PAGSUSU

RI NG
NOBELA
(DEKADA ’70)

Pamagat: Dekada ‘70

Nobelista: Lualhati Bautista

Buong Pangalan: Lualhati Torres Bautista

Kapanganakan: Disyembre 2, 1946 sa Tondo, Maynila

Kasalukuyang Edad: 63 taong gulang

Ama: Esteban Bautista Sila ang naka-impluwensya kay Lualhati na maging manunulat dahil

Ina: Gloria Torres tinatangkilik nila ang composing, pagkanta at pagsulat ng mga tula.

Edukasyon: Emilio Elementary School (1958)

Torres High School (1962)

Lycum of the Philippines (1 taon lang sa kursong Journalism)

Trabaho: Nobelista; Manunulat sa pelikula at telibisyon

Karanasan: Siya ay naging bise presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines; pinuno ng Kapisanan
ng mga Manunulat ng Nobelang Popular; chair ng University of the Philippines Creative Writing Center (1986)

Parangal: - Catholic Mass Media Award para sa Sakada (una niyang screenplay noong 1976)

- Nominasyon sa Film Academy Awards para sa Kung Mahawi Man ang Ulap (1984, ika-2 pelikula)

- Star Awards at Metro Manila Film Festival para sa Bulaklak ng City Jail (1984, pinakamahusay)

- Don Carlos Palanca Memorial Award (grand prizes) noong 1980, 1983 at 1984 para sa mga
nobelang Gapo, Dekada '70 at Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?

- Recognition Award mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987

- Ateneo Library of Women’s Writings (ALIWW) noong Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-8
Tanong Panayam sa Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika

Teoryang Pampanitikan:

Para sa akin ay iba’t ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang Dekada ’70 dahil na rin sa layunin
nitong unti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita
ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa
mga nakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:

1. Teoryang Humanismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay
binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.

2. Teoryang Realismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng may-akda
sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo
sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagka-epektibo ng kanyang sinulat.
3. Teoryang Feminismo - Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang
pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan
ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan at ipinamamayagpag ang mabubuti at
magagandang katangian ng tauhan.

4. Teoryang Arkitaypal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa
pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam
na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa
akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng
may-akda sa mga mambabasa.

5. Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal - Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng

pagpapakita ng mga salig (factor) sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao)
sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong
behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito.

6. Teoryang Eksistensyalismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o
magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human existence).

7. Teoryang Markismo/Marxismo - Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao
ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at
suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay
nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.

8. Teoryang Sosyolohikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan ng
lipunang kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o
kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad na suliranin.

9. Teoryang Moralistiko - Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa
moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o
proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng
lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.

10. Teoryang Historikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay
bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.
A.Talasalitaan

1. Piyudal – batay sa pagkakagamit sa nobela ni Lualhati, ito ay nangangahulugang Diyos ang kalalakihan at
ang kababaihan ay sadyang alipin niya lamang; ito ang sinabi ni Amanda na nasa dugo na ni Julian sapagkat
siya ay walang karapatang kumibo sa mga isyung pulitikal at negosyo.

2. Burgis – dahil na rin sa kawalang-katiyakan ay naisip kong sumangguni sa internet at ito ang aking nakita
kong pinakamatinong sagot – “burgis is actually bourgeois in English just spelled as it is pronounced Pinoy
way. The meaning is the same (associated with affluent middle-class people, who are often characterized as
conventional, conservative or materialistic in outlook).” Gets na?

3. Pananaw-Victorian – di ko na babanggitin ang iba pang ibig sabihin nito sapagkat ibibigay ko lang ang
kahulugan nito batay sa pagkakagamit sa akda; ang babae’y itinuturing na libangan lang o dili kaya’y
pampaantok lang.

4. PR – ‘Public Relation;’ ito yung sinabi ni Pareng Daniel kay Amanda nang magtanong siya dito ukol sa
anunsyong trabaho sa diyaryo na nangangailangan ng tao sa advertising; dapat din daw ay mahusay sa Inggles;
nang sabihin niya ‘to kay Julian ay nagalit ito ng sobra, grabe.

5. Nilo Tayag – siya ang lider ng Kabataang Makabayan

6. Kabataang Makabayan - isang organisasyon ng mga estudyanteng nangangalampag laban sa patakaran ng

paaralan; nang ikulong si Nilo Tayag ay libu-libong mag-aaral ang nagmartsa sa lansangan kasabay ng
sigawang humihingi ng kalayaan nito.

7. Communist Party of the Philippines – Partido Komunista ng Pilipinas; Binuo ang partido sa isang
malayong barangay sa lungsod ng Alaminos, Pangasinan noong 26 Disyembre 1968 ni Jose Maria Sison

8. Martial Law – Idineklara ang Batas Militar noong ika-21 ng Setyembre, taong 1972 sa bisa ng
Proklamasyon Blg. 1081 na nilagdaan ng dating pangulong Ferdinand Marcos. Ang hakbang na ito ay binatikos
ng maraming puna at pagtuligsa mula sa mga Pilipino at pagbabago sa estado ng Pilipinas.

