ISANG PAGSUSURI

na iniharap kay
Bb. Aida V. Catibayan
Guro sa Filipino IV

Bilang Bahaging Katuparan

sa asignaturang Filipino
Ikaapat na Taon
Paaralang Sekundarya

ni
Peter John E. Bacomo
IV-Gold
Dasmariñas East National High School
San Simon, Dasmariñas, Cavite
ika-2 ng Pebrero, 200
Talahanayan ng
Nilalaman

I. Panimula
II. Mga Tiyak Na Layunin
III. Kahalagahan ng Pag-aaral
IV. Saklaw at Delimitasyon ng Pag-aaral
V. Katuturan ng mga Katawagang Ginamit
VI. Sandigan ng Pag-aaral at mga Kaugnay na
Literatura
VII. Istratehiyang Ginamit at Pinagkunan ng
Datos
VIII.Paglalahad
IX. Paglalagom at Kongklusyon
X. Pagbibigay ng Rekomendasyon
 XI. Bibliograpiya

Panimula
Ang tuberculosis ay nananatiling malalang sakit na siyang malaking
suliranin sa Pilipinas. Dinadapuan ng sakit na ito maging bata man o matanda.
Araw-araw, mayroong dalawang batang wala pang limang taong gulang ang
nagkakasakit ng tuberculosis. Hindi rin nalalayo ang nalalapit nilang kamatayan
sa pagdapo ng sakit na ito sa kailang katawan. Ang tuberculosis ay makukuha
mula sa kumakalat na mikrobyo nitong dala ng hangin. Nagmumula ang mga
mikrobyong ito sa mga taong may sakit sa pulmon, na sa pamamagitan ng
kanilang pag-ubo ay lumalaganap ang mikrobyo ng TB.
TB.

Nakatawag sa aking pansin ang lumalaganap na sakit na ito kung kaya’t

isa ako sa mga naalarma sa pagkalat nito. Bilang isang manunulat sa
Pamanahong Papel na ito, ay nais kong maibahagi sa mga mambabasa ang
bunga ng aking pananaliksik ukol sa paksang ito. Lubos akong naliwanagan nang
malaman ko ang bawat detalye ukol sa sakit na ito. Kaya naman alam kong
makatutulong ito upang makapag-bigay kaalaman at maibahagi ko ang aking
natutunan sa masusing pagsasaliksik.

Ang limang pangunahing mensahe sa kabanatang ito ay makatutulong sa

mga pamilya at pamayanan upang malaman na ang tuberculosis ay maiiwasan,
higit diyan, sa kabila ng kamahalan ng gamot na kinakailangan upang malunasan
at maiwasan ito, kinakailangan ding kumilos ang mga pamilya at pamayanan
upang mabawasan ang pagkakasakit a pagkamatay ng mga bata at matanda
mula sa TB.
TB. Ang mga napakamamahal na gamot para sa TB ang labis na
nagpapahirap sa mga pamilya.

Mga Tiyak na Layunin

Isa sa mga layunin ng Pamanahong Papel na ito ay malaman kung gaano
kalala ang isang sakit na tinatawag na tuberculosis.
tuberculosis. Ito rin ay nakatutulong upang
maibahagi at malaman ang mga dahilan nang pagkakaroon ng ganitong uri ng
sakit, mga sanhi nito, mga sintomas at mga maaaring lunas dahil ang
tuberculosis ay isang laganap na nakamamatay na sakit.

Layunin din ng aking pagsasaliksik at pag-aaral ukol sa paksang

tatalakayin na maibahagi ang aking kaalaman na bunga ng mausisang
pananaliksik at pag-aaral ukol sa sakit na lumalaganap na sa iba’t-ibang parte ng
bansa at nang buong mundo. Nakatutulong din ito sa pag-aaral ng isang mag-
aaral na nais makapagtapos ng isang kurso ukol sa pag-aaral sa mga sakit gaya
ng medisina. Maaari itong maging gabay sa pagtahak ng ibang mga
mananaliksik tungo sa pag-aaral nila ng mga paksang may kaugnayan dito.

