epektong sikolohikal ng stress sa mga

magaaral
KABANATA IANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO 1.Introduksyon Sa lalong
bumibilis na mundo na ating ginagalawan ngayon, ang pagkahapo ay lalo ring naging
kapansin-pansin. Ang pagkahapo o stress ay isang bagay na hindi mahihiwalay sa buhay
ng tao. Karamihan ay dumaranas ng pagkahapo halos araw-araw. Nararanasan ito kahit
saan man tayo magtungo. Madalas itong nararamdaman ng mga taong nagtatrabaho at ng
mga taong nag-aaral. Nararanasan din ito ng mga taong mayroong problema sa pamilya
at iba pang mga personal na suliranin. May mga iba’t ibang dahilan sa pagkaranas ng
pagkahapo. Maaaring hinde komportable ang isang sitwasyon para sa isa ngunit ito ay
maaaring masaya naman para sa iba. Hindi dapat nating isipin na iisa lang ang uri at
sanhi ng pagkahapo na nararanasan ng lahat. Dapat tayong maging mapanuri at dapat
nating tuklasin ang mga sanhi at kung ano nga ba talaga ang pagkahapo. Sa pag-aaral na
may pamagat na “Iba’t Ibang Pamamaraan ng Pagkontrol ng Pagkahapo ng mga mag-
aaral sa Unang Taon ng Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Nursing”, masusing
tatalakayin ang pagkahapo sa buhay ng mga mag-aaral. Aalamin ng pag-aaral na ito ang
mga naidudulot ng pagkahapo sa kani-kanilang kalusugan at pamumuhay. Ang pag-aaral
na ito ay tatalakayin rin ang mga iba’t-ibang pamamaraan ng mga mag-aaral upang
mabawasan ang pagkahapo at kung ano ang epekto ng mga pamamaraang ito sa kanila.
2. Layunin ng Pag-aaral Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito layunin ng mga
mananaliksik na:1. Tukuyin kung ano ang karaniwang nakakapagdulot ng pagkahapo sa
mga mag-aaral.2. Alamin kung ano ang epekto ng pagkahapo sa isang mag-aaral.3.
Tukuyin ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo
4. 4. Alamin kung gaano kaepektibo ang mga pamamaraan sa pagkontrol ng
pagkahapo. 3. Kahalagahan ng Pag-aaral Ang pag-aaral na ito ay isinagawa upang
alamin kung aling mga bagay ang nakakadulot sa pagiging hapo ng mga mag-aaral sa
Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing at kung aling mga diskarte o paraan
ang kanilang ginagawa upang maibsan ito. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, maaaring
makahanap ng mga mabisang paraan ang mga mag-aaral kung paano nila mababawasan
ang pakiramdam ng pagiging hapo na siyang nagsisilbing balakid sa kanila upang
magawa nila ang kanilang mga gawain na puno ng kalidad. Makakapagbigay
kaalaman din ang pamanahong papel na ito sa mga guro, propesor o mga magulang na
gustong malaman kung paano nilang matutulungan ang kanilang mga estudyante’t mga
anak upang mabawasan ang pakiramdam ng pagkahapo na siyang maaaring dahilan ng
kanilang pagiging iritable, malungkutan o kaya’y paghina ng kanilang kalusugan.
Bagamat limitado ang mga datos na nakalap sa mga mag-aaral sa unang taon ng
Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing maaaring sabihin na naaangkop pa rin
ito sa iba’t ibang uri ng mga mag-aaral sapagkat halos pareho lamang ang dinaranas na
pagkahapo ng mga mag-aaral na ito na maaaring hatiin sa tatlong aspeto: sa personal na
buhay, sa pag-aaral at sa kalusugan.

Saklaw at Limitasyon
Ang sakop ng pag-aaral ay ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo ng
mag-aaral sa unang taon ng Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing.
Gumamit ang mga mananaliksik ng isang talatanungan upang makapangalap ng
datos. Animnapung mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas sa Kolehiyo ng Narsing
ang sumagot ng talatanungan. Inabot ng isang lingo ang pamimigay at pangongolekta ng
datos. Nakapokus ang pag-aaral sa mga nakuhang sagot mula sa mga respondante.
Sapagkat kulang sa panahon ang mga mananaliksik, maaring makaapekto ito sa lawak ng
pag-aaral. 5. Depinisyon ng mga Terminolohiya Upang mas maunawaan
ng mga mamababasa ang pag-aaral na ito, narito ang ilan sa mga terminilohiyang ginamit
at ang mga angkop na kahulugan para rito: -

Bawal na gamot – mga uri ng gamot na hindi legal na ibinebenta sa merkado. Halimbawa
nito ay ecstasy; kemikal na nakakaapekto sa utak na nagdudulot ng ng pagbabago sa ugali
at kilos ng tao na kadlasa'y humahantong sa pagkalulong -

Bisyo – kaugaliang imoral, tiwali, o nakakapagpababa ng pagkatao -

Disposisyon – estado ng utak ukol sa mga bagay-bagay. -

Emosyon – ang damdamin ng pagkatuwa, pagkalungkoy, pagkatakot, pagmamahal, atbp.

