TG Ep1

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari
Edukasyon sa Pagpapahalaga I
Kagawaran ng Edukasyon
Kawanihan ng Edukasyong Sekondari
Sangay ng Pagpapaunlad ng Kurikulum
GABAY SA KURIKULUM NG EDUKASYONG SEKONDARI NG 2010
EDUKASYON SA PAGPAPAHALAGA
UNANG TAON
Abril 2010
1
Unang Markahan : Ako Bilang Nagdadalaga / Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Bilang ng araw /sesyon: 8
Nagbibinata Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
Antas 1
Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga inaasahang kakayahan at Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga sumusunod :
kilos na dapat malinang sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang
mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad
ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang
kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / 1. mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng apat na
Pagbibinata inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata,
2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan 2. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga talento
at paglampas sa mga kahinaan
3. Mga Hilig 3. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig at
4. Mga Tungkulin ng Kabataan 4. mga hakbang tungo sa maayos na pagtupad ng kanyang mga
tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a sa Unang Markahan: Mahahalagang Tanong sa Unang Markahan:
Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili?
pagpapaunlad ng sarili.
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a sa Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan Mahahalagang Tanong sa Aralin 1: Mg Inaasahang Kakayahan at
at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
- Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos -Bakit mahalaga ang paglinang ng mga angkop na inaasahang
(developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata ay kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga
nakatutulong sa: / pagbibinata?
• pagkakaroon ng tiw ala sa sarili ,
• paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay
(paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasaw a / pagpapamilya), at
• pagiging mabuting tao.
2
Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Ang mag-aaral ay nakapagsasagaw a ng mga sumusunod:
(Mga Kasanayan)
Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / • Nakikilala ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
Pagbibinata pagdadalaga / pagbibinata
a. Mga Layunin ng mga Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos • Napangangatwiranan kung bakit kailangang linangin ang mga
angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
(Developmental Tasks) sa Baw at Yugto ng Pagtanda ng Tao
pagdadalaga / pagbibinata
b. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga
/ Pagbibinata at mga Panuntunan sa Paglinang ng mga ito
• Natutukoy ang mga hakbang tungo sa paglinang ng mga angkop
c. Mga Hakbang Tungo sa Pagtamo ng Bago at Ganap na Pakikipag- na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
ugnayan sa mga Kasing Edad pagbibinata
d. Mga Hakbang tungo sa Paglinang ng Tiw ala sa sarili
• Natutukoy ang mga pagbabago sa sa kanilang sarili mula sa
gulang na 8 - 9 hanggang sa ka salukuyan sa aspetong: (a)
Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad,
(b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa
pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng
maingat na pagpapasya
• Napangangatwiranan kung bakit mahalagang kilalanin ang mga

angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa
ka sing edad, Papel sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa,
Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya
• Napatutunayan kung nakatutulong ang paglinang ng mga

inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence) at
sa pagiging mabuting tao
• Naipaliliwanag ang kaugnayan ng paglinang ng mga

pagbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa
paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasawa at pagpapamilya)
• Naisasakatuparan ang mga sariling paraan sa paglinang ng mga

pagbibinata nakabubuo ng talaan ng mga positibong self-talk o
affirmation tungo sa paglinang ng tiwala sa sarili
3
• nakapagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang kabataan sa

paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibinat
Antas 2
Inaasahang Pagganap: Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Mga Patunay sa Antas ng
Pagganap:
Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagtataya ng pagsasagaw a ng
tungo sa paglinang ng apat na inaasahang mga angkop na hakbang tungo
kakayahan at kilos sa panahon ng Pagpapaliw anag sa paglinang ng apat na
pagdadalaga / pagbibinata Pagpapaliw anag ng kaugnayan ng paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos
inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / sa panahon ng pagdadalaga /
Apat na inaasahang kakayahan at kilos sa pgbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa pagbibinata, batay sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata: paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-aasaw a sumusunod na kraytirya:
a. Pagtamo ng bago at ganap na at pagpapamilya)
pakikipag-ugnayan (more mature Kraytirya: a. Nailahad nang malinaw ang
relations) sa mga kasing edad Malinaw ang paliw anag sa bawat isa sa apat na inaasahang mga paraan ng paglinang ng
b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na kakayahan at kilos, kaangkupan ng halimbaw ang binigay apat na inaasahang
angkop sa babae at lalaki kakayahan at kilos sa
c. Pagnanais at pagtamo ng Interpretasyon panahon ng pagdadalaga /
mapanagutang asal sa Pagsusuri ng sarili sa pamamagitan ng Ako Noon- Ako Ngayon pagbibinata
pakikipagkapw a / sa lipunan Profile sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa mga kasing edad, Papel
d. Pagkakaroon ng kakayahang sa Lipunan, Asal sa pakikipagkapwa, at Kakayahang makagawa ng b. May tatlong paraan ng
makagaw a ng maingat na pagpapasya maingat na pagpapasya paglinang sa baw at isa sa
Kraytirya: apat na inaasahang
Malinaw ang paglalaraw an ng sarili sa baw at aspeto, tatlo o higit pa kakayahan at kilos sa
ang paglalaraw an sa baw at aspeto, kaangkupan ng halimbaw ang panahon ng pagdadalaga /
binigay pagbibinata
Paglalapat c. Kaangkupan ng paraan ng

Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng paglinang ng mga inaasahang
mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng kakayahan at kilos sa
pagdadalaga / pagbibinata panahon ng pagdadalaga /
Kraytirya: pagbibinata
May tsek ang mga araw kung saan isinagaw a ang mga itinakdang
4
gaw ain at ekis kung hindi, may entry ang kolum ng Kabuuan at d. May tsek ang mga araw kung
Porsyento ng Pagtupad, may kalakip na pagninilay saan isinagaw a ang mga
itinakdang gaw ain at ekis
Pagbuo ng Sariling Pananaw kung hindi
Pagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang tinedyer sa paglinang
ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / e. May entry ang kolum ng
pagbibinata sa apat na aspetong binanggit “Kabuuan at Porsyento ng
Pagtupad”
Kraytirya:
Malinaw na nailahad ang mga paraan ng ibang kabataan sa f. May kalakip na pagninilay
paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na ito, nagbigay ng
2 paraan ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa
baw at aspeto, batay sa pananaliksik (research) o babasahin ang mga
punang ibinigay, may ’w ord of encouragement’, pagmamalasakit o
pagsasaalng-alang sa damdamin ng kapw a kabataan
Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba

Pagsulat ng liham sa isang kabataan na nakikiisa sa kanyang mga
pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na
ito
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa
kahalagahan paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos,
malinaw ang dahilan ng pasasalamat sa tinedyer na nakikiisa sa
kanyang pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at
kilos, naggaganyak na tuparin ang mga inaasahang kakayahan at
kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay sa sariling paraan ng pagsasagaw a ng mga
hakbang sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa sarili,
natukoy ang tatlong taong hihingan ng tulong o kokunsultahin ( mga
taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw ang
5
paliw anag sa implikasyon ng paglinang ng mga inaasahang

kakayahan at kilos sa pag-unlad ng kanyang pagkatao bilang
paghahanda sa susunod na yugto ng buhay
Antas 3
Plano ng Patuturo-Pagkatuto
Aralin 1: MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA
A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)

Sa bahaging ito, kinukuha ng guro ang atensyon at interes ng mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga malalaking ideya at mga
pagganap na angkop sa paksang “ Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata”. Gamit ang “ Pagkat
Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na” Infomercial, tutuklasin ng guro ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang ito sa
paraang interaktibo at nakagaganyak. Mapagtitibay ang kaalamang ito sa pagsasagaw a ng Ako Noon – Ako Ngayon Profile, tutukuyin
ng baw at mag-aaral ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a)
Pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapw a /
sa lipunan, at (d) Kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya. Sa paraang ito, matataya ang kahandaan ng baw at mag-aaral sa
pagharap sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata.
Layunin ng mga tanong tungkol sa Ako Noon – Ako Ngayon Profile na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga
Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong ( EQ). Ang sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala
lamang – ibig sabihin, pauunlarin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi. Magkakaroon din sila ng ideya tungkol sa inaasahang
produkto o pagganap na ipamamalas nila sa araling ito. Lilinangin ang Anim na Aspeto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang
sa bahaging “Transfer”, sa Pagsasabuhay.
Pagsisiyasat
1. Ipagaw a ang “Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na” Infomercial. Pangkatin ang klase sa apat. Atasan ang baw at pangkat na gumaw a
ng infomercial na may temang “Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na”. Ipakikita ng apat na infomercial ang mga inaasahang kakayahan
at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata.
6
2. Hayaang ipaliw anag ng baw at pangkat ang nilalaman ng kanilang infomercial. Purihin ang mga pangkat sa mga inilahad na infomercial.
3. Tanungin ang buong klase:
a. Anu-ano ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata?
b. Bakit mahalagang linangin ang mga ito?
c. Paano lilinangin ang mga inaasahang kakayahan at kilos na ito?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an
4. Ipagawa ang Indibidwal na Gawain: Ako Noon-Ako Ngayon Profile gamit ang pormat sa ibaba. Ipatukoy ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa
gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a) Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae
o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Gabay nila ang mga halimbawa na nasa
talahanayan. (FU: Interpretasyon)
Ako Noon-Ako Ngayon Profile
Ako Noon (Gulang na 8-9) Ako Ngayon

Pakikipag-ugnayan sa kasing Hal.: Madalas makipag-away kapag Natututo nang makisama sa mga
edad hindi nasusunod ang gusto ka sing edad
Papel sa lipunanbilang babae Walang pakialam sa nangyayari sa Namumulat sa mga tungkulin sa
o lalaki paligid lipunan bilang babae o lalaki
Asal sa pakikipag-kapwa Makasarili Natututong mamuhay na iniisip ang
kapakanan hindi lamang ng sarili
kundi maging ng ibang tao
Kakayahang makagawa ng Ang aking ina ang nagpapasya Gusto ng mabawasan ang
maingat na pagpapasya palagi s pagkakataon na binabantayan ng
magulang ang mga kilos at pasya
5. Ipabahagi ang mga sagot at isulat ang mga itinala ng mga mag-aaral sa talahanayan gamit ang pormat sa Bilang 4 sa itaas.
Ako Noon-Ako Ngayon Profile (ng Buong Klase)
Ako Noon (Gulang na 8-9) Ako Ngayon
Pakikipag-ugnayan sa
kasing edad
Papel sa Lipunan
Asal sa Pakikipag-kapwa
Kakayahang makagawa ng
maingat na pagpapasya
7
6. Itanong: (FU:Pagpapaliwanag)
a. Bakit mahalagang kilalanin ang mga pagbabago sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa kasing edad, Papel
sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa, Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya?
b. Nakatutulong ba ang pamamahala sa mga pagbabagong ito sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence)? Patunayan.
c. May kaugnayan ba ang mga pagbabagong ito sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay? Pangatwiranan.
B. KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
Ito ang bahagi kung saan susuriin ng bawat mag-aaral ang kanyang sarili tungkol sa mga malalaking ideya na
lilinangin sa aralin. Gamit ang Cybernetics Activity, sasagutin ng mga mag-aaral ang sumusunod: (A) Bakit kailangang
linangin ang apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata at (B) Mga Hakbang sa
Paglinang ng mga ito.
7. Ipagawa ang Cybernetics Activity. Pangkatin ang klase sa apat.

7.1 Papiliin sila ng lider at tagasulat (rapporteur). Ipa-raffle ang apat na nakatiklop na papel na nasa isang kahon. Ang bawat isang papel ay
may nakasulat na isa sa mga sumusunod:
a. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad
b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki
c. Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapw a / sa lipunan
d .Pagkakaroon ng kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya
7.2 Sa loob ng 10 minuto, hayaang mag-brainstorm ang baw at pangkat tungkol sa baw at isang inaasahang kakayahan at kilos (developmental
task) sa na nakatala itaas. Gamit ang pentel pen, isusulat nila sa manila paper ang sagot sa dalawang tanong:
(A) Bakit kailangang linangin ang m ga ito at (B) Mga Hakbang sa Paglinang ng mga ito.
8
7.3 Ipapaskil o ipadikit sa dingding ang nasagutang manila papaer ng baw at pangkat.
7.4 Pagkatapos, patayuin ang baw at pangkat sa tapat ng manila paper na nakapaskil. Halimbaw a, ang pangkat na sumagot sa
Titik a (Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad) ay tatayo sa tapat ng manila paper
tungkol sa Titik b (Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki). Susuriin ng pangkat na ito kung ano pa ang pw ede
nilang idagdag sa Titik b. Sa hudyat ng guro, iikot ang baw at pangkat hanggang masulatan nila ang lahat ng manila paper.
7.5 Purihin ang baw at pangkat sa resulta ng gaw ain. Pagkatapos, talakayin sa klase ang mga sumusunod na tanong:
a. Anu-ano ang natuklasan ninyo sa yugto ng pagdadalaga / pagbibinata?
b. Sa palagay ninyo, makatutulong ba ang paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa pagiging mabuting tao? Pangatw iranan.
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN
Dito pagtitibayin ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagkonsulta sa mga kaalaman
ng mga eksperto (expert systems of knowledge), gamit ang isang sanaysay o babasahin na binuo ng manunulat ng Gabay
sa Pagtuturo. Layunun ng bahaging ito na balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga dating kaalaman sa paksa at
baguhin o pinuhin ito batay sa mga impormasyong inilahad sa babasahin. Ang mga tanong sa ibaba ng babasahin ang
naglalayong linangin sa mga mag-aaral ang kakayahang mahinuha ang mga Kakailangan sa Pang-unawa (EUs). Ilalahad
ng mga mag-aaral ang mga ito gamit ang graphic organizer bilang gabay nila sa paghinuha ng mga mahahalagang
konsepto.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang
mag-aaral na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw
ang mga kraytirya para rito.
8. Babasahin: Ipabasa ang babasahin sa ibaba at ipatalakay ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) na nakapaloob
dito.
9
ANG MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS

SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA
Dalaga ka na, hindi

Ang bata mo pa para na dapat
makialam sa mga
nakikipaglalaro sa
desisyon dito sa
mga kapitbahay !
bahay.
Ang bata bata mo pa

Dalaga ka na
gusto mo na kaagad
dapat hindi ka
magpunta sa party… umaalis na hindi
naaayos ang iyong
silid.
Pamilyar ba sa iyo ang mga ganitong salita? Marahil sinasabi mo sa sarili mo ngayon, “Parang narinig ko na yan”. Nalilito ka ba? Ganyan talaga ang buhay ng
isang nagdadalaga/nagbibinata.
Ang yugto ng pagdadalaga/ pagbibinata ay yugto ng kalituhan, hindi lamang para sa iyo kundi maging sa mga taong nasa sapat na gulang sa iyong paligid.
Marahil maging sila hindi malaman kung paano ka na ituturing. Bata ka pa ba o matanda ka na?
Alam kong nararamdaman mo na ang napakaraming pagbabago sa iyong sarili sa yugtong ito ng iyong buhay, sa iyong pangangatawan, sa iyong damdamin,
at sa iyong pakikitungo sa iyong kapwa. At alam kong malinaw na sa iyo na kinakailangan mong harapin ang napakaraming pagbabagong ito. Mahalagang malagpasan
mo ang anumang hamon na ibinibigay nito. Sabi nga nila, “Naku, dapat mature ka na”. Ang daming inaasahan sa iyo. Sa iyong pakiramdam lahat ng kanilang mga mata
ay nag-aabang sa mga bagay na iyong gagawin, sa mga salitang iyong sasabihin at sa mga pagpapasyang iyong isasagawa. Kaya nga mas nararapat na handa ka,
maging mas maingat ka at maging mas malawak sa iyong pag-iisip sa maraming bagay sa iyong paligid. Sabi nga nila, ganyan talaga ang buhay.
Gaano man kalaki ang hamon sa iyo, kailangan mong harapin ang mga ito. Kailangan handa ka at taglay mo ang mga kaalaman na makatutulong sa iyo upang
maging matatag ka sa iyong pagharap sa hamon ng pagdadalaga/pagbibinata.
10
Mahalagang maunawaan mo na ang bawat tao ay may inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng buhay na dapat tugunan o
gampanan. Kailangan ito upang malinang ang kanyang mga kakayahan at matamo ang kaayusan sa pamayanan. Mahalagang kilalanin ang mga inaasahang
ka kayahan at kilos na ito lalo na sa yugto ng maagang pagdadalaga / pagbibinata (early adolescence).
May tatlong mahahalagang layunin ang inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng pagtanda ng tao.
- Una, nagsisilbing gabay ang mga ito kung ano ang inaasahan ng lipunan sa bawat yugto ng buhay. Mahalagang maunawaan ang mga ito upang matamo ang
mga kasanayang angkop dito. Mahalagang isagawa ito sa ilalim ng patnubay ng magulang at mga guro.
- Pangalaw a, nagsisilbing pangganyak o motibasyon ang mga ito sa binatilyo/dalagita upang gawin niya ang mga inaasahan sa kanya ng lipunan.
- Pangatlo, malilinang ang kakayahang iakma ang kanyang sarili sa mga bagong sitwasyon; kaya’t maiiwasan ang stress o nakahihiyang reaksyon dahil
makapaghahanda siyang harapin ang mga ito. Halimbawa, ang mga batang nagmamasid sa paraan ng pakikitungo ng binatilyo/dalagita sa katapat na kasarian
ay madaling maiakma ang kanilang mga sarili pagdating nila sa yugtong ito.
Sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, may walong inaasahang kakayahan at kilos na dapat malinang ayon kay Havighurst (Hurlock, 1982, p.11).
Ang mga ito ay:
1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad
2. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki
3. Pagtanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglapat ng tamang pamamahala sa mga ito
4. Pagtamo at pagtanggap ng katanggap-tanggap na asal sa pakikipagkapwa
5. Pagkakaroon ng kakayahang mapag-isa sa mga magulang o may sapat na gulang (adults)
6. Paghahanda para sa paghahanapbuhay
7. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya
8. Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal
11
Narito ang paglalarawan ng bawat isa:

1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad. Bago dumating ang yugto ng pagdadalaga / pagbibinata, ang
isang bata ay madalas na mas nakikipag-ugnayan sa kapwa batang kapareho ng kanyang kasarian. Halimbawa, kung babae ka, mas gusto mong kalaro ang
kapwa mo babae. Para sa isang bata, mahalaga ang pagkakaroon ng kalaro dahil ito ang magtuturo sa kanya ng makipag-ugnayan. Ngunit habang lumalaki
at nagkakaisip, nababago ang kanyang pagtingin sa kanyang kapwa. Nagiging mas malalim ang kanyang pagtingin sa pakikipag-ugnayan. Naghahanap na siya
ng mga taong makakasama niya nang mas madalas sa araw-araw, makaka sundo sa maraming bagay at ibang gawain. Ang tawag niya rito ay mga kaibigan.
Sila ang mga taong tumutulong sa kanya upang matanggap at mapabilang siya sa isang pangkat na labas sa kanyang pamilya. Ngunit mahalagang
maunawaan niya na may tungkulin siya sa paghubog ng isang malusog at ganap na pakikipag-ugnayan. Sa puntong ito, makatutulong sa iyo ang mga
sumusunod na hakbang:
a. Alamin mo kung ano talaga ang iyong nais. Kailangang malinaw sa iyo kung ano ang ninanais mo sa isang pakikipag-ugnayan. Halimbawa, gusto
mo na magkaroon ng isang kaibigan na maaari mong ituring na parang sarili mong kapatid dahil ikaw ay nag-iisang anak. Makatutulong ito sa iyo
upang makalikha ng mga hakbang kung paano mo gagawing ganap ang iyong pakikipag-ugnayan.
b. Ipakita ang tunay na ikaw. Mula sa iyong pagkabata natuto ka na gumanap sa iba’t ibang gampanin sa iba’t ibang sitwasyon. Kasama dito ang
pakikipag-ugnayan. Sa unang yugto ng iyong pagdadalaga/pagbibinata, ginagawa mo ang lahat upang matanggap ka ng ibang tao na iyong kasing
edad. Lagi kang nakahandang makiayon sa kanila. Ngunit maaarimg makalimutan mo na ang totoong ikaw. Huwag kang mahiyang ipakita sa kanila
ang tunay mong pagkatao. Ang pagtanggap sa lahat ng ito ng iyong mga kaibigan ay nangangahulugang pagtanggap sa tunay na ikaw nang walang
halong pagkukunwari.
c. Panatilihing bukas ang komunikasyon. Ang pagbabahagi ng iyong nararamdaman, ninanais, mga plano, mga takot, kasiyahan at iba pa ay
mahalaga tungo sa isang ganap na pakikipag-ugnayan. Mas makabuluhan ang pakikipag-ugnayan kung walang anumang itinatago sa bawat isa.
(Halimbawa, kahit pa alam mo na makasasakit sa iyong kaibigan na ipaalam sa kanya ang iyong negatibong obserbasyon sa kanyang ugali, tama
lamang na sabihin mo ito sa kanya upang magkaroon siya ng pagkakataong baguhin ito.
d. Pagtanggap sa isang tao at sa kanyang tunay na pagkatao. Ang pakikipag-ugnayan ay walang kundisyon. Mahalagang tanggapin ang isang tao
bilang tunay na siya. Hindi makatutulong kung ganap mong babaguhin ang tao ayon sa iyong nais. Halimbawa, hindi mo maaaring pilitin ang iyong
12
kaibigan na maging kapareho ng iyong pag-iisip, kilos at paniniwala sa lahat ng pagkakataon. Hindi mo rin magugustuhan na nagpipilit ang isang tao na
maging isang taong hindi naman totoong siya. Hindi tatagal ang isang pagkakaibigang puno ng pagpapanggap. At lalo’t higit hindi magiging kuntento
ang iyong kaibigan na malaman na hindi mo kayang tanggapin ang totoo niyang pagkatao.)
e. Panatilihin ang tiw ala sa isa’t isa. Kung walang tiwala sa isa’t isa, mahina ang pundasyon ng ugnayan. Kung mananatili ang pagtitwala sa isa’t isa,
kayang lagpasan ang anumang mga pagsubok sa pakikipag-ugnayan. Kaya lang, iwasan maging masyadong pamilyar sa isa’t isa. May kasabihan sa
Ingles na “Familiarity breeds contempt.”
f. Maglaro at maglibang. Walang pinakamasarap kundi ang maging bata. Kung minsan sa labis na pagiging seryoso natin sa buhay, nakakalimutan na
natin ang halaga ng paminsan-minsang paglalaro at paglilibang na magkasama. Sa paraang ito, nawawala natin ang maraming pag-aalala, takot,
pagdududa at insekyuridad (insecurities).
g. Mahalin mo ang iyong sarili. Kung hindi mo matututuhang mahalin ang iyong sarili, hindi mo matutuhan ang magpahalaga sa ibang tao. Mahihirapan
ka na tanggapin ang kahinaan ng ibang tao kung hindi mo kayang tanggapin ang sarili mong mga kahinaan. Kung hindi ka masaya sa maraming bagay
tungkol sa iyong sarili, walang anumang gagawin ang ibang tao na makapagpapasaya sa iyo. Kung kaya mahalagang simulan mo ito sa tunay na
pagtanggap sa kung ano ang tunay mong pagkatao at sa pagpapasalamat sa lahat ng biyaya ng Diyos sa iyo.
2. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki. Ang mga nagdadalaga/nagbibinata ay bumubuo ng kanilang sariling kahulugan ng pagiging lalaki
o babae. Ngunit hindi pa rin naiaalis na ibatay ito sa nakagisnang kultura. Halimbawa, ang lalaki ay malakas, matapang at ang babae naman ay mahina,
palaasa. Ang kanilang pagkakaibang bayolohikal ang nagtutulak upang magkaroon ng ganitong pananaw. Ngunit hindi nararapat na lagyan ng hangganan ang
ka kayahan ng bawat isa batay lamang sa kanyang katangiang bayolohikal. Sa tulong at paggabay ng mga nakatatanda, kailangang mabigyan ng pagkakataon
ang bawat isa na hubugin ang kanilang mga papel sa lipunan bilang lalaki at babae. Halimbawa, kailangan na turuan ang mga lalaki na ipakita ang kanilang
tunay na damdamin. Umiyak sila kung kinakailangan sa panahon ng labis na kalungkutan. Kailangang salungatin ang paniniwalang ang umiiyak na lalaki ay
labis na mahina.
3. Patanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglalapat ng tamang pamamahala sa mga ito. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, mabilis ang mga
pagbabago sa katawan kung ikukumpara sa ibang yugto ng buhay, maliban sa unang dalawang taon ng sanggol. Sa isang binatilyo/dalagita, ang pagkakaiba
niya sa iba sa bilis ng paglaki ng mga bahaging ito ay maaaring maging dahilan ng kawalan ng kapanatagan (insecurity).
13
Maaaring magkaroon ng epekto ang mg pagbabago sa katawan sa emosyon at pakikitungo sa kapwa. Likas at panlahat ang mga ito, kaya di dapat mag-alala
ang dalagita/ binatilyo. Mahalagang sumangguni sa mga may sapat na gulang (adult) - magulang o taong pinagkakatiwalaan. Kailangan ang masustansyang
pagkain sa yugtong ito, sapat na ehersisyo at malusog na pamumuhay (tulad ng pagtulog sa loob ng walong oras at pag-inom ng walo hanggang sampung
baso ng tubig araw-araw, at pana-panahong pamamahinga (periodic rest). Kailangan din ang paraan ng pagrerelaks at malalim na paghinga upang maalis ang
mga tensyon sa katawan.
Makatutulong din ang mga gawaing gagamit ng galaw ng katawan tulad ng paglilingkod sa pamayanan at mga karanasan sa pagkatuto na hands-on.
4. Pagnanais at pagtatamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapwa/ lipunan. (Desiring and achieving socially responsible behaviour). Habang lumalaki ka at
nagkakaisip, nakikita mo ang unti-unting paglawak ng iyong mundo. Mula sa iyong tahanan, lumalawak ito habang nadaragdagan ang iyong edad. Ang pagiging
mapanagutan sa pakikipagkapwa ay lagpas sa simpleng paggalang sa kapwa, ito ay pag-unawa at pagbibigay halaga na hindi nabubuhay ang tao para lamang
sa kanyang sarili. Kailangan natin ang ibang tao upang tunay na makita ang ganda at halaga ng buhay. Para sa isang nagdadalaga/nagbibinata, mahalaga ito
upang tunay na makilala ang kanyang pagkatao, upang matukoy kung saan siya nababagay (fit) sa lipunan at upang mabuo ang kanyang tiwala na makibahagi
sa anumang gawain o trabaho
5. Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Ang isang bata ay labis na palaasa sa kanyang mga magulang. Hindi siya
makapagpapasya kung hindi nasa ilalim ng kanilang paggabay. Makararamdam lamang siya ng seguridad kung alam niyang nariyan sila upang suportahan at
tulungan siya. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, kinakailangang matutong linangin ang kakayahan sa maingat na pagpapasya. Mahalagang sumangguni
sa mga nakatatanda o awtoridad na higit na may alam sa mabuting pamumuhay (tulad ng magulang o kapatid) sa mga pasyang gagawin; ngunit sanayin na
ang sarili na piliin ang opsyon na patungo sa kabutihan – yaong makabubuti sa sarili, sa kapwa at pamayanan. Mahuhubog ang iyong kakayahan sa
pagpapasya sa tulong ng mga susunod na aralin sa Edukasyon sa Pagpapahalaga.
6. Paghahanda para sa paghahanapbuhay. Sa ating lipunan, iminumulat ang mata ng mga nagdadalaga/nagbibinata na sa yugtong ito kailangan nilang
matutunan ang mga kakayahan na kinakailangan upang ihanda ang kanilang sarili na makakuha ng magandang hanap-buhay sa hinaharap. Makatutulong sa
iyo ng:
a. Tukuyin ang iyong kalakasan at kahinaan
14
b. Makipagkaibigan at lumahok sa iba’t ibang gawain sa paaralan (extra curricular activities)

c. Magkaroon ng plano sa kursong gustong kunin sa hinaharap
d. Sumangguni sa mga kakilalang mayroong hanap buhay upang magtanong ukol sa kanilang hanap-buhay
e. Hubugin ang tiwala sa sarili at ang kakayahan sa pagpapasya
f. Hingin ang paggabay ng mga magulang sa pagpili ng tamang kurso para sa iyo
Ang iba pang mga kakayahan na makatutulong sa iyo ay mas malawak na tatalakayin sa mga susunod na aralin.
7. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya. Kasama sa mga kakayahan at kilos na dapat malinang sa isang nagdadalaga/nagbibinata ay ang
mapaghandaan ang pag-aasawa at pagpapamilya. Ngunit mahalagang maunawaan na ganap lamang na matatamo ang kakayahang ito sa huling yugto ng
pagdadalaga/pagbibinata at sa maagang yugto ng pagtanda (adulthood).
8. Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal. Sa yugto ng pagdadaaga/pagbibinata, kailangan na mahubog ang iyong sistema ng halaga
at paniniwala. Bibigyang-tuon sa mga susunod na aralin ang pagtalakay sa paksang ito.
Ang pagtataglay ng mga kakayahan o kilos na ito ay mahalaga upang mapaunlad ang sariling pagkatao. Kritikal ang panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. Ito
ay maaaring bumuo o sumira ng iyong kinabukasan. Kailangang maging matalino sa mga gagawing pagpapasya at kailangang maging bukas sa pagtanggap ng tulong
o payo mula mga taong nagpapakita ng malasakit at nabubuhay sa magandang halimbawa.
Ang pinakamahalaga, kailangang buong-buo ang iyong tiwala sa iyong sarili at sa iyong mga kakayahan. Mahalaga ito upang mapagtagumpayan mo ang
anumang hamon na iyong kahaharapin sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata. Ang pagkakaroon ng tiwala sa sarili ay nangangahulugan ng pagkakaroon ng positibong
pagtingin sa iyong mga kakayahan. Hindi ka nalilimitahan ng mga negatibong pag-iisip na madalas ay hindi naman makatotohanan. Sa pamamagitan ng positibong
pag-iisip, mapatataas mo ang iyong tiwala sa sarili at magkakaroon ka ng positibong pananaw at damdamin tungkol sa iyong sarili. Makatutulong sa iyo ang mga
sumusunod:
a. Hayaang mangibabaw ang iyong mga kalakasan. Mag-isip ng positibo sa lahat ng iyong mga ginagawa at purihin ang sarili dahil sa iyong pagsisikap. Hindi
ito nangangahulugan na hindi mo na bibigyan ng tuon ang iyong kahinaan, ngunit hindi nararapat na malimitahan ng iyong mga kahinaan ang iyong
kalakasan
b. Huwag matakot na harapin ang mga bagong hamon. Ang mga bagong hamon ay pagkakataon upang mapataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili. Hindi mo
15
nararapat isipin ang takot ng pagkatalo o ang tagumpay ng pagwawagi. Isipin mo na lamang na sa tuwing may gagawin kang bago; (1) nabibigyan ka ng
pagkakataon na magsikap upang matamo ang tagumpay, (2) napatataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili, at (3) mas nakikilala at natatanggap mo ang
iyong sarili.
c. Palaging maging positibo sa iyong mga pag-iisip. Palaging pigilin ang sarili sa pag-iisip ng negatibo; sa halip, palitan ito ng pag-iisip na may mabuting
maibubunga. Palaging ipaalala sa sarili na hindi mo man kayang gawin ang lahat ng bagay nang perpekto, makatutulong naman ang mga ito upang unit-
unting umunlad ang iyong pananaw sa bawat araw.
d. Isipin mo ang iyong mga kakayahan para sa iyong sarili: huwag masyadong umasa sa opinyon ng ibang tao. Huwag mong iasa sa opinyon ng ibang tao
ang pagtataya sa iyong mga kabiguan at tagumpay. Mas makatutulong kung mapaunlad mo ang iyong kakayahan sa pagsusuri at pagtataya ng iyong sarili.
Isa itong malaking hakbang sa pagpapataas ng tiwala mo sa iyong sarili.
Mahirap ang pinagdadaanan mo, pero tandaan mo na hindi ka nag-iisa. Lahat ng nagdadalaga/nagbibinata ay may katulad na pinagdaraanan. Maiiba lamang
ito depende sa kung paano mo isinabuhay ang mga kakayahan at kilos na kinakailangan para mas mapaunlad mo ang iyong sarili at ang iyong pagkatao.
Ngayon, nakahanda ka na ba sa iyong paglalakbay?
PAGHINUHA NG KAKAILANGAN SA PAG-UNAWA (EU)
9. Itanong: Ano ang naunawaan mong mahalagang konsepto sa babasahin? Isulat ito gamit ang graphic organizer sa ibaba.
Ang paglinang ng mga ________________________

ay nakatutulong
__________________________________________sa
sa
panahon ng pagdadalaga/pagbibinata
_________________________________________________
Ang EU na dapat mahinuha: Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata ay nakatutulong sa:
• pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, at
• paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay
(paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasaw a / pagpapamilya), at
16
• pagiging mabuting tao.
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
Dito na ihahanda ng bawat mag-aaral ang inaasahang pagganap sa pamamagitan ng pagbuo ng isang produkto o
pagpapamalas ng isang kasanayan (skill). Sa araling ito, isasagawa ng mag-aaral ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga / pagbubibinata, gamit ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Angkop na Inaasahang
Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata. Bubuo rin siya ng isang pagninilay na may takdang pormat. Sa
bandang huli ng Pagsasabuhay, pipili siya ng isang aspeto ng pagbabago kung saan mababa ang tiwala niya sa kanyang sarili.
Pagkatapos, tutukuyin niya ang mga angkop na self-talk upang mapaglabanan niya ang mga kahinaang ito. Gagawa rin ang bawat
isa ng paraan ng pagsasabuhay para sa kapwa nagdadalaga / nagbibinata.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral
na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya
para rito.
10. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang ng mga Angkop na Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga /
Pagbibinata.
Panuto:
10.1 Lagyan ng tsek ang bawat araw kung nagawa ang itinakdang gawain at ekis kung hindi. Maaaring sundin ang mga nakasulat na sa Tsart o maaaring
gumawa ng sariling listahan ng mga gawain.
10.2 Gawin ito sa loob ng dalawang linggo.
10.3 Pagkatapos ng dalawang linggo, bilangin ang lahat ng tsek at isulat ito sa kolum ng “Kabuuan”. Kunin ang porsyento ng pagtupad. Gamiting gabay ang
nasa unang bilang sa talahanayan sa ibaba.
10.4 Gumawa ng pagninilay at ilarawan ang pagbabagong naganap mula sa pagsasagawa ng mga itinakdang gawain sa loob ng dalawang linggo. Isulat ang
maaaring gawin upang mapaunlad ang mga gawaing may mababang porsyento.
17
Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
Average ng
Miyerkules
Miyerkules
Pagtupad
Huwebes
Huwebes
Kabuuan
Biyernes
Biyernes
Sabado
Sabado
Martes
Martes
Linggo
Linggo
Lunes
Lunes
Mga Paraan ng Paglinang
Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature

relations) sa mga kasing edad
1. Hal.:Tutularan lamang ang mabuting ginagawa ng mga kasing 10/14 71%
edad
2.
3.
4.
5.
Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki
1. Aalamin ang iba’t ibang mga tungkulin o gampanin sa lipunan
2.
3.
4.
5.
Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa
pakikipagkapw a / lipunan
1. Laging isinasaalang-alang ang damdamin at kapakanan ng
kapwa sa kilos at pananalita
2.
3.
4.
5.
Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pasya
1. Pinag-iisipang mabuti ang kalalabasan ng mga pamimilian sa
18
pasya at kumokonsulta muna sa magulang bago magsagawa ng

pasya o kilos
2.
3.
4.
5.
PAGNINILAY
11. Ipasulat sa mga mag-aaral ang isang pagninilay tungkol sa ginawang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos
Pamamahala sa mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan. (FU: Pagkilala sa Sarili)
Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay:

a. Paglalarawan ng mga bagay na natuklasan mo sa iyong sarili. Halimbawa, kung tinukoy mo ang pagtanggi sa di mabuting gawain ng iyong kaibigan o
barkada, paano ito makatutulong sa iyo sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (ang early adulthood)?
b. Pagtukoy sa mga taong maaaring hingan ng tulong, gabay o suporta (mga taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay)
c. Implikasyon ng pamamahala sa pag-unlad ng iyong pagkatao bilang paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay.
PAGSASABUHAY
12. Tukuyin ang isang aspeto kung saan itinuturing mong mababa ang tingin mo sa iyong sarili (halimbawa.: hindi sapat ang iyong lakas ng loob na lumapit
sa mga kamag-aral upang makipag-kaibigan). Mag-isip ka ng positibong self-talk o mga bagay na sasabihin mo sa iyong sarili upang malampasan o unti-
unting mawala ito. Tunghayan ang halimbawa ng isang tinedyer sa ibaba na mababa ang tingin sa sarili at ang kanyang positibong self-talk:
Halimbawa: Mula sa probinsiya, lumipat si Nica sa bagong paaralan sa lunsod. Mataas ang mga marka niya noong elementarya at aktibo siya sa
mga club. Ngunit pakiramdam niya’y hindi siya tanggap ng kanyang mga kaklase. Hindi kasi siya masyadong mahusay magsalita ng Tagalog at
madalas na pinagtatawanan ng mga kamag-aral.
Mga Positibong Self-talk: “Kaya ko ‘yan! Kaya kong harapin ang ham on ng hindi pagtanggap ng iba (rejection).”
“Hindi ko sila papansinin.”
“Mahal ko ang aking sarili.”
19
Ikaw naman:
• Anu-ano ang mga bagay na sa palagay mo ay dahilan ng mababang tingin mo sa iyong sarili?
• Anu-anong positibong self-talk ang sasabihin mo sa iyong sarili?
• Isulat ang mga ito sa iyong journal. Pagkatapos, isulat ang mga positibong self-talk o affirmation mo sa mga makulay na papel o post-it notes at
ipaskil ang mga ito sa salamin o dingding na madali mong makita. Maaari ring gawin itong screen saver ng iyong computer.
13. Kapanayamin ang tatlo hanggang limang mag-aaral tungkol sa paraan ng paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng \ \
pagdadalaga / pagbibninata. Bigyang-puna ang mga paraan ng kanilang paraan ng paglinang ng mga ito batay sa nilalaman ng sanaysay o babasahing
tinalakay sa araling ito (sa Pagpapalalim o DEEPEN). (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
14. Sumulat ng liham sa kabataang nakapanayam mo na nakikiisa sa iyong mga pagsisikap na linangin ang mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos
sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Mga Kakailanganing Kagamitan (w ebsites, software, mga aklat, w orksheet)

• Bingo Card, 4X5.5 inches Cartolina
• Self-Talk Cards (Index Cards)
• Ako Noon-Ako Ngayon Profile Worksheet
Mga Sanggunian:
• Hurlock, E. (1982). Developmental Psychology: A Life-Span Approach. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Rodriguez, Marilyn. 7 Steps to creating healthy relationship . http://www.charmingarticles.com/children/article4261.htm. Sinipi noong Mayo 9, 2010
• What Are the Developmental Tasks Facing Adolescents? http://www. education.com/reference/article/Ref_Adolescence/. Sinipi noong Mayo 8, 2010
• Helping Teenagers Prepare for the World of Work. http://alis.alberta.ca/ep/eps/tips/tips.html?EK=142 sinipi noong Mayo 10, 2010
• Self-Confidence and Self-Worth; Needing the Approval Of Others http://www.take-your-power.com/1.htm sinipi noong Mayo 10, 2010
20
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan Aralin 2: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Bilang ng araw /sesyon: 15
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng
panahon ng kabataan, sa kanyang mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento,
mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin kakayahan, kahinaan at mga hilig.
upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan
2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan
3. Pagpapaunlad ng mga Hilig
4. Mga Tungkulin ng Isang Kabataan
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Mahahalagang Tanong:
Sa Unang Markahan: Sa Unang Markahan:
Sa Aralin 3: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng mga Talento, Kakayahan at
Ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking talento at kakayahan ay Paglam pas sa m ga Kahinaan
mahalaga sapagkat ang mga ito ay mga kaloob na kung pauunlarin ay Bakit mahalaga ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking
makahuhubog ng sarili tungo sa pagkakaroon ng kumpiyansa sa sarili, talento at kakayahan?
paglampas sa mga kahinaan, pagtupad ng mga tungkulin, at paglilingkod sa
pamayanan.
Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
• naipaliliw anag ang kaibahan ng talento sa kakayahan
Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan • natutukoy ang kanyang mga katangian, talento, kakayahan
gamit ang Multiple Intelligences Survey Form ni Walter
• Talento at Kakayahan Mckenzie
• Iba’t Ibang Talino ayon kay How ard Gardner • naipaliliw anag ang kahalagahan ng kaalaman sa talento at
• Ang Pagkilala sa Sar iling Talento, Kakayahan, at Kahinaan kakayahan
• Tiw ala sa Sarili • nailalaraw an ang iba’t ibang uri ng talino ayon kay How ard
• Ang Paglampas sa Sariling Kahinaan Gardner
• Plano ng Pagpapaunlad ng Sarili • nahihinuha kung bakit dapat: (a) paunlarin ang mga sariling
21
• Ang Kahalagahan ng Pagpapaunlad ng mga Talento at talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan
Kakayahan • nailalaraw an ang kalikasan ng tiw ala sa sarili
• natutukoy ang mga aspeto ng sarili kung saan kulang siya ng
tiw ala sa sarili at nakikilala ang mga paraan kung paano
lalampasan ang mga ito
• nakagagaw a ng Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at
Kakayahan
• nakabubuo ng paglalaraw an ng mga konseptong nahinuha sa
binasang sanaysay tungkol sa talento at kakayahan
• naisasakatuparan ang Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento
at Kakayahan
Antas 2
Pagganap:
Pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan
pagpapaunlad ng mga kakayahan at talento at ng: Pagtataya ng pagsasagaw a ng
paglampas sa mga kahinaan mga kilos tungo sa pagpapaunlad
Pagpapaliw anag: ng mga kakayahan at talento at
a. Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng kaalaman / pagtuklas paglampas sa mga kahinaan
sa sariling talento at kakayahan batay sa sumusunod na kraytirya:
Kraytirya:
Malinaw ang paliw anag sa kaugnayan ng kaalaman sa angking a. Ang mga hilig na piniling
talento at kakayahan at sa pagpapaunlad sa sarili, kaangkupan paunlarin ay batay sa
ng halimbaw a bilang patunay sa paliw anag, pagsusuri ng bar graph na
b. Nailalaraw an ang iba’t ibang uri ng talino ayon kay How ard resulta ng Multiple
Gardner Intelligences Survey.
Kraytirya
Malinaw ang paglalaraw an, angkop ang mga ur i ng trabahong b. Nailahad nang malinaw ang
ibinigay na halimbaw a sa bawat talino mga paraan ng pagpapaunlad
c.Nahihinuha kung bakit dapat: a) paunlarin ang mga sariling ng mga natukoy na talento at
talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan kakayahan
Kraytirya
Malinaw ang mga katw irang ibinigay, angkop ang positibo at c. May limang paraan ng
negatibong halimbaw ang ibinigay bilang suporta sa mga pagpapaunlad sa baw at
katw iran talento at kakayahan
22
Interpretasyon d. Kaangkupan ng paraan ng

Pagsusuri ng ginaw ang bar graph ng resulta ng Multiple pagpapaunlad sa baw at
Intelligences Survey Form na nagpapakita ng sariling talento, talento at kakayahan
kakayahan at kahinaan
Kraytirya: e. Makatotohanan ang mga
Accurate ang bar graph (batay sa kabuuang bilang na nakuha paraan sa pagpapaunlad sa
sa baw at kategorya ng talino ayon kay Gardner), malinaw ang baw at talento at kakayahan
pagkakadrow ing ng bar graph, natukoy ang kanyang talento,
kakayahan at kahinaan sa bar graph, naipahayag ang f. may kalakip na pagninilay
pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng bar graph
Paglalapat
Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng
Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan
Kraytirya:
Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na sumusunod: Mga
Layunin, Panahong Ilalaan, Mga Pamamaraan ng
Pagpapaunlad, Mga Taong Hihingan ng Tulong o Suporta at
Mga Kakailanganing Kagamitan, may kalakip na pagninilay
Pagbuo ng Sariling Pananaw

Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng pag-
aaral ni Prof. Ericsson
Kraytirya:
Malinaw na naipahayag ang posisyon (kung sang-ayon o tutol)
sa baw at resulta ng pag-aaral ni Prof. Ericsson, may
halimbaw ang ibinigay bilang suporta

Pagbibigay ng panghihikayat sa isang tinedyer upang
paunlarin niya ang kanyang mga talento at kakayahan
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga talento at kakayahan ng
tinedyer na na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng
isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga paraan
ng pagsuporta na pinili gamit ang isang card, liham o email
23
Pagkilala sa Sarili
Pagtukoy sa mga aspeto na kulang siya ng tiw ala sa sarili at
nakikilala ang mga paraan kung paano malalampasan ang
mga ito
Kraytirya:
Batay sa Chart of Abilities ang ginaw ang pagtukoy ng
aspetong kulang siya ng tiw ala sa sarili, malinaw ang mga
paraan kung paano malalampasan ang mga ito, may kalakip
na maikling pagninilay
Antas 3
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto
Aralin 2: MGA TALENTO, KAKAYAHAN, AT KAHINAAN
Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa talento at kakayahan. Sisiyasatin sa
pamamagitan ng pagtatanong kung ano ang pakahulugan ng mga mag-aaral sa talento at kung paano ito naiiba sa kakayahan. Ipalalabas sa
talakayan na lahat ng mga tao ay may kani-kanyang angking talento at kakayahan. Ipamamalas ng mga mag-aaral ang kanilang talento sa
isang gaw ain. Patutunayan sa prosesong ito na ang lahat ng tao ay may kani-kanyang angking talento. Sa pamamagitan ng talakayang may
gabay na pagtatanong ay palilitaw in din ang halaga ng tiw ala sa sarili sa paghuhubog ng mga talento at kakayahan. Kailangang makabuo ang
mga mag-aaral ng pansamantalang EU: Ang mga talento at kakayahan ay ang mga kaloob ng Diyos na kailangang paunlar in at gamitin tungo
sa pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, paglampas sa mga kahinaan, at paglilingkod sa pamayanan. Pagkatapos ng bahaging ito, malalaman ng
guro kung gaano na kalalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa konsepto ng talento at kakayahan. Mula doon ay makapagpapasya siya
kung aling bahagi ng Plano ng Pagtuturo- Pagkatuto ang nangangailangan ng higit na tuon o karagdagang pagpapalalim.
24
Pagsisiyasat
1. Sabihin: “Nauuso sa ngayon ang mga programa sa telebisyon na may format na kung saan ipinakikita ng mga kalahok ang
iba’t iba nilang talento. Magbigay ng ilang mga halimbaw a ng mga programang ito. (American Idol, Talentadong Pinoy, Pinoy Idol,
Show time, Are You the Next Big Star? Starstruck, etc.)
2. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag)
a. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon, sasali ka ba sa ganitong mga programa? Bakit?
b. Sa iyong palagay, lahat ba ng tao ay may talento? Ipaliw anag.
c. Anu-ano ang pagkakaiba ng talento sa kakayahan? Ipaliw anag.