9. Presidente’t Uncle Sam – Ang tinutukoy dito ay si dating Presidenteng Ferdinand Marcos at ang bansang
Amerika na noo’y may kolonya sa atin

10. PC-Metrocom – Philippine Constabulary Metropolitan; nabuo dahil sa Executive Order of the President
noong Hulyo 4, 1967 na mga pulis na nagkokontrol sa nagkikilos-protesta; sila ang tagapanatili ng kaayusan sa
lahat ng welga o humaharang sa hangganan ng lugar na dapat pagdausan ng welga

11.CCP – Cultural Center of the Philippines

12. UG – Under Ground o yung sikretong tagpuan ng mga NPA, mga lugar na sila lang ang nakakaalam

13. Ang Bayan – opisyal na pahayagan ng Communist Party of the Philippines; ito yung ginawang saranggola
ni Bingo na nakuha umano niya sa kuwarto ng kanyang Kuya Jules; sa pagpapatupad ng Batas Militar, ito ay
itinuturing na subersibo kaya ikinukulong ang sinumang mahulihan nito
14. National Democratic Movement – ito ang programa ni Marcos o KBL (Kilusan ng Bagong Lipunan) na
nakapaloob sa pagpapatupad ng Batas Militar

15. Subersibo - ito ay radikal o nagpapahayag ng kasalungat na paniniwala o bagay laban sa pamahalaan

16. NPA – New People’s Army

17. PTA – Parents and Teachers Association

18. ROTC – Reserved Officers’ Training Corps

19. Writ of Habeas Corpus - Ang habeas corpus [bigkas: /hey-bi-yes kor-pus/], mula sa Latin: literal na
"[Iniaatas namin] na mapasaiyo ang katawan" o "nasa iyo ang katawan" ay isang salitang nangangahulugang
atas o utos ng hukuman sa kinauukulan na dalhin sa korte ang isang tao upang ipaliwanag kung bakit ipinipiit
ang isang tao. Isa sa mga karapatan ng isang tao ang makahingi ng tinatawag na "kasulatan ng utos ng hukuman
o kinauukulan," ang writ of habeas corpus sa Ingles, bilang pananggalang laban sa ilegal o hindi
makatarungang pagkakakulong sa bilangguan. Kaya, sa larangan ng Batas, isang kasulatan ang habeas corpus
na nag-uutos sa isang opisyal upang maipakita ang dahilan kung bakit ipiniit ang isang tao.

20. E-D, D-G, Stay-in . . . – ito ang code sa mga lugar na pinagtataguan o pinaglilipatan ng mga NPA tulad ng
sa kilusan ni Jules; ang stay-in ay maaaring sa bahay talaga nila o manatili lang sa permanenteng lugar

21. Proposed Chico Dam Project – tinututulan naman ng mga Kalinga ang pagtatayo ng Chico Dam na
maglulubog sa kanilang kabayanan at kultura. Bago pa ito, lumitaw ang mga pagtutol sa batas militar sa
kampanyang “Vote NO” noong Nobyembre 1972-Enero1973 nang paratipikahan ng gobyerno ang
Konstitusyong 1973 sa mga bagong buong citizens’ assemblies sa mga barangay.

22. World Bank/International Monetary Fund – isa sa pangunahing sangay ng United Nations na siyang
nangangasiwa sa usaping salapi na maaaring magpautang sa mga bansang nakikita nitong nangangailangan ng
pinansyal na tulong; nag-utos kay Marcos na magsagawa ng Snap Election upang patunayang di pa siya
isinusuka ng taong-bayan . . .

23. MNLF – Moro National Liberation Front na naghahangad magtayo ng sariling bansa sa Mindanao sa
pamamagitan ng armadong pagkilos, mga maka-kanan na grupong radikal sa simbahan, mga grupong
oligarkiko, at mga dayuhang nanghihimasok sa panloob na kalagayan ng bansa

24. Presidential Decree 823 - nagbabawal sa lahat ng welga at sa pagtulong ng ibang sektor sa mga
manggagawa nang walang pahintulot ang Department of Labor (DOL).

