FRANCISCO BALAGTAS

Philippine Literature / Philippine History: Story summary and English

translation of the lyric poem or narrative poem by Philippines’ "radical poet"
Francisco "Balagtas" Baltazar, "Florante at Laura" {Florante and Laura}

Florante at Laura

Story Summary

Florante is alone and weary, in a deep dark forest, tied to a tree waiting to be eaten
by ravenous wild beasts…

Florante was the son of Duke Briseo of Albanya and Princess Floresca of Krotona. At a
young age, Florante was sent to Atenas to pursue his studies. There he met
Menandro and Adolfo.

Adolfo was naturally selfish and envious even when he was still young. He held a
secret hate towards Florante.

Menandro was Adolfo’s exact opposite. He is a kind, loyal, and a trustworthy friend to
Florante. Of the three, Florante was the smartest, which was the reason why he was
the professor’s favorite. Adolfo’s anger fumes even more. He secretly swore to plot
revenge upon Florante.

Once there was a dramatic play being help at the academy. Adolfo made true the
part he played. He stabbed Florante for real, but failed to kill him because of
Menandro’s speed and agility. He saved Florante. And everyone hated Adolfo. He was
advised by Antenor to return to Albanya.

Meanwhile, Florante and his fellows stayed and continued studying in Antenas, until,
Florante received a bad news from his father – his mother had died.

Florante returned home to Albanya. Not very long, his father, the duke, introduced
Florante to the king. And this is when Florante laid eyes on Laura, the beautiful
daughter of King Linseo.

Even it was only their eyes that met, the hearts of Florante and Laura had an instant
and clear understanding. They loved each other from then on.

However Florante had to go to Krotona, where his grandfather ruled. Albanya’s King
Linseo assigned Florante to come to the aid of the warring Krotona. With God’s help,
Florante succeeded. He saved Krotona against the Moors.

Unfortunately, when Florante returned to Albanya, he discovered that it was now the
kingdom that was in peril. The moors had imprisoned his father, and even Adolfo.
Nonetheless Florante saved them all and freed the prisoners once again. So King
Linseo loved Florante even more. And Florante’s deeds became famous overseas.
Once when Florante and Menandro were in Italy, Florante received a letter from
Albanya ordering him to entrust the troops to Menandro and return to the palace
immediately.

But Florante was arrested by Adolfo’s troops when he was just about to enter the
city! It was then that Florante realized it was all an evil plot by Adolfo, including the
death of Florante’s father, and the capturing of Laura to pressure her to be wedded
to Adolfo.

From his prison cell, Florante was taken to the dangerous forest. There he was
bonded to a tree to be eaten by wild animals. Florante was weakened, until he lost
his consciousness.

In the meantime on the the other side of the forest, was yet another man full of
loneliness and agony. He found himself in the same weary forest because his
treacherous father the King of Persia. He was even threatened to be beheaded so his
love Flerida would be wedded to the king. During this man’s lament, he heard the
others voice agonizing from beyond. He tracked where the voice was coming and he
came to the sight of a man on the verge of being eaten by hungry lions. His agility
and skills drove the two lions away and Florante was saved.

This man, Aladin, freed Florante from his bondage. When Florante regained full
consciousness, he gave much thanks to the Moor. And so they exchanged their
stories, stories of the things that had befallen them… And until…

The two men also heard two voices from afar. The voices also seemed to be
narrating, and they were from women. They were full of surprise when they found
their beloveds Laura and Flerida! And the hearts of the four were full of thanks and
joy.

Laura disclosed how she found herself in the forest. It was all because of Adolfo, who
wanted to teach her a lesson for refusing his proposed marriage. Adolfo took Laura to
the forest and attempted to rape her, but, an arrow flew from Flerida’s a bow and
pierced the poor heart of Adolfo…

It was just after this story that Menandro’s troops then appeared in the forest and
found Adolfo’s body lifeless… All rejoiced in their reunion. They sang songs of success
and praise…

Florante married Laura, as well as Aladin married Flerida - When the king father of
Aladin died, they returned to Persia to relish the throne.

