Ang ponolohiya o palatunugan ay pag-aaral sa mga Pasutsot (sounds produced by exhaling) - H

ponema (tunog), paghinto(juncture), pagtaas-pagbaba ng Mga Patinig:

tinig(pitch), diin(stress) at pagpapahaba ng tunog A, E, I, O, U
(prolonging/lengthening)

Ponema ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng tunog. May Diptonggo (Dipthong) - alin man patinig na sinusundan ng
dalawang uri ng ponema: 1 segmental at suprasegmental. malapatinig na w at y.

Ang ponemang segmental ay binubuo ng ponemang katinig Halimbawa (Example):

at patinig. aw, iw, ay, ey, iy, oy at uy.

a) Labing-lima ang orihinal na kasama sa palabaybayan

Halimbawang salita (Example word):
ngunit isinama ang impit na tunog o glottal stop (?) sapagkat
ito ay itinuturing na isang ponemang katinig dahil bahaw, bahay, okoy, baliw
napagbabago nito ang kahulugan ng isang salita. Ang dating
bigkas nito ay malumi o maragsa. Morpolohiya (Morphology) - pag-aaral ng mga morpema
ng isang wika at ng pagsasama-sama ng mga ito upang
b) /p, b, m, w, d, t, l, s, n, r, y, k, g, ng, h, ?/ ang bumubuo sa makabuo ng salita.
ponemang katinig
Morpema - pinakamaliit na yunit ng isang salita na
Halimbawa: nagtataglay ng kahulugan. Ito ay maaaring salitang ugat o
ba: tah - housedress tub: boh - pipe panlapi.
ba: ta? - child tub: bo? - profit
Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko (Types of
Morphophonemic Change)
c) Ang ponemang patinig ay lima : a, e, i, o, u. 1. Asimilasyon (Assimilation) - pagbabagong nagaganap
sa huling posisyon dahil sa impluwensiya ng kasunod na
d) May mga salitang nagkakapalit ang ponemang /u/ at /o/, ponema. Kung ang ponemang pang ay ikinakabit sa
gayundin ang /i/ at /e/ ngunit hindi nagbabago ang
salitang-ugat na nagsisimula sa b, p ang n ay nagiging m.
kahulugan ng salita.
Halimbawa: Halimbawa:
babae - babai kalapati - kalapate pang + balabal = pambalabal
lalaki - lalake noon - nuon pang + panitikan = pampanitikan
pang + kuha = panguha
pang + tabas = pantabas
e) Mayroon din namang mga salitang itinuturing na hiwalay 2. Metasis - ang salitang ugat na nagsisimula sa L, O, Y pag
na ponema ang /u/, /o/, /i/, at /e/ dahil nagbibigay ito ng nilagyan ng panliping (in) ay nagkakapalit ng posisyon.
magkaibang kahulugan at hindi maaaring pagpalitin. Halimbawa:
Halimbawa:
in + layo = nilayo
uso - modern mesa - table
in + yakap = niyakap
oso - bear misa - mass
3. Pagpapalit ng ponema - kapag ang ponema ay nasa
Ponolohiya (Phonology) - Tatlong Salik sa Pagsasalita
unahan ng salitang (d) ito ay karaniwang napapalitan ng
(Three factors in Speaking)
ponemang (r) kapag ang huling ponema ng unlapi ay patinig.
1. Enerhiya (Energy) - nilikhang presyon ng papalabas na
hiningang galing sa baga (pressure created when exhaling)
Halimbawa:
2. Artikulador (Articulator) - nagpapakatal sa mga
ma + damot = maramot
babagtingang pantinig (Vocal)
ma + dungis = marungis
3. Resonador (Resonator) - nagmomodipika ng tunog. Ang
4. Paglilipat-diin - ang mga salita ay nagbabago ng diin
bibig at guwang ng ilong ang itinuturing na resonador
kapag nilalapian.
(modifies the sound. The mouth and nasal passageway are
Halimbawa:
considered as resonators.)
basa + hin = basahin
laro + an = laruan
Ponolohiya ng Filipino
5. Pagkakaltas ng ponema - nagaganap kung ang huling
PONEMA (Phoneme) - isang makabuluhang tunog.
ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawala kapag
nilalagyan ng hulapi.
Ang Filipino ay may 20 ponema. 15 ang katinig at 5 ang
Halimbawa:
patinig
takip + an = takipan - takpan
"katinig means consonant and patinig means vowel"
sara + han = sarahan - sarhan
Mga katinig:
Panlabi (sounds produced by the lips) - B, P, M
Pangipin (sounds produced by the teeth) - D, N, T
Panggilagid (sounds produced by the gums) - L, R, S
Pangngalangala (sounds produced by the throat) - K, G, Ng,
W