Mga Teoryang

Pampanitikan

April M. Bagon-Faeldan
Ang Teoryang pampanitikan ay ang
sistematikong pag-aaral ng panitikan at
ang mga paraan sa pagaaral ng
panitikanin.Mayroong iba't ibang teorya
para sa pag-aaral na ito.
Katotohanan kaysa kagandahan ang
mababakas sa teoryang ito. Kahit sino,
ano mang bagay at lipunan ay dapat
makatotohanan ang paglalarawan o
paglalahad. Nagpapahayag din ito ng
pagtanggap sa katotohanan o realidad.
Tulad sa akda, totoong ang tao ay
nasisilaw sa ginhawang maibibigayng
kayamanan. Natanggap ng isang
tauhan ang nangyari subalit tinakasan
ng isang tauhan ang katotohanan at
siya ay nawala sa sarili. Ang sobrang
• Humanismo
May bunga ang panitikan sa tao. Sa
humanismo ang pananaw ay
nakasentro sa tao. Kinikilala ang tao
bilang panukatan ng maraming
bagay at pangyayari. Inilalarawan
kung paanong ang tao ay nakikibaka
sa buhay at mga karanasan sa
mundo. Itinatanghal ang kalagayan
ng tao bilang isang indibidwal na
may pananaw sa buhay at malayang
ekspresyon ng kakayahang
Klasisismo
Mahalaga ang panitikan sa lipunan. Sa
klasisismo, ang isang akda ay may bisa sa
pagpapayabong ng mga kaisipan ng tao.
May mga klasikal na katotohanang
ipinahahayag na nagsisilbing gabay sa
paglikha ng mga moral at pilosopikal na
ideya. Matatag ang paniniwala sa
ideyalismo. Tumatalakay ito sa mga
paksang pang alinmang panahon. Kinikilala
ang katwiran, kadakilaan at kaganapan ng
mga bagay. Ilan sa mga katangiang taglay
ng akda ay payak ngunit masining, matimpi
ngunit makahulugan, may kaayusang
alinsunod sa itinakdang kumbensyong
Pananalig pampanitikan na
pinahihigitan ang kaisipan kaysa
damdamin. Ang mga tauhan ay
angat sa karaniwang buhay, ang
anumang bagay tungkol sa
kamunduhan ay iniiwasan pagkat
ang mahalaga ay ang pagiging
marangal sa kilos at pananalita.
• Formalismo
May sariling daigdig ang akda. Sa
formalismong pananaw ay mahalaga ang
katangiang sarili ng mga sangkap ng isang
akda at ang organikong pagkakaugnay ng
bawat bahagi. Walang lugar ang
bayografikal o kontekstong historikal at
panlipunan sa pagbibigay ng kahulugan sa
akda sapagkat ito ay may taglay na sariling
kabuluhan. Mismong ang akda ang sinusuri
batay sa batas na sarili at objektiv na dulog.
Ang akda ay may sariling kaanyuan ayon sa
taglay na anyo, disenyo, imahen o
simbolismo, motif, tono at punto de vista sa
ilalim ng sistemang tekstwal. Sa
Natutukoy ang nilalaman, kaanyuan,
o kayarian at pamamaraan ng
pagkakasulat ng may-akda.  Dito
inilalabas ng manunulat ang pagiging
masining sa  paglikha ng akda.
Imahismo
Ang panitikan ay pagpipinta at eskultura.
Sa imahismong pananaw, ang kalinawan ng
isang akda ay naipahahayag sa
pamamagitan ng mga toyak na imaheng
biswal. Ang pahayag ay nagiging matulain
sapagkat ginagamitan ng mga eksaktong
paglalarawan at pagbibigay-anyo sa mga
ideya. Ang akda ay nagtataglay ng mga
salitang karaniwan ngunit mayaman sa
matayog na kaisipan. Kadalasan ay higit na
nakikita ang indibidwalidad ng makata sa
kanyang malayang taludturan at malaya
ang awtor sa pagpili ng paksa. May kulay at
hugis, dugo at laman ang akda. Malinaw,
tiyak at buhos ang pag-iisip upang
makalikha sa imahiasyon ng kongkretong
Ang layunin ng panitikan ay gumamit
ng mga imahen na higit na
maghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, ideya, saloobin at iba pang
nais na ibahagi ng may-adka na higit
na madaling maunawaan kaysa
gumamit lamang ng karaniwang
salita. Sa halip na paglalarawan at
tuwirang maglalahad ng mga imahen
na layong ilantad ang totoong
kaisipan ng pahayag sa loob ng
panitikan.