-

Kaibigan – isang tao na kapantay nito sa abilidad, edad, o social status -

Kapaligiran – ang mga bagay-bagay na pumapalibot sa isang tao; isang lugar na

nakapaligid sa isang tao o bagay. -

Karamdaman – ito ay ang estado ng pagkakaroon ng sakit resulta ng karamdamang

pangangatawan o pang-isipan. -

Karanasan – ang pag-oobserba o pag-eengkwentro sa mga bagay-bagay habang ang mga

ito’y nagaganap sa kurso ng oras. -

Kontrol – maehersisyo ang kontrol o pagbibigay ng direksyon sa iba o mga bagay:

mangibabaw -

Memorya – ang kakayahan ng pag-iisip na alalahanin at panatilihin ang mga

impormasyon, impresyon, pangyayari, mga nakaraang engkwentro, atbp -

Simtomas – isang senyales o indikasyon ng isang sakit, lalong-lalo na tuwing nakararanas

ang isang tao ng pagiba mula sa karaniwang gawi,pakiramdam, ohitsura. -

Stimulus -- isang bagay na maaaring magdulot ng madaliang pag-responde o kaya'y

pakiramdam -
Tahanan – isang lugar kung saan nakatira ang isang pamilya. Dito maaring magkaroon ng
interasyon ang mga myembro ng pamilya.
-

Trabaho – anumang bagay na obligadong gawin ng isang tao; obligasyon; responsibilidad

KABANATA IIMGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA Ang
pagkahapo o stress ay hindi na bago sa buhay ng isang tao. Ito ay nararanasan ng bawat
indibidwal, lalo na ng mga tao na nagtatrabaho at mga mag-aaral, sa magkakaibang antas
at kadahilanan. Masasabing ang bagay na nagbibigay ng pagkahapo sa isang tao ay
maaring hindi naman magdulot ng pagkahapo sa ibang tao. Bagkus, ang sanhi at uri ng
pagkahapo na nararanasan ng bawat tao ay hindi magkakatulad. Kailangan nating maging
mapanuri upang lubos nating maunawaan kung ano nga ba ang pagkahapo. Pagkahapo
A. Ano ang pagkahapo? Ang pakahapo o stress ay anumang sitwasyon na nagdudulot ng
negatibong pakiramdam at damdamin sa isang tao. Ang isang sitwasyon ay maaring
maging kahapo-hapo sa isang tao, ngunit hindi para sa isa pa. Bagkus, hindi lahat ng tao
ay nakakaranas ng iisang pakiramdam at damdamin kapag nahahapo. (Whitman et. al.
1985) Ang pagkahapo ay tumutukoy sa kawalan ng balanse sa pagitan ng isang
pinanghihinalaang pangangailangan at ang abilidad ng indibidwal na umaksyon dito.

C. Sanhi at Salik na Nagdudulot ng Pagkahapo Maraming sanhi ang stress at ito ay

magka-iba sa iba-ibang indibidwal. Ang iyong itinuturing na nakahahapo ay depende rin
sa maraming mga dahilan kabilang na ang iyong personalidad, abilidad sa paglutas ng
problema at ang mga taong nariyan para sumoporta. Ang isang bagay na nakahahapo
sa’yo ay maaring nakatutuwa pala para sa iba. (Jaff-Gill et. al. 2007) Ayon sa Holmes-
Rahe Life Stress Inventory, ito ang mga Unang Sampung nakahahapong pangyayari: 1.
Pagkamatay ng Asawa 2. Diborsyo3. Paghihiwalay ng mag-asawa4. Pagkakulong 5.
Pagkamatay ng isang malapit na kamag-anak 6. Karamdaman 7. Pag-aasawa 8.
Pagkawala ng Trabaho 9. Pagkasa-ayos ng relasyong mag-asawa 10.