In the meantime in the kingdom of Albanya, all hailed Florante and Laura as
majesties of the the land. From then on all lived lives full of success, prosperity, love,
joy, and peace… The End…
 Education Gives
Luster To the
Motherland
DR. JOSE RIZAL
Wise education, vital breath
Inspires an enchanting virtue;
She puts the Country in the lofty seat
Of endless glory, of dazzling glow,
And just as the gentle aura's puff
Do brighten the perfumed flower's
hue:
So education with a wise, guiding
hand,
A benefactress, exalts the human
band.
Man's placid repose and earthly life
To education he dedicates
Because of her, art and science are
born
Man; and as from the high mount
above
The pure rivulet flows, undulates,
So education beyond measure
Gives the Country tranquility secure.
Where wise education raises a throne
Sprightly youth are invigorated,
Who with firm stand error they subdue
And with noble ideas are exalted;
It breaks immortality's neck,
Contemptible crime before it is halted:
It humbles barbarous nations
And it makes of savages champions.
And like the spring that nourishes
The plants, the bushes of the meads,
She goes on spilling her placid wealth,
And with kind eagerness she
constantly feeds,
The river banks through which she
slips,
And to beautiful nature all she
concedes,
So whoever procures education wise
Until the height of honor may rise.
From her lips the waters crystalline
Gush forth without end, of divine
virtue,
And prudent doctrines of her faith
The forces weak of evil subdue,
That break apart like the whitish waves
That lash upon the motionless
shoreline:
And to climb the heavenly ways the
people
Do learn with her noble example.
In the wretched human beings' breast
The living flame of good she lights
The hands of criminal fierce she ties,
And fill the faithful hearts with
delights,
Which seeks her secrets beneficent
And in the love for the good her breast
she incites,
And it's the' education noble and pure
Of human life the balsam sure.
And like a rock that rises with pride
In the middle of the turbulent waves
When hurricane and fierce Notus roar
She disregards their fury and raves,
That weary of the horror great
So frightened calmly off they stave;
Such is one by wise education steered
He holds the Country's reins
unconquered.
His achievements on sapphires are
engraved;
The Country pays him a thousand
honors;
For in the noble breasts of her sons
Virtue transplanted luxuriant flow'rs;
And in the love of good e'er disposed
Will see the lords and governors
The noble people with loyal venture
Christian education always procure.
And like the golden sun of the morn
Whose rays resplendent shedding
gold,
And like fair aurora of gold and red
She overspreads her colors bold;
Such true education proudly gives
The plea sue of virtue to young and old
And she enlightens out Motherland
dear
As she offers endless glow and luster.
 laman.

Wala nang namamana itong Pilipinas

na layaw sa Ina kundi pawang hirap;
tiis ay pasulong, patente'y nagkalat,
rekargo't impuwesto'y nagsala-salabat.

Katapusang
Sarisaring silo sa ami'y inisip,
Hibik Ng kasabay ng utos na tuparing pilit,
may sa alumbrado---kaya kaming tikis,
Pilipinas kahit isang ilaw ay walang masilip.

Andres Bonifacio Ang lupa at buhay na tinatahanan,

bukid at tubigang kalawak-lawakan,
Spanish Period at gayon din pati ng mga halaman,
sa paring Kastila ay binubuwisan.
Sumikat na Ina sa sinisilangan
ang araw ng poot ng Katagalugan,
Bukod pa sa rito'y ang mga iba pa,
tatlong daang taong aming iningatan
huwag nang saysayin, O Inang
sa dagat ng dusa ng karalitaan.
Espanya,
sunod kaming lahat hanggang may
Walang isinuhay kaming iyong anak
hininga,
sa bagyong masasal ng dalita't hirap;
Tagalog di'y siyang minamasama pa.
iisa ang puso nitong Pilipinas
at ikaw ay di na Ina naming lahat.
Ikaw nga, O Inang pabaya't sukaban,
kami'y di na iyo saan man humanggan,
Sa kapuwa Ina'y wala kang kaparis...
ang layaw ng anak: dalita't pasakit;
ihanda mo, Ina, ang paglilibingan
pag nagpatirapang sa iyo'y humibik,
sa mawawakawak na maraming
lunas na gamot mo ay kasakit-sakit.
bangkay.
Gapusing mahigpit ang mga Tagalog,
Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog
hinain sa sikad, kulata at suntok,
ang barila't kanyong katulad ay kulog,
makinahi't biting parang isang hayop;
ang sigwang masasal sa dugong aagos
ito baga, Ina, ang iyong pag-irog?

ng kanilang bala na magpapamook.