Romantesismo
Mayaman ang panitikan. Ang daigdig
sa pananaw na romantesismo ay
maganda at mabuti anuman ang bigat
ng suliranin o higpit ng pagsubok na
dumadating. Sa likod ng kasamaan at
kaguluhan ay may bagay o
pangyayaring magpapatingkad sa
angking kabutihan ng tao at laging
mangingibabaw ang pag-ibig.
Ideyalistiko ang pananaw ngunit may
pagtakas sa realidad at pagkawala sa
katwiran sapagkat may
pagkasetimentalismo. Gumagamit ng
mabulaklak na pagpapahayag,
• Tumatalakay sa mga valyu at
paksang tungkol sa
pagkamakabayan, pagkamaginoo,
pagkakristiyano ngunit may mga
karakter na hayagang mapusok ang
pagkatao, pinaiiral ang sarili at
rebolusyonaryo. Ipinakikita ang
kahalagahan ng tao anuman ang
kalagayan sa lipunan at sa nasa
lipunan nag-uugat ang kasamaan ng
tao. Sinusuri ang tagumpay at
kasawian ng tao na naghahatid sa
Higit na pinahahalagahan ang
damdamin, kung gaano ang higpit ng
klasisismo ay gayon ang kalayaan ng
romantisismo.
• Eksistensyalismo
• Ang realidad ay ang nagaganap.
Ang pananaw ng eksisytensyalismo
ay kumikilala sa esensya ng tao na
walang iba kundi kung ano ang
kanyang nililikha sa kanyang sarili
depende sa lawak ng kanyang
kakayahan at limistasyon o
hangganan. Pananagutan ng tao ang
kanyang sarili at walang kaugnayan
ang kapaligiran at minanang
katangian sa kanyang hangarin at
Naniniwala ang mga romantisist na
ang tao ay may kapasidad na bumuo
ng sarili nilang daigdig. Sa panahon
ng mga suliranin makakalikha ang
tao ng mga gawaing maaring
makaaliw sa kanya upang sandaling
lumipas ang dinadala na naghahari
sa kabuuan ng akda. Ang mga ito ay
maaring madama sa tulong ng mga
salitang ginagamit sa akda. Sa
pamamagitan nito, makikilala ng
nangingibabaw na damdaming
napulutan sa kabuuan ng akda. Ito'y
namayagpag sa panahon ng
• Siya ay malayang pumipili at
magpasya sa sariling kahihinatnan o
kapalaran. Bawat tao ay isang
hiwalay na entidad na hindi
nakakikilala sa mga katotohanan,
pagpapahalaga at kahulugan ng tao.
Inilalarawan ang nangyayaring ang
buhay ay hungkag, malungkot at
walang katuturan.
• Ipinahahayag ng manunulat ang
kanyang kaisipan lalo na ang
kanyang nadarama.
• Moralistiko
• Ang panitikan ay may tungkulin sa
lipunan. Itinuturing ang isang akdang
pampanitikan bilang bukal ng mga
kaisipang batayan ng wastong
pamumuhay at pakikipagkapwa.
Inilalarawan sa teksto ang mga paksang
pagtatagumpay ng kabutihan sa
kasamaan, pagwawagi ng katarungan
laban sa pang-aapi, pangingibabaw ng
kalinisan ng pagkatao at katatagan sa
harap ng mga pagsubok at kahinaan.