3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat. Bigyan ang baw at pangkat ng Activity Card isang basyong bote at limang task card .
(Sasabihin ng guro na ang colored chips ay may katumbas na premyo sa pagtatapos ng Gaw ain.) Magtalaga ng tagamasid sa
baw at pangkat.
Activity Card:
Takdang Panahon: 15 minuto
Activity Card:
Panuto:
1. Umupo nang nakabilog ang baw at kasapi ng pangkat.
2. Bigyan ang bw at kasapi ng colored chips.
3. Paikutin ang basyo ng bote.
4. Sinumang matapatan nito ay bubunot ng isang task card at gagaw in ang nakasulat dito.
5. Kung hindi niya ito magagaw a, maaring may ibang kasapi na gagaw a nito para sa kanya ngunit kapalit ng kanyang colored chips.
Halimbaw a ng mga nakasulat sa Task Card:
Sasayaw ng isang modernong sayaw Tutula

Aaw it ng isang “ballad” o modernong aw it Aarte o magpapalabas ng isang drama o komedya
Magra-rap At iba pa
25
4. Tanungin ang klase :(Paalala sa Guro: Palabasin at iproseso sa talakayan ang tiw ala sa sarili.)
a. Naging madali ba ang mga gaw aing hinihingi sa Task Card? Ipaliw anag.
b. Mayroon bang humingi ng tulong sa kanilang mga kapangkat kapalit ng kanilang colored chip? Bakit? Naging madali ba ito?
Ipaliw anag.
c. Ano ang naramdaman ng mga nakakuha ng maraming colored chips? Ng mga naw alan nito?
d. Ano ang taw ag sa mga ipinamalas ng baw at isa – talento o kakayahan? Pangatw iranan.
e. Maaari bang hubugin o paunlarin ang talento? Pangatw iranan.
B. MGA KARANASAN T UNGO SA PAG- UNAWA (FIRM-UP)
Ang bahaging ito ay magbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na higit na makilala ang kanilang mga sarili. Sa pamamagitan ng
Multiple Intelligences Survey Form ni McKenzie ay matutuklasan nila ang kanilang mga talento at kakayahan. Kung hindi man ay mapagtitibay
nito ang batid na nila kung ano ang alam nila sa kanilang sarili. Sa bahaging pagsusuri, sisiyasatin nila ang kanilang saloobin at damdamin
tungkol sa mga natuklasan nilang mga talento at kakayahan. Tutukuyin nila kung ang mga ito ay makatutulong upang maging matagumpay sa
ninanais na kursong akademiko o teknikal-bokasyonal. Dapat nilang mahinuha na ang mga kakayahang ito ay dapat na pagyamanin. Makikilala
rin nila ang kanilang mga kahinaan kaugnay ng pagsisikap nilang matamo ang kanilang mga pangarap sa buhay. Dapat nilang matukoy na ang
mga kahinaang ito ay dapat nilang malampasan (overcome). Sa huli ay dapat na pahalagahan nila ang pagpapalalim sa pagkilala sa sarili tungo
sa ikauunlad ng kanilang pagkatao.
Pagtuklas sa Sariling mga Kakayahan at Talento
5. Bigyan ang mga mag-aaral ng Multiple Intelligences Survey Form ( McKenzie, 1999).
26
Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)
Panuto: Basahin at unaw aing mabuti ang baw at pangungusap. Isulat ang bilang na naglalaraw an sa iyong sarili sa sagutang papel. Maging tapat sa
iyong sagot sa baw at bilang. Huw ag kang mahihiya kung Hindi (0) o Bihira (1) ang sagot mo sa ilang bilang.
Unang Bahagi. Sagutan ang mga sumusunod na aytem ayon sa nakikinig ng radyo.
kaangkupan nito sa iyo. Isulat ang bilang ng kaukulang pagpipilian. 53. Ang pagpapahayag sa pamamagitan ng sayaw ay magandang
4- Palagi, 3- Madalas, 2- Paminsan-minsan, 1- Bihira, 0-Hindi publiko
54. Ako ay team player.
1. Pinananatili kong malinis at maayos ang aking mga gamit. 55. Mahalagang malaman ko kung bakit kailangan kong gaw in ang isang
2. Nasisiyahan akong magbasa ng iba’t ibang babasahin. bagay bago ko ito gaw in.
3. Nakabubuo ako ng ideya sa pamamagitan ng isip. 56. May pamamaraan ng pagre-recycle sa aming bahay.
4. Madali akong makasunod sa patterns. 57. Nakatutulong sa akin ang pagpaplano upang magtagumpay sa isang
5. Nasisiyahan akong gumaw a ng mga bagay sa pamamagitan ng aking gaw ain.
mga kamay. 58. Nasisiyahan akong maglaro ng mga salita tulad ng sa puns,
6. Natututo ako nang lubos kapag nakikipag-ugnayan ako sa iba. anagrams at spooneris ms.
7. May kamalayan ako sa aking mga paniniw alang moral. 59. Ang mga music video ay nakapupukaw ng isip.
8. Nasisiyahan akong pagsama-samahin ang mga bagay batay sa 60. Nasisiyahan akong pakinggan ang iba’t ibang uri ng musika.
kanilang pagkakatulad. 61. Nais kong magtrabaho na gamit ang iba’t ibang kasangkapan.
9. Malaki ang naitutulong sa akin kung ang mga panuto ay isa-isang 62. Hindi ko nais magtrabaho nang nag-iisa.
ipinaliliw anag. 63. Kapag naniniw ala ako sa isang bagay, ibinibigay ko nang buong- buo
10. Malaki ang naitutulong sa aking memorya at pang-unaw a kung ang aking isip at lakas.
inililista ang mahahalagang bagay. 64. Nasisiyahan akong mag-aral ng Biology, Botany at Zoology.
11. Nasisiyahan akong mag-ayos ng silid. 65. Kasiya-siya para sa akin ang magtrabaho gamit ang computer.
27
12. Nabibigyang-pansin ko ang tunog at ingay. 66. Interesado akong matutuhan ang mga dayuhang salita.
13. Mahirap para sa akin ang umupo nang pir mi sa loob ng mahabang 67. Naaalala ko ang mga bagay kung ilalaraw an ko ito sa aking isip.
oras. 68. Ang mga musical ay higit na nakagaganyak kaysa mga drama.
14. Mas masaya kapag higit na marami. 69. Aktibo ang aking pamamaraan ng pamumuhay.
15. Higit na natututo ako kapag malapit sa aking damdamin ang isang 70. Masaya ang paglahok sa mga gaw ang extra-curricular.
asignatura. 71. Nais kong makilahok sa mga gaw aing tumutulong sa kapw a.
16. Mahalaga sa akin ang mga isyung ekolohikal/pangkapaligiran. 72. Mahabang oras ang ginugugol ko sa labas ng bahay.
17. Madali para sa akin ang lumutas ng mga suliranin. 73. Kailangang may kabuluhan ang isang bagay o gaw ain upang
18. Nakikipag-ugnayan ako sa aking mga kaibigan sa pamamagitan ng makatamo ako ng kasiyahan dito.
sulat at e-mail. 74. Nais kong makilahok sa mga debate at pagsasalita sa harap ng
19. Nasisiyahan akong gumamit ng iba’t ibang uri ng pamamaraang publiko.
pansining. 75. Mahusay akong bumasa ng mga mapa at plano.
20. Madali para sa akin ang sumunod sa tiyempo 76. Madali para sa akin na makaalaala ng titik o liriko ng aw itin.
21. Gusto ko ang mga larong panlabas (outdoor games). 77. Higit akong natututo kung ako mismo ang gagaw a.
22. Higit na marami akong natututuhan sa pangkatang pag-aaral. 78. Binibigyang-pansin ko ang mga isyung panlipunan.
23. Ang pagiging patas (fair) ay mahalaga para sa akin. 79. Handa akong magprotesta o pumir ma ng petisyon upang iw asto ang
44. Natatandaan ko ang mga bagay kapag nilalagyan ko ito ng ritmo. isang kamalian.
45. Ang sining at paggaw a ng crafts ay nakalilibang sa pagpapalipas ng 80. Nasisiyahan akong magtrabaho sa halamanan.
oras. 81. Mahalaga na alam ko ang bahaging ginagampanan ko sa kabuuan ng
46. Nakasisiya ang mga talk show sa radyo at telebisyon. mga bagay-bagay
47. Ang paggaw a nang nag-iisa ay produktibo rin tulad ng pangkatang 82. Nasisiyahan akong talakayin ang mga makabuluhang katanungan
gaw ain. tungkol sa buhay
48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop. 83. Mahalaga sa akin ang relihiyon
49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hangga’t 84. Nasisiyahan akong magmasid ng mga likhang sining
hindi nasasagot ang aking mga tanong. 85. Mahalaga sa akin ang pagninilay at pagpapahinga
28
50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat. 86. Nais ko ang maglakbay sa mga lugar na nakapagbibigay inspirasyon
51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga three- 87. Nasisiyahan akong magbasa ng mga isinulat ng mga kilalang
dimensional puzzle. pilosopo
48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop. 88. Mas madali para sa akin ang matuto kung nakikita ko kung paano ito
49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hangga’t inilalapat sa tunay na buhay
hindi nasasagot ang aking mga tanong. 89. Nakamamanghang isipin na mayroong iba pang nilikhang may talino
50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat. sa sansinukob
51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga three- 90. Mahalaga sa akin na madama na ako ay kaugnay ng mga tao, idea,
dimensional puzzle. at mga paniniw ala
52. Mahirap mag-concentrate habang nanonood ng telebisyon o
Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)
Sagutang Papel
Pangalan: ______________________________________________ Kasarian: ______________________ Edad: ________________
Bilang Palagi Madalas Pam insan Bihira Hindi Bilang Palagi Madalas Pam insan Bihira Hindi
-m insan -m insan
(4) (3) (2) (1) (0) (4) (3) (2) (1) (0)
1 46
2 47
3 48
4 49
5 50
29
6 51
7 52
8 53
9 54
10 55
11 56
12 57
13 58
14 59
15 60
16 61
17 62
18 63
19 64
20 65
21 66
22 67
23 68
24 69
25 70
26 71
27 72
28 73
29 74
30
30 75
31 76
32 77
33 78
34 79
35 80
36 81
37 82
38 83
39 84
40 85
41 86
42 87
43 88
44 89
45 90
Ikalaw ang bahagi. Ngayon, ilipat mo ang iyong mga sagot sa angkop na kahon sa ibaba.
1 9 17 25 33 41 49 57 65 73
Logical-
Mathematical
2 10 18 26 34 42 50 58 66 74
Linguistic
31
3 11 19 27 35 43 51 59 67 75
Spatial
4 12 20 28 36 44 52 60 68 76
Musical
5 13 21 29 37 45 53 61 69 77
Bodily
Kinesthetic
6 14 22 30 38 46 54 62 70 78
Intrapersonal
7 15 23 31 39 47 55 63 71 79
Interpersonal
8 16 24 32 40 48 56 64 72 80
Naturalist
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
Existentialist
Pagkatapos nito ay sumahin ang kabuuang bilang ng iyong sagot sa baw at hanay at isulat sa espasyo sa dulo. Halimbaw a. L-M 2 + 3+ 2+ 3+ 3+ 2 + 3+
2+ 4+ 2 = 26
32
Ikatlong Bahagi. Ilapat mo ngayon ang kabuuang bilang na nakuha mo sa baw at kategorya sa bar graph sa ibaba.
50
40
30
20
10
L- M Ling Spa Mus B-K Inter Intra Nat Ex ist
Iskor ______ ______ _____ ______ ______ ______ ______ _____ _____
6. Tanungin ang mga mag-aaral:

a. Ano ang iyong natuklasan tungkol sa iyong sarili?
b. Naayon ba sa iyong inaasahan ang iyong mga natuklasang kakayahan? Ipaliw anag.
c. Nasiyahan ka ba sa iyong natuklasan? Ipaliw anag.
d. Angkop ba sa kursong akademiko o teknikal-bokasyonal na nais mong pasukin ang iyong angking kakay ahan?
e. Bakit mahalaga ang kaalaman sa taglay mong mga talento at kakayahan?
f. Paano mo pauunlarin ang mga talento at kakayahang ito?
33
B. PAGPAPALALIM (DEEPEN)
Sa bahaging ito, bibigyan ang mga mag-aaral ng higit na malalim at malaw ak na pagpapaliw anag tungkol sa kahulugan at kahalagahan
ng talento at kakayahan. Mahalaga na mapalalim ng guro ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga sumusunod na kaalaman: kahulugan at
kahalagahan ng talento at kakayahan, kahalagahan ng pagtuklas ng angking mga talento, kakayahan at kahinaan, ang pagkakaroon ng tiw ala sa
sarili at paglampas sa mga kahinaan at ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng mga talento at kakayahan. Ipamamalas ng mag-aaral
ang pag-unaw a sa mga konseptong ito gamit ang isang graphic organizer. Ang bahaging ito ay maaaring gaw ing pangkatang gaw ain upang
magkaroon ng pagkakataon ang lahat na makapagbahagi.
7. Ipabasa ang sanaysay sa ibaba.
PAGT UKLAS AT PAGPAPAUNLAD SA MGA ANGKING TAL ENTO AT KAKAYAHAN AT PAGLAMPAS SA MGA KAHINAAN
“Talentado ka ba?” Lahat yata ngayon ng estasyon sa telebisyon ay may programang ang tema ay pagtuklas ng talento. Mapapansin ito sa mga
programang may pag-aw it, pag-sasayaw, pag-arte, o mga kakaiba, kakatw a at kamanghamanghang kasanayan o kakayahan. Pero ano nga ba ang
talento? Sa Webster Dictionary, ang talento ay ginagamit na kasingkahulugan ng regalo at kakayahan. Ito ay isang likas na kakayahan na kailangang
tuklasin at paunlarin. Tulad ng isang regalo, dapat itong ibahagi sa iba.
Magkasingkahulugan ba ba ang talento at kakayahan? Ayon kina Thorndike at Barnhart, mga sikolohista, sa kanilang “Beginning Dictionary”, ang
talent ay isang pambihira at likas na kakayahan. Sa kabilang banda, ang kakayahan ay kalakasan (“pow er” o mas akma, “intellectual pow er”) upang
makagaw a ng isang pambihirang bagay tulad ng kakayahan sa musika o kakayahan sa sining. Madalas sinasabi ng mga sikolohista na ang talento ay
may kinalaman sa genetics o mga pambihirang katangiang minana sa magulang. Ang kakayahan naman ay likas o tinataglay ng tao dahil na rin sa
kanyang intellect o kakayahang mag-isip. Sa gayon ang kahusayan sa isang larangan ay ayon sa kanyang kakayahan (intellectual ability). Si Bryan
34
Green, isang atleta, ay isa sa mga naniniw ala sa teyoryang ito. Gayon pa man ayon sa kanya ang pagtutuon ng atensyon ng marami sa talento sa halip
na sa kakayahan ay isang nakasisirang distraksyon tungo sa pagtatagumpay. Ayon sa kanya mas mahalagang bigyan ng tuon ang kakayahang
magsanay araw -araw at magkaroon ng komitment sa pagpapahusay sa taglay na talento. Ang mga bagay na ito ay higit na kaugnay ng kakayahang
intelektuw al kaysa talento. Ang kakayahang intellectual ay nasusukat sa pamamagitan ng mga “standardized tests”. Ayon sa kanya mahirap sukatin ang
talento, madalas nasasabi lamang nating may talento ang isang tao batay sa nasaksihan natin o naitalang tagumpay nito. Mahalaga sa isang atleta ang
pagpapaunlad ng kakayahan kung kayat mahalaga na malaman nya ang kanyang pagmumulan (baseline) sa kanyang gagaw ing pagsasanay, upang
maabot ang kanyang nais na marating (target).
Sa kanyang aklat na 7 Habits of Highly Effective Teens, napakaganda ng ibinahagi ni Sean Covey tungkol sa pagtuklas ng talento. Ayon sa kanya,
baw at tao ay may talento at kakayahan. Kadalasan nga lamang ang nabibigyan natin ng pansin ay yaong mga makaagaw atensyon tulad ng mala anghel
na pag-aw it o ang makapigil hiningang pag-ikot sa ere ng isang siklista. Maraming mga kakayahan na bagamat di napapansin ay mahalaga tulad ng
kakayahang pataw anin ang iba, kakayahang makinig, gumuhit, magsulat ng tula, maging mapagbigay, mapagpataw ad o maging kaibig-ibig sa iba.
Walang takdang panahon ang pag-usbong ang talento. Ang baw at tao ay may kanya-kanyang panahon ng pagsibol, lalo na ang mga tinedyer. Ang iba ay
ang tinataw ag sa Ingles na “late bloomer”. Kaya hindi dapat ikasira ng loob ang sa tingin natin ay napakaordinaryo nating mga kakayahan. Tandaan mo
espesyal ka dahil ikaw ay likha ng Diyos.
Kailangan nating tuklasin ang ating mga kakayahan at talento. Matapos lumilok ni Michaelangelo ng isang napakagandang obra ay tinanong
siya kung paano niya ito ginaw a. Tumugon siya na ang obra ay nasa bato mula pa sa simula, kinailangan lamang niyang ukitin ang mga labis na bahagi
nito. Tulad din ng isang obra, ang ating mga kakayahan at talento ay taglay na natin buhat ng tayo’y isilang. Tayo ang gagaw a ng paraan upang ito ay
matuklasan. Lahat ng sitw asyon at okasyon ay oportunidad sa pagtuklas. Maaring ito ang iyong proyekto sa Science, aw disyon sa koponan ng basketball,
term paper sa Filipino, paligsahan sa pagtula, pagsasanay sa scouting. Kung sa bawat gawain o pagkak ataon na ibibigay sa atin ay magbubuhos tayo ng
ating atensyon, panahon, lakas at talino, matutuklasan natin ang ating mga kakayahan at ang hangganan nito.
Isang napakahalagang teorya ang binuo ni Dr. How ard Gardner noong 1983, ang teorya ng Multiple Intelligences. Ayon sa teoryang ito, ang mas
angkop na tanong ay – “Ano ang iyong talino?” at hindi, “Gaano ka katalino?” Ayon kay Gardner, bagama’t lahat ng tao ay may angking likas na
35
kakayahan, iba’t iba ang talino o talento. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
Visual/Spatial. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng paningin at pag-aayos ng mga ideya. Nakagagaw a siya ng
mahusay na paglalaraw an ng mga ideya at kaailangan din niyang makita ang paglalaraw an nito upang maunaw aan ito. Siya’y may kakayahan na
makita sa kanyang isip ang mga bagay upang makalikha ng isang produkto o makalutas ng suliranin. May kaugnayan din ang talinong ito sa
kakayahan sa matematika. Ang mga larangan na angkop sa talinong ito ay sining, arkitektura, at inhinyeria.
Verbal/Linguistic. Ito ang talino sa binibigkas o isinusulat na salita. Kadalasan ang mga taong may taglay na talinong ito ay mahusay sa pagbasa,
pagsulat, pagkukw ento, at pagmememorya ng mga salita at mga petsa. Mas madali siyang matuto kung nagbabasa, nagsusulat, nakikinig sa
pagtuturo o nakikipagdebate. Mahusay siya sa pagpapaliw anag, pagtuturo, pagtatalumpati o pagganyak sa pamamagitan ng pananalita. Madali
para sa kanya ang matuto ng ibang w ika. Ang mga larangan na nababagay sa talinong ito ay pagsulat, abugasya, journalism, polítika, pagtula at
pagtuturo.
Mathematical/Logical. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng pangangatwiran at paglutas ng suliranin o “problem
solving”. Ito ay talinong kaugnay ng lohika, paghahalaw at bilang. Gaya ng inaasahan, ang talinong ito ay may kinalaman sa kahusayan sa
matematika, chess, computer programming, at iba pang kaugnay na gaw ain. Gayunpaman mas malapit ang kaugnayan nito sa kakayahan sa
siyentipikong pag-iisip at pagsisiyasat, pagkilala ng abstract patterns, at kakayahang magsagaw a ng mga komplikadong pagtutuos. Ang mga
larangan na kaugnay nito ay ang pagiging scientist, mathematician, inhinyero, duktor at ekonomista.
Bodily/Kinesthetic. Ang taong may ganitong talino ay natututo sa pamamagitan ng mga konkretong kar anasan o interaksyon sa kapaligiran. Mas
natuto siya sa pamamagitan ng pagamit ng kanyang kataw an, tulad halimbaw a sa pagsasayaw o paglalaro. Sa kabuuan mahusay siya sa
pagbubuo at paggaw a ng mga bagay gaya ng pagkakarpintero. Mataas ang tinataw ag na muscle memory ng taong may ganitong talino. Ang mga
larangang karaniw ang kanyang tinatahak ay ang pagsasayaw , sports, pagiging musikero, pag-aartista, pagiging duktor – lalo na sa pag-oopera,
konstruksyon, pagpupulis, at pagsusundalo.
Musical/Rhythmic. Ang taong nagtataglay ng talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng pag-uulit, ritmo, o musika. Hindi lamang ito pagkatuto sa
36
pamamagitan ng pandinig kundi pag-uulit ng isang karanasan. Natural na nagtatagumpay sa larangan ng musika ang taong may ganitong talino.
Intrapersonal. Ang taong may talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng damdamin, halaga, at pananaw. Ito ay talino na kaugnay ng kakayahan
na magnilay at masalamin ang kalooban. Karaniw ang ang taong may ganitong talino ay malihim at mapag-isa o introvert. Mabilis niyang
nauunaw aan at natutugunan ang kanyang nararamdaman at motibasyon. Malalim ang pagkilala niya sa kanyang angking mga kakayahan at
kahinaan. Ang mga larangang kaugnay nito ay pilosopiya, sikolohiya, teolohiya, marine biology, abogasya, at pagsulat.
Interpersonal. Ito ang talino sa interaksyon o pakikipag-ugnayan sa ibang tao. Ito ang kakayahan na makipagtulungan at makiisa sa isang
pangkat. Ang taong may mataas na interpersonal intelligence ay kadalasang bukas sa kanyang pakikipagkapw a o extrovert. Siya ay sensitibo at
mabilis na nakatutugon sa pagbabago ng damdamin, motibasyon, at disposisyon ng kapw a. Mahusay siya sa pakikipag-ugnayan at may
kakayahang mailagay ang sarili sa sitw asyon ng iba o may empathy sa kapw a. Siya ay epektibo bilang pinuno o tagasunod man. Kadalasan siya’y
nagiging tagumpay sa larangan ng kalakalan, politika, pamamahala, pagtuturo o edukasyon at social work.
Naturalist. Ito ang talino sa pag-uuri, pagpapangkat at pagbabahagdan. Madali niyang makilala ang mumunti mang kaibahan sa kahulugan
(definition). Hindi lamang ito angkop sa pag-aaral ng kalikasan kundi ng lahat ng larangan.
Existential. Ito ay talino sa pagkilala sa pagkakaugnay ng lahat sa sansinukob. “Bakit ako naririto?” “Ano ang papel na ginagampanan ko sa
mundo?” “Saan ang lugar ko sa aking pamilya, sa paaralan, sa lipunan?” Ang talinong ito ay naghahanap ng paglalapat at makatotohanang pag-
unaw a ng mga bagong kaalaman sa mundong ating ginagalaw an.
37
Kailangang paunlarin ang ating m ga talento at kakayahan. Likas ang talento at kakayahan ngunit kailangan itong sanayin. Si Profesor
Ericsson at kanyang grupo ay nagsagawa ng mahabang pag-aaral ng mga sikat at matagumpay na personalidad sa iba’t ibang larangan; sa sining,
siyensya, matematika, palakasan o sports, negosyo at iba pa. Sinuri ng kanyang pangkat ang buntong resma ng statistika, iba’t ibang datos at
talambuhay. Sinuri din nila ang buntong resma ng resulta ng ilang taong pageeksperimento sa mga eksperto at matagumpay na tao. Dalaw ang
mahalagang bagay ang natuklasan nila. Una, kadalasan di sapat ang likas na kakayahan upang maging bihasa at matagumpay sa anumang larangan.
Ang kanilang pagtatagumpay at kahusayan ay bunga ng masusi at matamang pagsasanay. Wika nga sa Ingles “ Practice makes perfect”. Ikalaw a, bukod
sa kakayahan o talento, mahalaga rin na tayo ay may interes o hilig sa ating larangang pinasok. Dapat na tayo ay masaya sa ating ginagaw a upang
magkaroon tayo ng inspirasyon at motibasyon na lampas an o higitan pa ang ating natural na kakayahan. Ito ay upang maging angat tayo sa iba tunog sa
paglilingkod sa kapw a at pakikipbahagi sa pamayanan.
38
Kailangang m alampasan ang ating m ga kahinaan. Narinig mo na ba ang Law of Seeds? Tingnan natin ang isang puno ng bayabas. Sa isang
puno ay maaaring mayroong dalaw ampu o mahigit pang bunga. Baw at bunga ay maaar ing mayroong sampu o higit pang buto. Maaar ing itanong mo
“Bakit kailangan ng napakaraming bunga at buto para lamang magkaroon ng ilan pang puno?” Ang kalikasan ay may mahalagang itinuturo tungkol dito.
Marami sa mga butong ito sa isang puno ng bayabas ay hindi nagiging puno. Kung gayon, kung nais mong makamit ang isang bagay, hindi sapat ang
minsanang pagsubok lamang. Ibig sabihin, kung hindi nagtagumpay sa isang larangan ay dapat na sumubok muli ng iba.
Nakalulungkot isipin na marami sa atin ang sa unang pagsubok pa lamang ay sumusuko na. Dahil ito sa kaw alan ng tiw ala sa sarili. Ano nga ba
ang tiw ala sa sarili o self-confidence? Ang tiw ala sa sarili ay ang paniniw ala sa sariling kakayahan. Ito ay tiw ala sa sariling kakayahan na matatapos ang
isang gaw ain na may kahusayan. Dahil sa kaw alan ng kumpiyansa sa sarili ay maraming pagkakataon o oportunidad ang pinalalampas ng marami. Dahil
din dito natutuon ang ating pansin sa ating mga kahinaan at hindi sa ating mga kakayahan at talento. Ilan sa mga bagay na dapat nating malaman
tungkol sa tiw ala sa sarili ay ang mga sumusunod: Ang tiw ala sa sarili ay hindi namamana, ito ay natututuhan. Hindi ito pangkalahatan, bagkus ay may
iba’t ibang antas tayo ng tiw ala sa ating saril sa iba’t ibang sitw asyon at gaw ain. Halimbaw a, maaaring mataas ang ating tiw ala sa sarili sa pagtutuos
(mathematical computation) ngunit mahina ang loob sa pagsasalita sa publiko. Nagbabago ito sa paglipas ng panahon. Maaari itong tumaas o bumababa
depende sa ating mga karanasan sa buhay. Hindi ito nakasalalay sa mga bagay sa labas ng ating sarili gaya halimbaw a ng pagiging mayaman o
pagkakaroon ng mga taong nagmamahal sa atin.
Magkakaroon tayo ng tiw ala sa ating sarili kung hindi tayo umaasa sa opinyon o paghuhusga sa atin ng ibang tao. Naw awala ito kung w ala
tayong matibay na kaalaman tungkol sa ating angking mga kakayahan at talino. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, aasa na lamang tayo sa sinasabi
ng iba at sila ang magdidikta sa atin ng ating mga limitasyon at kakayahan. Kung nasisiyahan sila sa ating ikinikilos, papupurihan nila tayo; kung hindi
naman ay maaring bansagan tayong mahina o w alang alam. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, w ala tayong magagaw a kundi tanggapin na lamang
ang kanilang mga bansag o label sa atin.
Bilang tao, nasa kalikasan natin ang paghahangad na umunlad at malampasan ang ating mga kahinaan. Ayon kay Covey (7 Habits of Highly
Effective Teens, 1998) ang pag-unlad ng mga kakayahan ay nagsisimula rin sa ating sarili. Ayon sa kanya ang tunay na trahedya ay ang trahedya ng
39
isang taong hindi kumilos upang paunlarin ang kanyang sarili. Mapalad ang maraming kabataan ngayon at marami ang mga babasahin na nagbibigay
gabay kung paano ito gagaw in. Isa dito ang aklat ni Covey. Isang mabisang paraan upang masimulan ang daan sa pagpapaunlad ng sarili ay ang
paggaw a ng plano o mga hakbang sa pagkakamit nito. Sabi nga ni Covey “begin with the end in mind.” Isang halimbaw a ay ang paggaw a ng Plano sa
Pagpapaunlad ng Sarili o Personal Development Plan. Ang Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili ay tulad ng isang mapa na gabay sa paglalakbay tungo sa
pag-unlad ng sarili. Ito ay pagtatakda rin ng tunguhin (goal) tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Dapat na taglay nito ang mga bahagi ng ating sarili na dapat
nating paunlarin o kahinaang kailangang malampasan, kasanayang kailangang matutuhan at mga kakayahang kailangang sanayin. Simple lamang ang
paggaw a ng Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili. Una, dapat nating tukuyin kung nasaan na tayo ngayon: Ano ang ating mga kalakasan at kahinaan.
Ikalaw a, tukuyin kung saan natin nais o kailangang tumungo. Anong aspeto ang kailangang paunlar in, alin ang dapat unahin. At sa huli, kailangang
lapatan ito ng mga pamamaraan kung paano isasagaw a ang pagbabago. Maaring ang pinakamahirap na bahagi nito ay ang pagtukoy at pagtanggap sa
ating mga kahinaan. Kung magagaw a natin ito, mas magiging madali na ang iba pang bahagi.
Kung I – Google natin ang salitang talento o talent karaniw ang mababasa natin sa mga resulta na ito ay isang regalo. Isa sa mga resulta ng
search engine na ito ay ang Parable of Talents. Sinasabi sa maikling anekdotang ito na dapat nating gamitin ang ating talento. “Sapagkat sa sinumang
meron, bibigyan pa siya at magkakaroon nang sagana; ngunit ang wala, maging ang sa kanya ay aagawin sa kanya”. Ito ay isang linya sa Parable of the
Talents na binitiw an ng amo sa kanyang katulong na binigyan niya ng talento ngunit ibinaon ito at w alang ginaw a upang ito ay magamit. Katulad mo ba
ang katulong na ito na di ginagamit ang biyayang talento na pinagkaloob ng Diyos?
8. Talakayin:
a. May talento ba ang baw at tao? Pangatw iranan.
b. Magkasinghulugan ba ang talento at kakayahan? Patunayan.
c. Sang-ayon ka ba sa sinabi ni Gardner na ang mas angkop na tanong ay “Ano ang iyong talino?” at hindi “Gaano ka katalino?” Pangatw iranan.
d. Sang-ayon ka ba sa dalaw ang bagay na natuklasan nina Prof. Er icsson tungkol sa talento at kakayahan? Patunayan. (FU: Pagbuo ng sariling
Pananaw)
e. Bakit mahalaga ang kaalaman o pagtuklas sa sariling mga talento at kakayahan? (FU: Pagpapaliwanag)
f. Ipaliw anag ang mga dahilan kung bakit dapat paunlarin an gating mga talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan.
40
FU: (Pagpapaliwanag)
g. Bakit mahalaga ang paglinang ng tiw ala sa sarili?
h. Ipaliw anag ang mga elemento ng Plano ng Pagpapaunlad sa Sarili.
i. Anong mahalagang aral tungkol sa talento ang ipinahahayag ng “ Parable of the Talents”? Ipaliw anag.
PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG- UNAWA ( EU)
9. Ipagaw a sa mga mag-aaral. Iw anang blanko ang mga kahon na may bilang 1-6.
Punan ang ”graphic organizer” na ito ng mga nahalaw na konsepto mula sa binasang sanaysay.
41
Pagkilala sa Sarili
Kahulugan ng Talento at
Kakayahan: Pagkakaroon ng Tiw ala sa
Sarili at Paglampas sa mga
Kahinaan Kahalagahan ng Pagtuklas
at Pagpapaunlad ng mga
Talento at Kakayahan:
Pagtuklas ng Angking mga

Talento, Kakayahan at
Kahinaan
6
Ang pagtuklas at
pagpapaunlad ng mga
angking talento at
Personal Development
kakayahan ay mahalaga
Plan sapagkat ang mga ito ay
Multiple Intelligences
mga kaloob na kung
pauunlarin ay
makahuhubog ng sarili
tungo sa pagkakaroon ng
tiwala sa sarili,
paglampas sa mga
kahinaan at paglilingkod
sa pamayanan.
a. Bakit mahalaga ang pagkilala sa ating sarili?
b. Ano ang halaga ng pagtuklas ng ating mga talento, kakayahan at kahinaan?
c. Paano natin mapauunlad ang ating sarili?
42

T sat Isang mahalagang paglalapat sa kaalaman tungkol sa sariling mga kakayahan at talento ay ang matalinong pagpapasya tungkol sa
kursong akademiko o teknikal bokasyonal na kukunin biglang paghahanda sa isang karera (cereer) o negosyo. Ito ang kailangang maisagaw a ng
mga mag-aaral sa bahaging ito. Nararapat na magabayan ng guro ang mga mag-aaral sa aspetong pagpapasya. Sa tulong ng Tsart ng mga
Kakayahan ( Chart of Abilities) ni Abiva, makapipili ang mga-aaral ng kurso na angkop sa kanyang mga kakayahan. Bilang pagpapatunay ng lalim
PAGGANAP
ng (Pagkilala
pagkatuto ay nararapatsa Sarili)
ding isaalang-alang ang pandamdaming aspeto sa pamamagitan ng pagninilay. Ito ay sa pamamagitan ng pagupit ng
clippings tungkol sa isang matagumpay na tao. Dapat na makilala ng mag-aaral na ang talento at kakay ahan ay nararapat na gamitin sa moral at
8. Pasagutan
etikal ang A Look
na pamumuhay. at Abilities
Sa makatw (Abiva,
id, hindi sapat1993) naglalaman ng talento
ang pagtatagumpay at kakayahan
sa anumang na makatutulong
larangan, sa naisang
kailangang gamitin maging
mga trabaho o makamit
talento at na
kakayahan
9.
upang pagl;ingkuran ang kapw a at pamayanan. Kung gayon, magiging kasiya-siyang handog ang mga ito sa Diyos na nagkaloob ng mga ito. Sa
10.
paglalapat, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang sariling Plano ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan bilang panimulang hakbang
11. sa pagpapaunlad ng pagkatao.
tungo
12. mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang mag-aaral na magpasya
Ang
13. mithiin
kung paanosanila
buhay.
gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Tsart ng m ga Kakayahan (Chart of Abilities)
Name:____________________________________________ Sex: _______________________Date: ___________________

Age:____________________Year Level: _______________________
Panimula: Punan ang unang hanay ng mga asignaturang pinag-aaralan mo ngayon

Lagyan ng ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay nakatutulong sa pag-aaral ng mahus ay
43
ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay iyong tinataglay
ang asignaturang may pinakamataas na marka sa ikalaw ang hanay
Bilangin lamang ang mga na may katapat na at .