Ipabilanggo mo't sa dagat itapon;
barilin, lasunin, nang kami'y malipol.
Di na kailangan sa iyo ng awa
Sa aming Tagalog, ito baga'y hatol
ng mga Tagalog, O Inang kuhila,
Inang mahabagin, sa lahat ng
paraiso namin ang kami'y mapuksa,
kampon?
langit mo naman ang kami'y madusta.
Aming tinitiis hanggang sa mamatay;
Paalam na Ina, itong Pilipinas,
bangkay nang mistula'y ayaw pang
paalam na Ina, itong nasa hirap,
tigilan,
paalam, paalam, Inang walang habag,
kaya kung ihulog sa mga libingan,
paalam na ngayon, katapusang tawag.
linsad na ang buto't lumuray ang
 Ang Himagsikan Ng Mga Pilipino
‘La Revolucion Filipina’

Sinulat ni Apolinario Mabini

Dakilang Bayani at Utak ng Himagsikan

Isinalin sa Tagalog mula sa English translation by Leon Ma. Guerrero

Palakad Ng Español Bago Naghimagsikan

DATI-RATI, may mga paaralan sa Manila na nagturo ng kaunting Latin at

Español, mga tanging kailangan upang makapasok sa Universidad ng Santo Tomas,
palakad ng mga frayleng Dominican, at mag-aral ng pag-aabogado, ng pagpa-pari at
ng filosofia. Ang Pilipinong naging mga pari at mga abogado nuong panahon ni Padre
Jose Burgos ay natutong maigi ng Latin ngunit bahagya lamang nakaunawa ng
Español, maliban sa mga anak ng mga Español, dahil pulos religion ang itinuturo sa
kanila.

Kaunti lamang ang mga Pilipino na may sapat na yaman upang makapag-
aral sa Manila. Karamihan ay nag-pari sapagkat mababa ang tingin ng mga frayle sa
mga abogado, samantalang ikinarangal ng mga tao ang sinumang Pilipinong naging
pari. Pagtagal-tagal, binago ng mga frayle ang tuntunin ng aralan sa Manila upang
masaway ang pagdayo ng mga Pilipino sa España o iba pang bayan sa Europa upang
mag-aral ng mga hindi itinuturo sa Manila. Napupulot kasi ang mga makabago at
mapagpalayang pag-iisip sa labas ng bayan, lalo na ang mga panukalang labag sa
palakad ng simbahan.

Nagbukas ang mga frayle sa Manila ng mga paaralan ng medicina at ng

pharmaceutica, pangga-gamot at pagbu-botica, upang mapili nila ang mga aklat at
mga guro na sang-ayon sa mga tuntunin ng Español, upang manatiling masunurin sa
simbahan ang mga Pilipino, at upang matigil ang pagpasok sa Manila ng mga
makapag-palayang panukala.

Subalit lubusang uhaw sa kaalaman ang mga anak mayaman sa Pilipinas at

patuloy ang pagdanak nila sa Europa upang mag-aral at matuto. Sa mga lumikas
upang matutuhan kung paano mapagbubuti ang kalagayan ng mga tao, dapat
itanghal sina Jose Rizal, mag-aral ng panggagamot, at Marcelo H. del Pilar,
abogado sa Bulacan na inusig ng frayle sa kabayanan niya.

Kung politica ang pag-uusapan, karumal-dumal ang kalagayan ng Pilipinas

nuon. Dahil pag-aari lamang, at hindi kasapi sa kaharian ng España, walang mga
karapatan ang mga Pilipino bilang mamamayan. Kaya maaaring gawin ng hari, at
ng kanyang mga ministro, ang anumang nais nila. Dahil walang mga batas, kahit
sinong hukom ay nailuluklok, o natatanggal, sa Pilipinas. Ang hari ng España ay
kinakatawan ng isang governador, na laging general sa hukbong Español, at
mistulang dictador sa kapuluan.

Pati ang mga utos ng hari ay maaari nilang ibinbin, ibahin o kalimutan nang
lubusan kung sa tingin nila, mapapahina ng mga ito ang paghahari ng España sa
Pilipinas. May kapangyarihan din silang ipatapon sinuman nang walang laban o
paglitis, ang ipagbawal ang pagbasa ng anumang aklat o pahayagan, ang pasukin
nang walang pahintulot at saliksikin ang anumang tahanan, ang supilin ang anumang
pagpupulong ng mga tao, at ang pagsamba maliban sa catholico. Sa madaling salita,
supil ang anumang karapatan ng mga mamamayan, mga kalayaan na likas na sa
mga katutubo mula nuong unang panahon pa. Samakatuwid, ang kapuluan ay sadlak
sa paghahamok, kahit na lawak ang katahimikan sa lahat ng dako nang mahigit 300
taon.