Ipinapakita ang pagtutunggali ng lakas
ng katwiran at impluwensya ng mga
• Ang mga karakter ay sinusuri bilang
pagtutol o pagkilala sa umiiral na
pilosopiya sa buhay o sistemang
moral sa lipunan. Ang akda ay
kapupulutan ng mga aral at
pagwawasto sa mga maling landasin
sa buhay. May oryentasyong
didaktiko at interes na magsilbing
huwarang dapat sundin upang
maitanghal ang kadakilaan ng tao at
kapangyarihan ng Maylikha.
• May aral na taglay ang teksto. Sa
pananaw na moralistiko, ang akda ay
nagsisilbing batayan ng mga
kaisipang magtuturo sa tamang
pagpili at pagbuo ng mga desisyon
sa buhay na ayon sa pamantayang
itinakda ng moralidad. Ang mga
ideya ay tumutulong sa pagkilala sa
mga bagay na tinatanggap sa
lipunan- kung ano ang tama at mali,
ang mabuti at masama.
• Ang impluwensya ng akda ay
ipinakikita sa naging pag-uugali o
asal at panuntunan sa buhay na
taglay ng mahahalagang tauhan sa
akda. Ang akda ay salamin na mga
kapintasan at kagandahang dapat
taglayin ng pagkatao. Nagbibigay-
diin sa gantimpalang nakalaan sa
pagsunod sa batas ng kabutihan sa
mundo.
•  
• Ipinalalagay ng mga tagapagtaguyod
nito na ang manunulat ay isang
nilalang na balon ng maraming
kaalaman. Ginagamit ng manunulat
ang kanyang akda bilang
instrumentong maaring paghanguan
ng mga aral na gagabay sa
pangaraw-araw na buhay at
pagdedesisyon ng kanyang
mambabasa. Kung gayon, maari
niyang dalhin ang kanyang
mambabasa sa mabuti o masamng
• Realismo
• Makatotohanan ang panitikan. Ito ay
gising, mulat at matapat. Sa
realismong pananaw, objektiv ang
paglalarawan sa tao at lipunan at sa
mga puwersang nakapangyayari sa
buhay. Ang teksto ay tumatalakay sa
mga suliranin sa mundo at ang kanilang
pinag-ugatan. Inilalantad ang mga
katotohanan sa pamamagitan ng mga
paksa at salitang karaniwan ngunit
gumagamit ng matapang kung hindi
man mapangahas na paraan. Ang mga
kaisipang inihahanay ay payak ngunit
nakapagpapakilos.
• Binibigyang-buhay ang mga tauhang
nakikisangkot, nanunuligsa o
nanghihikayat upang mapabuti at
maiangat ang kalagayan ng tao sa
lipunan. Kadalasang paksain ang
karanasan ng mga mahihirap,
pagiging bulag ng katarungan,
paglabag sa karapatan at ang
tunggalian ng iba’t ibang uri ng tao
sa lipunan. Ang awtor ay Malaya at
walang kinikilingan sa paglalantad
ng buong katotohanan.
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita
ang mga karanasan at nasaksisan ng
may-akda sa kanyang lipunan.
Samakatuwid, ang panitikan ay
hango sa totoong buhay ngunit hindi
tuwirang totoo sapagkat isinaalang-
alang ng may-akda ang kasiningan at
pagkaefektibo ng kanyang sinulat.
• Mambabasa-Pagtanggap (Reader-
Reception)
• May bisa ang panitika sa
mambabasa. May papel ang
mambabasa sa panitikan. Ang pagbasa
ay isang uri ng transaksyon sa pagitan
ng mambabasa at ng akda. Ang
kahulugan ay batay sa mambabasa.
Walang unibersal, iisaat tiyak na
kahulugan ang teksto. Maraming
pakahulugang maibibigay sa akda. Ang
mambabasa ay di pasibo sa pag-
uugnay ng kanyang mga karanasan sa
paniniwalang ang panitikan ay dapat na
• . Nasa antas na sabjektiv at may
bisang ilantad ng mambabasa ang
sariling karanasan sa pamamagitan
ng mga pangyayaring hinabi at mga
karanasan ng karakter na binigyang-
buhay sa akda. Sariling tugon at
sensibilidad ng mambabasa ang
binibigyang-pansin. Ang pagproseso
sa akda ay nasa kapangyarihan,
kaalaman at karaasan ng aktibong
mambabasa.