25. BLISS – Bagong Lipunan Indigent Settlement Services, programang pabahay ni Marcos noong Batas
Militar

26. KBL – Kilusan ng Bagong Lipunan; ang partidong kinabibilangan ni Marcos

27. LABAN – Laban ng Demokratikong Pilipino; ito ang kalabang partido ni Marcos

28. Political Officer – ito ang posisyon ni Jules sa kanilang kilusan

29. NBI – National Beaurue of Investigaton

30. Masagana 99 - magkaroon ng ani na 99 kaban bawat ektarya; pagbabagong dulot ng Batas Militar
B. Paksa/Tema

Ang likhang-sining ni Lualhati Bautista na Dekada ’70 ay ukol sa mga tunay na pangyayari noong
panahon ng panunungkulan ni Marcos o sa kasagsagan ng Batas Militar kung saan binigyang-diin sa
pamamagitan ng pamilya Bartolome. Ipinapakita nito ang kahalagahan ng pamilya para sa ikauunlad ng isang
bansa sapagkat ito ang itinuturing na binhi ng kung anong klaseng mamamayan ang susunod na henerasyon.
Sinasalamin nito ang paraan ng pagtahak ng kanya-kanyang landas ng bawat miyembro ng pamilya, na talaga
namang magkakaiba sapagkat ang bawat isa ay may magkakaibang personalidad at paninindigan sa buhay. Ang
bawat kabanata ay tumutulong sa atin upang makita ang unti-unting pagbabagong nagaganap sa bawat tauhan,
mga trahedyang nararanasan ng isang pamilya at kung paano nila nalutas ang mga pagsubok na iyon. Ang
nagkukuwento sa nobela ay isang asawa’t ina na sa una’y walang pakialam sa kapaligiran subalit sa
kadahilanang nasasangkot na ang kapakanan ng kanyang mga anak ay dahan-dahang naliwanagan at natuto na
ring maging isang babaeng marunong magsalita’t maglabas ng nadarama habang umuunawa’t nakikinig na sa
katotohanan.

Naganap man noong dekada sitenta ay madali tayong nakauugnay sapagkat ang mga kaganapan ay
patuloy pa rin na nararanasan hanggang sa ngayon. Ito ay isa lamang sa napakaraming posibleng dahilan kung
bakit ipinanganak ang obrang Dekada ’70. Kung susuriing mabuti ay mapapansing ninanais ng may-akda na
gisingin ang ating diwa’t damdamin na tila nakatulog na ng mahimbing sa paglipas ng ng panahon. Layunin din
ni Lualhati na kalampagin ang ating kasalukuyang lipunan na patuloy na kumilos at ipaglaban ang dati nang
nasimulan. Mga adhikaing pinaglaban hanggang kamatayan ng mga taong may pakialam sa kinabukasan

C. Tagpuan

1. Sa Bahay ng Pamilya Bartolome

a. Sa Sala

- Dito naghintay si Amanda sa pagdating ni Jules minsan nang binalak niya itong kausapin.

b. Sa Library

- Dito sinabi ni Em kay Julian ang balitang patay na si Jason; off-limits ditto si Amanda

c. Sa Kuwarto nina Amanda’t Julian

- Dito nagaganap ang pribadong pag-uusap ng dalawa ukol sa kanilang mga anak.

2. Sa Presinto

- Dito minsang naganap ang pagkakabugbog kay Jules nang siya’y mahuli at ditto rin naman nagapa ang
Masaya niyang pagkakalaya.

3.

D. Tauhan

1. Amanda Bartolome
- Siya ay nakatira sa isang subdibisyon ng Kamaynilaan; ina ng pamilyang nasa panggitnang uri; asawa ng
isang inhenyero; ‘mom’ ng limang anak na lalaki

- Bukas ang isip sa mga ideyang dala ng nagbabagong panahon; isang babaeng nakatatap sa kanyang identidad
bilang indibidwal sa panahong ang lipunang kanyang kinapapalooban ay dinadaluyong ng mga pagbabago;
tulad din ng maraming ina na nakatali na ang buhay sa pag-iintindi sa buhay ng kanilang anak

- Si Amanda ay maituturing na walang pakialam sa mga nangyayari sa kanyang kapaligiran sa unang bahagi ng
nobela subalit ‘di naglaon ay unti-unting napupukaw ang kanyang kuryosidad. Mula sa pagiging isang sunud-
sunuran at mahinhin na asawa ay natuto siyang maglabas ng nadarama at umunawa sa mga bagay-bagay.

2. Julian Bartolome Sr.

- Tunay na apo ng isang hasendero sa isang lugar sa Norte na may lahing Kastila, dugong mayaman at piyudal

- Mabuting lalaki kung ang sukatan ay ang perang idinadating niya; sitenta mil pesos (1952) ang bahay na
ipinatayo niya para sa pamilya

- Mula panganay hanggang bunsong anak, hindi niya sinubukang maglampin man lang o makipagtulungan sa
mga gawaing-bahay kahit na sa panahong nagbabawi pa ng lakas si Amanda, maid lagi ang solusyon niya o ang
mama

- Kailanma’y hindi nagbuhat ng kamay kay Amanda pero wala sa kanya ang suyo; naniniwala sa kasabihang
“It’s a man’s world!”

- Mapapansin na sa umpisa ng nobela ay tila maka-gobyerno, partikular na sa Amerikano, na sa tuwina’y

kadebatehan ni Jules ukol sa panlipunang isyu sa kadahilanang pilit niyang inilalayo ang kanyang mga anak sa
mga subersibong paniniwala na maaaring makapagpahamak sa kanila

- Maprinsipyong ama at lalaki sa tuwina ngunit sa bandang huli ay nakita rin ang kanyang itinatagong kahinaan,
para sa kanya, ngunit para kay Amanda ay siya niyang tunay na kalakasan

3. Julian Bartolome Jr. (Jules)

- Dahil unang anak ay itinuring ni Julian Sr. na ekstensiyon ng kanyang sarili kaya bininyagan ng Julian sa
panahon na ang usong pangalan ay mga Michael at Lawrence at iba pang pangalang kolonyal