Ang governador ay pinuno rin ng hukbo sa Pilipinas. Bilang kinatawan ng

hari, siya rin ang nagpapasiya kung sinu-sino ang nagpapalakad sa mga paroco, at
kung sino ang magiging mga kawani ng simbahan. Katulong niya sa pamamalakad
ang pang-2 pinuno ng hukbo, ang ingat-yaman ng Pilipinas at ang director civil na
nangangasiwa sa pulis, paaralang bayan, pagkakalakal at mga gawaing bayan.
Tinutulungan ang governador ng isang kalihim tagapagpaganap na tumutupad sa
mga tungkuling hindi sakop ng pang-2 pinuno ng hukbo, ng ingat-yaman at ng
director civil.

May consejo ng pangangasiwa na nagpapayo sa governador sa mga

mahalagang paksa, at natatawag ng governador upang tumulong ang isa pang
pulong, ang consejo ng kapuluan, na kinabibilangan ng mga pinunong nabanggit
na, at ng pinuno ng hukbong dagat sa Pilipinas, ng arsobispo ng Manila at ng
pangulo ng hukuman sa Manila.

Walang Pilipino sa Pamahalaan

Lahat ng pangunahing kawanihan at pamahalaan ng mga lalawigan ay

pinamumunuan ng mga Español na ipinanganak sa España, hindi ng mga Español na
isinilang sa Pilipinas. Ang mga pinunong ito ay walang alam tungkol sa kapuluan at
pinababalik agad sa Madrid tuwing may bakanteng katungkulan sa España. Iilang
Pilipino lamang ang napiling manungkulan sa hukbo, sa mga kagawaran ng
pamahalaan, o bilang mga hukom at abogado sa litisang bayan. May ilang
mayayamang Pilipino na kasapi sa consejo ng pangangasiwa subalit
tagapagpayo lamang at walang bayad.

Lahat ng naging kawani sa pamahalaan ay nagsamantalang nagpayaman

upang hindi maging dukha kapag natanggal sa tungkulin. Sila-sila ay nagtatakipan
upang hindi matutop at mabulgar ang kanilang mga kagagawan, na nagiging
kahihiyan nilang lahat. Kaya sinumang Pilipino na nagsumbong ng pagnanakaw at
kalabisan ng mga frayle at mga kawani ng pamahalaan ay pinaratangan at
pinarusahan bilang subersibo, kalaban ng bayan.

Walang kinatawan ng kapuluan sa Cortez, ang batasan ng España, kahit na

sa pamahalaang municipal maliban sa lungsod ng Manila. Ang mga alcalde ng
kabayanan ay mga tagapag-kalkal lamang ng buwis at tagasunod sa utos ng mga
pinuno ng lalawigan. Sila ang nagpapa-ayos ng mga lansangan, gamit ang sapilitan
at walang bayad na paglilingkod ng mga taong bayan. Hindi sila binibigyan ng salapi
o kapangyarihang magpaganap ng iba pang gawain, kaya ang mga alcalde ay hindi
pinuno ng kanilang mga kabayanan kundi utusan lamang ng mga frayle at ng
Guardia Civil sa kanilang purok.
 a La Patria

(To The Fatherland)

Dimas-Ilaw

EMILIO JACINTO

Hail! Oh my native country! More than aught I adore thee

Whom with so many treasures lavish nature has blessed;

Eden where flowers more fragrant bloom than in other gardens,

Where with more beautiful colors, rising, the dawn paints the heavens,

And where the poet, enraptured, sees what he elsewhere but dreamt.

Hail! Oh thou queen enchanting! Filipinos beloved,

Venus beauty enshrouded, peerless, beloved land!

Region of light and color, poetry, fragrance, and gaiety,

Regions of fruits delicious and or sweet harmonies, gently lulled to sleep by

the breezes

and the surf of the sea.

Pearl the most precious and dazzling of our Eastern Ocean,

Paradise built by the splendors of our brilliant sun:

Eagerly do I greet thee, and adoration ardent.

Offers my soul with the burning, fervent desire to see thee

Free from thy bitter sorrow, free from the Spaniard’s yoke!

Ah, in the midst of thy splendors, sadly in chains dost though languish,

That which to thee is most precious-freedom, though has it not!

Ah, to relieve thee, my country, in thy distress, in thy suffering,

Pain would I give my life-blood, gushing forth from my bosom

To the last drop, and oblivion find, eternal rest.

What should be thine by Justice, rights unalienable

Are naught but words vain and hollow, cruel mockery to thee;

Justice is but a deception in thy sad situation,

Bonmaid art thou, though worthy of a Queen’s purple instead,

Joy givest thou to thy tyrant, who gives thee gall in return.