• Sosyolohikal
• Ang panitikan ay isang produkto.
Ito ay likha ng panahon ay
kasaysayan, kultura at ideyolohiya,
lipunan at kapaligiran. Sa pananaw
na sosyolohikal, ang akda ay hindi
nagmula sa kawalan. Ang mga
pananaw at saloobin ng mga
karakter ay hinubog ng mga
pangyayari. Ang akda ay sinusuri sa
konteksto ng iba’t ibang institusyon
sa lipunan at ang kaugnayan nito sa
indibidwal. Ipinapahayag ng akda
• May kaisipang inihahatid sa
mambabasa na naglalarawan sa
pilosopiyang taglay ng akda.
Tumutugon sa tungkulin ng panitikan
na imulat ang lipunan sa mga
katotohanan at kagalingang
panlipunan. Ang panitikan ay may
mabuti at kapakinabangang dulit sa
lipunan at ang lipunan ay kailangang
tumugon sa mga sitwasyon o
kalagayang inihihingi ng pagbabago
upang maiangat ang tao.
• Salamin ng kaligiran ng isang tiyak na  
pook, kultura, tradisyon, kaugalian at
paraan ng   pamumuhay. Dito
naniniwala ang kritiko na ang  panitikan
ay hindi humihiwalay sa lipunan.
• Naniniwala ang mga tagapagtaguyod
nito na ang manunulat ay produkto ng
kanyang panahon, lugar, mga
kaganapan ,kultura,at institusyon sa
kanyang kapaligiran kung saan
itinuturing sila bilang boses ng kanyang
panahon dahil dito, ipinalalagay na ang
akdang kanilang nilikha ay repleksyon o
salamin ng mga nagaganap sa lipunang
• Marxismo
• May magagawa ang panitikan. Sa
Marxismong pananaw, ang panitikan ay
tumutugon sa nagtataguyod ng
pagbabago. Hinahamon nito ang mga
istruktura ng kapangyarihan sa lipunan,
nagtatangkang buwagin ang mga
mapaniil na puwersa at inilalantad ang
mga tunggaliang pang-uri na nag-ugat
sa kalagayang pang-ekonomiya. Sa
ganitong pananaw, nagsisilbing
refleksyon ang panitikan ng mga
nagkakasalungatang ideyolohiya na
sinusuri sa paraang objektiv upang
magising ang kamalayang panlipunan.
• Ang epekto ng kabuhayan ng tao sa
kanyang pagtingin sa buhay,
pakikitungo sa kapwa, mga hangarin
at pangarap, pagtanggap sa mga
karanasan ay mababasa sa mga
karakter. Ang paksa ay mabigat,
seryoso, at kadalasang tumatalakay
sa buhay, kalagayan at kaugnayan
ng mga uring manggagawa sa uring
nakapangyayari sa lipunan.
Mahalaga ang mga realidad sa
lipunan at kasaysayan, sapagkat ang
• Mahalagang mapagtuunan ng pansin
ang mga bahaging tiyakang
nagpapakita ng paglabanan ng
malakas at mahina; mayaman at
mahirap . Makabuluhan rin kung
paano natalo ng mahina ang malakas
ng mahiyap ang mayaman.
Ginagamit ng mga oriyentasyon na
ito upang mabuksan ang mga isipan
at ang mga mata ng tao sa pang-
aapi at pagsasamantalang
nagaganap sa lipunan. Ito'y sumibol
• Naturalismo
• Isang malaking ekspresyon ang
panitikan. Ito ay ekspresyon ng buhay at
lipunang taglay ang mga pangit at madilim
na realidad. Sa pananaw na naturalismo,
karaniwang paksa ang kahirapan, krimen,
kamangmangan, kawalang pag-asa,
mahabang pagtingin sa buhay, mga taong
tiwalag sa lipunan at may negatibong
damdamin at pagkilala sa sarli. Ang daidig
ay isang kalabisan at puno ng
pagsasamantala. Ipinakikita kung ano ang
ibubunga ng kapaligiran at mga
namamanang katangian sa kapalaran ng
tao. Ang pagkakaroon ng pagbabago ay
may malaking ginagampanan sa buhay ng
tauhan bagamat ang pananaw sa karakter
• Simbolismo
• Makapangyarihan ang salita.
