipay at de los Reyes Sr. ay palagi nilang binibigyang diin na “Ang opisyal na

wika ng simbahan ay ang wika ng bayan”.

Pangunahing katangian ng teolohiya ng IFI ang Nasyonalismo bunga na rin ng mga

liberal na ideyang dinala ni de los Reyes Sr., isa sa mga pangunahing tagapagtaguyod ng

simbahang ito. Bukod pa rito, ang IFI ay nagkaroon ng maraming pakikipag-ugnayan sa iba’t-

ibang simbahan at denominasyon. Sa kaniyang pakikihalubilo sa kanyang mga kapwa simbahan

ay hindi maiwasan ang pagkakaroon ng impluwensiya ng huli sa mga paniniwala ng IFI. Ilan

lamang sa mga pangunahing impluwensiyang ito ay mula sa mga Unitaryan sa mga unang taon

ng kanyang pagkakatatag. Nagkaroon din ng malakas na impluwensiya ang mga ideolohiyang

makabayan, radikal o progresibo. Hindi rin naiwasan ang pagkakaroon ng impluwensiya ng mga

Anglikano at iba pang mga simbahan na nagkaroon ng pakikipag-ugnayan sa mga Aglipayano.

Sinasabi pa nga na naging malaking tendensiya ng Iglesia Filipina Independiente ang pagiging

“eglectic” o ang paghango nito ng mga kaisipan mula sa iba’t ibang batis. Ngunit kung

lalagumin, ang pangyayaring ito ay naganap lamang dahil ang Simbahang Aglipayano ay may

71
kakayahang magsuri at mag-angkop ng mga ideolohiya batay at para sa kanyang mga

pangangailangan.

Mga huling taon ng Dekada ’60 nang isinilang ang Theology of Liberation sa Latin

Amerika upang ilahok sa konsepto ng “Kaligtasan” ang mga teoryang pampulitika, pang-

ekonomiya at panlipunan. Sa pamamagitan nito, nagkaroon ng bagong landasin ang Simbahan

upang makita ang higit na pangangailangan na matugunan ang lubhang kahirapan sa buong

rehiyon at gamitin ang mga aral at turo ng Diyos upang matulungang umahon ang mga

mahihirap sa kanilang kinasasadlakan. Ang teolohiyang ito ay matagal nang nasa puso ng

Simbahang Aglipayano.

ANG NASYONALISMONG PILIPINO

Ang Nasyonalismo bilang Teolohiya

Ang Nasyonalismo ay isang makabuluhang damdamin na sa loob ng mahabang panahon

ay nagpasalinsalin sa ibang anyo ngunit nananatiling nasa puso ng bawat Pilipino. Ang patuloy

na pagnanasa na lumaya mula sa lahat ng uri ng pananakop ang siyang patuloy na nagpapaningas

ng alab ng pakikibaka. Bilang isang ideolohiya, ang Nasyonalismo ay pumapaloob sa iba’t ibang

konteksto at doon ay kusang nagpapayabong ng sarili. Maging sa teolohiya ay nakikianib ito

upang lumitaw bilang isang bagong anyo ng Nasyonalismo at lumikha ng isang bagong teolohiya

at pananampalataya.

Mahalagang elemento ng teolohiya ng Simbahang Aglipayano ang Nasyonalismo.

Kinikilala niya ang Nasyonalismo bilang pangunahin niyang gabay sa kanyang pananampalataya

sa Diyos at paglilingkod sa kanyang bayan. Ang kanyang paniniwala sa Diyos at pagsunod sa

kanyang mga katuruan ay palaging inaangkla sa huwarang ipinakita ni Kristo bilang isang

72
tagapagligtas at tagapagpalaya ng bayan mula sa mga makapangyarihan at mapang-api. Ang

kanyang adhikaing “Maglingkod para sa Diyos at Bayan” ay hango sa paniniwalang ang

pananampalataya sa Diyos ay higit na maipapahayag sa patuloy na pagbabahagi ng sarili upang

mapalingkuran ang kanyang bayan.

Palagian nitong inuugat ang kanyang pagkakatatag sa mahabang proseso ng

mapagpalayang kilusan sa Pilipinas. Naniniwala ang IFI na ang kanyang pagkakatatag ay

iniluwal ng pagtugon sa pangangailangang ipagpatuloy ang pakikibakang inilunsad ng

Panginoon para palayain ang kanyang mga anak. Dagdag pa, sa pagsilang ng IFI ay tinataglay

nito ang dalawang katangian. Una, Ang IFI ay may makabayang prinsipyo, pananaw at

paninindigan. Ang simbahang ito ay itinatag ng Sambayanang Pilipino at hinubog ng isang

kilusang makabayan para sa ganap na kalayaan at demokrasya ng ating Inang Bayan. Isinusulong

nito ang pagmamahal sa kalayaan at may damdaming nagsususlong sa patuloy na pagkamit ng

hinahangad na kasarinlan. Sa karanasan ng Pilipinas sa mahaba nitong kasaysayan, ang

pagkatuto ng konsepto ng kalayaan ay kaakibat ng maraming sakit, pagtitiis at pagsasakripisyo

ng buong bayan. Sa tagal ng pagkaalipin ng bansa mula sa mga dayuhan, ang kalayaan ay naging

isang kayamanan na walang kasing-halaga. Ito ang nasasaad sa ika-6 na Kalatas ng IFI:

“Ipahahayag na malaya ang lahat sa buong lupain…ang alipin ay babalik sa

kanyang sariling tahanan at ang lupaing naipagbili ay isasauli sa dating may-ari

(Levitico 25:10)“

Bukod pa rito, ang pagkakamit ng kalayaan ay mahabang proseso ng pakikibaka. Ang

pagtahak sa landas patungo sa ganap na kasarinlan ay tila isang pagsuong sa kagubatan ng

pangamba, panganib at pakikipagtunggalian. At kung kinakailangan, hindi dapat na mangiming

makidigma sa sinumang nagnanais na pigilan ang iyong paglaya. Ito ang nilalaman ng ikalawang

73
kalatas ng IFI. Hindi nito itinatakwil ang dahas sa pagkakaroon ng isang armadong pakikibaka,

kung kinakailangan, upang makamtan ang minimithing kalayaan.

Ikalawa, ang Simbahang Aglipayano ay may misyon at ministriya na maka-manggagawa

at maka-mamamayan. Ipinapahayag ng Konstitusyon ng simbahan ang kanyang layunin bilang

isang simbahang maglilingkod para sa mga mahihirap, mga inaapi, mga salat at mga itinakwil.

Naniniwala ang mga Aglipayano na darating ang takdang araw na ang bansang Pilipinas ay

magiging malaya mula sa anumang dayuhang pananakop, kung saan namamayani ang

katarungan at kapayapaan, ang kanyang mamamayan ay nagkakaisa sa buhay na pagpapatotoo

ng pag-ibig ng Diyos sa sansinukob.164

Ang Pananampalatayang Aglipayano ay batay sa damdaming makabayan ng mga

Pilipino. Ginamit niya ito upang patuloy na buhayin ang pag-asam sa kalayaan at himukin ang

kanyang kasapian sa dakilang paglilingkod sa sambayanan. Nilangkapan ng Nasyonalismo ang

kanyang teolohiya upang pagtibayin ang kahalagahan ng pakikisangkot ng tao sa patuloy na

tunggalian sa loob ng lipunan, bilang isang mahalagang gawain na itinuro at ipinakitang

huwaranni Kristo sa kanyang buhay. Ito ay naging isa sa pangunahing naghimok sa maraming

Pilipino na sumapi sa Iglesia Filipina Independiente. At sa panahon ng matinding Nasyonalismo

sa Pilipinas, maging ang Simbahang Katoliko Romano ay naglangkap ng Nasyonalismo sa

kanyang mga katuruan upang pakita ang patuloy na pakikiisa ng simbahan sa pakikibaka ng

bayan.

Sa pamamagitan ng Simbahang Aglipayano, patuloy na ikinikintal sa puso ng bawat

Pilipino ang kahulugan ng bayan at ang kahalagahan niya bilang isang Inang tagapagkalinga. At

ang Inang ito ay patuloy na inaalipin at pinagsasamantalahan ng maraming uri ng

makapangyarihang pananakop at ang kanyang mga anak ay nararapat lamang na kumilos upang
164
IFI Vision Statement, Mayo 2002.

74
tapusin na ang matagal na paghihirap ng kanyang ina. Sa loob ng mga puso ng mga Aglipayano,

nananatili ang paniniwala na kung mayroon kang pagnanais na mapaglingkuran ang iyong Diyos

nararapat lamang na paglingkuran mo muna ang iyong bayan at ang iyong kapwa upang maging

kalugod-lugod ka sa kanya.

Ang Teolohiya bilang Nasyonalismo

Kung ang paglilingkod sa iyong bayan at iyong kapwa ay paglilingkod sa Diyos,

kinakailangan din na sa panglilingkod na ito ay alamin at suriin muna ang mga katuruan na

nagpapatunay at nagpapatibay sa kahalagahan ng paglilingkod sa pamamagitan ng kanyang mga

salita. Ito ang kaakibat na prinsipyo ng “Pro Deo et Patria”.

Sa naunang bahagi ay tinalakay ang paglalangkap ng Nasyonalismo sa mga paniniwala at

pananampalataya ng Iglesia Filipina Independiente. Ngunit hindi rin dapat isantabi ang paraan

kung paano ginamit ng Simbahang Aglipayano ang teolohiya upang pagtibayin ang kanyang

Nasyonalismo. Nasa kasulatan ang mga tagubilin ng Panginooon sa kanyang mga nilikha na

pangalagaan ang kanyang biyayang kalayaan bilang tungkulin ng tao sa kanyang tagapaglikha.

Ayon sa isang kawikaan:

“Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at

huwag nang paaalipin uli! (Galacia 5:1)”165

Sa Pilipinas, ang patuloy na pagsasabuhay ng Pananampalatayang Kristiyano ay nagkaroon

ng pagtawag ng pansin sa mas umiigting na tunggalian sa pagitan ng mga mayayaman/may-

kapangyarihan at ng mga mahihirap/magsasaka/manggagawa. Bukod sa lumalaki ang pagitan ng

dalawang uri ay kasabay rin nitong lumalala ang pang-aabuso ng nakatataas sa nakabababa.

165
Panimulang kawikaan ng Epistle VI, Six Fundamental Epistles. 17 Agosto 1903.

75
Nagkahubog bilang “Theology of Struggle”, hinimok nito ang pagkakaroon ng buhay Kristiyano

kung saan ginagawang batayan ang buhay ni Kristo upang ipagpatuloy ang pakikipagtunggalian

laban sa mga mapang-abuso at mapang-alipin. Ito ang teolohiyang napapaloob sa Nasyonalismo

ng Iglesia Filipina Independiente. Nagsisilbing isang sandata ang mga katuruan ng Diyos upang

patuloy na isabuhay at ipagpatuloy ang Mapagpalayang Kilusan at ang kanyang patuloy na

pakikisangkot sa mga isyung panlipunan. Ito ay kanyang tugon sa panawagan ng Panginoon sa

kanyang mga alagad na Kristiyano. Pangunahing batayan ito upang ang malaking bahagi ng

sektor ng Simbahan ay makisangkot sa mga isyung panlipunan na alam nilang nangangailangan

ng higit na atensiyon dahil maapektuhan nito ang naghihirap na bahagi ng populasyon. Sa Iglesia

Filipina Independiente, ang Theology of Struggle ay matagal nang bahagi ng kanyang

Pananampalataya. Mula sa pagluwal ng bayan sa simbahang ito ay naka-ukit na sa puso nito ang

tunggalian sa lipunan at ang pangangailangang matugunan ito batay sa mga katuruan ng kanyang

tagapaglikha. Hindi pa man nabubuo ang “Theology of Struggle” bilang isang ideolohiyang

napapaloob sa Nasyonalismo sa Pilipinas, ang IFI ay nagtaguyod na ng paninindigang ang

pananampalataya ay dapat tumugon sa pangangailangan ng kapwa at kapatid sa Panginoon.

ANG LITURHIYA BILANG TEKSTO NG PAGSAMBA

Ang Liturhiya bilang Isang Teksto

Ang Liturhiya ay ang daloy ng mga gawaing pang-simbahan, karaniwang sa pagdaraos

ng banal na misa; ang pagkakasunod ng mga ritwal sa isang pormal na pagsamba, lalo na sa

pagdaraos ng Banal na Eukaristiya, o ang Huling Hapunan ni Kristo. Gumagamit ito ng

kalipunan ng mga dasal upang maisaayos ang daloy ng kanyang pagsamba.

76
 Sa Simbahan, ang liturhiya ang sentrong gawain ng pananampalataya at mahalagang

bahagi sa buhay ng simbahan. Bukod pa sa mga pangunahing dokumento at doktrina ukol sa

paniniwala, paninindigan, misyon at ministriya ng simbahan, ang liturhiya ang pangunahing

panitikan ng sektor ng simbahan. Napapaloob dito ang buong teolohiya ng simbahan na

nakapahayag sa pinakasimpleng mga salita na madaling magagagap ng mamamayan. Ang

liturhiya ang pangunahing teksto na naipapaabot sa lahat ng mananampalataya at pinaka-lagom

ng buong pananampalataya ng iglesya.

Bukod pa dito, ang liturhiya ang nagtataglay at nagpapakita ng mga katangiang natatangi

para sa buong simbahan. Katulad ng wika, isinasalaysay rin nito ang mga tradisyon ng simbahan

at tagapag-ingat ng identidad na tinataglay ng kanyang pananampalataya. Dito ganap na

matatagpuan ang pananampalatayang tinataglay ng simbahan. Sa Iglesia Filipins Independiente,

ang liturhiya ang pangunahing nagtataguyod ng mga paniniwala ng simbahan sa kanyang mga

kasapi. Mula sa wikang ginagamit nito hanggang sa nilalaman niyang teksto ay makikita ang

identidad ng simbahan bilang isang Kristiyano at simbahang maka-Pilipino.

Ang Nasyonalismo sa Liturhiya

Ang Pananampalataya sa loob ng Iglesia Filipina Independiente ay napapalooban ng

Nasyonalismo. Sa kanyang mga pagdaraos ng mga ritwal at gawaing pansimbahan ay

mapapansin ang ilang mga tekstong nagpapahiwatig ng makabayang damdamin na tinataglay ng

buong simbahan.

Katulad ng kanyang teolohiya, ang liturhiya ay mabisang instrumento sa pagpapakita ng

damdaming Nasyonalismo at bahagi sa pagpapatuloy ng pagtitimo ng kahalagahan ng kilusang

makabayan sa mga mananampalataya bilang bahagi ng Pananampalatayang Kristiyanismo sa

77
kulturang Pilipino.

Sa patuloy na pagbabago ng liturhiya ng Simbahang Aglipayano, maraming ulit na ring

nagbagong anyo ang Nasyonalismo upang iangkop ang kanyang mga kaisipan sa pagsamba ng

mga Aglipayano. At sa kabila ng mga pagbabagong ito ay hindi nawala ang pagiging makabayan

ng liturhiya. Bagama’t may mga panahong naisantabi ang nasyonalismo sa pagdaraos ng misa,

nanatili ang pagnanasa ng tao na ituloy ang makabayang damdamin at ipahayag ito sa kanyang

mga panalangin.

Ang Liturhiya at Nasyonalismo sa Iglesia Filipina Independiente ay naging magkatuwang

upang taglayin ang identidad na iniingatan at pinagyayaman ng kanyang simbahan. Sa

pamamagitan nito ay patuloy na ikinakawing sa pananampalataya ang panawagang ipagpatuloy

ang mapagpalayang kilusan na magdudulot sa tao ng kanyang inaasam na kaginhawaan Ang

pagsasanib ng dalawa ay pinaghusay ng walang hanggang pagnanasa sa mabuting pagpapala ng

Diyos sa langit habang pilit na kamtin ang magandang buhay sa lupa.

Ang Pagsasakultura ng Liturhiya

Ang Simbahang Katoliko ay aminadong malaki ang maitutulong ng pagpapaloob ng

pananampalataya sa kultura ng tao upang higit na mapatatag ang mga lokal na simbahan at

patuloy na umunlad ang buong simbahan sa kanyang lipunang kinabibilangan. Ito ay bilang

pagkilala sa Plurality of Culture, na hindi maiiwasang nagdudulot ng pagkakaiba at paglihis sa

doktrina at/o ideolohiya ng Iglesia Romana Katolika. Bilang bahagi ng pagpapaunlad ng

teolohiya nito, nagpalabas ng apat na mahahalagang dokumento para sa pagsasakatuparan ng

reporma ng simbahan noong dekada ’50 sa pagpupulong na kilala bilang Vatican II. Ito ay ang

Dei Verbum (The Dogmatic Constitution on Divine Revelation, November 1965), Lumen

78
Gentium (The Dogmatic Constitution on the Church, Novemer 1964), Gaudium et Spes (The

Pastoral Constitution on the Church in the Modern World) at Sacrosantum Concilium (The

Constitution on the Sacred Liturgy, December 1963). Sa pamamagitan ng huling dokumento, ay

binigyang diin ang kahalagahan ng liturhiya bilang pangunahing instrumento sa pagsasakultura

sa Kristiyanismo.166

Ang pagsasakultura ng teolohiya ay isang dinamikong proseso kung saan pumapalob at

nagiging ganap na bahagi ng kultura ang pananampalataya. Kinikilala nito ang liturhiya bilang

catalyst para sa Pag-aandukha o Pagsasa-Pilipino ng Kristiyanismo sa Pilipinas. Malaki ang

pangangailangan sa Pag-aandukhang ito dahil sa ang mga Pilipino ay likas na may pagtutol sa

anumang bagay na dayuhan sa kanya at labas na sa kanyang pangunawa at nakagawiang

tradisyon.167

Gaya ng Pagsasakultura ng Teolohiya, ang Pagsasakultura ng Liturhiya o Pagpapaloob ng

Liturhiya sa Kultura ng tao ay isang magandang hakbang upang higit na maunawaan ng tao ang

kanyang pananapalataya at gayundin ay mapaunlad ang kanilang ispiritwalidad. Ang ganitong

katangian ng liturhiya ay makikita na sa pagsibol pa lamang ng Iglesia Filipina Independiente.

Bagama’t sa simula ay batay sa liturhiya ng Romano Katoliko ang mga panalangin ng pagsamba

ng Simbahang Aglipayano, nagpatuloy ang pagbabagong-bihis nitoupang ganap na maisilang

ang isang liturhiyang may katangiang natatangi lamang sa Simbahang ito. Tinutuligsa nila

Achutegui at Bernad ang panimulang liturhiya ng IFI bilang huwad at kinopya lamang sa misa

Romano Katoliko at sinipi mula sa Book of Common Prayer ng Simbahang Episcopal. Ngunit sa

pagsusuri ng teksto ng liturhiya ng IFI ay makikitang nananatili ang pagtatangka nitong

humubog ng sariling identidad at estilo batay sa kanyang paniniwala at teolohiya. Ipinakikita

166
De Mesa, op.cit., p.5-6.
167
Leonardo N. Mercado, Inculturation and Filipino Theology (Maynila: Divine Word Publications, 1992), p.23.

79
lamang nito ang patuloy na pagnanais nitong tumayo sa sariling mga paa at ipakitang siya man

ay may sariling hitsura, na kakaiba sa Iglesia Romana Katolika.

Sa pagsisimula ng IFI ay nakita na nito ang pangangailangan na gamitin ang kultura

upang higit na mapalalim ang pananampalataya at magagap ang Kristiyanismo. Sa liturhiya

lubos na ipinapakita ng Simbahang Aglipayano ang kulturang Pilipino at pananampalatayang

Kristiyanismo. At hanggang sa kasalukuyan ay patuloy ang integrasyon ng Pilipinong kalinangan

sa Pananampalatyang Kristiyanismo sa loob ng Iglesia Filipina Independiente. Ang kanyang

pinapanday na pananampalataya ay patuloy na hinuhubog ng kanyang katutubong kalinangan,

tradisyon at paniniwala. Isa ito sa mga ipinagmamalaking tradisyon ng IFI bilang Makabayang

Simbahan.

80
KABANATA V : ANG LITURHIYA NG IGLESIA FILIPINA INDEPENDIENTE

ANG KASAYSAYAN NG TEKSTO NG PAGSAMBA

Kaakibat ng kasaysayan ng Iglesia Filipina Independiente ay ang kasaysayan ng liturhiya

nito. Ang teksto ng pagsamba ng Simbahang Aglipayano ay dumaan rin sa mahabang proseso ng

pagbabago ayon sa hinihingi ng panahon. Ang pagkabuo nito mula sa wala ay nagpapakita kung

paano tinaglay ng mga titik ang identidad na matagal nang dinadala ng simbahan – ang

Nasyonalismo.

Ang kasaysayan ng liturhiya ay hinati sa bawat tipan. Ang tipan ay nangangahulugang

testamento o kasunduan. Gagamitin ang salitan “tipan” upang maging tagapgtakda ng

pagsisimula ng bawat pagbabago sa liturhiya ng simbahan dahil ang pagbuo nito ay batay sa

pangkabuuang kahilingan at pangangailangan ng buong simbahan, kasama na ang kanyang

kasapian. Nagpagkasunduan ang pagbuo ng bawat liturhiya kayat nangangahulugan na ang

bawat liturhiya ay dumaan sa pagkakasunduan ng lahat ng bumubuo sa sSimbahang Aglipayano.

Ang iba’t ibang pagbabago sa liturhiya ay bunsod ng pangangailangang tugunan ang hinihingi ng

kasalukuyang kalagayan ng simbahan. Bawat pagbabagong anyo na pinagdaanan nito ay bahagi

ng kabuuang pagbabago at pag-unlad ng IFI. Bawat pagsilang sa isang bagong liturhiya ay

iniluwal ng pangkalahatang konsesyon at sinang-ayunan ng mga Aglipayano.

UNANG TIPAN:
TIPAN: Ang Pangangailangang Magkaroon ng Sariling Teksto ng Pagsamba

Nang isilang ang Iglesia Filipina Independiente noong 1902, wala itong anumang sariling

pinanghahawakang doktrina. Ang mga paniniwala nito ay nakabatay sa mga turo ng Simbahang

Romano Katoliko. Kahit ang mga ritwal at gawaing pansimbahan ay hango pa rin sa Doktrinang

81
Katoliko. Matatandaang isa ito sa mga tinuligsa ng Simbahang Katoliko sa humiwalay na

simbahan sa Roma at naging pangunahing suliranin ng mga namumuno ng IFI.168

Sa simula, patuloy na ginagamit ng mga klerigong Aglipayano ang mga panalangin at

katuruan ng Roma. Ang isang katangiang kakaiba lamang rito ay ang paggamit ng mga pari ng

wikang bernakular sa pagdaraos ng misa at ang pagharap nito sa mga maninimba. Sinasabing

mahalaga ang paggamit ng wikang bernakular sa pagdaraos ng misa ng IFI. Sa pamamahala ng

mga Prayle, ang misa ay binabanggit sa salitang Latin . Kung gayon, hindi nauunawaan ng mga

sumisimba kung ano ang binibigkas ng kanilang pari. Kadalasan na kung tinatanong ang isang

deboto tungkol sa nilalaman ng misa ay hindi ito nakakasagot kahit saulado niya ang mga

panalanging binigkas sa misa. Ang paggamit ng sariling wika sa misa ay isa sa mga

ipinagmamalaki ng Simbahang Aglipayano.

At sa patuloy na paglakas at pagdami ng kasapian ng IFI, lalong lumakas ang

pangangailangan na magkaroon ito ng sariling liturhiya na magtataglay ng patuloy na pakikibaka

at pagsusumamo ng mamamayang Pilipino para sa kalayaan ng bansa.

IKALAWANG TIPAN:
TIPAN: Ang Bagong Teksto ng Pagsamba

Taong 1906 nang ilathala ang Oficio Divino bilang unang pagtatangka na makalikha ng

sariling liturhiya ang Iglesia Filipina Independiente.169 Ito ay ginawa ni Isabelo de los Reyes Sr.,

ang nagpasinaya ng IFI noong 1902. Nakita niya ang Karapatang Sumamba Bilang Pilipino.170

168
Ito ay isa sa mga pangunahing argumento inilatag nila Achutegui at Bernad sa kanilang inilabas na Religious
Revolutions in the Philippines, apat na tomo ng pag-aaral sa buhay ni Gregorio Aglipay at sa kasaysayan ng Iglesia
Filipina Independiente., op. cit.
169
___________________. “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A
Historical Sketch”, Commemorative Bible Cetenarty of the Iglesia Filipina Inddependiente (Manila: Philippine
Bible Society, 2002), p.392.
170
Moises B. Andrade, S.L.D. at Edgardo S. Yanga. The Oficio Divino and the Liturgy Inculturation by Isabelo de
los Reyes (Lungsod ng Quezon: Samba-Likhaan Foundation: The Asian School of Music, Worship and the Arts,
2002), p.8.

82
Sinasabing si de los Reyes Sr. ay mayroong malaking interes sa teolohiya at nagkusa siyang

mag-aral at magbasa ng mga libro ukol dito. Ang kanyang kaalaman ang kanyang ginamit upang

likhain ang Oficio Divino.171 Ito ay nakasulat sa wikang Espanyol at binubuo ng tatlong bahagi:

una ay ilang mga tala hango sa Bibliya at iba pang mga babasahin kung saan nakaayos ito sa mga

aralin, tatlo bawat araw. Ang ikalawang bahagi ay ang talaan ng iba’t ibang gawaing

pansimbahan at ang ikatlo ay ang talaan ng mga puna at mga karagdagang tala tungkol sa

nilalaman ng Oficio Divino.172

Ika-10 ng Enero 1907 nang pinasinayaan ito ng IFI at naging opisyal nitong Gabay ng

mga Panalangin at Ritwal ng Simbahan hanggang 1947.173 Sa liham ni de los Reyes Sr. kay

Aglipay at sa iba pang puno ng Simbahan na ang Oficio Divino ay isalin sa mga pangunahing

wika sa bansa174. Ang pagsasalin nito sa wikang Tagalog ay naisakatuparan sa paglalathala ng

Mga Panalanging Hinango sa Oficio Divino ng Iglesia Filipina Independiente, isang katipunan

na ginawa ni Padre Sabino Rigor at isinalin ni Padre Ceferino Ramirez.175

Ang Oficio Divino ay hinango sa liturhiya ng Simbahang Katoliko ngunit tinataglay nito

ang Nasyonalismo na taglay ng Simbahang Aglipayano. Sa pamamagitan nito ay binigyan ng

ibang kulay ang pagsamba bilang isang instrumento ng patuloy na pagkamit ng kalayaan ng

Pilpinas. Mula dito ay lalong napalakas ang sentimiyento ng pagkamakabansa ng mga

mananampalataya. Noong 1910, nagsimula ang IFI sa pagdaraos ng isang natatanging misa- ang

Misang Parangal sa Mga Bayani ng Himagsikan. Una itong idinaos sa noong ika-4 ng Hunyo

171
Harry Ellsworth Chandlee, “The Liturgy of the Philippine Independent Church”, Studies in Philippine Church
History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p.261-262.
172
Ibid.
173
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
174
Ibid. Ang kahilingang ito ang nilalaman ng dalawang liham ni de los Reyes Sr. mula sa Barcelona, na inilathla ng
El Renacimiento, noong Pebrero ng 1908 para kay Aglipay. Ang una ay ang kahilingan na magsalin sa wikang
bernakular at ang ikalawa ay paghingi ng nauna ng paumanhin sa mabigat na responsibilidad na iniatang niya kina
Aglipay.
175
Ibid.

83
Pagdiriwang ng Kapistahan ng Mahal na Birhen ng Maulawin sa bayan ng Sta.Cruz, lalawigan

ng Laguna.176 Isa sa pinakamahalagang bahagi ng misang ito ang bahagi ng Prefacio177 kung

saan higit na nadarama ang Nasyonalismo ng Simbahang IFI. Sa okasyon ito, marami sa mga

naroroon ang lumuluha nang sambitin ni Aglipay ang Prefacio:

“Kaya nga kaming mga paring Pilipino ay nananambitan na iyong idulot na

sumikat nawa ang maligayang araw ng aming kalayaan, pagsasarili at

kaginhawaan.”178

Ang mga salitang ito ang patuloy na nagpapaalab ng Nasyonalismo sa mga kasapi ng IFI.