Pagbitiw mula sa trabaho Mga karaniwang dahilan ng pagkahapo sa pag-aaral:

Transisyon. Bawat taon ay isang transisyon sa iyong anak. Mga bagong guro, bagong
silid-aralan, at mga bagong inaasahan ay nakadaragdag sa pagkabalisa ng isang mag-
aaral. Ang pagkabalisa ng isang mag-aaral ay nagsisimula sa unang araw ng pasukan,
ngunit hindi iyon nagtatapos doon. Ang pinakamatinding transisyon ay ang simula ng
hayskul. Ang mga mag-aaral ay pumupunta sa mga mas malalaking gusali at
nakahaharap ng bagong kurikulum. Higit pa dito, palipat lipat sila ng silid-aralan at
nakatatagpo ng mga bagong guro at sistema ng pagbigay ng grado. Ang mga mag-aaral
na ito ay dumaranas ng masidhing hormonal at pisikal na pagbabago. Mga marka at
report kard. Para sa isang mag-aaral na nagpupunyagi sa pag-aaral, ang report kard ay
maaaring magkumpirma ng pagkabuway. Kahit para sa magagaling na mag-aaral, ibig
sabihin ng report kards ay maaaring hindi pagkamit ng mga layunin na kanilang itinalaga
sa kanilang sarili ang. Kadalasan, ang mga mag-aaral ay nagbibigay ng mabigat na
dalahin sa kanilang sarili dahil sa mga simpleng takda sapagkat sila’y nag-aalala sa
kanilang mga marka. Mayroon silang pakiramdam na ang isang pagsusulit o sanaysay ay
sisira sa kanilang pagkakataon na makapasok sa isang magandang kolehiyo. (Britt, H.,
1992) Mga Takdang-aralin at mga Proyekto. Minsan, kapag ang isang takdang-aralin ay
masyadong mahirap, ito’y ginagawa ng magulang. Ito ang isa sa pinakamalaking
pagkakamali na magagawa ng isang magulang sapagkat ninanakaw nito ang
oportunidad ng bata na matuto. Ang pinakamalala, ito ay nakadaragdag sa pagkahapo.
(Holmes, R., 1992) Peer Pressure. Ang mga kabataan ay desperadong makibahagi sa
paaralan. Nakararamdam sila ng pagkahapo kapag sila’y hindi tanggap ng kanilang mga
kamag-aral. (Britt, H., 1992) Ang Peer Pressure ay maimpluwensiya kahit sa mga
elementarya. Kadalasang nakararamdam ng kakapusan ang mga mag-aaral kapag sila’y
wala sa uso. Halimbawa, 30 taon nakalilipas, nagsusuot ang mga tao ng damit na nasa
loob ang tatak subalit ngayon, lahat ng tatak ay nasa labas. (Chase, C., 1992)
Pagpapasaya sa magulang. Para sa mga nakararaming kabataan, ang pinakamalaking
pagkahapo ay ang maging kasiya-siya sa kanilang mga magulang. Marami ang
nakakaalam na ang kanilang mga magulang ay may lubos na inaasahan sa kanila kaya
naman sila’y natatakot bumagsak. Dala nila ito sa lahat ng kanilang mga gawain. Hindi
na nila sinusubukang gumwa ng ibang bagay sa takot na mabigo. (Egan, J., 1992) D.
Epekto ng Pagkahapo sa Aspektong Sikolohikal ng Isang Mag-aaral Ang mga epekto sa
pag-iisip ay ang kahirapan sa pag-iisip ng mabuti, pagiging makalimutin, kawalan ng
pagiging malikhain at paggawa ng mga desisyon, at ang pagkawala ng kakayahang
makita ang bagay na nakakatawa. (Martiquet, n.d.) Ang pagkahapo ay nagdudulot sa
katawan ng pananakit ng ulo, pananakit ng tyan at dibdib, pagtaas ng blood pressure at
pagkakaroon ng problema sa pagtulog. Ayon sa pananaliksik, ang pagkahapo ay maaring
magdulot o magpalala sa ilang simptomas o karamdaman. (Chang, 2006). Ang
pagkahapo sa paaralan ay mas malala ngayon kung ikukumpara noon. Sa sobrang tindi
ng pagkahapo ng kabataan, minsan ito ay umaabot sa pagpapakamatay. Ayon sa
Capable Kids Counseling Centers, isang American teenager ay nagtatangkang
magpakamatay bawat 78 segundo. (Atkins, A., 1992) Ang kasalukuyang panahon na
tinatawag na Information Age ay nakadaragdag sa pagkahapo ng kabataan. Sa
katunayan, ang pagkakaroon ng sobrang daming impormasyon ay maaaring gumulat sa
mga bata and matatanda. (Durbin, K., 1992)Ang pagkahapo ay hindi lamang nagdudulot
ng pisikal na karamdaman, ito rin ay may masamang epekto sa mental na kalusugan.
Habang nagtatagal, ito ay nagdudulot ng mental na problema, tulad ng: •pagkabalisa
•kalungkutan
•problema sa pagkain, at•pag-aabuso ng substansiya(Jaff-Gill et. al. 2007) Ang
pagkahapo ay nakakaapekto sa utak, particular na dito ay ang memorya, ngunit ang
epekto nito at nag-iiba depende kung ito ay acute o chronic. Epekto ng Acute Stress sa
memorya at konsentrasyon Ayon sa mga pag-aaral, ang agad-agad na epekto ng acute
stress ay ang pagbaba ng kalidad ng short-term memory, particular nito ang verbal
memory. Ang positibong epekto naman nito ay sa mataas na lebel ng stress hormone sa
acute stress ay inaasociate sa magandang memory storage and mataas na konsentrasyon
sa mga importanteng pangyayari. Epekto ng Chronic Stress sa memorya Kung ang
pagkahapo ay naging chronic, ang mga naapektohan nito ay nakararanas ng
pagkawala ng konsentrasyon sa trabaho at bahay, at sila ay maaring mawalan ng silbi at
maging malapitin sa disgrasya. Sa kabataan, ang sikolohikal na epekto nito ay ang
pagbaba ng kalidad ng pagkatuto. Ang chronic stress sa matatanda ay nakakadagdag sa
memory loss. (sanggunian: http://adam.about.com/reports/000031_2.htm) Samantala, ang
anxiety o pagkabalisa ay mistulang naghahasik ng kaguluhan sa limbic system, isang
bahagi sa ating utak na nagkokontrol sa ating mga emosyon. Isang parte ng limbic system
na pinakaapektado ay ang amygdala. Ang amygdala ay kabilang sa pakikiramdam at sa
pagresponde sa mga fear-evoking stimuli. (Sapolsky 2003)