Nagagawa nitong pakilusin ang tao.
Mayaman din ang salita sapagkat
hatid nito ang mga walang
katapusang ideya. Sa simbolismo,
may nagaganap na ugnayang
mistikal sa pagitan ng natural at
ispiritwal na daigdig at ang salita ay
nagiging isang daigdig ng mga
kahulugan
Ito ay nangyayari sa pamamagitan ng
pagtuklas sa kahulugan ng mga
salita na taglay ng isang akda na siya
namang naghahatid ng bisa sa isip
ng mga mambabasa. Sa
pamamagitan ng simbolismo ay may
koneksyong lumilitaw sa pagitan ng
akda at ng mambabasa. Sapagkat
likas sa panitikan ang pagkakaroon
ng mga sagisag, nakikita ng
mambabasa ang mga bagay na hindi
tuwirang nababasa sa akda.
Queer
• Ang layunin ng panitikan ay iangat at
pagpantayin sa paningin ng lipunan
sa mga homosexual. Kung ang mga
babae ay may feminismo ang mga
homosexual naman ay queer.
• Sikolohikal
• May dahilan ang bawat kilos o
gawi, may pinagmulan ang bawat
bagay o pangyayari. Sa pagsusuring
sikolohikal, inaalam ang mga
nagaganap sa mga antas ng
kamalayan ng isang tao na batayan
ng kanyang pag-iisip at pagkilos. Ang
mga panlabas na katangian ng
karakter ay sinusuri ayon sa mga
panloob na sanhi. Ipinaliliwanag ang
mga nangyayari sa tauhan na
ipinakita sa kanyang paraan ng
• Ang teksto ay maaring basahin
bilang ekspresyon ng mga
natatagong katotohanan na may
kaugnayan sa buhay at karanasan ng
awtor na binigyang-buhay ng mga
karakter o kaya ay bilang
instrumento ng pagpapahayag ng
sariling obsesyon o interes ng
mambabasa na nabigyan ng
katuparan sa pamamagitan ng mga
karakter bilang ekstensyon o
manipestasyon ng sarili.
Bayograpikal
Ang layunin ng panitikan ay ipamalas
ang karanasan o kasagsagan sa
buhay ng may-akda. Ipinahihiwatig
sa mga akdang bayograpikal ang
mga bahagi sa buhay ng may-akda
na siya niyang pinakamasaya,
pinakamahirap, pinakamalungkot at
lahat ng mga “pinaka” na
inaasahang magsilbing katuwang ng
mambabasa sa kanyang karanasan
sa mundo.
• Naniniwala ang mga biyograpikalista
na ang manunulat ay nagsusulat ng
mga bagay na personal niyang
nararanasan at nakikita sa kanyang
paligid. Kung gayon, ang mga
isinusulat niyang mga akda ay mga
hibo o impluwensiya ng mga
karanasan at nangyari sa buhay. Ito'y
namayagpag sa kasalukuyan.
• Arketipal
Ayon kay Carl Jung at krionaitalikong
teksto, naniniwala siya sa pananaw ni
Freud na may di-malay na bahagi ang
tao,subalit hindi ito personal na
unconscious, bagkus ay kolektibong
unconscious. Naniniwala rin siya na
magkakatulad o iisa lamang ang
karanasan ng nasa di-malay na bahagi
ng isipan ng mga tao. Ito ay bunga ng
iisang karanasan ng mga ninuno ng tao
na naipapasa sa kasalukuyang
henerasyon at dahil dito nakalilikha ang
mga manunulat ng mga imahen at
pangyayaring hango sa mga sinaunang
teksto. Patuloy itong namamaygpag sa
• Feminismo
• Sa teoryang ito, maaring tignan ang
imahen, pagpapakalarawan,
posisyon at gawain ng mga babae sa
loob ng akda at maaring ilantad din
ang mga de kahong mga imahen ng
mga babae sa akda. Ito'y maaring
komokompows ng mga panlipunan,
kultural, pulitikang pamamalakad,
teorya, at moral na pilosopiya na isyu
na may kinalaman sa di pantay o
pantay na kalagayan ng kasarian.