Ipinapaalala ng mga katagang ito ang nilalaman ng Kartilya ng Katipunan.179 Kasama ng

Prefaciong ito ang Katapusang Awit o ang Bendicion, isang makahulugang awitin ng

nagpapatibay sa pagsusumamo sa agarang pagkamit ng “kalayaan, pagsasarili at

kaginhawaan”. Panahong ito nang nagsimula ang paglitaw ng mga makabayang awitin na

naging bahagi na rin ng mga pagdaraos ng misa. Ilan lamang sa mga ito ay ang Alavado, isang

awiting Ilokano na naglalaman rin ng mga elemento ng kalayan180; at ang Ambahanon Sang

Himaya (Awit ng Pagsamba) na kinatha ni Padre Jose Javellana, isang klerigo sa Diyosesis ng

Antique, sa wikang Hiligaynon.181

Naging palasak sa loob ng simbahang ito ang pagdaraos ng liturhiya na nagtataguyod ng

Kalayaan ng Pilipinas. Katunayan, noong 1930 ay nagpatawag ng Unang Kapulungan para sa

176
Ibid.
177
Ang Prefacio ay ang simula ng liturhiya ng banal na Eukaristiya. Ito ay nagsisilbing panawagan at pagpapatibay
ng pananampalataya sa Diyos sa isang partikular na pagdiriwang na maaaring batay sa panahon o intensiyon.
178
Rev. Apolonio M. Ranche, “Liturgy and Ritual in the Iglesia Filipina Independiente”, (Isang Papel Pananaliksik
na iniharap sa St. Andrew’s Theological Seminary, Oktubre 2001), p.12.
179
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p. 392.
180
Ranche, op.cit.
181
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
Ang bersiyon nito sa Tagalog ay makikita bilang Imno 89 sa Imnaryong Pilipno na inilathala ng Diyosesis ng Cavite
noong 1990 at kasalukuyang pangunahing aklat ng mga awitin ng IFI.

84
Kalayaan si Gregorio Alipay. Nanawagan siya sa mga Aglipayanong pari at mananampalataya na

makilahok sa mga gawaing nagsusulong ng kalayaan. Ipinahayag niya na mahalaga ang

pakikilahok ng kaparian sa kilusang ito sapagkat “sa ilalim ng kanilang mga abito, sila ay

nananatiling mga Pilipino”182.

Ang lahat ng pangyayaring ito ay nagpapatunay lamang ng matinding damdamin ng mga

Pilipino na palayain ang bansa. Pinakamahalagang katangian ng pagbabago ng “Pagsamba” sa

panahong ito ay na pagsasanib ng Pananampalataya at Nasyonalismo. Patunay lamang ito na

bagaman at nasukol ng mga Amerikano ang Himagsikan ay hindi pa rin nito napigilan ang

paglakas ng Mapagpalayang Kilusan at nakahanap pa rin ito ng paraan upang ipagpatuloy,

palakasin at palaganapin pang higit ang pagsusulong ng Kalayaan ng Pilipinas.

IKATLONG TIPAN:
TIPAN: Ang Pagtalikod sa Makabayang Tradisyon

Ang pamamayagpag ng Nasyonalismo sa Iglesia Filipina Independiente ay unti-unting

naglaho sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Dekada ’40 nang ideklara ng

Estados Unidos ang pagbibigay nito ng Kalayaan sa Pilipinas. Marahil, bunga ng pagkakaloob

ng kasarinlan na matagal nang inaasam ng buong bansa, nagbago ng anyo ang Nasyonalismo

upang tugunan ang hinihingi ng bagong Pilipinas. Naging pangunahing panawagan sa mga

Pilipino ang iahon ang sarili mula sa pagkabusabos dala ng nakaraang digmaan. Sa nakaraan ay

mga dayuhang mananakop ang kalaban ng bayan, pagkatapos ng digmaan ay mga sarili naman

ang naging katunggali ng Pilipino. Kailangang labanan ang kawalang pag-asa, matinding

kahirapan, at pagsasawalang bahala upang maibangon ang bayan at buuin ang isang bansa. At sa

pagbabagong ito ay naging pangunahing personalidad si Isabelo de los Reyes Jr.

182
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.

85
 Taong 1947 nang magkaroon ng panawagan para sa pagkakaroon ng bagong liturhiya.

Bunga ito ng pakikipag-ugnayan ng IFI sa Protestant Episcopal Church of the United States of

America (PECUSA).183 Sa paghiling ng Simbahang Aglipayano ng ”Apostolic Succession” mula

sa mga Episkopal, kinailangan nitong magkaroon ng matibay na pagpapahayag sa paniniwalang

Trinitaryan ng IFI.184 Sa pamamagitan ng Pambansang Pagtitipon noong 1947 ay nagbalangkas

ang IFI ng bagong Declaration of Faith and Articles of Religion (DFAR) at bagong Konstitusyon

bilang isang kinakailangan upang maaprubahan ang hinihiling na Succession.185 Ngunit sa

panahong ito ay mas higit na kinakailangang tugunan ang pangangailangang ayusin ang mga

nasira ng digmaan at hindi pa handa ang IFI sa ganitong pagbabago. Wala pang sapat na

kaalaman at kasanayan ang mga Aglipayano sa pagbuo ng bagong liturhiya sa lalong madaling

panahon kaya’t napagkaisahan ng Mataas na Kapulungan ng mga Obiso ng IFI na gamitin

pansamantala ang Book of Common Prayer (BCP) ng PECUSA. Ginamit ito ayon sa

pangangailangan ng Iglesia Filipina Independiente. Nagkaroon ng matinding impluwensiya ang

Book of Common Prayer sa liturhiya ng Simbahang Aglipayano. Ngunit hindi ganap na inangkin

ng IFI ang naturang aklat ng panalangin. Napagtanto ng IFI na masyadong Anglican ang

pagpapahayag ng naturang libro, maliban pa sa nakasulat ito sa malalim na wikang Ingles. Kung

gayon, hindi nito tinataglay ang paniniwalang Aglipayano. Ang nilalaman ng Book of Common

Prayer ay pagpapahayag ng pananampalataya ng ibang kultura. Kaya ang naging kalakaran sa

IFI ay hanguin lamang mula dito ang mga pangalanging naaayon sa paniniwala ng IFI at

panatilihin ang paggamit ng ilang bahagi ng Oficio Divino.186 Gumamit rin siya ng iba pang libro

ng panalangin upang maging gabay sa mga gawaing pansimbahan. Ngunit sa kabila nito, hindi
183
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.396.
184
Sister Mary Dorita Clifford, B.V.M., “The Iglesia Filipina Independiente: The Revolutionary Church”, Studies in
Philippine Church History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p. 253.
185
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
186
Chandlee, op.cit., p.265-266.

86
nawalan ng pag-asa ang mga Aglipayano na makagawa ng sariling lituriya. Nagtitiwala ang

marami na magagawa rin ng Iglesia Filipina Independiente ang nagawa na ng ibang simbahan;

ang sundan ang mga unibersal na pahayag ng pananampalataya, halawin ang mapagkukunan ng

tradisyon sa liturhiya ng simbahan, at mula dito ay andukhain ito upang magkaroon ng

liturhiyang magtataglay ng mga pangangilangan at paniniwala ng mga Aglipayano at

magpapakita ng unibersal na Pananampalatayang Kristiyanismo.187

Nagsimula ang pagsusulat ng bagong liturhiya noong 1953. Ang IFI ay nagdaos ng mga

pagpupulong upang talakayin ang gawaing ito. Nakipag-ugnayan sila kay Dr. Massey Shepherd

upang tulungan sila sa proyektong ito. Ayon sa kilalang Amerikanong iskolar ng liturhiya, ang

bagong liturhiya ng Simbahang Aglipayano ay nararapat na pagsasaalang-alang ng pitong salik:

(1) ang bagong liturhiya ay hawig sa kagawiang Romano bilang pinagmulan ng Kristiyanismo,

(2) ang balangkas ng mga gawaing nagmula sa Simbahang Romano ay dapat na panatilihin, (3)

ang mga panalanging hango sa Oficio Divino ay dapat na suriin at pagnilayan, sakaling

magkaroon ng ilang pagbabago, ngunit panatilihin ang mahahalagang nilalaman nito; (4)

bigyang pansin ang pagsasaalang-alang ng mga panalanging hango sa Book of Common Prayer,

lalo ang para sa banal na Eukaristiya, ordinasyon ng mga klerigo at divine office; (5) dapat na

ilathala sa wikang Ingles ang bagong liturhiya dahil ito ang wikang ginagamit ng marami, ang

pagsasalin sa mga wikang bernakular ay dapat na isunod; (6) dapat na panatilihin ang mga

tradisyunal na seremonya at dapat na maging masusi ang paggawa nito upang maging mabuting

gabay para sa mga klerigo, at (7) ang mga seremonya na nagtataglay ng pagka-Aglipayano at

pagka-Pilipino ay panatilihin.188

187
Ibid., p.267.
188
Ibid., p.267-268.

87
 Gamit ang mga batayang ito, bumuo ng isang komite na binubuo ng ilang obispo, klerigo,

at mga Anglikano upang manguna sa pagsasaayos ng bagong liturhiya. Ang grupong ito ang

siyang nagsagawa ng pagsusuri sa iba’t ibang libro ng panalangin, kasama na ang Oficio Divino.

Ang komiteng ito ay pinamunuan mismo ng Obispo Maximo. Sa loob ng maraming taon ay

nagkaroon ng pagsubok sa nabuong liturhiya upang tingnan kung paano ito tinatanggap ng mga

Aglipayano. Habang nasa proseso ng paggawa ng bagong liturhiya, napansin ng mg kasapi ng

komite na hindi sapat ang paglalathala ng isang libro ng mga panalangin lamang kaya’t ninais

nilang maglathala pa ng ikalawang libro upang doon naman ilagay ang daloy ng mga ritwal,

gawain at seremonya sa loob ng simbahan. Ang pagsusulat ng unang libro na pinamagatang

Filipino Missal ay pinangunahan ni Rt. Rev Bartolome Remigio habang ang ikalawang libro

naman ay pinamunuan ni Rt. Rev. Horacio Santamaria. Gumawa sila ng burador at isinangguni

sa mga Anglikano. Nagkaroon rin ng mga pagbabago sa paggamit ng wika at ng mga pahayag na

isasama sa bagong liturhiya.189

Ang Filipino Missal ay inilathala noong 1961190 at niratipikahan ng Pambansang

Kapulungan noong ika-8 ng Mayo ng taon ring iyon bilang opisyal ng kapalit ng Oficio Divino at

bagong liturhiya ng Iglesia Filipina Independiente.191 Ang panimula ng librong ito ay ang

Declaration of Faith and Articles of Religion (DFAR) at ang ilang bahagi ng bagong

Konstitusyon na may patungkol sa liturhiya ng IFI. Nahahati ito sa tatlong bahagi, una na ang

The Missal na naglalaman ng Kalendaryo ng mga gawain, pista, at iba pang selebrasyon na

kinikilala ng IFI. Narito rin ang The Ordinary of the Mass192 na siyang sinusunod na daloy ng

liturhiya sa pagdaraos ng misa, ang Propers of Season and Saints at ang Votive and Requiem

189
Ibid., p.268-269.
190
Ibid., p.269.
191
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
192
Ang The Ordinary of the Mass ang liturhiya tuwing nagdaraos ng misa. Laman nito ang susuriin sa susunod na
bahagi ng pag-aaral na ito.

88
Mass. Ang ikalalawang bahagi ay ang The Ordinal na naglalaman ng mga gawaing naayon sa

pag-oordina ng tatlong pangunahing kaurian ng ministro ng simbahan, kasama na ang mga

gawain ng mga tagabasa, sakristan at iba pang naglilingkod sa simbahan na hindi kinakailangang

na-ordinahan. The Pontifical naman ang tawag sa huling bahagi na nagsasaad ng mga ritwal at

panalangin sa Pagkukumpil, Konsagrasyon ng langis at ng mga simbahn, pati na rin ang iba pang

mga gawaing pansimbahan na karaniwang pinangungunahan ng Obispo.193

Makalipas ng ilang buwan ay inilathala naman ang Filipino Ritual. Naglalaman ito ng

mga dasal, lectionary, daloy ng pang-umaga at panggabing panalangin, at ng litany. Ilan sa mga

panalangin dito ay hinalaw sa Book of Common Prayer at nilagyan ng kaunting pagbabago. Ang

Oficio Divino naman ay halos hindi nagkaroon ng impluwensiya sa librong ito. Karaniwan sa

mga nilalaman nito ay mga panalanging halaw sa iba’t ibang tradisyon – sa mga Anglikano,

Romano Katoliko, at iba pa habang pinanatili rin naman nito ang ilang mga ritwal na

nakasanayan na ng mga Pilipino.194

Kasabay ng pagbabagong ito sa liturhiya, binigyang pansin rin ang kaalaman ng mga

Aglipayano, partikular ng ang mga klerigo, sa liturhiya. Nagkaroon ng programa para sa

pagpapalaganap ng aralin sa liturhiya at ang paggamit ng bagong Filipino Missal at Filipino

Ritual. Sa mga seminaryo nagdagdag rin ang IFI ng apat na kurso tungkol sa liturhiya at

dalawang dagdag pang kurso tungkol sa pangunguna ng mga pampublikong gawain. Bahagi ito

ng kurikulum na sinusunod ng mga seminaristang Aglipayano. At bilang pagsasanay sa mga

seminarista, nagsilbing laboratoryo ang Kapilya ng seminaryo.195

193
Chandlee, op.cit.
194
Ibid., p.273-274.
195
Ibid., p.275.

89
IKAAPAT NA TIPAN: Ang Muling Pagbangon ng Nasyonalismo

Sa muling pagkaalipin ng buong bansa sa mapang-aping pamamahala ng Rehimeng

Marcos, muling bumangon ang damdaming Nasyonalismo sa maraming Pilipino. Muling

nabuhay ang pakikibaka para sa paglaya sa bagong anyo ng pananakop. Nagkaroon ng maraming

pag-aalsa laban sa pamahalaan at lumakas ang panawagan para sa malawakang pagkilos ng mga

mamamayan na patalsikin ang namamayaning rehimen. Sa gitna ng kaguluhang ito ay muli ring

ginising ang Nasyonalismo ng Iglesia Filipina Independiente. Pinangunahan ng mga kabataan

ang paghamon sa kasalukuyang katayuan at kaayusan ng simbahan. Nanawagan sila para sa mga

pagbabago sa loob ng IFI.196 Sinundan naman ang panawagang ito ng iba pang sektor ng

simbahan.197

Hindi nakaligtas ang liturhiya sa pagbabagong ito. Nang muling maglagom ang simbahan

sa kanyang tradisyon ay napansin ang pangangilangang suriing muli ang pagpapahayag ng

Nasyonalismong pamana ng simbahan. Nakita ang kahalagahang baguhin ang liturhiya upang

matugunan ang nagbabagong pangangailangan ng lumalaking simbahan at muling alalahanin ang

makabayang damdamin nito.198

Taong 1988 nang pangunahan ni Obispo Maximo Soliman Ganno ang pagsusulong ng

pagbabago sa liturhiya ng IFI. Ang Komisyon sa Liturhiya at Komisyon sa Musika ay pinulong

ni Ganno upang talakayin ang usapin ng pagbabago. Nagkaroon ng isang Pambansang Palihan

noong Mayo 1989 sa Episcopal Church of the Philippines Mission Center upang simulan ang

pagbabagong gagawin sa liturhiya. Ngunit habang nasa ikalawang araw ng palihan ay inatake sa

196
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.
401-402. Makikita rin kay Ranche, op.cit., p.13.
197
Ranche, op.cit., p.13
198
Rev. Tomas S. Maddela, “Pagsamba at Pakikibaka: Ang Ating Buhay na Pamana”. Isang Papel na iniharap sa
Pambungad na Misa sa Pagdiriwang ng ika-98 Anibersaryo ng Iglesia Filipina Independiente sa Lungsod ng
Dumaguete, ika-1 ng Agosto, 2000, hindi nilagyan ng bilang ng pahina.

90
puso si Ganno na kanyang ikinamatay. Ang unang pagtatangka upang mgakaroon ng kauna-

unahang palihan para sa pagbabago ng liturhiya ay nahinto.199

Sa Ikalawang Pagpupulong ng Komisyon sa Liturhiya at Komisyon sa Musika sa

Philippine Episcopal Church (PEC) Hostel noong ika-29 hanggang ika-30 ng Hulyo, nagkaroon

ng pag-uulat si Fr. Robert Ilay, ang noon ay Comprehensive National Program Director tungkol

sa ilang programa para sa pagbabago ng liturhiya. Ayon sa kanyang ulat, ang rehiyon ng Ilocos

ay nagkaroon ng Pangrehiyong Konsultasyon tungkol sa Liturhiya. Ang gawaing ito ay

nagnanais na maghatag ng balangkas para sa pagpapanibabago, pagpapayaman at pagwawasto

ng kasalukuyang liturhiya (at musika) ng simbahan upang muling gunitain ang makabayan

nitong tradisyon. Isinusulong rin ng konsultasyon na ito ang pagkakaroon ng malawakang

pagsasalin ng mga panalangin sa mga wikang bernakular.200

Gayundin, sa naturang Pagpupulong ng dalawang komisyon ay pinasinayaan ni Obispo

Maximo Tito Pasco ang pagsisimula ng Centennial Decade201. Dagdag pa ng huli, magiging

bahagi ng Decade Agenda ang pagwawasto at malawakang produksiyon ng mga libro sa

liturhiya sa mga pangunahing wika ng bansa; at gayundin ay pananatilihin ang mga gawain ukol

sa pagbabago ng liturhiya, kasama ang kaparian at ang kasapian. At ukol naman sa musikang

pansimbahan, isusulong ang paglalathala at pagpapalabas ng IFI Hymnbook202 upang pigilan ang

maanumalyang paggamit ng mga awiting hindi naaayon sa ting kultura; at ang palagiang

pagdaraos ng palihan sa pagpapanibago ng musika, kasama na ang pagkatha ng mga bagong

awitin at ang pagsusulong na sa pagdating ng taong 2002, ang lahat ng parokya ng IFI ay

199
Ibid.
200
Ranche, op.cit., p.14.
201
Ang Centennial Decade ay isang pambansang programa ng IFI bilang paghahanda sa nalalapit na Ika-isang daan
Anibersaryo ng pagkakatatag ng Iglesia Filipina Independiente sa taong 2002.
202
Noon ay mayroon ng nailathalang Imnaryong Pilipino (IP), isang katipunan ng mga awiting pansimbahan ng
Iglesia Filipina Independiente noong 1990 sa pamamagitan ng Diyosesis ng Cavite.

91
mayroon ng sariling koro. Kaakibat rin nito, ang Komisyon ay maaaring magdaos ng taunang

pista ng musikang pansimbahan bilang bahagi ng programa.203

Noong 1994 ay nagkaroon muli ng Palihan sa pangunguna ng Komisyon sa Liturhiya at

Musika. Nais nitong ipagpatuloy at isakatuparan ang mga naunang programang inilunsad para sa

liturhiya at musika. Sa kasawiang palad, hanggang sa tanggalin ang Liturgy Desk ng simbahan ay

wala pa ring matibay na proyekto para maganp na ang pagpapanibago ng liturhiya.204

Ang adhikaing ito ay ipinagpatuloy ng Commission on National Projects ang proyekto.

Nagpalabas ng pambansang programa na tinawag na Focus of the Proclamation Anniversary

2000. Alisunod dito, magkakaroon ng malawakang produksiyon ng mga awiting Aglipayano,

magkakaroon ng pagwawasto sa mga libro sa Liturhiya at bubuuin ang 2002 Centennial Choir.

Bilang bahagi rin ng programa para sa taong 2000, nagkaroon ng isang Liturgists and Musicians

Conference sa Sambalikhaan noong ika-30 hanggnag ika-31 ng Marso.205 At noong ika- 98

Pagdiriwang ng Pagkakatatag ng Iglesia Filipina Independiente na ginanap sa Lungsod ng

Dumaguete ay isinulong ang selebrasyon sa tema nitong “Pagsamba at Pakikibaka: Ang Ating

Buhay na Pamana” (“Worship and Struggle: Our Living Heritage). Ang karangalan na

magbigay ng kanyang panayam para sa okasyong iyon ay ibinigay kay Rebd. Tomas S.

Maddela.206

Hanggang sa kasalukuyan ay nananatili ang pagsusulong sa pagpapanibago ng liturhiya

ng Iglesia Filipina Independiente. Ilang mga pagdiriwang ng liturhiya ay nagkaroon na ng mga

pagwawasto ayon sa pangangailangan ng panahon. Isang halimbawa ay ang Kaayusan ng Banal

na Misa sa Pagdiriwang ng Linggo ng School of Labor and Industrial Relations (SOLAIR) at ika-

137 Taong Anibersaryo ng Pagsilang ni G. Isabelo de los Reyes Sr., Ama ng Kilusang Paggawa;
203
Ranche, op.cit., p.14-15
204
Ibid.
205
Ibid.
206
Maddela, op.cit.

92
at Ika-99 na Taon ng Kilusang Paggawa. Ito ay naganap noong ika-7 ng Hulyo 2001 sa

Bulwagang Isabelo de los Reyes, Bonifacio Hall sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman. Ang

liturhiya ng misang ito ay nagkaroon ng pagbabago ayon sa hinihingi ng okasyon.207

Maaari ngang tama ang ginawang pagtatapos ni Rebd. Ranche sa kanyang pag-aaral sa

liturhiya at ritwal ng IFI. Ayon sa kanya, ang panawagan para sa pagbabago ng liturhiya at

pgbangon ng Nasyonalismo sa IFI ay bunsod na rin ng patuloy na pagnanasa ng mga Pilipino na

makamtan ang kalayaan at kaginhawaan.208 Sa kabila ng pagkamit ng Kasarinlan ng

Pilipinasmula sa kanyang mananakop, nanatiling naghahangad ang bansa ng inaasam na

kalayaan at kaginhawaan – kalayaan mula sa pang-aabuso ng kanyang kapwa at pang-aalipin ng

mga makapangyarihan; at kaginhawaan mula sa kahirapan para sa kanyang susunod na

henerasyon.

At kung sususugan ang panayam na ginawa ni Rebd. Maddela sa ika-98 Pagdiriwang ng

Anibersaryo ng Pagkakatatag ng Iglesia Filipina Independiente, darating ang panahon na ang

Simbahang Aglipayano ay magpapasinaya ng bagong pamamaraan ng Pagsamba na siyang

magpapatingkad sa nag-aalab na Nasyonalismo ng IFI at magsisilbing katuwang ng mga

Aglipayano sa kanilang patuloy na Pakikibaka para sa kalayaang ipinamana ng kanyang mga

ninuno. At ito ang magiging Buhay na Pamana ng kasalukuyan sa susunod na salinlahi ng mga

Aglipayano.209

ANG LITURHIYA SA PAGDARAOS NG MISA

207
Ranche, op.cit., p.16.
208
Ibid., p.17.
209
Maddela, op.cit.

93
Ang Misa hango sa Oficio Divino

Ang Oficio Divino ang kauna-unahang libro sa liturhiya ng Iglesia Filipina

Independiente. Mahalaga ang paglalathala nito bilang isang bahagi ng bagong tatag na simbahan.

Marami sa mga katangian nito ang nagpapakita ng lantarang paghiwalay ng liturhiya ng

Simbahang Aglipayano sa Liturgical Renewal ng Vatican I na pinangunahan ni Papa Pius X.210

Ang mga katangian ng Oficio Divino ay batay sa pangangailangan ng mga Pilipino ukol

sa pagbabago sa kanilang pananampalataya. Sadyang ginawa ito upang iayon sa

pangangailangang payabungin ang pananampalataya ng mga manggagawa at iba pang bahagi ng

lakas-paggawa.211 Ayon kay de los Reyes Sr., ang pagtitipon ng mga tao, na kumakayod para sa

pang-araw-raw nilang kakanin, ay kahalintulad sa araw-araw na paggawa ni Kristo sa Nazareth.

Ang kanilang pagsasama-sama sa araw ng pagsamba ay isang pagdiriwang ng kanilang

(manggagawa) pakikipag-isa sa katawan at dugo ni Kristo.212

Sa pagdaraos ng banal na misa sa Oficio Divino, binigyang halaga ang elemento ng sigla

at saya. Ito ay dahil naniniwala si Isabelo de los Reyes Sr., ang bumuo ng librong ito, 213 na dapat

na maging kinatawan ang liturhiya ng ginhawa hatid ng langit habang nasa lupa, kung saan

mayroong kalayaan, pagkakapantay-pantay, at pagkakapatiran.214 Ito ay sa pamamagitan ng

pagsasaliw sa masasayang musika at awitin sa mga panalangin. Ang pagdaragdag ng musika sa

pagsamba ay nakatutulong sa pagbuo ng kapayapaan at kaisahan sa mga taong nananalangin.215

Ipinanukala ni de los Reyes Sr. ang paggamit ng piyano, harmonium, biyolin, at iba pang

210
Moises B. Andrade, S.L.D. at Edgardo S. Yanga. The Oficio Divino and the Liturgy Inculturation by Isabelo de
los Reyes (Lungsod ng Quezon: Samba-Likhaan Foundation: The Asian School of Music, Worship and the Arts,
2002), p. 13-14
211
Ibid., p.17.
212
Ibid., p.10.
213
Pedro de Achutegui at Miguel Bernad, Religious Revolutions in the Philippines, Tomo 1 (Maynila: Ateneo de
Manila, 1960-1969), kabanata IX.
214
Andrade, op.cit., p.14.
215
Ibid. p.15.

94
instrumento sa paglalagay ng musika sa ilang mga teksto bilang dagdag panghikayat sa

masayang pagtitipon ng isa o bilang bahagi ng panalangin sa Panginoon.216 At para sa mga

manggagawa, magsasaka, at ordinaryong tao na pagod sa araw-araw nilang paggawa,

nakagagaan ng pakiramdam at naghahatid ligaya ang makarinig ng musika bilang isang

masayang pagdiriwang ng misa.

Sa pamamagitan nito ay kumawala ang pananampalataya sa paniniwalang ito ay

makakamit lamang sa pamamagitan ng pribado o pansariling pananalangin.217 Ito ang

pangunahing itinuro ng mga prayle sa mga Pilipino bilang tanging paraan para makibahagi sa

pagdaraos ng misa.218 Dito’y nabuo ang konsepto ng sama-samang pagsamba na nagbibigay sigla

at kaligayahan sa mga tao. Sa pamamagitan ng magkakatulad na karanasan ng mga tao at ng

kanilang pananabik sa kaginhawahan ay nakapaghabi ng mga panalangin na papawi sa

kalungkutan at pagkapagal ng mga tao, gayundin, ang patuloy na pagbibigay ng pag-asa na

makakamit ang inaasaham na saya.

Ang Oficio Divino ay sinimulan bilang isang pagtitipon para sa pananalangin hanggang

makamit nito ang rurok ng pakikipagpalitan ng pagnanasa ng kapayapaan sa bawat isa at

tatapusin ng Panalangin ng Diyos. Ang paghahatid ng mabuting balita ng Panginoon ay

ginawang isang makabuluhang gawain kung saan napapaloob ang mapagpalayang mensahe ng

Diyos na may kaakibat na pakikisangkot ng tao para sa tuluyang pagkamit nito. Ang hapunan sa

hapag ng Panginoon ay ginawang isang mahal na salo-salo na inihahandog ng Panginoon upang

ihandog ang kanyang buhay sa pamamagitan ng pagbabahagi ng kanyang katawan.219

Sa kabuuan, may tatlong makahulugang katangian ang lituhiya sa Oficio Divino. Una,

binigyang diin nito ang kahalagahan ng personal na pakikipag-ugnayan ng tao sa Diyos na hindi
216
Ibid.
217
Ibid., p.22.
218
Ibid., p.21-22.
219
Ibid., p.22.

95
na nangangailangan ng isang tagapamagitan sa anyo ng mga santo. Ikalawa, naging sentro nito

pagpupunyagi ng tao na maging kasangkapan ng Diyos sa pagbabahagi ng kanyang biyaya sa

kapwa. Binura din nito ang paniniwalang ang kaginhawahan ay matatangap lamang ng tao sa

langit batay sa kanyang paglilingkod sa simbahan na siyang alagad ng Diyos sa lupa; bagkus ang

kaginhawahan ay iginagantimpala sa lupa sa pamamagitan ng produktibong pakikibahagi ng

sarili sa kapwa at sa lipunan. At higit sa lahat, ipinamamalita ng liturhiyang ito ang mabuting

balita ng paglaya ng tao sa kanyang pagkaalipin ay gawa ng Diyos sa pamamagitan ng patuloy

na pagnanais ng taong buuin at patatagin ang kanyang sambayanan.

Pangunahing ipinakita ang pangangailangan na gamitin ang kultura upang higit na

mapalalim ang pananampalataya at magagap ang Kristiyanismo. Ginamit niya ang katutubong

kalinangan upang higit na maipaunawa sa mga mananampalataya ang kahalagahan ng banal na

komunyon at maipaabot sa mga ito ang biyayang hatid ng pakikipag-isa sa Diyos. Isa ito sa mga

ipinagmamalaking tradisyon ng IFI bilang Makabayang Simbahan.

Wikang Espanyol ang ginamit ni de los Reyes Sr. sa kanyang Oficio Divino ngunit sa

paglipas ng panahon ay nagkaroon ito ng pagsasalin sa iba’t ibang wikang bernakular at

malawakang ginamit sa loob ng simbahan.

Bahagi rin ng patuloy na pag-aangkop ng liturhiya sa kasalukuyang pangangailangan at

kalagayan ng tao sa Oficio Divino ang patuloy na pagsusumamo para sa kalayaan at kasarinlan

ng mga Pilipino. Sa pag-aaral ng isang kilalang iskolar sa liturhiya, pinuna niya ang Oficio

Divino sa labis nitong kahabaan, sa ginamit nitong wika na lubhang emosyunal at masalimuot.