Asignatura Mataas na Kakayahan
Marka 1. Pagsasalita 2. Pagsulat 3. Mahusay 4. Nakaiisip 5.Nakapaglala- 6. Nagagamit 7. Mahusay na
upang upang sa bilang o ng solusyon raw an sa isipan ng maayos nakikipag-
mapakinggan maunaw aan pagtutuos sa mahihirap ang kataw an ugnayan sa
ng iba ng iba na suliranin kapw a
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ability Tally
Iranggo ang pagkakaayos ng Abilidad: 1. _____________________

2. _____________________ 5. _____________________
3. _____________________ 6. _____________________
4. _____________________ 7. _____________________
44

a. Ano ang natuklasan mo sa iyong sarili batay sa resulta ng Tsart ng mga Kakayahan?
b. May maitutulong ba ito sa trabaho o karera na gustong mong makamit? Ipaliw anag.
13. Pagupitin ang mga mag-aaral ng mga clippings sa mga diyaryo at magasin tungkol sa isang kilalang personalidad. Maaari rin ang personalidad sa
komunidad na hinahangan dahil sa kahusayan sa isang larangan. Ang taong ito ay dapat na may moral na pamumuhay. Lagyan ng 1 -2 pahinang
report ang mga clippings. Banggitin ang talento at kakayahan ng personalidad, paano niya natuklasan ang mga ito, paano niya nililinang ang mga ito
at paano niya ginagamit ang mga ito sa hanapbuhay, pagsuporta sa pamilya o paglilingkod sa pamayanan. Maaari ring banggitin kung anu-ano ang
ginagaw a niya upang malampasan ang kanyang mga kahinaan. (FU: Interpretasyon)
14. Kapanayamin ang isang kabataan sa kapitbahay, pamayanan o simbahan tungkol sa kanyang mga talento at kakayahan. Maaaring ipagaw a ang
Multiple Intlligences Survey Form. Tulungan siyang suriin ang resulta ng kanyang bar graph. Pagkatapos, sumulat ng isang liham panghihikayat o
pagbibigay ng tulong o suporta upang linangin niya ang kanyang mga natuklasang talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan na
lumabas sa bar graph. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa damdamin ng Iba)
PAGNINILAY
15. Pasulatin ang mga mgag-aaral ng isang pagninilay sa journal.
PAGSASABUHAY (FU: Paglalapat)
8. Pagaw ain ang mga mag-aaral ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan gamit ang kanilang mga natuklasan sa kanilang sarili
Punan ang tsart ng iyong plano ng pagpapaunlad ng talento at kakayahan. Ibatay sa naging resulta ng Multiple Intelligence Survey at ng Chart of Abilities.
45
TSART NG PAGPAPAUNLAD NG TAL ENT O AT KAKAYAHAN
Mga Kakayahan at Mga Layunin Panahong Ilalaan Mga Pamamaraan Mga Taong Tutulong Mga Kakailanganing
Talento na Kailangang Kagamitan
Paunlarin (Resources)
(Multiple Intelligences)
Halimbaw a: Mapataas ang Dalaw ang Buwan 1. Magpapaturo 1. Jose San Juan Textbook at mga aklat
marka sa sa kaklase ng (Kaibigan at na hiram sa library
Logical/Mathematical asignaturang (February 1- March mahusay sa Pangulo ng
Matematika 30) math (tutorial) Math Club)
2. Gagaw in ang 2. Nanay
(Maaring 2 o higit pa takdang-aralin 3. Kaibigan
ang itatalang layunin 3. Magbabasa at 4. Mga kasapi ng
mag-aaral ng Math Club at
leksyon sa Gurong
matematika tagapayo dito
bago pa man
ito talakayin sa
klase
4. Sasali sa Math
Club
46
Mga Kakailanganing Kagam itan
• Multiple Intelligences Survey Form ( McKenzie, 1999)

• Chart of Abilities (Abiva, 1993)
• Graphic Organizer
• Sipi ng Sanaysay: Pagtuklas at Pagpapalago sa Mga Angking Talento at Kakayahan at Paglampas sa Mga Kahinaan
• Activity Card
• Task Card
• Basyong Bote
Mga Sanggunian:
Abiva, Thelma G, Learning Resource for Career Development, Abiva Publishing House, Inc. Q. C. 1993, Pages 18-20
Covey, Sean, The 7 Habits of Highly Effective Teens, Fireside: Simon and Schuster Inc. N.Y. 1998, Pages 73-104
McKenzie, Walter, The One and Only Surfaquarium. Retrieved last Jan. 26, 2010 from http://surfaquarium.com/MI/inventory.htm
Project EASE, Edukasyon sa Pagpapahalaga III, Modyul Blg.19 pahina 3/18 1.3. Retrieved last Jan. 26, 2010 from (http://www.bse.portal)
Tony DiRomualdo. Are Top Performers Born or Made? Retrieved last April 20, 2010 from http://w istechnology.com/article.php?id=2958
47
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan Aralin 3: Pagpapaunlad ng mga Hilig Bilang ng araw /sesyon: 12
Antas 1
Pam antayan sa Pagganap:
Pam antayang Pangnilalam an:
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento,
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan, kakayahan, kahinaan at mga hilig.
kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at
pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga
pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
3. Pagpapaunlad ng mga Hilig
4. Mga Tungkulin ng Nagdadalaga / Nagbibinata

Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng m ga Hilig Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng m ga Hilig
Ang pagpapaunlad ng mga hilig ay makatutulong sa pagtupad ng mga Bait mahalaga ang pagpapaunlad ng mga sariling hilig?
tungkulin, paghahanda tungo sa pagpili ng propesyon (kursong akademiko o
teknikal-bokasyonal, pagtulong sa kapw a at paglilingkod sa pamayanan.
• nakahihinuha ang kahalagahan ng pagtuklas ng sariling mga
Pagpapaunlad ng mga Hilig hilig
• nakasusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at tuon ng
a. Ano ang Hilig? mga ito
b. Bakit Mahalaga ang mga Hilig? • nakabubuo ng mga kakailanganin sa pag-unaw a (EU) tungkol
c. Ang Dalaw ang Aspekto ng Hilig sa kalikasan ng mga hilig
d. Ang Sampung Larangan ng mga Hilig • napangangatw iranan kung bakit dapat paunlar in ang sariling
e. Ang Apat na Tuon ng mga Hilig mga hilig
f. Pagsusuri ng mga sariling Hilig
48
g. Pagpapaunlad ng mga Hilig • naipaliliw anag ang kahalagahan ng mga hilig sa pagpili ng mga
gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng pagkatao
• nakabubuo ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig
• nakabibigay ng tulong sa isang tinedyer tungkol sa
pagpapaunlad ng kanyang mga hilig
Antas 2
Inaasahang Pagganap: Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Mga Patunay sa Antas ng Pagganap:
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng naisasagaw a ang mga akmang
akmang kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga pamamagitan ng: kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga hilig
hilig. batay sa sumusunod na kraytirya:
Pagpapaliw anag:
Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng mga hilig sa
pagpili ng mga gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng
pagkatao
Kraytirya: c. Ang mga hilig na piniling paunlarin ay
Malinaw ang paliw anag, kaangkupan ng halimbaw a batay sa pagsusuri sa mga larangan at
bilang patunay sa paliw anag, tuon ng mga hilig.
Interpretasyon d. Nailahad nang malinaw ang mga paraan

Pagsusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at ng pagpapaunlad ng mga natukoy na hilig
mga tuon ng mga ito
Kraytirya: e. May limang paraan ng pagpapaunlad sa
Malinaw ang mga entry sa baw at kolum ng “Mga baw at hilig
Larangan ng mga Hilig” at “Mga Tuon ng mga Hilig”,
tugma ang mga uri ng hilig ayon sa tinukoy na sariling c. Kaangkupan ng paraan ng
hilig, angkop ang piniling tuon ng sariling hilig, may pagpapaunlad sa baw at hilig
kalakip na pagninilay ang pagsusuring ginaw a
Paglalapat d.Makatotohanan ang mga paraan
Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng sa pagpapaunlad
Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig
Kraytirya: e. may kalakip na pagninilay
Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na
sumusunod: Paano ko pauunlarin ito, Mga taong
ihihngan ng utlong/suporta o kukunsultahin, panahong
49
ilalaan, mga papuri na inaasahan kong matanggap,

mga maaaring balakid, paano malalampasan ang mga
ito: may kalakip na pagninilay

Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa mga uri
ng mga hilig ng mga tinedyer ngayon
Kraytirya:
Malinaw na natukoy ang mga hilig ng mga tinedyer
ngayon, malinaw ang mga katw iran kung bakit siya
sang-ayon o tutol, batay sa pananaliksik (research) o
babasahin ang mga katw irang ibinigay

Pagbibigay ng tulong sa isang tinedyer upang paunlarin
niya ang kanyang mga hilig
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga hilig ng tinedyer na
na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng
isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga
paraan ng pagsuporta na pinili
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay sa mga bagong natuklasan sa
sarili at mga pagkatuto tungkol sa mga hilig
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na
natuklasan sa sarili, natukoy ang tatlong taong
hihingan ng tulong o kokunsultahin ( mga taong may
higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw
na natukoy kung saan gagamitin ang mga taglay na
hilig
Antas 3
ARALIN 3: PAGPAPAUNLAD NG MGA HILIG

50
Dito ipinakikilala sa mga mag-aaral ang paksa ( Hilig) gamit ang isang case study. Aalamin ng guro ang mga dating kaalaman ng mag-
aaral tungkol sa paksa sa pamamagitan ng paglilista ng sampung gaw ain na natutuw a silang gaw in. Layunin ng mga tanong ukol sa listahang
ito na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga Kakailanganin sa pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong (EQ). Ang
sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala lamang – ibig sabihin, pauunlatin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi.
Lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa bahagi ng “Transfer” na Pagsasabuhay.
Pagsisiyasat
1. Batiin ang mga mag-aaral. Ipabasa ang case study sa ibaba.
Mula pagkabata, nakasanayan na ni Lesli na panoorin ang kanyang ina sa pag-bake ng oatmeal cookies.
Natuto siyang magbake at ito ang kanyang gustong gaw in sa kanyang libreng oras.
Sinubukan niyang magtimpla gamit ang kakaibang sangkap.
Nakatangap siya ng maraming papuri dahi sa kakaibang sarap ng kanyang timpla. Dahil dito, nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili.
Nagbe-bake siya ng mga ito kapag may okasyon at binibigay niya sa mga kaibigan bilang regalo.
Hanggang nagbigay siya ng mga ito sa isang ‘home for the aged’ dahil nabalitaan niyang w alang dessert ang mga ito.
Sa edad na 15, nagtayo siya ng bakeshop sat long ng kanyang mga magulang dahil sa kakaibang timpla
ng kanyang mga oatmeal cookies. (Sanggunian: www.guideposts.com)

a. Ano ang taglay ni Leslie?
b. Patunayan.
51
c. Anong kabutihan ang naidulot sa kanya ng taglay niyang ito? Ipaliw anag. (FU: Pagpapaliwanag)
Mga Sagot:
a. Hilig.
b. Mga Patunay: Karanasan sa pagbe-bake mula pagkabata; Gusto niyang gaw in ito sa kanyang libreng or as; Pinuri siya dahil dito;
Nagtayo siya ng business gamit ang hilig na ito.
c. Nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili, nakatulong siya sa kapw a dahil dito, at nakapagnegosyo siya gamit ito.
3. Ipagaw a ang Tuklasin Mo:

Panuto: Isulat sa iyong journal o malinis na papel ang sagot sa tanong: Anu-ano ang ginagaw a mo sa iyong libreng oras?
Isulat ang sampung gaw ain na pinagkakaabalahan mo. Maaaring ginagaw a mo ang mga ito sa bahay, paaralan o kapitbahayan.
4. Iparanggo ang listahan na ginaw a – mula sa pinakagusto (Rank 1) hanggang sa pinakahuling gusto ( Rank 10).
5. Ipasuri ang sinulat nilang listahan ng mga hilig.
6. Tanungin sila:
a. Anu-ano ang natuklasan mo sa iyong ginaw ang listahan? pagraranggo?
b. Bakit mahalaga ang pagtuklas ng sariling mga hilig? Ang pagpapaunlad ng mga ito?
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM UP)
Narito ang mga gaw aing batay sa karanasan ng mga mag-aaral na naglalayong imbestigahan o suriin ang mga mahahalagang ideya
(big ideas) o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at EQ na inilahad sa unang bahagi ( Explore). Layunin din ng bahaging ito na gabayan ang
mga mag-aaral tungo sa kanilang pagganap o pagbuo ng inaasahang produkto o pagpapamalas ng mga kasanayan (skills). Ang mga tanong
pagkatapos ng mga gaw ain ay naglalayong pagtibayin sa isip ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng sariling
mga hilig.
52
7. Ipaliw anag ang Imbentaryo ng mga Hilig at ang Mga Tuon ng mga Hilig (Focuses of Interests) na nasa ibaba.
MGA LARANGAN NG HILIG
Legend Larangan ng Hilig Depinisyon Mga Halim baw a

(Interest Areas)
Pagsali sa mga laro o outdoor sports
OUT OUTDOOR Nasisiyahan sa mga gaw aing pang-outdoor Pagsakay ng bisikleta
Pag-aalaga ng hayop o halaman
Paggaw a ng mga bagay (hal.: silya) gamit ang
martilyo at lagare
Nasisiyahan sa paggamit ng mga tools Pag-aayos ng mga sirang bagay
MECH MECHA NICAL Masaya at gustong tumulong sa pag repair ng
sasakyan
Pagmonitor ng perang natipid at naipon sa

bangko
COMP COMPUTATIONAL Nasisiyahan na gumaw a gamit ang bilang o Pag- solve ng mathematical equations
numero
Pag-aaral ng mga bituin, bato, klima, halaman
at hayop
SCIE SCIENTIFIC Nasisiyahan sa pagtuklas ng bagong Pag-imbento ng mga bagay
kaalaman, pagdisenyo at ag-mbento ng mga
bagay at produkto
Pamamahala ng isang opisia o pangkat
53
Pag-oorganisa ng isang party o komite

Pamumuno sa isang pangkat o klase
PERS PERSUASIVE Nasisiyahan sa pakikipag-ugnayan sa ibang
tao o pakikipagkaibaigan
Pagdrow ing ng mga laraw an o pag-doodle
Paggaw a ng mga bagay na pangsining
(painting, aw it)
Paggaw a ng handicraft
ART ARTISTIC Nasisiyahan sa pagdidisenyo ng mga bagay
Pagbabasa ng mga nobela o fiction
Pagsusulat ng mga kuw ento, tula
Nasisiyahan sa pagbabasa at pagsusulat Pagbubuo ng crossword puzzle
LIT LITERARY
Pakikinig sa o paglikha ng aw it
Pagtutugtog ng piano o iba pang musical
instrument
Pag-aw it
MUS MUSICAL Nasisiyahan sa pakikinig o paglikha ng aw it o Pagsasayaw
pagtugtug ng musical instrument
Pagtulong sa kamag-aral sa paggaw a ng
takdang-aralin
Pagbisita sa kaibigang may sakit
Nakikinig sa mga problema ng ibang tao o
SOSE SOCIAL Nasisiyahang tumulong sa ibang tao kaibigan
SERVICES
54
Paglilista ng perang tinanggap at ginastos

Paglilista ng mga bagay na gagaw in
CLER CLERICAL Nasisiyahan sa paggaw a ng paper w orks Paggaw a nang maayos ng report na isusumite
sa klase
Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc.
MGA TUON NG MGA HILIG
Mga Gaw ain Tuon sa TAO Tuon sa BAGAY Tuon sa IDEYA Tuon sa DATA
(May kinalaman (Gamit ang tools (Pag-iisip at pag- (May kinalaman sa facts,
sa TAO) at machines) oorganisa ng mga records, files, numero,
ideya) detalye)
Hal.: Paglalaro ng Pagtuturo sa Pag-iisip ng Pagsusuri kung paano
badminton kaibigan ng Paggamit ng technigue o paraan makashoot sa ring
(Outdoor Interest) paglalaro ng rocket at shuttle para pumasok ang
badminton cock shuttle cock
Pagpipinta ng Pagtuturo sa Paggaw a ng frame Pagsubok ng Pagcheck kung tama ang
laraw an kamag-aral kung para sa laraw an bagong kulay para mga paraan sa
(Artistic Interest) paano magpinta mapaganda ang pagpipinta
laraw an
55
8. Ipauri ang kanilang mga hilig gamit ang Imbentaryo ng mga Hilig-Tuon (Interest-Focus Inventory). (FU: Interpretasyon).
Panuto: Gamit ang talahanayan sa ibaba, gaw in ang mga sumusunod:

a. Isulat sa unang kolum ang mga gaw aing niranggo mo sa unang gaw ain.
b. Lagyan ng tsek ( ) ang angkop na larangan ( interest area) sa ikalaw ang kolum.
c. Lagyan ng tsek ( ) ang angkop na tuon sa huling kolum.
Tandaan na baw at gawain na sinulat mo ay maaar ing indiksyon ng higit sa isang Larangan ng Hilig at maaar i ring indikasyon ng higit sa
isang Tuon.
10 GAWAING MGA LARANGAN NG MGA HILIG TUON

IRARANGGO (Interest Areas) (Focus
BAGAY
IDEYA
DATA
TAO
COMP
MECH
SOSE
CLER
PERS
SCIE
MUS
OUT
ART
LIT
56
9. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag)

a. Anu-ano ang mga natuklasan mo sa iyong mga hilig?
b. May pagkakatulad ba ang larangan ng iyong mga hilig sa mga uri ng talinong natuklasan mo sa resulta ng Multiple Intelligences Survey?
Ipaliw anag.
c. Sa kabuuan, anu-ano ang mga tuon ng iyong mga hilig? May kaugnayan kaya ang mga ito sa pagtupad mo ng iyong mga tungkulin? Sa
pagpili mo ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal? sa pagtulong sa kapw a at pakikibahagi sa pamayanan? Ipaliw anag
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN)
Dito nakapaloob ang mga kaalamang mula sa pananaliksik (research) o expert systems of know ledge. Ang unang dalaw ang bahagi
(Explore at Firm Up) ay nakabatay sa mga kaalamang pansamantalang hinuha lamang ng mga mag-aaral; samantalang sa bahaging ito, ang
kaalamang tnatalakay ay batay sa mga dalubhasang sumulat ng mga paksang nakaankla sa dalaw ag batayang disiplina ng Edukasyon sa
Pagpapahalaga: Etika at Career Guidance. May mga tanong sa ibaba ng babasahin na gabay ng mga mag-aaral tungo sa kanilang
paghinuha ng mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) tungkol sa paksang “ Hilig”. Kailangang ilahad ng mga mag-aaral ang mga ito gamit
ang
8. graphic organizer.
9. Ipabasa ang angkop na babasahin o ipatalakay ang mahahalagang konseptong o kakailanganing pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito.
10. Ipabasa ang babasahin at talakayin ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EUs) na nakapaloob dito.
MGA HILIG
May kakaiba ka bang saya o sigla kapag nagsusulat ka ng iyong mga pananaw , opinyon o pagninilay? Ipinagmamalaki mo ba ang iyong
mga naisulat? Sa iyong libreng oras, pipiliin mo bang magbasa at maghanap sa internet o mga aklat ng mga magagandang ideya na gagamitin
mo sa isang sanaysay o tula? Kung oo ang sagot mo sa mga tanong na ito, ibig sabihin, hilig mo ang pagsusulat.
57
Ano ang hilig?

Ang mga hilig ay preperensya sa mga partikular na uri ng gaw ain. Ang mga ito ang naggaganyak sa iyo na kumilos at gumaw a.
Nagsisikap ka kung may motibasyon ka dahil gusto mo ang iyong ginagaw a, hilig mo ito, at nagagabayan ka ng mga halaga (values) na
makatutulong sa iyong pag-unlad. (Santamaria, 2006)
Sa kabilang dako, kung ang trabaho o gaw ain mo ay di ayon sa iyong mga hilig, ikaw ay nababagot. Iiw asan mo ang gaw aing di mo
gustong gaw in o ipinagpapaliban mo ang mga ito. Halimbaw a, kahit gusto mong gumamit ng isang kagamitang pinatatakbo ng koryente (tulad ng
coffee maker o juicer), ngunit ayaw mong subukang gamitin ito, patunay ito na hindi mo hilig ang pagbubutingting (tinker) ng mga bagay.
Ang ibang hilig ay natututuhan sa mga karanasan, ang iba ay minamana, at ang iba naman ay galing sa ating mga halaga at kakayahan.
Halimbaw a, hilig mo ang pagsusulat dahil mahilig kang magbasa mula pa sa iyong pagkabata, isa kang staff member sa inyong pampaaralang
pahayagan at may tiw ala ka sa iyong sarili sa mga gaw aing pagsusulat sa paaralan.
Kung gusto mong masiyahan, nagsisilbing gabay ang mga hilig sa pagpili ng mga gaw ain. Ang taong nasisiyahang gaw in ang isang
gaw ain ay nagsisikap na matapos ito at mayroong pagmamalaki sa gaw aing maayos na ginaw a. Ito ang nagbibigay sa kanya ng paggalang sa
sarili.
Isa pa, nakatutulong ang mga hilig, kasama ng aptitude at potensyal at pangkalahatang
talino (general intelligence), tungo sa iyong mabilis na pagkatuto at pagkakaroon ng mga
kasanayan (skills). Ang mga hilig ay batayan din ng iyong mga kasanayan, kakayahan at
kadalubhasaan (proficiencies). Mahalagang malaman mo ang iyong mga hilig dahil palatandaan
ang mga ito ng mga ur i ng trabaho na magbibigay ng kasiyahan at kaganapan sa iyo bilang tao.
May dalaw ang aspeto ng hilig: ang larangan ng hilig (areas of interest) at ang tuon ng
atensyon (Abiva, 1993). May sampung larangan naman ito: outdoor, mechanical, computational,
scientific, persuasive, artistic, literary, musical, social service, at clerical. Ang tuon ng atensyon
ay ang preperensya ng uri ng pakikisangkot sa isang gaw ain – sa tao, data, bagay o ideya.
58
Mahalagang tandaan na ang baw at gaw ain ay palatandaan o indikasyon ng maraming hilig at may higit na isang tuon. Halimbaw a, ang
pagcompose ng aw it ay indikasyon ng hilig sa musika (musical) at pagsusulat (literary). Ito ay may tatlong tuon – tao (pag-aw it o pagpapakinig ng
nilikhang aw it sa kaibigan), data (paglapat sa mga linya ng aw it ng mga pagkatuto sa karanasan) at ideya (paggamit ng estratehiya kung paano
maipalalaganap ang mensahe ng aw it).
Narito ang sampung larangan ng hilig sa talahanayan sa ibaba:
MGA LARANGAN NG HILIG
Legend Uri ng Hilig Depinisyon Mga Halim baw a

Pagsali sa mga laro o outdoor
OUT OUTDOOR Nasisiyahan sa mga gaw aing sports
pang-outdoor Pagsakay ng bisikleta
Pag-aalaga ng hayop o halaman
Paggaw a ng mga bagay (hal.:
Nasisiyahan sa paggamit ng silya) gamit ang martilyo at lagare
MECH MECHA NICAL mga tools Pag-aayos ng mga sirang bagay
Masaya at gustong tumulong sa
pag repair ng sasakyan
Pagmonitor ng perang natipid at
naipon sa bangko
COMP COMPUTATIONAL Nasisiyahan na gumaw a gamit Pag- solve ng mathematical
ang bilang o numero equations
Pag-aaral ng mga bituin, bato,
Nasisiyahan sa pagtuklas ng klima, halaman at hayop
SCIE SCIENTIFIC bagong kaalaman, pagdisenyo Pag-imbento ng mga bagay
at ag-mbento ng mga bagay at
produkto
Pamamahala ng isang opisia o
pangkat
Pag-oorganisa ng isang party o
59
PERS PERSUASIVE Nasisiyahan sa pakikipag- komite

ugnayan sa ibang tao o Pamumuno sa isang pangkat o
pakikipagkaibaigan klase
Pagdrow ing ng mga laraw an o pag-
doodle
Paggaw a ng mga bagay na
pangsining (painting, aw it)
ART ARTISTIC Nasisiyahan sa pagdidisenyo Paggaw a ng handicraft
ng mga bagay
Pagbabasa ng mga nobela o fiction
LIT LITERARY Nasisiyahan sa pagbabasa at Pagsusulat ng mga kuw ento, tula
pagsusulat Pagbubuo ng crossword puzzle
Pakikinig sa o paglikha ng aw it
Pagtutugtog ng piano o iba pang
Nasisiyahan sa pakikinig o musical instrument
paglikha ng aw it o pagtugtug ng Pag-aw it
MUS MUSICAL musical instrument Pagsasayaw
Pagtulong sa kamag-aral sa
paggaw a ng takdang-aralin
SOSE SOCIAL SERVICES Nasisiyahang tumulong sa Pagbisita sa kaibigang may sakit
ibang tao Nakikinig sa mga problema ng
ibang tao o kaibigan
Paglilista ng perang tinanggap at
ginastos
CLER CLERICAL Nasisiyahan sa paggaw a ng Paglilista ng mga bagay na
paper w orks gagaw in
Paggaw a nang maayos ng report
na isusumite sa klase
60
Nasa ibaba naman ang apat na tuon ng mga larangan ng hilig. Pansinin ang dalaw ang halimbaw a sa talahanayan.
MGA TUON NG MGA HILIG
Tuon sa TAO Tuon sa Tuon sa IDEYA Tuon sa DATA

Mga Gaw ain (May kinalaman sa BAGAY (Pag-iisip at pag-oorganisa (May kinalaman sa facts, records,
TAO) (Gamit ang tools ng mga ideya) files, numero, detalye)
at machines)
Hal.: Paglalaro ng Pagtuturo sa Paggamit ng Pag-iisip ng technigue o Pagsusuri kung paano makashoot
badminton kaibigan ng paglalaro rocket at shuttle paraan para pumasok ang sa ring
(Outdoor Interest) ng badminton cock shuttle cock
Pagpipinta ng Pagtuturo sa kamag- Paggaw a ng Pagsubok ng bagong kulay Pagcheck kung tama ang mga
laraw an aral kung paano frame para sa para mapaganda ang laraw an paraan sa pagpipinta
(Artistic Interest) magpinta laraw an
Kung may mga panahon na kahit pagod ka na, patuloy ka pang gumagaw a ng isang bagay kaya’t di mo napapansin ang paglipas ng oras,
indikasyon ito ng iyong hilig. Mahalaga ang pagtuklas mo sa mga ito, pati ang mga tuon ng atensyon sa baw at isa dahil palatandaan ang mga ito ng
mga uri ng gaw ain, kurso, o trabaho na magbibigay sa iyo ng kasiyahan o kaganapan. Kung malinaw sa iyo ang iyong mga hilig, maiiw asan ang
pagkabagot o kabiguan sa pagiging abala o pagpili ng kurso o trabahong maaaring magbibigay ng malaking suw eldo ngunit di naman kaw ili-w iling
pagkaabalahan. Kung alam mo ang iyong mga hilig, makikilala mo ang mga konkretong paraan kung paano mo pauunlarin ang mga ito.
61
11. Ipasagot sa m ga m ag-aaral:

a. Ilaraw an ang mga hilig. Saan nagmumula ang mga ito?
b. Bakit mahalaga ang mga hilig?
c. Bakit mahalaga ang pagpapaunlad ng mga hilig?
d. Ipaliw anag ang dalaw ang aspeto ng mga hilig. Pagtupad sa mga
e. Bakit mahalaga ang pagtuklas sa mga hilig at ang tuon ng mga ito? Tungkulin
PAGHINUHA NG KAKAILANGANING PAG-UNAWA ( EU) Paghahanda Tungo

sa Pagpiling
Propesyon
Ang pagpapaunlad ng mga hilig ay nakatutulong
sa Pagtulong
10. Itanong: Ano ang naunaw aan mong konsepto sa babasahin? saKapwa
Pakikibahagi sa
Mga EU na dapat m ahinuha: Pamayanan
A. Ang pagpapaunlad ng mga sariling mga hilig ay makatutulong sa pagtupad ng mga tungkulin, paghahanda tungo sa pagpili ng propesyon (kursong
akademiko o teknikal-bokasyonal), pagtulong sa kapw a at pakikibahagi sa pamayanan.
B. Mahalagang malaman ng baw at isa ang kanyang mga hilig dahil palatandaan ang mga ito ng mga uri ng trabaho na magbibigay ng kasiyahan at
kaganapan sa kanya bilang tao.
62
Tuon ng bahaging ito ang mga sumusunod:

1. Ang pagsasagawa ng inaasahang produkto o pagganap na nagpapamalas ng mga angkop na mga kasanayan (ang Tsart ng
Pagpapaunlad ng Aking Mga Hilig)
2. Pagsusulat ng isang Pagninilay na may takdang pormat
3. Pagsasagaw a ng mga gaw ain kung saan ilalapat o gagamitin ang mga bagong pagkatuto sa konkretong sitw asyon ng buhay
Ang pagninilay ay isang estratehiyang matacognitive kung san gagaw an ng mag-aaral ng angkop na kilos ang mga kahinaang natuklasan
tungkol sa paksa. Nililinang pa rin hanggang dito ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya
kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
PAGGANAP
11. Atasan ang mga mag-aaral na punan ang Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig na nasa ibaba. (FU: Paglalapat)
TSART NG PAGPAPAUNLAD NG AKING MGA HILIG
Mga Hilig Paano Ko Mga taong Panahong Ilalaan Mga Papuri Maaaring Paano Malalampasan
Pauunlarin Ito Hihingan ng Na Inaaahan kong Balakid ang mga Ito
Tulong/Suporta Matanggap
o Kukunsultahin
Hal.: -Tutugtog ako sa Mga kaibigan at Isang oras araw - Kakaibang gitarista Baka utusan Ipagangako ko sa
Pagtugtog ng loob ng isang oras guro araw ako sa aking magulang na
gitara araw -araw bahay pagbubutihin ko ang
63
-Mag-eenroll ako pag-aaral, kaya

sa isang guitar payagan nila ako sa
school hilig ko.
1.
2.
3.
4.
5.
PAGNINILAY
12. Ipasulat sa mga mag-aaral ang isang pagninilay tungkol sa ginaw ang Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga HIlig (FU: Pagkilala sa Sarili).
Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay:
a. Paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan mo sa iyong sarili. Halimbaw a, paano makatutulong ang iyong mga hilig sa iyong
paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (ang early adulthood)?
b. Mga bagong pagkatuto o insights
c. Mga karagdagang kaalaman na nasaliksik o mga tanong tugkol sa hilig
PAGSASABUHAY
13. Pumili ng isang tinedyer na iyong tutulungan tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig. Isulat sa iyong journal ang iyong pagninilay tungkol
dito. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
14. Kapanayamin ang limang tinedyer sa inyong paaralan, kapitbahayan o simbahan tungkol sa kanilang mga hilig.
Gumaw a ng ulat tungkol sa resulta ng panayam at ilahad sa klase. Ipahayag sa ulat kung sang-ayon ka o tutol sa mga hilig ng mga kabataang
Pilipino ngayon. (FU: Pagbuo ng sariling Pananaw)
64

(Web sites, Softw are, etc.), mga aklat, w orksheets...
- Kopya ng Mga Larangan ng ma Hilig at Mga Tuon ng mga Hilig
- Kopya ng Tsart ng Pagpapaunlad ng mga Hilig
Mga Sanggunian:
• Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc.
• Santamaria, J. (2006) Career Planning Workbook. Makati: Career System Inc.
• International Labor Organization. (2007). Guiding Youth Careers: A Handbook for those who Help Young Jobseekers.
Unang Markahan: Ako Bilang Nagdadalaga / Aralin 4: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Bilang ng araw /sesyon: 10
Nagbibinata Nagbibinata
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan, Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento,
kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at kakayahan, kahinaan at mga hilig.
pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga
pasya at kilos.
Mga Paksa:
5. Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
7. Mga Hilig
8. Mga Tungkulin ng mga Kabataan
65

Sa Paksa 4: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata Sa Paksa 3: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata
Ang pag-unaw a ng kabataan sa kanyang mga tungkulin sa sarili, bilang anak o Bakit mahalaga ang pag-unaw a ng kabataan sa kanyang mga
kapatid, mag-aaral, mamamayan, mananampalataya, kosyumer ng media at tungkulin sa sarili, bilang anak o kapatid, mag-aaral, mamamayan,
bilang tagapangalaga ng kalikasan ay isang paraan upang maging mananampalataya, kosyumer ng media at bilang tagapangalaga ng
mapanagutan bilang paghahanda sa susunod na yugto ng buhay. kalikasan?
Mga Tungkulin ng mga Kabataan • natutukoy ang maaaring mangyari kung di ginagampanan o
a. Sa Sarili tinutupad ng isang tao ang kanyang mga tungkulin sa
b. Bilang Anak kanyang mga gampanin (hal: ama o guro)
c. Bilang Kapatid • natutukoy ang kanyang mga gampanin bilang nagdadalga /
d. Bilang Mag-aaral nagbibinata
e. Bilang Mamamayan • nakapagpapasya ng antas ng halaga ng kanyang mga
f. Bilang Mananampalataya gampanin
g. Bilang Konsyumer ng Media • nahihinuha ang kahalagahan ng kanyang mga gampanin
h. Bilang Tagapangalaga ng kalikasan tungo sa pagkamit ng kanyang kaganapan bilang tao
• natutukoy ang kanyang mga tungkulin sa baw at gampanin
bilang nagdadalaga / nagbibinata
• nahihinuha kung ano ang magiging epekto sa kanya bilang
nagdadalaga / nagbibinata kung di niya nagagampanan ang
kanyang mga tungkulin sa baw at gampanin
• nasusuri kung natutupad niya ang sumusunod:
a. Plano ng Pamamahala ng mga Pagbabago sa Panahon
ng kabataan
b. Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan
c. Plano ng Pagpapaunlad ng mga Hilig
• natutukoy ang mga dapat niyang pagbutihin sa pagtupad
niya ng mga tungkulin sa baw at gampanin
• nakagagaw a ng Plano ng Maayos na Pagtupad ng mga
Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata
• naisasagaw a ang Plano ng Maayos na Pagtupad ng
66
mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata

• nakasusulat ng pagninilay sa (a) mga dapat niyang
paunlarin sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin bilang
isang kabataan at (b) ang mga taong makatutulong sa
kanya sa bagay na ito.
• nakabubuo ng documentation ng isang student leader
o hinahangaang kabataan tungkol sa pagtupad ng
kanyang mga tungkulin sa iba’t ibang gampanin
• nakapagmumungkahi nang may pagsasaalang-alang sa
damdamin ng kamag-aral o kaibigang di nakatapos ng pag-aaral
upang bigyan ito ng inspirasyon o paalala sa mga kabutihan ng
pagtupad ng tungkulin bilang
Antas 2
Inaasahang Pagganap: Mga Patunay sa Antas ng Pag-unaw a: Mga Patunay sa Antas ng Pagganap:
Pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa maayos na Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng pagsasagaw a ang mga kilos
pgtupad ng mga tungkulin bilang nagdadalaga / pamamagitan ng: tungo sa maayos na pgtupad ng mga
nagbibinata tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata
Pagpapaliw anag: batay sa sumusunod na kraytirya:
a. Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng kaalaman
tungkol sa mga tungkulin sa baw at gampanin ng a. May tsek sa baw at entry (tungkulin
kabataan batay sa panunutunan at inaasahan ng na ginaw a) at ekis sa hindi
pamilya, paaralan, pamayanan at simbahan b. may resolusyon sa baw at tungkulin
Kraytirya: naginaw a
Malinaw ang paliw anag (may positibo at negatibo
na argumento sa baw at gampanin –i.e., ano ang c. may kalakip na pagninilay
resulta kung hindi alam ang mga tungkulin)
Interpretasyon
Pagbibigay-kahulugan sa mga sitw asyong di
tinutupad ng isang tao ang kanyang mga tungkulin
sa isang gampanin
Kraytirya:
May patunay sa kahihinatnan sa pagtupad ng
tungkulin sa baw at gampanin, may maliw anag na
67
konklusyon o konsepto sa baw at sitwasyon
Paglalapat
Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Plano ng
Maayos na Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang
Kabataan
Kraytirya:
May tsek sa baw at entry (tungkulin na ginaw a) at
ekis sa hindi, may resolusyon sa baw at tungkulin
naginaw a,may kalakip na pagninilay

Pagbibigay ng papuri o puna sa ginaw ang panayam
sa isang student leader o hinahangaang kabataan
tungkol sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa
iba’t ibang gampanin
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng paraan ng pagtupad
ng mga tungkulin sa baw at gampanin (gamit ang
Pow erPoint presentation o video), naipahayag ang
saloobin o damdamin ng student leader, may puna
o papuri sa student leader tungkol sa pagtupad nito
ng mga tungkulin

Paghihikayat sa isang kamag-aral na di nakatapos
ng pag-aaral o kakalase na nagrereklamo sa dami
ng kanyang gaw ain/tungkulin upang bigyan ito ng
inspirasyon o paalala sa mga kabutihan ng
pagtupad ng mga tungkulin bilang kabataan
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga talento at
kakayahan ng tinedyer na na-interview , malinaw
ang dahilan ng pagtukoy ng isang hilig na kanyang
susuportahan, angkop ang mga paraan ng
pagsuporta na pinili gamit ang isang card, liham o
68
email
Pagkilala sa Sarili
May case study o success story na binanggit sa
liham ng paghihikayat, may mga patunay ng
kabutihan ng pagtupad ng mga tungkulin, may
mungkahing tulong o suporta na ibibigay sa kamag-
aral o kaibigan, may ‘w ord of encouragement’
Kraytirya:
Malinaw na naipahayag ang damdamin tungkol sa
Rank 1 niyang gampanin, natukoy ang mga
utngkulin na di niya maayos na nagagampanan,
malinaw ang mga paraan upang matupad niya ang
mga tungkuling ito, natukoy ang mga taong
maaaring tumulong sa kanya, may pasasalamat sa
mga pagkautto (realizations)
Antas 3
69
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto:
ARALIN 4: Mga Tungkulin ng mga Kabataan
Sa bahaging ito, tutukuyin ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at sa maaaring
maging bunga ng hindi pagtupad dito. Gagamiting halimbaw a ang isang pamilyang may kani-kaniyang tungkuling ginagampanan sa loob ng
tahanan. Magpapakita ng laraw an ng isang tahanan at ng mga kasapi ng pamilya. Layunin ng gaw ain na ipaunaw a sa mga mag-aaral ang
kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin ng lahat ng kasapi ng pamilya. Sa pamamaraang ito, maipauunaw a nang lubos sa mag-aaral ang
kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin. Ito ay susundan ng isang gaw ain kung saan kailangang tukuyin ng mga mag-aaral ang kanilang iba’t
ibang gampanin bilang isang kabataan. Mahalaga ang gaw aing ito upang matukoy kung batid ng mga mag-aaral ang mahahalagang gampanin
na kailangan nilang isakatuparan bilang kabataan. Ang gaw ain ito ang tutulong upang tayain ang kanilang dating kaalaman at upang malaman
kung gaano kalalim pa ang gagaw ing pagtalakay tungkol sa paksa.
Pagsisiyasat (FU: Interpretasyon)

1. Ipagaw a ang gaw ain sa ibaba:
1.1 Maghanda ng isang laraw an na sumisimbolo sa isang pamilya. Ihiw alay na idikit ang laraw an ng ama, ina at mga kapatid. Gamiting gabay ang
halimbaw a sa ibaba.
1.2 Ipaliw anag sa mga mag-aaral na ito ay kumakataw an sa isang tahanan na kumpleto ang miyembro ng pamilya, na ang baw at miyembro ay
may kanya-kanyang tungkulin sa pagtataguyod ng pamilya.
1.3 Matapos ito ay alisin ang laraw an ng ama at tanungin ang mga mag-aaral:
70
- Ano ang mangyayari sa pamilya kung hindi gagampanan ng isang ama ang kanyang
tungkulin sa pamilya?
1.4 Matapos ay tanggalin naman ang laraw an ng ina at muling itanong:
- Ano ang mangyayari sa pamilya kung hindi gagampanan ng isang
ina ang kanyang tungkulin sa pamilya?
1.5 Gaw in din ito sa iba pang mga laraw an na nasa pisara.
1.6 Tapusin ang talakayan sa pagpapaunaw a sa mga mag-aaral ng
kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin.
Pagtuklas ng Dating Kaalaman

2. Ipagaw a ang gaw ain sa ibaba:
2.1 Maghanda ng isang malaking bilog na ididikit sa pisara. Idikit sa gitna
nito ang laraw an ng isang tinedyer.
2.2 Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin ang kanilang iba’t ibang
mahalagang gampanin bilang isang nagdadalaga / nagbibinata. Isulat ito
sa paligid ng bilog. Gamiting gabay ang inihandang halimbaw a sa ibaba.
2.3 Atasan silang punan ang lahat.
2.4 Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral sa harap upang ibahagi ang kanilang
natapos na gaw ain.
2.5 Gabayan ang mga mag-aaral na piliin lamang ang mga pinakamahahalagang gampanin. Bigyang diin ang mga tungkulin:
a. Sa sarili f. Bilang mananampalataya
b. Bilang anak g. Bilang konsyumer ng media
c. Bilang kapatid h. Sa kalikasan
d. Bilang mag-aaral
e. Bilang mamamayan
71
B. Mga Karanasan Tungo sa Pag-unawa (FIRM-UP)
Sa bahaging ito, ang klase ay aatasan para sa isang pangkatang gaw ain. Ang bawat pangkat ay iaatas para sa isang mahalagang
gampanin. Kailangan nilang tukuyin kung anu-ano ang mga tungkulin sa baw at gampanin na iniatas sa kanilang pangkat at ito ay ipakikita sa
klase sa pamamagitan ng isang malikhaing presentasyon. Layunin ng gaw ain na ito na tayain kung gaano kalaw ak ang kaalaman ng mga
mag-aaral tungkol sa kanilang mga tungkulin bilang isang kabataan. Makatutulong din ang gaw aing ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral
ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at kung ano ang maaarin maging bunga ng pagtupad at hindi pagtupad sa mga tungklin hindi
lamang para sa sarili kundi maging sa kanyang kapw a.
3. Hatiin ang klase sa w along pangkat.

4. .Atasan ang baw at pangkat ng isang gampanin.
5. Kailangan nilang pag-usapan sa pangkat ang mga tungkulin na kaakibat ng baw at gampanin. Ipatala ang lahat ng ispesipikong tungkulin na
mapag-uusapan sa pangkat.
6. Ipaatas sa baw at isang kasapi ng pangkat ang mga natukoy na tungkulin at ipabahagi ito sa klase sa sa pamamagitan ng isang malikhaing
presentasyon (Hal. paglikha ng isang saknong na tula, rap, pagbabalita at iba pa)
Aking na kababatang kapatid kailangang arugain

Sa mga panahong pagod ang aking mga magulang sa gawain;
Hindi simpleng tungkulin na ma ituturing
Ngunit kailangang gawin upang magulang ko ay papahingahin.
7. Itala sa pisara ang mga tungkuling babanggitin ng mga mag-aaral gamit ang por mat sa ibaba.
Gampanin Tungkulin
1. Bilang anak Sundin ang mga mabuting utos ng mga magulang
Tumulong sa gaw aing bahay
72
Mga Gabay na Tanong:

a. Ano ang maitutulong sa iyo ng pagganap sa iyong mga tungkulin bilang isang kabataan?
b. Ano ang magiging epekto sa iyong sarili kung hindi mo tutuparin ang iba’t ibang mga tungkulin?
c. Ano ang maitutulong ng pagganap mo sa iba’t ibang tungkulin sa iyong kapw a at sa lipunan?
C. Pagpapalalim (DEEPEN) (Pagpapaliwanag)
Sa bahaging Pagpapalalim, ipababasa sa mga mag-aaral ang isang inihandang babasahin na tungkol sa paksa. Nilalaman ng babasahin
ang mga pangunahing tungkulin bilang isang kabataan. Maaari itong magsilbi bilang isang mahalagang gabay tungo sa pagbibigay nila ng
katuparan sa kanilang mga tungulin. Inisa-isa ang baw at mahahalaga at pangunahin nilang gampanin at ang kaakibat na tungkulin. Ipinauunaw a
ng babasahin ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at ang magiging bahagi nito sa pag-unlad ng pagkatao ng tao. Ipinauunaw a ng
babasahin ang halaga ng pakikibahagi, ng pagiging mapanagutan at ng pagiging isang tunay na anak ng Diyos na hindi namumuhay para sa
kanyang sarili lamang. Makatutulong ang babasahing ito upang mamulat ang mga mag-aaral sa katotohanan na ang pagiging isang kabataan ay
may kaakibat na isang mahalagang hamon na kailangang harapin na puno ng pananagutan, na ang pagiging isang kabataan ay may kaakibat na
pananagutan na kailangang isakatuparan para sa pagkakaroon ng kaganapan.
Matapos basahin at unaw ain ang babasahin ay bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na bumuo ng kakailanganing pag-unaw a
gamit ang graphic organizer. Pakikinggan ng guro ang kanilang mga sagot upang mataya kung gaano ang kanilang naging pag-unaw a sa aralin.
73
Opo, Bb. Lopez.