Dito nangingibabaw ang pamamaraan,
  kakayahan, karanasan at
paniniwala  at pananaw ng isa  
babae.
• Kultural
• Ang layunin ng panitikan ay ipakilala
ang kultura ng may-akda sa mga
hindi nakakaalam. Ibinabahagi ng
may-akda ang mga kaugalian,
paniniwala at tradisyon minana at
ipasa sa mga sunod na salinlahi.
Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay
natatangi.
• Feminismo-Markismo
• Ang layunin ng panitikan ay ilantad
ang iba’t ibang paraan ng
kababaihan sa pagtugon sa
suliraning kanyang kinakaharap.
Isang halimbawa nito ay ang
pagkilala sa prostitusyon bilang
tuwirang tugon sa suliraning
dinaranas sa halip na ito’y kasamaan
at suliranin ng lipunan.
• Dekonstraksyon
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita
ang iba’t ibang aspekto na bumubuo
sa tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi
ng ilang mga pilosopo at manunulat
na walang iisang pananaw ang nag-
udyok sa may-akda na sumulat kundi
ang pinaghalu-halong pananaw na
ang nais iparating ay ang kabuuan
ng pagtao at mundo.
• Ito ay hindi nagtataglay ng isang  
kahulugan lamang,  masalimuot at
maraming   kontradiksyon na siyang
nagpapakita ng mga “gaps,   silences
at omissions” ng teksto. Tago ang
tunay na   kahulugan dahil sa
pinangangalagaang ideolohiya ng  
may-akda.
• Surrealismo
Sinisikap na matamo sa pamamagitan
ng paggamit ng mga salita sa
paraang salungat sa karaniwan at di
karaniwan at di makatwiran
Idealismo
Ito ay mula sa salitang “idea” ng
griyego   na nangangahulugan ng
isang anyo o kabuuan ng isang  
bagay. Ito ay nagpapatunay na ang
kaisipan ay nanggagaling sa isang
bagay at babalik sa naturang bagay
at ang isip ng isang  tao ang
pinakamahalaga sa buong  daigdig.
Modernismo
Ito ay tumutukoy sa isang
paghihimagsik   sa tradisyon,
relihiyon, kaugalian at paniniwala at 
  nagsasaad o nagpapadama  upang
magkaroon ng puwang ang  
pagbabago. Pumapalit ang bago sa
luma upang lumaya    ang tao sa
matanda at sumisikil na batas at
tuntunin,   upang makasunod ang
isipan at damdamin sa nagbabagong
  takbo ng buhay. Ang pagbabago ng
Impresyonismo
Ang mga bagay na di dapat ilarawan
ng masusi kundi batay sa kakintalang
naiwan sa isipan ng manunulat.
Ekspresyonismo
Ipinahahayag ng manunulat ang
kanyang kaisipan lalo na ang
kanyang nadarama.
• Historikal
• Ang layunin ng panitikan ay ipakita
ang karanasan ng isang lipi ng tao na
siyang masasalamin sa kasaysayan
au bahagi ng kanyang pagkahubog.
Nais din nitong ipakita na ang
kasaysayan ay bahagi ng buhay ng
tao at ng mundo.
 Gawain:
Pangkatin sa 5-7 ang mga mag-aaral.
Pumili ng isang senaryo sa mga
akdang napag-aralan na, na
nagpapakita ng alinman sa mga
natalakay na teorya at isadula ito sa
klase.   
II. Ipaliwanag ang teoryang inilapat,
gayon din ang pangyayari pati na
ang pamagat ng akdang napili.
• Maglahad ng mga pangyayari sa
kasalukuyan na may kaugnayan sa
mga senaryong isinadula ng ilang