- Noong nasa sekundarya pa lamang ay aktibo na sa mga campus activities; kumandidato at nanalo naman
bilang president ng student council

- Mulat na ang isipan ukol sa totoong nangyayari sa lipunan kahit na sa murang edad pa lamang, halimbawa ay
ang pagsali niya sa isang protesta ng mga drayber

- Sa kanya kadalasang nagmumula ang mga isyung pulitikal at kapuna-punang siya ay may sariling
paninindigan, malakas ang loob at tunay na makabayan kahit na kadalasa’y sinasalungat niya ang mga
paniniwala ng amang si Julian
4. Isagani Bartolome (Gani)

- Bilang konsolasyon kay Amanda sa pagkabigo niya na maging babae naman ang pangalawang anak ay
isinunod ni Julian Sr. sa pangalan ng paborito niyang pinsang namatay sa tungkulin bilang pulis

- Napasali sa exchange visitors program sa pagitan ng Amerika’t Pilipinas at gumugol ng ilang buwang pag-
aaral sa California

- Maagang namulat ang isipan hindi sa kalagayan ng lipunan kundi sa mga bagay na may kaugnayan sa
pakikipagrelasyon sa ‘opposite sex’ kaya naman maituturing na mapusok at marupok si Gani sa kadahilanang di
pa man siya nakakapagtapos ng pag-aaral ay nakadisgrasya na siya. Bunga nito, kinailangan niyang pakasalan
ang babae upang di makasuhan at masabihang nang-aagrabyado.

- Kabaligtaran siya ni Jules sapagkat siya ay may kolonyal na pag-iisip, patunay na ang pagpasok niya sa US
Navy at pagka-base sa San Diego na naging dahilan ng paghihiwalay nila kaagad ni Evelyn, sanhi ng ‘long-
distance relationship;’ iniisip niya ring naroroon lang ang malaking oportuninad na umasenso na mariing
kinronta ni Jules

5. Emmanuel Bartolome (Em)

- Ibig sabihin ng pangalan ay ‘tagapagligtas;’ nanalo sa spelling bee contest; nagkuwento kay Elizabeth na anak
ni Aling Dora kung paano nabuntis ang pusa na si Rose; pinakamatalino sa limang ng magkakapatid; maraming
seminar na ang nadaluhan

- Ipinapabatid lamang na siya ay may kamulatan na rin at may pagkakatulad sila ni Jules ng paniniwala sa
aspetong pulitikal subalit siya ay sa ‘paraang-Rizal’ ang ginamit na estilo samantalang si Jules ay ‘paraang-
Bonifacio’

6. Jason Bartolome (Jason)

- Napalaban sa suntukan at sa isyung paano lumulundag ang tipaklong; ang kakulangan bilang estudyante ay
natatakpan ng mga katangian niya bilang anak – siya ay nang-hijack ng mga bulaklak sa bakod ng may bakod
para ialay kay Amanda isang Mother’s Day; naniniwalang pusa ang pinaka-paboritong hayop ni Amanda,
samakatuwid siya ay mapagmahal at ‘sweet’ na anak kahit na lalaki

- Siya ay maituturing na bulakbol sa pag-aaral, ‘happy-go-lucky,’ at pasaway sa limang magkakapatid,

namumukod-tangi subalit pinaka-paborito pa rin ni Julian di man niya tuwirang sabihin

- Nabarkada at katagala’y lagi nang gabi kung umuwi sa kanila; nahulihan umano ng marihuwana ng mga pulis
kaya nakulong pero di na siya nakauwi sa kanila dahil siya’y napag-alamang sinalvage na pala

7. Benjamin Bartolome (Bingo)

- Ibig sabihin ng pangalan ay ‘huling anak na lalaki’

- Malapit sa kanyang Kuya Jules ngunit katagalan ay nawalan na ito ng panahon sa kanya

- Habang lumalaki’t nagkakaisip ay nabubuksan na rin ang kamalayan sa nangyayari sa kanyang mga magulang
at kuya; pilit na inuunawa na lamang sa tahimik na pamamaraan ang mga bagay na tila banyaga pa sa kanya

8. Willy
- Siya ay matalik na kaibigan ni Jules na kapareha niya ng mga paninindigan sa buhay; pareho silang malalakas
ang loob at mga aktibista noong una at di katagalan ay sumapi na sa isang kilusan laban sa pamahalaan

- Sa kasamaang-palad ay namatay sa isang engkwentro laban sa mga military na higit na nagpasidhi sa

damdaming laban sa pamahalaan ni Jules

9. Evelyn

- Isang babaing hindi nagpapa-under sa asawa, yan si Evelyn na kabiyak ni Gani; bagama’t nasa bahay sila ng
mga Bartolome nakatira ay hindi yun naging hadlang upang kanyang salungatin si Gani sa mga ninanais nito;
batid naman nating nag-aaway sila sa tuwina na nagpapakita ng kanyang katapangan at paninindigan bilang
isang babae sa makabagong panahon