Nakalilito ang panghihikayat nito sa mabuti at ng teolohiyang kinapapalooban ay hindi mawari.

Marami sa mga nilalaman nito ang hindi naaayon na gamitin bilang liturhiya – ang mga ito ay

mga sanaysay na batay sa Unitaryan, Liberal at Nasyonalistang Doktrina at hindi mga

96
panalangin.220 Ngunit kung pagninilayan, sinadya itong gawin upang taglayin at kanlungin ang

makabayang hangarin ng mga Pilipino ng panahong iyon. Ang Nasyonalismo sa liturhiyang ito

ay batay na rin sa makabayang doktrina ng Iglesia Filipina Independiente na nasasaad sa

kanyang Six Fundamental Epistles at Doctrinas y Reglas Constitutionales (DRC).221

Ang daloy ng misa sa Oficio Divino ay ang sumusunod: Pambungad na Awitin; Gloria o

Lualhati; Pag-aalay; Prefacio at magtatapos sa Bendicion, na may kaakibat na Pangwakas na

Awitin222. Simple ang daloy na ito ng misa ngunit ang teksto ng bawat bahagi ay may bahid ng

Nasyonalismo. Ang Lualhati ay awit ng papuri sa walang hanggang biyaya ng Panginoon sa

kanyang mga anak at ang patuloy na paghingi ng katarungan. Ang Prefacio ay isang mahalagang

bahagi ng misang ito kung saan pinagtitibay ang pananampalataya ng mga Pilipino na darating

ang panahon ng kanyang kalayan sa tulong ng Panginoon. Ang mga katagang “Kaya nga kaming

mga paring pilipino ay nananambitan na iyong idulot na sumikat nawa ang maligayang araw ng

aming kalayaan, pagsasarili at kaginhawaan”,223 ay nanatili na bilang katangi-tanging bahagi ng

pagsamba at kadalasang ginagamit sa mahahalagang okasyon. Ang Bendicion ay ang patuloy na

paghingi ng gabay mula sa Panginoon para sa tao at sa pagpapayabong pa nito sa Simbahang

Aglipayano. Ang kaakibat nitong Pangwakas na Awitin ay humihiling na kupkupin ng Diyos ang

bayang Pilipinas at tulungan nawa ng Diyos ang bansa para sa pagkamit nito ng maligayang

araw ng pagsasarili.224

Ang Misa hango sa Filipino Missal at Filipino Ritual

Ang Liturhiya ay kumakatawan sa buhay ng simbahan. Kinakatawan nito ang

220
Harry Ellsworth Chandlee, “The Liturgy of the Philippine Independent Church”, Studies in Philippine Church
History, Gerald H. Anderson, ed. (Ithaca: Cornell University Press, 1969), p.269.
221
Rev. Apolonio M. Ranche, “Liturgy and Ritual in the Iglesia Filipina Independiente”. Isang Papel Pananaliksik na
iniharap sa St. Andrew’s Theological Seminary, Oktubre 2001, p.6.
222
Ang kopya nito ay makikita sa Apendiks.
223
Ibid., p.12.
224
Ibid., p.7.

97
kasalukuyang paniniwala ng buong kongregasyon. Katulad ng mga pagbabago pinagdaanan ng

Iglesia Filipina Independiente, maging ang liturhiya ng Simbahang Aglipayano ay umunlad at

nagbagong-anyo din. May mga pagkakataong nakita ang pangangailangang bihisan ng bago ang

teolohiya at liturhiya ng simbahang ito upang makasabay sa mabilis na pagbabago ng simbahan

at lipunan. Kailangang umayon ang liturhiya sa pangangailangan ng mananampalataya. Ang mga

pagbabagong ito ay nagbigay ng impluwensiya sa pagbuo ng kamalayan ng mga bagong

miyembro ng simbahan. Sinasabing dala ng pagkakataon ay unti-unting naglaho ang

makabayang tradisyon ng IFI.

Mapapansin sa nilalaman ng Filipino Missal at ng Filipino Ritual na inalis na sa liturhiya

ang anumang bahid ng Nasyonalismong namayagpag sa nakaraang panahon. Ang salin sa Ingles

ng Lualhati225 ay nagbigay ng ibang pakahulugan sa tinataglay nitong sentimyento. Ang

Bendicion ay tuluyang tinanggal sa bagong liturhiya. Binago rin ang nilalaman ng Prefacio, kung

saan ang dating pagsusumamo para sa ganap na “kalayaan, pagsasarili at kaginhawaan” ay

napalitan ng kahilingang panatilihin ang tinatamasang Pagsasarili ng bansa.226 Bukod pa rito,

hindi ganap na naisalin ang dalawang libro sa mga wikang bernakular sa bansa. Hindi nabigyang

pansin ang kahalagahan ng wika sa pakikipag-ugnayan sa mga mananampalataya. 227 Bunga nito,

tuluyan nang nakalimutan ang Nasyonalismong pamana ng Simbahang Aglipayano. Sa madaling

sabi, inalis sa Filipino Missal ang bahid ng Nasyonalismong tinaglay ng naunang liturhiya. Batay

sa sinusugang salik sa pagbuo ng bagong liturhiya, mas higit nitong pinagtuunan ang pagbibihis

ng tradisyon ng simbahan at muling pagbabalik sa nakagawiang paraan ng pagsamba ng

simbahan. Mapapansin sa ikapitong bilang ng salik na ito na nagsasabing ang bagong liturhiya

225
Ang Lualhati ay bahagi ng liturhiya na nagbibigay papuri sa Panginoon.
226
___________________. “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A
Historical Sketch. Commemorative Bible Cetenarty of the Iglesia Filipina Inddependiente (Manila: Philippine Bible
Society, 2002), p.396-397.
227
Chandlee, op.cit.

98
ay nararapat na ang mga seremonya na nagtataglay ng pagka-Aglipayano at pagka-Pilipino ay

panatilihin.228 Ngunit sa nabuong Filipino Missal at ng Filipino Ritual ay tila hindi ito

naisakatuparan. Sa panahong ito, pansamantalang nawala ang makabayang identidad ng liturhiya

– identidad ng maka-Pilipino at maka-Aglipayano.

Bukod pa rito, ang Filipino Missal at ng Filipino Ritual ay nakasulat sa wikang Ingles.

Bagamat nagkaroon ng ilang pagtatangka na magkaroon ng pagsasalin sa mga wika sa Pilipinas,

hindi tuluyang naisagawa ang malawakang pagsasalin nito. Sa ilang bahagi ng bansa ay

nagkaroon ng pagsasalin ng ilang bahagi nito sa bernakular na wika ayon lamang sa kung ano

ang kinakailangan.

Ngunit kung tutuusin, ang Filipino Missal ay isang kinatawan ng pag-aandukha ng

Iglesia Filipina Independiente sa Kristiyanismong ipinakilala dito ng Protestanteng Episkopal.

Bagam’t sa pagbuo ng Filipino Missal at Filipino Ritual ay naging malaki ang impluwensiya ng

mga protestante, hindi rin ganap na kinopya ng mga Aglipayano ang buong liturhiya ng mga

Episkopal na hango sa Book of Common Prayer ng PECUSA. Bagkus, pinili lamang ng IFI mula

rito ang mga panalangin at ritwal na makakapagpaunlad ng kanyang liturhiya at nababatay sa

kaniyang mga paniniwala. Nag-aral rin ang IFI ng iba pang mga liturhiya at sinuri ang

maitutulong o maiaambag nito sa kanyang pagbubuo ng bago niyang liturhiya. Ito nga ang

dahilan kaya tinawag ang Filipino Missal at Filipino Ritual na “eglectic”. Ang katangiang ito ng

naturang mga bagong liturhiya ay nagpapatunay lamang na ang nilalaman nito ay dumaan sa

mahabang proseso ng pagsusuri at pag-aangkop sa mga pangangailangang ng mga

mananampalatayang Aglipayano. At dito’y ipinakita ang pananatili ng kakayahan ng Iglesia

Filipina Independiente na manatiling mapag-angkin batay sa makabubuti lamang sa kaniya. Sa

kabila ng pangangailangan nitong sumunod sa kahilingan ng ibang simbahan, nanatili itong

228
Ibid., p.267-268.

99
maingat at pinanatili nito ang kanyang tradisyon batay sa kaniyang pinaniniwalaan at

kinakailangan.

Hanggang sa kasalukuyan ay nananatili ang Filipino Missal at Filipino Ritual bilang

opisyal na liturhiya ng Iglesia Filipina Independiente at wala pang pormal na programa para sa

muling pagbabago ng liturhiya ng pagsamba. Kahit pa ang pagtugon ng tao sa ganitong

pagbabago ay nananatiling sa paghahanap ng nakagawiang tradisyon ng pananampalataya,

mahaba pa ang panahon na gugugulin ng simbahan upang muling bumalangkas ng bago nitong

teksto.

KABANATA IV : PAGSASA-KRISTIYANO NG PILIPINO AT PAGSASA-PILIPINO NG KRISTIYANISMO :

ANG PROSESO NG PAG-AANDUKHA SA PAMAMAGITAN NG IGLESIA FILIPINA INDEPENDIENTE AT NG

KANYANG LITURHIYA

100
 Ang Pag-aandukha ay ang “pag-aampon” ng isang konseptong banyaga upang iangkop

sasariling lipunan at konteksto. Sa pamamaraang ito, sinasala ang mga bagong ideolohiyang

hinango sa ibang lipunan at ibinabagay ito sa sariling kalinangan at pagpapahalaga ng mga

mamamayan.

Ang mahabang panahon ng pamamalagi ng Pananamplatayang Kristiyanismo sa Pilipinas

ay dumaan sa maraming pagbabago at pakiki-angkop. Pangunahing layunin nito na gawing

Kristiyano ang mga Pilipino at ipabatid sa mga ito ang mabuting balita ng kaligtasan na ginawa

ni Kristo para sa sandaigdigan. Bitbit nito ang maraming paniniwala at tradisyon na naging

bahagi na ng kalinangan ng mga Pilipino.

Ngunit sa paglaganap na ito ng bagong pananampalataya ay nananatiling umiigpaw ang

sarili nating pang-unawa at paniniwala. Ang kultura ay naging isang dinamikong tagapaghubog

ng pananampalataya upang ganap itong maging bahagi ng ating kamalayan. Ang Kristiyanismo

sa Pilipinas ay hindi lamang naging isang pananampalatayang buong pusong niyakap ng ating

mga ninuno. Dumaan ito sa masalimuot na proseso ng pag-aandukha upang maging angkop at

katanggap-tanggap sa pang-unawa ng mga mamamayan. Sa ganitong paraan ang Kristiyanismo

ay naging lantay na Pilipino, naging bahagi ito ng katutubong kamalayan na pumapailanlang sa

ating lipunan. Bagama’t nananatili itong batay sa unibersal na Pananampalatayang

Kristiyanismo, nagkaroon ito ng katangian at identidad na tunay na maka-Pilipino. At ang

pananampalatayang ito ang patuloy na nagiging gabay ng tao upang maging isang Pilipinong

Kristiyano.

Ang pagkakatatag ng Iglesia Filipina Independiente ay nagsilbing isang malaking

kasangkapan sa ganap na pag-aandukha ng Kristiyanismo sa Pilipinas. Maraming aspekto ng

simbahang ito ang nagpapakita na malabis na pagnanais ng mga Pilipino na maunawaan ang

101
kanilang pananampalataya sa Diyos sa paraang kanilang nauunawaan at nababatay sa kanilang

kultura at mga halagahin.

Ang paggamit ng wikang bernakular bilang pangunahin at opisyal na wika ng Simbahang

Aglipayano ay patunay na ng lubos na paghiwalay ng simbahang ito sa Simbahang Katoliko

Romano. Sa panahon ng pagsilang ng IFI ay wala pang iisang pambansang wika sa Pilipinas.

Isinulong ng IFI ang paggamit ng wikang bernakular o ang mga pangunahing wikang ginagamit

sa iba’t ibang rehiyon ng bansa upang makabuo ng unawaan at ugnayan ang kleriko sa mga

mananampalataya habang nagdaraos ng mga gawaing pansimbahan. Hanggang sa kasalukuyan

ay nananatili pa rin ang pagkilala sa wikang bernakular bilang tulay ng ugnayan at unawaan sa

loob ng simbahan ng IFI kaya’t hindi dapat pagtakhan ang pagdiriwang ng misa sa wikang Iloko

sa rehiyon ng Ilocandia, ang misa sa wikang Cebuano sa kalakhan ng Bisayas, ang misang

Hiligaynon sa isla ng Panay, misa sa wikang Waray para sa Silangang Bahagi ng Bisayas at mga

misa sa iba pang bernakular na wika sa iba’t ibang panig ng kapuluan ng Pilipinas.

Litaw rin sa tradisyon ng IFI ang pagkakaroon ng mga halagahin na taal na sa kulturang

Pilipino. Ang pagdiriwang, halimbawa ng Mahal na Araw o Pasko, ay napapalooban ng mga

paniniwalang nag-ugat pa sa sinauna nating paniniwala. Bukod rito, katangi-tangi rin sa loob ng

Simbahang Aglipayano ang pagpapakilala nito sa misa kung saan ang pari ay nakaharap sa mga

maninimba. Matatandaang sa mahabang panahon ng pamamayagpag ng Simbahang Katoliko,

ang mga prayle, sa pagdaraos ng misa, ay nakaharap sa altar at nakatalikod sa taong bayan

habang nagdaraos ng banal na misa. Bunga nito, sinasabing ni hindi nakikita ng mga tao kung

ano na ang ginagawa ng kleriko sa altar na nagdulot rin ng maraming haka-haka at maling

paniniwala. Sa pagharap ng mga pari sa mga mananampalataya habang nagdaraos ng misa ay

nakapagbuo ng isang matibay na ugnayan sa pagitan nila at siyang nagpatatag sa

102
pananampalataya ng mga tao sa Diyos.

Mahalaga ring pansinin sa pag-aandukhang ginawa ng IFI ang pagkakaroon ito ng mga

imahe na kumakatawan sa paniniwala at paninidigan ng mga Pilipino sa mahabang panahon.

Noong 1924 ay pinasinayan ang Simbahan ng Maria Clara sa Maynila. Kasabay nito ay

pinasinayaan rin ang bantayog ng Birhen ng Balintawak. Ito ay may dalawang imahe: ang Birhen

na nakasuot ng saya na hango sa disenyo ng bandila ng Pilipinas at kumakatawan sa Inang

Bayan; at isang batang lalaki na nakadamit bilang isang Katipunero at may hawak na tabak

bilang kinatawan ng patuloy na pakikibaka ng mga Pilipino para sa kasarinlan.Sa bantayog na ito

ay may nakasulat na “Ama ko, sumilang (o sumikat) nawa ang aming pagsasarili”.229

Ang imaheng ito ay hinango sa balita ng isang panaginip ni Aurelio Tolentino na lumabas

sa pahayagang La Vanguardia. Ayon sa artikulo, isang gabi habang natutulog sila Tolentino,

Andres Bonifacio, Emilio Jacinto at iba ang Katipunero sa tahanan ni Tandang Sora sa

Balintawak ay may isa sa kanilang nanaginip ng isang magandang babae na may akay-akay na

isang magandang batang lalaki. Ang babaeng iyon, aniya, ay kamukha ng Birheng Maria sa

estatwa sa mga simbahan. Kakaiba ang babaeng ito dahil nakasuot nga siya ng katutubong

kasuotan na tinatawag na Balintawak. Ang kanyang akay na batang lalaki naman ay nakasuot ng

damit ng isang Katipunero, may dala-dalang itak at sumisigaw ng “Kalayaan!”. Dagdag pa, ang

babaeng ito ay lumapit sa taong nananaginip at may sinasabing isang babala. Nang magising ay

isinalaysay nito sa kanyang mga kasamahan ang kanyang panaginip at lahat sila ay nagpasya na

ang babaeng iyon ay ang Mahal na Birhen at binigyan sila ng babala na huwag nang ituloy ang

kanilang pagtungo sa Maynila. Sa maghapong iyon ng kanilang pananatili sa Balintawak ay

nakatanggap sila ng balita na ang Imprentahan ng Diario de Manila na kanilang kinukubkob ay

229
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.,
p.393.

103
sinalakay ng mga Gwardiya Sibil. Ang lugar na iyon ay siyang patutunguhan nila Bonifacio at ng

iba pa. At sinasabing kung hindi sila binigyan ng babala ng Birhen ay tiyak na nadakip sila at

matitigil ang Rebolusyonaryong Kilusan.230

Ang konsepto ng Inang Bayan ay isa sa mga lumitaw noong panahon ng Himagsikan

kung saan kinikilala ng mga Pilipino ang Pilipnas bilang kanilang inang tagapag-aruga. Sa

pamamagitan nito ay kinalimutan na ang pagnanais na kilalanin ng Espanya ang Pilipinas bilang

kanyang lalawigan. Bagkus, pinalakas nito ang hangaring palayain ang bayan, na siyang

umaruga at kumalinga sa mga Pilipino, mula sa pang-aabuso at panggagahasa dito ng mga

dayuhang mananakop.

Walang nakatitiyak sa katotohanan ng kwentong ito ngunit ang pangyayaring ito umano

ay kinilala ng maraming relihiyosong grupo bilang patunay ng paggabay at pagsuporta ng Diyos

sa Rebolusyon at mapagpalayang Kilusan ng mga Pilipino laban sa kanyang mga mananakop.

Ang Iglesia Filipina Independiente ang isa sa mga grupong nagsulong na ang magandang babae

sa panaginip na iyon ay ang Inang bayan na nagbigay babala sa kanyang mga anak upang iligtas

sa tiyak na kapahamakan. Si Gregorio Aglipay ay walang pasubaling nagpahayag na ang Birhen

ng Balintawak ay walang iba kundi ang Inang Bayan.231 Nang sumunod na taon, inilathala ang

Pagsisiyam ng Birhen sa Balintawak: Ang Birhen ng Balintawak ay ang Inang Bayan na ginawa

ni Gregorio Aglipay at isinalin sa Tagalog ni Juan Evangelista.232 Ang imaheng ito ng Birhrn ng

Balintawak ay isang patunay ng matagumpay na proseso ng pagsasanib ng Kristiyanismo at

Nasyonalismo. Nakaugat sa teolohiya ng Iglesia Filipina Independiente, ang pagbuo ng

kamalayan sa Inang Bayan at sa Birhen bilang iisang identidad ay isang malaking hakbang sa

230
Ileto, Reynaldo C., Pasyon and Revolution: Popular Movements in the Philippines, Maynila: Ateneo de Manila
University press, 1977), p. 131.
231
Ibid.
232
“Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant Life: A Historical Sketch”, op. cit.

104
pagpapatibay ng paniniwala ng mga Pilipino na patuloy siyang ginagabayan ng Panginoon at

dahil dito ay nalalapit na ang pagsapit ng araw ng ganap ng kalayaan ng bansa.

Nararapat rin tingnan ang pagpapasinaya sa Mahal na Birhen ng Maulawin bilang isang

kilalang imahe sa loob ng Simbahang Aglipayano. Ang Birhen ng Maulawin ay isa sa mga

ipinagmamalaki ng IFI dahil ang mga Aglipayano lamang ang meron nito. Noong 1910, sa

kabundukan ng Jala-jala, lalawigan ng Rizal ay natagpuan ang imahen ng Birheng Maria sa

katawan ng isang puno ng Maulawin. Ang imahe ay iniuwi sa bayan ng Sta. Cruz at noon ay

nagsimulang magpakita ng mga himala. Noon rin ay naging patron ito ng bayan ng IFI sa

Sta.Cruz at ang pagpapasinaya sa Birhen ng Maria (sa) Maulawin ang unang pagdiriwang ng

Misang Parangal sa Mga Bayani ng Himagsikan noong ika-apat ng Hunyo, taong 1910 bilang

kapistahan na rin ng naturang Birhen. Sa kasalukuyan, ang isa sa mga putol ng Maulawin na may

imahe ni Birheng Maria ay matatagpuan sa simbahang ng Parokya ng Birhen ng Maria Maulawin

sa Sta.Cruz. Bahagi rin ng pagdiriwang ng pagkakatuklas sa Maria Maulawin, ng mga

Aglipayano sa Sta.Cruz, ang taunang pag-akyat sa bundok n Jala-jala upang muling balikan ang

lugar na kinatagpuan ng puno ng Maulawin at doon mag-alay ng mga panalangin ng pasasalamat

sa Diyos para sa biyayang kanyang ibinigay sa IFI. Ang mananaliksik ay minsan nang sumama

sa pag-akyat na ito. Ang paglitaw ng imaheng ito ay maaaring maiugat sa katutubong paniniwala

ng mga Pilipino sa kwentong bayan, gaya ng mga pinagmulan ng mga bagay o ang mga hindi

maipaliwanag na pangyayari dulot ng kalikasan. Natatangi ang kaso ng Birhen ng Maulawin

dahil sa imaheng ito ay pinagsanib ang matandang paniniwala ng kwentong bayan at ang mga

hindi maipaliwanag na pangyayari na pinararatangang himala dahil ito, anila, ay dulot ng Diyos.

Ang ganitong pagsasanib ay isang mahalagang katangian ng Simbahang Aglipayano.

105
 Isa pang litaw na katangian ng misang Aglipayano ang pag-awit ng Pambansang Awit ng

Pilipinas habang itinataas ang tinapay bilang pag-aalay ng banal na Eukaristiya o katawan sa

Panginoon.233 Kasabay rin nito ang pagwawagayway ng bandila ng Pilipinas. Isa itong paraan

upang ipagpatuloy ang pagpapakita at pagapahayag ng damdaming Nasyonalismo sa loob ng

Simbahang Aglipayano sa kabila ng pagbabawal ng mga Amerikano.234 Sa kasalukuyan, ang pag-

awit ng Pambansang Awit ng Pilipinas at pagwawagayway ng watawat ng bansa ay patuloy na

ginagawa bago ang pagbabasbas ng bendidadong tubig sa pagtatapos ng misa. At rin ito sa

itinuturing na litaw na kaibahan ng tradisyon sa Iglesia Filipina Independiente sa tradisyon o

kagawian ng iba pang mga Simbahan sa buong mundo.

Kaakibat ng mga tradisyong ito ay ang paggamit ng IFI sa musika bilang isang mabisang

instrumento ng pagpapahayag ng pananampalataya. Naging sunod-sunod ang pagkatha ng mga

awitin at tugtuging nagpapasigla sa buong kaayusan ng pagdaraos ng misa. Ang mga awiting ito

na isinulat sa iba’t ibang wikang bernakular ay naglalaman rin ng damdaming makabayan

habang naglalaman ng mga paniniwalang Kristiyano. Isang halimbawa nito ay ang awiting

madalas na inaawit sa pagtatapos ng misa o ang Panghuling Awit:

“O Bathalang Maykapal

Ampunin mo ang aming bayan, sumikat nawa O Bathala

Ang maligayang araw ng pagsasarili,

ang maligayang araw ng pagsasarili.

At bigyan mo ng palad ang mga pinuno

Upang mapaginhawa ang mga mamamayan.

233
Ranche, op.cit., p.8
234
Matatandaan na noong 1907 ay nagkaroon ng Flag Law kung saan ang pag-awit ng Marcha Nacional o ng
Pambansang Awit ng Pilipinas at ang pagwagayway o kahit simpleng paglaladlad ng watawat ng Pilipinas ay
mahigpit na ipinagbabawal ng Pamahalaang Amerikano. Ang patakarang ito ay bahagi ng pagsisikil ng mga
Amerikano sa Nasyonalismo ng panahong iyon.

106
 Ampunin mo ang Simbahang Pilipino

at pagkalooban mo ng talino’t bait ang aming mga patol sa

pagtataguyod sa aming patungo sa mg landas ng mga banal

mong utos at aral.

Ampunin mo ang aming bayan, sumikat nawa O Bathala

ang maligayang araw ng pagsasarili,

ang maligayang araw ng pagsasarili.

Siya nawa. Siya nawa”235

Ang mga awiting ito ang nagpapatunay ng patuloy na pagnanasa ng mga Pilipino na

makamit ang kalayaan at ang damdaming ito ay ipinaparating niya sa Panginoon para sa lubos na

paggabay at pagsuporta. Sa ilocos ay may awiting may kahawig na nilalaman at pinamagatang

Filipinas, Nadayag a Filipinas, mayroong Dayawon ang mga Ilonggo at Señor Sto. Niño ang

mga taga-Cebu.236 Mayroon ring tinatawag na Misa Balintawak at Misa Rizalina na ginagamit sa

ilang espesyal na okasyon ng simbahan. Mas kilala sa dalawang misang nabanggit ang mga

kalangkap nitong awitin na nagpapakita ng Pananampalatayang Aglipayano. Natatangi ang

Panghuling Awitin ng Misa Rizalina kung saan ang himig nito ay nasa kahawig o malapit na

himig ng Pambansang Awit ng bansa.

Ang lahat ng pag-aandukhang naganap sa loob ng Iglesia Filipina Independiente ay

bunga ng pangangailangan nitong patuloy na maging tagapagtatag at tagpagkanlong ng

Nasyonalismo habang patuloy na isinasabuhay ang mga katuruan ng Pananampalatayang

Kristiyano. Ang bawat paniniwalang ituri ng relihiyong Kristiyanismo ay iniaangkop sa

235
Ranche, op.cit., p.7.
236
Ranche, op. cit.

107
katutubong kultura batay sa kung paano ito nauunawaan at kinikilala sa tradisyong Pilipino.

Sa kabila ng maraming pagbabagong anyo sa loob ng Simbahang Aglipayano, bunga na

rin ng nagbabagong panahon, ay nanatili rito ang pagkilala sa katutubong kamalayan at

kalinangan bilang pangunahing batayan ng kanyang paninindigan, prinsipyo, at paniniwala.

Ang Liturhiya bilang isang teksto ng pagsamba at pananampalataya ay ginamit ng

Simbahang Aglipayano upang makapagbuo ng isang identidad na maka-Diyos at maka-Pilipino.

Isa itong mahalagang salik na siyang nagpatatag at nagpaigting ng pagnanasang maiangkop ang

Kristiyanismo sa kontekstong Pilipino na siyang magiging inspirasyon upang mapaglingkuran

ang kapwa at ang kanyang bayan. Sa pamamagitan ng pagpapaloob ng kultura sa

pananampalataya, i.e. paggamit ng sariling wika sa pagdaraos ng banal na misa, ay unti-unting

umugat ang Kristiyanismo sa kamalayang Pilipino. Isa ito sa mga pangunahing nagawa ng IFI sa

simula ng kanyang pagkatatag na humimok ng maraming Pilipino na makiisa sa kanyang mga

adhikain. Sa mahabang kasaysayan ng liturhiya ng Iglesia Filipina Independiente ay nagkaroon

ng pag-aangkin sa mga panalanging ipinapalagay ng Simbahan na makabubuti at

makakapagpatatag sa kanyang pananampalataya. Bagama’t pinaratangan ito ni Chandlee na tila

mat katangiang “eglectic” o ang pagkabuo ng liturhiya ng IFI ay hinango sa maraming aklat ng

panalangin at tila naging kalamay na pinaghalo-halong impluwensiya ay ipinakita pa rin ng

Simbahang Aglipayano na ang kanyang pag-aangkin sa mga ganitong konsepto ay bunga ng

kanyang mapanuring pagpili sa kung ano lamang ang kaniyang kinakailangan at pinaniniwalaang

makabubuti para sa buong konggregasyon. At ginawa nitong pag-aandukha ay pag-aangkop nito

sa kaniyang mga paniniwala at hindi ang lubusang pagtanggap lamang ng mga ipinapanukalang

liturhiya.

Sa pagdaan ng panahon ay naging salamin ng IFI ang kanyang liturhiya sa kanyang

108
pakikiangkop sa mga pangangailangan ng kanyang mga kasapi at sa hinihingi ng pagkakataon.

Ipinapakita sa liturhiya ang pag-unlad ng kamalayan ng buong simbahan sa pamamagitan ng

paglalangkap dito ng mga salitang kakatawan sa kanyang mga paniniwala at tradisyon. At dahil

sa ang liturhiya ay ang pinakasentrong gawain ng simbahan, malaki ang naging papel nito sa

paghubog ng kamalayan ng mga kasapi ng Iglesia Filipina Independiente upang lubos nitong

maunawaan ang pananampalatayang tinataglay ng simbahang ito. Sa tulong ng liturhiya ay

ipinakita ng Iglesia Filipina Independiente ang kanyang pakiki-angkop sa lahat ng uri ng

pagsubok sa pagdaan ng maraming taon. Ang bawat pagbabago sa liturhiya ay bahagi at

kumakatawan na rin sa bawat pagbabagong kabanata sa buhay ng simbahan. At sa bawat

pagbibihis ng liturhiya ay patuloy nitong tinataglay ang sentrong paniniwala ng simbahan. Sa

kabuuan, ang liturhiyang ito ay patuloy na magiging behikulo ng mga paniniwala, paninindigan

at prinsipyo ng Iglesia Filipina Independiente na siyang tutugon sa pangangailangan ng mga

Aglipayano at patuloy na magmumulat sa mga ito sa kahalagahan ng kanyang dakilang pamana

at tradisyon.