MGA TUNGKULIN BILANG KABATAAN Salamat po sa
pagbibigay ng Anak, inaasahan ko na
Inaasahan ko na pangalawang ginagawa mo lagi ang iyong
maibibigay mo mga takdang aralin. Kailangan
pagkakataon.
ang iyong mong magsikap sa pag-aaral
proyekto sa akin para makatapos ka at
nang maaga magkaroon ng magandang
bukas. buhay
Opo,
Nanay.
Narinig mo na naman ba ang sirang plaka? Pamilyar ka na mga pagkakataon at katagang ito hindi ba? Sa baw at araw na dumaraan, nahaharap ka
sa iba’t ibang mga gaw ain na hindi maaaring hindi mo bigyan ng pansin at katuparan. Napakar aming takdang kailangang gaw in sa paaralan.
Napakaraming gaw ain sa sariling tahanan. May mga obligasyon ka sa iyong simbahan. Naghahanap ng panahon at atensyon ang iyong mga kaibigan.
Marahil sa mga pagkakataon na ikaw ay nakararamdam na ng pagod, tinatanong mo na ang iyong sarili
kung paano mo hahatiin ang iyong kataw an. Ngunit sabi ng isang linya ng aw itin, ”Ganyan talaga ang
buhay...”.
Nasubukan mo na bang ihalintulad ang iyong sarili sa isang batang nagtitinda ng sampagita sa
simbahan pagkatapos niyang pumasok sa paaralan? Nasubukan mo na bang kausapin ang isang tinedyer
na nagbubuhat ng mabibigat na sako ng gulay sa Divisoria sa gabi? Nailagay mo na ba ang iyong sarili sa
katayuan ng isang tinedyer na nasa lansangan; dala-dala ang sanggol na kapatid at kumakatok sa mga
bintana ng sasakyan upang manghingi ng pera o pagkain? Mas mahirap hindi ba? Pero hindi nagrereklamo
74
ang karamihan sa kanila at tinatanggap ang mga ito bilang kanilang obligasyon sa kanilang pamilya.
Maraming tao ang nagsasabi sa iyo na hindi ka na bata. Habang nadaragdagan ang iyong edad ay nadaragdagan din ang iyong mga tungkulin.
Mulat ka na ba sa iba’t iba mong tungkulin? Hayaan mong tulungan ka ng babasahin na ito.
1. Ang Aking Tungkulin sa Aking Sarili. Ang tungkulin ay laging dapat nagsisimula sa sarili. Mahirap isalin sa ibang tao ang responsibilidad kung hindi
ito nasimulang ilapat sa sarili. Bilang isang tinedyer, may mga bagay na dapat mong bigyang-pansin upang masabi mong tunay mong natupad ang
iyong tungkulin sa iyong sarili.
a. Pagharap at Wastong Pamamahala sa mga Pagbabago sa Yugto ng Pagdadalaga/Pagbibinata. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata,
nahaharap ang isang tinedyer sa iba’t ibang mga pagbabago. Napag-aralan sa nagdaang aralin ang mga ito. Huw ang mong hayaang bumaba
ang iyong tiw ala sa sarili. Sa halip gamitin mo itong pagkakataon upang mas mapagyaman ang iyong sarili. Kailangang magsimula ka nang
tama. Dito nakasalalay ang tagumpay ng pagharap sa mga susunod pang yugto ng iyong buhay. Ito rin ang makatutulong upang maging
maligaya ka sa iyong pamumuhay.
b. Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan at Wastong Paggamit ng mga ito. Isa kang obra ng Diyos.
Biniyayaan ka ng talento at kakayahan na maaari mong gamitin at paunlarin. Kung hindi ito gagamitin at
pauunlarin, hindi lamang ikaw kundi maging ang lipunan ang naw alan ng pagkakataon na makinabang.
Maw awala ang posibilidad na maibahagi ang kakayahan na maaari sanang magkaroon ng mahalagang
gamit para sa lahat. Katulad na lamang ng isang aklat na hindi nabigyang katuparang maisulat. Maging
mga imbensyong maaar i sanang makapagpaginhaw a sa buhay ng tao ngunit hindi nabigyang-buhay . Makiisa ka sa iyong pamilya at sa
paaralan sa pagpapaunlad ng iyong talento at kakayahan. Isa ito sa mahalagang bahagi sa pagbuo ng iyong sarili at sa iyong pag-unaw a sa
dahilan ng iyong pagkalalang.
c. Makabuluhang Paggamit ng Aking mga Hilig. May kasabihan sa Ingles na, ”Do w hat you love and you w ill love
what you do”. Ngunit hindi sapat na ginagaw a mo ang gusto mo, kailangan mong masiguro na ginagawa mo
ito nang makabuluhan. Napakaraming mga tinedyer na mahusay sa paggamit ng kompyuter. Pero sa iyong
palagay, tama bang ubusin nila ang kanilang panahon sa harap ng kompyuter at naglalaro sa halip na nag-
75
aaral? Bakit hindi mo na lamang pagyamanin ang mga hilig mo at gamitin upang maihanda ang iyong sarili sa isang kursong gusto mo sa
kolehiyo? O di kaya naman ay tumulong ka sa paaralan upang magturo sa mga kapw a mo mag-aaral na hindi marunong gumamit ng
kompyuter? Makikita mo na hindi mabibili ng pera ang makukuha mong kapalit mula dito. Napagyaman mo pa ang iyong hilig.
2. Ang Aking Tungkulin Bilang Anak. Hindi ka na nga bata. Pero hindi nangangahulugan ito na maaar i mo ng ihiw alay ang iyong sarili sa iyong
pamilya. Nananatiling ang iyong pamilya ang may pinakamalaking impluw ensya sa iyong buhay. Mayroon ka ng sapat na edad upang makibahagi
sa iyong pamilya at sa tahanan.
Ang lahat ay nagsisimula sa maliit. Huw ag mong pilitin ang iyong sariling gaw in ang isang bagay na hindi mo pa naman talaga kaya. Hindi
mo pa kayang magtrabaho upang kumita at makatulong sa kanila. Mas mahalaga sa kanila na mag-aral ka upang makatapos. Pero makakatulong
ka pa rin sa pamamagitan ng pagiging maingat sa paggastos. Ang kaunting baon na iyong matitipid sa araw-araw ay magiging malaki kapag
naipon sa buong linggo o maaaring buong buw an. Maaaring hindi mo kayang linisin ang buong bahay ngunit maaari mong panatilihing malinis at
maayos ang iyong sariling silid. Katanggap-tanggap naman na hindi pa maar ing ipaubaya sa iyo ang pagpapasya sa loob ng tahanan. Ngunit
maaari mong ibahagi ang iyong saloobin, pakinggan ang saloobin ng iba upang kolektibong makabuo ng pasya.
Mahalaga rin na maunaw aan mo ang halaga ng pagbuo ng isang magandang ugnayan sa iyong mga magulang. Ito ang yugto ng
pagkakaroon ng madalas na hindi pagkakaunaw aan sa pagitan mo at ng iyong magulang. Lagi mong tandaan na naging tinedyer din sila minsan.
Pinagdaanan nila ang iyong mga pinagdaanan. Ngayon iba na ang kanilang pananaw bilang mga magulang. Pinagyaman na sila ng kanilang mga
karanasan. Sila ang may pinakamalaw ak na pang-unaw a para sa iyo. Kung marami man silang sinasabi o hinihingi, ito ay dahil iniisip nila ang
magiging kapakanan mo. Wala silang ibang hangad kundi ang gaw in kang handa sa pagkakataon na ikaw naman ang magiging tagapagtaguyod
ng pamilya at haharap sa hamon ng buhay sa mundo ng mga matatanda. Tungkulin mong sila ay mahalin, igalang at pagkatiw alaan.
3. Ang Aking Tungkulin Bilang Kapatid. Sa bahay para kayong ”aso’t pusa”. Ito ang laging sinasabi ng iyong mga magulang kapag lagi kayong
nag-aaw ay ng iyong mga kapatid. Pero ang kapatid na lagi mong kaaw ay sa bahay, handa mong ipaglaban kapag inaapi ng ibang tao. Hindi
naman siguro matataw ag na normal ngunit mas malaking bahagdan ng mga magkakapatid sa tahanan ay dumadaan sa yugto ng madalas na
pagtatalo at pag-aaw ay. Natural lamang na may mga mabubuong hindi magagandang damdamin sa pagitan ninyong magkakapatid. Ang
76
kailangan lamang ay huw ag itong hayaang magtagal at maipon hanggang sa lumaki. Ang selos dahil sa pakiramdam na mas paborito ng iyong ina
ang iyong kuya ay hindi dapat magtungo sa pagkainggit mo sa kanya. Maaaring maging galit ito kung iy ong pababayaan. Mahirap kung magiging
malayo ang loob ninyo sa isa’t isa. Pagsikapan mong i-enjoy ang panahon na kasama sila. Ang mabuting pakikitungo sa iyong mga kapatid ay
makatutulong upang matuto kang makitungo nang maayos sa iyong kapw a.
4. Ang Aking Tungkulin Bilang Mag-aaral. Ikaw ngayon ay nasa high school na. Nasa mas malaking” mundo”. Mas marami ka ng mga gaw aing
nararapat gaw in at marami kang natutuhan sa mga bagay na iyong ginagaw a. Sa baw at gawain na iyong natatapos, karagdagang karanasan at
aral na iyong maiipon. Mas nadadagdagan ang kabuluhan ng iyong buhay.
Gaano mo pinahahalagahan ang pag-aaral? Maaar i mo itong malaman sa pamamagitan ng pagsagot sa mga sumusunod na tanong.
a. Gaano kalaking panahon at pagsisikap ang inilalaan ko sa pag-aaral?
b. Paano ko gagamitin ang aking mga kakayahan at talento sa pag-aaral?
c. Paano ko magagamit ang lahat ng aking kakayanan?
d. Anong gaw ain sa paaralan ang kinaw iw ilihan kong salihan?
e. Paano ko susuportahan ang ”Student Government”?
f. Sa paanog paran ko kaya mabibigyan ng karangalan ang aking paaralan?
g. Ano ang aking inaasahan ngayon high school?
Ang iyong sagot sa mga tanong na ito ang magsasabi sa iyo kung gaano kalayo ang iyong mararating sa iyong pag-aaral.. Kung gaano
karami ang maaari mong makuha dahil dito. Mas malayo, mas husay. Mas marami, mas mabuti. Ang high school ang pinakadinamikong yugto sa
iyong buhay. Dito mo masusubok ang iyong mga kakayahan. Dito nakadepende kung ano ang mararating mo sa hinaharap. Tumingin ka sa
malayong hinaharap pero gaw in mo ang lahat ng iyong makakaya ngayon. Gamiting gabay ang mga sumusunod:
a. Mag-aral nang mabuti. Ang pagbuo ng magandang gaw i sa pag-aaral ang makatutulong upang mas mahasa mo ang iyong kakayahan at
mailabas mo ang iyong mga potensyal. Hindi lamang ito para sa iyong sarili, kundi maging para sa paaralan
b. Magkaroon ng masidhing pagnanais na matuto. Nag-aaral ka upang matuto. Sabi nga nila hindi ka nasa paaralan para lamang sa baon
araw -araw. Ang iyong masidhing pagnanais na matuto ang tutulong sa iyong isip upang gumana nang maayos. Walang mahirap sa isang
taong nagpupursigi at may dedikasyon.
77
c. Pataasin ang mga marka. Hindi natin maikakaila ang halaga ng pagkakaroon ng mataas na marka. Ito ay maaari mong magamit upang
makapasok sa magandang paaralan kapag ikaw ay pumasok sa kolehiyo. Ngunit dapat mong tandaan na ang mataas na marka ay
pangalaw a lamang, ang tunay mong layunin sa pag-aaral ay upang matuto at makaalam.
d. Gamitin ang kakayahan sa komunikasyon nang buong husay. Mahalaga ito sa proseso ng iyong pagsisikap na matuto. Gamitin nang
mahusay ang kakayahan sa pakikinig, sa pagbabasa, sa pagsusulat at sa pagsasalita.
e. Pagyamanin ang kakayahan sa pag-iisip. Binigyan ka ng sariling pag-iisip kung kaya hindi mo dapat hinahayaan na iba ang nag-iisip para
sa iyo. Wala nang iba pang makapagpapalakas sa isip kundi ang palagi itong gamitin. Gamitin ito upang hanapin ang katotohanan,
pakikinig at pagtanggap sa opinyong ng iba, pagiging kritial sa sinasabi ng iba.
f. Matutong lutasin ang sariling mga suliranin. Mas marami kang kakaharaping suliranin sa yugtong ito, Kadalasan ito ay suliranin sa iyong
pakikipag-ugnayan At sa mga pagkakataong ito, bumubuo ka ng mga pagpapasya. Siguraduhin na mamimili nang tama at may sapat na
batayan.
g. Makilahok sa mga gawain sa paaralan. Hindi lang sa harap ng libro umiikot ang mundo sa loob ng paaralan. Enjoy. Makihalubilo ka sa iba
pang mag mag-aaral. Lumahok ka sa mga pangkatang gaw ain para matutunan mo ang mamuno at sumunod. Ito ang isa sa mga
kasanayang kakailanganin mo sa iyong buong buhay.
5. Ang Aking Tungkulin sa Aking Pamayanan. Ang isang kasapi ng pamayanan ay malugod na tumutugon sa kanyang mga tungkulin para sa
kapakanan nito. Bilang kabataan may tungkulin ka na:
a. Pangalagaan ang maayos at malinis na pamahalaan;
b. Makibahagi sa gaw ain ng pamayanan kasama ng iba pang miyembro nito;
c. Magkaroon ng pagkukusang maglingkod sa pamayanan;
d. Maging mulat sa pangangailangan at suliranin ng ibang tao sa pamayanan upang maiparating sa mga pinuno ng pamayanan;
e. May pagkalinga at katapatan sa kinabibilangang pamayanan;
f. Nakikibahagi sa mga pagpupulong sa pamayanan;
g. Sumasali sa mga samahang pangkabataan, kung saan ilalaan ang sariling maging mabuting tagasunod kung hindi man maging mabuting
pinuno at;
78
h. Nakikibahagi sa kampanya upang tulungan ang pamahalaan, paaralan at samahan sa kanilang mga proyekto.
Sa mga sumusunod na paraan ng pakikilahok, nararamdaman mong hindi ka malayo sa mga tao sa iyong pamayanan. Kung minsan, may
mga pagkakataon na hindi mo kilala ang iyong mga kapit-bahay; na hindi mo kilala ang namumuno sa inyong pamayanan. Sa pamamagitan ng
pagtugon sa mga tungkuling ito, mararamdaman mong ikaw ay kabahagi. At makatutulong ito upang iyong mas mapaangat ang iyong halaga
bilang tao.
6. Ang Aking Tungkulin Bilang Mananampalataya. Paano mo ba ginagamit ang lahat ng iyong oras sa buong maghapon? Sa anong mga gaw ain
mas nauubos ang iyong oras? Ito ba ay may kabuluhan? Kasama ba ang pagsasabuhay ng iyong pananampalataya sa iyong gaw ain sa araw-
araw ? Alam mo naman na hindi naman hinihingi ang lahat ng iyong oras para dito. Ang simpleng pag-aalay ng panalangin araw -araw ay
napakalaking bagay na para masabing isa kang tunay na mananampalataya.
”Prayer can move mountains”. Ngunit dapat mong isaisip na hindi ang ating panalangin ang nakapagpapagalaw kundi ang Diyos. Ang
panalangin ay paraan ng papuri sa Diyos. Ang panalangin ay paraan ng pakikipag-usap sa Kanya mula sa puso. Kadalasan, ang intensyon ng tao
sa pananalangin ay ang humingi ng mga bagay na ating nais o pangyayaring gusto nating maganap. Minsan naman ay upang ihingi ng taw ad ang
ating mga kasalanan dahil gusto mong muling mapalapit sa Kanya. Ang panalangin ay para sa papuri, pasasalamat at pinakamahalaga ay ang
pag-aalay sa Kanya ng lahat ng ating mga gaw ain. Malalaman mo na lahat ng bagay na nasimulan s a panalangin ay magaganap na puno ng
tiw ala at kahusayan. Ito ay dahil nasa ilalim ng paggabay ng Diyos ang gaw aing inialay sa Kanya.
7. Ang Aking Tungkulin Bilang Konsyumer ng Midya. Maraming uso, maraming masyadong makabago, nakokondisyon ang iyong isip na ang
mga ito ay kailangan dahil sa husay ng presentasyon nito ng midya. Labis nang nakaaalam (Informed) ang mga tinedyer. Wala na talaga
sigurong maitatago pa. Ito ay dahil kahit pa ang mga liblib na pook ngayon ay naaabot na ng teknolohiya. Sa dami ng mga inihahain sa iyo,
minsan hindi mo na alam kung ano ang iyong tatanggapin at paniniw alaan. Narito ang panganib. Naranasan mo na bang umupo sa harap ng
computer upang maglaro na minsan ay tumatagal ng 3 – 5 oras? Ang makalimutang gumaw a ng takdang aralin dahil sa panonood ng
telebisyon? Ang mapakapanood ng mga marahas na mga palabas? Mga tukso na mahirap na iw asan. Lalo na kung hindi mo gagamitin ang
mapanuring pag- iisip (critical thinking) at ng pananagutan. Ang mapanuring pag-iisip ay nagtuturo sa iyo kung paano mag-isip at hindi kung
79
ano ang iisipin. Ito ay patuloy na proseso na madalas na nagsisimula sa isang tanong. Ito ay ang kakayahan natin na pag-aralan ang mga
bagay at ang magiging bunga bago magpasya o pumili. Hindi lahat na nakikita sa midya ay totoo. Kaya mo bang gamitin ito nang may
pananagutan?
8. Ang Aking Tungkulin sa Kalikasan. Naranasan na natin ang baha na pumatay ng maraming tao at sumira ng maraming ari-arian. Mulat ka
na hindi sana mangyayari ang lahat ng ito kung napangalagaan lang natin ang kalikasan. Malakas na ang panaghoy ng Inang Kalikasan. Ang
kailangan natin ay tumugon bago pa maging huli ang lahat. May magagaw a ka. Maaari mong gaw in ang mga sumusunod:
a. Mahalagang ibahagi sa mga kasama sa tahanan ang mga kaalaman na natutunan sa paaralan. Hikayatin ang baw at kasapi ng pamilya na
makibahagi sa pagtulong para iligtas ang kalikasan sa tuluyan nitong pagkasira. Halimbaw a, kumbinsihin sila na magtipid sa kuryente.
Patayin ang computer, television at ilaw kung hindi naman ginagamit. Gumamit lamang ng electric fan o aircon kung talagang
kinakailangan.
b. Mahalagang ilapat sa buhay ang anumang natutuhan sa paaralan lalo na sa siyensya. Mas palawakin pa ang kaalaman ukol sa
pagbabago ng klima (climate change), sa epekto nito at mga solusyon. Mamuno sa paghikayat sa buong klase upang magkaroon ng
programa para sa kalikasan. Makatutulong din kung lalahok sa mga organisasyong may mga programang pangkalikasan.
c. Tumulong upang mabaw asan ang polusyon sa hangin, sa lupa at sa tubig. Makibahagi sa proyektong pampamayanan o kaya naman ay
bumuo ng samahan ng mga kabataan na tutulong upang mabaw asan ang suliranin sa maruming hangin at paligid. Kung ang baw at isang
kabataan sa isang pamayanan ay magkakaroon ng panahon upang kumilos para sa pangangalaga ng kalikasan, nakasisiguro ang
positibong resulta nito. Manguna sa kampanya para sa isang proyekto na kasali hindi lamang mga kabataan kundi maging lahat ng kasapi
ng baw at tahanan.
d. Kausapin ang mga kaibigan upang makiisa sa gaw aing pangkalikasan. Mas makabubuti kung sa ganitong paraan uubusin ang panahon
kasama ang mga kaibigan. Makatutulong na ito upang lalong mapatibay ang pagsasamahan, magdudulot pa ito ng kabutihan para sa
kalikasan. Hikayatin din ang lahat ng mga kaibigan na simulan din ang pagsasagaw a ng mga proyektong ito sa kanilang sariling tahanan.
e. Karamihan ng mga mahahalagang kaalaman ukol sa kalikasan ay napupulot ng mga mag-aaral hindi sa paaralan kundi sa media. Ang
media ang isa sa pinakamapakapangyarihang maaaring maging katuw ang ng paaralan sa pagtuturo sa mga kabataan. Ngunit hindi natin
maikakaila na mayroong ilan na ang interes ay mas nakakiling sa konsyunmeris mo at nakakaligtaan ang pananagutan para sa mga
kabataang konsyumer. Bilang isang tinedyer kailangang maging matalino sa pagtanggap ng mga impor masyong dulot ng media.
80
Kinakailangan ng kakayahan upang magsala ng mga impormasyong tatanggapin at paghihiw alay nito sa mga impor masyong hindi
nararapat na tanggapin at tangkilikin.
Malakas na ang panghoy ng kalikasan, lumalala na ang kanyang sakit at tao lamang na siyang pinagkatiw alaan ng Diyos ang
makatutulong upang magamot ang karamdaman na ito. Bilang kabataan mayroon kang espesyal na bahaging maaaaring magampanan para sa
suliraning ito. Kailangan ng kumilos, ngayon na. . . bago pa maging huli ang lahat. Magsimula sa iyong sarili at nakasisigurong susunod dito ang
buong mundo.
”Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili lamang. Walang sinuman ang namamatay, para sa sarili lamang. Tayong lahat ay may
pananagutan sa isa’t isa, tayong lahat ay tinipon ng Diyos na kapiling Niya. ” Makabuluhang linya mula sa isang aw it na nagpapaunaw a sa atin ng
kahalagahan ng pagtugon sa ating mga tungkulin bilang anak ng Diyos.
Ang pagiging mapanagutan ay nagpapakita ng tunay na pagkatao ng tao. Ito ay dahil likas ito sa tao. Ang taong tumatalikod dito ay maaaring
maihalintulad sa isang taong naglalakad na w alang ulo (Alejo, P.B.2004). Kaya habang maaga simulan mo ng tumugon sa iyong pananagutan. Lalo na sa
pagtugon sa pinakamahalagang tungkulin ng tao; ang pagkamit ng kaganapang pansarili, hanapin ang kabanalan, upang makaalam, magmahal at
maglingkod sa Diyos nang malaya.
Alam naman natin na hindi ito madali. Ngunit hindi rin dapat na hindi ka kumilos. Mahalagang tuntungan ito patungo sa susunod na yugto ng iyong
buhay. At ang tagumpay mo sa mga susunod pang yugto ang pundasyon ng paghubog ng pagkatao ng tao.
Sa hamon na ito sa yugtong ito, tutugon ka ba?
9. Talakayin sa klase:
a. Ilaraw an ang mga tungkulin mo sa baw at gampanin na binanggit sa sanaysay nang di gumagamit ng salita o pangungusap. Ilahad ito
gamit ang isang malaking illustration board o cork board. Isulat lamang ang iyong pangalan at section.
b. May mga tungkulin ka pa ba sa sarili na di binanggit sa sanaysay? Banggitin at ipaliw anag.
c. Alin sa mga tungkulin ng mga nagdadalaga / nagbibinata ang madalas na napapabayaan? Patunayan.
d. Ipaliw anag: ”Ang pagiging mapanagutan ay nagpapakita ng tunay na pagkatao ng tao”.
81
10. Ipahinuha ang EU gamit ang graphic organizer.

PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG- UNAWA ( EU)
1. Bakit mahalagang maunaw aan ang iba’t ibang tungkulin bilang kabataan?
2. Ano ang maaaring mangyari kung hindi mo tutuparin ang iyong mga tungkulin?
3. Anong kasanayan ang nararapat mong taglayin upang matagumpay mong matupad ang iyong mga tungkulin?
GAMPANIN BILANG KABATAAN
TUNGKULIN BILANG KABATAAN
Pagiging
Mapanagutan sa Paghubog ng
Susunod na Pagkatao ng Tao
Yugto ng
Buhay
Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) na dapat na m ahinuha:

Ang pag-unaw a ng mga kabataan sa kanilang tungkulin sa sarili ay bilang anak, kapatid, mag-aaral, mamamayan,mananampalataya, konsumer ng
media at sa kalikasan ay isang paraan upang maging mapanagutan sa susunod na yugto ng buhay. Ito ay isang matibay na pundasyon sa paghubog ng
pagkatao ng tao.
82
D. Pagganap, Pagninilay at Pagsasabuhay (TRANSFER) ( FU: Paglalapat)

Sa bahaging ito, ay pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang Pansariling Plano ng Maayos sa Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Kabataan.
Makatutulong ito bilang isang gabay sa mga mag-aaral sa kanilang pagganap sa kanilang mga tungkulin. Sa pamamagitan din ng gaw aing ito
maitatalaga ng baw at isa ang kanilang sarili sa pagtupad at pagganap sa kanilang mga tungkulin bilang isang kabataan. Magsusulat din ang mga
mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa natutunan at natuklasan mula sa aralin. Magkakaroon din ng pagsusuri sa kanilang sarili kung ano pa ang
mga kakayahang kailangan pa nilang paunlarin upang lubos na magampanan ang kanilang mga tungkulin at gayundin ang mga taong makatutulong
sa kanila upang magsilbing kanilang gabay.
Inaasahan din sa bahaging ito na maisasabuhay ng mga mag-aaral ang anumang kanilang natutunan mula sa aralin. Magsasagaw a sila ng
isang panayam sa isang taong tunay nilang hinahangaan dahil sa kakayahan nito sa pagtupad sa kanyang tungkulin. At inaasahan din na ibabahagi
sa ibang mga kaibigan at kakilala lalo na yaong hindi tumutupad sa kanilang mga tungkulin. Ang lahat ng mga karanasan mula sa gaw ain ay
kanilang itatala sa kanilang journal.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang mag-aaral na magpasya
11. Pagaw ain ang baw at mag-aaral ng kanilang pansariling Plano ng Maayos na Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Kabataan.
Ipaunaw a sa kanilan na magsisilbi itong gabay sa pagganap ng mga tungkulin bilang kabataan. Magsisilbi din itong pagtatalaga sa kanilang sarili
tungo sa maayos na pagganap ng baw at tungkulin :
a. Sa sarili
b. Bilang anak
c. Bilang kapatid
d. BIlang mag-aaral
e. Bilang mamamayan
f. Bilang mananampalataya
g. Bilang consumer ng media
h. Bilang tagapangalaga ng kalikasan
83
12. Kailangang malinaw na maisalaysay ang komprehensibong plano sa pagganap.
Tungkulin Pamamaraan ng Dahilan sa pagtupad ng

maayos na pagtupad ng tungkulin
tungkulin
PAGNINILAY
12. Pasulatin ang mga mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa (a) mga dapat niyang paunlarin sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin bilang
isang kabataan at (b) ang mga taong makatutulong sa kanya sa bagay na ito. (FU: Pagkilala sa Sarili)
PAGSASABUHAY
13. Atasan ang mga mag-aaral na bigyang puri o puna ang ginaw ang panayam sa isang student leader o hinahangaang kabataan tungkol sa
pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa iba’t ibang gampanin. Idokumento ang panayam gamit ang video o tape recorder. (Maaaring bigyan ang
panayam ng pamagat na “Isang Linggo sa Buhay ni ___”) (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
14. Pasulatin ang mga mag-aaral ng isang lihan sa isang kamag-aral o kaibigan na di nakatapos ng pag-aaral o nagrereklamo sa dami ng
kanyang gaw ain. Hayaan silang magmungkahi nang may pagsasaalang-alang sa damdamin upang bigyan ng inspirasyon o palala sa mga
kabutihan ng pagtupad ng mga tungkulin bilang kabataan. (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba)
84
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat at worksheets)

Mga laraw an, 9 na bilog na ginupit na cartolina,
Mga Sanggunian:
o Bacungan, Cleofe M. et.al. (1996). Values Education. Quezon City. Katha Publishing Co., Inc.
o Esteban, Esther J. (1990). Education in Value: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers
o Duke University. Talent Identification Program. Creative Talent: Recognizing and Nurturing It. Retrieved from
http://www.dukegiftedletter.com/articles/vol6no4_talent.html on January 26, 2010
o Institute for Development Education Center for Research and Communication. VIRTUE: The Value of Education.(1989). Greenhills. Sinag-tala
Publishers Inc.
85
Ikalaw ang Markahan : Ang Aking Pagkatao Aralin 1: Isip at Kilos-Loob Bilang ng araw /sesyon:
Bilang Tao
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa
pagkatao ng tao. katotohanan at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao
Mga Paksa: ng tao.
1. Isip at Kilos-Loob
2. Likas na Batas Moral
3. Konsensya
4. Kalayaan
5. Dignidad

Sa Ikalawang Markahan: Sa Ikalawang Markahan:
Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao
nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. ng tao?
Sa Aralin 1: Isip at Kilos-Loob Sa Aralin 1: Isip at Kilos-loob

Ang isip at kilos-loob ang nagpapabukod-tangi sa tao. Paano naging bukod-tangi ang tao? Ipaliw anag.
Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
Isip at Kilos-Loob • natutukoy ang pagkakaiba ng tao sa ibang nilikhang may buhay
• nasusuri ang paraan ng ibang tinedyer ng paggamit ng isip at
a. Ang Gamit ng Isip at Kilos-loob kilos-loob
b. Ang Tunguhin ng Isip at Kilos-loob • nahihinuha na ang gamit ng isip ay ang pag-unaw a tungo sa
86
c. Ang Paglinang ng Isip at Kilos-loob katotohanan at ang gamit ng kilos-loob ay ang pagkilos o
d. Ang Isip at Kilos-loob ang Nagpapabukod-tangi sa Tao paggaw a tungo sa kabutihan
• nakapagpapakita ng pasya o kilos patungo sa paglinang ng isip
at kilos-loob gamit ang Speech Baloon
• nakasusulat ng pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng
isip at kilos-loob at natuklasang katotohanan at kabutihan ng
mapanagutang paggamit ng mga ito
• nakapagbibigay ng mga puna sa mga taong hindi natutupad
ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanilang pag-
unlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob)
• nakabubuo ng resolusyon tungkol sa pagtupad ng kanilang
mga tungkulin
Antas 2
Inaasahang Pagganap Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Mga Patunay sa Antas ng
Pagganap:
Paggamit ng isip at kilos-loob sa paggaw a ng Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng:
pasya at kilos tungo sa katotohanan at Pagtataya ng paggamit ng isip at
kabutihan Pagpapaliw anag kilos-loob sa paggawa ng pasya
Pagpapaliw anag ng gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob na at kilos tungo sa katotohanan at
nagpapabukod-tangi sa tao kabutihan batay sa sumusunod
Kraytirya: na kraytirya:
Malinaw ang paliw anag, may patunay kaugnay ng paliw anag
a. Malinaw na nailahad ang mga
Interpretasyon pasya o kilos tungo sa
Pagsusuri ng gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa isang gaw i katotohanan at kabutihan
o kilos na nakikita araw-araw (Hal. ang pagsunod sa alituntunin) b. May paliw anag ang baw at
Kraytirya pasya o kilos sa baw at
Malinaw ang ginaw ang pagsusuri gamit ang isip at kilos-loob sa sitw asyon
pagsunod sa alituntunin tungo sa katotohanan at paggaw a ng c. Binanggit ang gamit at
kabutihan tungkulin ng isip at kilos-loob
sa baw at sitwasyon
Paglalapat d. Gumamit ng malikhaing
Paggamit ng isip at kilos-loob sa paggaw a ng pasya o kilos tungo speech baloon bilang
87
sa katotohanan at kabutihan sa pamamagitan ng paggaw a ng ilustrasyon ng gaw ain

Speech Baloon e. May kalakip na pagninilay
Kraytirya
- Angkop ang pasya o kilos sa sitw asyong ibinigay tungo sa
katotohanan at kabutihan
- May kalakip na maikling paliw anag
- Binanggit ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa
paliw anag

Pagbibigay-puna sa mga taong hindi natutupad ang mga
tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanilang pag-unlad (batay
sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob)
Kraytirya
Malinaw ang pagsusuri na inilagay sa baw at kolum ng paggamit
ng Isip, Kilos-loob at Epekto sa Pag-unlad ng Pagkatao
Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba

Pagbibigay ng mungkahi sa kapw a mag-aaral tungkol sa tamang
paraan ng paghubog ng isip at kilos-loob nang may
pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba
Kraytirya
Angkop ang mungkahing paraan ng paghubog ng isip at kilos-
loob, maingat sa mga salitang ginamit upang hindi makasasakit
ng damdamin ng kamag-aral, mapangganyak ang payo upang
sundin ito
Pagkilala sa Sarili
Pagsusuri ng mga pagbabago sa sarili gamit ang sinulat na
pagninilay sa journal tungkol sa pag-unaw a sa gamit ng isip at
kilos-loob
Kraytirya
88
Malinaw ang pagbibigay paliw anag sa pagkakaroon ng isip at

kilos-loob na nagpapabukod-tangi sa tao, natutukoy ang mga
natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit
ng mga ito, malinaw ang paglalahad ng paraan ng paggamit at
paghubog ng isip at kilos-loob
Antas 3
Aralin 1: ISIP AT KILOS-LOOB
A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS SA DATING KAALAMAN (EXPLORE)
Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kaibahan ng tao sa ibang nilalang
na may buhay. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an, makagagaw a ang mga mag-aaral ng paghahambing sa mga katangian
ng halaman, hayop at tao. Ito ay gaw aing makatutulong upang makita at maunaw aan ang pagiging katangi-tangi ng tao sa iba pang nilikha
ng Diyos. Gagamitin ang matutuklasang kaalaman mula sa gaw aing ito sa mas malalim na pagtuklas sa kanilang kaalaman sa gamit at
tunguhin ng isip at kilos-loob. Muling magsusuri ang mga mag-aaral ng laraw an na may paghahambing sa kakayahan ng tao at ng isang
hayop sa paggamit ng isip. Tatayain rin ang lalim ng pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga konsepto ukol sa isip at kilos-loob sa
pamamagitan ng pagsagot sa isang diagnostic test. Makatutulong ang resulta ng pagsusulit upang mataya ang dating kaalaman ng mga
mag-aaral ukol sa konsepto ng isip at kilos-loob. Mula dito ay mauunaw aan ng guro kung ano pang kons epto ang nangangailangan ng mas
malalim na pagpapaliw anag.
89
Pagsisiyasat:
1. Ipaskil sa pisara ang mga laraw ang tulad ng nasa ibaba at ipasagot ang mga tanong.
HALAMAN HAYOP TAO

Tanungin ang buong klase\
1. Ano ang pagkakaiba ng tatlong nilikha na nasa laraw an?
2. Nakahihigit ba ang tao kaysa sa halaman at hayop? Patunayan.
Pagtuklas ng Dating Kaalam an: (FU: Interpretasyon)
2. Ipaskil o idikit ang mga laraw ang tulad ng nasa ibaba at talakayin ang mga Bawal
sagot sa mga tanong tungkol sa mga ito.
UMIHI
dito
I. Bawal Kung ikaw ang lalaking ito, ano ang
UMIHI tugon mo sa paalala?
dito
Ano kaya ang tugon ng
aso sa paalalang ito?
90
Mga Tanong:
1. Ano ang pagkakaiba ng pagtugon ng lalaki at ng aso sa paalala? Bakit?
2. Ano ang taglay ng tao upang maunaw aan at sundin niya ang paalalang ito?
3. Ano ang palatandaan na ang tao ay may isip?
4. Ano ang palatandaan na ang tao ay may kilos-loob?
3. Ipasagot ang Diagnostic Test.
Panuto: Basahin at unaw aing mabuti ang baw at pahayag sa ibaba. Isulat sa kuw aderno ang salitang Tama kung ito ay nagpapahayag ng
tamang konsepto. Isulat ang salitang Mali kung ito ay nagpapahayag ng maling konsepto.
1. Ang isip ay ginagamit sa pag-unaw a.

2. Walang kakayahan ang taong tuklasin ang totoo.
3. Likas sa tao ang inklinasyon na gumaw a ng mabuti.
4. Ang kilos-loob ay ginagamit sa pagkilos at paggaw a.
5. Walang epekto sa ating pagkatao ang pagsisinungaling.
6. Ang tao ay may kakayahan na piliin ang mabuti sa masama.
7. Nababaw asan ang pagkatao ng tao kung gumagaw a siya ng masama.
8. Imposibleng gumaw a ng mabuti kung ang mga nasa paligid mo ay masama.
9. Natutuklasan ang katotohanan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng kaalaman.
10. Walang pananagutan ang taong nasa sapat na pag-iisip kung gumaw a siya ng masama.
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM UP)
Sa bahaging ito ay magsasagaw a ng isang pangkatang gaw ain sa klase. Ipatutukoy sa mga mag-aaral ang isang alituntunin na
madalas na nilalabag sa tahanan, paaralan at tahanan. Ipakikita ang natukoy na paglabag sa pamamagitan ng isang tableau. Sa paraang ito,
malikhaing maipakikita sa buong klase ang kanilang napag-usapan sa pangkat. Matataya ang kanilang kaalaman sa hinihingi ng baw at
sitw asyon at ang kanilang pagiging malikhain sa presentasyon ng baw at isa. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy ang kahalagahan
ng pagkakaroon ng alituntunin at mauunaw aan ng mga mag-aaral ang maaaring maging bunga ng madalas na paglabag ng tao sa mga ito.
Tutuklasin mula sa mga mag-aaral kung ano ang bahaging ginagampanan ng isip at kilos-loob sa pagsunod sa mga alituntunin.
91
4. Pangkatin ang klase sa tatlo. Kumakataw an ang baw at pangkat sa Tahanan, Paaralan o Simbahan
a. Atasan ang baw at pangkat na tukuyin ang isang alituntunin na madalas nilalabag ng mga kabataan sa baw at isa: Tahanan, Paaralan at
Simbahan
b. Ipakikita nila ang alituntunin sa pamamagitan ng tableau. (Ang tableau ay ang malikhaing pagpapangkat ng mga tao upang ipakita ang
mga tagpo sa isang paksa.)
5. Talakayin:

1. Bakit may alituntunin? Bakit ito nilalabag?
2. Ano ang dapat gaw in ng tao upang hindi siya lumabag sa alituntunin?
3. Magagamit mo ba ang iyong isip sa pagsunod sa alituntunin? Pangatw iranan.
4. Magagamit mo ba ang iyong kilos-loob sa pagsunod sa alituntunin? Patunayan.
Sa bahaging Pagpapalalim, mabibigyan ng mas malalim na pagpapaliw anag ang mga mag-aaral ukol sa pagkakaiba ng tao mula sa
iba pang nilikha ng Diyos. Maipauunaw a na ang tao ay nilikha ayon sa w angis ng Diyos kung kaya siya ay katangi-tangi. Mapalalalim ang
pag-unaw a sa mas malaw ak na kaibahan ng tao sa iba pang nilikha ng Diyos. Matatalakay sa babasahin ang mga gamit at nararapat na
tunguhin ng isip at kilos-loob at ang tungkulin ng tao na sanayin, paunlarin at gaw ing ganap ang kanyang isip at kilos-loob tungo sa pag-unlad
ng kanyang pagkatao. Matapos basahin at unaw ain ang babasahin, bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na bumuo ng
Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) gamit ang graphic organizer. Mahalagang pakinggan nang mabuti ang kanilang mga sagot upang mataya
kung gaano ang kanilang naging pag-unaw a sa aralin. Itatanong ng guro ang mahalagang tanong, Ano ang inaasahang magagaw a ng tao
dahil siya ay may isip at kalooban?
6. Ipabasa ang babasahin.
92
TAO: ANG NATATANGING NILIKHA
Mayroong tatlong uri ng nilikhang may buhay sa mundo: ang halaman, ang hayop at ang tao. Katulad sa halaman, ang tao ay
nangangailangang alagaan upang lumaki, kumilos at dumami. Kumukuha siya ng sapat na sustansya upang makaya niyang suportahan ang sarili.
Katulad sa hayop ang tao ay may damdamin kaya’t siya’y nasasaktan, marahil dahil sa kapabayaan o pagpapahirap. Natatakot siya sa kalamidad o
sa epekto ng pangyayari na hindi inaasahan. Nagagalit siya kapag pinakitunguhan nang hindi tama subalit kumakalma sa tuw ing pinakitaan ng
pagkalinga. Subalit higit pa sa mga ito ang kayang gaw in ng tao sapagkat ang tao ay nilikha ayon sa “wangis ng Diyos”, kaya nga ang tao ay
tinataw ag na kanyang obra maestra.
Paano naiiba ang tao sa ibang nilikha?
Ang baw at indibidw al ay biniyayaan ng iba’t ibang kakayahan na nagpapadakila sa kanya. Ang mga katangiang ito ay nagpapatingkad sa
kanya, katangiang taglay lamang ng tao na nagpapabukod-tangi sa kanya sa iba pang nilikha. Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr., ang tao ay may tatlong
mahahalagang sangkap: ang isip, ang puso at ang kamay o kataw an.
• Isip. Ang isip ay ang kakayahang mag-isip, alamin ang diw a at buod ng isang bagay. Ito ay may kapangyarihang maghusga, mangatw iran,
magsuri, mag-alaala at umunaw a ng kahulugan ng mga bagay. Kaya’t ang isip ay tinataw ag na katalinuhan (intellect), katw iran (reason),
intelektuw al na kamalayan (intellectual consciousness), konsensya (conscience) at intelektuw al na memorya (intellectual memory).
• Puso. Ito ay maliit na bahagi ng kataw an na bumabalot sa buong pagkatao ng tao. Nakararamdam ito ng lahat ng bagay na nangyayari sa
ating buhay. Dito nanggagaling ang pasya at emosyon. Sa puso hinuhubog ang personalidad ng tao. Lahat ng kasamaan at kabutihan ng tao
ay dito natatago.
• Kam ay o kataw an. Ang kamay o ang kataw an ay sumasagisag sa pandama, panghaw ak, paggalaw, paggaw a at pagsasalita (sa bibig o
pagsusulat). Ito ang karaniw ang ginagamit sa pagsasakatuparan ng isang kilos o gaw a. Hindi sapat na naiisa-isa ng tao ang iba’t ibang
bahagi ng kanyang kataw an, ang mahalaga ay maunaw aan niya kung anu-ano ang gamit ng mga ito. Mahalagang bahagi ng pagkatao ang
kataw an, dahil ito ang ginagamit upang ipahayag ang nilalaman ng isip at puso sa kongkretong paraan. Sa pamamagitan ng kataw an,
93
naipakikita ng tao ang nagaganap sa kanyang kalooban. Ito rin ang instrumento sa pakikipag-uganayan sa ating kapw a.
Kaw angis ng tao ang Diyos dahil sa kakayahan niyang makaalam at magpasya nang malaya. Ang kapangyarihan niyang mangatw iran ay
tinataw ag na isip. Ang kapangyarihang pumili, magpasya at isakatuparan ang pinili ay tinataw ag na kilos-loob.
Tunghayan ang talahanayan sa ibaba.
Isip Kilos-loob
Gamit Pag-unaw a Kumilos / gumaw a
Tunguhin Katotohanan Kabutihan
Sa pamamagitan ng isip, ang tao ay naghahanap ng katotohanan; kaya’t patuloy siyang nagsasaliksik upang makaunaw a at gumaw a nang
naaayon sa katotohanang natuklasan. Ang pandamdam ng tao ay nakatutulong upang makamit ang katotohanang ito. Sa pamamagitan ng
kaalamang natuklasan, maaari siyang gumaw a para sa ikabubuti ng kanyang kapw a. Dahil ang isip ng tao ay may limitasyon at hindi ito kasing
perpekto ng Maylikha, siya ay nakadarama ng kakulangan. Kaya’t ang paghahanap ng isip sa katotohanan ay hindi nagtatapos; ang katotohanan ang
tunguhin ng isip.
Sa kabilang dako, ang kilos-loob ayon sa paglalaraw an ni Santo Tomas de Aquino ay isang makatw irang pagkagusto (rational appetency),
sapagkat ito ay pakultad (faculty) na naaakit sa mabuti at lumalayo sa masama. Kung kaya’t ang tunguhin ng kilos-loob ay ang kabutihan. Ang kilos-
loob ay hindi naaakit sa kasamaan; hindi nito kailanman magugustuhan ang mismong masama. Nagaganap lamang ang pagpili sa masama kung ito
ay nababalot ng kabutihan at nagmumukhang mabuti at kaakit-akit. Ang kilos-loob ay umaasa sa ibinibigay na impor masyon ng isip.
Naiimpluw ensyahan ng isip ang kilos-loob, dahil hindi nito nanaisin o gugustuhin ang isang bagay na hindi niya alam o nauunaw aan. Ito rin ang
nagbibigay ng kapangyarihan sa tao na gumaw a at pumili, kung kaya’t ang kilos-loob ang siyang ugat ng mapanagutang kilos.
Sa pamamagitan ng kilos-loob, maaaring piliin ng tao na gaw in ang mabuti. Ngunit hindi lahat ng mabuti ay magkakapareho ng uri.
Nakasalalay sa tao ang pagsaliksik at pag-alam kung alin ang higit na mabuti upang ito ang kanyang piliing gaw in. Samakatw id ang isip at kilos-loob,
tulad ng kataw an, ay kailangang sanayin at linangin upang magampanan ng mga ito ang kani-kanyang layunin. Kung hindi, magagamit ang mga ito sa
94
maling paraan na makahahadlang sa pagkamit ng kaganapan ng tao.
Ang baw at tao ay may tungkuling sanayin, paunlarin at gaw ing ganap ang isip at kilos-loob. Mahalagang pangalagaan ang mga ito upang
hindi masira ang tunay na layunin kung bakit ipinagkaloob ang mga ito sa tao. Inaasahang magkasabay na pinauunlad ng tao ang kanyang isip at
kilos-loob. Habang marami siyang natutuklasang kaalaman at karunungan sa pamamagitan ng pag-aaral o pagsasaliksik, inaasahan ding
naipamamalas sa kanyang pagkatao ang mapanagutang paggamit ng mga ito. Sa gayon, higit siyang magiging mabuting nilalang na may mabuting
kilos-loob. Ang katalinuhan ay hindi nasusukat sa dami ng nalalaman at taas ng pinag-aralan, kundi kung paano ginagamit ang kaalaman upang ilaan
ang sarili sa pagpapaunlad ng kanyang pagkatao, paglingkod sa kapw a at pakikibahagi o paglilingkod sa pamayanan. Natatangi ang tao dahil sa
kakayahan ng isip at kilos-loob na kumilos ayon sa kanyang kalikasan … ang magpakatao. Kailangang gamitin ang isip sa pagkalap ng kaalaman at
karunungan upang makaunaw a ang kilos-loob sa paggaw a ng kabutihan tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao.
7. Talakayin:
Mga Tanong: (FU: Pagpapaliwanag)
1.) Bakit sinasabing ang tao ay nilikhang “kaw angis ng Diyos”?
2.) Paano nagpapabukod-tangi sa tao bilang nilikha ang isip at kilos-loob?
3.) Paano naipakikita ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa pang-araw -araw na kilos?
4.) Ano ang inaasahan na dapat magaw a ng tao dahil siya ay nilikhang may isip at kilos-loob?
8. Gabayan ang mga mag-aaral sa paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU)
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU)
Panuto: Buuin ang mga di tapos na pangungusap sa ibaba, gamit ang mga konseptong natutuhan mo sa babasahin.
_______. Dahil sa kanyang _______, kaya niyang _______________
Ang tao ay may at Kaya’t ang tao ay________