Kahalagahan ng Pag-
aaral
Bilang manunulat at tagapagsaliksik ng Pamanahong Papel na ito,
masasabi ko na napili ko ang ganitong paksa sapagkat naglalayon ito na
matalakay ang mga suliranin at mga dahilan ng pagkakaroon ng sakit na
tuberculosis.
tuberculosis. Nais kong ipaalam na ang sakit na ito’y hindi lang nagpaalarma sa
ating bansa kundi sa buong mundo.

Makatutulong ito sa mga taong dumaranas ng sakit na ito. Tumutulong din

ang paksang ito sa iba pang mga mag-aaral at mananaliksik na palawigin pa ang
kaalaman ukol sa nasabing paksa. Natatalakay dito ang mga lunas na maaring
maibigay sa mga may sakit na tuberculosis at kung paano ito maiiwasan.
Nagbibigay din ito ng karagadang kaalaman tungkol sa sakit na ito.

Saklaw at Delimitasyon ng
Pag-aaral
Sa dinami-rami ng sakit na kumakalat sa buong bansa at sa buong mundo
gaya ng cancer, AIDS, STD, asthma, hepatitis, malaria, dengue at iba pang
nakamamatay na sakit, ang sakit na tuberculosis ang nakakuha ng aking
atensiyon upang bigyang-linaw at pansin sa pamamagitan ng masusing pag-
aaral. Makatutulong ang pagtalakay sa isyung ito upang mabuksan ang
kamalayan ng bawat isa sa nakamamatay na sakit na ito.

Sa aking pag-aaral na ito ay nais kong ipaalam at ibahagi ang aking

natutunan ukol sa paksang tinalakay. Ang pagpapakilala sa sakit na ito, ang
sintomas ng tuberculosis ang mga yugto ng TB, TB, paraan ng pag-iwas, mga
pangunahing lunas o paggagamot, at mga mensahe ukol sa sakit na ito na
suliranin ng mga mamamayan ang nilalaman ng pananaliksik na ito. Maari itong
mapag-aralan ng mga kabataan at ng mga pamilya na batid at may kamalayan
sa sakit na tuberculosis.

Katuturan ng mga
Katawagang Ginamit
Ang tuberculosis ay isang sakit na maari naming maiwasan, subalit
nagiging sanhi ng paghihirap at pagkamatay ng maraming bata. Mahalagang
mabigyan ng proteksiyon ang ating mga anak laban sa TB

Ang Isoniazid (INH) ay isa sa mga pinaka kilalang gamot upang

malunasan ang tinatawag na active tuberculosis. Mura, epektibo at madaling
inumin. kaya nitong sawatain ang karamihan sa sakit na TB.
TB.
 Ang mga gamot na Isoniazid at Rifampin (RIF)ay
(RIF)ay susi o klabe sa
panggagamot, sapagkat ang mga ito ay nagpapalakas ng resistensiya, alinman
sa dalawa ng Pyrazinamide at Streptomycin Sulfate o Ethambutol HCL ay
idinadagdag sa regimen.
regimen. Kapag ang pasyente o may sakit ay hindi makainom ng
Pyrazinamide,
Pyrazinamide, ang siyam na buwan na regimen ng Isoniazid at Rifampin ay
inirerekomenda.

Sandigan ng Pag-aaral
at
mga Kaugnay na
Literatura
A yon sa isang web article ng www.americanchemistry.com,
www.americanchemistry.com, hindi masasabing
nagbalik na ang nakamamatay na sakit na tuberculosis, bagkus, hindi naman ito
umaalis. Lalo lamang itong lumalala at pagkatapos ay papatay na ng ilang-daang
mamamayan. Isang matinding pagtaas ng TB sa isang multidrug-resistant form sa
bansang Russia. Ang mga ito ay naisulat ng isang veteran journalist na si Merrill
Goozner.
Goozner. Siya ang Chief Asia Correspondent at Chief Economics Correspondent para sa
The Chicago Tribune.
Tribune. At siya na ngayon ang Director of the Integrity in Science Project at
the Center for Science in the Public Interest.
Interest.