Ang Pananampalatayang Aglipayano ay ang Pananampalatayang Kristiyanismo na

ipinapahayag sa paraang maka-Pilipino. Ito ay ang kabuuang pagtugon ng mga Aglipayano sa

panawagan ng Diyos na palayain ang kanyang mga anak mula sa lahat ng uri ng pang-aabuso.

Bahagi ito ng pakikipag-ugnayan sa Diyos, kapiling ng bayan at ng lahat ng kanyang nilikha na

nakaugat sa Judaeo-Christian na pananampalataya. Ang Pananampalatayang Aglipayano ay ang

pagsasabuhay ng mga dakilang katuruan ng Panginoon at ng makasaysayang pamana na

paglingkuran ang Diyos at Bayan (Pro Deo et Patria!). Nakaugat sa buhay at mga aral ni Kristo

ang pananampalatayang ito. Ginagabayan ito ng banal na espiritu at ipinakita sa buhay ni Obispo

Gregorio Aglipay at ng mga mamamayang nagtaguyod ng Simbahang Aglipayano. 237

237
The Most Rev. Tomas A Millamena, “Aglipayan Spirituality”, 19-22 Oktubre, 1999.

109
 Sa paglipas ng panahon ay mananatiling tatak ng Iglesia Filipina Independiente ang

kanyang pagiging radikal at tagapagsulong ng kilusang makabayan. Ngunit nananatili pa rin

itong nagtataguyod ng pananampalatayang itinatag ni Kristo, at sa ganitong paraan ay

pinagtitibay ng Simbahang Aglipayano ang kanyang patuloy na pakikilahok sa malawakang

pakikibaka at pakikipagtunggali upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang Pilipinas. Ang

pananampalatayang ito ay isang mahalagang bahagi ng ating kasaysayan at ito ang identidad na

tinaglay ng IFI upang mailagay ang kanyang sarili sa mahabang kasaysayan ng Krostiyanismo sa

buong daigdig. Mananatili sa loob ng simbahang ito ang ganitong paniniwala at paninindiga

hanggang sa makamit nito at ng buong sambayanan ang kaniyang matagal ng ipinaglalaban –

ang ganap na kalayaan, ang tunay na kasarinlan, at walang-hanggang pagtamasa ng lubos

na kaginhawaan!

SANGGUNIAN:

Mga Libro at Artikulo

110
Achutegui, Pedro de at Miguel Bernad, Religious Revolution in the Philippines, The Life of

Gregorio Aglipay: 1860-1960. Tomo I: From Aglipay’s Birth to His Death, 1860-1940.

Maynila: Ateneo de Manila University Press, 1960.

------------------. Religious Revolutions in the Philippines, Tomo 1-4. Maynila: Ateneo de Manila,

1960-1969.

Anderson, Gerald ed. Studies in Philippine Church History. Ithaca: Cornell University Press,

1969.

Andrade, Moises B., S.L.D. at Edgardo S. Yanga. Karapatang Sumamba Bilang Pilipino, Liturgy

Inculturation in the Philippines by Don Isabelo de los Reyes, Sr. in the light of Sacrosantum

Concilium. S.I.: s.n.

------------------. The Oficio Divino and the Liturgy Inculturation by Isabelo de los Reyes.

Lungsod ng Quezon: Samba-Likhaan Foundation: The Asian School of Music, Worship and

the Arts, 2002.

Apilado, Mariano C. Revolutionary Spirituality: A Study of the Protestant Role in the American

Colonial Rule of the Philippines, 1898-1928. Quezon: New Day Publishers, 1999.

Chandlee, Harry Ellsworth. “The Liturgy of the Philippine Independent Church”. Studies in

Philippine Church History. Ithaca at London: Cornell University Press, 1969.

Clifford, Sister Mary Dorita B.V.M., “The Iglesia Filipina Independiente: The Revolutioary

Church”, Studies in Philippine Church History, Gerald H. Anderson (ed.). Ithaca: Cornell

University Press, 1969.

Constantino, Renato, Identity and Conciousness: Thr Philippine Experience, S.I.:s.n.

de la Costa, Horacio S.J. , “The Development of the Native Clergy in the Philippines”, Studies in

Philippine Church History, Gerald H. Anderson (ed.). Ithaca: Cornell University Press, 1969.

111
de Mesa, Jose M. Why Theology is Never Far from Home. Maynila: De LA Salle University

Press, 2003.

Deats, Richard. “The Philippine Independent Church as Outgrowth of Nationalism”,

Nationalism and Christianity in the Philippines. Dallas: Southern Methodist University

Press, 1967.

Ileto, Reynaldo C. Pasyon and Revolution: Popular Movements in the Philippines. Maynila:

Ateneo de Manila University press, 1977.

Laubach, Frank C., The Peopleof the Philipines. New York: George H. Doran Co., 1925

Llanes, Jose L. Aglipay and Religious Revolutions in the Philippines: an Appraisal. S.I.:

Perspectives, 1983.

Manaligod, Fr. Ambrosio. A Theology of Struggle: Towards A New Heaven And A New Earth.

Maynila: Aglipayan Resource Center, National Priest Organization, walang petsa.

Majul, Cesar Adib. “Anticlericalism during the Reform Movement and the Philippine

Revolution”, Studies in Philippine Church History, Gerald H. Anderson (ed). Ithaca: Cornell

University Press, 1969.

------------------. “Mabini and the Philippine Revolution”, Diliman Review, Blg. 5 noong 1957,

Mercado, Leonardo N. Inculturation and Filipino Theology. Maynila: Divine Word Publications,

1992.

Retana, W. E. Frailes y clérigos. Madrid, 1890

Salanga, Alfredo Navarro. The Aglipayan Question: Literary and Historical Studies on the Life

and Times of Gregorio Aglipay. Lungsod ng Quezon: University of the Philipines Press,

1982.

112
Schumacher, John. Readings in Philippine Church History. Manila: Ateneo de Manila University,

1979.

------------------. Revolutionary Clergy: The Filipino Clergy and the Nationalist Movement, 1850-

1903. Lungsod ng Quezon: Ateneo deManila University Press, 1981.

Smith, Anthony David, “Nationalism”, Microsoft® Encarta® Premium Suite 2005. © 1993-2004

Microsoft Corporation..

Scott, William Henry, ”The Philippine Independent Church in History”, Silliman Journal, Tomo

V, Ikatlong Kwarto ng 1963

------------------. Who Are You, Filipino Youth? Lungsod ng Quezon: New Day Publishers, 1989.

Stauntz, Homer C. The Philippines and the Far East. New York: Eaton and Mains, 1904.

Whittemore, Lewis Bliss. Struggle for Freedom: History of the Philippine Independent Church.

Greenwich, Connecticut: Seabury Press; London: S.P.C.K., 1961.

____________. “Celebrating the Heritage for Natonal Freedom, Independence and Abundant

Life: A Historical Sketch. Commemorative Bible Cetenarty of the Iglesia Filipina

Independiente (Manila: Philippine Bible Society, 2002), p.385

____________. Manggagawa: Noon at Ngayon (Sa okasyon ng Ika-100 Taon ng Militanteng

Unyon, Lungsod ng Quezon: Ecumenical Institute for Labor Education and Research, Inc

(EILER), 2002. Ikalawang Edisyon.

113
Mga Manuskrito/ Iba Pang Babasahin

Cabillas, Rev. Dionito M. “The IFI Heritage” (First Draft), hindi nailathlang manuskrito.

Clifford, Sister Mary Dorita, B.V.M. “Aglipayanism as a Political Movement”. Isang

Doktoradong Disertasyon na iniharap sa St. Louis University, Missouri, 1960.

Conde, Ma. Patrick Kristine G. “Mgs Unang Kilusang Manggagawa sa Pilipinas”. Isang papel na

ginawa para sa Panghuling Pangangailangan sa kursong Kasaysayan 111 (Kasaysayan ng

Pilipinas sa Ilalim ng Pananakop ng mga Amerikano at Hapones), Ikalawang Semestre, taong

2005-2006. Sa ilalim ni Propesor Ricardo T. Jose.

Iglesia Filipina Independiente. Ang Kaayusan ng Misa : Ang Liturhiya Para sa Pagpapahayag ng

Salita ng Diyos at Pagdiriwang ng Banal na Eukaristiya. Walang Petsa.

------------------. “Gunitain, Ipagbunyi at Ipagpatuloy Ang Diwa at Pamana ng Agosto 2, 1902”,

100 Taon ng Militanteng Kilusang Paggawa at 100 Taon ng Simbahang Makabayan at Maka-

Manggagawa. 2002.

------------------. Aglipayan Spirituality. October 22, 1999.

------------------. Declaration of Faith and Articles of Religion (DFAR). 1947.

------------------. IFI Vision Statement. Mayo 2002.

------------------. IFI Mission Statement. 2002.

------------------. Konstitusyon ng Iglesia Filipina Independiente. 1902, 1904, 1947 at 1977.

------------------. “Our Heritage, Our Response”. 1993 Edisyon.

------------------. Six Fundamental Epistles. 1902-1903.

------------------.The Filipino Missal. 1961.

------------------. The Filipino. 1961.

114
Jose, Vivencio R. “Workers’ Response to American Rule: Manila 1900-1935 (Trends and

Highlights)” . Isang Papel na Iprenesenta sa 4th National Conference on Local History sa

Cebu City, Nobyembre 27-29, 1981. Nakalathala sa The Journal of History (Vol.27, Nos.

1&2, January to December) ng Philippine National Historical Society, p.106.

Lagdameo, Angel D.D “Bonus Miles Christi: Pastoral Letter on the Commemoration of the

Centenary of the Episcopal Concecration of Bishop Jorge Barlin (1906), isang pahayag na

inilabas ng Catholics Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP) noong ika-28 ng Enero

2007.

Maddela, Rev. Tomas S. “Pagsamba at Pakikibaka: Ang Ating Buhay na Pamana”. Isang Papel

na iniharap sa Pambungad na Misa sa Pagdiriwang ng ika-98 Anibersaryo ng Iglesia Filipina

Independiente sa Lungsod ng Dumaguete, ika-1 ng Agosto, 2000.

Microsoft® Encarta® Premium Suite 2005. © 1993-2004 Microsoft Corporation..

Ranche, Rev. Apolonoi M. “Liturgy and Ritual in the Iglesia Filipina Independiente”. Isang Papel

Pananaliksik na iniharap sa St. Andrew’s Theological Seminary, Oktubre 2001.

Rivera, Juan A. “The Aglipayan Movement”. Isang Masterdong Tesis na iniharap sa Unibersidad

ng Pilipinas-Diliman, 1932.

Wise, Francis H. “The History of the Philippine Independent Church”. Isang Masteradong Tesis

na iniharap sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, 1955.

Panayam kay Rebd. Dionito Cabillas. Ika-22 ng Setyembre, 2006 at ika-11 ng Marso, 2007

Panayam kay Rebd. Joel Polares. Ika-22 at ika-23 ng Setyembre, 2006.

Panayam kay Rebd. Dindo Ranojo. Disyembre 2006.

Panayam kay Obispo Tomas Millamena. Enero 2007.

115
Mga aralin sa klase ng Araling Pilipino 193 (Kabuhayan at Lipunan ng Pilipinas mula

Kalakalang Galyon hanggang Panahon ng Globalisasyon), Ikalawang Semestre, taong 2005-

2006. Sa ilalim ni Propesor Leoncio Co.

Mga aralin sa klase ng Kasaysayan 111 (Kasaysayan ng Pilipinas sa Ilalim ng Pananakop ng mga

Amerikano at Hapones), Ikalawang Semestre, taong 2005-2006. Sa ilalim ni Propesor

Ricardo T. Jose.

Mga aralin sa klase ng Kasaysayan 115 (Kasaysayang Pang-Diplomatiko ng Pilipinas), Unang

Semestre, taong 2005-2006. Sa ilalim ni Propesor Ricardo T. Jose.

“Union Obrera Democratica”, http://daga.dhs.org/daga/press/labour/chapter%201-C.htm

____________. “UOD Facts: First Labor Unions in the Philippines: 100 Taong Tagumpay at

Pakikibaka ng Pilipinong Unyonista, Sistema pa rin ang Problema. Sulong Masa! Lumaban

Ka!”, http://www.apl.org.ph o sa http://www.hartford-hwp.com/archives/54a/154.html.

116
APENDIKS:

DECLARATION OF FAITH AND ARTICLES OF RELIGION

OF THE IGLESIA FILIPINA INDEPENDIENTE

A. DECLARATION OF FAITH

We, the Bishops, Priests and lay members, delegates to the General Assembly of the Philippine Independent
Church (Iglesia Filipina Independiente), held in the City of Manila on the 5th day of August, A.D. 1947, do reiterate
our Faith and publicly declare that:

WE BELIEVE IN

1. The Holy Trinity

One God, true and living, of infinite power, wisdom and goodness; the Maker and Preserver of all things visible
and invisible. And that in the unity of this Godhead there be three Persons, of one substance, power and eternity: the
Father who is made of none, neither created nor begotten; the Son who is of the Father alone, not made nor created,
but begotten, the Holy Ghost who is of the Father and the Son, neither made, nor created, nor begotten, but
proceeding.

2. Jesus Christ, the only begotten Son of God

Jesus Christ, the only-begotten Son of God, the second Person of the Trinity, very and eternal God, of one
substance with the Father, took man's nature in the womb of the blessed Virgin, after she had conceived by the Holy
Ghost. He suffered under Pontius Pilate, was crucified, died and was buried. He descended into hell. The third day
He rose again from the dead, He ascended into Heaven, and sitteth at the right hand of God the Father Almighty;
from thence He shall come to judge both the living and the dead.

3. The Holy Spirit

The Holy Ghost, the Lord and Giver of life, Who proceedeth from the Father and the Son: Who with the Father
and the Son together we worship and glorify.

4. One Catholic and Apostolic Church Catholic and Apostolic Church

The Church, Holy, Catholic and Apostolic, which is the Body of Christ, founded by Christ for the redemption and
sanctification of mankind, and to which Church He gave power and authority to preach His Gospel to the whole
world under the guidance of His Holy Spirit.

117
B. ARTICLES OF RELIGION

1. Salvation
Salvation is obtained only through a vital faith in Jesus Christ, the Son of God, as Lord and Saviour. This faith
should manifest itself in good works.

2. Holy Scriptures
The Holy Scriptures contain all things necessary to salvation, and nothing which cannot be proved thereby should
be required to be believed.

3. The Creeds
The Articles of the Christian Faith as contained in the Ancient Creeds known as the Apostles' and Nicene Creeds
are to be taught by this Church and accepted by the faithful.

4. The Sacraments
The Sacraments are outward and visible signs of our faith and a means whereby God manifest His good will
towards us and confers grace upon us.
Two Sacraments Baptism and Holy Communion commonly called the Mass ordained by Christ Himself, are held
to be generally necessary to salvation.
Baptism is necessary for salvation. It signifies and confers grace cleansing from original sin as well as actual sin
previously committed; makes us children of God and heirs of everlasting life. It effects our entrance into the Church
of God. It is administered with water in the Name of the Father, the Son, and the Holy Spirit.
Confirmation, whereby, through the imposition of the Bishop's hands, anointing and prayer, baptized Christians
are strengthened by the gifts of the Holy Spirit and confirmed in the Faith.
Penance, the confession of sins as commanded by Jesus Christ.
The Holy Eucharist, the Sacrament of the Body and Blood of Christ, taken and received by the faithful for the
strengthening and refreshing of their bodies and souls.
Holy Unction, whereby the sick, especially one in danger of death, is anointed with oil and with prayer. He
receives, if necessary, remission of sins, the strengthening of his soul, and if it be God's will, restoration to health.
Holy Orders, a Sacrament by which Bishops, Priests and Deacons are ordained and receive power and authority to
perform their sacred duties.
Holy Matrimony, a sacrament in which a man and a woman are joined together in the holy state of matrimony.

5. The Holy Eucharist

The Holy Eucharist, commonly called the mass, is the central act of Christian worship. It is the sacrament of our
redemption by Christ's death. Those who partake of it receive the Body and Blood of Christ. All who purpose to
make their communion should diligently try and examine themselves before they presume to eat that Bread and
drink of that Cup. For as the benefit is great, if with a true penitent heart and lively faith a man receives the Holy
Sacrament, so is the danger great if he receives the same unworthily.

118
 The Mass is to be said in the official language of the Church in such a way that it can be heard by worshippers.
The authorized Order for the celebration of the Mass is that set forth in the Prayer Book adopted by this Church.

6. Sacred Ministry
From apostolic times there have been three Orders of Ministries in the Church of God; Bishops, Priests, Deacons.
These Orders are to be reverently esteemed and continued in this Church. And no man is to be accepted as a lawful
Bishop, Priest, or Deacon in this Church, or permitted to execute any functions pertaining to these Orders, except he
be called, tried examined, and admitted thereunto according to the Canons of this Church, and in accordance with
the Order prescribed by this Church for making, Ordaining and Consecrating Bishops, Priests and Deacons or hath
had Episcopal Consecration or Ordination.

7. Celibacy of the Clergy

Bishops, Priests, and Deacons are not commanded by God's Law to marry or to abstain from marriage therefore
they are permitted to marry at their own discretion as they shall judge the same to serve better to godliness.

8. Church Buildings
Churches for the worship of God are to be erected and separated from all unhallowed, worldly, and common uses
that men may reverence the Majesty of God and show forth greater devotion and humility in His service.

9. The Altar
The altar is the most sacred part of the Church because there Jesus is sacramentally present. It symbolizes Mt.
Calvary, and, therefore, if images of saints are used for adornment, care is to be exercised that such ornaments may
not distract the minds of the worshipers from the Person of Jesus Christ.

10. Worship, Rites and Ceremonies

Only such Orders of Service as have been authorized by this Church shall be used in Public Worship, provided,
however, that the Diocesan Bishop or Supreme Council of Bishops may authorize Orders of Service for special
occasions.

11. Language of Public Service

All public services shall be conducted in the official language of the Church, or in any other language the
Supreme Council of Bishops may prescribe.

12. Purity of Life

Holiness, altruism, obedience to God's Commandments, and a zeal for His honor and glory are incumbent upon
Clergy and Laity alike, therefore all should be trained in a clean and disciplined life, not neglecting prayer, study,
and the exercise of moral discipline.

119
13. Knowledge
All truth is of God; therefore the Church should promote sound knowledge and good learning. No books except
those detrimental to good morals are to be prohibited.

14. The Blessed Virgin

The Virgin Mary was chosen by God to be the Mother of Jesus Christ. As Jesus Christ is truly God and Mary is
the Mother of Jesus Christ, she is the Mother of God in His human generation. She whom God honored is to be
honored above all.

15. The Saints

Persons universally recognized for their holiness of life, loyalty and courage, especially the Blessed Virgin and the
New Testament Saints, are to be held in reverent remembrance. Veneration of Saints is not contrary to God's
commandments as revealed in the Scriptures; but their deification is condemned by the Church as a monstrous
blasphemy. Veneration of the Saints must not obscure the duty of the faithful to direct approach to God through
Jesus Christ. Honor rendered the saints must in no wise detract from the honor due the Three Persons of the Holy
Trinity.

16. Miracles
Holy Scriptures teach us that events take place in the natural world, but out of its established order, which are
possible only through the intervention of divine power, like the Incarnation of Jesus Christ. So-called miracles,
based not on well-authenticated facts but on merely fantastic rumors, are repudiated. Belief in unsubstantiated
miracles leads to pagan fanaticism and is to be condemned as destructive to the true faith.

17. Attitude Towards the Roman Church

When this Church withdrew from the Roman Catholic Church, it repudiated the authority of the Pope and such
doctrines, customs and practices as were inconsistent with the Word of God, sound learning and a good conscience.
It has no intention of departing from Catholic doctrine, practice and discipline as set forth by the Councils of the
undivided Church. Such departures as occurred were due to the exigencies of the times, and are to be corrected by
official action as opportunity affords, so that this Church may be brought into the stream of historic Christianity and
be universally acknowledged as a true branch of the Catholic Church.

18. Attitude Towards Other Churches

Opportunity is to be sought for closer cooperation with other branches of the Catholic Church, and cordial
relations maintained with all who acknowledge Jesus Christ as Lord and Saviour.

19. Church and State

This Church is politically independent of the state, and the State of the Church. The Church does not ally itself
with any particular school of political thought or with any political party. Its members are politically free and are

120
urged to be exemplary citizens and to use their influence for the prosperity and welfare of the State.

20. Doctrine and Constitutional Rules of the Church and the Fundamental Epistles
The Doctrine and Constitutional Rules of the Philippine Independent Church, adopted on October 28 th, 1903, and
subsequently amended, and the Fundamental Epistles of the Philippine Independent Church, are henceforth not to be
held as binding either upon the Clergy or Laity of this Church in matters of Doctrine, Discipline or Order, wherein
they differ in substance from Declaration of faith and Articles of religion contained herein. They are to be valued as
historical documents promulgated by the Founders of this church when they were seeking to interpret the Catholic
Faith in a manner understood by the people. Under the inspiration of the Holy Spirit the Church has sought to
eradicate such errors of judgment and doctrine as crept into its life and official documents in times past.

21. Additions, Amendments, Repeal

The Declaration of Faith shall not be altered, amended or repealed. However, the Articles of Religion may be
amended, repealed or added to by an absolute majority of the delegates to the General Assembly having the right to
vote. Such action before it becomes binding upon the Church must be ratified by the Supreme Council of Bishops
and approved by the Supreme Bishop.

IN WITNESS WHEREOF, we set hands on August 5, 1947:

(Sgd.) ISABELO DELOS REYES, JR. —Obispo Maximo

(Sgd.) GREGORIO FELIPE— President of Supreme Council and Bishop of Misamis Occ., Misamis Or., Lanao and
Zamboanga.
(Sgd.) JOSE RECOLETO—Bishop of Cebu and Bohol.
(Sgd.) LUIS B. JARDINO—Bishop of Surigao and Agusan.
(Sgd.) EVARISTO PALMOS—Bishop of both Negros & Siquijor.
(Sgd.) TEODULFO P. ANTEJOS—Parish Priest of Iloilo City.
(Sgd.) MACARIO V. GA—Bishop of Iloilo and Capiz
(Sgd.) MARIANO C. BLANCO—Bishop of Leyte, Samar, Masbate.
(Sgd.) TORIBIO G. ILAO—Bishop of Min., Quezon, Marin., Bicols.
(Sgd.) SEGUNDO GATDULA—Aux. Bishop of Cavite, Batangas.
(Sgd.) ALEJANDRO REMOLLINO–Bishop of Eastern Pang.
(Sgd.) MANUEL N. AGUILAR—Sec. Gen. (act.), Bishop of Laguna.
(Sgd.) JUAN P. KIJANO—Bishop of both Ilokos and Abra.
(Sgd.) GREGORIO GAERLAN—Bishop of West Pang., La Union.
(Sgd.) DAVID O. VILLANUEVA—Bishop of Antique and Romblon.
(Sgd.) CIRILO SUMANGIL—Vicar General of Nueva Ecija (in the absence of the diocesan Bishop who is in the
U.S.A.)
(Sgd.) FORTUNATO MEÑEZ—Diocesan Lay President of Negros.
(Sgd.) GREGORIO A. BALDA—Bishop of Cotabato
(Sgd.) GERARDO M. BAYACA—Bishop of Tarlac and Zambales.
(Sgd.) EMILIANO REYES—Bishop of Cavite and Batangas.
(Sgd.) CARLOS DE CASTRO—Lay President of Cavite City.

121
(Sgd.) ELISEO VER—Parish Priest of Bacarra, I. Norte.
(Sgd.) DIOSDADO VIDAL—Parish Priest of Paco, Manila.
(Sgd.) P. GODINEZ—Lay President of Samar.
(Sgd.) DIOGRACIAS DELA PAZ—Lay Pres., Marikina, Rizal.
(Sgd.) VICENTE D. DIÑOSO—Lay Pres. S. Marcelino, Zambales.
(Sgd.) JOSE MONTENEGRO—Parish Priest, Sta Cruz, Laguna.
(Sg.) GIL OCTAVIANO—Lay President of Iloilo City.
(Sgd.). ESTEBAN PARUL—Lay Pres. of Ballesteros, Cagayan.
(Sgd.) ELIAS FORONDA—Lay Pres. of Vintar, Ilokos Norte.
(Sgd.) ROMAN DUQUE—Lay President of Camiling, Tarlac.
(Sgd.) EMILIO AVILA—Parish Priest of Malolos, Bulacan.
(Sgd.) SIMON ABAQUETA—Parish Priest of Misamis, Misa. Occ.
(Sgd.) RAMON C. ESPINO—Parish Priest of Dumangas, Iloilo.
(Sgd.) SIMEON QUIAOIT—Parish Priest of Binalonan, Pang.
(Sgd.) JUAN B. DE GUZMAN—Parish Priest, Zaragoza, N. Ecija.
(Sgd.) FELISA DOLENDO—Lay President of La Paz, Iloilo.
(Sgd.) ROBERTO SADANGSAL—Parish Priest, S. Felipe, Zambales.
(Sgd.) FEDERICO RICO—Parish Priest, Bacolod City, Negros Occ.
(Sgd.) GODOFREDO TUSON—Lay President of Cebu City.
(Sgd.) PRIMO CABRERA—Lay President, Cabadbaran, Agusan.
(Sgd.) AMADO ESTANISLAO—Parish Priest, Batangas, Batangas.
(Sgd.) ANGELA GOYENA Vda. de Quizon—Lay Pres. Rosario Bat.
(Sgd.) CLEMENTE MITRA—Lay President Sta. Maria, Pang.
(Sgd.) CRISTAN ALCANTARA—Parish Priest, Aparri, Cagayan.
(Sgd.) PEREGRINO SANTIAGO—Parish Priest, Balungaw, Pang.

122
 THE SIX FUNDAMENTAL EPISTLES:

EPISTLE I

On the Consecration of Bishops

(Circular to the Bishops-Elect)

Manila, 22 September 1902

Most Illustrious and Reverend Brother in Jesus:

We have the honor to inform your most Illustrious Reverence that our Sacred Central Committee, with the
Divine inspiration of the beneficent Spirit of God, our Lord, has appointed your Reverence Bishop of the Diocese of
______________________.

We therefore, in the name of the Supreme Being, invest you with all the ecclesiastical powers inherent in so
lofty a position, and we entreat all the faithful Christians everywhere, and to those of that diocese in particular, to
recognize you as that Bishop and obey you with that filial love commanded by our Divine Teacher and his Holy
Apostles.

Your Reverence, in turn, must keep watch by day and by night over the welfare of the Flock of Jesus Christ
and love it dearly, endeavoring by irreproachable conduct and holy customs to confirm to the inspired
commendations of the Apostle to the Gentiles in his letters to Timothy (I, 3.2-7) and Titus (I, 5.9).

We recommend that your Reverence convene all your brother priests in that province up to the number of
the apostles – that is, twelve – and if this is not possible, three presbyters will suffice in place of bishops in the
absolute absence of the latter.

We have consulted with learned doctors of the Church, both impartial Roman Catholics and Protestants and
schismatic, and it was their unanimous opinion that such a consecration will be valid and irrevocable on numerous
grounds, among which are the following:

1st. The Apostles did not prescribe any Ritual for this Consecration, the will of the respective congregation
alone being enough.

2nd. None of the Apostles or their immediate successors were consecrated bishops like those at present, and
the same was true of the Protestant and schismatic prelates in their origins.

3rd. If they say that Jesus Christ who consecrated the Apostles was a bishop (I Peter 2:25), we agree; but
presbyters are also living representatives of our sweet Saviour.

123
 4th. Presbyters are just as much priest as bishops are, many authors maintaining that Bishop and Presbyter
mean the same thing.

In view of this, an episcopate is not essential but only a hierarchical rank, which many churches consider
unnecessary if not actually contrary to the democracy of Christ.

Thus, if a layman in time of emergency may administer the “first” sacrament, which is Baptism, why could
not a valid priest in time of emergency take the place of a bishop to administer the “sixth” Sacrament, that is
ordination a secondary order which, as we have shown is not essential for the priesthood?

St. Thomas Aquinas and other theologians hold the opinion that necessity justifies what is not justified in
the law (quodnon est licitum in lege, necessitas facit licitums), and most especially if the end is as holy as that which
we are seeking – that is to prevent Filipino Christians from denying God upon observing in the Vatican the most
unjust and obstinate exclusion of which their compatriot priests are victims, an imminent danger which is in full
view of all eyes.

5th We should not forget what St. Paul said, “Old things are passed away; behold, all has been made new.
(“II Cor. 5:17).