_______ . Dahil sa kanyang ____________, kaya niyang _____________ ________________.
95
*Tamang Sagot:
Ang tao ay may isip. Dahil sa kanyang isip, kaya niyang umunaw a at tumuklas ng katotohanan.
Ang tao ay may kilos-loob. Dahil sa kanyang kilos-loob, kaya niyang gaw in ang mabuti.
Kaya’t ang tao ay natatanging nilikha ng Diyos.
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER) (FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito ng aralin ay magbibigay ang guro ng ilang mga sitw asyon kung saan kailangan nilang magsagaw a ng pasya at
kilos. Ang kanilang pasya at takdang kilos ay ilalaraw an gamit ang speech balloon. Mahalaga ang gaw aing ito upang mataya (1) kung
tunay na naunaw aan ng mga mag-aaral ang mga konsepto, (2) kung kaya na ba nila ilapat ang mga ito sa kanilang mga pagpapasya at
kilos sa kanilang buhay at (3) kung ang kanila bang mga pagpapasya ay patungo sa katotohanan at kabutihan. Inaasahan din sa bahaging
ito na makagagaw a ang mga mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng isip at kilos-loob. Isusulat din nila ang mga
natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito. Gagamitin nila ang sinulat na pagninilay na gabay upang
masuri kung magkakaroon ng pagbabago sa sarili matapos maunaw aan ang tunay na gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob. Sa ganitong
paraan matitiyak na hindi lamang mananatili sa loob ng silid-aralan ang nakuhang kaalaman kundi mailalapat sa sariling buhay. Muling
aatasan ang mag-aaral na magpasa ng pagninilay batay sa resulta ng kanilang obserbasyon sa kanilang sarili.
Sa bahaging Pagsasabuhay, magbibigay ang mga mag-aaral ng puna sa mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin
kaya naaantala ang kanilang pag-unlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob). Inaasahan din ang mga mag-aaral na
makapagbigay ng mga mungkahi ng tamang paraan ng paghubog ng isip at kilos-loob nang may pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na
magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Pagganap
9. Ipagaw a ang situation analysis gamit ang Think- Pair-Share. Basahin at unaw aing mabuti ang baw at sitwasyon. Ano ang gagaw in mo kung
96
malalagay ka sa baw at isa?

10. Isulat ang angkop na kilos o pasya sa espasyo sa ibaba ng drow ing na kumakataw an sa bawat speech balloon. Gabay mo ang halimbaw a sa
ibaba.
Sa baw at sitw asyon sa ibaba, atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng Speech Baloon na nagpapakita ng pasya o kilos patungo sa
katotohanan at kabutihan. Ipadrow ing ito sa illustration board. Palagyan ng maikling paliw anag ang baw at isa sa ibaba ng Speech Baloon.
Mga Sitw asyon:

1. Maingat ang tatay mo sa kanyang mga gamit, kaya’t maayos niya itong tinatago. Alam niya kung nagalaw ang mga ito. Nagagalit siya
kapag pinakikialaman ang mga ito nang hindi nagpapaalam sa kanya. Isang araw dinala mo sa paaralan ang martilyo nang hindi niya
alam. Sa kasaw iang palad, naw ala mo ito. Natatakot ka kung paano mo sasabihin sa kanya dahil siguradong pagagalitan ka. Ano ang
gagaw in mo?
1. Hindi ko na
lang aaminin 3. Pero
na kinuha ko ____________
ang martilyo. ____________
Natatakot ____________
akong
_________
pagalitan eh.
2. Oo nga
___________
___________ 4. Kaya nararapat
___________ na _____________
Ang gagaw in ko at bakit: ___________ _______________
_______________
1. _______________________________________ _______________
2. _______________________________________ ____________
3. _______________________________________
4. _______________________________________
97
2. Hirap ka sa Matematika. Laging mababa ang iskor mo tuw ing may pagsusulit. Kaya naman hindi natutuwa ang guro mo sa iyo. Subalit
sa huling test, mataas ang nakuha mong iskor. Dahil dito pinuri ka ng iyong guro. Ang totoo, nagkodigo ka. Hindi ka komportable sa
papuri na ibinigay saiyo. Ano ang gagaw in mo?
1. Hayaan ko na lang si 3. Tama kaya

Mam sa akala niya. na __________
Ngayon lang siya ____________
natuw a sa akin.
4. Oo nga,
kaya_______
_____________
2. Pero
_______________ _____________
_
_______________
Ang gagaw in ko at bakit: _______________
1. _______________________________________
2. _______________________________________
3. _______________________________________
4. _______________________________________
98
Pagninilay: (FU: Pagkilala sa Sarili)
11. Pasulatin ang mga mag-aaral sa journal ng kanilang pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng isip at kilos-loob. Isulat din ang mga
natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito. Gabay ang pormat sa ibaba.
Ang Aking Pagninilay

Pangalan_____________
Paksa ______________ Petsa_____
1. Ang aking mga natutuhan:
2. Paano ko gagamitin nang mapanagutan ang aking isip:
3. Paano ko gagamitin nang mapanagutan ang aking kilos-loob:
4. Paano ko huhubugin ang aking isip:
5. Paano ko huhubugin ang aking kilos-loob:
6. Ang Aking Mga Tanong:
99
Pagsasabuhay: (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
12. Pabigyang-puna ang mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanyang pag-unlad (batay sa gamit at
tunguhin ng isip at kilos-loob). Punan ang tsart sa ibaba.
Epekto sa Pag-unlad ng
Sitw asyon Isip Kilos-loob Pagkatao
1. Hindi nagpapaalam si Connie sa kanyang mga (Paano ginamit ni Connie (Paano niya ginamit ang (Paano ito nakahadlang sa
magulang tuw ing umaalis siya ng bahay. Dahil ang kanyang isip?) kanyang kilos-loob) pagtupad ng mga tunguhin o
dito, naging mahigpit sila sa kanya. Kapag may mithiin?
proyekto siya na kailangang gaw in kasama ang Ano ang nagging epekto sa pag-
mga kaklase, hindi na siya pinapayagang unlad ng pagkatao?)
pumunta. Kaya’t naapektuhan ang kanyang
grado.
2. Palaging hindi gumagaw a ng takdang-aralin si

Rico. Palagi siyang napapagalitan ng kanyang
mga guro. Isa pa, hindi niya lubos na
nauunaw aan ang mga aralin. Ilang beses na rin
siyang nakakakuha ng bagsak na grado.
13. Ipasuri ang kanilang mga sagot sa tsart gamit ang mga tanong:
a. Bilang kaibigan ni Connie, ano ang imumungkahi mo sa kanyang tamang paraan ng paghubog ng kanyang isip at kilos-loob na hindi
masasaktan ang kanyang damdamin? (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba)
b. Bilang kaibigan ni Rico, ano naman ang ipapayo mo sa kanya?
c. Batay sa resulta ng gaw ain, magpagaw a sa mga mag-aaral ng isang resolusyon tungkol sa pagtupad ng kanilang mga tungkulin.
d. Papiliin ng isa sa mga sumusunod na gampanin bilang: Anak, Mag-aaral, Mamamayan, Konsyumer ng Midya, Kasapi ng Simbahan.
Maaaring sundan ang halimbaw a sa ibaba
100
Ang Aking Resolusyon Bilang ANAK

Mula ngayon, magpapaalam na ako sa aking mga magulang bago umalis ng bahay. Sasabihin ko ang eksaktong lugar na aking pupuntahan,
ano ang aking gagaw in at sino ang mga kasama ko. Babanggitin ko rin ang oras ng aking pag-uw i upang hindi sila mag-aalala sa akin.
Ikalaw ang Markahan : Ang Aking Pagkatao Bilang Tao Aralin 2: Likas na Batas Moral Bilang ng araw /sesyon:
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets)

Mga laraw an
Mga Sanggunian:
• Brenan, Robert Edward (1948). The Image of His Maker. Milwaukee: The Bruce Publishing Company.
• Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers Inc.
• Institute for Development Education Center for Research and Communication (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4.
Manila: Sinag-tala Publishers Inc.
Intellect, Will, and Feelings in the Process of Fulfillment (n.d.) Retrieved June 3, 2009 from http://www.cormacburke.or.ke/node/113
The Philosophy of Man: A Brief introduction to Rational Psychology adapted from various sources and edited by Jonathan Dolhenty, Ph.D.
(n.d.) Retrieved June 1, 2009 from http://radicalacademy.com/jdpsychology8.htm
6. Tama 1. Tama
4 Ang Puso (n.d.) Retrieved November 11, 2009 from http://dspadua.tripod.com/kaluluw a4.html 7. Tama 2. Mali
8. Mali 3. Tama
Gabay sa Pagw aw asto sa Diagnostic Test (Pagtuklas ng Dating Kaalaman) 9. Tama 4. Tama
10. Mali 5. Mali
101
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan
pagkatao. kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mga Paksa:
8. Konsensya
9. Kalayaan
10. Dignidad

Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa
pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. pagkatao ng tao?
Sa Aralin 2: Likas na Batas Moral Sa Aralin 2: Likas na Batas Moral

Ang Likas na Batas Moral ay natatangi sa tao dahil ang pagtungo sa kabutihan ay Bakit natatangi sa tao ang Likas na Batas Moral?
may kamalayan at kalayaan. Ang unang prinsipyo nito ay likas sa tao na dapat
gaw in ang mabuti at iw asan ang masama.
Batas– nagbibigay ng hangganan sa kilos na:

a. pinag-isipan ( may katw iran),
b. ipinalaganap (hindi pw edeng itago)
c. alang-alang sa kabutihang panlahat
d. Nagbibigay hangganan ang batas dahil ito ay nag-uutos, nagbabaw al at
nagpapahintulot.
Mga Katangian ng Likas na Batas Moral:
a. Obhektibo (objective)
b. Unibersal
c. Hindi nagbabago
d. Totoo kahit saan at kahit kailan
102
Likas na Batas Moral • nakapaghahambing ng pagkakaiba ng batas sa babala

• nakagagaw a ng Worksheet ng Mga Mukha ng mga
a. Ang Likas na Batas Moral ay Natatangi sa Tao
Pasya at Kilos Ko
b. Ang Unang Pr insipyo ng Likas na Batas Moral
c. Mga Elemento ng Batas • nakasusuri ng sariling kilos at pasya
d. Mga Katangian ng Likas na Batas Moral • natutukoy ang mga natutuhan tungkol sa Likas na
e. Mga Maitutulong ng Likas na Batas Moral sa Pag-unlad ng Pagkatao
Batas Moral at ang maitutulong nito sa pag-unlad ng
pagkatao
• nakapagbibigay-puna ng mga kilos ng mga mag-aaral
batay sa Likas na Batas Moral
• nakapagbibigay ng mga puna sa mga taong hindi
natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala
ang kanilang pag-unlad
• nakapagmumungkahi ng paraan upang mapa-unlad
ang pagsunod sa Likas na Batas Moral
• napangangatw iranan na ang Likas na Batas Moral ay
natatangi sa tao
• nakabubuo ng Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko
Antas 2
103

Pagganap:
Paglalapat ang w astong paraan upang baguhin ang mga Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a
pasya at kilos na taliw as sa unang prinsipyo ng Likas na sa pamamagitan ng: Pagtataya ng paglalapat ng
Batas Moral wastong paraan upang
Pagpapaliw anag baguhin ang mga pasya at
Pagtalakay ng Likas na Batas Moral at ang kilos batay sa sumusunod
unang prinsipyo nito gamit ang mga elemento na kraytirya:
ng batas
Kraytirya a. Nakagaw a ng tsart ng mga
− Malinaw ang pagtatalakay Mukha ng mga Pasya at Kilos
− Iniugnay sa mga elemento ng batas Ko
− May paliw anag kung bakit natatangi sa tao b. May lima o higit pang pasya at
ang Likas na Batas Moral kilos sa baw at araw
c. Kaangkupan ng mukha sa
Interpretasyon pasya o kilos batay sa unang
Pagsusuri ng ginaw a sa maghapon batay sa prinsipyo ng Likas na Batas
unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral Moral
Kraytirya d. May entry ang kolum ng baw at
− Makatotohanan ang mga kilos na binanggit baw at araw sa loob ng isang
− Lima o higit pang pasya o kilos na ginaw a linggo
sa maghapon e. Nailahad nang malinaw ang
− Binatay ang pagsusuri sa unang prinsipyo ng ginaw ang pasya at kilos
Likas na Batas Moral f. Malikhain at malinis ang
pagkakagaw a ng mga Mukha
Paglalapat ng mga pasya at kilos ko
Paglapat ng pagbabago sa pasya o kilos na
taliw as sa unang prinsipyo ng Likas na Batas
Moral gamit ang binuong Mga Mukha ng mga
Pasya at Kilos Ko
Kraytirya
− May masayang mukha ang binagong pasya
o kilos
− Tugma ang binagong pasya o kilos sa unang
prinsipyo ng Likas na Batas Moral

104
Pagbibigay ng mga puna sa mga kilos ng mga

mag-aaral sa apaaralan batay sa Likas na
Batas Moral
Kraytirya
May lima o higit pang kilos na labag sa Likas
na Batas Moral ang binigyang-puna

Paghinuha ng mga dahilan ng mag-aaral na
hindi sumusunod sa unang prinsipyo ng Likas
na Batas Moral
Kraytirya
- Makabuluhan ang paliw anag ng paglabag
- May dalaw a o higit pang dahilan na
binanggit
- May mungkahi upang masunod
Pagkilala sa Sarili
Pagkilala ng sariling pangangatw iran kung
bakit hindi niya sinusunod ang Likas na Batas
Moral sa kanyang mga pasya at kilos
Kraytirya
Malinaw na inilahad ang mga natuklasan sa
sariling pasya at kilos at mga dahilan ng mga
ito
Antas 3
Plano ng Patuturo-Pagkatuto:
105
Aralin 2: LIKAS NA BATAS MORAL
Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa pagkakaiba ng babala at batas. Sisimulan ito sa
pamamagitan ng pagpapakita ng babala sa mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito matataya kung sila ay pamilyar dito at mahihinuha kung
alam ng mga mag-aaral ang halaga ng pagkakaroon at pagsunod sa mga babala. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magbibigay
ang guro ng ilang mga halimbaw a at ipatutukoy sa mga mag-aaral kung alin sa mga ito ang batas at kung alin ang tanging babala lamang. Sa
paraang ito mahihinuha kung ano ang kasalukuyang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa pagkakaiba ng mga ito. Ibibigay ng guro ang
mahalagang tanong, “Bakit mayroong batas?” Ang magiging resulta ng gaw ain at ang kanilang sagot sa tanong ang gagamitin ng guro upang
matukoy kung gaano kalalim pa ang gagaw ing pagtalakay sa mga konsepto. Inaasahang lilinangin ng araling ito ang Anim na Dimensyon ng
Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa Paglalapat.
Pagsisiyasat
1. Ipakita sa mga mag-aaral ang katulad na laraw an at ipasuri sa kanila ang nilalaman nito.
Panganib:
Mataas na boltahe
2. Tanungin ang buong klase: Gabay na sagot para sa Guro
a. Ano ang taw ag sa ganitong uri ng paalala? a. Babala

106 b. Nagpapaalala, nagbibigay ng direksyon
b. Ano ang karaniw ang nakasaad sa babala?
c. Upang maiw asan ng tao ang gumaw a ng
c. Bakit may babala?
masama at mailayo ang tao sa kapahamakan.
3. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang sumusunod:

a. Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin kung ang baw at aytem ay babala o batas.
b. Ipasulat ang B1 kung ito ay Babala at B2 kung ito ay Batas.
c. Hayaan silang ipaliw anag ang kanilang sagot.
1) Silence
2) Slow Dow n
3) No jayw alking
4) Huw ag umihi dito.
5) Mag-ingat sa aso.
6) Slippery w hen w et.
7) Watch your step
8) Baw al magtapon ng basura.
9) Huw ag pumitas ng bulaklak.
10) Curfew para sa mga menor de edad.
4. Itanong sa mga mag-aaral: Bakit may batas?
107
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM UP)
Sa bahaging ito, gugunitain ng mga mag-aaral ang kanilang mga ginaw ang pasya o kilos gamit ang Mga Mukha ng mga Pasya at
Kilos. Layunin ng gaw aing ito na suriin sinusunod o hindi sinusunod ang mga katangian ng batas moral. Magsasagaw a sila ng
paghahambing ng kanilang mga sagot nila sa pamamagitan ng pangkatang talakayan. Tutukuyin nila kung ano ang damdamin ng mga mag-
aaral kapag sila ay gumagaw a ng mabuti at kapag gumagaw a ng masama. Mahalagang mataya ito upang matukoy kung kinakailangan ng
pagtutuw id sa paniniw ala/pananaw ng mga mag-aaral.
5. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko (FU: Interpretasyon)
Panuto:
a. Gunitain ang mga ginaw a mong pasya o kilos sa isang araw . (Halimbaw a, sinunod ko ang payo ni Inay kahit taliw as ito sa nais kong gaw in.
Isulat ang mga ito sa angkop na kolum sa ibaba. Gabay mo ang unang kolum.
b. Iguhit ang mukhang masaya o malungkot batay sa ginaw ang pasya at kilos gamit ang kratirya sa ibaba:
Masaya kung sinunod ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral
Malungkot kung hindi sinunod ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral
c. Gaw in ito araw-araw sa loob ng isang linggo.
d. Isulat sa ibaba ng mukha ang iyong pasya o kilos.
Lunes Martes Miyerkules Huw ebes Biyernes Sabado Linggo
108
Masaya dahil sinunod ko si Inay, ang pagsunod

sa magulang ay obhektibo, kahit saang lugar at
kahit kailan totoo ang paggalang sa magulang.
Malungkot dahil itinapon ko ang natirang pagkain

na dapat ibinigay ko na lamang sa aming
kapitbahay na mahirap. Ang pagtulong sa kapw a
ay unibersal.
.
6. Ipagaw a ang pangkatang talakayan:
Pagsusuri sa mga sagot ng pangkat sa “Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko”.
a. Bumuo ng pangkat na may w along kasapi.
b. Paghambingin ang resulta ng ginaw ang “Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko.
7. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga sumusunod na Tanong

a. Ano ang iyong natuklasan sa ginaw ang pagsusuri sa iyong mga kilos at pasya?
b. Tunay ka bang masaya kapag ginagaw a mo ang mabuti? Pangatw iranan.
c. Tunay ka bang malungkot kapag ginagaw a ang masama? Pangatw iranan.
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN):
109
Sa bahaging ito, ay mas palalalimin ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa kahulugan, elemento, halaga at katangian ng batas.
Mahalagang panimula ito upang mas madali nilang maunaw aan ang mas malalim na konsepto ng Likas na Batas Moral. Sa pamamagitan
ng pagbasa sa inihandang babasahin, mas maipauunaw a sa mga mag-aaral ang iba’t ibang mga konsepto tungkol dito. Inaasahan din SA
bahaging ito na maipauunaw a sa mga mag-aaral ang halaga ng mapanagutang paggamit ng kalayaan at pagsasabuhay ng kabutihan.
Matapos ang malayang talakayan, bibigyan sila ng pagkakataon na bumuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) sa tulong ng inihandang
graphic organizer. Sa pamamagitan nito matataya kung tunay na naunaw aan ng mga mag-aaral ang mga konsepto.
8. Ipabasa ang babasahin.
LIKAS na BATAS MORAL: GABAY SA KILOS AT ASAL
Paano mo malalaman kung ang isang bagay ay mabuti o masama? Ano ang sukatan o pamantayan sa pagkilala kung ano ang makabubuti o
makasasama? Higit sa ano pa mang bagay na kailangang sukatin ay ang mis mong kilos ng tao. Kailangan ito, sapagkat ang mabuti o masamang
kilos ang nagpapabuti o nagpapasama sa tao.
Ang tao ay nangangailangan ng gabay na makatutulong sa kanya sa pang-araw-araw na pagpapasya. Ito ang kanyang kakapitan upang
makatiyak na ang kanyang gagaw ing kilos ay w asto at mabuti. Ayon kay Quito (2008), ang pamantay ang gagamitin ay kailangang simple at totoo
para sa lahat (obhektibo) upang madaling maunaw aan ng lahat. Ang gabay o pamantayan na ito ay tinataw ag na batas.
110
Ang batas ay galing sa salitang Latin na lex na nangangahulugang bigkis, tali o buklod. Ito ay may apat elemento ayon kay Santo Tomas:
1. Pagsusukat ng kilos ( Ito ay pagbabaw al, pag-uutos at pagpapahintulot.)
2. Pinag-isipan (Ito ay makatw iran.)
3. Pinapalaganap ( Ito ay pinaalam sa kinauukulan at may aw toridad o may pw ersa na ipatupad.)
4. Para sa kabutihang panlahat ( Ito ang layunin ng batas.)
Ang tao ay may kalayaan – ang kakayahang magtakda ng layunin para sa sariling buhay at gumaw a upang makamit ito. Dahil sa kalayaang
ito, ang tao ay may kakayahang magpasya na kumilos o hindi kumilos at siya ay may kakayahang pumili. Kung kaya’t ang kanyang kilos at
pagpapasya ay dumadaan sa proseso ng pag-iisip. Ito ang dahilan kung bakit mahalaga ang pagkakaroon ng batas. Ito ang nagbibigay ng hanggan
sa kilos ng tao. It ang nag-uutos, nagbabaw al at nagpapahintulot. Mahalaga ito upang isaalang-alang hindi lamang ang makabubuti sa sarili kundi ang
kabutihang panlahat. Dahil sa batas, nagkakaroon ng ng direksyon ang kilos ng tao.
Ang isip ng tao ay nagsasabing nagaganap ang mga pangyayari sa mundo nang may dahilan. Sinasabi rin nito na ang isang bagay ay may
pinagmulan at kabilang dito ang batas. Saan nagmumula ang batas? Ano ang dahilan ng pagkakaroon nito?
Ang Likas na Batas Moral ay ibinigay sa tao noong siya ay likhain. Ito ay sa dahilang nakikibahagi siya sa karunungan at kabutihan ng Diyos.
Sa pamamagitan ng batas na ito, ang tao ay may kakayahang makilala ang mabuti at masama. Dahil sa kalayaan, ang tao ay may kakayahang
gumaw a ng mabuti o masama. Nakaugat ito sa kanyang malayang kilos-loob dahil ang pagtungo sa kabutihan o sa kasamaan ay may kamalayan at
kalayaan.
Hindi kailangan ng isang tao na pumasok sa paaralan upang matutuhan o malaman ang batas na ito. Nakaukit ito sa pagkatao ng isang
indibidw al kaya’t ang unang prinsipyo nito ay: Likas sa tao na dapat gaw in ang mabuti at iw asan ang masama.
Ang tao ang natatanging nilalang na nararapat tumanggap ng batas mula sa Diyos. Ito ay dahil kailangan niyang pamahalaan ang kanyang
kilos sa pamamagitan ng tamang paggamit ng kanyang kalayaan at kilos-loob.
111
Ang Likas na Batas Moral ay likas sa tao dahil sa kanyang kalayaan. Kaya’t ang walang kalayaan ay di sakop ng batas na ito. Nakasaad sa
batas na ito ang dapat gaw in at di dapat gaw in ng tao; kaya’t ito ang gumagabay sa kilos ng tao. Layon ng batas-moral na pagkalooban ang tao ng
kinakailangang batayan upang makagaw a siya ng tamang pasya at kilos. Higit sa lahat, layunin ng batas na ito ang kabutihan ng tao. Ang tao ang
iisang nilikha na maaaring gumaw a ng masama: ang sumira ng kapw a at sumira ng kanyang sarili. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob ang Likas
Batas Moral. Maiiw asang gaw in ng tao ang masama kung susundin niya ang batas na ito.
Narito ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral:

a. Obhektibo – Ang batas na namamahala sa tao ay nakabatay sa katotohanan. Ito ay nagmula sa mismong katotohanan – ang Diyos. Ang
katotohanan ay hindi nililikha; kaya hindi ito imbensyon ng tao. Ito ay natutuklasan lamang ng tao. Pangkalahatang katotohanan ito na may
makatw irang pundasyon. Naaayon sa reyalidad ito at hindi nakabatay sa tao. Hindi ito naiimpluw ensyahan ng anumang bagay lalo na ng
pagtingin ng tao dito. Palagi itong umiiral dahil hindi ito naaapektuhan, kilalanin man ito ng tao o hindi.
b. Pangkalahatan (Unibersal) – Dahil ang Likas na Batas Moral ay para sa tao, sinasaklaw nito ang lahat ng tao. Nakapangyayari ito sa lahat ng
lahi, kultura, sa lahat ng lugar at sa lahat ng pagkakataon. Ito ay dahil nakaukit ito sa kalikasan ng tao; kaya’t ito ay nauunaw aan ng lahat at ito
ay katanggap-tanggap sa lahat ng tao.
c. Walang Hanggan (Eternal) – Ito ay umiiral at mananatiling iiral. Ang batas na ito ay w alang hanggan, walang katapusan at w alang kamatayan
dahil ito ay per manente. Ang kalikasan ng tao ay per manente kaya’t ang batas na sumasaklaw sa kanya ay per manente rin. Ito ay totoo kahit
saan at kahit kailan.
d. Di-nagbabago (Immutable) – Hindi nagbabago ang Likas na Batas Moral dahil hindi nagbabago ang pagkatao ng tao (nature of man). Maging
ang layon ng tao sa mundo ay hindi nagbabago. Sa kabila ng pagkakaiba-iba ng kultura, ang Likas na Batas Moral ang nagbibigkis sa lahat ng
tao. Ito rin ang nagpapatupad ng iisang alituntunin para sa lahat.
Sa kabuan, ang Likas na Batas Moral ay obhektibo, pangkalahatan, hindi nagbabago at totoo kahit saan at kahit kailan. Ito ay dahil ang taong
sinasakop nito ay may kalikasang hindi nagbabago, anumang pagkakataon at saan man siya naroroon.
112
Niloob ng Diyos na ang nilikhang may kakayahang umalam ay makilahok sa Kanyang w alang hanggang batas ayon sa kanyang pagkatao.
Hindi pikit- mata na nagpapasakop sa batas na ito kundi aktibong inaalam at inuunaw a ang katotohanang nakapaloob dito. Ito ay dahil sa
katotohanang ibabatay ng tao ang kanyang paggamit ng kalayaang pumili at kumilos sa Likas na Batas Moral.
Layunin ng Likas na Batas Moral ang ikabubuti ng lahat ng tao sa kanyang pagpapakatao. Hindi para s a kabutihan ng indibidw al lamang ang
batas na ito kundi para sa lahat ng tao. Hindi ako uunlad sa pagkatao kung para sa sariling kabutihan lamang ang pagkilos ko.
Sa iyo kabataan, may paggalang ka ba sa batas kahit pa minsan ito ay hadlang sa mga bagay na nais mong gaw in?
9. Ipatalakay sa klase:
Mga Gabay naTanong:

a. Saan dapat ibatay ng tao ang kanyang gagaw ing pagpapasya at pagkilos? Pangatw iranan?
b. Bakit natatangi sa tao ang Likas na Batas Moral?
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) (Pagpapaliwanag

10. Ipagaw a sa mga mag-aaral
Panuto: Punuan ang mga kahon ng inyong mga sagot batay sa natutunan tungkol sa Likas na Batas Moral
113
Punan ang kahon ng mabuting kilos na

dapat mong gawin.
Kamalayan
Kalayaan
__________
Likas na
Batas
Moral
Punan ang kahon ng masamang kilos

na dapat mong iwasan.
Tamang sagot:
Nakasaad sa Likas na Batas Moral

na gaw in ang mabuti at iw asan
ang masama sapagkat may kama-
layan at kalayaan ang pagtungo sa
KABUTIHAN.
114
Mabuting Kilos:
1. Sundin ang payo ng mga magulang.
2. Gaw in ang takdang-aralin at mga proyektong nakatakda sa tamang oras. Sundin ang mga alituntunin na ipinatutupad ng pamayanan.
Masamang Kilos:
1. Pag-imbento ng dahilan para payagang lumabas ng bahay upang makapaglaro ng computer games.
2. Pagti-text habang nagtuturo ang guro.
3. Pagpapakaw ala ng aming aso tuw ing umaga upang dumumi sa kalsada.
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
Sa bahaging ito, matutukoy ang natutunan ng mga mag-aaral tungkol sa Likas na Batas Moral at maging ang maitutulong nito sa
pag-unlad ng kanilang pagkatao. Mahalaga ang bahaging ito upang kanilang maunaw aan na hindi nararapat huminto lamang sa pag-alam
ng konsepto ang aralin kundi mas higit upang magabayan sila upang mapaunlad ang kanilang pagkatao. Inaasahan din na maglalaan ang
mga mag-aaral ng panahon upang bantayan ang kanilang mga pasya at kilos sa loob ng isang linggo at isusulat ang kanilang
pagninilay/repleksyon ukol sa gaw ain. Sa pamamagitan ng paglalapat ng kanilang natutunan sa paraang ito, maipararanas sa kanila ang
bunga ng pagsunod at hindi pagsunod sa Likas na Batas na Moral at dahil dito makikita nila ang halaga ng pagkakaroon ng katatagan sa
pagsunod sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral.
Pagganap:
Sa bahagi ring ito, bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na magsuri at magbigay ng puna sa kilos ng mga mag-aaral sa
paaralan batay sa Likas na Batas Moral. Kailangan nilang tukuyin ang mga ginagaw a ng mga ito na labag sa Likas na Batas Moral, ang
mga dahilan kung bakit nila ito ginagaw a at kailangan nilang magmungkahi ng mga dapat nilang gaw in upang masunod ang Likas na Batas
Moral. Sa paraang ito, matututuhan nilang mayroon silang magagaw a upang maibahagi sa ibang tao ang kanilang natutuhan mula sa aralin.
115
Pagganap
11. Ipagaw a sa mga mag-aaral:
Panuto: Isulat sa unang hanay ang mga natutuhan tungkol sa Likas na Batas Moral. Isulat naman sa ikalaw ang hanay ang mga maitutulong
ng Likas na Batas Moral sa pag-unlad ng iyong pagkatao. Sundan ang naunang halimbaw a.
Mga Natutuhan Tungkol sa Likas na Batas Moral Mga Maitutulong ng Likas na Batas Moral sa Pag-unlad
ng Pagkatao
Nakaukit sa pagkatao ng tao. Magagabayan ako sa paggaw a ng mabuti.
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Gabay na Sagot para sa Guro:

Unang Hanay: likas sa tao, ito ay pangkalahatan, obhektibo, Ikalaw ang Hanay: ako ay magiging mabuting tao, mapa-uunlad
totoo kahit saan, layunin nito ang kabutihan ng ko ang aking pagkatao, atbp.
lahat, atbp
Pagninilay (FU: Pagkilala sa Sarili)
12. Pasulatin ang mga mag-aaral sa journal ng kanilang repleksyon tungkol sa ginaw ang pagbabantay sa sariling pasya at kilos sa loob ng
isang linggo. Kilalanin ang sariling pangangatw iran kung hindi niya sinusunod ang Likas na Batas Moral sa kanyang mga pasya at kilos.
116
Pangalan__________________________________________
Paksa ______________ Petsa_____
1. Ang aking mga natuklasan:
2. Mga dahilan ng hindi pagsunod sa Likas na Batas Moral:
3. Paano ko mapauunlad ang aking pagsunod sa Likas na

Batas Moral:
Pagsasabuhay
13. Ipagaw a ang Think- Pair-Share
14. Atasan ang mga mag-aaral na bigyang-puna ang mga kilos ng mga mag-aaral sa paaralan batay sa Likas na Batas Moral
(FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
15. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga dahilan ng kanilang kapw a mag-aaral na hindi sumusunod sa unang prinsipyo ng Likas na Batas
Moral. (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba)
16. Magbibigay sila ng mungkahing dapat gaw in upang masunod ng mga mag-aaral ang Likas na Batas Moral. Gabay nila ang halimbaw a sa
ibaba
17. Papiliin ang mga mag-aaral ng kapareha. Ibahagi sa isa’t isa ang ginaw ang tsart.
18. Paghambingin ang mga sagot.
19. Ipatala ang magkakaparehong kilos ng paglabag. Pareho ba ang dahilan?
20. Ipabahagi sa mga piling mag-aaral ang resulta ng ginaw a.
117
Mga Kilos ng Mag-aaral sa Paaralan na Dahilan Bakit Ginagaw a Ito Mungkahing Dapat Gaw in Upang Masunod
Labag sa Likas na Batas Moral ang Likas na Batas Moral
Halimbaw a: Tinapon ang balat ng Tinatamad pumunta sa kinalalagyan ng Ilagay muna sa bulsa o sa loob ng bag ang
pinagkainan sa pasilyo. basurahan para magtapon. balat ng pinagkainan.
1. _____________________________ 1. ______________________________ 1. _____________________________
2. _____________________________ 2. ______________________________ 2. _____________________________
3. _____________________________ 3. ______________________________ 3. _____________________________
4. _____________________________ 4. ______________________________ 4. _____________________________
5. _____________________________ 5. ______________________________ 5. _____________________________
Mula sa sagot mo sa Worksheet na Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko, baguhin ang mga mukhang malulungkot sa nagdaang linggo.
Nangangahulugan ito ng pagbabago ng iyong pasya at kilos. Gaw in ito sa susunod na linggo. Maaaring tularan ang halimbaw a sa ibaba.
(FU: Paglalapat)
Unang linggo Ikalaw ang Linggo

Lunes
Malungkot dahil sinagot ko nang pabalang ang aking ina nang Masaya dahil naihingi ko ng taw ad ang ginaw a kong pagsagot sa aking
pinagsabihan niya ako tungkol sa pag-uw i ko nang gabi na. ina noong isang linggo.
Masaya dahil nakontrol ko ang aking sarili na huw ag sumagot nang

pabalang sa aking magulang.
118
Mga laraw an
Worksheet 1: Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko
Sanggunian:
• Agapay, Ramon B. (1991). Ethics and the Filipino: A Manual on Morals for Students and Educators. Mandaluyong City National Bookstore.
• Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc.
• Institute for Development Education Center for Research and Communication (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4 Manila:Sinag-
tala Publisher
• Quito, Emerita S. (2008). Fundamentals of Ethics. Manila: C & E Publishing Inc.
• Natural Law (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://www.newadvent.org/cathen/09076a.html

• Christian Faith and Its “Fulfillment ” of the Natural Moral Law (n.d.) Retrireved June 20, 2009 from
• http://www.christendom-awake.org/pages/may/faith-natural-law.htm
• Natural Law (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://www2.franciscan.edu/plee/natural_law.htm
1. B1 6. B1
2. B1 7. B1
3. B2 8. B2
4. B2 9. B2
5. B1 10. B2
119
Ikalaw ang Markahan: Ang Aking Pagkatao Bilang Tao Aralin 3: Konsensya Bilang ng araw /Sesyon:
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan at
sa pagkatao. kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mga Paksa:
3. Konsensya
4. Kalayaan
5. Dignidad

Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng
nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan tao?
Sa Aralin 3: Konsensya Sa Aralin 3: Konsensya

Nalalaman agad ng tao ang mabuti at masama sa kongkretong Paano nalalaman ng tao ang mabuti at masama sa isang kongkretong
sitw asyon batay sa sinasabi ng konsensya. Ito ang Likas na Batas Moral sitw asyon?
na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao
Konsensya • napatutunayan ang kaugnayan ng Likas na Batas Moral sa konsensya

a. Ang Kahulugan ng Konsensya • natutukoy ang mabuti at masama sa kongkretong sitw asyon
b. Mga Uri ng Konsensya
• nailalaraw an ang pinagdadaanan ng taong natutunggali ang isip at
c. Ang Kaugnayan ng Konsensya sa Likas na Batas Moral
d. Ang Paglinang ng Konsensya kilos-loob sa isang pasya at kilos
120
e. Ang Kahalagahan ng Konsensya Bilang Bahagi ng Pagkatao • naipaliliw anag ang ibig sabihin ng taong walang konsensya
• nakagagaw a ng kontrata ng pagbago tungo sa pagpapaunlad ng
pasya at kilos
• nakahihinuha ng kahalagahan ng paghubog ng konsensya tungo sa
pag-unlad ng pagkatao
• nasusuri ang paraan ng paggamit ng ibang tao ng kanilang
konsensya at paano nakaapekto ang konsensyang ginamit
Antas 2
Pagganap:
Pagbuo ng mga hakbang upang mapaunlad ang mga Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa
pasya at kilos na ginagaw a araw-araw pamamagitan ng: Pagtataya ng abuong mga
hakbangin upang
Pagpapaliw anag mapaunlad ang mga pasya
Pagpapatunay na ang konsensyang nahubog batay sa Likas at kilos batay sa
na Batas Moral ay nagsisilbing gabay sa tamang sumusunod na kraytirya:
pagpapasya at pagkilos
Kraytirya a. Nailalahad ng malinaw
- Malinaw ang pagkakalahad ng mga patunay ang mga hakbang na
- May halimbaw ang binigay bilang patunay gagaw in tungo sa
- Naipakita ang pagkaka-ugnay ng Likas na Batas Moral sa pagpapaunlad ng mga
konsensya pasya at kilos
b. Nakabatay sa mga
Interpretasyon Mukha ng mga Pasya
Pagtukoy sa uri ng konsensya (tama o maling konsensya) at Kilos Ko ang
mayroon ang karakter mula sa mga sitw asyon o eksena sa pauunlaring kilos
pelikula o palabas sa telebisyon c. May entry ang kolum
Kraytirya ng baw at baw at araw
- May entry ang baw at kolum ng Tauhan, Pasya o Kilos na ng mga hakbang na
Ginaw a, Uri ng Konsensya at Epekto sa Pagkatao dapat gaw in
- Wasto ang pag-uuring ginaw a d. Nasusubaybayan ang
pagsasabuhay ng
121
Paglalapat resolusyon sa tulong ng

Pagsasabuhay ng mga hakbang na isinulat sa Kontrata ng kapatid o kaklase
mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko (Ibigay ito sa kapatid o e. May patunay ng
kaklase na siyang magmamar ka kung nagaw a ang gaw ain o pagbabago
resolusyon)
Kraytirya
- Nakabatay sa mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko
ang pauunlaring kilos
- Napunuan ang kolum ng baw at araw
- Naisabuhay ang resolusyon