E. Epekto ng Pagkahapo sa Aspektong Pisikal ng Isang Mag-aaral Ang mga pisikal na

epekto ng pagkahapo ay ang pagsakit ng ulo, pananakit ng tiyan, kahirapam sa pagtulog,
masakit na likod at leeg, pagbilis na pagtakbo ng puso, at ang pakiramdam na walang
katahimikan o pahinga.

KABANATA IIIDISENYO AT PARAAN NG PANANALIKSIK 1. Disenyo ng

Pananaliksik Ang naisagawang pag-aaral ay gumamit ng deskriptibong metodolohiya ng
pananaliksik. Maraming uri ng deskriptibong pananaliksik, ngunit napili ng mga
mananaliksik na gamitin ang Descriptive Survey Research Design, na gumagamit ng
talatanugan (survey questionnaire) para makalikom ng mga datos. Naniniwala ang mga
mananaliksik na angkop ang disenyong ito para sa paksang ito sapagkat mas mapapadali
ang pangangalap ng datos mula sa maraming respondente. 2. Metodolohiya Nagbigay ng
60 talatanungan ang mga mananaliksik sa mga mag-aaral sa unang taon ng Kolehiyo ng
Narsing sa Unibersidad ng Santo Tomas. Sa 60 talatanungan, lahat ay naibalik. Ang
talatanungan ay nagpokus sa pananaw ng mag- aaral tungkol sa pagkahapo o stress. Una,
nagtanong ito tungkol sa mga palagay ng mga mag-aaral tungkol sa pagkahapo, at kung
ano sa tingin nila ang mga dahilan ng kanilang pagkahapo (tulad ng akademiks, personal
na buhay, at iba pa). Nagtanong din ito kung sa aling aspeto nakakaapekto ang pagiging
hapo ng mag-aaral, kung sa paaralan, sa pamilya at mga kaibigan o sa pangagatawan o
kalusugan, at ang kanilang dahilan kung bakit nila nasabing naapektuhan ang mga
aspetong ito. Huli, nagtanong ito ng mga ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan
ang kanilang pagkahapo, tulad ng mga pinagkakaabalahan (hobbies), mga gawaing
pangkalakasan (sports), bisyo o pagkain. Tinanong rin nito kung paano nakakatulong ang
mga gawain ng mga mag-aaral sa pagbawas ng pagkahapo. Sinukat din ng talatanungan
kung gaano kadalas ginagawa ng mga mag-aaral ang mga gawaing ito, at kung sa
kanilang palagay ay epektibo ba ang mga nasabing gawain sa pagbawas ng pagkahapo,
pati na rin kung paano nakatutulong sa pagbawas ng pagkahapo ang kanilang napiling
gawain. 3. Presentasyon, Pagsusuri at Interpretasyon ng Datos