What does it help thee, my country, sad bowed by dire misfortune,

That thou hast skies like the turquoise, clear and diaphanous,

That of thy moon the silvery beams are of matchless beauty:

What does it help thee, who, weeping, sighing in bitter bondage,

Hast for four centuries been suffering - what is the good to thee?

And what avail thee flowers covering thy smiling meadows,

What the bird’s carols that sweetly in your forests resound?

Ah, the same breeze that their fragrance bears and their songs harmonious,

Bears on its wings cries and sobbing, weeping and bitter complaints,

That fill the soul with anguish and the mind with sad thoughts.

What is the good of thy splendor, pearl of virginal beauty,

What of the wealth oriental of thy alluring charms,

If all thy grace and beauty tyrants have cruelly blighted,

Bound with mortiferous iron, fetters or hardness unequaled,

Drawing enjoyment and pleasures from thy anguish and woe?

What is the good of thy fertile soil and its matchless exuberance,

That it brings forth fruits delicious and manifold, bountiful?

If all thy generous heavens smile down upon and shelter

Is claimed as his by the Spaniards, who stepping boldly forward,

Insolent in his vileness, loudly proclaims his right?

But to end comes all silence and must all servile patience,

Now, that the tocsin resounding call us to light for thee,

And without fear, without mercy, openly, crush the servile serpent

That with its venom has poisoned thy embittered existence;

Fatherland, here we are, ready, anxious to die for thee!

All, the idolized mother, and the wife whom we worship,

Even the babe whom his father loves like a piece of his soul,

In the defense of thy cause we abandon them, leaving behind us,

Happiness, love and hope: all we hold dear we give up,

All our fondest dreams, our illusions all.

And lo! Throughout the country heroes spring up enchantment,

Burning with love of their country, radiant with virtue’s light,

Fighting with ardor that only death can defeat and vanquish,

And even in dying they will utter thy sacred name.

Fatherland, wishing thee happiness, still with their dying breath.

Numerous like stars in the heavens, thousands of noble heroes

Lay on thy sacred altars willingly down their lives,

And when ye hear of the combats and the desperate charges

Fervent prayers to heaven send up, ye children ye aged,

And ye woman, that victory may be with our hosts!

Midst the most horrible tortures cruelty can imagine,

Only because they have loved thee and desired thy good,

Countless martyrs have suffered, yet in the midst of their torments

Blessings for thee have risen from their pure souls, and even

Those who were slain met death with last wish for thee.

What does it matter that hundreds, thousands of sons of thine perish,

In the unequal struggle, in the tremendous strife,

And that their precious lifeblood flows till it seems like an ocean?

Is it not split in defending thee and thy sacred home?

Little it matters if fighting bravely, they die in thy cause!

Little it matters if exile is our fate, and the prison,

Or even torture, with savage fury inflicted on us,

For t the sacred altar that in his heart each patriot

To thee has raised, have us all, one and all have we sworn

Fealty to our cause, and our honor pledged.

And it we forth from the flight come with the laurels of glory,

And our self-sacrificing labor is crowned with success,

Future ages will honor heap upon honor and crown thee
Queen of the realm of the free, pure and unblemished queen,

And all the peoples on earth mute and admiring will stand.

On the horizon slowly rises the dawn, most brilliant,

Of a new day of freedom, love and prosperity,

And of those who have fallen in the dark night of the struggle

Never let perish the memory, and in their graves, cold and humble,

Happy their slumber will be, happiness being thine.

And if the crown of the victor should be the spoil of the Spaniard,

and if the fickle fortune should turn its back on thee,

Yet we shall always be brethren - be what it may the outcome,

Liberty will always have the champions while there are tyrants alive.

And our faith will not perish - while there is life, there is hope!

Silent forces are working while a false calm is reigning

Calm precedes the storm - soon will the hurricane rage,

And with more firmness, more prudence will our work we continue

And start the struggle again, but with more ardor and strength,

Till in the end we shall triumph, till dried your tears shall be.

Fatherland, idolized, precious, as your sorrows are growing

So our love grows again, your affection for thee,

Do not lose hope or courage, for from the wound, the gaping,

Always the blood will flow, while there is life in us,

And we shall never forget thee in eternity’s space.