Ayon pa kay Merrill Goozner, mula naman sa August 27, 2008 na podcast nila ni
Steve Mirsky na aking nakuha sa Scientific American at www.SciAm.com,
www.SciAm.com, ang pinaka
episentro ng sakit na tuberculosis ay sa mga kulungan sa bansang Russia.
Russia. Masasabi daw
itong starting point ng sakit. maraming mga tao ang nagsisiksikan sa masikip na piitan.
At sa ganitong pagkakataon, nagsisimula na silang dumanas ng matinding stress. stress. Aniya,
“people don't realize is that a third of the world's population has what's called latent TB
in them. But their immune systems have combated it successfully on their initial
infection and it basically stays submerged within your body. If you have it, you will have
it for [your] entire life. But what happens is that if you're under tremendous stress, poor
nutrition, you know, your immune system becomes weakened and it can emerge again
and become a virulent infection, and that's what happened in Russia. And there is some
thought that when this emerged in the New York City prison system in the mid '90s, that
it in fact had been introduced there by some of the Russian population that had left the
former Soviet Union, wound up in New York. There is a very large Russian population in
New York and that some of those people ended up in the prison system and just as it
spread a plague in Siberia it spread it in New York City. The pioneering work of—who is
now the Health Commissioner—Tom Frieden was very successful in stamping out and
showing that you can in fact treat tuberculosis and some of the techniques that he used
there were later transferred back to Russia by some of the NGOs that we visited there
and so it's on the one hand you could say, yes when they put people who are infected
with multidrug tuberculosis in the same ward together, they isolate him from everybody
else but they are all in there together you said, it might got to you, you could have
transmission and retransmission between each other, sort of like a colony for breeding.”

Ang tangi niyang payo sa mga mambabasa ay habang maaga pa ay alamin na

ang mga nararamdaman upang hindi na ito lumala pa. Simulan ito sa mga bata na
nararapat lang mapabakunahan ng tinatawag na BCG.
BCG.

Istratehiyang Ginamit
at
Pinagkunan
ng Datos
Sa tulong ng makabagong teknolohiya, ang paggamit sa internet ang
pinagmulan ng aking pananaliksik at ang mga datos na aking nakuha. Sa internet
ko din nahanap ang bawat detalye ukol sa aking paksang tinalakay. nakatulong
ito ng malaki sapagkat naibahagi ko ang mga pag-aaral ko tungkol sa
nakamamatay na sakit na tuberculosis na siyang pumukaw sa aking atensiyon
upang mabuksan ang ating kamalayan sa sakit na ito na hindi lamang kumitil ng
buhay sa ibang bansa kundi sa ating bansa mismo.

Ang estratehiyang ito ay lubos na nakapagpaunlad sa aking kaisipan.

Nagbigay-daan ito sa aking isip na hindi lamang ang mga malalaking isyu ang
dapat na bigyang-linaw, bagkus, simulan natin sa mga bagay na nagbabantang
lumaganap at magsanhi ng malaking suliranin sa ating bansa. Isa pa ay
nakatulong din ito upang malaman ko ang mga pangyayari sa ibang bansa
tungkol sa paksang ito.
 Paglalahad
Simulan natin ang paglalahad ng aking pagsasaliksik o pag-aaral ukol sa
paksang ito sa isang maikling pagpapakilala kung ano nga ba ang sakit na
tuberculosis o mas kilala bilang TB. Anu-ano nga ba ang mga yugto ng TB?
TB? Ano
ang paraan upang maiwasan? May paraan ba upang malunasan ang sakit na ito?
Sa kabanatang ito, bibigyang linaw natin ang mga katanungang pumapaloob sa
paksang ito.

Ano nga ba ang Tuberculosis o TB? TB? Ang TB ay impeksyong sanhi ng

bakteryang Mycobaterium tuberculosis. Ito ay nakakahawang sakit na
kumakalat sa hangin katulad ng mikrobyo na tinatawag na bacilli.
bacilli. Ang baga ang
pinaka apektado nito bagama’t maari ding makaapekto sa ibang ng katawan
tulad ng lymphatic system, central nervous system, the circulatory system, the
genitourinary system, mga buto,
buto, joints at kahit ang balat.
balat. Apektado ang one-third
ng populasyon ng mundo. Ang lahat ng apektado at hindi naglilinang ng sakit,
bagkus, ang di-kitang sakit na walang sintomas ay maaaring mangyari. Ang isa
sa sampu o 1 of 10 ng mga may sakit na Tuberculosis ay lalala pa sa isa pang
aktibong sakit. At kung hindi agad malulunasan, maaaring kamatayan ang
kahahantungan.