- Kaya naman, lihim siyang hinahangaan ni Amanda, sa kanyang mga pagpapasyang tila walang pag-
aalinlangan, sa kanyang pakikipaghiwalay mismo kay Gani at sa kanyang pagtatrabaho na lalong nagpapakita
ng kanyang disposisyon sa buhay

10. Anna Lissa

- Anak nina Gani at Evelyn; nagbigay kaligayahan sa tahanan ng mga Bartolome sa panandaliang pananatili
niya sa mga ito

- Kahit papaano ay siyang naghatid ng panibagong saya kay Julian nang mamatay si Jason

11. Domeng

- Siya ang tila pumalit sa puwesto ni Willy nang ito ay namatay dahil tulad nito, kasapi din siya sa kilusan at sa
pagpunta niya sa bahay nina Amanda ay naging malapit siya ditto

- Magaling magluto; tumutulong sa mga gawaing-bahay; napalapit nang husto kay Bingo o siya’y matiyaga
dito; pinakamasamang sinabi kay Bingo ay ang magpabili siya ng bike na ten-speed (‘biro’ ni Amanda)

- Sa pagkikita nina Jules at Amanda sa isang restwaran ay napag-alamang isa pala siyang ‘adyaks’ o nage-
espiya lamang sa kanilang kilusan, pakawala ng military

12. Mara

- Ang babaeng kasama ni Jules sa kilusan; siya ang tinutukoy ni Jules na naging malapit na sa kanya at may
unawaan na umano sila; isang araw ay bigla na lang ipinakilala ni Jules na buntis na at asawa na niya dahil
ikinasal na sila sa kilusan ng isang kaibigang pari

- Kung ang tatanungin ay ang kanyang mga prinsipyo sa buhay ay talaga namang pareho sila ni Jules ng
paniniwala kaya nga isang katulad niya ang pinakasalan nito upang sila ay magka-intindihan; masasabing isang
babaing malakas ang loob at isang asawang nakauunawa sa kalagayan nila Jules; halimbawa nito ay nang
manganak siya ng wala si Jules sa kanyang tabi subalit di siya nagdamdam dahil alam niyang ginagawa lang ni
Jules ang sinumpaang tungkulin sa kilusan

13. Rev

- Anak nina Jules at Mara; kailanma’y di nakita ng pamilya Bartolome dahil ito ay nasa piling ng ina na nanatili
sa kilusan kasabay ng pag-aaruga sa kanya
14. Rene

- Isang gabi ay may dinalang binatang sugatan si Jules sa kanilang tahanan at siya nga si Rene na napasabak
umano sa engkwentro sa pagitan ng militar at mga kasapi ng kilusan

- Noong una’y napagkasunduang isang linggo lang mananatili kina Amanda upang magpagaling subalit umabot
ito ng isang buwan sa kadahilanang naging malapit na siya sa pamilya higit na kay Julian na nagawa siyang
kausapin, pakinggan at pagtanungan ng mga bagay-bagay

15. Ronnie

- Ang kaibigan ni Jason na tumawag kay Amanda isang alas-tres ng umaga upang ipagtanong kung nakauwi na
ba ito mula sa presinto

- Dahil sa kanya ay nalaman ng mag-asawang Bartolome na nakulong si Jason dahil umano’y nahulihan ng
marihuwana na kinalauna’y natagpuang patay na dahil sinalvage ng hindi na nakilalang mga salarin

16. Lieutenant Liboro

- Isang militar sa detention center at itinuturing ni Amanda na mabait dahil patagong nagpapapasok pa rin ng
mga dalaw

17. Colonel Valderama

- Akala ni Amanda noong una ay maari niyang lapitan upang hingan ng tulong ukol sa kaso ni Jules dahil
malapit ang loob niya ditto at di nito nakakalimutang kamustahin si Jules

- Minsan nang magkaroon ng okasyon sa kampo ay kasama nito ang pamilya nito,nakita ni Amanda na kinarga
pa niya bunsong anak, pinunasan ang dumi sa mukha, magilw na tumawa sa kung ano mang sinabi nito; inangat
niya ang isang kamay at magiliw na inakbayan ito, larawan ng isang magandang pamilya

- Nang ikuwento ni Amanda ang mga ito kay Jules ay nalaman niyang ito pa nga ang naunang nambugbog sa
kanya at kahit na nagmamakaawa na siya ay di pa naawa; dalawang rape cases na rin ang inihain ditto ng mga
babaeng political detainees

18. Colonel Banal

- Siya ay ang isa pang may hawak sa kaso ni Jules; colonel ng Judge Advocate General’s office

- Makalipas ang dalawang taon na pagkakakulong ni Jules ay napromote si Colonel Banal; siya ang
nagrekomenda ng release paper ni Jules at isang umaga, sa pagpunta ni Amanda sa kampo ay nasorpresa siya
sapagkat nakalaya na ito na kumakanta pa ng ‘We shall overcome . . .we shall soon be free!’ kasama ang iba
pang nakalaya na

