Filipino

Kasaysayan ng Wikang Filipino Katangian ng Wika // Panahon ng Kastila 1. Dinamiko/Buhay 2. Malikhain 3. Systema ng tunog at Kahulugan 4. Recursive/Generative 5. Isang Social Phenomenon 6. Isang Mental Phenomenon Siyam na Diyalekto Tagalog Bikolano Cebuano Illokano Hiligaynon Kapampangan Pangasinense Waray Maranaw Tuntunin sa Panghihram ng Salita Alfabeto: a. Filipino b. Baybayin ayon sa Kastila c. Baybayin ang Ingles ayon sa Fil. d. Hiramin nang buo Halimbawa: 1. Ability Kakayahan [A] 2. Christmas Tree Krismas Tri [C] 3. Science Science [D] 4. Chair Silya [B] 5. Chalk Tisa[A]//Tsok[C] Alfabetong Filipino I. Bago dumating ang mga Kastila Alibata Katutubong Palatitikan II. Panahon ng Kastila Abecedario Alpabetong Espaol III. Lumang Balarila *Lope K. Santos Ama ng Balarilang Filipino Abakada: Patinig: a e i o u IV. 1976 Alpabeto 20 Abakada 3 Digrapo [ch, ll, rr] 23 5 Patinig, 26 Katinig V. 1987Alpabeto Inalis ang Digrapo Kautusang Pangkagawaran Blg. 81 ng DECS VI. 2001 Kasalukuyan Alfabeto Binigyan tuon ang mga tuntunin sa paggamit ng 8 hiram na letra (28 na letra) Pagkakaroon ng patnubay sa ispelling at panghihiram ng salita (C F J Q V X at Z) Ponolohiya - Pag-aaral ng mga tunog. Ponema Yunit ng tunog na nagbubuklod ng salita.

Ponemang Segmental Pares Minimal magkaiba ang kahulugan, pero parehas ang pagbigkas. Ponemang Malayang Nagpapalitan Hal. Lalaki Lalake Babae Babai Madiin Mariin Madumi Marumi Diyalekto Dayalekto Ponemang Suprasegmental p.53 Haba (Length) haba ng bigkas Tono (Pitch) Antala (Juncture) pansamantalang pagtigil pag nagsasalita Diin (Emphasis/Stress) Ang lakas o bigat sa pagbigkas

Klaster ay ang dalawa o higit pang magkakatabing konsonant sa loob ng isang salita. Halimbawa: Eroplano Grapo Diptonggo ang magkatabing patinig. (AY, EY, IY, OY, UY, AW at IW.) Halimbawa: Tagumpay Dilaw MaLUmay: Walang Tuldik. (Dalaga) MaLUmi: Pawas. (Malmi) MabiLIs: Pahils (Mabil s) MaragSA: Pakupy (Dukh) Pagbuo ng Salita/Kayarian p.68 Payak, Inuulit, Maylapi, Tambalan Payak Hal. Ulan, Basag, Aral Inuulit Ganap: gabi-gabi, tayu-tayo Di-Ganap: aawit, uusok Maylapi Unlapi : Umalis Gitlapi: Sinulat Hulapi: Alisin Kabilaan: Nagtalunan Tambalan Asal + Hayop = asal-hayop (ill-mannered) Bahay + Hari = bahayhari (Rainbow) Hampas + Lupa = hampaslupa (Bum/Hobo) Silid-tulugan (Sleeping Room) TALASALITAAN (2nd Q) Pipis- Pango likumin ipunin/kolektahin Mahahabag Maaawa Napopoot - Nagagalit Punto Tono sa pagsalita Ipinid - Isara Nalulumbay Nalulungkot Morpolohya Morpema Pinakamaliit na elemento ng pananalita Pagbubuo Salitang Ugat, Paglalapi, Pagtatambal & Pag-uulit Kayarian Payak, Maylapi, Tambalan, Inuulit

*Di ko alam kung kasama ito. Asimilasyong Di-ganap

-ng = m // n (Pang-laba = Panlaba Mangbato - Mambato) Asimilasyong Ganap

-ng = m // n (Pantakot Pantakot = Panakot) Metaesis -Nagpapalit ng posisyon (Linabhan = Nilabhan) Pagkakaltas (Sarahan = Sarhan Bukasan = Buksan) Pagpapalit Mandadagit Mandaragit Tuluy-Tuloy Tuluy Tuloy Reduplikasyon Panunuluyan- Panuluyan Paniniwala Paniwala Pagdaragdag Paalala + Han = Paaalahan//Paaalahanan Anyo ng Pangungusap/Sintaksi Payak 1 sugnay na Malaya (SM) / Nagpapahayag ng isang diwa/kaisipan lamang. Tambalan 2 SM o higit/Pangungusap na nagpapahayag ng dalawang diwa/kaisipan. (At, Pati, Saka, O, Ni, Maging, Ngunit) Hugnayan 1 SM + 1/ 2+ Sugnay na di-makapag-iisa (SDM)//Pangungusap na binubuo ng isang punong kaisipan Langkapan Pangungusap na nagbubuo ng dalawang punong kaisipan. Nalilito ka pa? p. 96 Elemento/Langkap ng Balita Kapanauhan (Timeliness) Kalapitan (Proximity) Katanyagan (Prominence) Tunggalian (Conflict) Kahulugan/Kalalabasan (Significance)