Ang TB kumakalat sa pamamagitan ng malapit na kontak sa isang

maysakit nito. Kapag siya’y umubo, sumigaw, bumahin o nagsalita, ang mga
taong nasa paligid niya ay maaring makalanghap ng maliit na patak o tilansik na
may kasamang bakterya. Ito ay nauunot sa kaloob-looban ng baga kung saan
nagmumula ang impeksyon.

May mga lunas ba o gamot sa may sakit ng TB?

TB? Sa halos bawat kaso ay
maaring magamot ang TB, TB, ngunit kapag lamang isinagawa ang ganap na
panggamot ayon sa inireseta sa loob ng hindi bababa sa anim na buwan. Ang
mga tao na may TB ay bibihirang nagpupunta sa ospital para magamot bagaman
maari silang tanggapin sa ospital nang talagang pamamadalian upang
makumpirma ang pagkakatuklas at maumpisahan ang kanilang paggamot.
Subalit, ang mga tao na may TB ay kailangang dapat na masubaybayan nang
matinde ng isang nars sa klinika ng dibdib (chest clinic nurse)
nurse) sa kabuuan ng
paggamot sa kanila, upang matiyak na tinatanggap nang wasto ang paggamot at
upang maisaayos ang anumang mga problema sa lalong madaling panahon
upang hindi magambala ang paggamot. Ang batayang paggamot para sa TB ay
isdang kumbinasyon ng tatlo o apat na mga antibiotics sa loob ng karagdagang
apat na buwan.

Karamihan sa mga pasyenteng may sakit na TB ay nagagamot ngunit

hindi sila maaaring uminim ng kaunti o tumigil hanggang wala pa sa itinkdang
panahon ng pag-inom ng gamot. Ang mga kasalukuyang gamot sa TB ay ang
mga sumusunod:

> Isoniazid (INH)

> Rifampin (RIF)
> Ethambutol (HCL)
> Pyrazinamide

Ang apat na mga pangunahing antibiotics para sa paggamot sa TB ay

tinatawag na ISONIAZID,
ISONIAZID, RIFAMPICIN,
RIFAMPICIN, PYRAZINAMIDE at ETHAMBUTOL.
ETHAMBUTOL. Ang mga
ito ay palaging inirreseta nang magkakatambal upang mabawasan ang peligro na
magkroon ng kakayahan ang bakterya na hindi matablan ng isa o higit pa sa mga
gamot. Kadalasang ang mga tao sa umuunlad na mundo ay hindi alam kung saan
makakahanap ng gamot. Madalas na kamatayan ang kanilang kinahahantungan.

Ang Isoniazid (INH) ay isa sa mga pinaka kilalang gamot upang

malunasan ang tinatawag na active tuberculosis. Mura, epektibo at madaling
inumin. kaya nitong sawatain ang karamihan sa sakit na TB.
TB. Kadalasan itong
inirerekomenda sa mga taong may:

> taong may malapit na kontak sa isang maysakit.

> isang positive tuberculin skin test reaction at isang abnormal chest x-
ray na kinakailangan ng inactive TB.
> isang tuberculin skin test na nagbago mula negative to positive sa
loob ng nakaraang dalawang taon.
> isang positive skin test reaction at isang espesyal na medical
condition (halimbawa, AIDS o HIV infection o diabetes)
diabetes) o ang mga
sumasailalim ng corticosteroid therapy positive skin test reaction,
reaction,
kahit masasabing none of the above risk factors (ang mga pababa ng
35).