At Ako'i Makasalanan
Marcelo H. Del Pilar
Spanish Period
 Ako raw ay makasalanan at ako'y mangompisal sa ka-auay kong Fraile na

nakapagpapatibay sa lahat, sa kay Padre Burgos, sa kay Padre Zamora at kay

Padre Gomez

at sa mga ipinadeportar; nagkasala baga ako sa paninimdim ko, sa paguiuika ko

at

sa pagpapalayas sa inyo; ako baga'i sala o sala kapang lubha' kaya nga yata
nanganganib

ako kay Santa Bariang tanso cay San Pisong Pilac, at sa manga kaban niniyo

na ako'i ipahamak nila; at ikaw naman Fraile ako'i ipahamak mo sapagka't

nagdidiosdiosan ka dito sa lupa, ay pararatangan mo ako nang ako'i

maparusahan.

Amen.

PAKIKIDIGMA

Jose Corazon de Jesus

American Period
 Ang buhay ay isang pakikidigmang

walang katapusan.

Huwag kang uurong, lalalim ang sugat,

Ngunit naubos na ang dugong tatagas;

Ang sugat man naman kung buka't bukadkad,

Tila humihingang bibig ng bulaklak.

Walang bagay ditong hindi natitiis

Pag lagi nang apdo ang iyong sinisid;

Ang lalong mabuti ang mukhang may gatla

Kumakaraniwan sa may ditang bibig.

Kung ikaw'y natalo o kaya nadapa,

Magbaon kang muli saka makidigma;

At lalong mabuti ang mukhang may gatla

Ng lahat ng iyong tinitiis na taga.

Huwag mong nasain ang bulak maging bulak ka,

Iyan ay maputing dudumi pagdaka;

Habang ikaw'y bato sa isang kalsada,

Ang pison at gulong, kaibigan mo na.

Ikaw'y makidigma sa laot ng buhay

At walang bayaning nasindak sa laban;

Kung saan ka lalong mayong kahinaan,

Doon mo dukutin ang iyong tagumpay.

ISANG DIPANG LANGIT

Amado V. Hernandez

Akoy ipiniit ng linsil na langi

hangad palibhasang diwa koy pilitin,
katawang marupo, aniya’y pagsuko,
 damdami’y supil na;t maihiin ay supil

Ikinulong ako sa kutang malupit;

bato bakal punlo, balasik ng bantay:
lubos na tiwalag sa buong daigdig
at inaring kahit buhay man ay patay

Sa munting dungawan, tanging abot-malas

ay sandipang langit na puno ng luha ,
maramot na birang ng pusong may sugat
watawat ng aking pagkapariwara.

Sintalim ng kidlat ang mata ng tanod,

sa pintong may susi’y walang makalapit
sigaw ng bilanggo sa katabing muog,
anaki’y atungal ng hayop sa yungib.

Ang maghapo’y tila isang tanikala

na kalakaladkad ng paanang madugo,
ang buong magdamag ay kulambong luksa
ng kabaong waring lungga ng bilanggo.

Kung minsa’y magdaan ang payak na yabag,

kawil ng kadena ang kumakalanding;
sa maputlang araw saglit ibibilad,
sanlibong aninong inilwa ng dilim.

Kung minsan, ang gabi’y biglang magulantang

sa hudyat--may takas!--at asod ng punlo;
kung minsa’y tumangis ang limang batingaw,
sa bitayang muog, may naghihingalo

At ito ang tanging daigdig ko ngayon--

bilangguang mandi’y libingan ng buhay;
sampu, dalawampu, at lahat ng taon
ng buong buhay ko’y dito mapipigtal.

Nguni’t yaring diwa’y walang takot-hirap

at batitis pa rin itong aking puso:
piita’y bahagi ng pakikilamas,
mapiit ay tanda ng hindi pagsuko.

Ang tao’t Bathala ay di natutulog

at di habang araw ang api ay api,
tanang paniniil ay may pagtutuos,
habang may Bastilya’y may bayang gaganti.

At bukas, diyan din, aking matatanaw

sa sandipang langit na wala nang luha,
sisikat ang gintong araw ng tagumpay . . .
layang sasalubong ako sa paglaya!

Banaag at Sikat
Ni Lope K. Santos

Ang buod ng kasaysayan ng Banaag at Sikat ay lumiligid sa mga adhikain at

paninindigan ng dalawang magkaibigang sina Felipe at Delfin. Si Felipe ay anak ng isang
mayamang presidente ng isang bayan sa Silangan. Dahil sa kanyang pagkamuhi sa mga
paraan ng pagpapayaman ng kanyang ama at sa kalupitan nito sa mga maralitang
kasama sa bukid at sa mga utusan sa bahay ay tinalikdan niya ang kanilang kayamanan,
pumasok na manggagawa sa isang palimbagan, at nanligaw sa isang maralita ngunit
 marangal na dalaga, si Tentay. Samantala, siya’y nakatira sa isang bahay ng amang-
kumpil na si Don Ramon sa Maynila. Ang mga paraan ni Don Ramon sa pagpapayaman,
ang kanyang mababang pagtingin sa mahihirap at ang pag-api niya sa mga
pinamumunuan ay nakapagpalubha sa pagkamuhi ni Felipe sa lahat ng mayayaman at
nagpapatibay sa kanyang pagiging anarkista.

Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan at alagad ng
batas, ang lahat ng tao’y magkakapantay-pantay at magtatamasa ng lubos na kalayuan
at patas na ginhawa sa buhay.

Nang pilitin ng ama na umuwi sa kanilang bayan, siya’y sumunod. Subalit itinuro
niya sa mga kasama sa bukid at sa mga katulong sa bahay ang kanilang karapatan. Sa
galit ng ama, siya’y pinalayas at itinakwil bilang anak. Nagbalik siya sa dating
pinapasukan sa Maynila at hinikayat si Tentay na pumisan sa kanya kahit di kasal,
sapagkat tutol siya sa mga seremonyas at lubos na naniniwala sa malayang pag-ibig.

Si Delfin ay hindi anarkista kundi sosyalista. Hindi niya hinangad na mawala ang
pamahalaan ngunit katulad ni Felipe ay tutol siya sa pagkakaipon ng kayamanan sa ilang
taong nagpapasasa sa ginhawa samantalang libu-libo ang nagugutom, nagtitiis at
namamatay sa karalitaan. Tutol din siya sa pagmamana ng mga anak sa kayamanan ng
mga magulang. Siya’y isang mahirap na ulilang pinalaki sa isang ale (tiya). Habang nag-
aaral ng abogasya ay naglilingkod siya bilang manunulat sa isang pahayagan. Kaibigan
siya at kapanalig ni Felipe, bagamat hindi kasing radikal nito.

Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo ng kanilang layunin, sukdang ito’y daanin
sa marahas na paraan, samantalang ang hangad ni Delfin ay dahan-dahang pag-akay sa
mga tao upang mapawi ang kamangmangan ng masa at kasakiman ng iilang
mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal na pagpapasok sa Pilipinas ng mga simulain ng
sosyalismo.

Si Don Ramon ay may dalawang anak na dalaga at isang anak na lalaking may
asawa na. Ang mga dalaga’y sina Talia at Meni. Si Talia ay naibigan ng isang abogado, si
Madlanglayon. Ang kasal nila’y napakarangal at napakagastos, isang bagay na para kina
Felipe at Delfin ay halimbawa ng kabukulan ng sistema ng lipunan na pinangyayarihan ng
mayayamang walang kapararakan kung lumustay ng salapi samantalang libu-libong
mamamayan ang salat na salat sa pagkain at sa iba pang pangunahing pangangailangan
sa buhay.

Sa tulong ni Felipe noong ito’y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala at

naibigan ni Delfin si Meni. Si Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sa kanyang
anak; dahil ito’y maralita, at ikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito ang kanyang
pagkasosyalista sa isang pag-uusap nilang dalawa sa isang paliguan sa Antipolo. Ang
pagtutol na ito ay walang nagawa. Nakapangyari ang pag-ibig hanggang sa magbinhi ang
kanilang pagmamahalan.

Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, hindi nila ito
naipaglihim kay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at halos patayin.
Sa amuki ni Madlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal si Meni kay Delfin, Subalit
nagpagawa ng isang testamento na nag-iiwan ng lahat ng kayamanan sa dalawa niyang
anak; si Meni ay hindi pinagmanahan.

Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni Delfin.

Paminsan-minsan, kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga damit o
nagsasangla ng kanyang mga alahas noong dalaga pa. Ito’y labis na dinaramdam at
ikinahiya ni Delfin at ng kanyang ate, subalit wala naman silang maitakip sa
pangangailangan.

Sa simula, si Meni ay dinadalaw ng dalawang kapatid, lalo na si Talia, at

pinadadalhan ng pera at damit. Subalit ang pagdalaw ay dumalang nang dumalang
hanggang tuluyang mahinto, ay gayon din ang ipinadadalang tulong. Samantala, si Don
Ramon, sa laki ng kanyang kahihiyan sa lipunan dahil sa kalapastangang ginawa ni Meni
at ni Delfin, ay tumulak patungong Hapon, Estados Unidos at Europa, kasama ang isang
paboritong utusan. Wala na siyang balak bumalik sa Pilipinas. Nakalimutan niya ang
pagwasak na nagawa niya sa karangalan ng maraming babae na kanyang kinasama; ang
tanging nagtanim sa kanyang isip ay ang pagkalugso ng sariling karangalan sa mata ng
lipunan dahil sa kagagawan ni Meni.