Pagbahagi ng opinyon sa paksang: May Tao Bang Walang
Konsensya? (Halimbaw a: terorista o nanggagahasa)
Kraytirya
- Malinaw ang pagkakalahad ng sariling opinyon
- May ginamit na batayan ang paliw anag

Paglalaraw an ng nagtutunggaling isip at kalooban ng isang
mag-aaral tungkol sa isang pasya at kilos na gagaw in (Hal.
Ibibigay ko ba ang sobrang sandw ich ko sa kaklaseng
walang baon na kinaiinisan ko?)
Kraytirya
- Malinaw ang paglalaraw an ng pagtatalo ng isip at
kalooban
- May pagpapahayag ng dahilan ng agam-agam
Pagkilala sa Sarili
Pagtukoy sa mga pagbabagong naganap sa sarili at mga
insights matapos isagaw a ang Kontrata ng mga Pasya at
Kilos na Pauunlarin Ko
Kraytirya
- Malinaw na inilahad ang mga pagbabagong naganap
sa sarili
- Malinaw ang paliw anag sa implikasyon ng
pagpapaunlad ng kanyang konsensya at pagkatao
122
Stage 3
Aralin 3: KONSENSYA
A. PAGSISIYASAT AT PAGT UKLAS NG DATING KAALAMAN (EXPLORE)
Sa bahaging ito ng Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa bahaging ginagampanan ng
konsensya sa ginagaw ang pagpapasya ng tao. Magagaw a ito sa pamamagitan ng pagpapabasa sa tula at pagpapahula sa inilalaraw an
nito gayundin ang pagbibigay ng patunay ng kanilang sagot. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, ipagagaw a ng guro sa ilang
mag-aaral ang pagsasatao ng isang sitw asyon kaugnay sa paraan ng ginagaw ang pagpapasya. Layon nitong masuri ang paraan ng
pagpapasya at ang paggamit ng konsensya sa pagpapasyang ito.
Pagsisiyasat
1. Ipabasa ang tula.
Sino kaya ako sa mata mo kabataan? Subukan mong kilalanin ang aking katauhan sa pamamamagitan ng pagbabasa mo ng aking mga
tinuran. Baka sa huli kung sino man ako ay iyong mahulaan.
I III
Ako’y munting tinig na ‘yong marir inig Pag ako’y di pakinggan ika’y w alang katahimikan
Panahon ng agam-agam, isip saan ipipilig? Ang maling gaw a ay magpa-flashback sa isipan
Alin ang tama, bakit ito ay mali? Hangga’t di amining ikaw nga ang may sala
Ako’y dapat kinokunsulta mo sa panahon ng paipili. At ang nagaw ang masama ay piliting maitama.
II IV
Paliw anag sa ‘yo kailanma’y hindi ipinipilit Maaari mo akong ituring na kaibigan
123
Liw anag na dulot ko mata sana’y w ag ipikit Hindi kita aakayin sa kapahamakan;
Sakaling piliin mong di ako pansinin Makinig ka lamang pag kita’y paalahanan
Siguradong ikaw ay aking uusigin. Ako ba’y kilala mo mahal na kaibigan?

a. Ano ang inilalaraw an sa tula?
b. Anu-ano ang mga taludtod na nagpapatunay ng iyong sagot?
3. Gamit ang sitw asyon na nasa kahon, ipagaw a sa mga mag-aaral ang isang pagsasatao.
Sitw asyon:
Naiw an kang mag- isa sa inyong silid-aralan. May nakita kang pitaka sa ibabaw ng mesa. Nang tingnan mo,
naglalaman ito ng dalaw ang libong piso. Naroon din ang I.D. ng may-ari na isa mong kaklase. May sakit ang tatay
mo at kinakapos kayo sa perang pambili ng kanyang gamot.
a) Atasan ang tatlong mag-aaral na gaganap sa tatlong katauhan: una, bilang mag-aaral, ikalaw a, katauhan na nasa kanan na may halo sa
ulo; ikatlo, katauhan na nasa kaliw a na may sungay, na isatao ang sitw asyon.
b) Kukumbinsihin ng dalaw ang katauhan na nasa kaliw a at kanan ang mag-aaral ng dapat niyang maging pasya.
c) Gagaw a ng pasya ang mag-aaral. Pipili siya kung sino sa dalaw ang katauhan ang kanyang pakikinggan.
4. Tanungin ang mag-aaral na nagdula-dulaan:
a. Nahirapan ka bang pumili? Pangatw iranan.
b. Paano naapektuhan ng dalaw ang katauhan ang iyong pagpapasya?
B. Mga Karanasan tungo sa Pag-unawa (FIRM-UP)

124
Sa bahaging ito ipagagaw a ang Word Association sa mga mag-aaral. Ipasusulat sa pisara ang mga salitang may kinalaman sa
salitang konsensya. Matataya ang kanilang kaalaman at susuriin din ang pinagmulan ng pananaw ng mga mag-aaral ukol dito. Iaatas sa mga
mag-aaral na magsagaw a ng pagbabahaginan ng sariling karanasan, insidente o pangyayari na nadama ang pag-uusig ng konsensya. Sa
pamamagitan nito maihahambing ang kani-kanilang karanasan at makikilala na ang konsensya ay likas sa tao. Tutuklasin mula sa mga mag-
aaral ang ginagampanan ng konsensya sa pagpapasiya at pagkilos ng tao.
5. Word Association. Ipasulat sa pisara ang mga salitang may kinalaman sa salitang KONSENSYA.
6. Ipagpatuloy ang halimbaw a sa ibaba:
KONSENSYA
Gabay sa pagkilala ng
masama at mabuti
mabuti

Saan nagmula ang iyong pananaw ukol sa konsensya?
8. Ipagaw a ang Think- Pair-Share
9. Pumili ng kapareha magbahaginan ng sariling karanasan, insidente o pangyayari kung saan siya ay nakonsensya.
10. Tataw ag ng mag-aaral upang magbahagi/mag-ulat
125

1) Batay sa naging karanasan, ano ang iyong natuklasan tungkol sa konsensya?
2) Paano ka nagabayan ng iyong konsensya sa iyong mga pasya at kilos?
3) Mabisa bang gabay ang iyong konsensya? Patunayan.
11. Ipasa sa mga mag-aaral ang babasahin.
Sa pamamagitan ng bahaging Pagpapalalim, higit na mabibigyan ng masusing pagpapaliw anag ang mga mag-aaral tungkol sa
bahaging ginagampanan ng konsensya sa buhay ng tao. Sinimulan ito sa pagpapaalala sa kanilang mga karanasan sa pagpili sa
mabuti at masama noong sila ay bata pa. Sa pamamagitan nito, matutulungan sila na maiugnay ang mga karanasang ito sa mas
malalim na konsepto ng konsensya. Maipauunaw a sa pamamagitan ng babasahin ang mabisang paglalapat ng kaalaman sa paggamit
ng konsensya. Matapos talakayin at unaw ain ang babasahin, bubuo ang mga mag-aaral ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) gamit
ang graphic organizer. Sa tulong ng guro matataya ang pag-unaw a ng mga mag-aaral na ang konsensya ay itinuturing na Likas na
Batas Moral na itinanim sa puso at isip ng tao gayundin ang iba pang konsepto ng aralin.
126
KONSENSYA: GABAY SA PAGPAPASYA
Naaalala mo pa ba noong ikaw ay bata pa? Ano ang sinasabi ng iyong ama at ina, o ng iyong lolo at lola sa tuw ing gumagaw a ka ng mabuti o
ng masama? Ayon sa kanila, may dalaw ang katauhan sa iyong tabi, isa sa iyong kanan at isa sa kaliw a. Pareho silang nagsisikap na
impluw ensyahan ka na pumili sa mabuti o masama na dapat mong gaw in sa isang sitw asyon. Ayon sa kanila, kapag pinili mo ang mabuti, sinusunod
mo ang katauhan na nasa iyong kanan. Kapag pinili mo ang masama, sinusunod mo ang katauhan na nasa iyong kaliw a.
Ngayon naman, marahil narir inig mo ang mga katagang: “Malinis ang konsensya ko” o kaya naman “Hindi maatim ng aking konsensya…” Ano
nga ba ang konsensya?
Ang tao ay biniyayaan ng kakayahan na kumilala ng mabuti o masama. Ang kakayahang ito ay tinataw ag na konsensya. Ang salitang
konsensya ay mula sa salitang Latin na cum ibig sabihin ay “w ith” o mayroon at scientia, na ibig sabihin ay “know ledge” o kaalaman. Samakatuw id,
ang konsensya ay nangangahulugang “w ith know ledge” o mayroong kaalaman. Ipinahihiw atig nito ang kaugnayan ng kaalaman sa isang bagay;
sapagkat naipakikita ang paglalapat ng kaalaman sa pamamagitan ng kilos na ginaw a.
Ang paglalapat ng kaalaman ay maaaring magaw a sa pamamagitan ng mga sumusunod na paraan, ayon kay Santo Tomas de Aquino:
127
a. Sa tulong ng konsensya, nakikilala ng tao na may bagay siyang ginaw a o hindi ginaw a. Halimbaw a nito, iniw an sa pangangalaga mo ang
iyong nakababatang kapatid dahil umalis ang iyong ina. Ngunit sinabayan mo ang pag-aalaga ng panonood ng telebisyon. Dahil dito,
nahulog ang kapatid mo. Nagkaroon ito ng gasgas sa braso. Pagdating ng iyong ina, hindi lang pala gasgas ang tinamo ng iyong kapatid,
nakita ng nanay mo may bukol din ito sa noo. Nang tanungin ka, sinabi mong napadikit lang sa dingding kaya’t nagkaroon ng gasgas,
subali’t di mo alam bakit may bukol ito. Hindi mo man aminin ang iyong ginaw a at itanggi ang katotohanan, makumbinsi mo man ang iba
at ika’y paniw alaan, ang iyong konsensya ay nakaaalam ng tunay na nangyari. Ang konsensya ay tumatayong testigo sa pagkakataong ito
sapagkat nagpapatunay ito sa kilos na ginaw a o hindi ginaw a ng tao.
b. Sa pamamagitan ng konsensya, nahuhusgahan ng tao kung may bagay na dapat sana’y isinagaw a subalit hindi niya ginaw a o hindi niya
dapat isinagaw a subalit ginaw a. Sa pagpapatuloy ng halimbaw a sa itaas, sa iyong pag-iisa hindi ka mapakali, nararamdaman mong
dapat mong sabihin sa iyong ina ang tunay na nangyari sa iyong kapatid. Ang konsensya sa sitw asyong ito ay pumupukaw sa tao upang
magpaalala ng dapat at hindi dapat gaw in.
c. Gamit ang konsensya, nahuhusgahan kung ang bagay na ginaw a ay nagaw a nang maayos at tama o nagaw a nang di-maayos o mali.
Halimbaw ang binalew ala mo ang bulong ng konsensya na sabihin sa iyong ina ang tunay na pangyayari, hindi na natahimik ang iyong
kalooban. Mas tumindi pa ang pagkabagabag nito lalo na nang nilagnat ang kapatid mo. Kaya’t sinabi mo ang totoong nangyari sa iyong
ina. Napagalitan ka man subali’t naw ala ang iyong pag-aalala at nakadama ka ng kapayapaan ng kalooban. Sa kalagayang ito, ang
konsensya ay mararamdamang nagpapahintulot, nagpaparatang o maaaring nagpapahirap sa tao. Ang konsensya ang bumabagabag sa
tao kapag gumaw a siy a ng masama. Ito ang tinutukoy ng katagang “hindi ako matahimik, inuusig ako ng aking konsensya”.
Ipinakikita dito na ang konsensya ay nakakabit sa isip ng tao; kaya’t ito ay kakayahan ng isip na maghusga ng mabuti at masama. Ang
konsensya ang batayan ng isip sa paghuhusga ng tama o mali. Ibinabatay ng konsensya ang pagsukat o paghusga sa kilos sa obhektibong
pamantayan ng Likas na Batas Moral. Itinuturing ang konsensya bilang batas moral na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao. Dahil dito, ang
konsensya ang pinakamalapit na pamantayan ng moralidad. Sinusuri nito ang kilos kung ito ay tama o mali. Sa paghuhusga sa moralidad ng kilos,
128
ginagamit ng konsensya ang katotohanang nauunaw aan ng tao.
Ang konsensya ay praktikal na paghuhusga ng isipan na nag-uutos na gaw in ang mabuti at iw asan ang masama. Pangunahing tungkulin nito
na malaman ang tamang gagaw in sa baw at sitw asyon. Nararapat na maging malinaw sa konsensya ng tao kung ano ang mabuti at masama.
Dahil ang konsensya ay personal, hindi pare-pareho ang dikta ng konsensya sa baw at tao. Nagkakaiba-iba ang karanasan, kinalakihan,
kultura at kapaligiran ng tao. Ang konsensya ay nahuhubog sa tulong ng pamilya, paaralan, simbahan at iba pang sektor ng lipunan. May
pagkakataon na kahit masama ang isang kilos, tinatanggap ito ng lipunan bilang nor mal. Minsan pa’y nagmumukhang tama dahil sa dami ng
gumagaw a nito.
Ayon kay Santo Tomas de Aquino, sa kabila ng katotohanan na alam ng tao ang panuntunan na gaw in ang mabuti at iw asan ang masama,
ang konsensya ay maaari pa ring magkamali. Maaaring magkaroon ng kalituhan kung anong panuntunan ng kilos ang gagamitin. Maaari r ing
magkamali sa paraan ng paggamit ng panuntunang ito. Dahil dito, ang konsensya ay maaaring uriin bilang tama at mali ayon sa Likas na Batas Moral
(Esteban, 1990).
Narito ang mga Uri ng Konsensya

1. Tam a. Ang paghusga ng konsensya ay tama kung lahat ng kaisipan at dahilan na kakailanganin sa paglapat ng obhektibong pamantayan ay
naisakatuparan nang w alang pagkakamali. Tama ang konsensya kung hinuhusgahan nito ang tama bilang tama at bilang mali ang mali
(Agapay, ).
Halimbaw a, inutusan kang bumili ng tinapay isang araw . Napansin mong sobra ng dalaw ampung piso ang sukling ibinigay sa iyo ng
tindera. Nang araw ding iyon hindi ka binigyan ng baon ng iyong ina dahil kulang ang kinita ng iyong ama sa pamamasada. Wala ka mang baon
subali’t isinauli mo ang sobrang sukli na ibinigay sa iyo. Katw iran mo, hindi sa iyo ang pera kaya’t nararapat na ito ay isauli mo.
2. Mali. Ang paghusga ng konsensya ay nagkakamali kapag ito ay nakabatay sa mga maling prinsipyo o nailapat ang tamang prinsipyo sa maling
paraan. Ayon pa rin kay Agapay, mali ang konsensya kung hinuhusgahan nito ang mali bilang tama at ng tama ang mali. Gamit pa rin ang
129
halimbaw a sa itaas. Naisip mo na biyaya sa iyo ang sobrang sukli dahil nagkaroon ka ng baon sa ar aw na iyon. Katw iran mo pa, hindi mo
naman ginusto na magkamali ang tindera sa pagsusukli. Hindi masama na itinago mo ang pera nagpasalamat ka pa dahil nagkamali ang
tindera.
Samakatuw id, ayon pa rin kay Santo Tomas de Aquino, kailangang hubugin at sanayin ang konsensya upang makilala nito ang tunay na
mabuti. Susog sa sinabi ni Socrates, ang taong nakaaalam ng tama ay kikilos nang tama. Ang kilos-loob ay pinipili kung ano ang iniisip ng taong tama
at makabubuti sa kanya.
Paglinang ng Konsensya
Ang paglinang ng konsensya ay isang proseso ng pagtanim sa isip ng tao ng tamang alituntunin ng asal. Ang alituntuning ito ang
panghahaw akan ng konsensya bilang batayan ng paghuhusga. Narito ang ilang paraan ng paglinang ng konsensya ayon kay Cardinal New man:
1. Pag-aralan ang mga moral na alituntunin upang maging sensitibo ang konsensya sa pagkilala sa mabuti at masama. Mahalaga ang patuloy
na pag-aaral o edukasyon at pagbabasa.
2. Isabuhay ang mga alituntuning ito, hindi sapat na maunaw aan lamang ang mga ito. Nalilinang ang konsensya sa pamamagitan ng
pagsasabuhay ayon sa tamang alituntunin.
3. Ipagpaliban muna ang paggaw a ng pasya o kilos kung may pag-aalinlangan at agam-agam dito. Hindi kailangang kumilos dahil lang sa
pansariling kagustuhan, kapritso o kaginhaw ahan. Kailangang maisaayos ang pag-aalinlangang ito batay sa katotohanan.
4. Sanayin ang sarili na pinakikinggan at sinusunod ang konsensya. Ito ay sensitibong gabay at madaling masira ang tinig nito. Kapag ito ay
sinanay na binabalew ala, hindi na ito magiging epektibong tagahusga.
Mahalagang mapanatili ang epektibong gabay ang konsensya. Epektibo itong gabay kung ang moral na alituntunin na kanyang sinusunod ay
tama at naaayon sa obhektibong katotohanan. Nababatid din nito kung ito ay nagkakamali. Hindi ito natatahimik at patuloy na nananaw agan upang
maitama ang maling nagaw a.
130
Ang konsensya ay likas sa tao upang maghusga sa mabuti o masama na maaaring gaw in. Taliw as sa komersyal ng sabon o sa katauhan na
nasa kanan at kaliw ang bahagi ng tao, ang paghuhusga ng konsensya ay hindi nagmumula sa labas ng tao. Ang tao mis mo ang naghuhusga ng
mabuti o masama na kanyang gagaw in gamit ang kanyang konsensya.
May pagkakataon na inaakala ng tao na ang maliit na bagay ay hindi nagkakaroon ng malaking epekto sa kanyang pagkatao. Ito ang
nagaganap sa kanyang konsensya nang hindi niya namamalayan. Karaniw ang sinasabi ang mga katagang: maliit na bagay lang naman, ngayon lang
o minsan lang upang pangatw iranan ang maling ginaw a. Kung patuloy na babalew alain ng tao ang kanyang konsensya, darating ang pagkakataon na
ito ay magiging manhid sa pagkilala ng tama. Epekto nito, ang tao ay maaaring maging katulad ng hayop sa kanyang pagpasya at pagkilos.
12. Talakayin:
Mga Tanong:
1. Paano nalalaman ng tao ang mabuti at masama sa isang konkretong sitw asyon?
2. Saan dapat nakabatay ang pagkahubog ng konsensya? Ipaliw anag. (FU: Pagpapaliwanag)
3. Paano nauugnay ang Likas na Batas Moral sa konsensya ng tao?
4. Ano ang pinagdadaanan ng taong nagtutunggali ang isip at kilos-loob sa isang pasya at kilos na gagaw in? (FU: Pagdama at pag-unawa
sa damdamin ng iba)
5. May tao bang w alang konsensya? Ipaliw anag ang ibig sabihin nito? (Pagbuo ng sariling pananaw)
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU)

Panuto: Buuin ang mga di tapos na pangungusap sa ibaba, gamit ang mga konseptong natutuhan mo s a babasahin.
Ang konsensya ay ang ____________________ na itinanim ng Diyos sa _________ at ______ ng tao.
131
Walang
katiyakan
_____ na dapat ____

upang hindi tahakin
ang landas na
2 uri ng
KONSENSYA
_______ na dapat ________ Tunguhin ng

upang maabot ang
tao
Sagot:
Ang konsensya ay ang Likas na Batas Moral na itinanim ng Diyos sa puso at isip ng tao.
132
2 uri ng konsensya: Tama na dapat sundin upang maabot ang tunguhin ng tao.
Mali na dapat iwasan upang maiw asan ang landas na w alang katiyakan.
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER) (FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito ng aralin, maisasalin ang nauunaw aan ng mga mag-aaral tungkol sa konsensya sa konkretong sitw asyon sa
pamamagitan ng pagsasagaw a ng worksheet ng kontrata ng mga pasya at kilos na dapat paunlarin. Makatutulong ang gaw aing ito upang
lalong malinanag sa mga mag-aaral ang tamang uri ng konsensya. Maipakikita rin na bagamat nagkakamali ang tao may kakayahan siyang
itama ito sa tulong at gabay ng tamang uri ng konsensya. Inaasahang magiging masigasig ang mga mag-aaral sa pagbabantay ng sariling
kilos. Upang maging mabisa ang pagtupad sa kontrata, hihilingin ang tulong ng kapatid o kaklase na siyang magmamarka kung nagaw a ang
gaw ain. Ipasusuri rin sa mga mag-aaral ang uri ng konsensyang ginamit ng mga tauhan sa isang palabas sa telebisyon at epekto nito sa
pagkatao. Sa paraang ito makikita nila ang kanilang sarili sa sitw asyon. Mabibigyan ang mga mag-aaral ng pagkakataon na makita ang
hindi mabuting epekto sa pagkatao ng paggamit ng maling konsensya. Sa pamamagitan nito maaari nilang iw asan ang parehong sitw asyon
na maganap pa sa kanilang sarili sa pamamagitan ng paglinang at pagsasabuhay ng tamang ur i ng konsensya. Isusulat ng mga mag-aaral
ang kanilang pagninilay o repleksyon ukol sa gaw ain.
Pagganap
14. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang “Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko”. Ibigay ito sa kapatid na siyang magmamarka kung
nagaw a ang gaw ain o resolusyon.
Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko
Balikan ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko. Pumili ng isang malungkot na mukha at punan ang matrix sa ibaba.
133
Kung Ang pasya o kilos sa mukhang malungkot

Damdamin ko Damdamin ko sa pasya o kilos
Kaya Ang dapat kong gaw in tungo sa kabutihan
Halimbaw a:
Lunes Martes Miyerkules Huw ebes Biyernes Sabado Linggo
Kung Naglalaro ako ng
computer games tuw ing
bago gaw in ang
homew ork ko.
Damdamin Nalulungkot ako dahil

ko naging pabaya ako.
Nagsisisi ako dahil w ala
akong maisumite na
homew ork kinabukasan.
Kaya Uunahin ko ang paggaw a
ng homew ork bago
maglibang tulad ng
paglalaro ng computer
games.
Ipinapangako kong tupar in ang mga tinukoy kong pagbabago sa loob ng isang linggo.
____________________________________ __________________________________________________
Lagda ng Mag-aaral (Tagatupad ng Kontrata) Lagda ng Kapatid o Kaklase na Sumubaybay sa Tagatupad
____________________________________
Lagda ng Magulang
Pagninilay (FU: Pagkilala sa Sarili)

134
15. Matapos ang paggaw a ng kontrata, atasan ang mga mag-aaral na sumulat ng pagninilay ng kanilang mga pagkatuto sa journal. Ipakita rin
ang epektong nagagaw a nito sa ginagaw ang pasya at kilos ng tao. Gabay mo ang por mat sa ibaba.
Pangalan____________________________________
Paksa ______________________________________
Petsa_____________________
1. Ang aking mga natutuhan tungkol sa kahalagahan ng

pagpapaunlad ng aking konsensya :
2. Mga pagbabagong naganap sa sarili matapos isagaw a

ang “Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko”:
3. Mga paraan upang mapaunlad ko ang pagiging sensitibo

sa pagsunod sa konsensya:
Pagsasabuhay
1. Suriin ang paggamit ng konsensya ng tauhan mula sa isang palabas sa telebisyon gamit ang tsart sa ibaba: (FU: Interpretasyon)
Palabas sa telebisyon: __________________________________

Tauhan Pasya o kiloa na ginaw a gamit ang Uri ng konsensya Epekto sa Pagkatao
konsensya
135
2. Upang maiw asan ko ang hindi magandang epekto sa aking pagkatao ng paggamit ng maling konsensya, gagaw in ko ang
mga sumusunod:
a. _____________________________________
b. _____________________________________
c. _____________________________________
Ikalaw ang Markahan: Ang Aking Pagkatao Bilang Tao Aralin 4. Kalayaan Bilang ng araw /sesyon:
Mga laraw an
Worksheet 1: Kontrata ng mga Pasya at Kilos Ko
Sanggunian:
• Agapay, Ramon B. (1991). Ethics and the Filipino:A Manual on Morals for Students and Educators. Mandaluyong City. National Book Store
• Esteban, Esther J.(1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc.
• Institute for Development Education Center for Research and Communication(1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4
Manila:Sinag-tala Publisher
• Conscience (n.d.)Retrieved November 21, 2009 from http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Conscience
• Conscience (n.d.) Retrieved November 24, 2009 from www.gospelped/ar.com/articles/christian%20Life/moralaw .html
• Conscience (n.d.) Retrieved November 24, 2009 http://www.rosmini-in-english.org/Conscience/Book_1/CS_Bk01Ch02.htm
136
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan at
pagkatao. kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mga Paksa:
3. Konsensya
4. Kalayaan
5. Dignidad

nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. tao?
Sa Aralin 4: Kalayaan Sa Aralin 4: Kalayaan

Likas sa tao ang malayang pagpili sa mabuti o sa masama; ngunit ang Paano maipamamalas ang kalayaan?
kalayaan ay may kakambal na pananagutan para sa kabutihan
Kalayaan
• naipaliliw anag ang kahulugan ng kalayaan
1. Ang Kahulugan ng Kalayaan
2. Mga Indikasyon ng Pagkakaroon o Kaw alan ng Kalayaan • nakatutukoy ang mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito
3. Mga Ur i ng Kalayaan • nakasusuri ang sariling pagkaunaw a sa kalayaan
4. Mga Palatandaan ng Pagiging Mapanagutan sa Paggamit ng
• napatutunayan ang kalagayan kaugnay ng kalayaan ng taong
Kalayaan
5. Kaugnayan ng Gaw i (habits) sa Paggamit ng Kalayaan laki sa layaw
6. Ang Paglinang ng Mabuting Gaw i • napangangatw iranan kung bakit hindi tunay na malaya ang mga
taong nakapiit sa sariling bisyo, maling pananaw , magulong
137
buhay
• nakapagbibigay ng mga puna sa sariling mga gaw i na
• nakaaapekto sa paggamit ng kalayaan
Antas 2
Pagganap:
Pagpapamalas ng paggamit ng kalayaan sa pagpili ng Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa
mabuti at napananagutan ang pagpili sa masama pamamagitan ng: Pagtataya ng ginawang
pagpapakita ng paggamit ng
Pagpapaliw anag kalayaan sa pagpili ng
Pagpapaliw anag ng kahulugan ng kalayaan mabuti at napanagutan ang
Kraytirya pagpili sa masama batay sa
- Malinaw ang paglalaraw an sa kahulugan ng kalayaan sumusunod na kraytirya:
- May tatlo o higit na halimbaw a
- Kaangkupan ng patunay sa kahulugan a. Natutukoy ang mga
pasyang ginaw a gamit
Interpretasyon ang Daan ng Aking
Pagtukoy ng mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito sa Buhay
mga balita o palabas sa telebisyon
Kraytirya b. Angkop ang ginamit na
- Malinaw ang paliw anag kung bakit mayroon o w alang mga laraw an o simbolo sa
kalayaan sa sitw asyon baw at yugto ng buhay na
- Kaangkupan ng mga indikasyon ng kalayaan ginaw a ang malayang
pagpapasya
Paglalapat
Pagpapakita ng sariling paraan ng paggamit ng kalayaan c. Nailaraw an ang mga
gamit ang Daan ng Aking Buhay at Pagninilay sa tanong na karanasan sa malayang
Ako Ba Ay Malaya? pagpapasya
Kraytirya
- Malinaw na nailaraw an ang mga mahahalagang pasya d. Naipakita ang mga
at kilos mula pagkabata resulta ng malayang
- Angkop ang patunay sa tugon sa tanong na Ako Ba Ay pagpapasya na naging
Malaya? maganda ang bunga
Pagbuo ng Sariling Pananaw e. Naipakita ang mga resulta

138
Pagbahagi ng opinyon sa paksang: Malaya ba ang laki sa ng malayang pagpapasya

layaw? na hindi naging maganda
Kraytirya ang bunga at
Malinaw ang pagkakalahad ng pananaw at dahilan kung napanagutan ang
bakit malaya o hindi ang laki sa layaw pagpili sa kilos
Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba f. May pagninilay sa tanong

Pagpapahayag ng dapat na saloobin sa sitw asyon ng mga na “Ako Ba Ay Malaya”?
kabataang nakapiit ang sarili sa mga bisyo, maling pananaw
at magulong buhay g. Malikhain ang paggaw a
Kraytirya
- Malinaw na nailalaraw an ang damdamin ng mga
kabataan na nasa ganitong kalagayan
- May mungkahing dapat gaw in upang makamit ang
pagiging malaya mula sa tanikalang nabanggit
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay na tumutukoy sa mga sariling gaw i
(habits) na dapat linangin batay sa ginaw ang Daan ng Aking
Buhay
Kraytirya
- Malinaw ang pagkakalahad ng repleksyon sa mga gaw i
na dapat linangin sa sarili
- May lima o higit pang hakbang
Antas 3
139
Aralin 4: ANG KALAYAAN

Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kalayaang taglay ng tao. Sa
pagsisimula, ipakikita ang laraw an ng isang genie na kilala bilang tagabigay ng gantimpala. Gagamitin ito upang maipakita sa mga mag-
aaral na ang tao ay nagtataglay ng kapangyarihan o kakayahan na pumili na tinataw ag na Kalayaan. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating
Kaalaman, tatayain ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga konsepto tungkol sa kalayaaan sa pamamagitan ng pagsagot sa tseklis bago
isagaw a ang pagtatalakay ng aralin. Ang resulta nito ay makatutulong upang matuklasan ang nauunaw aang konsepto ng mga mag-aaral
kaugnay ng kalayaan. Sa paraang ito magagabayan ang guro kung ano pang konsepto ang pag-uukulan ng mas malalim na
pagpapaliw anag.
Pagsisiyasat
1. Ipaskil ang katulad na laraw an sa pisara. Ipabasa sa isang mag-aaral ang kataga mula sa genie.
2. Atasan ang mga mag-aaral na gaw in ang pagpili. Isusulat nila ang kanilang mapipili sa bakanteng speec h balloon na katulad ng nasa ibaba.
140
Dahil ako’y iyong

pinalaya handa akong
magbigay ng pabuya.
_____________________
Bilang gantimpala ano ____________________ .
ang gusto mo? ______________________
Pera, bahay o kotse?

a. Ano ang iyong hihilingin? Bakit?
b. May hihilingin ka ba na w ala sa pagpipilian? Ano ito? Bakit?
4. Ipasagot sa mga mag-aaral ang tseklist sa ibaba.
Sang-ayon o hindi sang-ayon

Panuto: Basahing mabuti ang baw at pangungusap tungkol sa kalayaan. Ang kolum na Bago ay kakatawan sa iyong kasalukuyang
paniniw ala ukol sa mga pahayag. Lagyan ng tsek ang kolum na angkop sa iyong paniniw ala.
Bago Pagkatapos
Sang-ayon Hindi Sang-ayon Hindi
Mga pahayag
Sang-ayon Sang-ayon
1. Malaya akong gaw in anuman ang gustuhin ko.
2. Dahil ako ay malaya maiiw asan ko ang paggaw a ng masama.
141
3. Kapag nagbisyo ako, mababaw asan ang aking kalayaan.

4. Maaaring piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang kilos.
5. Nakababaw as ng kalayaan ang mga gaw aing bahay na itinakda
sa akin ng aking mga magulang.
6. Mas nadaragdagan ang kalayaan ko kapagsinusunod ko ang
batas.
7. Walang kaugnayan ang kalayaan sa Likas na Batas Moral.
8. Ang kalayaan ay may katumbas na pananagutan.
9. Nababaw asan ang pagiging malaya ko dahil sa mga takdang-
aralin at proyektong ipinapagaw a ng aming guro.
10. Walang epekto sa aking pagkatao ang paraan ng paggamit ko
ng kalayaan.
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP):
Sa bahaging ito ipasusuri sa mga mag-aaral ang mga laraw an na nagpapakita ng pagkakaroon o kaw alan ng kalayaan.
Ipaliliw anag nila ang ginaw ang pag-uuri sa laraw an. Sa pamamagitan nito matataya ang kanilang kaalaman tungkol sa konsepto ng
kalayaan. Mabibigyang tugon ang tanong na kailan maipamamalas ang pagkakaroon ng kalayaan?
5. Ipaskil sa pisara ang katulad na mga laraw an.

6. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga laraw an na may kaugnayan sa kalayaan.
7. Atasan ang mga mag-aaral na idikit sa kanang bahagi ng pisara ang mga laraw ang nagpapakita ng kalay aan at sa kaliw ang bahagi
naman ng pisara ang mga laraw ang nagpapakita ng kaw alan ng kalayaan. Gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba.
142
A. B. C. D.
E. F. G. H. I.
Nagpapakita Nagpapakita
ng kalayaan ng kawalan ng
kalayaan

a. Bakit may kalayaan sa laraw an? Bakit w ala?
b. Kailan maipamamalas ang pagkakaroon ng kalayaan?
143
Sa Pagpapalalim na bahagi ng aralin, mabibigyang linaw ang maling persepsyon ng mga mag-aaral tungkol sa tunay na diw a ng
kalayaan. Mahalaga ito upang itama ang kaisipan na ang kalayaan ay hindi nangangahulugang kapangyarihang gaw in ang anumang
naisin ng tao. Matatalakay din sa tulong ng babasahin ang mga uri ng kalayaan, maipauunaw a rito ang konsepto na ang kalayaan ay likas
sa tao upang makamit ang pinakamataas at pinakadakilang layunin ng kanyang pagkatao. Matapos talakayin at unaw ain ang babasahin
bibigyan ang mga mag-aaral ng pagkakataon upang bumuo ng kakailanganing pag-unaw a. Muling pasasagutan ang tseklis. Sa paraang
ito maihahambing ang pagbabago sa pag-unaw a ng mag-aaral pagkatapos na maipaliw anag ang konsepto ng kalayaan. Matataya ng guro
ang lalim ng pag-unaw a ng mga mag-aaral.
9. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin.
DAHIL AKO AY MALAYA, KABUTIHAN AY MAGAGAWA
May mga kabataang nag-aakala na ang kalayaan ay kapangyarihan na gaw in ang anumang naisin ng tao. Kung susuriin ayon kay de Torre,
ang tao ay walang kakayahang gaw in palagi ang anumang kanyang naisin. Maraming bagay ang nais niyang mangyari at gaw in subalit hindi niya
magaw a ang mga ito. Nais ng taong hindi magkasakit, hindi tumanda, manatiling buhay, malaman ang lahat ng bagay - ngunit w ala siyang
kalayaan upang magaw a ang mga ito.
Kung ganoon, ano nga ba ang tinutukoy na kalayaan ng tao?
Sa kabila ng limitasyong ito ng kalayaan ng tao, ang tao ay tunay na malaya sa kanyang pagpili o pagpapasya. Binigyang-kahulugan ni Santo
Tomas de Aquino ang kalayaan bilang “katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang kanyang kilos tungo sa kanyang maaaring hantungan at ang
paraan upang makamit ito”. Nangangahulugan ito na malaya ang taong gamitin ang kanyang kilos-loob upang pumili ng partikular na bagay o kilos.
Ang tao ay nagtatakda ng kanyang kilos para sa kanyang sarili. Walang anumang puw ersa sa labas ng tao ang maaaring magtakda nito para sa
kanya. Maaari siyang mahikayat, maganyak o maakit subalit hindi maaaring puw ersahin o pilitin. Subalit ang kalayaang ito ay hindi tumutukoy sa
kalayaan upang piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang pagpili. Hindi sakop ng kanyang kalayaan ang likhain ang kahihinatnan ng kanyang
144
piniling kilos. Halimbaw a, malaya ang isang mag-aaral na piliing magbarkada kaysa mag-aral ng leksyon, subalit hindi siya malaya sa maaaring
kahihinatnan nito. Hindi maaar ing mataas pa rin ang kanyang marka sa kabila ng kanyang piniling gaw in. Hindi malaya ang tao na piliin ang
kahihinatnan ng kilos na kanyang pinili. Samakatw id, ang kalayaan ay hindi lubos, at ito ay may limitasyon.
URI NG KALAYAAN
Mayroong dalaw ang uri ng kalayaan:
1. Panloob na Kalayaan. Ayon sa obserbasyon ni Santo Tomas de Aquino, nakasalalay sa kilos-loob ng tao ang kanyang kalayaan. Tinutukoy ng
Panloob na Kalayaan ng kilos-loob ang:
a) kalayaang gumusto (freedom of exercise) – ito ang kalayaang magnais o hindi magnais
b) kalayaang tumukoy (freedom of specification) – ito naman ang kalayaan upang tukuyin kung alin ang nanaisin
Sa babalang ito halimbaw a, “Bawal ang Maligo Dito”. Ang iyong kilos-loob ay malayang magnais o hindi magnais na sundin o kaya
balew alain ang babala. Sakaling nagpasya ang kilos-loob na sundin ang sinasabi ng babala, malaya nitong tukuyin kung ano ang nanaising gaw in
bilang kapalit sa planong paliligo. Nanaisin niya marahil ang magpiknik na lamang sa dalampasigan, lumipat ng ibang lugar o umuw i na lang.
Walang maaaring magtanggal ng panloob na kalayaan ng tao. Hindi ito maipagkakait, makukuha o maaalis sa kanya.
2. Panlabas na Kalayaan. Ito ang kalayaan upang isakatuparan ang gaw ain na ninais ng kilos-loob. Naiimpluw ensiyahan ng mga panlabas na salik
ang kalayaang ito. Maaaring mabaw asan o maalis ang kalayaang ito sa pamamagitan ng puw ersa sa labas ng tao. Kapag ang tao ay ikinulong,
maw awala ang kanyang panlabas na kalayaan.
Halimbaw a ng panlabas na kalayaan ay ang politikal, propesyonal at pang-akademikong kalayaan. Nakapaloob sa politikal na kalayaan ang
kalayaang pumili ng sasalihang samahang politikal, bumoto o pumili ng taong mamumuno. Ang pang-akademikong kalayaan halimbaw a ay ang
kalayaang pumili ng paaralang papasukan at kursong kukunin sa kolehiyo. May kalayaan ang mga propesyonal na gampanan ang kanilang
145
tungkulin ayon sa sariling pamamaraan subalit hindi taliw as sa mga panuntunan.
Ayon kay Esther Esteban (1990), ang konsepto ng kalayaan ay nangangahulugan na nagagawa o nakakayang gaw in ng tao ang nararapat
upang makamit ang pinakamataas at pinakadakilang layunin ng kanyang pagkatao. Malaya ang taong linangin ang kanyang sarili at paunlarin ito.
Ang kalayaan ng tao ay nakabatay sa pagsunod sa Likas na Batas Moral. Ang tunay na kalayaan ay masusumpungan sa pagsunod sa
batas na ito. Sa baw at batas na nauunaw aan at sinusunod ng tao, mas nadaragdagan ang kanyang kalayaan. Bakit nga ba pinayagan ng Diyos na
maging malaya ang tao na tanggapin o suw ayin ang Kanyang batas? Bakit hinahayaan ng isang magulang ang kanyang anak na sumubok, pumili at
magpasya para sa kanyang sarili? Ito ay sa dahilang umaasa ang Diyos o maging ang magulang ng pagsunod mula sa pag-unaw a at pagmamahal
hindi dahil sa pinilit at pagsunod na may takot.
Dahil dito, ang kalayaan ng tao ay palaging may kakambal na pananagutan. Ang tao ay kailangang maging mapanagutan sa anumang kilos
at pagpapasyang gagaw in. Paano mo malalaman kung naging mapanagutan ka sa paggamit ng kalayaan? Narito ang ilang palatandaan ayon kay
Esteban (1990):
1. Kung naisaalang-alang mo ang kabutihang pansarili (personal good) at ang kabutihang panlahat (common good). Halimbaw a, ginagamit mo
ang kalayaan upang malampasan ang mga balakid sa pag-unlad ng ating pagkatao. Ang maging malaya sa kamangmangan, kahirapan,
katamaran, kasamaan ay ilan sa mga ito. Itinatalaga din ang kalayaan para sa ikabubuti ng kapwa katulad ng pakikilahok sa mga
proyektong pampamayanan o maging sa pagtatanggol sa mabubuting adhikain.
2. Kung handa kang harapin ang anumang kahihinatnan ng iyong pagpapasya. Ang bawat kilos o pagpapasya ay may katumbas na epekto,
mabuti man o masama. Hindi lamang sapat na harapin ang kahihinatnan ng pasya o kilos kundi ang gamitin ang kalayaan upang itama ang
anumang pagkakamali.
3. Kung ang iyong pagkilos ay hindi sumasalungat sa Likas na Batas Moral. Ang Likas na Batas Moral ay ibinigay sa tao noong siya’y likhain.
Nakasaad sa mga batas na ito ang dapat gaw in at di dapat gaw in ng tao. Ang mga batas na ito ang siyang batayan sa pagsasaalang-alang
sa pagkilala ng kabutihang pansarili at kabutihang panlahat.
146
Bagamat may kalayaang pumili ang tao dahil sa kanyang kilos-loob, ang tao ay may kamalayan, kaya siya ay may kakayahan na magsuri at
pumili ng nararapat. Siya ay may moral na tungkulin na piliin ang ayon sa moral na batayan. Ang kalayaan ng kilos-loob ay bahagi ng ating
ispiritw al na aspeto ng ating pagkatao. Bigay ito ng Diyos sa tao upang malaya niyang mahubog ang kanyang pagkatao. Ang tunay na kalayaan ay
mapanagutan kaya’t inaasahang ito ay gagamitin sa paggaw a nang naaayon sa kabutihan.
10. Talakayin:
Mga Tanong:
a. Kailan masasabing tunay na malaya ang tao? Ipaliw anag.
b. Paano mo ipaliliw anag ang kahulugan ng kalayaan? (FU: Pagpapaliwanag)
c. Malaya ba ang laki sa layaw ? Patunayan. (FU: Pagbuo ng sariling pananaw)
d. Tunay bang malaya ang mga kabataang nakapiit ang sarili sa mga bisyo, maling pananaw at magulong buhay? Patunayan.
(FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba)
ay may
ang malayang ngunit kalayaan kakambal
____________ sa TAO ang
pagpili sa na
EU na dapat m ahinuha:
Likas sa tao ang malayang pagpili sa mabuti o masama ngunit ang kalayaan ay may kakambal na pananagutan para sa kabutihan
147
11. Muling pasagutan ang tseklist sa mga mag-aaral sa ilalim ng kolum na PA GKATA POS batay sa natutunan nila sa babasahin.
Sang-ayon o Hindi sang-ayon