In the new Filipino Church, then, everything should be new except what is divine, and if we were now to
seek Greek, Russian, Anglican or Protestant bishops to consecrate ours, as many propose, this would show that we
do not really mean to emerge from our slavery, and that having shaken off the crushing yoke, we are already looking
for new masters who, no doubt, will be no better than the first. In so doing, we will be proving that we are not equal
to the circumstances, nor fit to be champions of a far-reaching religious revolution. Like the Apostles, progressive
always advances and never retreats.

Upon consecration, your illustrious Reverence will zealously begin your duties as a Prelate and
Ecclesiastical Governor, visiting parishes to improve then and in all possible ways, setting your personnel in order,
counseled and surrounded by the Priests of the Diocese most distinguished by their virtues and their learning.

All correspondence shall be directed to our Central office, 81, Padre Rada Street, Tondo (Manila).

The peace of the Lord be with your most illustrious Reverence and with our holy brothers in Christ there.

(Sgd.) ISABELO DE LOS REYES

The President of the Executive Committee

(Sgd.) SIMEON MANDAC

Secretary

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

124
The Obispo Maximo

125
 EPISTLE II

Reply to Bishop Alcocer. The establishment of our

Seminaries, Church buildings, and Cemeteries

Beloved Brothers:

Neither the leaf of a tree nor a single bird falls to the earth without the will of the heavenly Father (Mt.
10.29). Revolutions, therefore, are perfectly providential, and despite them causing us momentary disasters, they
ultimately bring the far-reaching redemption and result in benefits that will bless many generations to come. They
are like typhoons which, in the twinkling of an eye, destroy and erase secular vices and abuses, and their social
upheavals, moreover, have this time been used by Divine Providence to castigate the errors of an unthroned
frailocracy, errors over which we now wish to draw the veil of merciful oblivion.

But to speak ill of these most lofty and holy designs of God as Bishop Alcocer does, is an evident
blasphemy and, of course contrary to the teaching of our Divine Master of pardoning our neighbor seventy times
seven (Mt. 5.22, 6.14, 18.21-22; Luke 17.4).

Also violating what Jesus said about rendering unto Caesar that which is Caesar’s (Mark 12.17), and the
Encyclicals of Leo XIII which order ecclesiastics not to meddle in politics. Bishop Alcocer inserted really seditious
remarks in his last pastoral, which could incite the feeling of Filipinos against the Americans, such as those
contained in the following lines:

“With the change of political domination, new people have entered this country (to whom he attributes) an
eagerness to proselytize, and a desire for false liberties, immorality, superstition, impiety, scandal and calumny
against Catholicism”.

“Time”, Alcocer continues “has taken but a few years to dissipate many errors, many promises, and
fantastic illusions; but some do not rise up against the authors of such evils because, being in the shadow of power,
they appear powerful, but instead recriminate against the ministers of the faith”.

We ask Bishop Alcocer, “Who are these new people who have made us so many promises which time has
dissipated in only a few years, and against those whom he regrets the Filipinos are not rising up”?

We repeat that we do not repay hatred with hatred, and would now wish to be like the sandalwood, which
perfumes the very axe that destroys it. We will simply reply to this many paltry insults by saying that the faithful are
not surprised that such a Bishop treats us so little like a Christian since he dares even to flaunt Divine Providence
and the Americans to whom he is indebted for nothing but benevolent protection.

Do not forget, beloved brethren, what out most beloved Jesus said about guarding false prophets who come
to you in sheep’s clothing but which are ravening wolves. By their fruits you shall know them, and by their evil
words you shall recognize the perversity which overflows their hearts (Mt. 7.15, 16, 20; 12.34; Lk. 6.45).

126
 What does the Pope call himself Our Holy Father and yet usurps the rights of the poor Filipino priests by
replacing them with Italian, French and Spanish prelates and priests?

In defending ourselves against such outrage is bound to be called schism, so be it. But in good faith we
believe that there is no real schism, because our painful separation is based on sound reason and above all on the
natural need to protect our rights and our national dignity.

Let us leave the Romanists, then, with their aggressions, and simply answer them with charitable silence.
We go our way with our spirits fixed on God, and charge the most illustrious and reverend bishops of the Philippine
Independent Church to speed the ordination of the greatest possible number of new priests; and in case of necessity,
they can administer minor orders without requiring more educational attainment then the knowledge of Christian
doctrine, as is provided for by the Council of Trent; they will then study theology so they can receive the order of
presbyter in a year or two at the most, without prejudice to completing their studies afterwards, for the scarcity of
priests is the reason alleged by the Romanist for importing foreign priests who will be coming to usurp the rights of
our own.

Lose no time, then, which is so precious we must take advantage of it “now, now, now,” and not when the
Spanish friars return after being naturalized in the United States to dominate all government and administrative
positions. When no one can any longer be appointed municipal president, justice of the peace, or councilor, etc.,
except the godchild of a foreign priest, will we still be able to attract fellow churchmen and establish a church of our
own? It is now, then, that we must move in that direction and not lose even a single minute.

It seems that a judicial principle followed in the Anglo-Saxon countries is that if church buildings,
conventos, and cemeteries have been constructed for the purposes of the Roman Catholic Church, they can never be
put to any other use; therefore if Filipino priests separate themselves from Rome, they will lose these buildings. Or,
even supposing that the municipalities should be able to recover then as their own property to turn over to the priests
of our national Church, most probably of the offices in the municipalities, these latter will turn them over again in
the priest bosses because of their servility.

In order to avoid these and other troublesome conflicts, our Executive Committee would prefer that the
towns or parishes should construct new church buildings, conventos and cemeteries for the Philippine Church
“Independent from Rome” right from the start, now while our priests can do unhindered what will be difficult or
impossible when the Roman priests come. May our heavenly Father bless us all.

Manila, 2 October 1902

(Sgd.) ISABELO DE LOS REYES

The President of the Executive Committee

(Sgd.) SIMEON MANDAC

Secretary

Later approved by the Supreme Council of Bishops

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

The Supreme Bishop of the Philippines

127
 EPISTLE III

DECLARATION OF PRINCIPLES

Greetings, sons of Jesus Christ!

May the Spirit of the Eternal Wisdom descend on us and make you realize that we have separated from
Rome, not only because of the spoliation of the Filipino clergy and their exclusion from ecclesiastical offices and
benefits, but, mainly because of the imperative need to restore the worship of the one true God in all its splendor,
and the purity of His most Holy Word, which, under the reign of obscurantism, have been diluted and distorted in a
manner most disheartening to any Christian of even moderate education.

Instead of illuminating our minds with the inextinguishable beacon light of divine teaching, the Romanists
have darkened them for simoniacal ends and by exploitation, taking our excessive good faith by surprise with the
bald-faced fables they attributed to the saints to deify them to the detriment of the worship of the true Divinity; and
the imposters’ venality is so insatiable and their temerity and obfuscation so incredible that the have even managed
to relegate the idea of God as represented in the August Trinity to almost total oblivion.

But what needs have the Romanists to circulate frauds so great and bold they stagger the imagination with
their shocking aberrations, when the greatest miracle that the mind of man can conceive is spread out before all
eyes-that astonishing and grandiose one of Creation?

It is the duty of the true Christian priest to enrich his mind with much and varied knowledge so he can
transmit the progress of science to the faithful, explaining and emphasizing the prodigious grandeur of the Universe
and the thousand marvels contained in every one of its kingdoms and each of its atoms, without forgetting the
exquisite and wonder and wonderful laws of Nature, in order to use these true and sublime miracles to prove the
existence of a Supreme Being who created everything with his omnipotence and infinite wisdom and also awakened
the wonder, gratitude and affection of Christians by his loving and diligent Providence which attends to all his
creatures needs with maternal solicitude and without missing even the least of them, such that even the birds in the
sky, which do not plant or reap or gather into barns, do not want for sustenance; nor do the lilies of the valley which
neither work nor spin, lack raiment far richer than all the glory of Solomon; because our Heavenly Father provides
us all that we need (Matt. 6:26; Luke 12:24; Job 38: 41; Psalm 147:9).

Now, beloved brothers, compare the sublimity of these profoundly grand and venerable ideas about the true
God objectively with the peculiar penury of the absurd heroic deeds attributed to miracle-mongering saints like the
pilgrim who is said to cure the plague by displaying his loathsome ulcers, the holy friar who recovers lost articles
and provides suitors, the holy friar of Valencia whose stupendous miracles, however, do not appear in the history of
Spain and other superstitions which the Romanists have invented for the sole purpose of getting our money away
from us by such disreputable means and at the cost of the solemnity of our sacrosanct religion.

Far from debasing and exposing our holy beliefs to ridicule with improbable miracles of saints comparable
only to the fables of pagans and old wives’ tales, sing the wonders of Creation, venerable priests, and teach our
brethren to adore the true God.

128
 In place of those particular novenas which abound in impostures and essays of erotic declarations to
females saints written by idle, fasting friars with nervous indigestion’s, give the faithful the immortal and unique
book of God, which is the Bible, where they will learn to adore him as is proper and abide by rules of life fit for the
divine wishes of our Creator, and the laws of Nature which we can never challenge.

Let them understand Holy Scripture in all its purity, but absolutely purged of certain ridiculous
commentaries conceived only by the whims of overbold Romanists. God has no need of interpreters to make himself
known to his creatures. Let the priests explain and illustrate the application of Biblical teachings; but we must never
have the temerity to twist their genuine meanings as many Romanists do. Read and savor the Bible, pure and free of
those capricious comments, and you will see that its simple and admirable concepts, as well as its expressions, so
suffused with celestial charm, are all as clear as the noonday sun, complete and perfect beyond all understanding;
but then read some of the Romanist commentaries and notice that these completely change its true meaning, and that
they are forced, absurd, and far from the pristine good sense which pervades the entire holy book.

Instead of these idolatrous prayers, place the psalms in the hands of the faithful, where God himself teaches
us to glorify him and from the innermost depths of our hearts let us say to our souls:

“Praise Jehovah, O my soul, he who made the heavens and the earth, the sea and all that is in
them; he who keeps the good faith forever; he who gives justice to the oppressed; he who gives
bread to the hungry; he who sets prisoners free; he who opens the eyes of the blind; he who loves
the just (he who pardons sinners; he who is the father of all regardless of race and religion: he
watches over strangers; he who overturns the plans of the impious). I will praise Jehovah all my
life, I will sing psalms to my God as long as I live. Do not confide in princess or in the sons of
men, because there is no help in them” (Psalms 146:3).

Read our brethren the Book of Job, where God displays his eternity and majesty his power and wisdom, by
the consideration of natural things, certain animals, and their nature and where the Lord reprehend the man who
dares to obscure God’s divine counsel with his follies and words lacking in wisdom. (Job 38, 39).

God exists! So the unfathomable firmament keeps telling us with stunning eloquence by its suns and
planets, its constellation and comets and still further infinity of huge stellar masses which gravitate or orbit through
space in accordance with wonderful laws.

If we concentrate on one of the smallest of these bright spots in the firmament—this earth, for example—
what wonders do its three natural kingdoms not contain, and how many microscopic worlds a single drop of its
water!

And is it possible that all this is the result of accident? Ah, contemplate the spectacle of death: enter the
cemeteries and inquire of those poor remains what they were, and they will tell you that all human vanity is
powerless to resist the concept of Divinity.

129
 God fills the whole universe with his miraculous essence, is goodness itself, the Supreme Power, and the
infinite omniscience, which neither can our tongue define nor our poor intellects even conceive.

Let us see what Jesus and his Apostles taught about Divinity.

God is only one, but those who bear witness to him in heaven are three—the Father, the Word and the Holy
Spirit and these three are “one” (John 5:7; Mt.28:9).

There is a distribution of gifts, of services, and of works, but that which causes everything in all that is the
same Spirit, the same Lord, and the same God ( 1Cor. 12:4,6). One Spirit, one Lord, and one God and Father of all,
who is above all things, in all things, and all of you (Eph. 4: 4-6).

Therefore, just as the triangle is the symbol of the powers or functions of straight lines or of beauty, so in
the Biblical Trinity we see all the perfection of God symbolized, the meeting, consolidation, and unification of the
Omnipotence that created the Universe, together with the Sublime Abnegation of Jesus who died to redeem
humanity and all Creation, and the Spirit who sustains us all with his ineffable love and guides us along the
pathways of our life with his divine light.

God is only one. As the power which created us and assists us in everything with his loving Providence, we
fondly call him Heavenly Father, from whom we ask gratification of all our need and whose merciful protection we
invoke at all moments of our life.238[1]*

And as he became human to redeem us and teach us to love all creatures not excluding our enemies, we call
him Son, because such humanity proceeded from his very Divinity; to him we confess our failings; repentant, we
implore pardon form him, and pray him to continue interceding for us before the tribunal of his Justice itself,
balancing his inexorable scales with the weight of his own mercy.

As Love sublime, which ceaselessly attracts us to God for our own sanctification, and as the eternal Truth,
which enlightens our minds, we call him Divine Spirit.
But all is the same God.

From our Heavenly Father we most confidently ask the satisfaction of all the needs of our families and the
whole universe; from our sweet Redeemer we implore, repentant, mercy for our weaknesses, and to the spirit of
Love we give heartfelt thanks for the continuous benefits that we receive from his inexhaustible bounty.

It is holy and laudable for us to preserve our simple customs and profound veneration of the saints of the
Lord, most especially that of the Virgin who was worthy of bearing the long expected Messiah in her immaculate
womb; but let us be very wary, beloved brothers, of diminishing the majesty of our holy religion with heretical
excesses, because God is not a king or human magnate who requires that favorites of more or less authenticity
intercede for him to dispense his favors and administer justice; rather his omnipotent and wise Providence watches
lovingly over all his creatures, as we have already demonstrated with numerous Biblical texts.

238

130
 With the force of our soul, we condemn and label a monstrous blasphemy that deification of the Saints
which causes the one true God to be almost completely forgotten.

Jesus himself said: “Love thy Lord God and serve only him” (Lk. 4:8). “Nobody comes to the Father but by
me” (John 14:6). “Those who come to me I do not cast out” (John 6:37). Come to me all ye who are belabored and
burdened that I may give you rest” (Mt. 11:28-29). “There is no more than one Mediator between God and man—
Jesus Christ, the man” (I Tim. 2:5). “You have an Advocate with the Father, Jesus Christ” (John 2:1).

When the Most Holy Mary approached here divine son to intercede during the wedding feast in Cana of
Galilee and told him that the newlyweds had no wine, Jesus said to his own mother, “Mother, what have I to do with
thee? My hour has not yet come” (John 2:4). And, in fact, when the time did come, he did not need anyone to ask
him to convert water into wine.

“Fear Jehovah they God, and serve him” (Deut. 4:13). “To the only knowing God, honor and glory through
the ages. Amen.” (I Tim. 1:17).

When Cornelius went down on his knees before St. Peter, the latter said. “Get up: I am a man myself.”
(Acts 10:26). And St. Paul said the same thing when the people rendered him divine honors: “Sirs, why do you do
this? We are also men.” (Ibid., 14:15). And when St. John knelt before an angel, the angel told him, “Take care not to
do that: worship God” (Rev. 19:10).

We venerate the saints; but never should we put them ahead of God, nor even confuse them with the Most
High in our services.
There are excesses, which far from leading us to God clearly lead us away from him. These should never be
practiced.

Let us fold our hands before our face, invoke the comforting Spirit, and meditate without prejudice whether
it is certain to please God our Lord that we pray ten “Hail Marys” to the Virgin for one single “Our Father” to the
true God.

Now that we have valiantly shaken off the heavy religious slavery of our four centuries of obscurantism, let
us also have the courage to make use of our own judgment, which God in his immense goodness has deigned to give
us. Let us not think in foreign phrases, which can be misleading, but with the natural reason we have received
directly from the generous hands of the Creator. And let us meditate with Christian fervor on whether it is fitting or
not that the preferred positions on our altars are assigned to some friar saint – or nun! -- while the sacred image of
the divine Trinity is relegated to some secondary place.

We recommend to our venerable Bishops and Priests that they always reserve the center of all altars for the
symbols of the Most Holy Trinity – the Father Everlasting, Jesus, or the Holy Spirit, assigning the sides to the sweet
Virgin Mary and the Servants of God.

There is nothing farther from our desire then to prohibit novenas to the saints, but we charge our brothers to
be sure always to give due preference to the true God, just, as the Trisagon should always be more frequent than the

131
rosary. Preference shall be given to novenas to the Holy Trinity, the Heavenly Father, to Jesus, and the Holy Spirit.
And even in novenas dedicated to a saint, care shall be taken that prayers be addressed to God in preference to his
servants.

We recommend much altruism and saintliness of behavior to our brothers, especially during these times of
trial through which we are passing and it is essential that foreigners be unable to say that we separated from Rome
simply to hide or continue our debilities; let us demonstrate the benefits of having broken our secular chains, and
may God be with us all.

Manila, 17 October 1902

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

Supreme Bishop of the Philippines

Approved by the Supreme Council of our Bishops

(Sgd.) + ISIDORO PEREZ

Bishop of Cagayan
Secretary General

132
 EPISTLE IV

Organization of Committees and Ladies Commissions

Course of Studies, Work of Charity
Jesus Condemned Excommunication

In the brilliant inauguration of our Philippine Independent Church, my beloved in Christ, you see the
unexpected success with which our Lord has crowned the efforts of our Catholic countrymen who, zealous for the
true glory of the one God and for our national dignity, have accomplished the great enterprise of our religious
emancipation—“against wind and tide,” in the words of our very detractors.

Despite my absolute want of merit, they have chosen me for your pilot to take the ship of Jesus into port.

Very well then, most beloved and courageous mariners, I accept that most difficult and thorny mission with
resignation, but, since I consider it greatly superior to my feeble talents, only in the expectation and on the condition
that each and every one of you will help me with the efficiency of your indomitable will and titanic energies.

The first move for separation called for a store of energy accumulated over long centuries; but the second
step, that of creating new organizations, will require even greater expenditures of Job-like patience, mush
intelligence and good will.

So let us create diocesan committees and parochial sub-committees, then, to share the work with us.

In each province there shall be one Diocesan Committee composed of a President, Vice-President,
Treasurer, Assistant Treasurer, Secretary, Undersecretary and several members. This committee will head up the
activities of organization and publicity and advise the parish sub-committees.

In each municipality or district there shall be a parish committee with membership analogous to the
Diocesan Committees.

And for works of charity and publicizing the women’s activities, a Woman’s Commission shall be created
in each parochial district, which will also have its President, Vice-President, Treasurer, Assistant Treasurer,
Secretary, and Undersecretary, and several advisers, and this Women’s Commission, like the Committee, will be
subordinate to the Bishop and its own priest.

Each municipality will name its respective Committee and Women’s Commission and these, together with
the faithful of the capital, will name the Diocesan Committee, which will be subordinate to the Bishop of the
province.

The duties of the committees and women’s commissions are:

1. 1. To show the faithful that the schismatic are not we but the Pope, for a schismatic is not one who
separates from the Pope but one who separates from God, from his Justice and from the purity of his

133
 Word and we have separated from the Pope precisely because he puts the saints above the true God,
because he deceives us by hiding God’s holy book from us, which is the Bible, teaching us doctrines
contrary to it, and because the Pope does not rend the justice of God to us nor even that of Roman
ecclesiastical discipline itself, not only depriving our priests of parishes and bishoprics but by
insulting our race by giving as justification for the deprivations and injustices the utterly fallacious
“ineptitude” of the whole population of ten million Filipinos.

2. 2. To show the faithful that before we made this radical decision, we had drunk the cup of
humiliation to the dregs for the sake of harmony and religious unity. I having opposed until the last
moment the separation from Rome proclaimed three months ago by the Filipino people in the Centro
de Bellas Artes, but after the friars had provoked us in such a cruel manner that the just American
government found it necessary to send the learned Civil Governor to Rome to give an impartial report
of the religious question in these islands, which is the principal cause of the Revolution of 1896; and
the Romanists told me through the Jesuits, when I was defending the rights of the Filipino clergy and
laity, that we should not aspire for ecclesiastical positions because our compatriot priests are
“incompetent” to be Bishops, this insult was the final drop of water that made the indignation of even
indifferent Catholics overflow, once the public came to know of it through their own newspapers.

Therefore, to insist on supporting the cause of the friars now, these Vatican – coddled and irreconcilable
enemies of the country, will not be only be going against our people who have shed so much blood to shake off the
yoke of the friars, but repudiating the American Government itself which, in its desire to help us, sent a respected
commissioner to tell the Pope that the friars are hated in this country, as the whole world knows, and ask that he
recognize the religious rights of the Filipino clergy and laity; and lastly, it will be sowing discord in the vineyard of
the Lord, and stirring up new social upheavals, as the friars are doing even now with their intemperate and
unprovoked aggressions.

3. 3. To convince the parish priests and other Filipino clergy of the usefulness and necessity of joining
our National Church, in order to reestablish harmony and peace among all Filipino Catholics, at the
same time showing them that to continue handing over-thirds of what they earn by their own labors to
the friars who do nothing as they now innocently do, is beneath the dignity of priests and gentlemen;
thus it is not only for the sake of patriotism but of dignity that they should join our congregation, with
the assurance that all possible consideration will be extended to them, and their income shall in no way
be diminished.

4. 4. To get the municipalities to turn church buildings, parish houses, and cemeteries over to our
National Church, of which they are the legitimate owners because these were constructed by municipal
laborers and funds for their own spiritual service, there being no proof whatsoever that they ever cede
their property to the Roman Church.

5. 5. The Diocesan committee shall also make the greatest efforts to create seminaries as quickly as
possible in order to provide all parishes with educated young priests, since the lack of priests is the
main pretext of the Romanists for introducing foreign priests here. They should try to attract the
greatest possible number of students, assuring then that a complete course will be given them,

134
 concentrated and more formative that the interminable years of unnecessary dissertations and fruitless
sophistries with which the friars idled away our youths best years in order to prevent the increase and
true education of our priests by these means.

The course of studies which is to be followed for the present is the following:

BACHELORATE

If the students are very young, they will be required to complete all the subjects of the secondary course;
but if they are twenty, only the following subjects will be required of them: English of Spanish, Geography, History,
Arithmetic, Natural Sciences (biology, Physics and Chemistry), and Rhetoric.

PRIESTHOOD

First Year: Bible and Theology Simplified.

Second Year: Continuation of the preceding course, and practical application of the Bible in all
problems of social and private life, the Rites, the priestly life and ecclesiastical discipline.

Upon the completion of these courses alone, and demonstration of the students’ good conduct, they shall be
ordained and placed in parishes.

But they will not on account fail to continue studying; as in the present practice among the Romans, they
will be examined annually in the following topics to qualify for continued exercise of the priesthood:

First Year: History of religions.

Second Year: Study of different philosophical and theological systems.

Third Year: Canons.

Fourth Year: The subjects of the Bachelorate, which were not completed.

Those who may have already completed theology in Roman seminaries shall, in the shortest time possible,
be ordained, sub-deacons, deacons and priests, successively.

We recommend that our faithful erect chapels or modest church buildings as soon as possible according to
each committee’s resources, and that these shall serve as gathering places for the rendering of frequent worship
services to the Most Holy Trinity, the Father Everlasting, our sweet Redeemer, and the Divine Spirit, and the
veneration of the Saints; and also for deciding on means for applying all possible efficacy and zeal to publicizing our
National Church, and the practice of charity, as well as establishing nipa clinics, homes for beggars, orphans and
invalids; visiting, comforting and helping the sick and imprisoned, distributing alms, and other works of mercy.

135
 Beloved brothers, you have read in the Filipino and American press how good Filipinos from all places and
provinces and even Americans and foreigners of good will, are resolutely helping the redeeming work of the Filipino
Church, because they see that we desire nothing other than the greater glory of the true God and the liberation of our
poor countrymen from their present brutalizing, self serving and deluding religious slavery.

Do not naively believe the excommunications with which the intruder Bishop Alcocer threatens anybody
who has relations with those other than friars, for fear his impious superstition may be discovered. Jesus Christ
specifically set excommunications aside, and not only admitted the Samaritans whom the Jews had
excommunicated, but made it clear that the Samaritan could be more of a neighbor than the most distinguished
Levite (or the priestly family) if he had a better heart than the latter (Luke 10:29-37).

When the Apostles asked Jesus to punish the Samaritans because they had been unwilling to receive him,
our divine Master answered in those memorable words filled with sweet charity: “The Son of Man has come not to
lose men’s souls but to save them” (Luke 9:56).

And the Apostles followed these holy teachings of Jesus by spreading the grace of God to the Gentiles. St.
Peter said, “Truly, I see that God makes no distinction among persons; but that one from any nation that fears him
and acts justly, is accepted” (Acts 10:34-35). For God charged him not to consider the gentiles unworthy, saying,
“What God has cleansed, do not call unclean” (Acts 10:15).

And when the Apostles prohibited a stranger from driving out devils in the name of Jesus, our loving
Redeemer, showing that he had a more sublime soul than any of the selfish priests of those times, told them, “Do not
forbid them, for he is not against is for us” (Mark 9:38-40, Luke 9:49-50).

And what, then, do we teach which is against Jesus Christ? Absolutely nothing.

We have the same beliefs as Roman Catholic Christians except only obeying the injustices and errors of the
Papacy. And this is nothing remarkable, for the most civilized Christians nations of Europe and America, like the
United States, England, Russia and others in Central Europe, do not obey the Pope, either. And even in Roman
Catholic countries, there are many Christians who do not follow him.

Indeed, in Rome itself there is not one in a thousand who is following the Pope inasmuch as he lives there
is the prisoner of a king and state that do not believe in him.

We repeat that they thunder about these excommunications only to intimidate so their poor sheep will not
discover the trickery with which they exploit them. If truth and reason were really on the side of the friars and friar-
lovers, instead of those excommunications which nobody believes in, they would come forward courageously to
defend their doctrines as Jesus defended him in the face of Annas and Pilate. And when they slapped the Son of
Man, for having told the truth, he responded: “If I have spoken evil, testify to the evil, but if good, why dost thou hit
me?” (John 18:23)

136
 And in the same way we can say to the friars and their hirelings, “If we are wrong, why are you afraid to
discuss it and why, in order to avoid it, do you forbid your misguided sheep to have any contact with us instead of
teaching them to prove our error?”

We appeal to the inexorable Tribunal of God that he may judge who it is really deceiving our beloved
countrymen – he who have given proof of our unsullied love for our country by exposing our lives on the fields of
battle, or the friars who assassinated Dr. Rizal, Father Burgos, Zamora, Gomez, Herrera, Prieto and Diaz, and other
poor brothers of ours in spite of their absolute innocence.

But no, my brothers let us forget the past, and pray to God not only for ourselves but for those who
persecute us so much.

And may his blessings descend on the whole universe. Amen.

Manila, 29 October 1902

Your Most Loving Servant and Pastor,

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

Supreme Bishop of the Philippines

Approved by the Supreme Council of Bishops:

(Sgd.) + Pedro Brillantes Bishop of Isabela

Bishop of Ilocos Norte
(Sgd.) + Candido Gironilla
(Sgd.) + Santiago Descalzo Bishop of Ilocos Sur
Bishop of Iloilo
(Sgd.) + Mariano Gaerlan
(Sgd.) + Jose Evangelista Bishop of La Union
Bishop of Manila
(Sgd.) + Ponciano Manuel
(Sgd.) + Narciso Hijalda Bishop of Pangasinan
Bishop of Antique
(Sgd.) + Gregorio Dizon
(Sgd.) + Vicente Ramirez Bishop of Zambales and Pampanga
Bishop of Camarines
(Sgd.) + Fortunato Clamena
(Sgd.) + Cipriano Valenzuela Bishop of Cavite
Bishop of Nueva Ecija
(Sgd.) + Ramon Farolan
(Sgd.) + Evaristo Clemente Bishop of Abra

(Sgd.) + ISIDORO PEREZ

Bishop of Kagayan and Secretary General of the Supreme Council

EPISTLE V

137
My beloved countrymen:

Leo XII – or rather, the “Black Pope” – who rules the Roman Church in the name of a mummified old man,
has just been unmasked “for perpetual memory” by the publication of his long-awaited Constitution which Msgr.
Guidi has delivered, giving the Filipino faithful a rude awakening infinitely greater than we could have guessed. And
just in time for us to discover the dubious sincerity of the Vatican.

Although the Filipino people have amazed the whole world with a spirited revolution which at the cost of
immense sacrifices and superhuman efforts, demonstrated and proved that their inhabitants were worthy of being
proclaimed free citizens, as the Congress of the great Republic of the United States did proclaim them; although the
Filipino historians Rizal, Isabelo de los Reyes, Pardo de Tavera, Paterno, and others have demonstrated from facts
that the Filipinos at the Spanish advent were already so civilized they had their own laws, religion, script, silk,
clothing, stone walls, and cities as populous as Manila, Laoag with 40,000 souls, or Vigan with 4,000 houses, etc.,
and large ships with which they had regular contact with Asia and the neighboring maritime nations, and that it was
precisely the arrival of the Spaniards with the inquisitorial friar which nipped this flourishing progress and
prosperity in the bud; despite all this – we repeat – the Pope begins his sparkling new Constitution, speaking like the
friar he is, by insulting our ancestors’ sacred memory with the taunt that the friars saved us from the idolatrous
worship in which they found them, and the erroneous or deliberately false claim that they were the ones who
“introduced us to human civilization.”