Samantala, nagluwal ng isang sanggol na lalaki si Meni. Sa pagnanais na

makapaghanda ng isang salu-salo sa binyag ng kanyang anak, susog sa mga kaugalian, si
Meni ay nagsangla ng kanyang hikaw, sa kabila ng pagtutol ni Delfin na tutol sa lahat ng
karangyaan. Ang ninong sa binyag ay si Felipe na hindi lamang makatanggi sa kaibigan,
subalit kontra rin sa seremonyas ng pagbibinyag. Bilang anarkista ay laban siya sa lahat
ng pormalismo ng lipunan. Sa karamihan ng mga pangunahing dumalo, kumbidado’t
hindi, ay kamuntik nang kulangin ang handa nila Delfin, salamat na lamang at ang
kusinero ay marunong ng mga taktikang nakasasagip sa gayong pangyayari.

Ang kasiyahan ng binyagan ay biglang naputol sa pagdating ng isang kablegrama

na nagbabalitang si Don Ramon ay napatay ng kanyang kasamang utusan sa isang hotel
sa New York. Nang idating sa daungan ang bangkay, sumalubong ang lahat ng
manggagawa sa pagawaan ng tabako sa atas ni Don Felimon, kasosyo ni Don Ramon, na
nagbabalang hindi pasasahurin sa susunod na Sabado ang lahat ng hindi sasalubong.

Kasama sa naghatid ng bangkay sa Pilipinas si Ruperto, ang kapatid ni Tentay na

malaon nang nawawala. Pagkatapos makapaglibot sa Pilipinas, kasama ng isang Kastilang
kinansalaan niya sa maliit na halaga, siya’y ipinagbili o ipinahingi sa isang kaibigang
naglilingkod sa isang tripulante. Dahil dito, nakapagpalibot siya sa iba’t ibang bansa sa
Aprika at Europa, at pagkatapos ay nanirahan sa Cuba at California, at sa wakas ay
namalagi sa New York. Doon siya nakilala at naging kaibigan ng utusang kasama ni Don
Ramon na naninirahan sa isang hotel na malapit sa bar na kanyang pinaglilingkuran. Si
Ruperto ang nagsabi kay Felipe na kaya pinatay si Don Ramon ay dahil sa kalupitan nito
sa kanyang kasamang utusan.

Ang libing ni Don Ramon ay naging marangya, kagaya ng kasal ni Talia. Hanggang
sa libingan ay dala-dala pa ng mayamang pamilya ni Don Ramon ang ugali ng
karangyaan ng pananalat at paghihirap ng maraming mamamayan. Sa libingan ay
Naiwan sina Delfin at Felipe na inabot ng talipsilim sa pagpapalitan ng kuro-kuro at
paniniwala.

Naalaala ni Felipe ang kaawa-awang kalagayan ng mga kasama’t utusan ng

kanyang ama. Nasambit ni Delfin ang kawalang pag-asa para sa maralitang mga
mamamayan habang namamalagi sa batas ang karapatan ng mga magulang na
magpamana ng yaman at kapangyarihan sa mga anak. Nagunita nila ang laganap na
kamangmangan at mga pamahiin, ang bulag na pananampalataya. Kakailanganin ang
mahaba at walang hanggang paghihimagsik laban sa mga kasamang umiiral. Marami
pang bayani ang hinihingi ang panahon. Kailangang lumaganap ang mga kaisipang
sosyalista, hindi lamang sa iisang bansa kundi sa buong daigdig bago matamo ang tunay
at lubos na tagumpay. Napag-usapan nina Felipe at Delfin ang kasaysayan ng anarkismo
at sosyalismo – ang paglaganap nito sa Europa, sa Aprika, at sa Estados Unidos. Sinabi ni
Felipe na ang ilang buhay na napuputi sa pagpapalago ng mga ideyang makamaralita ay
kakaunti kung ipaparis sa napakamaraming tao na araw araw ay pinahihirapan. Subalit
matigas ang paninindigan ni Delfin laban sa ano mang paraang magiging daan ng
pagdanak ng dugo.

Sa kabila ng pagkakaibang ito ng kanilang paninindigan ay nagkaisa sila sa

pagsasabi, sa kanilang pag-alis sa libingan, noong gumagabi na, “Tayo na: iwan nati’t
palipasin ang diin ng gabi."