Panuto: Basahing muli ang baw at pangungusap. SA pagkakataong ito, sagutan ang kolum na Pagkatapos; ito ay kakataw an sa
iyong paniniw ala matapos ang pagtalakay ukol sa kalayaan. Lagyan ng tsek ang tapat ng kolum na angkop sa iyong paniniw ala.
Mga Pahayag Bago Pagkatapos
Sang-ayon Hindi Sang-ayon Hindi
Sang-ayon Sang-ayon
1. Malaya akong gaw in anuman ang gustuhin ko.
2. Dahil ako ay malaya maiiw asan ko ang paggaw a nang masama.
3. Kapag nagbisyo ako, mababaw asan ang aking kalayaan.
4. Maaaring piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang kilos.
5. Nakababaw as ng kalayaan ang mga gaw aing bahay na itinakda
sa akin ng aking mga magulang.
6. Mas nadaragdagan ang kalayaan ko kapagsinusunod ko ang
batas.
7. Walang kaugnayan ang kalayaan sa Likas na Batas Moral.
8. Ang kalayaan ay may katumbas na pananagutan.
9. Nababaw asan ang pagiging malaya ko dahil sa mga takdang-
aralin at proyektong ipinapagaw a n gaming guro.
10. Walang epekto sa aking pagkatao ang paraan ng paggamit ko ng
kalayaan.
12. Atasan ang mga mag-aaral na kumuha ng kapareha. Ihambing ang kanilang mga sagot.
148
a) Nagbago ba ang iyong sagot? Bakit?

b) Anong bagong kaalaman tungkol sa kalayaan ang iyong naunaw aan?
E. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
Sa bahaging ito ipagagaw a sa mga mag-aaral ang tsart upang tukuyin ang pagkakaroon at kawalan ng kalayaan mula sa sitw asyon
sa palabas sa telebisyon o balita. Mahalaga ito upang mabigyang diin ang pag-unaw ang nakuha ng mga mag-aaral tungkol sa kalayaan.
Ipagagaw a din ang Daan ng Aking Buhay upang ipakita ang mahalagang pasya at kilos na ginaw a ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito
maipakikita ang epekto ng paggamit ng kalayaan at masusuri kung sila ay naging mapanagutan sa paggamit nito o hindi. Maipakikita rin ang
pagiging malikhain ng mga mag-aaral at maipauunaw a ang pamantayang gagamitin upang mataya nila ang sariling gaw a. Inaasahang
gagaw a ang mga mag-aaral ng pagninilay sa resulta ng kanilang ginaw a. Sa paraang ito mabibigyang puna ang sariling gaw i (habits) na
nakaaapekto sa paggamit ng kanilang kalayaan.
Sa bahaging Pagsasabuhay, ang mga mag-aaral ay magmumungkahi ng paraan ng paglinang ng mga mabubuting gaw i upang
maging mapanagutan sa paggamit ng kalayaan.
Pagganap (FU: Interpretasyon)
14. Gamit ang tsart sa ibaba, ipatukoy ang mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito sa mga balita o palabas sa telebisyon.
Sitw asyon mula sa Palabas sa Telebisyon/ Indikasyon ng

Balita Pagkakaroon ng kalayaan Kaw alan ng kalayaan
149
a) Bakit mo nasabing may kalayaan sa sitw asyon?

b) Bakit mo nasabing w alang kalayaan sa sitw asyon?
15. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang Daan ng Aking Buhay na nagpapakita ng mga Mahalagang Pasya at Kilos na ginaw a mula sa pagkabata.
Pagkatapos, pasulatin sila ng pagninilay sa tanong na: Ako Ba Ay Malaya? (FU: Paglalapat)
DAAN NG AKING BUHAY
Lumahok sa Pupil’s Government – nagturo sa akin na Nagpasy ang mag-aral sa

magkaroon ng lakas ng loob mamuno at kakay ahang isang Science High School
makihalubilo sa iba’t-ibang tao
Inunawa ang kapatid sa halip

na kainisan kaya nagsimula
na kaming maging malapit sa
isa’t-isa
11 taong 12 taong
gulang 13 taong
gulang gulang
Hindi naging sapat ang pagsisikap sa

pag-aaral noong elementary upang
12 taong Hindi sinunod ang payo ng
makamit ang karangalan bilang
v aledictorian
12 taong magulang na magsikap sa pag-
gulang aaral at patuloy na naging tamad
gulang kung kaya nawala ako sa top 10 ng
Hindi pinagy aman ang talento sa pag- klase
awit dahil sa hiy a sa pagtatanghal sa
harap ng maraming tao
13 taong
gulang
150
Pamantayan sa Rubric ng Daan ng Aking Buhay ng Malayang Pagpapasya

• Gumamit ng mga laraw an o simbolo sa baw at yugto ng buhay na ginaw a ang malayang pagpapasya
• Naisalaysay ang mga karanasan sa malayang pagpapasya
• Naipakita ang mga resulta ng malayang pagpapasya na naging maganda ang bunga gamit ang linyang pataas
• Naipakita ang mga resulta ng malayang pagpapasya na hindi naging maganda ang bunga gamit ang linyang pababa
• Naipakita ang pagkamalikhain sa gaw ain
Pagninilay
Atasan ang mga mag-aaral na isulat sa journal ang kanilang pagninilay sa naging resulta ng kanilang ginaw ang “Daan ng
Aking Buhay”. Bigyang puna ang sariling mga gaw i (habits) na nakaapekto kung paano nila ginamit ang kanilang kalayaan.
Pangalan: ____________________
Paksa: ____________________ Petsa: ___________
1. Mga natuklasan sa ginaw ang “Daan ng Aking Buhay”:
2. Ako ba ay malaya:
3. Mga mabubuting gaw i (habits) na nakaapekto sa paggamit ng

kalayaan:
4. Mga masasamang gaw i (habits) na nakaapekto sa paggamit

ng kalayaan:
151
Pagsasabuhay (FU: Pagkilala sa Sarili)
Ipalista sa mga mag-aaral ang mga paraan ng paglinang ng mga mabubuting gaw i upang maging mapanagutan sa paggamit ng kalayaan.
Mga laraw an
Worksheet 1: Kontrata ng mga Pasya at Kilos Ko
Sanggunian:
• De Torre, Joseph M. (1980). Christian Philosophy. Manila: Sinag-tala Publisher
• Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc.
• Institute for Development Education Center for Research and Communication. (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4.
Manila: Sinag-tala Publisher
• Philosophy of Freedom (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://en.w ikipedia.org/w iki/Philosophy of Freedom
• Freedom (philosophy) (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://enw ikipedia.org/w iki/Freedom
152
Ikalaw ang Markahan: Ang Aking Pagkatao Bilang Tao Aralin 5: Dignidad ng Tao Bilang ng araw /sesyon:
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan
sa pagkatao. at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mga Paksa:
3. Konsensya
4. Kalayaan
5. Dignidad

nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan tao?
Sa Aralin 5: Dignidad ng Tao Sa Aralin 5: Dignidad ng Tao

Ang paggalang sa dignidad ng tao ay ang nagsisilbing daan upang Bakit mahalagang igalang ang dignidad ng tao?
mahalin ang kapw a tulad ng pagmamahal sa sarili
Ang paggalang sa dignidad ng tao ay nagmumula sa pagiging pantay at

magkaparehong nilang tao
Dignidad ng Tao • nasusuri ang paraan ng pakikitungo sa mga taong itinutur ing na
maliliit sa lipunan
1. Ang Baw at Tao ay may Dignidad Anuman ang Kanyang
• nakalalahok sa pagsasadula ng sitw asyon o kalagayan ng mga
Kalagayang Panlipunan, Kulay, Lahi at iba pa.
2. Ang Paraan Upang Ipakita ang Pagkilala at Pagpapahalaga sa taong maliliit sa lipunan
153
Dignidad ng Isang Tao • nailalaraw an ang damdamin ng kapw a

3. Mga Paraan ng Paggalang sa Dignidad ng Tao
• nakapangangatw iranan kung bakit may dignidad ang tao
4. Mga Pr ograma ng Pamahalaan na Kumikilala sa Dignidad ng
mga Taong Maliliit sa Lipunan • nakikilala ang mga taong dapat igalang bilang kapw a
5. Mga Paraan Upang Mapaunlad ang Pakikitungo sa mga Taong • nakikilala ang mga paraan ng paggalang sa dignidad
Itinuturing na Maliliit sa Lipunan
• naiisa-isa ang mga programa ng pamahalaan na kumikilala sa
6. Mga Dahilan Bakit May Dignidad ang Tao
dignidad ng mga taong maliliit sa lipunan
Antas 2
Pagganap:
Naipakikita ang w astong paraan ng Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan
pakikitungo sa kapw a anuman ang ng: Pagtataya ng Pagpapakita
kanyang kalagayan sa lipunan sa ng Wastong Paraan ng
lahat ng lugar at pagkakataon Pagpapaliw anag Pakikitungo sa Kapwa
Pagpapatunay sa katotohanan na ang baw at tao ay may batay sa sumusunod na
dignidad anuman ang kanyang kalagayang panlipunan, kulay, kraytirya:
lahi, edukasyon at iba pa
Kraytirya a. May detalyadong paliw anag ng
− Malinaw ang nailahad na pagpapatunay na tinataglay ng mga pasyang ginaw a batay sa
lahat ng tao ang dignidad paggamit ng Likas na Batas Moral,
− May mga ibinahaging makatotohanang halimbaw a konsensya at kalayaan
b. May pagpapahayag ng mga
Interpretasyon pagpapahalaga sa dignidad bilang
Pagtukoy sa mga paraan ng paggalang sa dignidad ng tao mula kaw angis ng Diyos at kapantay ng
sa isang pelikula o palabas sa telebisyon kapw a
Kraytirya c. May pagninilay
- Natukoy ang mga paraan ng paggalang sa dignidad ng kapw a
na ipinakita sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon
- Nailahad ang resulta ng paggalang sa kapw a
Paglalapat
Pagpapakita ng w astong paraan ng pakikitungo sa kapw a
anuman ang kanyang kalagayan sa lipunan sa lahat ng lugar at
pagkakataon
154
Kraytirya
Naiisa-isa ang mga w astong paraan ng pakikitungo sa kapw a

Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol: Nababawasan ang
dignidad ng tao tuwing pinipintasan niya ang kanyang kapwa
Kraytirya
- Makabuluhan ang ibinigay na paliw anag
- Nagbanggit ng mga patunay kaugnay ng paliw anag

Pagbahagi ng mga pananaw / damdamin ng mga kabataang
pinipintasan at hinihiya
Kraytirya
- Malinaw ang paglalaraw an ng pananaw /damdamin ng
kapw a
- Napangangatw iranan ang pananaw /damdamin ng kapw a
Pagkilala sa Sarili
Pagkilala sa mga bagong pananaw tungkol sa mga taong maliit
sa lipunan at kung paano igalang ang kanilang dignidad
Kraytirya
- Nabanggit ang mga bagong pananaw tungkol sa mga taong
maliit sa lipunan
- Nabanggit ang mga paraan ng paggalang sa kanilang
dignidad
Antas 3
Aralin 5: ANG DIGNIDAD NG TAO
A. PAGSISIYASAT AT PAGT UKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPLORE)
155
Sa bahaging Pagsisiyasat tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral kaugnay sa taglay na dignidad ng tao.
Magsisimula ang aralin sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an ng iba’t ibang uri ng tao sa lipunan. Sa pamamagitan nito, masusuri
ang paraan ng kanilang pakikitungo sa mga taong ito at makikilala kung tama ang kanilang pakikitungo sa kanilang kapw a. Sa bahaging
Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magsasagaw a ang mga mag-aaral ng role playing. Mahalaga ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang
damdamin ng kapw a at masuri ang nagaganap sa taong hindi nakikitungo nang tama sa kanyang kapw a.Inaasahang mahihinuha ng mga
mag-aaral ang kahalagahan ng sagot sa tanong na “Anong uri ng pakikitungo ang kailangan ng lahat ng tao mula sa kanyang kapw a?”
Pagsisiyasat
1. Magpaskil sa pisara ng mga katulad na laraw an. Ipasuri ito sa mga mag-aaral at hayaan ang ilan na ibahagi ang kanilang nagging
obserbasyon.
m atandang babaeng pulubi taong grasa special child batang basurero lalaking m aayos ang pananam it
2. Tanungin ang mga mag-aaral

a. Ano ang nadarama mo kapag nakakakita ka ng ganitong mga tao sa iyong paligid?
i. matandang babaeng pulubi
ii. taong grasa
156
iii. special child

iv. batang basurero
v. lalaking maayos ang pananamit
b. Paano mo pinakikitunguhan ang baw at isa sa kanila?
c. Bakit iba-iba ang pakikitungo mo sa iba’t ibang uri ng tao?
3. Magsagaw a ng simpleng “role playing”, pumili ng limang mag-aaral na kakataw an bilang:

a. Matandang babaeng pulubi
b. Taong grasa
c. Special child
d. Batang basurero
e. Lalaking maayos ang pananamit
4. Ipasuot sa lima ang “name plate” na nakasulat ang baw at isang tauhan bilang tanda ng kanilang papel na ginagampanan.
5. Ang ilan sa mga mag-aaral ay atasan na gaw in sa lima ang naoobserbahan nilang karaniw ang ginagaw a ng mga taong pakikitungo sa
mga uring ito ng mga tao. (halimbaw a: pinipintasan)
6. Itanong ang mga sumusunod sa mga mag-aaral na nakitungo sa limang nabanggit na uri ng mga tao:
a. Bakit ganoon ang pakikitungong ginaw a mo sa kanila?
b. Sa anong uri ng pakikitungong ginaw a mo ang nakadama ka ng kasiyahan? Ipaliw anag.
c. Nakadama ka ba nang pagsisi sa paraan ng pakikitungo mo? Kung meron anong uri ng pakikitungo? Bakit?
7. Itanong ang mga sumusunod sa limang mag-aaral na kumataw an sa limang uri ng mga tao: (FU: Pagdama at pag-unawa sa
damdamin ng iba)
a. Ano ang nadama mo sa pakikitungong ginaw a sa’yo ng mga tao?
b. Kung totoong ikaw ang nasa sitw asyon ano ang iyong mararamdaman?
157
c. Ano ang gagaw in mo sa ganoong pagkakataon?

d. Kung bibigyan ka ng pagkakataon para magsalita sa mga tao ano ang sasabihin mo sa kanila?
8. Tanong para sa buong klase:
a. Dapat bang iba-iba ang pakikitungo sa iba’t ibang uri ng tao? Bakit?
b. Anong uri ng pakikitungo ang karaniw an na kailangan ng lahat ng mga tao?
c. Ano ang inyong saloobin dito: Nababaw asan ang dignidad ng tao tuw ing pinipintasan niya ang kanyang kapw a (FU: Pagbuo
ng sariling pananaw)
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP) : (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging ito, magkakaroon ng pangkatang gaw ain ang klase. Pag-uusapan o tatalakayin ng mga mag-aaral ang iba’t ibang
konseptong alam nila tungkol sa dignidad. Mabibigyang katuw iran ng mga mag-aaral kung bakit may dignidad ang tao. Iisa-isahin din ng
mga mag-aaral ang mga maaar ing gaw in upang ipakita ang paggalang sa lahat ng tao lalo na ang tinataw ag na “maliliit na tao” sa
lipunan. Sa pamamagitan nito magagabayan ang mga mag-aaral na maunaw aan na ang lahat ng tao ay magkakapantay-pantay.
9. Pangkatang Gaw ain. Pangkatin ang klase sa lima. Pag-uusapan ng baw at kasapi ng pangkat ang mga konseptong alam nila tungkol sa
dignidad at gaw in ang pagtatapos ng sinimulang pangungusap:
May dignidad ang tao dahil ____________________________
10. Ipaulat sa klase ang resulta ng pangkatang gaw ain.
11. Tanungin:
a. Sino ang mga maliliit na tao na dapat kong igalang?
b. Anu-ano ang maaari kong gaw in bilang paggalang sa kanila?
158
Sa bahaging ito mas mapapalalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa tungkulin ng lahat na igalang ang tao bilang
kanyang kapw a. Binigyang katuturan ang salitang dignidad. Makatutulong ito upang mas madaling maunaw aan ng mga mag-aaral
ang mga konsepto tungkol sa dignidad. Sa tulong ng babasahin mas lalong mauunaw aan ng mga mag- aaral kung bakit ang tao ay
tao at hindi bagay o hayop. Maipauunaw a rin na dahil sa dignidad ng tao may tungkulin siya sa kanyang kapw a na irespeto at
bigyang pagpapahalaga. Matapos ang talakayan bubuo ang mga mag-aaral ng kakailanganing pag-unaw a gamit ang tsart upang
suriin ang nagiging epekto ng paggalang sa dignidad ng kapw a gayundin ang programa na pamahalaan na tumataguyod sa
pagkilala sa dignidad ng tao. Kailangan ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang tungkulin ng taong igalang ang dignidad ng
kapw a at ng sariling dignidad.
12. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin.
PANTAY NA PAGKILALA SA DIGNIDAD, SA KAPWA IGAWAD
“Huw ag mong gaw in sa iba ang ayaw mong gaw in ng iba sa iyo.” Kung ano ang makakasama sa ’yo, makasasama rin ito sa iyong kapw a.
Kung ano ang makabubuti sa ’yo makabubuti din ito sa kanya. Bakit nga ba kaibigan? Sapagkat siya ay iyong kapw a-tao. Magkapareho ang inyong
kalikasan bilang tao. Ito ang sinasaad sa gintong aral (Golden Rule) na kinikilala ang karapatan ng baw at indibidw al sa paggalang ng kanyang
kapw a. Hindi nga ba’t ito rin ang utos ng Diyos sa tao? Sinabi niyang “ mahalin mo ang iyong kapw a katulad ng pagmamahal mo sa ’yong sarili.”
Mahalin mo ang kapw a kapantay ng iyong pagmamahal sa sarili: Nangangahulugan ito ng pagkilala sa dignidad na taglay ng lahat ng tao. Nilikha ng
Diyos ang lahat ng tao ayon sa kanyang w angis. Ibig sabihin, ayon sa kanyang anyo, katangian at kakayahan. Samakatw id, ang dignidad ng tao ay
nagmula sa Diyos; kaya’t ito ay likas sa tao, hindi nilikha ng lipunan at ito ay pangkalahatan, ibig sabihin taglay ng lahat ng tao
159
Ang dignidad ay galing sa salitang Latin na dignitas, mula sa dignus, ibig sabihin “ karapat-dapat”. Ang dignidad ay nangangahulugang likas na
karapatan ng baw at indibidw al sa paggalang ng kanyang kapw a. Lahat ng tao, anuman ang kanyang gulang, anyo, antas ng kalinangan at kakayahan
ay may pantay-pantay na dignidad. Ang tao ay karapat-dapat sa paggalang at pagpapahalaga ng ibang tao. Bakit?
May mga katangian na nagpapabukod-tangi sa tao sa ibang nilikha. Bakit ang tao ay TAO at hindi bagay o hayop? Sapagkat ang tao ay may
rasyunal na kalikasan, ang tao ay rasyunal na nilikha. Ibig sabihin ang kalikasang ito ang nagbibigay sa tao ng kakayahang mag-isip, mangatw iran,
maglimi at pumili nang malaya. Ang tao ay may likas na kakayahang hubugin at paunlarin ang kanyang sarili dahil dito. Hindi man agad nagagamit ng
ilan ang kakayahang ito katulad ng mga bata, ang pagiging bukod tanging tao ang mabigat na dahilan ng kanyang dignidad. Hindi ito maw aw ala sa
tao sapagkat hindi mababago ang kanyang kalikasan bilang tao.
Dahil sa dignidad, lahat ay nagkakaroon ng karapatan na umunlad sa paraang walang maapektuhan. Nangingibabaw ang paggalang at
pakikipagkapatiran, dahil sa mata ng Diyos, magkakapantay ang lahat. Samaktuw id, may tungkulin ang baw at isa sa atin na ituring ang ibang tao
bilang kapw a na katulad natin, na may dignidad.
Ayon kay Propesor Patrick Lee, ang dignidad ang pinagbabatayan kung bakit obligasyon ng taong:
1. Igalang ang sariling buhay at buhay ng kanyang kapw a.

2. Halimbaw a nito, sa kabila ng kahirapan sa buhay, hindi gagaw in ng isang tao ang magbenta ng sariling laman o magnakaw na nagpapababa
ng sariling pagkatao. Gayundin, ang iyong kapw a ay hindi gamit lamang na dapat gamitin para sa sariling kapakinabangan.
3. Isaalang-alang ang kapakanan ng kapw a bago magsagaw a ng kilos.
4. Karaniw ang naririnig mula sa matatanda na bago mo sabihin o gaw in ang isang bagay ay makasampu mo munang isipin. Ano ang magiging
epekto sa iba ng iyong gagaw in? Nararapat pa ba itong gaw in o hindi na?
5. Pakitunguhan sila ayon sa nais mong gaw in nilang pakikitungo sa’yo.
6. Ang paggalang, respeto sa karapatan, pagmamahal, pagpapahalaga sa buhay, kapayapaan, katotohanan ay ilan sa mga nais mong kilalanin
160
ng iba sa pakikipag-ugnayan sa ’yo. Ang mga ito rin ang kailangan ng iyong kapw a.
Paano mo ba maipakikita ang pagkilala at pagpapahalaga sa dignidad ng isang tao?
Una, pahalagahan ang tao bilang tao, hindi isang bagay o behikulo upang isakatuparan ang isang bagay na ninanais. O dahil siya ay
nagtataglay ng mga katangiang mapakikinabangan. Hindi pinahahalagahan o iginagalang ang tao dahil siya, halimbaw a, ay isang propesyonal na
maaaring magamit upang isakatuparan ang isang gaw ain. Wala man siyang tinapos na kurso, siya man ay bata o may espesyal na kondisyon, ay
nararapat na igalang.
Ikalawa, ang paggalang at pagpapahalaga sa dignidad ng tao ay ibinibigay hangga’t siya ay nabubuhay. Patuloy na isinasaalang-alang at
hinahangad ang mabuting kapakanan ng kapw a. Halimbaw a, ang pagmamahal ng anak sa magulang ay dapat hindi kondisyonal. Hindi nababaw asan
ang paggalang ng anak sa kanyang mga magulang kahit ang mga ito ay matanda at mahina na.
“Gaw in mo sa iyong kapw a ang nais mong gaw in ng iyong kapw a sa iyo”. Kung naghahangad ka ng pansariling kabutihan ang iyong kapw a ay
ganundin para sa kanyang sarili. Kung ito ay kikilalanin ninyong pareho siguradong magiging payapa ang inyong mundo.
13. Tanungin:
Mga Tanong:
a. Sa kasalukuyan paano nagkakaroon ng pagbabago sa pananaw ng mga tao tungkol sa mga taong maliliit sa lipunan?
b. Paano naigagalang ang kanilang dignidad?
c. Gamit ang palabas sa telebisyon o pelikula, anu-ano ang mga paraan ng paggalang sa dignidad ng tao ang iyong nakikita o
naoobserbahan? Punan ang tsart sa ibaba: (FU: Interpretasyon)
161
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) : (FU: Pagkilala sa Sarili)
Palabas sa telebisyon: __________________________________
Tauhang Gumaw a ng Kilos Tauhang Ginaw an ng Kilos Paraan ng Paggalang Resulta
14. Atasan ang mga mag-aaral na magtala ng mga programa ng pamahalaan na kumikilala sa dignidad ng mga taong maliliit
sa lipunan. Punuan ang tsart sa ibaba. Gabay ang unang halimbaw a.
Programa / Pr oyekto Layunin
Special Education Bigyan ng pantay na pagkakataon ang mga
taong may kapansanan na makapag-aral.
1.______________________ 1._____________________________
2.______________________ 2._____________________________
3.______________________ 3._____________________________
15. Atasan ang mga mag-aaral na punuuan ng sagot ang baw at patlang batay sa kanilang natutunan sa babasahin
_____________________ __________________________________
(Ano ito?) (Ano ang tungkulin ko sa aking kapwa?)
DIGNIDAD
______________________ __________________________________
(Kanino nagm ula?) (Ano ang tungkulin ko sa aking sarili?)
________________________
(Sino ang nagtataglay?)
162
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER)

Sa bahaging ito matutukoy ang mga konseptong natutunan ng mga mag-aaral tungkol sa dignidad at ang paraan ng pagpapa-
unlad sa pagkatao bilang taong may dignidad. Inaasahang maipaliliw anag ang paggamit ng isip at kilos -loob, Likas na Batas Moral,
konsensya, kalayaan at dignidad sa pagpapasya upang maging ganap ang pagkatao. Isusulat ng mga mag-aaral ang
pagninilay/repleksyon sa mga konseptong natutunan tungkol sa pagkatao ng tao.
Sa bahagi pa ring ito hihikayatin ang mga mag-aaral na ipamuhay ang mga konseptong nauunawaan mula sa aralin.
Mauunaw aan ng mga mag-aaral na ang tunay na pagkatuto ay hindi lamang ang pagsukat sa kaalaman sa konsepto kundi ang isalin
ito sa kilos o gaw a.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaar i ring hayaan ang mag-
aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga
kraytirya para rito.
Pagganap (FU: Paglalapat)
16. Atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng Photo Journal batay sa ginaw ang Daan ng Aking Buhay (Lifeline) sa nakaraang paksa, paliw anag
at repleksyon. Ipakuha ang mga karanasan o pangyayari sa buhay na may linyang pataas at naglalaraw an ng malayang pasya na may
magandang bunga. Ipadikit sa Photo Journal ang mga laraw an sa anumang magasin o drow ing na angkop sa karanasan o pangyayari na may
linyang pataas. Ipapaliw anag ang mga pasyang ginaw a batay sa paggamit ng isip at kilos-loob, Likas na Batas Moral, konsensya, kalayaan at
pagpapahalaga sa dignidad.
Pagninilay
17. Ipasulat sa journal ang kanilang pagninilay sa mga natutuhang konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
163
Pangalan_____________
Paksa ______________ Petsa_________
1. Ang aking mga natutuhan tungkol sa pagpapahalaga sa aking kapw a:
2. Mga taong maliliit na dapat kong igalang:
3. Mga paraan upang mapaunlad ko ang pakikitungo ko sa kanila:
4. Mga dapat kong gaw in bilang taong may dignidad:
5. Mga dapat kong iw asang gaw in bilang taong may dignidad:
Pagsasabuhay

a. Pumili ng taong nais mong paunlarin ang iyong pakikitungo sa kanya
b. Itala ang mga paraan kung paano mo ito gagaw in
c. Gaw in ang naitalang plano ng gaw ain sa loob ng limang araw
d. Itala ang obserbasyon mo sa taong ito, ganundin ang obserbasyon mo sa sarili mo habang ginagaw a ang gaw ain.
e. Isulat sa journal ang mga ito.
164
Kw entas na plakard ng mga salitang: matandang babaeng pulubi, taong grasa, special child, pedicab driver at lalaking maayos ang pananamit at
nakakotse
Mga Sanggunian:
• Compendium of the Social Doctrine of the Church. (2004). Word & Life Publishing
• Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc.
• Johann Gottlieb Fichte, translated by Adolph Earnst Kroeger. The Dignity of Man(n.d.) Retrieved January 9, 2010 from
http://en.w ikisource.org/w iki/The_Dignity_of_Man
• Lee, Patrick. Human Dignity (n.d.) Retrieved January 9, 2010 from http://www2.franciscan.edu/plee/human_dignity.htm
Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aking Halaga at Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud Bilang ng araw /sesyon: 9
Birtud para sa Mapanagutang
Pagpapasya at Kilos
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad
mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud
Mga Paksa:
1. Kaugnayan ng Halaga at Birtud
2. Hirarkiya ng Halaga
3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga
4. Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng
Halaga
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan)
Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud at mga salik na Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nagsisilbing gabay sa at mga salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga?
mapanagutang pagpapasya at pagkilos.
165
Sa Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud Sa Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud

Ang paulit-ulit na pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i batay sa mga moral Bakit mahalaga ang paulit-ulit na pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i?
na halaga ay patungo sa paghubog ng mga birtud (acquired virtues).
Nauunaw aan ng m ga-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
Ang Kaunayan ng Birtud at Halaga • nakapagsusuri ng isang pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng
1. Ang Kahulugan ng Birtud at mga Pamamaraan kung paano mabubuting aral upang matukoy ang mga birtud at halaga na taglay
mahuhubog. ng mga pangunahing tauhan
2. Mga Ur i ng Birtud • natutukoy ang sariling mga birtud at halaga sa tulong ng mga tao sa
3. Kaugnayan ng Birtud at Halaga kanyang paligid
4. Kahulugan ng halaga • nailalahad ang kahulugan at kaugnayan ng birtud at halaga
5. Mga uri ng halaga • naiisa-isa ang mga uri ng birtud at halaga
• nakagagaw a ng Tsart ng mga Birtud at Halaga na Isasabuhay
• nakapagsasagaw a ng isang case study batay sa ibinahaging Tsart
sa mga kakilala, kamag-anak o kaibigan
• nakapagsasagaw a ng isang panayam sa isang kilalang tao upang
matukoy ang kanyang paraan ng pagsasabuhay at pagpapaunlad ng
mga birtud at halaga
Antas 2
Inaasahang Pagganap Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Sa Antas ng Pagganap:
Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng ginaw ang paglalapat sa pang-
ang mga tiyak na hakbang sa pamamagitan ng: araw -araw na buhay ang mga tiyak na
pagsasabuhay ng mga birtud hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud
Pagpapaliw anag batay sa mga sumusunod ng kraytirya:
Pagpapaliliw anag sa pagkakaiba at pagkakaugnay ng
birtud at halaga • Nakagaw a ng Tsart ng mga Birtud na
Kraytirya: Isasabuhay
a. naipaliw anag ang pagkakaiba at kaugnayan ng • May 4 – 5 bilang ng mga birtud o halaga
birtud at halaga • Malinaw ang mga tiyak na hakbang na
− pinagmulan (etymology) isinulat para sa pagsasabuhay ng birtud
− mga katangian • Makatotohanan ang mga tiyak na paraan
b. may angkop na mga halimbaw a sa pagsasabuhay ng mga birtud
• Nasusubaybayan ang pagsasabuhay ng
Interpretasyon mga birtud sa baw at araw sa tulong ng
Pagtukoy ng mga birtud at halaga na nahinuha sa mga taong may moral na pamumuhay,
napanood na pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng hal. magulang o kapatid
166
mabuting aral • Nalakipan ng pagninilay tungkol sa

Kraytirya: kinalabasan ng gaw ain
Natukoy ang 3 – 4 na mga birtud at halaga at ang mga
sitw asyon kung saan ito nakita, mula sa napanood na
pelikula o palabas sa telebisyon
Paglalapat
Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay ang mga tiyak
na hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud
Kraytirya:
− Naisa-isa ang mga birtud at halaga na isasabuhay
− Angkop ang ginaw ang hakbang sa pagsasabuhay ng
mga birtud at halaga
Pagbuo ng sariling pananaw

Pagpapahayag nang pagsang-ayon o pagtutol sa
pahayag: “Ang lahat ng tao ay may halaga ngunit hindi
lahat ng tao ay naisasabuhay ang birtud.”
Kraytirya:
Malinaw ang ginaw ang pahayag at nagbigay ng mga
kongkretong halimbaw a

Paggaw a ng isang panayam sa isang hinahangaang tao
na nagsasabuhay ng mga halaga at birtud upang
matukoy ang kanilang paraan ng pagsasabuhay at
pagpapaunlad ng mga halaga at birtud
Kraytirya:
Natukoy ang iba’t ibang paraan ng pagsasabuhay at
pagpapaunlad ng birtud at halaga ng mga nakapanayam
Pagkilala sa Sarili
Paggaw a ng isang pagninilay batay sa mga sumusunod:
a. Ang aking mga pagkatuto sa birtud at halaga
b. Anu-ano ang mga birtud at halaga na isasabuhay ko
batay sa pagsusuri ng pagpapaunlad ng aking
talent, kakayahan at hilig at pagtupad ng aking mga
167
tungkulin?
c. Anu-ano ang mga tiyak na kilos na aking ilalapat sa
pagsasabuhay ng mga birtud at halaga?
Kraytirya
Malaki ang nakitang pagbabago/pag-unlad sa
pagsasabuhay ng Birtud at Halaga
Stage 3
168
Aralin 1: KAUGNAYAN NG BIRT UD AT HALAGA
Sa bahaging Pagsisiyasat,
A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS magpapakita ang guro
NG DATING ng mga laraw
KAALAMAN anORE)
( EXPL ng iba’t ibang kilos ng tao (mabuti, masama). Aatasan ang mga mag-
aaral na ihiw alay ang kilos na sa kanilang palagay Ay mabuti at ang kilos na sa kanilang palagay ay masama. Makatutulong ang gaw aing ito
Pagsisiyasat
upang mataya kung sapat ang kaalaman ng mga mag-aaral sa pagkilala ng mabuti at masamang kilos.
1. Magpaskil ng mga laraw ang nagpapakita ng iba’t ibang kilos ng tao.

2. Batiin ang mga mag-aaral at ipagaw a ang mga sumusunod:
a. Ipahiw alay ang kilos na sa kanilang palagay ay mabuti at ang mga kilos na
sa kanilang pananaw ay masama.
b. Ipadikit sa kanang bahagi ng pisara ang magkahiw alay na mga laraw an
gabay ang halimbaw a sa ibaba.
c. Tanungin ang mga sumusunod:
− Ano ang iyong pamantayan sa paghusga kung ang kilos ay mabuti o
masama?
− Ano ang dapat taglayin ng tao kung gusto niyang maging mabuti?
169
masama mabuti
Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Interpretasyon)
Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, matutuklasan ang kakayahan ng mga mag-aaral na matukoy ang iba’t ibang mga
magagandang gaw i o asal na kanilang makikita mula sa panonood ng isang pelikula o palabas sa telebisyon. Kailangan din nilang tukuyin ang
pinakamagandang aral na kanilang natutuhan mula sa gaw aing ito. Makatutulong ang gaw aing ito upang mataya ang kakayahan ng mga mag-
aaral na tukuyin ang magagandang gaw i at mabubuting asal na kanilang nakikitang taglay ng mga tao sa kanilang paligid. Mahalagang
panimulang gaw ain ito patungo sa kanilang pag-unaw a sa kahulugan ng halaga at birtud. Matapos ang gaw aing ito ay matutukoy ng guro kung
aling bahagi ng plano ng pagkatuto ang mas bibigyan ng malalim na tuon.
3. Atasan ang mga mag-aaral na manood ng isang pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng mabuting aral (Hal.May Bukas Pa, Tanging
Yaman)
4. Atasan ang mga ito na tukuyin ang mga magagandang gaw i o asal na nakita mula rito. Ipasulat ang mga ito sa kanilang journal kalakip ang
170
maikling paliw anag kung bakit nila ito maituturing na mabuting gaw i o asal.
5. Ipasulat din sa kanilang journal ang mahalagang aral na natutunan mula sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon.
6. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral na magbabahagi sa klase ng kanilang takda.
7. Matapos magbahagi ang ilang mag-aaral ay itanong ang mga sumusunod:
a. Ano ang pinakamahalagang aral ang natutuhan mo mula sa palabas? (Hal. pagtulong sa kapw a bago ang sarili)
b. Ano ang mga magagandang ugali o asal mula sa palabas ang nais mong taglayin o isabuhay? Bakit?
E. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP)
Sa bahaging ito, magsasagaw a ng isang gaw aing maaaring makatulong upang matukoy ng mga mag-aaral ang kanilang taglay na halaga at
birtud. Ipatutukoy sa unang bahagi ang mga bagay na kanilang itinuturing na mahalaga. Ang ikalaw ang bahagi naman nito ay gagaw in sa tulong ng
kanilang mga kamag-aral. Tutukuyin ng mga kamag-aral ang kanilang mga taglay na mabubuting asal o ugali, ito ay batay sa kanilang obserbasyon
dito sa kaniyang kilos at gaw i sa araw-araw . Magkakaroon ng paghahambing sa kanilang sariling pagkakakilala at ang pagkakakilala sa kanya ng
kanyang mga kamag-aral. Mahalagang tandaan ng guro na kailangang bigyan ng paalala ang mga batang magsusulat ng mga hindi kanais-nais na
salita at ang katapat ng parusa kapag nilabag ito. Mahalaga ang gaw aing ito upang maipaunaw a sa mga mag-aaral ang halaga ng pagiging bukas
sa pagtanggap ng puna ng kanilang kapw a lalo na ng kanilang pagkakakilala dito. Sa pamamagitan din ng gaw aing ito, makapagsasagaw a ng
paghahambing ang mga mag-aaral ng kanilang pinahahalagahan ang kaugnayan nito sa kanilang mga taglay na magandang asal o ugali.
Ang Aking Taglay na Halaga at Birtud ( FU: Pagkilala sa Sarili at Interpretasyon)

8. Atasan ang mga mag-aaral na magdala ng bond paper o colored paper.
9. Itutupi ito sa gitna. Sa kaliw ang bahagi, isusulat ang tatlong bagay na itinuturing nilang mahalaga sa kanilang buhay. Sa kanang bahagi,
isusulat ang mga magagandang asal o ugali na kanilang tinataglay.
10. Pagkatapos, atasan ang mga ito na idikit ang papel sa kanilang likod na ang nakalabas ay ang kabilang bahagi na w ala pang nakasulat.
11. Bibigyan ang lahat ng sampung minuto upang ikutin ang buong klase at makalapit sa mga kamag-aral. Is ulat sa papel sa kanilang likuran ang
mga mabuting ugali o asal na nakikita nilang tinataglay nito. Tandaan na mga mabubuting ugali lamang ang iniaatas na isulat.
171
12. Pagkatapos, Ipatanggal ang papel sa kanilang likuran at maaari na nilang basahin ang mga nakasulat dito.
13. Atasan silang ikumpara ang mga naitala sa kabilang bahagi ng papel sa mga isinulat ng mga kamag-aral.
Tanungin ang mga mag-aaral ng mga sumusunod:

a. May pagkakatulad ba ang naunang isinulat na mga pansariling ugali o asal at ang mga isinulat ng mga kamag-aral? Mayroon bang mga
pagkakaiba? Tukuyin ang mga ito.
b. Naging katanggap-tanggap ba para sa iyo ang isinulat ng iyong mga kamag-aral? Pangatw iranan.
c. May kaugnayan ba ang mga magandang asal o ugali na iyong taglay sa mga bagay na itinuturing mong mahalaga sa iyong buhay?
Pangatw iranan.
F. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging ito, mas malaw ak na tatalakayin sa unang bahagi ng babasahin ang kahulugan at dalaw ang uri ng birtud. Susundan ito
ng pagtalakay sa kaugnayan ng halaga at birtud. Mas malaw ak namang tatalakayin ang kahulugan at ur i ng halaga at ang mga katangian ng
baw at isa sa huling bahagi ng babasahin. Mahalaga ang maitutulong ng babasahin na ito upang mas maging malalim ang pag-unaw a ng
mga mag-aaral sa kahalagahan ng pagtataglay ng mga halaga at birtud at kung ano ang maitutulong ng mga ito sa kanilang pagharap sa
anumang hamon sa buhay.
BABASAHIN: Ipabasa ang babasahin sa ibaba at ipatalakay ang mahahalagang konseptong o kakailanganing pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito.
BIRT UD AT HALAGA
Gusto mo bang maging tunay na mabuting tao? Malaki ang maitutulong ng babasahing ito para sa iyo.
Masisiguro lamang ng isang guro sa matematika na tunay na naunaw aan ng kanyang mag-aaral ang itinuturo niyang aralin kung masasagot ng
huli ito nang tama sa pagsusulit at maging sa mga “exercises” sa pisara nang paulit-ulit. Sa ganito maihahalintulad ang tagumpay ng pagtuturo ng halaga
172
(value). Magiging makabuluhan lamang ang pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapahalaga kung ito ay nailalapat sa pang-araw -araw na buhay sa
pamamagitan ng pagsasabuhay ng mga birtud. Ano nga ba ang birtud?
Ang birtud o “virtue” ay galing sa salitang Latin na virtus (vir) na nangangahulugang “pagiging tao”, pagiging matatag at pagiging malakas. Ito ay
nararapat lamang para sa tao. Kung kaya, hindi natin maaar ing sabihin ang “birtud ng anumang hayop” dahil ang isang hayop ay walang kakayahan na
magtaglay ng anumang birtud. Ito ay dahil tanging tao lamang ang biniyayaan ng Diyos ng isip at kilos-loob. Mahalagang maunaw aan na ang birtud ay
laging nakaugnay sa pag-iisip at pagkilos ng tao.
Ang birtud ay hindi taglay ng tao sa kanyang kapanganakan. Kung pagmamasdan ang isang sanggol ay makikita ang kanyang kaw alang malay sa
mundo. Hindi siya mabubuhay nang w alang ibang taong magbabantay at tutugon sa kanyang mga pangangailangan. Wala pa siyang kakayahang mag-
isip at mangatw iran, magpasya at kumilos. Ngunit sa paglipas ng panahon, unti-unting nakikita ang pagbabago at pag-unlad. Ang mga ito ay dahil sa
gaw i (habit).
Ang gaw i ay bunga ng paulit-ulit na pagsasakilos o pagsasagaw a ng isang kilos at makakamit lamang kung lalakipan ng pagsisikap. Dahil ito ay
dumadaan sa mahabang proseso at pagsisikap ng tao, hindi ito maw awala sa isang iglap lamang. Ito ay magiging isang per manenteng katangian na
magtutulak sa tao na kumilos na hindi lamang puno ng kasanayan kundi may kalakip na kaw ilihan at kasiyahan.
Ang bawat tao ay may magkakaibang gaw i. Ang tao ay may magkakatulad na isip ngunit hindi tayo magkakatulad ng kaalaman. Mayroon tayong
magkakatulad na kilos-loob ngunit magkakaiba ng taglay na birtud. Lahat tayo noong ipanganak ay may isip, biyaya ito sa atin ng Diyos. Ngunit dahil sa
ang ilan sa atin ay hindi nakapag-aral dala ng kahirapan, hindi sapat ang nakukuha nilang kaalaman. Hindi tulad ng mga batang napag-aral ng kanilang
mga magulang na nakakakuha ng sapat na kaalaman sa paaralan.
Ang birtud ay gaw i. Ito ay bunga ng mahaba at mahirap na pagsasanay. At bilang tao kailangan nating makamit ang dalaw ang mahalagang
kasanayan:
1. Ang pagpapaunlad ng kaalaman/karunungan na siyang gaw ain ng ating isip. Ito ay makakamit sa pamamagitan ng paghubog ng mga
173
intelektw al na birtud.
2. Ang pagpapaunlad ng ating kakayahang gumaw a ng mabuti at umiw as sa masama na siyang gaw ain ng ating kilos-loob. Ito ay makakamit sa
pamamagitan ng paghubog ng mga moral na birtud.
DALAWANG URI NG BIRT UD
INT EL EKTWAL NA BIRTUD