. Tuldok , - Kuwit ? Tandang Pananong ! Tandang Padamdam - = Gitling ; - Tutuldok = Gatlang Panipi : - Tuldok-tuldok Anyo ng Pagpapahayag Paglalahad Magpaliwanag Paglalarawan Bumuo ng Imahe Pagsasalaysay Magkwento Pangangatwiran Mangumbinsi/Magpaniwala Balita -isang pangyayari na naganap na, nagaganap o magaganap pa na. Ito ay makatotohanan, tumpak, kawili-wili at walang kinikilingan. Katangian -Kawastuhan -Timbang (Balanse/Binibigay dii) -Walang kinikilingan o obhetibo (objective) -Kaiklian at Kalinawan -Kasriwaan

Pambihira (Oddity) Hayop (Animals) Pagbabago (Change) Pangalan (Names) Pamukaw/Damdamin (Human Drama Interest) Kasarian (Sex/Gender) Romansa at Pakikipaguna (Romance Pag-unlad (Progress) and Adventure) Bilang (Numbers) Kagamitan anong bagay ginamit upang magawa ang kilos Inverted Pyramid TAGILO (Refer to your notes on this Ganapan lugar ng ginanapan one) Sanhi kung ano ang dahilan ng pagkaganap ng kilos ng Pamatnubay pandiwa Maituturing na buod na balita Uri Kombensyonal/Kabuuran Pamatnubay (Summary Lead) -Karaniwan Direksyunal hal. Ang mga tao ay nagtungo sa EDSA upang Di Kombensyonal/Makabagong Pamatnubay (Novelty Lead) mag-alsa. -Madaling makatawag Hal. Kampeon si Manny sa Laban! Pakikipanayam Panggulat Pagkakaiba Informativ p. 38 Saligan Paglalarawan Nagpapaliwanag ng mahalagangimpormasyon o Tahasang-Sabi Epigram kaalaman nang malinaw at walang pakiling. Tanong Descriptiv p. 94 Ang mambabasa ay direktang nakasaksi sa mga Kaganapan ng Pandiwa pangyayaring inilalahad sa pamamagitan ng 7 Uri D A L G I K S masining na paglalarawang ginamit ng manunulat. Bahagi ng panaguri ng pangungusap na nagbibigay ng (Parang pagpinta [painting]) ganap na kahulugan sa pandiwa. Argyumentativ p. 9 Uri Direksyunal Aktor Layon Ganapan Instrumental Kalaanan Sanhi Ibang Tawag Direksyonal Tagaganap Gol (Goal) Lokasyon/Lokatib (Locative) Gamit/Kagamitan Tagatanggap/Benepaktibo Naglalahad ng proposisyon ng manunulat na naglalayong makahikayat at magpaliwanag ng kanyang pananaw(paningin) sa mga mambabasa. Ekspositori p.182 nagbibigay ng impormasyon at nagpapaliwanag tungkol sa isang paksa. paggamit ng totoong datos at istatistika pagsasaad ng sanhi at bunga pagbibigay ng mga makatotohanang halimbawa o resulta ng pananaliksik Pang-Ugnay: Pang-angkop p. 312 kinokonekta ang isang pangungusap. -na at -ng Halimbawa:

Dahilan/Kosatib (Causative)
OR

Tagaganap Gumaganap sa Kilos na sinasaad na pandiwa Layon bagay na tinutukoy ng pandiwa Tagatanggap sino nakikinabang sa kilos ng pandiwa