Talahanayan 1. Mga iba’t ibang kahulugan ng pagkahapo para sa mga mag-aaral sa

unang taon ng Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing.
Ayon sa listahang ito, ang karaniwang kahulugan ng pagkahapo para sa mga mag-aaral
sa unang taon sa Unibersidad ng Santo Tomas, Kolehiyo ng Narsing ay ang “pag-aaral at
pagtatrabaho ng walang pahinga”, “kakulangan ng pahinga at tulog”, “sobrang daming
ginagawa at kakulangang sa oras” na siya namang alinsunod sa mga kahulugang ibinigay
ng iba’t ibang mga mananaliksik gaya ni McGrath (1970) na nagsasabing ang pagkahapo
ay “tumutukoy sa kawalan ng balanse sa pagitan ng isang pinanghihinalaang
pangangailangan at ang abilidad ng indibidwal na umaksyon dito.”
Karaniwang depenisyon ng paghahapo mula sa mga mag-aaral sa unang taon sa UST,
Kolehiyo ng Nursing
Pagtatrabaho o pag-aaral na walang pahinga

Pagkapagod at kakulangan ng pahinga at tulog

Sobrang daming ginagawa, kulang sa oras

CHEM at ZOO

NURSING

Problema sa buhay

Hadlang sa gustong gawin

Kakulangan sa enerhiya upang ipagpatuloy ang gagawin

Epekto ng Pagkahapo•

Palaging pagod•

Nawawalan ng oras para sa pamilya•

Hindi nakakakilos ng maayos•

Nakakasama sa kalusugan•

Walang pokus•

Kakulagan sa pagkain at pagtulog•

Hindi tamang pag-kain•

Maraming iniisip•

Mababa ang marka•

Pag-aaway•

Hirap sa akademiks•

Nawawalan ng gana

Sagot DahilanOo•

Pang-agaw pansin•
Nagiging masaya•

Nagkakaron ng motibasyon•

Nawawala ang stress•

Nakakapagpahinga•

Nagagawa ang gusto•

Nawawala ang pagkabaHindi•

Nauubos agad ang enerhiya•

Pagod•

Hindi nawawala ang pagkahapoMedyo•

Hindi lubusang nawawala ang pagkahapo

KABANATA IVLAGOM, KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON 1.

Lagom Lahat ng mga respondente ay nakararanas ng pagkahapo (100%). Ang

karaniwang nakakapagdulot sa kanila ng pagkahapo ay akademiks (53%),
extracurricular activities (12%), at personal na buhay (35%). Ang mga aspetong
naapektuhan sa buhay ng mag-aaral na hapo ay paaralan (40%), pangangatawan o
kalusugan (34%), at pamilya at mga kaibigan (26%). Ilan sa mga gawaing ginagawa ng
mga mag-aaral upang mabawasan ang kanilang pagiging hapo ay ang kumain (39%),
pinagkakaabalahan o hobbies (35%), gawaing pangkalakasan o sports (16%), at bisyo
(10%). Marami ang nagsasabing madalas nilang ginagawa ang mga gawaing
nakakabawas ng kanilang pagkahapo (48%) habang ang iba naman ay nagsasabing palagi
nilang ginagawa ang mga ito (36%). Mayroon din naming nagsasabing paminsan-
minsan lamang nila nagagawa ang mga gawaing ito (13%) habang ang iba naman ay
nagsasabing bihira lamang nila itong gawin (3%).

Sa mga respondente, marami ang nagsasabing epektibo ang kanilang mga gawain sa
pagbawas na kanilang hapo (82%) habang ang iba naman ay nagsasabing hindi (15%).
Kaunti lamang ang nagsabing medyo epektibo lamang ang kanilang napiling gawain
(3%). 2.