Quite the contrary, before that time Filipinos had never been slaves to any other people: and our illustrious
forebears did not worship a multitude of images of friars and nuns, but God in the most appropriate and sublime
symbol of the sun, of which our Dr. Rizal has very well said that there is nothing in the visible, created world greater
or more majestic than the day star for representing the idea of Divinity to a young people such as the Filipinos then
were; but even so, our ancestors knew that God is a Spirit, and if they adored the sun, it was simply as the dwelling
place of the great Bathala, a word which specifically means God.

Having made this necessary correction to our true history in defense of our forefathers, we will proceed to
analyze the said Constitution briefly, paragraph by paragraph.

Msgr. Chapelle, whose administration has given so much to talk about and which has so much favored the
religious corporations to the detriment of the interests and rights of the Filipino clergy by sending friar governors to
Nueva Segovia, Nueva Caceres, Manila and other sees, contrary to the prohibition against regulars being
ecclesiastical governors, and despite their having been sent out as good riddance by all, nonetheless merits warm
approval from the Pope, who writes, “He certainly fulfilled to our satisfaction the office which had been entrusted to
him, for which he has well merited our honor and praise.”

The Pope also in all seriousness that the American government sent a “special legation” to “consult with”
the Vatican, when the said government chose not to make use of the American Minister in Rome precisely so as not
to grant Leo XIII the status of a sovereign, not even a minor one, but sent the Governor of the Philippines instead, as
if to arrange a matter pertaining simply to this administration. Mr. Taft did not go to consult the Pope as an inferior:
rather, he threatened to expel the friars if the Pope did not himself do so voluntarily.

138
 And stranger still is the haughtiness with which the Pontiff asserts that the aforesaid “Constitution” is
established in this Archipelago with “supreme authority.”

Here you have a “holy” and humble introduction.

Paragraph I speak of the new division of dioceses, and II of the metropolitan and suffragan episcopates, but
despite creating new dioceses, Leo XIII says not a word about choosing any Filipino bishops, but in Paragraph VI
declares instead that our priests will have to go to study in a seminary to be created in Rome, “so that in due time
they will be competent to replace”—gradually, he says earlier—“ the regular clergy in the discharge of pastoral
duties.”

But watch out, Filipino Roman priests! While you are in that Vatican which Leo XIII blasphemously calls
“the very center of truth” (as if it were not the same God who is found in all places), it could happen that the friars
will return to occupy your curacies, and then you will have to evict them from them.

Paragraph III speaks of the metropolitan and suffragan chapters and decrees that the Archbishop will freely
confer the offices and positions of the Metropolitan See, except legal exceptions and those subject to “competition.”
Accordingly, there will be no opposition to friars’ getting them, though they may be of inferior merits to our priests.

So that there will be no doubt this at all, we say that where suffragan chapters are wanting, the Pope orders
that the Bishops take priests as consultants, secular clergy “as well as regular”.

And there will be no suffragan chapters: this is simply to justify the intrusion of favored friars later.

Thus it is clear that we will still have friar canons, or else replacements of the same.

Paragraph IV speaks of vacant sees in the suffragan dioceses, and Paragraph V of the secular clergy, where
it is made clear that it is only because of “the great usefulness of the native clergy that they will not be deprived
completely; but the Pope orders that before making priests of any native, his docility or servility—which he calls
discipline—shall be proved. “Let the Bishops on no account,” he says literally, “permit any youths to be admitted to
seminaries but those who show such promise.” And he cliches the point by ordering, “Bishops shall not be hasty in
laying hands on anybody.” That is, once again our youths will not in the seminaries as they did during the friar
domination, to make room for foreign friars in the parishes.

Paragraph VI, about seminaries, stipulates that these be directed by the most outstanding persons, whether
regular or secular clergy. And since to the Vatican there is nobody here more outstanding than a friar, as it says in
Paragraph VII, the management of the seminaries will fall under the care of friars of Paulists.

Paragraph VII has the following for its heading: “Of religious instruction of children and in the academic
University of Manila.” But in reality, it speaks of no more than “merited praise for the great Lyceum of Manila,” i.e.,
Sto. Tomas, on which the Pope now bestows the title of Pontifical University, giving us to understand that the friars
have been deceiving us by having given it this pompous title for some time now. That university where they say the

139
assassination of Fathers Burgos, Gomez and Zamora was plotted, where a newspaper is printed which daily insults
the Filipinos, including our priests, that university the Pope now asserts “always flourished through the integrity of
its teaching and the excellence of its teachers,”—that is, the editors of the odious Libertas. And for such merits, Leo
XIII takes it “under his protection” just as he blesses that forward friar daily.

Paragraph VIII speaks of the parish priests, and the Roman Pontiff announces urbi et orbi that “he made
opportune provisions for the return of the friars.” And if this were not enough, he continues, “we lovingly charge the
members of the religious orders to fulfill religiously (!) the obligations which they took upon themselves when they
pronounced their vows.” And one of these vows—we remind those whom it may concern—is to come to this
archipelago. The Pope ends by ordering the friars to unite with the secular clergy; but this will not be for the purpose
of harmony and charity, but to usurp their rights and threat them as they have always treated them up to the present.

In Paragraph IX, about parishes, the Pontiff completely forgets that Filipinos and remembers only the friars.
Nor does he remember that according to the Council of Trent the parishes should be filled by competition. And so
that our readers may believe it, we will copy his actual words which clearly reveal their malicious intent. He says:

Which parishes are to be assigned to the Religious Orders, the Bishop shall decide after consulting the
Religious Families themselves. And if in this matter any question shall arise which cannot be settled privately, let the
case be brought before the Apostolic Delegate.

The Pope says, “In times past, the inhabitants of the Philippine abounded in virtues.”

But now no more?

Does Leo XIII perhaps also claim, as the friars say in their recent book Katipunan (written in English), that
Filipinos are vicious and incompetent, and that Filipino women cease to be virgins before marrying?

Filipino people! You know very well that the friars have nothing but their scandals and vices to compare
with the virtues of our own priests.

With a satanic pride which reminds us that in Europe they say the Antichrist is the Pope, Leo XIII ends his
famous Constitution with these provocative words, “The Holy See will never abrogate the care of the interests which
are proper to it.” But, my Lord, here you have none: all that there is in this Christendom belongs exclusively to
Filipino priests and Catholics. When were you ever here to acquire spiritual gains by evangelizing these faithful?
Who, if not Filipino priests, attended to the spiritual needs of our countrymen? Who if not they baptized us, marries
us, gave us the sacraments and consoled our sick, and buried our dead?

With the same high-sounding phrases, the Pontiff continues: “We decree that these Our Letter”—thus
capitalized the better to comply with the humility which Jesus preached—“shall at no time be tampered with or
assailed…”(Jesus Christ welcomed discussion, but Leo XIII is indisputable.)

“They shall,” he adds, “be observed inviolable.” (Did Jesus speak like this?) “All that which opposes them,
we expressly abolish.”

140
 The prohibition against friars being ecclesiastical governors, parish priests, canons, etc., is thus abolished.
Not for nothing does the Pope say that religion here now enjoys more freedom than during the Spanish domination;
but it is clear that he is using this freedom to trample the Filipino clergy more and more underfoot.

“To no one,” the Roman Pontiff concludes as if he were really among savages and ignoramuses, “shall it be
lawful to infringe, or with reckless presumption, contradict this Our Letter. And if any shall presume to do such a
thing, let him know that he shall incur the indignation of Almighty God and of his blessed Apostles Peter and Paul.”

And we reply: perhaps Jesus Christ and his Apostles made use of this style, as irritating as it is unfortunate?
Did our Divine Teacher ever curse those who did not think as he did? Did he ever curse his own executioners?

To summarize: Filipinos do not want friars, and the Pope is now going to give the bishops, canons or their
replacements, seminary rectors and parish priests who are all friars, and if the old ones were expelled by the
American, others will come, probably the same ones after being naturalized in America. This is the Constitution of
Leo XIII.

And if later on it should be modified so as to appoint Filipino bishops and parish priests, this will without
any doubt be due to the rapid progress of the Philippine Independent Church, with its holy and charitable aim of
attracting fellow members, and fitting ourselves to justice, to the great virtues and thousandfold merits of the
Filipino priests.

Beloved brethren, let us ask God to pardon the injustices and errors of men, and to bless us.

By the Supreme Council of the Philippine Independent Church,

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

Supreme Bishop of the Philippines

(Sgd.) + Jose Evangelista

Bishop of Manila

(Sgd.) + Ramon Farolan

Bishop of Abra

(Sgd.) + Cipriano Valenzuela

Bishop of Nueva Ecija

(Sgd.) + Isidoro C. Perez

Bishop of Cagayan and Secretary General

Manila, 8 December 1902

EPISTLE VI

On the Pseudo- Romanism of Jaro. –Man proceeded perfect

141
 from the hands of God with all his rights. – Liberty — Bible and Science.
--Our Catholicism. – Natural Laws are Divine Laws. –Emancipation of Conscience.

To the Filipino people:

“Proclaim liberty on the earth to all its inhabitants” (Leviticus 25:10).

“Be ye firm therefore in the liberty with which Christ hath made us free, and do not get caught again in the
yoke of bondage” (Galatians 5:1).

Having recently arrived from my evangelical visitations to the beautiful provinces of Iloilo, Cebu, Negros
and Antique, I greet my beloved sheep affectionately, and from here send deep and special gratitude to those most
illustrious and patriotic inhabitants who by the enthusiastic reception they accorded me have patiently shown their
firm decision, not only to shake off the most ominous Roman yoke, but also to disapprove the very erroneous
solution being proposed by the clergy of Jaro of disobeying the Pope in matters of discipline but not in dogma, and
all to make the unwary believe that they continue to be Romanists, which is an absurd untruth since it is not possible
to belong to any society without respecting its head, or to have discipline where there is disobedience, or peace in
souls where the latter reigns.

And the artifice availed them nothing for it did not spare them excommunication by the Romanists, with
the additional aggravation that, inasmuch as they insists they believe in the Pope in matters of dogma, they are now
bound to believe in their own excommunication. One absurdity piled on another.

If I waited a year before sanctioning the schism, it was because of painful division that would be made in
the bosom of our people and our families, and only after I was convinced that there was no other remedy did I
embrace it with a soul most grieved. And now again they want to disturb us with new divisions.

Instead, if those brethren sincerely believe in the Pope, they should, in my humble opinion, not separate
from him, and thus not lose their parishes.

But if we do not agree with the Vatican’s ways, it is natural that we should set up a separate house, breaking
completely with him though always respecting him, and invoke for our new endeavor instead the efficacious help of
God our Lord, who never denies sincere souls what they desire.

Revolutions are never made by halves and in matters as radical as theirs, half measures are
counterproductive and lead us to nothing but ruin.

It was for this very reason that on my arrival I found my beloved faithful in Luzon excited, having firmly
agreed to protests of some priests who, feigning adherence to our Philippine Independent Church, have infiltrated
our ranks in Ilocos and La Union, to lead us back again sooner or later into the Roman fold by first obstructing our
firm intention to fulfill our solemn pledges to emancipate the conscience, always proceeding along the path of
liberty and science toward the knowledge of God who is the Supreme Truth, since, according to the Book of
Proverbs, 19:2, “The soul without knowledge is not well.”

142
 Apparently, those ill advised have not understood the true object of our holy Independent Church. This—
we repeat it once again—has not been established over the very human question of parishes and bishoprics, but
because of the imperative need to reestablish in all its splendor the worship of the one true God and the purity of the
holy teachings of Jesus Christ contained in the New Testament, emancipating the conscience from all error, from the
oppressive nets of simony, and from all unscientific excesses and scruples against the laws of nature and blessed free
judgment.

Man emerged perfect from the omnipotent and generous hands of God, like his admirable works (Genesis
1:31); and consequently he was born with all his rights. He was born free as the bird that sings among the branches
of the trees, free as the air that gives us life, the plant that perfumes the valleys with the aroma of its flowers, like the
stars and all other creatures.*

Ah, Liberty! Its worth is understood only when it is lost; it can only be loved in the “saddest darkness of
prison cells.”

A free man is a complete man, dignified, honorable, of lofty sentiments, attended by all his rights and by
his unavoidable duties as well; but a man who becomes a slave of his own free will is a man with a vile heart, a
deceitful, object sycophant—a person, in short, deserving of pity.

We are born with the right to think freely and express our thoughts according to the light of reason which
the Divinity has given us; we are born with the right to associate freely with those we choose for the purpose of our
own perfection and needs; we are born with the right to govern our own persons, our families, home and birthplace;
we are born in short, with the right to do freely whatever is our pleasure so long as we do not violate the liberty and
rights of others.

*We Christians have been called to liberty (Gal. 5:13), since Jesus has come to free us (Luke 4:18; Isa.
61:1)

Man has the obligation to defend these liberties of his for which God has given him heart and brawn, just as
other animals and creatures defend theirs.

And he who does not know how to defend his liberty is the most despicable of beings and merits all the
tyrannies, cruelties and most incredible outrages of the master to whom he faintheartedly submits. So God permits
him to find his punishment in his own cowardice.

Liberty is one of the most precious gifts with which the Creator has favored us; so it is that we may in no
way the purest morality and right conscience impose on all things. “The perfect 6law is the law of liberty,”
according to the General Epistle of St. James (1:25).

It is a principle which the Philippine Independent Church proclaims and all philosophical schools sanction
that where there is no evil intent there exists neither a crime nor a sin; and that where there is no such ill will, man is
free to do all that is not repugnant to his conscience.*239[2]
239

143
 In order to understand the Bible, we need no interpreter than the sciences, for none can ever be in
contradiction with the others because the sciences, loyal to reality, must all be true.

We do not forbid the reading of any book except obscene ones repugnant to all men with any self-respect.

Neither do we forbid the study of other religions; quite the contrary, we should learn and adopt what is
superior to our own doctrines and practices.

We therefore reject excommunication because, not only is it contrary to charity, but to the repeated
teachings of Jesus Christ and his Apostles.

Our Church is Catholic, that is, universal, because in reality it is profoundly cosmopolitan by conviction
and sentiment, considering all men without any distinction children of God, and it bears the designation “Philippine
Independent” only to identify it as an association of fee men who within the said universality admit servility to no
one.

Moreover, we respect the good faith of every one in his own religion. Again and Again the Lord said,
personally and through the mouth of his disciples, that he makes no distinction among persons (Acts 10:34-35).

Another principle concerning liberty that we wish to establish is this7: Nature is the work of God, and its
laws and its own Creator’s too; never can we or should we go against them.

With these doctrines which are eminently progressive and modern, we propose to alleviate, console, and
liberate the conscience of our poor brethren whose minds for four long centuries of cruel brutalization have been
relegated to darkness and whose consciences have been sullied by pernicious doctrines by Romanists.

But can such profound and redemptive ideas be contained in that petty and obscure Roman patterns?

Obviously not.

Moreover, whoever teaches doctrines contrary to these ideals which favor our liberty and our progress
cannot be a good Filipino or a friend of our people, because he will be leading us into slavery and irrationality.

And St. Paul said “false brethren enter secretly to destroy the liberty which we have in Jesus Christ, and
which we should not cede for even one hour so that the truth of the Gospel “remain with you.” (Gal. 2:4-5)

And why, then, this eagerness to keep the weight of the Roman tombstone on our consciences? Why this
hankering to keep the whip of dogmatic friars hanging over our backs, they who, to empty our pockets, did not
scruple to corrupt our sacred belief with gross paganism’s? Did not the Psalmist say, “I will walk at liberty, for I seek
thy commandments”? (Psalm 119:45) Does not the Apostle to the Gentiles teach that we should serve in newness of
spirit, and not in the staleness of the letter? (Romans 7:6) According to Ecclesiastes, ch.7 verse 12, “Knowledge is
the shield and wisdom the giver of life to those who possess them.”

144
 Also, the Prophet Hosea said, “Because thou didst reject thee from the priesthood” (Hosea 4:6).

I therefore advise true sons of the Philippine Independent Church to shun the company of impostors who
preach disobedience to the Pope in matters of discipline but obedience in matters of dogma, because these will
sooner or later return us to the crushing and degrading of the Roman yoke.

Such people are now inviting us to a council, but by no means can we accept, not because they might
disdain us by not coming if we invite them, but because the need to submit our doctrines to discussion would be
humiliating and degrading to our Philippine Independent Church, which continues to be ever more “appealing” and
“rising”—their own words—and to seek approval from persons who have always lacked, and do not have, sufficient
critical judgment to comprehend the modern conquests of liberty and science; it is humiliating, we re[eat, for us to
do that while we receive, as we are receiving, the acclamations of the people, and therefore of God, if it be true that
there is a Providence without which not even one leaf of a tree moves.

The very respected Supreme Council of our Bishops opines that since we are still in our formative stage,
discussions are rather prejudicial than beneficial and that at present we should employ all our energies in propaganda
and the burdensome work of organization.

Whoever says that we do not have a Constitution is very much mistaken for we have on repeated occasions
published a provisional constitution, and the collection of the Fundamental Epistles of our Church defines the
Principles of our doctrines.

And very soon we shall publish the Doctrine and Constitutional Rules of the Philippine Independent
Church, from which it will be seen that your Bishops never cease from studying doctrine, organizing seminaries and
committees, and in proselytizing as far as the most distant islands, disregarding storms and fatigues.

May God who knows our good desires comfort us with the efficacy of his Divine solace and assistance.

Let us therefore, beloved brethren, bless the God and Father of all creatures, who loosed our bonds (Psalm
116:16), and, lifting up our souls, say from the bottom of our hearts:

Holy, holy, holy art thou, Eternal Trinity to who we owe our religious freedom! The heavens and all
creation are filled with your glory. Amen.

Your Supreme Bishop and servant of all,

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

Manila, 17 August 1903

Approved by the Supreme Council of Bishops:

145
(Sgd.) + Pedro Brillantes
Dean Bishop of Ilocos Norte

(Sgd.) + Santiago Desclazo

Bishop of Iloilo

(Sgd.) + Jose Evangelista

Bishop of Manila

(Sgd.) + Narciso Hijalda

Bishop of Antique

(Sgd.) +Vicente Ramirez

Bishop of Camarines

(Sgd.) + Cipriano Valenzuela

Bishop of Nueva Ecija

(Sgd.) + Evarista Clemente

Bishop of Isabelo

(Sgd.) + Candido Gironilla

Bishop of Ilocos Sur

(Sgd.) + Mariano Gaerlan

Bishop of La Union

(Sgd.) + Ponciano Manuel

Bishop of Pangasinan

(Sgd.) + Gregorio Dizon

Bishop of Zambales and Pampanga

(Sgd.) + Fortunato Clemena

Bishop of Cavite

(Sgd.) + Ramon Farolan

Bishop of Abra

(Sgd.) + ISIDORO PEREZ

Bishop of Cagayan
The Secretary General

1902 CONSTITUTION OF THE PHILIPINE INDEPENDENT CHURCH

For the purpose of enjoying the national Church independent of one, such as they have formed in times past
which are recognize today, like those of the largest and most civilized nations--England, Germany, Russia, Italy,
France, Greece, Belgium and America; and moved by faith in the eternal beliefs that God present in all places

146
together with his son our Lord Jesus Christ, founder of all Christian societies which have dignified humanity by
elevating it above the miseries of sin, slavery and barbarity; we the faithful Christians of this Filipino People, have
agreed to found, and do hereby found, our Church, for which we establish and approve the present Constitution:

First Section
Our Church in its independence will not admit or permit canonical or ecclesiastical obedience to any authorities,
which are not of our fold, excepting only the mutual respect, which is due other institutions.

Second Section
The same ecclesiastical offices existing in and recognized by the Roman Church shall be conferred, except the
institution of the Papacy.

Third Section
The dogma and creed shall be the same as all the Apostolic Catholic Christians profess and practice, except for the
obedience of the Pope.

Fourth Section
Canon Law shall apply in all its parts except as limit the independence of this Church.

Fifth Section
A Supreme Episcopate shall be instituted which will govern this Church as head in spiritual matters. The powers of
the Supreme Bishop are a.) to decree the liturgies; b) to regulate the worship and religious practices; c) to expedite
canonical censures and dispensations.

The authority of the of the Supreme Bishop in spiritual matters is absolute and independent, although subordinate to
Canon Law and those of the other offices shall be strictly subordinate to him, in respect to their spiritual functions
over which he will exercise disciplinary jurisdiction in conformity with the sacred canons.

The election of the Supreme Bishop shall be done by vote of the whole clergy; and his residence shall be in this city
of Manila.

Sixth Section
A Supreme Council shall be created which will reside in Manila, composed of a President, a Vice President, eight
Councilors, a Secretary, an Assistant Secretary, a Treasurer, appointed by the Supreme Bishop.

The powers of this Council are purely temporal to do with, a) To control and administer the interests of the Church.
b) To establish the discipline. c) To ensure the observance of the Canons. d) To create dioceses, vicariates, and
parishes. e) To institute ecclesiastical offices, and to elect and name the ecclesiastical dignitaries and personnel. f) To
exercise the right of final inspection over the other Councils. g) To expedite the rules and decrees concerning the
management and discipline of the Church and propaganda.

Independent of this authority, the Supreme Council constitutes a private Council for the Supreme Bishop.

147
Seventh Section
There shall be a council in every diocese which will be composed of the same number and kind of individuals or
members of the Supreme Council, and have authority similar to the latter’s over the parish councils. Their members
will be appointed by the respective bishops.

Eight Section
Similarly, there shall be a parish Council in every town which will be composed of a President, a Secretary, a
Treasurer, and four members, appointed by the parish priest, and whose functions are those of propaganda, welfare
and administration, in the temporal affairs of the parish.

Transitory Section
By these presents, the appointment of Señor Gregorio Aglipay as Supreme Bishop of this Church is confirmed and
ratified.

Done in this City of Manila (Philippines Islands) and signed, after invoking the Most Holy Trinity, on the first day of
the month of October of the year one thousand nine hundred and two.

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

The Supreme Bishop

FORTUNATO CLEMEÑA

(Sgd.) + CIPRIANO VALENZUELA

Bishop of Nueva Ecija
(Sgd.) + LORENZO PALOMA
(Sgd.) + CANDIDO GIRONELLA Bishop of Negros
Bishop of Ilocos Sur and La Union
(Sgd.) + GREGORIO DIZON
(Sgd.) + EVARISTO G. CLEMENTE Bishop of Zambales
Bishop of Isabela
(Sgd.) + VICENTE RAMIREZ
(Sgd.) + RAMON FAROLAN Bishop of Kamarines
Bishop of Abra

(Sgd.) + ISIDORO PEREZ

The Bishop of Kagayan
Secretary General of the Supreme Council

_________________________________
*Original Spanish text published in La Verdad, Manila, Año I, No. I (21 January 1903), p. 5, reprinted in Achútegui
and Bernad, Religious Revolution in the Philippines, Vol. 4, pp. 139-141, and translated by William Henry Scott.
DOCTRINE AND CONSTITUTIONAL RULES
OF THE PHILIPPINE INDEPENDENT CHURCH*
1903

148
Part One
Chapter I
ITS OBJECT
Chapter II
I. PROFESSION OF FAITH
II. SUBLIMITY OF RELIGION
III. VENERATION OF SAINTS
IV. THE UNIQUE BOOK OF GOD
V. LIBERATION OF CONSCIENCE
VI. NATURAL LAWS ARE DIVINE LAWS
VII . WE FOLLOW THE ROMANISTS
REASONABLE
VIII. LIBERTY
IX. OUR CATHOLICITY
X. IMPORTANT RECOMMENDATION
Chapter III
I. WORSHIP AND RITES
II. CHURCH BUILDINGS
III. ALTARS
IV. RELIGIOUS GATHERINGS
V. PRAYERS
VI. Tritium's and Trisagions
VII . USE OF A LANGUAGE WHICH IS UNDERSTOOD
VIII. THE MASS
IX. THE CONSECRATION OF BISHOPS
X. SEMINARIES
XI. PRIESTS
Chapter IV Of The Rules of Life
I. THE COMMANDMENTS
II. RULE OF PERFECTION, NOT OF PRECEPT
III. RECOMMENDATIONS OF OUR CHURCH
IV. OUR MORALITY
XIV. OF THE GENERAL ASSEMBLY OF THE PHILIPPINE
INDEPENDENT CHURCH
Chapter II Temporal Economy
I. THE DOCTRINE OF CHRIST AND THE APOSTLES ON THE
SUBJECT
II. NEED TO HELP OUR PRIESTS WITH THEIR EXPENSES
III. PERSONAL AND PAROCHIAL INCOME
IV. OTHER INCOME
V. UNIVERSALIZATION OF PROPERTY
VI. OF THE SUPREME BISHOP IN MATTERS OF TEMPORAL
ECONOMY
IN ALL THAT IS VII. SUPERIOR ECONOMIC COUNCIL
VIII. OF THE DIOCESAN AND HIS ECONOMIC COUNCIL
IX. PARISH PRIESTS
X. ALIENATION OF PROPERTY
XI. ECONOMY IN EVERYTHING
XII. SEMINARIES, CATHOLIC SCHOOLS, MISSIONS FOR
PAGANS AND ARTICLES FOR FUTURE NEEDS
Chapter III Of Disciple
I. OBEDIENCE
II. MUTUAL VIGILANCE
III. EXEMPLARY CONDUCT
IV. CONSTANT STUDY
V. ANNUAL LICENSES
VI. OF THE SUPREME BISHOP IN MATTERS OF DISCIPLINE
VII . OF THE DIOCESANS
VIII. THE CURIA OF APPEALS
IX. OF PARISH PRIESTS
X. IMPORTANT RECOMMENDATION
XI. COMPLEMENTARY DISPOSITIONS
XII. ANNULMENT AND SANCTION

Part Two Government of Our Church

Chapter I
I. GENERAL PRINCIPLES
II. OF THE CHURCH
III. OF THE SUPREME BISHOP
IV. OF THE SUPREME COUNCIL OF THE PHILIPPINE
INDEPENDENT CHURCH
V. CURIA OF APPEALS AND THE SECRETARY GENERAL
VI. OF THE BISHOPS
VII. OF PARISH PRIESTS
VIII. OF THE AUXILIARY PRIESTS
IX. DIOCESAN COUNCIL
X. OF MISSIONS
XI. OF THE FAITHFUL PEOPLE
XII . OF THE MEN’S COMMITTEES
XIII. OF THE LADIES COMMISSIONS

149
 DOCTRINE AND CONSTITUTIONAL RULES
OF THE PHILIPPINE INDEPENDENT CHURCH
1903

PART ONE

CHAPTER I

ITS OBJECT
1. The object of the founding of the Philippine Independent Church is principally to respond to the imperative
need to restore the worship of the one true God in all its splendor and the purity of his most holy Word which, under
the reign of obscurantism, has been diluted and distorted in a most disheartening manner for any Christian of even
moderate education. (Epistle III of the Supreme Council of the PIC)

2. To liberate the conscience from all error, excesses and unscientific scruples against the laws of nature and
blessed good judgment. (Epistle VI)

3. And to form and dignify a Filipino clergy by reconquering all the prerogatives, which they lost through the
exploitation of which, they have been, and still are, the object.

CHAPTER II

I. PROFESSION OF FAITH
We believe in one single God (Deut. 6:4; Isa. 44:8; 46:9; I Cor. 8:8), the supreme Spirit (John 4:24; I Cor.
3:17), the creator (Gen. 1; Ex. 20:11; Neh. 9:6; Col. 1:6; Rev. 4:11) the preserver and lawgiver of the whole universe
(Ex. 20: _; Isa. 33:22; Mt. 4:10; 22:37).

As the power that created us and assists us in everything with his loving Providence, we fondly call Heavenly
Father (Mat. 6:9; Luke 11:2; John 20:17, etc.) from whom we ask gratification of all our needs and whose merciful
protection we invoke at all moments of our life.

And he became human to redeem us and teach us to love all creatures not excluding our enemies, we call him
Son, because such humanity proceeded from his very Divinity (Acts 20:28; Col. 2:9; John 10:30); to him we confess
or failings; repentant, we pray him to continue interceding for us before the tribunal of his justice, balancing his
inexorable scales with the weight of his own mercy.

As Love sublime (Jer. 31:3; I John 3:16, 4:16), which ceaselessly attracts us to God for our sanctification, and
as the eternal Truth, which enlightens our minds, we call him Divine Spirit (Rev. 22:17; Neh. 9:20).

But all is the same God.

Just as the triangle is the symbol of the powers or functions of straight lines of beauty, so in the Biblical Trinity
we see all the perfection of God symbolized (Mt. 5:28), the meeting and consolidation, the unification of the
Omnipotent that created the Universe, together with the sublime abnegation of Jesus who died to redeem humanity

150
and all Creation, and the Spirit who sustains us all with his ineffable love and guides us along the pathways of our
life with his divine light. (Epistle III)

II. SUBLIMITY OF RELIGION

We have no need to resort to gross, bald-faced frauds that astound one with their shocking untruths when the
greatest miracle that the mind can conceive is in open sight, that is, the amazing grandeur of Creation.