Ang mga gamot na Isoniazid at Rifampin (RIF)ay

(RIF)ay susi o klabe sa
panggagamot, sapagkat ang mga ito ay nagpapalakas ng resistensiya, alinman
sa dalawa ng Pyrazinamide at Streptomycin Sulfate o Ethambutol HCL ay
idinadagdag sa regimen.
regimen. Kapag ang pasyente o may sakit ay hindi makainom ng
Pyrazinamide,
Pyrazinamide, ang siyam na buwan na regimen ng Isoniazid at Rifampin ay
inirerekomenda.
 Anu-ano ba ang mga yugto ng TB?
TB? Ang ipeksyong sanihi ng bakteryang
nagbibigay ng TB ay nagmula sa baga. Ang normal at maayos na immune system
kadalasa’y nakakayang masugpo ang impeksyon. Sa ganitong pangyayari, ang
TB ay sinasabing ng latent o in active.
active. Hindi lalala ito, mliban na lamang kung
hihina ang ummune system. Sa latent TB, ang tanging palatandaan ng
impeksyon ay positive skin test.
test. Ang mga taong may latent TB ay hindi masugpo
nito ang latent TB.
TB. Dahil dito, lilitaw ang mga palatandaan ng active TB. TB. Kasama
dito ang lagnat, pangiginaw, pamamawis sa gabi, pamamayat, pag-ubo na may
kasamang plema o dugo at paghihingal. Kung ang impeksyon ay kumakalat sa
ibang bahagi ng katawan, maaring makaranas ng ibang sintomas, depende sa
bahagi ng katawan na apektado. Ang taong may active TB ay makakahawa ng
iba.
Maiiwasan ba ang nakahahawang sakit na TB? TB? Ang pinkamahalaga at
pinakamabisang paraan upang maiwasan ang pagkalat ng TB sa bansang ito ay
ang matuklasan ang mga tao na taglay ang karamdaman sa lalong madaling
panahon at siguraduhin na matatanggap nila ang ganap at wastong pangagamot.
Ito ang dahilan kung bakit napakahalagang mapag-alaman ang tungkol sa
karamadaman. Ang BCG ay dating inihandog nang paulit-ulit sa mga tinedyer sa
UK o United Kingdom,
Kingdom, ngunit hindi kailangan ito naging lubhang matagupay sa
pagkontrol ng karamdaman. Ang patakaran ay naging mas aktibo na ngayon, at
naghahandog ng proteksyon sa mga kumakaharap sa mas mataas na panganib,
lao na ang mga bagong panganak na sanggol na mas naganganib kung ihahabing
sa pangkalahatang populasyon sa nahaharap sa TB. TB. Mabibigyan ng proteksiyon
ang mga bata laban sa TB sa pamamagitan ng pagbabakuna ng BCG na dapat
maibigay pagka panganak o sa loob ng isang buwan na maisilang ang sanggol.

Sapagkat ang TB ay maaring makaapekto sa halos anumang bahagi ng

katawan, ibat-ibang mga sintomas nito. Ang pinaka-karaniwang anyo ng TB ay
ang pulmonary TB.
TB. Ang isang tao na may TB sa baga ay karaniwang:

> Mawawalan ng gana at mababawasan ng timbang.

> Magkakaroon ng makulit na ubo, na patuloy nalalala sa loob ng ilang mga
lingo o buwan.
> Magpapalabas ng plema, maari din silang umubo ng dugo kapag may
napinsalang daluyan ng dugo.
> Ay di-pangkariniwang hapong-hapo.
> Ay mayroong lagnat, kadalasan ay sa gabi, na maaring magdulot ng mga
matitinding pagpapawis sa gabi.

Gaano kahirap Mahawaan ng TB? TB? Medyo mahirap mahawaan ng TB at

karaniwan ay kailangan ng matagal at paulit-ulit na pagkakausap sa isang tao na
may nakakahwang TB,TB, tulad ng pakikisama sa kanya sa iisang bahay. Kahit na
ganoon, hindi lahat na naimpeksyunan ng bakterya na sanhi ng TB ay
magkakaroon ng sakit na TB.
TB. (Ang karamihan humigit-kumulang siyam sa bawat
sampu) ng mga kung hindi sana’y malusog na mga tao na nadapuan ng bakterya
at hindi siya mgakakaroon ng sakit. Ang natitirang 10% ng mga naimpeksyon na
taong naharap sa TB ay magkakaroon ng sakit, ngunit hindi naman palaging
agaran, kundi ay sa ibang panohon ng kanilang buhay minsan ay makalipas ang
ilang mga dekada, ito ay sapagkat ang bakterya na sanhi ng TB ay maaring man
at buhay sa loob ng katawan sa loob ng maraming mga taon sa isang di-aktibong
katayuan nang hindi nagdudulot ng TB sa paglaon ng buhay, karandaan, ilang
mga panggamot na pang-medikal, mga malulubhang karamdaman tulad ng HIV o
buhat ng di magandang kundisyon ng pamumuhay sa pangkalahatan.