Mapagmahal na pangulo Mabuting pangulo Pang-ukol -Nagsasaad ng kaugnayan ng pangngalan o panghalip sa ibang salita. Halimbawa: Para sa Labag sa Ukol sa Ayon sa Tunkgol sa Para kay/kina Batay sa Pangatnig -bahagi ng salita nag-uugnay ng isang salita o kaisipan sa isang pangungusap. a. Pamukod - maging, ni, o b. Paninsay o Pasalungat - subalit, datapwat, bagamat c. Panubali o Panlinaw - kung, kapag, pag d. Pananhi - sapagkat, dahil sa, palibhasa Pang-abay p.291 Ingklitik man, kasi, sana, tuloy, nang, etc. Pamanahon sumasagot sa tanong kailan Panlunan sumasagot sa tanong saan Pamaraan sumasagot sa tanong paano Pang-agam nagsasaad ng pag-aalinlangan (tila, marahil) Talambuhay Talambuhay na Pang-iba -paglalahad ng mga kaganapan sa buhay ng isang tao na sinulat ng ibang tao Talambuhay na pansarili -paglalahad tugnkol sa buhay ng isang tao na siya mismo nagsulat. Talambuhay Karaniwan -paglalahad tungkol sa buhay na isang tao mula pagsilang hanggang kamatayan. Talambuhay Di-karaniwan o Palahad -walang masyadong detalye tungkol sa buhay. Binibigyan pansin lang ditto ay ang mga layunin, adhikain, simulain, paninindigan ng isang tao. Korido - isang uri ng panitikang Pilipino, isang uri ng tulang nakuha natin sa impluwensya ng mga Espanyol. Ito ay may sukat na walong pantig bawat linya at may apat na linya sa isang stanza. Ang korido ay binibigkas sa pamamagitan ng pakantang pagpapahayag ng mga tula. Sukat ng Korido: tig-8 pantig ang bawat taludtod Awit - isang uri ng tulang pasalaysay na binubuo ng tigaapat na taludtod ang bawat saknong, na ang bawat taludtod ay may lalabindalawahing pantig, at ang tradisyonal na dulong tugma ay isahan. Sukat ng Awit: tig-12 pantig ang bawat taludtod. Tayutay: Simile/Pagtutulad Hal. Ako ay parang alitaptap. Metapora/Pagwawangis Hal. Ako ay isang isda. Pagmamalabis (Hyperbole) Hal. Bumaha ng luha ang babae. Pagsasatao/Personipikasyon Hal. Naglalakad ang bolpen ko. Pagpapalit-tawag Hal. Ang haligi(tatay) ng tahanan Ang bulaklak(babae) ng pamilya..

Pagpapalit-Saklaw (Buo pero sabihin mo yung parte) Hal. Sampung daliri (Dalawang kamay) Panawagan Hal. O, Pagmamahal, bakit mo ako pinatay? [? Corny.] Sining at Pagkwento Katuturan Isangmalikhaing pagbasa ng mga akdang panitikan nang may wastong tinig at sa paraang mensahe. Mga dapat tandaan -Wastong paghinga -Tiyak na panggagalingan ng tinig -Wastong pagpupukol ng tinig -Katamtamang lakas -Wastong bigkas ng mga pantig, patinig & mga salita -Wastong pagbubukod-bukod ng mga salita at parirala ayon sa diwa. -Angkop ng damdaming ipinahahayag ng binabasa Layunin na Programang Panliterari -Maiparating ang minanang panitikan -Maipaunawa ang mga elemento ng panitikan at mapatnubay na makapili ng mahuhusay na panitikan -lumaking nauunawaan ang kanyang sarili -mataya ang kanilang nabasa Paghahanda at Pagsasagawa -Pumili ng kwentong angkop sa edad at karanasan ng mga bata; bukod sa nagtataglay ng katangiang maikli, may kaunting tauhan at usapan at higit sa lahat nakakaaliw. -Pag-aralan at balagkasin ang kwento - May pagmamahal sa gawaing pagkukwento -May malawak na talasalitaan -May malawak na memorya -Masayang disposisyon/ Diwa ng tawa (Sense of humor) -May personalidad -May katamtamang lakasng tinig na nag-iiba ayon sa karakter na kumikilos/nagkukwento. Katutubong Panitikan Salawikain p.66 patalinhagang pahayag na ginamita ng matatanga noong unang panahon upang mangaral, magpayo at ituwid ang mga kabataan sa tamang landas at kabutihang asal. Epiko Greek Word/Griyego Epos (Salawikain/Awit) -Mahabangtulang pasalaysay maaaring binibigkas o inaawit. Nagsasaad ng kabayanihan at mahiwagang pangyayari sa buhay ng tauhang may natatanging lakas. Bugtong Maikling tugmaan para magamit mo ang iyong kaisipan. Alamat Kwento tungkol sa pinagmulan ng mga bagay Anekdota Kwento tungkol sa isang karanasan nanangyari sa iyo at naturuan ka ng magandang aral, 3rd Person POV Maikiling Kwento Short story. Duh. Zarzuela ay isang Kastilang uri ng lirika-dramatiko na nagpapalit mula sa binibigkas patungo sa inaawit na mga eksena, na sinasama ang mala-opera at tanyag na awitin, gayon din ang sayaw. Lumawak ang uring ito sa mga kolonya ng Espanya, kabilang ang Pilipinas na naging isang tradisyon. Tula -Ang tula ay anyo ng panitikan at ito ay binubuo ng taludtod, nagpapahayag ng damdamin ng isang tao. Binubuo ito ng

mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud. -Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong. Dula Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo sa dula ay ang paglabasmasok sa tanghalan ng mga tauhan. Mito Tradisyonal na kwento. Karaniwang tinatalakay ng mga kwentong mito ang mga diyos at nagbibigay ng mga paliwanag hinggil sa mga likas na kaganapan. **** Stories needed to be read/remembered [I think]: Bantugan Alamat ng Paru-Paro Anekdota ni Manuel Quezon Makapaghihintay ang Amerika (Dula) Pahimakas (Tula) Minsan Maging Guro Ibong Adarna