19. Marela

- Siya naman ang batang iniuwi ni Em sa kanilang bahay sa bandang huli ng nobela; walong taong gulang pa
lamang at survivor sa malagim na masaker sa isang baryo sa Samar noong 1981
- Ang baryo nila ay sinona, walang awang pinagpapatay ang apatnapu’t limang naninirahan doon; siya ay
iniligtas lamang ng kanyang katalinuha’t presence of mind; nang bumuga ang mga baril ay nagpatay-patayan
siya, hindi kumilos hanggang sa mag-alisan ang mga sundalo

- Isa rin siyang maituturing na bayani dahil noong nakarinig siya ng uha ng isang sanggol ay kinuha pa niya ito
at idinala sa bahay ng kapitan sa kabilang baryo

- Masasabing may trauma sa mga nangyari sa kanya sapagkat habang nanonood sila ni Bingo ng ma-aksiyong
palabas sa telebisyon ay bigla na lamang siyang nagtitili

E. Banghay
1. Buod

Nag-umpisa ang nobela sa pagpapakilala sa mga tauhan at nabigyang-pansin na ang nagkukuwento na si

Amanda ay isang uri ng asawang alipin ng makalumang paniniwala sa tungkulin ng babae at lalaki. Una’y di
niya binigyang pansin ang mga pangyayari sa kanyang kapaligiran subalit ng magsimula nang manaig ang
damdaming aktibista ni Jules at ang pagka-mapusok ni Gani ay nabahala siya ng lubusan. Unti-unti ay
nagkaroon siya ng kuryosidad kung ano nga ba ang dahilan ng ipinaglalabang prinsipyo ni Jules na katagalan
nga’y tuluyan nang sumapi sa kilusang kalaban ng pamahalaan. Bunga nito’y nagkaroon ng lamat ang
relasyonang magpapamilya. Pati na rin ang iba pang anak na sina Em, Jason at Bingo ay nakaranas ng sulinanin
bunga ng batas militar.

Kinalaunan, dumaluhong ang iba’t ibang pagsubok sa pamilya Bartolome tulad nang pagkakakulong ni
Jules, pag-aawa’t maagang paghihiwalay ni Gani at Evelyn, pagbubulakbol ni Jason sa pag-aaral, pagtatanong
ni Bingo sa nagyayari at ang pagiging mapusok manunulat ni Em. Katagalan di’y di inaasahang namatay si
Jason, biktima ng salvaging kaya nagkaroon ng pagtatalo sina Amanda at Julian na halos umabot pa sa puntong
nakikipaghiwalay siya ditto. Salamat naman at di natuloy ang binalak gawin ni Amanda at dahil doon ay
patuloy na hinarap na magkasama ng mag-asawa ang lahat ng suliraning bunga ng batas military.

Sa huli, tagumpay na nalagpasan ng pamilya Bartolome ang mga pagsubok na nananatiling buo ang
ugnaya’t samahan sa isa’t isa. Nakita natin kung gaano kahalaga ang pagiging matibay ng pundasyon ng isang
pamilya upang makayanan ang lahat ng banta ng problema. Nagsilbi ang nobela na magandanag halimbawa ng
pamilyang Pinoy na kayang lagpasan ang lahat, na atin pa ring maiuugnay sa kasalukuyang panahon kahit na
nangyari ito noong Dekada ’70.

2. Suliranin
a. Maagang Pagpapakasal ni Gani

- Ito ang maituturing kong unang medyo mabigat na suliranin ng pamilya Bartolome sapagkat si Gani ay
isang lalaki, ikinokonsedarang nang-agrabyado sa kanyang kasintahan na si Evelyn at ito ang na-agrabyado,
kaya’t kinakailangan talagang panagutan niya ang kanyang kapusukan. Sa mapanuring mata ng lipunan,
maaaring makasuhan si Gani sakaling siya’y tumalikod na lang at tiyak na masisira ang magandang reputasyon
ng pamilya Bartolome.

b. Pagkakasangkot ni Jules sa ‘NPA’

 - Hindi man tahasang sinabi na NPA nga yun, obyus naman na sa isang kilusang laban sa pamahalaang
Marcos ang kinasangkutan ni Jules. ‘Ano naman ngayon?’ Well, dear, dahil sa sinuspende na rin ang writ of
habeas corpus ay delikado na para sa mga tulad ni Jules sapagkat mas mapapadali na ang pag-aresto sa kanila
sakali mang sila’y paghinalaan. Natural, madadamay na rin ang buong pamilya dahil concern lang naman sila sa
kadugo nila, gets? Seriously speaking, nabahala na talaga ang pamilya Bartolome higit na si Amanda dahil sa
sunud-sunod na paghuli sa mga rebelde, baka mahuli rin si Jules.

c. Paghihiwalay nina Gani at Evelyn

- Pinilit mang sagipin pa ni Amanda ang relasyon ng dalawa ay desido na talaga si Evelyn. Isa siyang
babaeng di kinatatakutan ang iisipin ng iba bagkus mas pinahahalagahan niya ang sariling kaligayahan, which is
okay di ba? Kaya ayun tuloy si Amanda, medyo nainggit sa kanyang lakas ng loob na makipaghiwalay at
magtrabaho kahit na babae.