Paglalagom at
Kongklusyon
Ang aking konklusyon dito sa aking nagawang pamanahong papel ay
masasabi kong dapat nating malaman kung ano ba talaga ang Tuberculosis at
paano ito maiiwasan. Ito ay mahalaga sa pagkat ito ay pangunahing sakit dito sa
Pilipinas na kailangan ng mga mag-aaral ng medisina upang gayumpaman ay
magiging mapagmasid tayo sa ating kapaligiran lalung-lalo na sa ating kalusugan
na siyang pangunahing mahahawaan ng sakit na ito.

Ang tuberculosis ay nakaksira sa ating malusog na pangangatawan kaya

dapat tayong umiwas sa mga pangunahing dahilan nito tulad ng pag-iinom ng
alak, paninigarilyo at paggamit ng nakamamatay na bawal na gamot o
ipinagbabawal na droga. Sa ganong paraan ay magiging liwanag ang ating isipan
at hind na tyo dapat mabahala sa ganitong pangyayari.

Ilan sa mga napatunayan sa aking pag-aaral at pananaliksik ukol sa

paksang ito ay ang mga sumusunod:

1. Higit na matibay ang resistensiya sa TB ng mga batang may wastong

pagkain.
2. Mahahawa ang mga bata sa mga matatandang may sakit na nagkakalat
ng mikrobyo ng TB sa pamamagitan ng kanilang pag-ubo. Dapat
magamot ang mga matatandang may TB. TB. Hangga’t maari, dapat lumayo
sila sa mga bata upang hindi sila makahawa
3. Ang malalang TB sa bata ay TB meningitis at TB sa buto. Kakailanganin
ang napakamahal na pagpapagamot sa ospital ng mga kapus-palad na
batang ito.
 Sa aking pagsasaliksik, kailangan ng bawat isa sa ating bansa ang
maigting na pag-iingat sa ating mga kalusugan sapagkat hindi natin alam na
kumakalat na ang mga mikrobyong hindi nakikita n gating mga mata. Ang pag-
iingat ay makatutulong sa mga taong nais magkaroon ng malusog na
pangangatawan. Dahil dito, ang patakaran ay naging mas aktibo na ngayon, at
naghahandog ng proteksyon sa mga kumakaharap sa mas mataas na panganib,
lao na ang mga bagong panganak na sanggol na mas naganganib kung ihahabing
sa pangkalahatang populasyon sa nahaharap sa TB.
TB.

Pagbibigay ng
Rekomendasyon
Sa mga lahat ng mambabasa, nais kong irekomenda ang aking masusing
pananaliksik at pag-aaral ukol sa paksang tuberculosis. Bagaman na hindi
nabigyang linaw ang ilan sa inyong mga katanungan, nawa’y nagbigyan ko
naman kayo ng kaalaman tungkol sa nakahahawa at nakamamatay na sakit na
ito. Ang kamulatan ng ating mga kamalayan ang nawa’y magsilbing daan sa
pagbibigay-importansiya pag-aalaga sa ating kalusugan.

Ang aking pag-aaral ay maaaring gamitin ng ilang mga mag-aaral na nais

magkaroon kaalaman ukol sa sakit na lumalaganap na sa iba’t-ibang bansa at sa
ating bansa na rin. Makatutulong ang pananaliksik na ito na maka-iwas sa
nagbabantang sakit na ito at mababatid ng bawat isa sa atin ang kakahantungan
ng ng isang taong kulang sa kaalaman ukol sa sakit na ito.

Lubos kong inirerekomenda ko sa inyong lahat na mabasa o basahin itong

aking pananaliksik tungkol sa tuberculosis sapagkat sa paksa na ito ay
malalaman ang mga detalye at kasagutan sa mga katanungan tungkol sa sakit
na tuberculosis. Nawa’y makalinang ito sa mga pag-aaral at pagpapahalaga sa
ating kalusugan sapagkat makatutulong ito sa ating mundong ginagalawan.

Bibliograpiya
> http://www.americanchemistry.com
> http://www.buzzle.com/articles/cure-for-tuberculosis.html
> http://www.gooznews.com
> http://www.SciAm.com
> http://www.snipurl.com/goozner