The duty of the true Christian consists of enriching his mind with more and more varied knowledge to be able
to savor the delectable pleasures of Science and, by means of it, to understand and wonder at the infinite
omnipotence of God. Indeed, the prodigious magnitude of the Universe, on the other hand, with the thousand
miracles contained in each of its kingdoms and every one of its atoms, and the exquisite and wonderful laws of
nature, on the other, veritable and sublime miracles all, coincide to prove the existence of a Supreme Being who,
with his omnipotence and limitless wisdom has created everything exciting both our admiration and our gratitude
and affection for his most loving and diligent Providence which attends to all our needs with parental care and
without the least exception, such that even the birds of the sky which neither plant nor reap nor gather into barns
want not for sustenance; nor do the lilies of the valley which neither work nor spin lack raiment far richer that all the
glory of Solomon (Mt. 6:26-32).

If we stop to think about it, and compare the sublimity of these profoundly venerable and grand ideas of the
true God with most peculiar penury of the absurd heroics attributed to the miracle-mongering saints, the boldness
which some of these impostors have assumed grieved our souls, and makes us realize the need for purifying our
sacred faith of ridiculous fables, and of restoring its sublimity. (Epistle III)

III. VENERATION OF SAINTS

It is laudable that we should preserve our simple customs, especially of that ideal Virgin who was worthy of
carrying the long-awaited Messiah in her womb; but we must be wary of diminishing the majesty of our religion
with heretical excesses, because God is no king or magistrate who requires the intercession of favorites of more or
less authenticity to dispense his favors and administer his justice, but, rather, it is his omnipotent and wise
Providence which watches lovingly over all his creatures, as can be ascertained from numerous Biblical texts.

We condemn with the force of our soul, and declare an enormous blasphemy, the deification of Saints that
reduces the one true God to almost complete oblivion.

Let us venerate the saints, but never put them above God nor confuse them with the All Highest in our worship.

There are excesses, which, far from leading us to God, clearly alienate us from him. These must never be
followed. (Epistle III)

IV. THE UNIQUE BOOK OF GOD

The immortal and unique Book of God is adore him (sic) as is fitting: to glorify him as we see him in the
Psalms, and to petition him as the Divine Teacher taught us to do; and in it too, we encounter salutary rules of life,
both private and social, rules which can bring us well-being both in this life and in the next.

Let us read the Bible in all its purity but absolutely purged of certain ridiculous commentaries conceived only

151
on the whims of audacious commentators. God has no need of interpreters to make himself known to his creatures.
Let priests explain and illustrate the application of Biblical teachings; but we must never have the temerity to distort
its genuine and simple meanings as many Roman commentators do. (Epistle III) To understand the Bible, we need
no more interpreters than the sciences for none of them can ever be in contradiction with the others because the
sciences, loyal to reality as they are, must all be true. (Epistle VI)

V. LIBERATION OF CONSCIENCE
Now that we have valiantly shaken off the heavy religious slavery of our four centuries of obscurantism, let us
also have the courage to make yes of our own good judgment, which God in his immense goodness has deigned to
give us. Let us not think in foreign phrases, which can be misleading, but use the natural reason we have received
directly from the generous hands of the Creator. (Epistle III)

VI. NATURAL LAWS ARE DIVINE LAWS

The laws of Nature are God’s laws. Therefore, never can we or should we go against them. (Epistle VI)

VII. WE FOLLOW THE ROMANISTS IN ALL THAT IS REASONABLE

In everything else, we follow the same belief as the Romanists do, so long as it is not contrary to the pure Word
of God, to nature, the sciences, and right reason.

VIII. LIBERTY
Liberty is one of the most precious gifts with which the Creator has favored us; therefore we may in no way set
more limits to it than those, which the purest morality and right conscience impose on all things.

And we do not forbid the reading of any book except obscene ones, which should be in the hands of no man
with any self-respect. (Epistle VI)

IX. OUR CATHOLICITY

Our Church is Catholic, or Universal, because it considers all men without distinction children of God, and it
bears the designation “Philippine Independent” to identify this association of free men who, within the said
universality, admit servility to no one.

To us then, all religious are good so long as they are professed with a pure heart. Again and again, the Lord
said that he makes no exceptions among persons; but it is clear that God, with his foresight and most excellent
judgment, will look with greater pleasure on what is more perfected and in conformity with the eternal truth. The
most adequate means for discovering this truth are the study of the sciences; therefore we must constantly enrich our
minds with new knowledge. For this reason, we do not prohibit the study of other religious but, on the contrary, we
should learn and adopt whatever they may have which is superior to our doctrines and practices.

Neither do we permit excommunication, because it is contrary not only to charity, but to the repeated teachings
of Jesus Christ and his Apostles as well. (Ibid)

X. IMPORTANT RECOMMENDATION
We recommend to our brothers much altruism and saintliness of behavior, especially during these times of trial
through which we are passing, for it is essential that foreigners be unable to say that we separated from Rome

152
simply to hide or to continue our debilities; let us demonstrate the benefits of having broken our secular chains, and
may God be with us all. (Epistle III)

CHAPTER III

I. WORSHIP AND RITES

Here we also follow the Roman Church in all that is saintly and dignified; but not the falsification of the
ancient Biblical rites and the methods it has invented for simoniacal and deceitful ends.

II. CHURCH BUILDINGS

The best temple of God is the Universe and the altars most, acceptable to him are our hearts; but as we need to
gather in some particular place free from the secular world which can disturb its distractions, it is suitable that we
should construct appropriate temples, as other religions do, which even if they be very poor, should be provided with
pews, as they are in all civilized countries, and not like certain churches here where the people are herded together
like beasts in a corral, and women sit on the ground while the few seats are occupied by the men. If we wish
foreigners to consider us civilized Christians, we must imitate those churches which are the best appointed – those of
the Protestants.

III. ALTARS
It is not fitting that the places of preference on our altars should be assigned to friar or nun saints while the
sacred symbol of the Divine Trinity is relegated to some secondary place.

We therefore recommend to our venerable bishops and priests that they always reserve the center of all altars
for the symbols of the most Holy Trinity of the Eternal Father, Jesus, and the Holy Spirit assigning to the side altars
to the sweet Virgin Mary and the Servants of God.

IV. RELIGIOUS GATHERINGS

In religious gatherings, the reading of the gospel of a sermon on the same shall alternate with meditation and
prayer. If there is a mass, the other ceremonies shall be simplified.

Instead of those idolatrous prayers and accounts of untrue tales about miracles, place the Psalms in the hands of
the faithful, where God himself teaches us to glorify him.

Read our brethren the Bible, especially the divine teachings of Jesus Christ, and also open the Book of Job to
them, where God demonstrates His eternity majesty, power and wisdom through the consideration of created things
like animals and the wonders of nature, and where the reprimands the man who dares to obscure his divine counsel
with turpitude and want of wisdom (Chapters 38-39).

V. PRAYERS
They shall be brief and simple as our divine Master taught us in the Lord’s Prayer, and not those tedious and
useless repetitions of Ave Maria, which mislead the mind, dull the spirit, and induce sleep.

VI. TRITIUM'S AND TRISAGIONS

Let us fold our hands before our face, invoke the comforting spirit, and meditate without prejudice on whether

153
it is really pleasing to the Creator that we pray ten “Hail Mary’s to one “Our Father” to the true God.

Nothing is farther from our mind than to prohibit novenas to the saints; but we charge our brothers to be sure
always give due preference to the one God, just as the Trisagion should always be more frequent than the Rosary.
Preference shall be given to novenas to the Holy Trinity, the Heavenly Father, to Jesus, and to the Holy Spirit. And
even in novenas dedicated to the saints, care shall be taken that prayers are addressed to God in preference to his
servants.

And the doggerel verses to the Virgin which the faithful recite mechanically, where false fable are rattled off
which compromise the sublimity of religion, shall be replaced by hymns and canticles to the inexhaustible goodness
and omnipotence, and infinite mercy of God.

VII. USE OF A LANGUAGE WHICH IS UNDERSTOOD

It is impossible to pray with devotion if we address ourselves to God in a language we do not understand.

God always wants us to speak of a Religion in a language which we understand; thus it was that he sent the
Holy Spirit to the Apostles that they might make themselves understood in local languages.

We must therefore pray and preach in the language of the people whom we are addressing.

VIII. THE MASS

We adopt it completely as the Romanists celebrate it, but it is our hope that people shall also savor the
sweetness of its prayers and meditate on the sublimity of the mysterious symbols it contains.

And this we can accomplish only by saying the mass in the local vernaculars, and by a master of ceremonies to
announce the meaning of all the actions, which the celebrant performs.

The Roman Catechism itself says that we should “hear” mass, but how can we hear it if we do not understand
it, and the priest says it in a low voice?

IX. THE CONSECRATION OF BISHOPS

This shall be done in accordance with Epistle I of the Philippine Independent Church in the event consecrated
bishops are lacking; but if there is the required number, it shall be done by three bishops, according to the Roman
rite with the necessary differences in the oath; if there is no more than a single bishop, he shall be assisted by two
priests.

The ceremonies shall begin with the reading of Epistle I of the Philippine Independent Church as approved by
our first prelates and in support of one of the principles of this Sacred Congregation; and the Bishop Elect will then
take his oath according to the following formula:

Does your Eminence swear to follow the Divine teachings of Our Lord Jesus Christ and those of his holy
Apostles as contained in the New Testament?

Does your Eminence swear to receive the Episcopal Apostolate of the Diocese of _________________; and

154
discharge that office with Holy zeal and exemplary conduct?

Does your Eminence swear to respect the Bible as the Sacred Book?

Does your Eminence swear to never to go against it, or against the sciences, or Christian charity, or the liberty
and progress of mankind?

Does your eminence swear to obey the Catholic Apostolic Philippine Independent Church and, in its name, it’s
Supreme Bishop, complying respectfully with its Fundamental Epistles, and its Doctrines and Constitutional Rules?

If you do, may God reward you: if not, may he call you to account.

X. SEMINARIES
The first duty of bishops is to establish a good seminary in their respective dioceses, which may serve as a
nursery for new priests, educated according to the new doctrines of the Philippine Independent Church.

They shall all exert themselves to find an appropriate, though modest, location, and to train the greatest
possible number of capable youths for the high ministry of God, and we wish them to understand the great need
which not only our Church has of these seminaries, but, even more importantly, the most reverend bishops
themselves. Their negligence in this particular will therefore be disastrous and worthy of censure.

It should be arranged to give these youths a complete course, but concise and more productive than the
interminable years of unnecessary dissertation and unfruitful personal performances with which the Roman friars
used to waste our youths’ best years.

The plan of studies shall be based on the principle that we must begin by studying what is most necessary,
secondly what is most useful, and thirdly the sciences which should always adorn worthy priests of God: and the
plan shall be followed which is recommended in our Church’s Epistle IV.

But science will be vain and useless in a priest who is not also adorned with the Christian virtues of sanctity,
altruism, obedience, and zeal for the greater glory of God, to which end the youths shall be instructed in the practice
of the ascetic and disciplined life, making frequent use of prayer, the sacraments, study, and exercises in
evangelization.

Efforts shall be made open schools and Catholic colleges for both sexes, attached to the seminaries, since this
will make the selection of priests easier, and, moreover, because it is much to our own interest to give our children
the divine teachings of Jesus Christ and the redemptive doctrines of our Church.

XI. PRIESTS
It is of vital importance for the due worship of God and for the future of our Church to choose the most
honorable, intelligent and virtuous persons worthy of being elevated to the priesthood.

Therefore, the zeal of our prelates for ordaining them shall be equaled by their efforts to educate them fittingly
beforehand and even afterwards.

155
 The duties, which a priest of the Philippine Independent Church will necessarily have to comply with, are the
following:

1) PIETY. The priest will have to consecrate himself completely to God because that is the highest object of the
priesthood; by night and by day, he shall be mindful of the greater glory of the Supreme Creator, he shall seek to
make himself a credit to so lofty a title as that of God’s minister by his Christian conduct, which is sure to be a
mirror to the faithful by its purity and his loving and noble sentiments, and he must be persuaded that only by
maintaining a reputation without blemish will he be able to inspire the respect and sympathy of the people,
especially in this time of struggle in which we have great need to demonstrate by manifest deeds the superiority of
our Church over its persecutors.

2) DILIGENCE. He shall disdain comforts, fatigue, inclemencies of weather and inconvenient hours of the
night to hasten to administer spiritual assistance to those who have need of it; he will always deal with people with
affection and never with the harshness which the Roman priests were wont to deal with our poor countrymen; he
will see to the formation of committees, commissions of ladies of our Holy Church, not only in the towns but also in
distant barrios, arousing the interests of the same; he shall defend the Church against the attacks of the enemy; but
never to the extent of inflicting human misery, for bad examples do not give the right to imitate them.

3) LEARNING. He shall devote his leisure hours study of Jesus Christ’s divine teachings as contained in his
Holy Gospels and disseminate them; he shall try to establish schools for boys and girls to implant the beneficial
maxims of our divine teacher and of modern teachings of utility. Let him be sure that if his evangelical diligence and
exemplary conduct should result in the formation of a seedbed of truly Christian citizens, this will be his best crown
in Heaven, and on earth, the strongest bulwark to protect him and our Church. He should also be completely
persuaded of the great necessity of study and the accumulation of much knowledge so as to be able to answer the
impugnation of our detractors.

4) OBEDIENCE. Wherever a formal society of men wishes to survive, it is hardly necessary to recommend
obedience and profound respect for the detractors of the same. So it is that he will, with Christian meekness, do his
utmost to obey and carry out with a good will such orders as he receives from his superiors, recalling that for he him
himself to be obeyed tomorrow by his own subordinates, he must today give example of discipline and submission.

Serious want of piety and obedience may determine his separation from our church, and want of zeal and study
may also cause his return to the seminary.

So as to be able to comply with the duties of his difficult and thorny office, he shall at very moment of his life
invoke with a pure heart God’s most efficacious help by frequent private prayer or, better, prayer in the company of
the faithful for their mutual edification. For prayers in common are pleasing to the All Highest.

PRACTICAL PROVISIONS

For want personnel and because of the overriding necessity of attending to the spiritual needs of our brethren,
prelates are invested with extraordinary powers to provide seminaries with all they believe necessary to the greater
glory of God; but they shall take care, under the accountability before the Supreme Judge, not to take this as excuse

156
for failure to complete the formers’ religious education as quickly as possible.

CHAPTER IV

OF THE RULES OF LIFE

I. THE COMMANDMENTS
The rules of the life of every good Christian ought to be passed on the commandments of God since, as the
Lord says, “If thou desire to enter into [eternal] life, keep the commandments.” (Mt. 19:17)

These commandments, according to Jesus Christ, are the following:

1st. “Love the Lord thy god with all heart, and with all my soul, and with all thy mind. This is the first and the
great commandment.” (Ibid., 22:37-38)

2nd. “ And the second is similar to it: Love thy neighbor as thyself (Ibid., 22:39)…Thus all that desirest that
men should do to you, so do also unto them.” (Ibid., 7:12)

“On these two commandments depend all the Law and the Prophets.” (Ibid., 22:40)

And going on to specify them, Jesus says:

A. “Do not kill.” (Ibid., 19:18)

B. “Do not commit adultery.” (Ibid) “Whoever looks for a woman with lust already commits adultery with her
in his heart.” (Ibid., 5:28)

C. “Do not steal.” (Ibid., 19:18)

D. “Do not give false testimony.” (Ibid.)

E. “Honor thy father and thy mother.” (Ibid., 19:19)

F. “Do not swear in any manner… Rather, simply say Yes, or No, because anything more than this proceeds
from evil.” (Ibid., 5:34)

Not one word dare we add to these divine precepts, which issued from the most sacred mouth of Jesus Christ
himself.

II. RULE OF PERFECTION, NOT OF PRECEPT

We also receive the following rule from the most blessed lips of our eternal Rabbi:

“If thou desirest to be perfect,” he says, go and sell what thou hast and give to the poor; and thou wilt have
treasure in heaven, and come, follow me.” (Ibid., 19:21)

157
 With all the strength our soul can muster, we transmit this most particular recommendation to our brothers,
which our sweet Redeemer gives us in favor of those whom good fortune has passed by.

Here we see that the Whole Religion of Jesus Christ is simply the love of God and to neighbor, especially the
unhappy, even to the extent that the Son of God requires us, as a means of perfection, to give all we possess to our
brother, the poor.

He who does not do works of charity whenever he can is in no way a true Christian, and his own selfishness
will make him more and more unsympathetic and unfortunate. (“He who hides his eyes from the poor will receive
many curses.”--9Prov. 28:27).

III. RECOMMENDATIONS OF OUR CHURCH

1. Let us comply with the first and great commandment to love our heavenly Father by rendering him worship
through our good will and philanthropic acts.

Not only on Sunday, but in every moment that we can, should we remember and adore God in our hearts,
fleeing from bad deeds and thoughts and remembering that we are always in the presence of our Creator, who, in
charge for his inexhaustible favors, requires of us only that we do not sin, because that is most repugnant to him.

And sin is any evil thought or act. Therefore, that which does not involve evil intent, ill will, or evil ends, is not
sin.

2. We must comply with the second commandment by always loving and never prejudging anybody. Let us be
all love, for that is the purest Essence of our Creator.

We must therefore do all good the best that we can, and especially to the poor and unfortunate; and neither do
nor desire evil to anyone.

3. Always to be just and never to commit any excesses.

4. To work diligently for our own and other people’s perfection, for which God created us. There is nobody
more worthy of sorrow than the man who does not strive to perfect his intelligence and to improve his condition and
that of his children with honorable labor.

In short, we should seek for ourselves health, diligence, honesty goodness, civility, charity, self-denial, and
dignity.

If we comply with these four recommendations, we will not suffer great conflicts, and will be happy in this and
the next life.

IV. OUR MORALITY

Our morality consists of loving the good for its own sake, and in saying this, we mean specifically that we
ought to love, practice, and defend philanthropy, justice, honor, liberty, labor, and the sciences.

158
 Philanthropy and justice are the distinctive characteristics, if it is true that we differ in some way from the other
animals, which elevate our moral level with theirs.

Labor products us what we need and is the untouchable front of well-being. We must therefore love it and seek
it always.

Honor dignifies and ennobles us.

The sciences provide our minds with necessary knowledge, and are the most valuable factors for our progress
in all their branches.

Liberty and the noble ambitions, which it arouses, are the indispensable elements and the potent means for our
exaltation for progress, for science, for civilization, and, in short, for our general perfection.

PART TWO

GOVERNMENT OF OUR CHURCH

CHAPTER I

I. GENERAL PRINCIPLES
The government of our Church is based on the priest Christian democracy, in those divine words of Jesus
Christ: “You are all brothers: he who is greatest among you will be your servant.” (Mt. 23:8,11)

In fact, all those who belong to the Philippine Independent Church will be absolutely equal; but our Church
select men of virtue, fearful of God, men of truth who abhor avarice (Ex. 18:21), whom it charges with the
oversight, consideration and execution of all that which is conductive to the greater glory of the Supreme Creator
and the good of our Holy Congregation; and it is natural that we should be obedient to them so that they can
dutifully discharge their offices for the common good of all.

Power, therefore, comes from God or from his most holy word; it passes directly to the people, and they
transmit it to the representatives they elect themselves, that is, our bishops, ecclesiastical governors, parish priests,
etc., who appear to be our guides and superiors, but who in reality are not, because one there is who is our master
and guide, the Christ (Mt. 23:8-10), and one there is who is our Father, God (Ibid., 9).

“Therefore submit your whole soul to these in authority; for there is no power which is not from God, and
those which have been established are from God.”

“He who resists authority, therefore resists what has been ordered by God; and those who resist it will bring
condemnation on themselves.” - - Rom. 13:1-2

And Jesus Christ himself has ordained, “He who does not listen to the church, let him be for thee like a Gentile
and a publican.” (Mt. 18:17)

159
II. OF THE CHURCH
The Philippine Independent Church is the congregation of those Filipino Catholics who desire to render
worship to God in accordance with the principles of the Doctrine set forth in Part One; and it is governed by a
Supreme Bishop, bishops, ecclesiastical governors, parish priests, and the other offices which the Roman Church
has, though with the great difference that ours loyally practices the democracy which Jesus so often preached.

Our Church is Catholic, that is, Universal, because in reality it is profoundly cosmopolitan by conviction and
sentiment, considering all men without any distinction children of God, and it bears the designation “Philippine
Independent” only to identify it as an association of free men who, within the said universality, admit servility to no
one. (Epistle VI).

III. OF THE SUPREME BISHOP

He is the supreme hierarch of this Church with the faculties and prerogatives with which an Apostle of such
exalted priestly rank is invested, and at the same time, the most obligated servant of all.

The most basic duty of the Supreme Bishop will consist of obeying and practicing the divine teachings of the
Savior contained in the Holy Gospels; anti enjoy the right to be respected and obeyed, he must on his part respect
these Doctrines and Fundamental Rules in all the acts of his life. He will not behave autocratically, but will rather
listen to the loyal recommendations of the Supreme Council of our bishops; he will not favor any party and will try
with all his energy to dispel the least shadow of divisions, which are improper for a united Church (I Cor. 1:11-13,
12:25-26), because, as Sacred Scriptures says, a house divided is a house destroyed. (Mt. 12:25; Mark 3:25) He will
be vigilant because heartfelt worship and devotion to the one, true God is rendered mainly by means of our brothers’
good works, by their sincere brotherhood (Jesus prayed to his Heavenly Father that we should be perfect in unity - -
John 17:21-23), and, in general, by our love for all creatures.

The term of office of the Supreme Bishop shall be four years, and he may be re-elected (or appointed for life, if
the first council to meet should so decide).

If the Supreme Bishop commits any grave act which could compromise the fundamentals or the existence of
our Church, the Supreme Council shall secretly convoke the General Assembly of bishops, priests, and committee
presidents, and have the power to depose him if the extreme gravity of his fault justifies it; but if the meeting is only
for the sake of intrigue, nobody should attend such assembly, and it should be prevented at all costs.

IV. OF THE SUPREME COUNCIL OF THE PHILIPPINE INDEPENDENT CHURCH

To advise the Supreme Bishop, there shall be Supreme Council composed of the bishops and the best-educated
priests.

This Supreme Council will have the power too define the doctrines, ritual, and other important matters of our
Church, after invoking the Holy Spirit and with the agreement of the Supreme Bishop.

If the Supreme Bishop, after invoking inspiration of God, should find the resolutions of the Council truly
pleasing, he shall promptly publish and execute them; but if he should find some objection, he shall present it to the
Supreme Council, which shall not insist on the resolution if, after invoking the Divine Spirit, it should find the

160
Supreme Bishop’s reservations to be justified. But if not, it shall respectfully insist on making manifest the benefits,
which the compliance with its resolution would attain, or the inconveniences, which would follow its nullification.

Then the Supreme Bishop, divesting himself of all personal opinion or that which is purely human, shall again
invoke the aid of God and then, sacrificing for the good of all that personal pride which should be lacking in all good
Christian priests, he shall execute the resolution faithfully, if he be then convinced of its good effects; but should he
still find some evil or danger in the Council’s resolution, he shall explain it to the same accordingly, and withhold
his sanction.

The Supreme Bishop, on the proposal of the bishops will appoint the members of the Supreme Council.

V. CURIA OF APPEALS AND THE SECRETARY GENERAL

The Supreme Bishop shall have a Curia for appeals, and a Secretary General with three sub-secretaries for
propagation of faith, of personnel, and of finance.

VI. OF THE BISHOPS

The bishops shall be the chiefs (Ex. 18:21) of their respective dioceses; they shall each have their curia; they
will appoint their provisors and fiscals, and parish priests by competitive examination, and they shall be invested
with the same faculties as Roman bishops.

Within their diocese, they shall have the same duties as the Supreme Bishop, as specified in Section III of this
Chapter, and those, which they swore to uphold during their consecration.

The parish priests of each diocese, assembled together, shall vote for three candidates for bishop among those
acceptable to the people, and the Supreme Bishop shall name him who he believes most worthy among those
proposed, or another whom the Supreme Council may propose if it is sincerely believed that the one proposed by the
parish priests is unqualified for the office; but if the Supreme Council finds the one they designate acceptable, the
Supreme Bishop shall without further delay sanction his appointment.

VII. OF PARISH PRIESTS

The parish priest shall be like a father to his whole parish and should thus treat the faithful with fraternal love,
rendering them solicitously all spiritual help and making special distinction of the selfless persons who compose the
Men’s Committee and the Ladies Commission. And in return, the faithful will see in their parish priest an apostle of
Christ, revere him as a true brother, and help him in his needs.

The men’s committees and ladies commissions shall bear in mind that one of the principal motives for the
founding of this Church was to reconquer the rights and prerogatives of the Filipino clergy, and accordingly, in no
way can they merit less consideration from us, their countrymen, than from their ancient tyrants. Formerly, the
Filipino clergy had no more than a single master, in the friar parish priest, so if we should now make them dependent
on the committees are composed of lay persons, and in no church has it ever been the case that the religious should
be subordinate to the laity.

Nonetheless, in order to show gratitude for the disinterested help of the committees, and in order to prevent our
parish priests from adopting the bad custom of the friars, the Prelate, when he believes it desirable, will charge the

161
committees to inspect the account books and finances of the parish: but the sole administrator, disburser, and
treasurer of the church shall be its parish priest and nobody else.

To desire the contrary would be, as we have said, to invert the natural order of things and go counter to the
very object of the Church of dignifying our clergy.

But if parish priest should earn the enmity of the committees and the ladies commissions by his intemperate
behaviour, he shall be transferred to another parish in order to re-establish the harmony which ought always to
prevail between parish priest and parishioners; unless he should deserve punishment shall be applied him, such as
suspension, fine, detention, etc., or, in the case of treachery or other very grave cause, expulsion.

VIII. OF THE AUXILIARY PRIESTS

These will have to respect and obey the parish priest who is their immediate chief, which they in their turn will
have the right of being obeyed when they are advanced in office.

With Christian abnegation, they will sacrifice their comfort to conduct themselves with saintliness in
everything to attend the spiritual needs of our brothers, and with the honesty, disinterest and charity fitting to a
Christian priest, they will comply with the obligations imposed on them in Section III, paragraph XI, of Part One.

IX. DIOCESAN COUNCIL

The assembly of parish priests and other priests serving as consultants to the bishop shall from a Diocesan
Council, which will officially assist the prelate.

X. OF MISSIONS
The bishop and the parish priests who are near the land of the mountaineers will try to send priests and
seminarians from time to time to evangelize and educate them.

XI. OF THE FAITHFUL PEOPLE

Inasmuch as the people is Jehovah’s portion (Deut. 32:9), and inasmuch as God passes power directly to the
people, the Philippine Independent Church accords them all the participation which they have in our Church, in
consideration of the eminently democratic principles established in Section 1 of this chapter and also in
consideration of the fact that the people from the vast majority of our Sacred Congregation, and are the ones who
subsidize the needs of the same.

The faithful people of every parish shall be represented by the parish priest as president ex-oficio and by the
men’s committee and the ladies of commission of the Philippine Independent Church, and shall be consulted in all
that pertains to the people and their customs, their assistance and the conduct of parishes and other subjects of lay
character.

XII. OF THE MEN’S COMMITTEES

The faithful people of every parish shall annually elect from among themselves those who will compose the
men’s committees of the Philippine Independent Church which aid the parish priest and the bishop with the Church’s
needs.

162
 The said committee shall not assume ecclesiastical or parochial functions, which belong solely to parish
priests, as we have set forth in Section VII of the present chapter, they shall limit themselves to helping the parish
priest acquire and construct a Church building worthy of God, as our resources permit, and a cemetery which, even
if poor, will be orderly and maintained with neatness in painstaking care in a manner in keeping with the holiness of
its purpose.

It shall also find resources with which to sustain the bishop, the parish priest, and the other things needed for
worship. In this matter, the committee shall be governed by the Religious of 5 August 1903, except that the
Treasurer may be permitted to hold larger sums than those, which the members of each committee turn over to him
to handle.

The executive presidents of the committees of every diocese shall bone for an elector who will participate in
the voting for the Supreme Bishop as a representative of the people; and every committee shall also have the right, if
it has grounds for it, to manifest respectfully to the bishop that the parish priest assigned to its own is not a person
acceptable to it, so that another may be selected.

_______________________________

*They will naturally be executed from a parish when their own conduct is being investigated.

The men’s committee shall be composed of an executive president, a vice-president, a treasurer, a secretary,
and an assistant secretary, and twenty-four or more voting members or representatives.

The members of each committee or ladies commission shall be the representatives and heads of the district,
barrio, block, street, or group of fifty to one hundred church members or families, as was the practice in the time of
Moses (Ex. 18:21-22). Those whom they represent shall elect these representatives.