Kongklusyon Mula sa pag-aaral, mapapansin na lahat ng mga mag-aaral ay nakakadama

ng pagkahapo. Ang mga estudyante ay nakakaranas ng problema lalung-lalo na sa aspeto
ng akademiks. Dahilan dito ang sabay-sabay na pangangailangan ng bawat sabjek at ang
kinakatakutan na cut-off. Mangilan-ilan lamang ang nakararanas ng pagkahapo sa
extracurricular activities. Upang maibsan ang nararamdaman na pagkahapo, dapat ay
maghanap ng makabuluhang pampalipas oras. Maaring gumaan ang pakiramdam ng
taong hapo at bumalik ito sa dating sigla. Maiaalis din sa isipan ang mga problema. Lahat
ng tao ay makararanas ng pagkahapo. Maaring iba’t iba ang sanhi nito. Ngunit dapat
tayong matuto kung ano ang mga bagay na dapat bigyang pansin at magkaron ng
mabisang pamamahala ng oras. Huwag natin hayaan na tayo ay laging nakakaranas ng
pagkahapo sapagkat kapag ito ay lumala maaring maapektuhan ang ating kalusugan. 3.

Rekomendasyon
Binigyang puna ng aming pamanahunang papel ang mga epektibong pamamaraan
ng pagbawas sa pagkahapo. Para sa mga mag-aaral na kasulukuyang hinaharap ang mga
karanasang nakakahapo, isaisip ang mga pamamaraang ito, gaya ng mga
pinagkakaabalahan o hobbies at mga gawaing pangkalakasan. Alalahanin din na ang
pamamaraan tulad ng bisyo ay nagdudulot ng negatibong epekto sa katawan. Ang
pamanahunang papel na ito ay maaaring pagyamanin pa. Para sa mga susunod na
mananaliksik, maaaring gumawa ng isang case study ng mga piling mag-aaral. Sa
ganitong paraan, maaaring masubaybayan ang buhay ng mag-aaral sa mga panahon ng
kanilang pagkahapo. Magiging mas detalyado at eksakto ang pag-aaral sapagkat
makikita ng mga mananaliksik mismo ang pagkilos at ang mga epekto nito sa mag-
aaral.Listahan ng mga Sanggunian About, Inc. (n.d.). Stress. Available:
http://adam.about.com/reports/000031_2.htm American Academy of Family Physicians
. (1996). Stress: How to cope better with life's challenges. Available:
http://familydoctor.org/online/famdocen/home/common/mentalhealth/stress/167.htmlBab
ao-Guballa , C.S. (2008). Roots and wings : Protecting your kids’ health. Available:
http://services.inquirer.net/print/print.php?article_id=112027 Bairds, R. (n.d.). Health
effects of stress: Anxiety. Available: http://ezinearticles.com/?Health-Effects-of-Stress---
Anxiety&id=965748 Challem, J. (2007). The food-mood situation. New Jersey: John
Wiley & Sons Inc. Chang, L. (2006, December). The effects of stress on your body.
WebMD. Available: http://www.webmd.com/content/pages/7/1674_52147.htm Drinking
alcohol to relieve stress...a dangerous choice. (2003). Available:
http://www.fiu.edu/~oea/InsightsFall2004/online_library/articles/drinking%20to
%20relieve%20stress%20a%20dangerous%20choice.htm Funk and Wagnalls New
Encyclopedia. (1986). Stress, v. 24, p. 383. USA: Rand McNally & Company. Grossman,
M. (n.d.). The definition of stress: Knowing can be a life-saver. Available:
http://ezinearticles.com/?The-Definition-of-Stress---Knowing-Can-Be-a-Life-
Saver&id=960128Guevara, E. (February 2008). Uno. dos. stress. Tambayan Tamaraw
Bayanihan. Available:
http://www.feuadvocate.com/advocatefeatures/unodosstress02012008.htm Hall, G.
(2006, September). Consider taking up recreational sports to relieve stress. EzineArticles.
Available: http://ezinearticles.com/?Consider-Taking-Up-Recreational-Sports-To-
Relieve-Stress&id=310304

BALANGKAS NG MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA I.

PagkahapoA. Makaagham na depinisyonB. Kahulugan ayon sa nakararami o lay

definition C. Sanhi at salik na nagdudulot ng pagkahapoD. Epekto ng pagkahapo sa isang
estudyante1.
Sikolohikal2.

Pangangatawan

II.

Mga pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapoA. Mga gawaing pisikal1.

Pinagkakaabalahan2.

Gawaing pangkalakasan3.

Bisyoa.

Paninigarilyob.

Pag-inom ng alakc.

Bawal na gamut III.

Epekto ng pagkahapo sa isang mag-aaralA. Sa paaralanB. Sa pamilya at kaibiganC. Sa

pangangatawan