3. Tunggalian
a. Tao Laban sa Sarili

- Ito ay kitang-kita kay Amanda na nakakulong na sa ‘tradisyon’ ng kasalukuyang panahon noon dahil kahit na
may gusto siyang iparating kay Julian o dili kaya’y gawin ay di niya maisakatuparan sa kadahilanang
‘makaluma’ rin si Julian. Isa pang dahilan ay ang lipunang mapanghusga, bunga nito, si Amanda ay
nagkakaroon ng pagtatalo sa kanyang isipan kaya nga madalas niyang kausapin ang kanyang sarili ukol sa mga
bagay-bagay na gumugulo sa kanya.

- Hindi man halata, para sa akin ay nagkaroon din ng tunggalian si Julian sa kanyang sarili at dahil di naman
siya ang nagsasalita sa nobela o persona ay kinakailangang pakasuriing mabuti ang kanyang mga salita’t kilos.
Mababatid na sa una’y animo todo ang bilib niya sa kanyang sarili bilang isang lalaki, na animo isa siyang
manhid at walang damdamin na ama’t asawa. Ngunit, habang patuloy na nararanasan nila ang mga daluhong ng
buhay ay nagkaroon siya ng pagbabago. Sige, pakaisipin mo’t makikita mo siya sa katapusan ng nobela na
nabuksan na rin ang isipan.

- Maging ang limang anak ni Amanda ay masasabing nagkaroon ng kanya-kanyang tunggalian sa kanilang mga
sarili. Ika nga diba – parte yan ng paglaki ng tao, ganyan talaga ang buhay! Una, si Jules, sa kanyang pagiging
simpleng aktibo sa eskwelahan ay naging gitarista ng isang kilusang makabayan at katagala’y nagging political
officer na nga.

- Sunod nama’y si Gani na naging mapusok man kaya napaaga ang pag-aasawa ay nagkaroon pa rin naman ng
direksyon sa buhay. Maituturing na kasalungat ni Jules dahil mas pinanaig niya ang praktikalidad kaysa sa
pagmamahal sa bayan. Sarili niya iyong desisyon at walang sino mang pumigil sa kanyang ninais.

- Ikatlo ay si Em na isa ring aktibista na tulad ni Jules subalit sa paraan ng pagsusulat. Ang pluma at papel ang
ginawa niyang sandata upang ipaglaban ang kanyang paninindigan.

- Ikaapat ay si Jason na malamang ay talagang nakipagtunggali sa sarili dahil tipong nagbulakbol siya hanggang
sa napabarkada at ang kinalabasan tuloy napadali ang kanyang buhay dahil sa kanyang pagiging mapusok na
bata.
- Ikalima ay si Bingo na bagama’t bunso ay siyang may pinakamahirap na sitwasyon sa lima dahil siya ang
bunso, siya ang sumasalo sa lahat ng mga kabiguan ng kanyang mga kapatid. Siya na lang ang natitirang pag-
asa nina Amanda’t Julian, kaya nga siguro gagayahin na lang niya ang ama na isang inhenyero.-

b. Tao Laban sa Tao

- Ang pakikipaglaban ni Jules at ng kanyang kilusan laban sa PC-Metrocom o military ay mayroong pisikal na
labanang nagaganap tulad ng ‘encounter’ kung saan may nasugatan at namatay. Halimbawa ay ang nangyari
kay Rene na natamaan ng bala sa pakikipaglaban.

- Gayundin naman ang nangyaring pambubugbog ni Colonel Valderama kay Jules nang siya’y mahuli dahil sa
pag-amin na rin ng iba nang naunang nasukol.

c. Tao Laban sa Diyos

- Isa ito sa mga pinakasikat na parte ng nobela kaya naman pinag-aagawan ng maraming pangkat para isadula,
ang pakikipag-usap ni Amanda sa Diyos. Wow hebigat noh! Sa eksenang iyon ay nakakatuwang tila sinasagot-
sagot ni Amanda ang Diyos at supalpal talaga di ba? Alam naman nating likhang-isip niya lamang iyon subalit
naroroon ang katotohanang may punto si Amanda at totoo naman ang mga sinasabi niya eh.

F. Paggamit ng mga Simbolismo

1. Ang Tula ni Gibran Kahlil Gibran

Ang inyong anak ay hindi n’yo anak,

Sila’y mga anak na lalaki’t babae ng buhay!

Nagdaan sila sa inyo ngunit hindi inyo,

At bagama’t pinalaki n’yo, sila’y walang

pananagutan sa inyo . . .

- Ipinahihiwatig nito ang pagnanais ni Lualhati ma ipabatid sa ating lahat na ang sinuman ay hindi pag-aari
ninuman. Sa ngayon, dahil kaming mga kabataan ay umaasa pa lamang sa mga magulang ay maituturing na
pag-aari pa rin nila ngunit sa oras na makapagtapos na kami ng pag-aaral ay masasabi na naming nakahulagpos
na kami sa kadena ng pagmamay-ari, tulad ng mga binata ni Amanda.