The representatives shall promote everything conductive to the moral and material well-being of those he
represents; he shall see that they observe Christian conduct and customs, keep them from gambling, and prevent
drunkenness, licentiousness, and other vices or ugly customs; he shall take interest in the education of children and
youths, contributing whatever catholic schools should have, and he shall be in charge both of receiving and
expressing the desires of those he represents and of collecting their contributions and turning them over to the parish
priest promptly and directly, and with receipts, for the latter to hold for the purpose the committee may agree on,
with the bishop’s permission; or else the bishop shall dispose of the said contributions for the needs of the church,
with the prior consent of the committee, noting that contributions collected for a specific purpose may not be
assigned to some other purpose, unless so stated, expressly and with the consent of all the donors.

Differences between the Bishop and the committee shall be resolved, without appeal, by the Supreme Bishop.

All contributions which do not have a definite designation shall be assigned to the needs of the Church; and
she, without contracting any obligation, shall see that brethren who are contributors are given assistance in their
sorrows and the poor in their necessities, if committee resources permit, each group shouldering the cost, by itself or
jointly with others if possible, of medical treatment, charitable aims to a brother in need, or assistance in cash, or
even burial and the cost of the tomb.

163
 All brethren shall have the moral obligation to aid and assist one another mutually in all aspects of social life
always giving preference to them in providing employment and jobs, in buying and selling, in elections, in alms, and
in all possible benefits.

The committee shall also actively help our priests in propagating the faith and civilization, and providing
assistance with money, whenever they have a real shortage for some enterprise.

XIII. OF THE LADIES COMMISSIONS

Christianity is the religion of pure love. Jesus Christ, in fact, indicated that we should give to the poor what we
have as a means of perfection. And nothing is more uplifting to Christian women than the exercise of charity. In
Europe, America, and other civilized countries, associations of Christian ladies carry charity, such as orphan asylums
and maternity houses, founded and maintained simply by alms, hospitals for the poor and invalids, help for the sick,
and houses where those who have no bread can eat and those who cannot pay for a bed can sleep, etc.

And the Filipino people, who have always been distinguished for their generous Christian sentiments, must do
no less than civilized nations.

For this purpose, a ladies commission shall be formed in every parish of the Philippine Independent Church,
composed of a president, a vice president, a secretary, a treasurer, an assistant treasurer, an assistant secretary, and
twenty four or more counselors, who shall also be representatives of the district, barrio, block, street, or group of
fifty to one hundred church members.

The commission’s objects shall be to help our Church in the female sector, and to practice such charities as
collecting funds and donations to establish hospitals, even only of nipa, asylums for mendicants and orphans, and for
invalids unable to work and the imprisoned; distributing alms; helping victims of fires, floods, epidemics and
earthquakes; and other works of mercy.

For internal management, the ladies boards shall be regulated by the Supreme Bishop’s Decree of 7 August
1903.

XIV. OF THE GENERAL ASSEMBLY OF THE PHILIPPINE INDEPENDENT CHURCH

For the election of the Supreme Bishop, the Philippine Independent Church shall meet in general assembly.

In case of the death or resignation of the Supreme Bishop, the nearest or eldest bishop among those present
shall take interim charge of the Superior Episcopacy, until the Bishop President of the Supreme Council arrives, who
shall be the regular replacement of the Supreme Bishop.

The Bishop President, who shall be called such, shall convoke the general assembly by means of the press and
circulars, allowing forty days those who should attend, which shall be the following:

First, all the bishops.

Second, a parish priest elector from every diocese, voting on behalf of the parish priest of the same.

164
 Third, one deacon or sub-deacon elector from every seminary, voting on behalf of the parish priest of the same.

Fourth, one lay elector from every diocese, elected by the presidents of all the committees of the diocese.

On the day of voting, all the electors shall confess to God and receive communion; and after invoking the
guidance of the Holy Spirit, shall proceed to vote, having first sworn to elect, not the person they most favor, but
him they believe to be most worthy for the greater glory of God and our Church.

In case the election is quadrennial, the incumbent Supreme Bishop himself shall convoke the assembly with
two months notice for convening on December 25, and shall preside over it with complete impartiality.

This general assembly shall also convene whenever this Doctrine and Constitutional Rules are to be modified,
without which essential requirement; any amendments shall be null and void.

CHAPTER II

TEMPORAL ECONOMY
I. THE DOCTRINE OF CHRIST AND THE APOSTLES ON THE SUBJECT
One of the most manifest evidences of the divinity of Jesus was his prodigious ability to foresee the future and
his inimitable self-denial. Twenty centuries ago the divine Rabbi proclaimed that the Kingdom of God would come
with the triumph of the poor, that is with the abolition of private property and the common ownership of goods, and
it causes no little surprise to observe that humanity, starting without he dawn of Christianity, has been moving with
slow but sure steps along the course marked out by the Redeemer, up to the present century in which modern society
is now marching with giant strides toward this beautiful ideal which the Son of God proclaimed.

“And the multitude of the believers were of the same heart and soul; and nobody said that anything which he
possessed was his own; but they held all things in common.”

“Therefore there was no indigent person among them; for those who possessed fields and houses sold them and
brought the proceeds of the things sold and laid them at the feet of the Apostles; and distribution was made to each
one according to who had need.” (Acts of the Apostles 4:32, 34-35)

“Therefore,” said Jesus, “any one of you who does not renounce all that he has, cannot be my disciple.” (Luke
14:33)

The Philippine Independent Church cannot deviate from this holy doctrine of Jesus Christ and his Apostles;
therefore it announces its supreme aspiration in matters of temporal economy to be the common ownership of goods,
and the truth that all modern systems of government, some more or less, tend toward the same end.

“But when the young man heard these words (of Jesus) he was said, for he had great possessions.

“Jesus then said to his disciples, In truth I tell you that it will be difficult for the rich to enter the Kingdom of
Heaven.” (Mt. 19:22-23)

165
 The same thing will happen to many of our members, if the Philippine Independent Church should try to put
this, which for the present is no more than a beautiful ideal into practice, by doing violence to the present state of
society. We will therefore adjust to the circumstances; but insofar as is possible, we will proceed to adapt our actions
to the Holy doctrines of Jesus Christ, doing all that we can so that rosy dream becomes tomorrow a most happy
reality.

II. NEED TO HELP OUR PRIESTS WITH THEIR EXPENSES

Priests are those charged with properly arranging and adorning temples and altars of God, and of attending to
the other needs of worship, and it is natural that all good Christians should help them with their expenses.

In ancient times, a laudable custom was followed, namely, to offer the Supreme Maker the first fruits of our
harvests and a tenth part of our income. So should every creature deal with his God?

Not by bread alone does man live, but also, and above all else, by the Word of God. (Mt. 4:4; Luke 4:4; Deut.
8:3) Every creature, even in the midst of anxiety, which the material desires of this life inspire in him, or the struggle
for existence, ought not to forget his Creator, nor dare he ignore him. Nothing is sweeter or more consoling for a
poor mortal than to retire to a temple after a week of labor, or when misfortune overtakes him, or even in cases of
joy. Prayer, meditation, and sermons on the eternal verities are like dew, which revives the sap in souls, parched dry
by the labor of a life too mundane, or overburdened with the weight of misfortune.

But, in order that the priest may adorn the house of God with due care and, free from the straits of life dedicate
himself to the study of divine things so that he may enlighten our minds and console our spirits in anguish by the
science and unction of a true minister of the Lord, and not vitiate the education of the faithful either with disgruntled
gossip about puerile religious differences or with impassioned attacks fritter to be pronounced in Hell than spoken
from the pulpit of the Holy Spirit, it is necessary that the faithful guarantee his subsistence and grant him the
necessary means for preparing us a place of prayer, comfortable, decent and clean, and not those sad bodegas,
smoky and lacking comfortable seats, floors, order, or decent arrangement, which expose the faithful to the risk of
rheumatism and naturally turn the strongest stomach with the saliva to be seen everywhere.

In order to prevent this and to keep strangers from considering us an uncivilized people, we ought to provide
ourselves with decent temples with comfortable seats, and also ones in which our priests will always be vested well
and the dignity proper to the ministers of the All Highest.

III. PERSONAL AND PAROCHIAL INCOME

The income of the priests is of two kinds - personal and parochial.
Personal income is that which is produced by masses and the priest’s personal attendance in baptisms,
marriages, burials, etc.

Parochial income is the dues, which the faithful pay the parish for individual spiritual services.

The personal income is intended for the priest’s maintenance, and saving disposition to the contrary by the
Supreme Bishop, belongs entirely to the said priest.

Parochial income shall be set by the bishop of the diocese according to the circumstances of each municipality,

166
and shall be divided in this way; one part for the preservation and improvement of the church, another for the
Supreme Bishop, another for the diocesan bishop and parish priest, and another for the officiating minister and
sacristans.

Under pain of dismissal, the parish priest will have to keep account books authorized by the diocesan, and
audited by the persona named by the bishop, either one of the auxiliary priests of the parish priest or the president of
the men’s committee, and the parish shall also keep numbered receipts books.

Parish priests shall send a detailed account of the expenses and income of their parish to the diocesan bishop
every month, and a copy to the assistant secretary for temporal economy of the Supreme Bishop.

It shall also be arranged that the income of all parish priests be approximately equal and in proportion to their
work in order to prevent from administering rich parishes while others who perform the same labor, or even more,
are degraded to a miserable existence.

To avoid these inequalities, which are seedbeds of favoritism, injustice and discontent, it is recommended that
the bishops propose to the Supreme Bishop what they believe suitable so that, for example, in order to meet the
extraordinary expenses of the Supreme Bishop, expenses very necessary, useful, and productive for the whole
Church, it shall be arranged that in the rich parishes, a fixed allotment be reserved for the parish priest and all that
exceeds this be assigned to the Supreme Bishop; and if he does not need it all for the maintenance of missions for
pagans, seminaries, Catholic schools, and the great expenses of the Supreme Episcopal See, it shall revert to the
respective parish for the improvement of the church.

IV. OTHER INCOME

In civilized countries, it is an accepted principle that each person pays his own needs and comforts. There are
comfortable pews in churches there, but the faithful pay a certain amount to use them, and in Anglo-Saxon countries,
each pew even bears the name of the brother who pays for it and for whom it is reserved, and it can only be
occupied by a stranger when the owner is not there and there is a porter who directs worshipping strangers to vacant
benches which they may occupy, if there are any.

In Catholic churches in Spain, it costs two curates to occupy a chair for one mass, and the same charge for
every other mass attended. In some Catholic churches in France, they follow what is practiced in Anglo-Saxon
churches namely, passing a pouch among all those attending at the end of the religious service so they may make
voluntary donations.

Very well then, if civilized countries practice this, we ought also to employ this source of income, but with the
purpose only of providing comfortable seats for the faithful and improving the conditions of the church.

We have already said that the diocesan bishops will fix the schedule of fees in every parish for the baptisms,
weddings, burials, and other spiritual services for which the faithful give alms, but care should always be taken that
these may see that our charity is genuine, and not a repugnant commercialism -- that is, that if we ask alms of them
for our services, it is only to be able to apply them to the needs of worship. Avarice is very ugly in the priests of Him
who was the very incarnation of selflessness and the most sublime abnegation. We can ask fair alms on joyous

167
occasions like baptisms and weddings, but in burials, except for those considered luxurious, the priest of the
Philippine Independent Church shall always show himself to be charitable, dispensing with fees from the poor, even
if they offer no more testimony than their own word, and even in the case of well-to-do families, he shall deal with
them in Christian charity, since in time of death they incur great expenses during the illness of the deceased and it is
not fair for the Church of pure love to use these sorrowful occasions to increase the troubles of the family of the
defunct.

Under pain of disposition, parish priests shall be very careful to send the Supreme Bishop and the diocesan
every month the fourth parts which belong to them from all parochial income, and they must realize the great utility
and need of putting these funds at the disposal of the leaders of our Church which they so greatly need for
promoting the growth of that church, whereas if the former act with selfishness, and deprive our bishops, and
especially the Supreme Bishop, of the means which they need to promote the development of our Congregation, it
will start to decline and its decadence will immediately inspire public disgust and a lack of confidence which will
affect the parishes, so that by their selfishness and lack of planning, they will bring about a general collapse.

V. UNIVERSALIZATION OF PROPERTY
Our promise will not be in vain to implement, on our part and insofar as it is practicable nowadays, the
communal ownership of property, which Jesus preached, and the apostles practiced, especially since it is the faithful
compliance with this Christian doctrine which is the whole secret of the formidable power of the religious orders all
over the world.

We will begin by pooling the ecclesiastical wealth of all our bishops, parish priests, and other clergy, and in
time even their private wealth by requiring those who enter the ministry of the Church to contribute all their property
to the sacred treasury of the Church, in the manner of the religious orders.

Then we shall try to extend this teaching to laymen who are willing, forming secular societies in which all the
goods of those who wish to join the association will be pooled as mutual aid and life insurance.

In due time, the desirability of including the priestly treasury with that of the secular societies practicing
communal ownership of goods will suggest itself. If the religious orders are now recognized as being strong because
of their communal ownership, will our Church not be stronger still when it actually unities the wealth of our
ecclesiastical corporations with that of the laity of the same Church?

Reflecting on the Roman Church’s sources of income, which we are now duplicating because of compelling
circumstances known to all, it is very sad to observe that the religion of Jesus Christ, which was nothing but pure
and disinterested charity in the beginning, and left everything pertaining to the apostles’ maintenance to the loving
Providence of God (“Prepare neither gold nor silver nor copper in your belt; nor pouch for the road, nor two tunics
nor shoes nor a staff, because the laborer is worthy of his food” -- (Mt. 10-9-10), now finds itself obliged to beg
money from the faithful, not only on occasions of rejoicings but even in the saddest of misfortunes like burials, with
other means not always credible having been invented like bulls and dispensations, to get what it needs from us to
pursue the struggle for existence.

But all this can easily be remedied if we proceed with zeal in evangelization --that is, the moral education of

168
the faithful, showing them the utility of religion and causing them to feel a true love for it and to pay a fixed
monthly quota for the Church’s needs so that it can render all its spiritual services without charge, curing and
attending to the sick, helping those in need, burying the dead, and educating children, all absolutely free, as they
ought to be doing.

When we have attained this ideal, which is our immediate goal, we will have demonstrated that religion serves
to instruct and to dry the tears of the afflicted, and that it does not take advantage of even sad occasions to empty the
pocket is the faithful.

The universalization of property is not a mere utopian dream, first, because if it were, Jesus Christ would not
have wished to introduce it; and second, because it will be no more than a collective society, though universal, and
the capital contributed will be unequal. However, this inequality will be compensated for the true lover of God and
Religion by the realization that what he contributes which is more than those who contribute less, only their personal
labor, is destined to propagate the glory of God and fulfill the needs of God’s children, the poor. The renunciation of
wealth in favor of the Christian Community will be like those legacies which rich persons used to make at the time
of death, only now they will be making them while still living. Man desires private property for his daily needs, he
would no longer have any reason to preserve that property other than pure selfishness; and upon his ceding the
surplus he has, this can be used to improve the Church and magnify the glory of God.

Add to this the truly ideal delights which the universalization or abolition of private property will bring -- the
final suppression of those perennial seeds of discord and so many other ills, and the rise of a universal brotherhood
in their place which will bring us close to the status of angels at one leap, as the radical economic schools already
perceive in their beautiful dreams.

VI. OF THE SUPREME BISHOP IN MATTERS OF TEMPORAL ECONOMY

The Supreme Bishop, by virtue of these Constitutional Rules, shall be the supreme representative of our
Church in all that pertains to the temporal economy, of the administration of temporal goods of the same.

He shall exercise eminent dominion over all of these as representatives of the Philippine Independent Church,
and in his name, his authorized representatives, bishops, parish priests, etc., shall accept and acquire donations and
accessions made for four Church; but the Church shall not be held liable for the personal debts which the Supreme
Bishop may contract, nor of any obligations which he assumes without the permission of the Economic Council of
Prelates, which permission the Supreme Bishop shall always need when he assumes an obligation which exceeds
five hundred Filipino pesos.

The Supreme Bishop, the Secretary General, and the Sub-Secretary for Finance shall be responsible “in
solidium” [as a joint body] in civil and ecclesiastical matters, in which they shall honestly, economically, and
diligently administer the interests and funds of the Supreme Episcopal See in particular, keeping the corresponding
account books. The lack of these, or grave irregularities or carelessness, which may be noted in keeping the same,
shall cause the dismissal of the Secretary General and the Sub-Secretary for finance.

VII. SUPERIOR ECONOMIC COUNCIL

Besides the Secretary General and the Sub-Secretary for finance, the Bishop Judge of the Curia of Appeals, and

169
the Bishop to make expenditures, which exceeds five hundred pesos; and if these should exceed two thousand pesos,
the authorization of the Council of Bishops shall also be necessary.

The economic Council, especially the Judge of Appeals, shall have the obligation of examining the annual
accounts of the Supreme Bishop, the prelates, parishes and other entities of our Church, and the Sub-secretary for
finance shall place at their disposal all the documents which he has received, and shall place himself under their
orders in all that pertains to regulating such accounts.

The Church’s funds shall be kept in banks under the signature of the Supreme Bishop, the Secretary General
and the judge of appeals as comptrollers.

VIII. OF THE DIOCESAN BISHOP AND HIS ECONOMIC COUNCIL

The bishop of a diocese shall be the primary representative of the Supreme Bishop in financial matters within
his jurisdiction. He shall have the same responsibilities as the latter and shall also have the obligation of obtaining
the permission of the provincial economic council, which shall be composed of the provisor, the secretary, and
provincial economic council, which shall be composed of the provisor, the secretary, and the treasurer of the
diocese, for expenditures which exceed one hundred pesos, and, in addition, the authorization of the Supreme
Bishop should the expenditures exceed three hundred pesos.

Nor shall the church be held liable for the personal debts of bishops or of any obligations assumed in excess of
one hundred pesos without the permission of the Supreme Bishop, who shall give heed to the Diocesan Council, and
to the Superior Economic Council in important cases.

Account books will be properly kept under the secretary and treasurer, who under pain of dismissal shall be
responsible for keeping them personally.

IX. PARISH PRIESTS

We have already said in Section III of this chapter that they shall keep account books with care.

These priests shall make the budgets of the parish and shall submit them to the approval of the diocesan. The
latter shall inquire of the parish priest’s auxiliary priests and the men’s committee in cases where he believes it
necessary, especially when funds contributed by them are being disposed of, without this meaning that the
committees have power to obstruct the good and expeditious progress of the parish and of the diocese, whose
direction belong solely to the bishop and the parish priests.

But both prelates and parish priests should appreciate the extreme desirability of not ignoring the good
suggestions of the committees, and the grave consequences, which would follow an unnecessary rupture with the
persons who disinterestedly and efficaciously help our church.

X. ALIENATION OF PROPERTY
Nothing in the parish may be alienated without the permission of the Diocesan Bishop, and in the case of real
property valued at two hundred pesos or more, the Supreme Bishop’s permission shall also be necessary, with prior
conformity by the Superior Economic Council, and, moreover, of the Supreme Council of Bishops if the properties
concerned are worth more than two thousand pesos.

170
XI. ECONOMY IN EVERYTHING
The priest economy shall be observed in everything in order to have what is necessary, obtain what is
comfortable, and perform the works of charity, which ought to the distinction of the Philippine Independent Church.
Our church will not be a heavy burden for the faithful if prudent economy is observed. Therefore, it is decreed that
objection by a third part [of the body] to an expenditure which it believes unnecessary shall be sufficient for its
disapproval.

The foundation of our whole temporal economy consists of procuring first what is necessary and then what is
useful, but never what is superfluous, and we ought never to forget that who wastes money on the useless will have
none for the necessary.

Luxury and ostentation are improper for true disciples of Jesus Christ. Any surplus shall be assigned not to
earthly vanity, but to philanthropic works.

XII. SEMINARIES, CATHOLIC SCHOOLS, MISSIONS FOR PAGANS AND ARTICLES FOR FUTURE
NEEDS
The Supreme Bishop shall arbitrate resources, whether by making distribution among parish priests or by
asking alms to create and maintain seminaries and catholic schools, which are so necessary for the propagation and
defense of our Church; and also to comply with our most sacred obligation of evangelizing the pagan tribes, and to
support other works of the Sub-secretary for Propagation of Faith.

For all else which is not provided for in these Rules, the Supreme Bishop may provide by decree, so long as he
does not contradict the spirit of the same, and gives heed to the opinion of the Supreme Economic Council.

CHAPTER III

OF DISCIPLE
I. OBEDIENCE
The efficacy and solidarity of every corporation depends on the equality of its discipline.

Within the democracy established in Chapter I, and the paternal love, which our bishops ought to profess for
their sons, the priests and faithful, they shall with energy and firmness maintain the prestige without no good society
is possible.

When leaders give orders and members and other elements obey, all goes well, so it is in the interest of all for
our ranks to be disciplined and to obey, like well-educated sons, the pastors whom we ourselves have selected.

When we receive orders from our superiors, we should take into account the fact that this is what the best
interest of our community requires us.

But in order that superiors may inspire confidence, affection and obedience they should always show
impartiality, paternal interest in their subjects, and, above all, set them a good example.

Among the vows, which priests swear during there, profess in; they shall swear obedience to these

171
Constitutional Rules and to their superiors. Lack of obedience shall always be considered a grave matter and shall be
castigated with detention in the seminary, suspension, or even expulsion as a last measure. (He who does not listen
to the Church let him be for thee a Gentile and a publican.” Mt. 18:17)

As will have been noted in the preceding chapters, in the Philippine Independent Church there will be much
greater discipline than among the clergy of the Roman Church, since it is established that our priests shall keep a
discipline almost equal to that of the religious orders; and while parishes are to be filled by competition, these
appointments will be understood to last until new orders from the Supreme Bishop, who, for his part, shall move
parish priests from their curacies as little as possible, unless it be for the convenience of the church, so that these can
perform their work with fruitful effect.

But the Supreme Bishop can freely commission them to go and render service where he feels there is need,
with parish priests disobeying only under pain of incurring the full penalty.

The priest shall be castigated who is absent without his superior’s permission, even with suspension if the
gravity of the case so warrants.

II. MUTUAL VIGILANCE

Priests shall have the obligation of watching over the good name of our Church, and if some brother commits
levities or has faults, they shall fraternally counsel him to remember the obligation these Rules impose on them of
reporting him to the Diocesan or the Supreme Bishop if he should persist in his ways.

And if he doesn’t correct himself, they shall have the obligation, under penalty, of notifying the diocesan or the
Supreme Bishop of their brother’s errors.

III. EXEMPLARY CONDUCT

Our priests must be persuaded of their great need o observe exemplary conduct, since, in the presence of such
churches as the Protestant and the Roman, the public will naturally select that which deports itself best.

IV. CONSTANT STUDY

With freedom of worship, it is most necessary also that our priests be constantly instructed so as not to give a
poor argument in cases where a secular might make impugnation against our religion; and naturally our priests have
the obligation of studying the assignments which are enumerated in Epistle IV.

V. ANNUAL LICENSES
Only by complying with the obligations of studying the assignments, which our diocesans give them, will our
priests be able to celebrate mass and administer the holy sacraments.

For these licenses to be valid, they will have to be presented to the parish priest or the president of the
committee of the parish where he celebrates religious ceremonies so that these mark his “entrance”.

VI. OF THE SUPREME BISHOP IN MATTERS OF DISCIPLINE

He shall have the plenary power to impose the penalties of separation, detention in seminaries, suspension,
fine, transfer, of others which, without contravening the established penal laws of the civil government, on priests,

172
who shall be accepted into our congregation only under the precise condition of submitting to these Rules and of
accepting the punishment that may merit for their faults, unless they prefer to be separated, which shall be the
equivalent of expulsion, with loss of all their rights.

None the less, the Supreme Bishop shall not be able to punish anybody without first hearing the accused and
giving him means of justifying himself, and even then, he must also hear the opinion of the judge of the Curia of
Appeals, and, in the most serious cases, that of the Supreme Council of Bishops as well.

Our Lord Jesus Christ has charged us to pardon our brother seventy times seven (Mt. 16:22; Lk. 17:4), and this
our bishops must put into practice when imposing penalties, that is, that these do not ever punish because of, or with
anger, but only with the magnanimous object of procuring the emendation of the brother who shall have incurred the
fault.

We have already said in Chapter I that the Assembly in case of delinquency will judge even the Supreme
Bishop.

VII. OF THE DIOCESANS

The bishops of the dioceses, by means of their curia, and always after sufficient investigation and giving the
accused opportunity to defend himself, shall have the same faculties as those of the Supreme Bishop for fraternally
imposing on a priest of his diocese a punishment he merits.

Bishops, in case of delinquency, shall be judged by the judged by the Supreme Council, under sanction of the
Supreme Bishop.

VIII. THE CURIA OF APPEALS

Those who believe themselves unjustly condemned shall be able to resort to the Curia of Appeals, which shall
decide without further appeal.

The Curia of Appeals will annul other authority and judge in the first instance the sentences, which the
Supreme Bishop may dictate, being able to appeal to the Supreme Council in cases in which extreme penalties are
imposed.

IX. OF PARISH PRIESTS

Parish priests shall be the absolute superiors of the priests of their parish, and the latter will be unable to
disobey them without incurring responsibility. But in any case, they will be able to make complaint to the Diocesan
bishop.

A parish priest shall be sure to set an example for all those of his curacy, keeping a holy life worthy of a true
representative of God; and he shall demand of the priests of his parish that they do the same, obliging them to make
frequent prayer and study, and to have the manners of well-educated men, to comply religiously with their
obligations to the people, and prohibiting them from attending dances, cockpits, gambling houses, and other
notorieties improper for any priest.

The parish priest shall be responsible if, for his lack of energy, his auxiliary priests shall arouse scandal by their

173
conduct.

X. IMPORTANT RECOMMENDATION
In view of the extraordinary faculties, which are conceded to the leaders of the Church, extreme care and tact is
recommended to all, which we ought to seek in the election of bishops, especially the Supreme Bishop.

Care must be exercised to chose one who is enthusiastic for the glory of God and our Church, who is
honorable, active, filled with initiative, impartial, disinterested, well-instructed, prudent and democratic, but who is
at the same time energetic so as to be able to hold the reins of government firmly. A weak leader, although
apparently inoffensive, almost always turns out to be a more regrettable choice than one of strong character.

Sanctity serves to arouse attractive examples, but to govern a particular community, a well-balanced character
accompanied by honestly and zeal is of more value.

The elections of bishops are democratic, that is, they depend on the will of the majority, and this circumstance
obliges us to respect and obey them.

XI. COMPLEMENTARY DISPOSITIONS

The Supreme Bishop, assisted by the Supreme Council of Bishops important cases, shall dictate the necessary
dispositions to complete whatever commission may be found in these Rules in order to make them efficacious.

XII. ANNULMENT AND SANCTION

The former Constitution is hereby annulled, and the six primary epistles of our Church and the appointment of
our present bishops are hereby sanctioned.

MANILA 28 October 1903

(Sgd.) + GREGORIO AGLIPAY

The Supreme Bishop

VICENTE RAMIREZ
PEDRO BRILLANTES Bishop of Camarines
Dean Bishop of Ilocos Norte
NARCISO HIJALDA
FORTUNATO CLEMENA Bishop of Antique
Bishop of Cavite
SANTIAGO DESCALZO
GREGORIO DIZON Bishop of Iloilo
Bishop of Zambales
EVARISTO CLEMENTE
JOSE EVANGELISTA Bishop of Isabela
Bishop of Manila
RAMON FAROLAN
CIPRIANO VALENZUELA Bishop of Abra
Bishop of Nueva Ecija
PONCIANO MANUEL
CANDIDO GIRONILLA Bishop of Pangasinan
Bishop of Ilocos Sur
MARIANO GAERLAN

174
Bishop of La Union Ecclesiastical Governor of Laguna

PIO ROMERO
Bishop of Rizal and Judge of the Curia of Appeals; QUIRINO EVANGELISTA
Governor (sic) of Pampanga
SINFOROSO MONTEMAR
Ecclesiastical Governor of Cebu LUCAS ALBANO
Governor of Tarlac
TELESFORO PINEDA
Ecclesiastical Governor of Bulacan SINFOROSO BONOAN
Governor of Sorsogon
LORENZO PALOMA
Ecclesiastical Governor of the Island of Negros MARIANO ESPIRITU
Governor of Bataan
SANTIAGO PAMPLONA
Vicar General of Jaro JUAN JAMIAS
Governor of Nueva Vizcaya
MANUEL ZURBANO
Ecclesiastical Governor of Tayabas IGNACIO NORIEGA
Governor of Albay
SERVANDO DE CASTRO
Ecclesiastical Governor of Tayabas FELIX DE LA CRUZ
Governor of Mindanao
SERVANDO DE CASTRO

For the faithful people who first proclaimed the Philippine Independent Church in the Centro de Bellas Artes.

ISABELO DELOS REYES

President of the Meeting

LUIS PEREZ ENRIQUEZ & SULPICIO VILLAMOR

Secretaries

I give faith:

ISIDRO PEREZ
The Secretary General / Bishop of Kagayan

175
*Original Spanish text published as Doctrinas Y Reglas Constitucionales (DYRC), reprinted in Achútegui and
Bernad, Religious Revolution in the Philippines, Vol. 4, pp. 139-141, and translated by William Henry Scott.

176