2. Paghahalintulad ni Amanda sa mga Bata’t Ibon

- Noong nakita ni Amanda na tila paiyak na si Bingo dahil lumipad ang kanyang mga kalapati ay bigla na lang
niyang naisip ang pagkakatulad ng ibon at mga bata. Tulad ng mga kalapati, ninanais din nating mga kabataan
ang tumuklas ng mga bagay-bagay sa sarili nating paraan, nang walang tulong ng mga magulang. Gusto natin
tayo lang, iyong walang nakikialam, para sa atin yun ang tunay na kalayaan – ang pagtuklas sa realidad ng
mundo na tayo lang talaga.
3. Pagkakaiba nina Jules at Gani ng Panig

- Parang napaka-ironic kasi si Jules NPA, makabayan at anti-government/American tapos si Gani naging US
Navy, nadestino sa ibang bansa at doon na talaga nanirahan, in short parang gatas at kape ang pagkakaibe ng
kanilang mga pninindigan. Ipinapakita lang nito na noong panahon ng batas militar ay kahit na mismong
magkapatid ay nagiging magkalaban, nagkakasakitan, nagkakaaptaayan at yan ang kinakatukan ni Amanda.
Mabuti na lamang at hindi na rin nagpulis si Bingo dahil baka maging PC-Metrocom siya at makalaban pa si
Jules sa isang welga.

4. Paraan ng Pagkamatay ni Jason\Kinahinatnan

- Ang nangyaring ito kay Jason ay hango pa talaga sa totoong buhay, kay Boyet na natagpuang patay sa likod
ng Ramada Hotel – labimpito ang saksak niya, tagos sa baga ang iba, tuhog pati puso, may marka ng itinaling
alambre sa pulso niya, talop halos ang siko, tastas pati hita’t tuhod, basag pati bayag. Ipinaparating lamang nito
ang napakaraming nangyayaring kawalang-hustisya noon pa man na hanggang ngayon ay patuloy na dumarami
ang biktima. Ito ay maaari na ring dahil sa patuloy na paghihirap ng ating kalagayan sa buhay kaya maraming
napipilitang kumapit sa patalim.

H. Paglalapat
Talaga nga namang napakaraming naiambag ng Dekada ’70 sa aking kamulatan. Nabuhay ang aking
damdaming nasyonalismo dahil sa impluwensya ni Jules na kahanga-hanga ang pagmamahal sa lipunan.
Nabuhay din ang aking pagpapahalaga sa pamilya na kahit na nga hindi ganun kaganda ang aming samahan ay
kahit napapaano ay nabatid kong kami-kami rin ang magdadamayan sa lahat ng unos ng buhay. Kami-kami rin
pala ang talagang dapat na umunawa sa isa’t isa dahil makikita dito ang klase ng lipunan ng iyong ginagalawan.

Para naman sa ating ‘Perlas ng Silanganan,’ nagsisilbi itong hamon sa tanang mamamayang Pilipino na
nawa’y huwag sayangin ang dugo’t pawis na inialay ng dating pilit na kinalaban ang mapang-abusong epekto
ng masalimuot na lipunan sa ilalim ng batas-militar.

I. Dugtungan
- Bilang mag-aaral sa Filipino ay napag-alaman kong hindi lamang sa Araling Panlipunan higit na
mauunawaan ang kasaysayan o mga dating pangyayari sa isang lipunan. Dahil maging ang asignaturang ito,
Filipino, ay maaari rin palang maging mas higit na kawili-wili ang dating ng kasaysayan, tulad ng Dekada ’70.
Labis-labis ang naging kagalakan ko at naabutan ko pa ang taon ng simula ng pag-aaral ng mga akda ni Lualhati
Bautista, ang mapangahas na manunulat ng Pilipinas.

- Sa nobelang ito, lalong sumidhi ang pagka-Pilipino ko dahil ipinakita ng Dekada ang mga bagay-bagay
na parehong katangi-tangi at di kaaya-aya sa ating Inang Bayan. Anupa’t mismong mga tao nito, tayong mga
Pilipino ay may paninindigang di mabibili ninuman, kahit na ang pinakamakapangyarihan sa tanang bansa na
Amerika. Tandaan, ang Pilipinas ay para sa ‘ting mga Pilipino at ang Amerika’y para sa Amerikano kaya
walang silang karapatang angkinin ang lupain ng Perlas.
 - Maganda ang nobela dahil ang mga pangyayari ay batay sa totoong nangyari noong panunungkulan ni
Marcos. Ang paraan ng pagsasalaysay na ginamit ay nakakahatak ng interes upang magbasa nang magbasa at
ang pagkakaayos ng mga eksena ay mahusay na napagsunud-sunod sa tamang kalagyan upang magkaroon ng
ugnayan nag bawat isa. Sa unang basa mo pa lang ay mahahatak ka na talaga sa mundo ni Lualhati noong
dekada sitenta.

J. Karagdagan

1. Pinaka-paboritong linya sa nobela:

“It’s a man’s world but . . .

It’s a woman’s world too!” (You know!)

2. Diyalogo

- Taglish