Ang mga intelektw al na birtud ay may kinalaman sa isip ng tao. Ito ay tinataw ag na gawi ng kaalaman (habit of know ledge). Sa buhay ng tao,
naglalaan tayo ng mahabang panahon sa pagpapayaman ng ating isip. Kung kaya, mahalagang malaman natin ang w astong pamamaraan sa
pagsasagaw a nito upang hindi tayo magsayang ng pagod, salapi at panahon. Maaari mong gamiting gabay ang mga sumusunod na pamamaraan:
a. Paghahanap ng kaalaman upang makaalam tungo sa paggaw a nang may kasanayan na magagaw ang perpekto lamang sa tulong ng pag-
unaw a (understanding), agham (science), karunungan (w isdom)
b. Paggamit ng kaalamang nakalap sa mga pagpapasya at kilos na maaaring mapagyaman sa tulong ng sining (art) at maingat na paghusga
(prudence)
Mga Uri ng Intelektw al na Birtud
1. Pag-unaw a (Understanding). Ang pag-unaw a ang pinakapangunahin sa lahat ng birtud na nakapagpapaunlad ng sip. Ito ay nasa ubod
(essence) ng lahat ng ating pag-iisip. Kung hindi ginagabayan ng pag-unaw a ang ating pagsisikap na matuto, w alang saysay ang ating isip. Ito
ang dahilan kung bakit ibinigay ito sa atin bilang biyaya na taglay natin habang tayo ay unit-unting nagkakaisip. Ang pag-unaw a ay kasing-
kahulugan ng isip. Tinataw ag ito ni Santo Tomas de Aquino na Gawi ng Unang Prinsipyo (Habit of First Principles).
2. Agham (Science). Ito ay sistematikong kalipunan ng mga tiyak at tunay na kaalaman na bunga ng pagsasaliksik at pagpapatunay. Matatamo
natin ito sa pamamagitan ng dalaw ang pamamaraan:
a. Pilosopikong pananaw – kaalaman sa mga bagay sa kanyang huling layunin (last cause). Isang halimbaw a ay ang pag-aaral ukol sa tao,
sa kanyang kalikasan, pinagmulan at patutunguhan
174
b. Siyentipikong pananaw – kaalaman sa mga bagay sa kanyang malapit na layunin (proximate cause). Halimbaw a, pag-aaral sa pagkatao
ng tao; sa kanyang kilos, kakayahan, kapangyarihan (pow ers), sa kanyang gaw i.
3. Karunungan (Wisdom). Masasabi lamang na naaabot na ng kaisipan ng tao ang kanyang kaganapan kung ito ay nagamit sa paggabay ng birtud
ng karunungan. Ito ang pinakapurong uri ng kaalaman. Ito ang pinakahuling layunin ng lahat ng kaalaman ng tao. Ito rin ang itinuturing na agha m
ng mga agham. Sinabi ni Santo Tomas de Aquino: “ Napakaraming sangay ng siyensya at napakarami ng mga bagay na maaaring malaman ng
tao ngunit nag-iisa lamang ang karunungan.” Ang karunungan ang nagtuturo sa tao upang humusga ng tama at gaw in ang mga bagay na mabuti
ayon sa kanyang kaalaman at pag-unaw a. Ito ang nagtutulak sa tao upang maunaw aan ang bunga o kalalabasan (consequence) ng lahat ng
pananalita at kilos bago ito sabihin at isagaw a.
4. Maingat na Paghuhusga (Prudence). Ang mga birtud na nabanggit sa itaas ay mayroong natatanging layunin na pagyamanin ang isip sa
pamamagitan ng impor masyon na kinalap upang makaalam. Ang maingat na paghuhusga ay isang uri ng kaalaman na ang layunin ay labas sa
isip lamang ng tao. Taglay natin ito hindi lamang upang tayo ay makaalam, kundi upang mailapat ang anumang nakalap na karunungan sa kilos.
Ito ay may layuning sabihin sa ating sarili kung paano kumilos nang tama o w asto.
Ang maingat na paghuhusga ang nagbibigay-liw anag at gumagabay sa lahat ng ating mabuting asal o ugali. Sinasabi nga na sa tunay na
esensya ng buhay, mas mahalaga ang maging mabuti kaysa maging malusog, mayaman at matalino. Ito ang pinakamahalaga at
pinakamakabuluhan sa lahat ng mga intelektw al na birtud; kaya’t tinataw ag itong “praktikal na karunungan” (practical w is dom).
Masasabing nailalapat ng tao ang maingat na paghuhusga kung ang isip ay nakakalap ng tamang kaalaman at ginagamit ito bilang gabay
sa kanyang moral na kilos.
Ang buhay ng tao ay puno ng mga pagsubok. Kailangan ng tao ng kahandaan upang harapin at malampasan ang mga ito. Ang maingat na
paghusga ang magbibigay sa tao ng kahandaang ito. Layunin nito ang humusga kung ano ang dapat at hindi dapat isagaw a sa anumang
sitw asyon o pagkakataon. Ito ang tunay na karunungan ng isang taong tunay na nagpapakabuti. Ayon kay Santo Thomas de Aquino, “Ang gaw i
ng maingat na paghuhusga ay ang pagtingin sa lahat ng panig; pag-alala sa nakaraan, pag-unaw a sa kasalukuyan at pagtanaw sa hinaharap,
175
upang makakalap ng datos bago isagaw a ang anumang pagpapasya.
5. Sining (Art). Kung ang maingat na paghusga ay tamang paghusga ukol sa mga bagay na dapat isagawa, ang sining ay tamang kaalaman ukol sa
mga bagay na dapat gawin. Kung ang maingat na paghuhusga ay nagtuturo sa atin ng tamang asal, ang sining ang nagtuturo sa atin upang
lumikha sa tamang pamamaraan. Ang sining ay paglikha, ito ay bunga ng katw iran. Anuman ang nabuo sa isip ay inilalapat sa paglikha ng bagay.
Ang sining ay maaaring gamitin sa paglikha ng anumang may ganda, katulad ng obra ng isang pintor, aw it ng isang kompositor at tula ng isang
manunulat. Ito rin ay maaaring gamitin sa paglikha ng mga bagay na may kapakinabangan tulad ng pagtatayo ng mga bahay, gusali, tulay, daan
at marami pang iba. Ngunit anumang likhang sining ay dapat na naisagaw a nang maayos at puno ng kasanayan. Palaging binibigyang-diin ni
Santo Tomas de Aquino na, “Ang isang “artista” ay hindi pupur ihin dahil sa panahon at paw is na kanyang inilapat sa kanyang gaw a kundi sa
kalidad ng bunga ng kanyang pagsisikap.
MORAL NA BIRT UD
Ang mga moral na birtud ay may kinalaman sa pag-uugali ng tao. Ito ay ang mga gaw i na nagpapabuti sa tao. Ito ay ang mga gaw i na nagtuturo
sa atin na iayon ang ating ugali sa tamang katw iran. Ang lahat ng mga moral na birtud ay may kaugnayan sa kilos-loob. May apat na uri ang moral na
birtud:
1. Katarungan (Justice). Upang magkaroon ng tunay na kabuluhan ang isang kilos, ito ay nararapat na nagmula sa kilos loob o may pahintulot nito.
Ang isang kilos ay maaari lamang purihin o sisihin kung ito ay naisagaw a nang Malaya. Halimbaw a, hindi mo maaaring sisihin ang isang tinedyer
na nanakit ng isang mag-aaral kung siya ay pinilit at tinakot ng ibang tao upang gaw in ito. Ang kilos-loob ang may pangkalahatang impluw ensya
sa moral na kilos. Kailangan itong magabayan ng birtud ng katarungan upang maging handa ito sa lahat ng pagkakataon na gumaw a ng tama.
Ang katarungan ay isang birtud na gumagamit ng kilos-loob upang ibigay sa tao ang nararapat lamang para sa kanya, sinuman o anuman
ang kanyang katayuan sa lipunan. Ang lahat ng tao ay mayroong mga karapatan na nararapat igalang. Ang katarungan ang nagtuturo sa atin
upang igalang at hindi kailanman lumabag sa mga karapatan. May kaugnayan ito sa ating tungkulin sa Diyos, sa ating sarili at sa ating kapw a.
176
2. Pagtitim pi (Tem perance/Moderation). Nabubuhay ang tao sa isang mapanuksong mundo. Maraming inihahain ang mundo sa ating harapan na
maaaring maging dahilan upang magtalo ang ating pagnanasa at katw iran. Halimbaw a, kung overweight ka na makatw iran na iw asan mo ang
mga pagkaing matamis o mataas ang calories. Kailangang mangibabaw ang katw irang ito kaysa ang pagnanasang kumain ng ganitong pagkain.
Kinakailangan na malakas ang pagtitimpi o kontrol sa sarili. Kung hindi ito mapagtatagumpayan, mababale-w ala ang anumang pagsisikap na
maging mabuti. Ang pangunahing kailangan ay moderasyon. Nakikilala ng isang taong nagtataglay ng pagtitimpi ang bagay na makatw iran at ang
bagay na maituturing na luho lamang. Ginagamit niya nang makatw iran (ibig sabihin nang naaayon sa totoo at matuw id na prinsipyo) ang kanyang
isip, talento, kakayahan, hilig, oras at salapi.
3. Katatagan (Fortitude). Ang buhay sa mundo ay puno ng mga suliranin at pagsubok. Kung minsan, sa tindi ng ating mga pinagdadaanan,
nanghihina na ang ating loob at naw awalan tayo ng pag-asa. Kung kaya mahalagang taglay natin ang birtud na maglalayo sa atin sa ganitong
damdamin: ang birtud ng katatagan. Ito ay ang birtud na nagpapatatag at nagpapatibay sa tao na harapin ang anumang pagsubok o panganib. Ito
rin ang birtud na nagtuturo sa ating paninindigan ang pag-iw as sa mga tuksong ating kinakaharap sa araw-araw .
Kaugnayan ng Birtud at Halaga
Ang paghubog ng gaw i ay may kaugnayan sa halaga. Kung ang isang tinedyer tulad mo ay magpasya na paulit-ulit na isabuhay ang birtud ng
maingat na paghuhusga, ito ay dahil naniniw ala kang mayroon itong napakahalagang kontr ibusyon sa iyong araw -araw na pagpapasya. Maaaring
isinasabuhay mo ito dahil naranasan mo na ang masaktan dahil sa isang pagkakamali bunga ng padalus-dalos na pagpapasya. Sa kabilang banda, kung
hindi pinaiiral ng isang tao ang pagiging mahinahon o matimpi sa kanyang kilos, maaaring mas binibigyan niya ng halaga ang mga bagay na
makapagdudulot sa kanya ng panandaliang kasiyahan. Sabi nga nila, mas masarap yata ang mga bagay na baw al. Kung hindi pinahahalagahan ng isang
tao ang birtud ng katatagan, marahil ito ay dahil hindi niya ito kailangan sa kasalukuyan. Maaari ring ito ay dahil nasanay na siyang umiw as na lamang sa
anumang pagsubok at hayaang lumampas ang mga pagkakataon na ibinibigay sa kanya. Ganito rin kapag pinag-usapan natin ang katapatan, pagiging
totoo at marami pang ibang birtud. Kung nakikita natin ang tulong ng mga ito sa ating pagkatao, pagyayamanin natin at pahahalagahan ang mga ito. Sa
ganitong paraan, nagkakaroon ng kaugnayan ang birtud at ang halaga.
177
Kahulugan at Uri ng Halaga
Ang halaga o “values” sa salitang Ingles ay nagmula sa salitang Latin na valore na nangangahulugang pagiging malakas o matatag at pagiging
makabuluhan o pagkakaroon ng saysay o kabuluhan. Mula sa ugat ng salitang ito, mahihinuha natin na ang isang tao ay kailangang maging malakas o
matatag sa pagbibigay-halaga sa anumang bagay na tunay na may saysay o kabuluhan. Halimbaw a, mapahahalagahan ang pag-aaral kung paglalaanan
ito ng ibayong pagsisikap at pagtitiyaga na may kalakip na sakripisyo. Hindi kailanman maaangkin ang pagpapahalagang ito kung hindi tayo magiging
matatag o malakas sa aspetong pisikal, pangkaisipan o emosyonal.
Ang baw at tao ay maaaring mayroong iba’t ibang pakahulugan sa salitang halaga. Para sa isang mamamayan na inilalaan ang kanyang malaking
panahon sa paghahanap-buhay upang kumita, ang halaga para sa kanya ay maaari lamang niyang ihalintulad sa halaga ng piso laban sa dolyar. Kung
ang tatanungin naman ay isang magulang, ang halaga ay mga mithiin at mga birtud na nais nilang ituro s a kanilang mga anak.
Ayon naman sa mga sikolohista, ang halaga ay anumang bagay na kaibig-ibig, kaakit-akit, kapuri-puri, kahanga-hanga at nagbibigay ng
inspirasyon, magaan at kasiya-siya sa pakiramdam, at kapaki-pakinabang. Ito ay naghihikayat at gumagabay para pumili at gaw in ang partikular o tiyak
na layunin para sa ikauunlad at ikabubuti ng indibidw al. Halimbaw a nito ay ang ilang mga personal na halaga tulad ng positibong pagtanggap sa sarili,
katapatan sa sarili, pagiging masunurin, katanyagan, kalinisan ng puri, dangal, simpleng pamumuhay at iba pa.
Ayon sa tradisyon, ang halaga ay tumutukoy sa saligan o batayang kilos o gaw a at sa ubod ng paniniwala. Sa karaniw ang tao, tumutukoy ito sa
isang bagay na mahalaga sa buhay. Ito ay tumutukoy rin sa anumang mabuti. Ang mabuti ay ang mga bagay na hinahangad at pinaghihirapang makamit
ba hindi nakapipinsala o nakasasakit sa ating sarili at sa kapw a Mga halimbaw a nito ay paggalang sa matatanda, pagiging makapamilya, dangal at puri,
kasiyahan sa mga kaibigan, paggalang sa buhay, pagsunod sa magulang at iba pa.
Ayon kay Dr. Manuel Dy (1994), ang halaga ay obheto ng ating intensyonal na damdamin. Mauunaw aan natin ang halaga sa pamamagitan ng
pagdama dito. Hindi ito naghihintay ng katw iran upang lumitaw sa ating buhay. Ang halaga ay hindi iniisip; ito ay dinaramdam. Hindi ito obheto ng isip
178
kundi obheto ng puso. Ang ating isip ay bulag sa halaga; tulad ng ating mata na bingi sa ingay at ng ating tenga na bulag sa kulay. Ngunit hindi ito
nangangahulugan na hindi na natin mapag- iisipan ang halaga. Kapag ito ay pinag-iisipan na nang mabuti, hindi na ito sa halaga bilang halaga kundi ang
konsepto na ng halaga. Sinasabi ni Dr. Dy na ang halaga ang nagbibigay ng kabuluhan sa buhay ng tao. Kailangang bigyang-diin ang mga sumusunod:
a. Ang halaga ay “immutable” at “objective”. Ibig sabihin, hindi nagbabago ang mga halaga dahil ang mga ito, lalo na ang nasa higit na mataas na
antas, ay mga kalidad kung saan nakasalalay ang pagkatao. Halimbaw a, ang halaga ng kalusugan ay hindi nagbabago. Kung ang tao ay hindi
tumugon sa halaga ng kalusugan; hindi siya kumakain ng masustansyang pagkan, hindi nag-eehersisyo o kaya’y palagiang umiinom ng alak at
naninigarilyo, hindi ang halaga ng kalusugan ang nasisira kundi ang tao mis mo. Dahil ang mga gaw aing ito ay magiging sanhi upang magkasakit
siya.
b. Ang halaga ay sumasaibayo (transcends) sa isa o maraming indibidw al.
c. Ang halaga ang nagbibigay ng direksyon sa buhay ng tao.
d. Ang halaga ay lumilikha ng kung anong nararapat (ought-to-be) at kung ano ang dapat gaw in (ought-to-do). Halimbaw a, ang halagang katarungan
ay dapat nariyan, buhay at umiiral. Kaya “ako” ay dapat maging makatarungan at kumilos nang makatarungan. Sa madaling salita, ang halaga ang
pundasyon ng mga obligasyon, paniniw ala, mithiin at saloobin.
Mga Uri ng Halaga
Maraming mga bagay ang maaar ing pahalagahan ng tao, lalo na ng isang tinedyer. Ang pag-aaral, kaibigan, pamilya, barkada at pagmamahal ay
ilan lamang sa mga bagay na maaaring maituring na mahalaga. Ngunit sa dami ng pagbabago dulot ng modernisasyon at teknolohiya, minsan ay
nahihirapan na ang tinedyer na kilalanin ang tama sa mali at ang mabuti sa masama. Mahalagang maunaw aan niya ang mga uri ng halaga na gagabay
sa pagpili ng tama at ang mataas na antas ng halaga na aangkinin at isasabuhay.
Una, Ganap na Halagang Moral (Absolute Moral Values). Ito ay nagmumula sa labas ng tao. Ito ang pangkalahatang katotohanan (universal
truth) na tinatanggap ng tao bilang mabuti at mahalaga. Ito ay ang mga prinsipyong etikal (ethical principles) na kanyang pinagsisikapang makamit at
mailapat sa pang-araw -araw na buhay. Ito ay ang mga mithiin na tumatagal at nananatili; ito ay katanggap-tanggap at makabuluhan para sa lahat ng tao
anuman ang kanyang lahi o relihiyon. Ito ang nagbubuklod sa lahat ng tao sa Diyos.
179
Ang mga halagang tulad ng pag-ibig, paggalang sa dignidad ng tao, pagmamahal sa katotohanan, katarungan, kapayapaan, paggalang sa
anumang pag-aari, pagbubuklod ng pamilya, paggalang sa buhay, kalayaan, paggawa at iba pa ay mga halimbaw a ng ganap na halagang moral. Hindi
namimili ng katayuan sa buhay o lahi ang mga ito upang ating maangkin. Wala itong pinipiling panahon, tao, pangkat o sitw asyon. Likas para sa isang tao
ang maglaan ng kanyang panahon upang ito ay maangkin at maisabuhay ang mga ito.
Sa ating paghahanap ng katotohanan at kahulugan sa buhay, hindi tayo namumuhay sa mundo upang maglakbay nang w alang iisang direksyon.
Bagama’t binigyan ang tao ng kalayaan; ang kanyang kilos, pananaw , paniniw ala at halaga ay nararapat na naaayon sa pangkalahatang katotohanan.
May laya ang sinuman na angkinin ito o hindi; ngunit kailangang handa tayong tanggapin ang kahihinatnan ng pag-angkin o hindi pag-angkin ng mga ito.
Mga Katangian ng Ganap na Halagang Moral
e. Obhetibo. Ito ay naaayon sa kung ano ito (w hat is), ano ito noon, (has been) at kung ano ito dapat ( must be). Ito ay nananahan sa labas ng isip
ng tao, mas mataas sa isip ng tao at ito ay nananatili kahit pa hindi ito nakikita o iginagalang ng ilan.
f. Pangkalahatan. Ito ay sumasaklaw sa lahat ng tao, kilos at kondisyon o kalagayan. Hinango mula sa Likas na Batas Moral, ito ay katanggap-
tanggap sa lahat ng tao, sa lahat ng pagkakataon, at sa lahat ng kultura dahil ito ay nakabatay sa pagkatao ng tao na pangkalahatan.
g. Eternal. Ito ay umiiral at mananatiling umiiral. Hindi ito magbabago kahit lumipas man ang mahabang panahon. Nagbabago ang panahon, ang
paniniw ala, mithiin, pangangailangan at layon ng tao ngunit hindi pa rin mababago nito ang ganap na halagang moral.
Ikalaw a, Halagang Pangkultural/Panggaw i (Cultural Behavioral Values). Ito ay mga halagang nagmula sa loob ng tao. Ito ay maaaring
pansariling pananaw ng tao o kolektibong paniniw ala ng isang pangkat kultural. Ang layunin nito ay makamit ang mga dagliang pansarili o pampangkat na
tunguhin (immediate goals). Kasama rito ang pansariling pananaw , opinyon, ugali at damdamin. Halimbaw a, kung lumaki ka sa Pilipinas kung saan may
konserbatibong kultura, kaya’t maninibago ka kung maninirahan sa Europa. Dito ang mga tao ay labis na liberal. Maaaring may mga paniniw ala sila na
katanggap-tanggap sa kanilang lipunan ngunit hindi katanggap-tanggap sa iyo.
180
Mga Katangian ng Halagang Pangkultural/Panggawi
a. Subhetibo. Ito ay pansarili o personal sa indibidw al. Ito ay ang personal na pananaw , ugali o hilig na bunga ng pag-udyok ng pandamdam,
damdamin, iniisip, motibo, karanasan at nakasanayan. Ito ay mga halagang maaaring ang kahihinatnan ay makikita lamang sa paglipas ng
ilang panahon o matapos makita ang resulta o bunga.
b. Panlipunan (Societal). Ito ay naiimpluw ensyahan ng halaga ng lipunan - ang nakagaw iang kilos o asal na katanggap-tanggap sa lipunan. Ito ay
maaaring magdaan sa unti-unting pagbabago upang makaayon sa panahon at mga pangyayari.
c. Sitwasyunal (Situational). Ito ay nakadepende sa sitw asyon, sa panahon at pangyayari. Ito ay madalas na nag-uugat sa subhetibong pananaw
sa kung ano ang mapakikinabangan o hindi. Ang ginagaw ang pagpili ay madalas na ibinabatay sa kung ano ang mas kaaya-aya, kapuri-puri,
makabuluhan at tumutugma sa pangangailangan sa kasalukuyang panahon.
Sa unang tingin, iisipin natin na w alang kaugnayan ang moral na halaga sa panggaw ing halaga. Kahit ang tao ay nilikha na may natural na
kakayahan sa pagkiling sa mabuti at pag-iw as sa masama, mayroon pa rin siyang kakayahan na makagaw a ng di moral na kilos. Dahil ito sa kanyang
taglay na kahinaan. Kung minsan, may mga nakaugalian sa lipunan na nagiging katanggap-tanggap kahit na di moral ang mga ito. Minsan inaakala ng
marami na dahil tinatanggap na ang isang kilos ng lipunan, naaayon na rin ito sa moral na pamantayan. Sa buhay ng tao, saan man sa mundo,
nahaharap siya sa mga personal na opinyon, motibo, kaugaliang bunga ng nakagisnang kultura at mga sitw asyon kung saan kailangan niyang mamili sa
pagitan ng tama at mali. Kung kaya, hangga’t ang mga pangkultural/panggaw ing halaga ng tao ay hindi nag-uugat sa ganap na halagang moral, laging
naroon ang panganib na kanyang suw ayin ang Likas na Batas Moral. Dahil ang Likas na Batas Moral ang pundasyon, ang ugat – ang nagpapatatag sa
lahat ng kultural/panlipunan na halaga sa pagpapasya sa pagitan ng tama at mali.
Bilang isang taong nilikha ng Diyos na may isip at kilos-loob, matatag ka ba sa pagharap sa mga nagtutunggaliang impluw ensya mula sa iyong
paligid?
14. Talakayin sa buong klase:
181
a. Ipaliw anag ang pagkakaiba ng birtud at halaga. (FU: Pagpapaliwanag)

i. sa pinagmulan (etymology)
ii. mga katangian
b. Ipaliw anag ang dalaw ang uri ng birtud
i. kahulugan
ii. mga uri
c. Patunayan: Ang lahat ng mga moral na birtud ay may kaugnayan sa kilos-loob.
d. Sa iyong palagay, aling moral na birtud ang di lubos na naisasabuhay ng mga kabataan ngayon. Ipaliw anag.
e. Sang-ayon ka ba o tutol sa pahayag na: “Ang lahat ng tao ay may halaga ngunit hindi lahat ng tao ay naisasabuhay ang birtud”?
Pangatw iranan. (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
f. Bakit mahalaga ang pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i?
g. Saan nararapat na ibatay ang pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i?
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) B

Gabayan ang mga mag-aaralsa paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a.
I
R
Nahinuha ko mula sa pagtalakay na T
__________________________________________________
__________________________________________________ U
__________________________________________________ D
__________________________________________________
__________________________________________________
_____
Ang paulit-ulit na pasasabuhay ng mabuting gaw i batay sa mga moral na halaga ay patungo sa paghubog ng mga birtud.
182
G. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) (FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito, gagaw a ang mga mag-aaral ng Tsart ng mga Birtud at Halaga na Isasabuhay. Sa gawaing ito, tutukuyin ng mga mag-aaral
ang mga birtud at halaga na nais nilang isabuhay. Kailangan din nilang magtala ng iba’t ibang mga paraan sa pagsasabuhay nito. Ang pagsasagaw a
nito ay babantayan ng mga mag-aaral sa loob ng isang linggo. Sa paraang ito, masusubaybayan ng mga mag-aaral kung tunay ba nilang nailalapat
ang mga pamamaraang kanilang naitala. Mahalaga ng gaw aing ito upang masimulan ng mga mag-aar al na makagaw ian ang pagsasabuhay nito at
patuloy nang maging bahagi ng kanilang pang-araw -araw na buhay. Matapos ang isang linggo ay magsusulat ang mga mag-aaral ng isang
pagninilay na nakabatay sa kanilang mga naging karanasan sa pagsasagaw a ng gaw ain.
Sa bahaging Pagsasabuhay, aatasan ang mga mag-aaral na ibahagi sa mga kakilala, kaibigan o kamag-anak ang Tsart ng mga Birtud at
Halaga sa Isasabuhay. Kailangan nilang gabayan ang mga ito sa pagsasagaw a ng gaw ain. Magsasagawa ang baw at mag-aaral ng isang case study
batay dito. Mahalaga ang gaw aing ito upang maibahagi sa lahat ang magandang bunga ng gaw aing ito sa paghubog ng pansarling birtud at halaga.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya
Tsart ng m ga Birtud at Halaga na Isasabuhay

Panuto:
Gumaw a ng Sariling Tsart ng Birtud at Halaga na Isasabuhay. Kailangang maisa-isa ang mga birtud at halaga na nais isabuhay at maitala ang iba’t
ibang mga paraan sa pagsasabuhay nito. Sa tapat ng baw at paraan ay maglagay ng pitong maliliit na kahong kakataw an sa pitong araw na mayroon
sa isang linggo. Lalagyan ng tsek ang kahon kung naisagaw a sa naturang araw ang pamamaraan na naitala at ekis kung hindi. Sa ganitong paraan
ay masusubaybayan kung tunay na nailalapat ang mga pamamaraan upang maisabuhay ang birtud. Gamiting gabay ang halimbaw a sa ibaba.
183
Mga Halaga/ Birtud Paraan ng Pagsasabuhay Araw

Halimbaw a: Lunes Martes Miyerkules Huwebes Biyernes Sabado Linggo
1. Paggalang sa a. Paggamit ng Po at Opo.
Kapw a
b. Hindi pagsasalita ng anumang
makasisira sa kapw a
c. Pasasalamat sa kabutihang ginaw a
ng kapw a
2. Pagiging a. Susundin ko kaagad ang nag-uutos
masunurin ng hindi na gumagaw a ng anumang
dahilan.
b. Susundin ko ang ipinag-uutos ng
sinumang may aw toridad sa akin
kung ito ay makabubuti.
c. Ilalagay ko sa aking isip na ang
pagsunod sa aking kapw a ay
katumbas na rin ng pagsunod sa
Diyos
Rubric na may sumusunod na pamantayan:

• May 4 – 5 bilang ng mga pagpapahalaga at birtud
• Malinaw ang mga paraan ng pagsasabuhay ng birtud
• Nasusubaybayan ang pagsasabuhay ng mga birtud sa baw at araw
• Nalakipan ng pagninilay tungkol sa kinalabasan ng gaw ain
Pagninilay
Pasulatin ang mga mag-aaral ng pagninilay tungkol sa kinalabasan pagsasabuhay ng mga birtud na naitala sa Tsart ng mga Birtud na Isasabuhay.
Isalaysay sa pagninilay ang mga sumusunod:

184
a. Mga magandang bunga ng pagsasagaw a ng gaw ain
b. Mga naging balakid sa pagsasagaw a ng gaw ain
c. Mga paraan kung paano maibabahagi sa ibang tao ang natutunan mula sa gaw ain
Pagsasabuhay
Ipatala sa mga mag-aaral sa isang diary ang lahat ng mga karanasan, aral na natutunan at ang nakitang mga pagbabago sa sarili dahil sa
pagsasabuhay ng mga brtud na nakatala sa Tsart ng mga Birtud na Isasabuhay. Kailangang itala ang mga ito sa diary araw -araw sa loob ng isang
linggo.
Magsagaw a ng panayam sa isang hinahangaang tao na nagsasabuhay ng mga birtud at halaga upang matukoy ang kanilang paraan ng
pagpapaunlad at pagsasabuhay ng mga ito. (FU: Pagdama Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat at worksheets)

Bond paper/ colored paper
Masking tape
Tsart ng Halaga at Birtud na Isasabuhay
Mga Sanggunian:
o Brenan, Robert Edw ard. (1948). The Image of His Maker. U.S.A. The Bruce Publishing Company
o Dy, Manuel. (1994). The Philosophy of Value, The Value of Philosophy. Retr ieved November 10, 2009 from http://crvp.org/book/Series03/III-
7/chapter_i.htm.
o Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers.
o Isaacs, David. (2001). Character Building. Portland Oregon. Four Courts Press.
o Quito, Emerita S. (1989). Fundamentals of Ethics. Manila. De La Salle University Press.
185
Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aking Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga Bilang ng araw /sesyon: 9
Halaga at Birtud para sa
Mapanagutang Pagpapasya at Kilos
Antas 1
mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud.
Mga Paksa:
3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng
Halaga
Halaga
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan)
Sa Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga Sa Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga
Ang pinili nating uri ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga ay gabay Bakit kailangan ang pagpili ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga?
sa makatotohanang pag-unlad ng ating pagkatao.
Nauunaw aan ng m ga-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
Ang Hirarkiya ng Halaga ayon kay Max Scheler • naisasailalim sa proseso ng pagpili ang mga mag-aaral sa pagitan
• Limang Katangian ng Mataas na Halaga ng mga bagay na nararapat bigyan ng mas mataas na halaga
• Mga Antas ng Hirarkiya ng Halaga • nairaranggo ang mga bagay na itinuturing niyang mahalaga batay sa
• Halaga ng Pagpili ng Mataas na Antas ng Halaga halaga ng mga ito
• nakapagsusuri ng sariling pinahahalagahan
• nakagagaw a ng sariling hagdan ng halaga batay sa Hirarkiya ng
Halaga ni Max Scheler
• nakahihikayat ng mga kakilala o kaibigan na isabuhay ang mataas
186
na antas ng halaga
Antas 2
Inaasahang Pagganap Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Sa Antas ng Pagganap:
Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay ng mga Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng paglalapat sa pang-araw -araw
tiyak na hakbang upang mapataas ang antas ng pamamagitan ng: na buhay ng mga tiyak na hakbang upang
kanilang mga halaga tungo sa makatotohanang mapataas ang antas ng kanilang mga halaga
pag-unlad ng kanilang pagkatao Pagpapaliw anag batay sa mga sumusunod na kraytirya:
Pagpapaliw anag ng baw at antas ng Hirarkiya ng
Halaga • Nauri ang baw at pagpapahalagang
Kraytirya: itinala
Makabuluhan ang ginaw ang pagpapaliw anag sa • Natukoy ang antas ng sariling mga
baw at antas ng Hirarkiya ng Halaga pagpapahalaga batay sa Tsart ng
Hagdan ng Aking Mga Pagpapahalaga
Interpretasyon • Malikhain ang presentasyon
Pagsusuri ng mga laraw ang sumisimbolo sa mga • May kalakip na pagninilay
bagay na binibigyang-halaga ng tao upang
maiantas ito batay sa kanyang sariling
pagpapahalaga
Kraytirya:
Makatw iran ang ginaw ang pag-aantas sa mga
bagay na pinahahalagahan
Paglalapat
Paggaw a ng sariling Hagdan ng Halaga batay sa
Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler upang matukoy
ang antas ng sariling halaga at makalikha ng mga
hakbang sa pagpapataas ng antas nito
Kraytirya:
Makatw iran ang mga bagay na binibigyang halaga

Paggaw a ng isang pagninilay ukol sa maitutulong
ng kaalaman sa hirarkiya ng halaga sa
pagpapaunlad ng pagkatao
Kraytirya:
Makabuluhan ang nilalaman ng ginaw ang
pagninilay
187

Pagsusulat ng isang liham para sa mga kaibigan na
naghihikayat sa kanilang isabuhay ang mataas na
antas ng halaga
Kraytirya:
Tunay na nakahihikayat ang nilalaman ng liham
Pagkilala sa Sarili
Pagiisa-isa ang mga pinahahalagahan upang
matukoy ang antas ng sariling halaga
Kraytirya:
Natukoy ang antas ng sariling antas ng halaga
Antas 3
Aralin 2: HIRARKIYA NG HALAGA
Sa bahaging ito, isasailalim ang mga mga mag-aaral sa proseso ng pagpili. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an,
magkakaroon sila ng pagkakataon na mamili sa pagitan ng dalaw ang bagay na kanilang pinahahalagahan. Ang isa ay maituturing na mas
mahalaga kaysa sa isa. Sa pamamagitan ng gaw aing ito, matutukoy kung ano ang mas pinahahalagahan ng mga mag-aaral.
Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magpapakita ang guro ng sampung laraw an na sumisimbolo sa mga bagay ng binibigyang
halaga ng tao. Iranggo sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga mag-aaral ng mga laraw an batay sa halaga nito, simula sa pinakamahalaga
hanggang sa hindi gaanong mahalaga para sa kanila. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy ang mga pinahahalagahan ng mga mag-
aaral. Ang pagtatayang ito ay makatutulong upang matukoy kung gaano kalalim ang isasagaw ang pagtalakay sa mga bahagi ng plano ng
pagkatuto.
188
Pagsisiyasat
1. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang gaw aing “Forced Choice”

2. Isailalim ang mga mga-aaral sa proseso ng pagpili. Maaaring gumamit ng mga laraw an bilang pantulong bisw al. Ipaskil ang mga ito sa pisara.
Halimbaw a: Ano ang pipiliin mo?
a. computer o aklat
b. magsimba o magpunta sa
mall
c. barkada o pamilya
d. gumaw a ng assignment o
manood ng telebisyon
e. cellphone o
3. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral
upang ihayag sa klase ang kanilang
mga pinili. Kailangan nilang ibahagi
sa klase ang kanilang mga dahilan. sa pagpili.
189

Pag-aantas ng Halaga (FU: Interpretasyon)
1. Maghanda ng mga sampung laraw an na maaar ing magsimbolo sa mga bagay na may halaga o pinahahalagahan ng tao
Halimbaw a:
Pananampalataya
sa Diyos
Pera o salapi Sariling

pamilya bahay
kapayapaan
pagkain Pagtulong sa
pagmamahal kapw a
2. Idikit ang mga laraw an sa pisara upang makita ng mga mag-aaral.

3. Ipaliw anag sa mga mag-aaral na ang mga laraw an ay sumisimbolo sa mga bagay na mahalaga sa tao.
4. Atasan ang ilang mag-aaral na magtungo sa pisara upang iayos ang mga laraw an batay sa halaga ng mga ito sa kanila. Simulan sa hindi
gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalaga.
5. Tanungin ang ilang mag-aaral na nakatapos sa pag-aayos ng mga laraw an:
a. Bakit ganito ang iyong ginaw ang pagsasaayos?
b. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng laraw an mula sa hindi gaanong mahalaga sa pinakamahalaga?
6. Atasan ang mga mag-aaral na nasa kanilang upuan na gaw in ang katulad na gaw ain. Ipasulat sa isang malinis na papel ang kanilang
pagraranggo. Maaari silang makibahagi sa talakayan.
190
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP)
Sa bahaging ito, magsasagaw a ng pagsusuri ng kanilang pinahahalagahan ang mga mag-aaral. Magsisimula ito sa pamamagitan ng
pagtukoy sa kanilang pinahahalagahan sa kanilang buhay, magagaw a ito sa pamamagitan ng malalim na pagsusuri ng kanilang sarili.
Ipakikita ito sa pamamagitan ng simbolis mo. Aatasan ang mga mag-aaral na iantas ito batay sa halaga at ibabahagi sa klase sa pamamagitan
ng maikling paliw anag. Sa huling bahagi ng Gaw ain ay papipiliin lamang ang mga mag-aaral na apat na pinakamahalaga para sa kanila.
Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy kung tama ba o mali ang mga pinahahalagahan ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito
matutukoy ng guro ang mga pamamaraan upang maitama ang kanilang mga maling pinahahalagahan sa kanyang pagtalakay
Ipagaw a ang “Pagsusuri ng Aking Pinahahagahan”. (FU: Pagkilala sa Sarili)
7. Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin ang kanilang mga pinahahalagahan sa

kanilang buhay. Ipasulat ito sa isang bond paper. Kailangan nilang sumailalim sa
pagsusuri ng sarili upang matukoy ang lahat ng mga ito. (Hal: pamilya kaibigan, at
iba pa)
8. Kailangan nilang umisip ng mga simbolong kakataw an sa mga ito. Maaari nilang
iguhit ang mga ito o kaya naman ay gumupit na lamang ng mga laraw an sa mga
lumang magasin.
9. Atasan silang idikit ang mga laraw ang ito sa isang malinis na “bond paper” na
Halimbawa:
nakaayos mula sa hindi gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalaga. Sa kaliw ang bahagi ng papel
magsisimula ng pagdidikit ng laraw an patungo sa kanan. Natatakot ako na
maimpluwensyahan nila
10. Sa baba ng mga ito ay magsusulat sila ng maikli at malinaw na paliw anag kung bakit nila pinahahalagahan ako na gumawa ng
masama, kaya hindi ako
ang mga ito. Ipaliw anag kung paano sila nagpasya sa pagraranggo nito. masyadong
11. Ipabahagi ang resulta sa klase o sa pangkat. nakikipagbarkada.
191
a. Kung papipiliin ka lamang ng apat sa mga pinahahalagahan mo, anu-ano ang ititira mo? Ipaliw anag.
b. Bakit mo pinaniniw alaan na mahalaga ang mga ito para sa iyo?
c. Sa palagay mo, tama ba ang pagpapahalaga mo sa mga ito? Pangatw iranan.
d. Bakit mahalagang matutuhan ng tao ang mamili ng tamang pahahalagahan?
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging ito, tatalakayin ang Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler. Tatalakayin sa unang bahagi ng babasahin ang limang katangian
ng mataas na antas ng halaga. Mahalagang maunaw aan ng mga mag-aaral ang pamantayan sa pag-aantas ng mga halaga bago ganap na
maunaw aan ang Hirarkiya ng Halaga. Matapos ito ay tatalakayin ang baw at antas ng Hirarkiya ng Halaga at ang kahulugan nito. Nilakipan ng
mga halimbaw a upang mas maging madali ang pag-unaw a ng sinumang babasa nito. Sa huling bahagi ng babasahin ay ipaliliw anag ang
kahalagahan ng pagkakaroon ng mataas na antas ng halaga patungo sa pagbuo ng pagkato ng tao.
12. Ipabasa ang babasahin na “Ang Hirarkiya ng Halaga” at gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a
ANG MGA HIRARKIYA NG HALAGA

Ano ba ang mahalaga sa isang kabataang katulad mo? Marahil, iba-iba ang mga sagot mo sa tanong na ito. Maaaring may sasagot ng pagkain,
hangin, buhay, pag-aaral, magulang o kaibigan at marami pang ibang bagay na para sa sarili mong pananaw ay mahalaga. Hindi marahil tayo
makatatagpo ng dalaw ang taong may magkatulad na mga pinahahalagahan, o maaaring mayroon ngunit ang paraan at antas ng pagpapahalaga sa mga
ito ay nanatiling magkaiba.
Tama ba ang iyong pinahahalagahan? Isa pang tanong na magdadala sa iyo sa malalim na pag-iisip: tama nga bang mas bigyan ng halaga ang
pera kaysa sa pamilya? ang sarili kaysa sa kapw a? ang kapw a tao kaysa sa Diyos? Sa pagsagot sa ganitong mga tanong, mahalaga na maunaw aan mo
kung paano husgahan kung mababa o mataas ang isang halaga.
192
Bago lubos na maunaw aan ang hirarkiya ng halaga, kailangan munang maunaw aan kung
ano ang mga pamantayan sa pagpapasya sa antas nito. Sumulat si Max Scheler ng Limang
Katangian ng Mataas na Halaga mula sa thesis ni Tong-Keun Min (A Study on the Hierarchy of
Values).
Una, habang mas tumatagal ang halaga, mas tumataas ang antas nito. Halimbaw a, binigyan ka ng
regalo ng iyong mga magulang. Maaaring sa paglipas ng mga araw ay maluma ang ibinigay nilang
regalo. Ngunit mananatili sa iyong isip ang pagpapahalaga dito dahil mananatili sa iyong alaala ang
kasiyahan sa tuw ing maalala mong nakatanggap ka ng espesyal na regalo mula sa kanila. Ang
halaga ay nasa mataas na antas kung hindi ito kailanman mababago ng panahon (timelessness or
ability to endure).
Ikalawa, mas mahirap mabaw asan ang kalidad ng halaga. Kahit pa dumadami ang nagtataglay nito, mas mataas ang antas nito. Halimbaw a, ang halaga
ng materyal na bagay ay lumiliit habang nahahati ito, ngunit ang halaga ng karunungan ay hindi nababaw asan kahit pa mahati ito o ipangalat sa
napakaraming tao. Ang halaga ay nasa mataas na antas kung sa kabila ng pagpapasalin-salin nito sa napakaraming henerasyon, napananatili nito ang
kalidad nito (indivisibility).
Ikatlo, mataas ang antas ng halaga kung ito ay lumilikha ng iba pang mga halaga. Ito ay nagiging batayan ng iba pang mga halaga. Halimbaw a, upang
lubos na maisabuhay ang katarungan, kinakailangan ng tao na matutuhan ang paggalang, respeto, pananagutan, at pagtanggap.
Ikaapat, may likas na kaugnayan ang antas ng halaga at ang lalim ng kasiyahang nadarama sa pagkamit nito. Sa madaling salita, mas malalim ang
kasiyahan na nadama sa pagkamit ng halaga, mas mataas ang antas nito. Halimbaw a, ang makapahinga ang kataw an dahil sa labis na pagkapagod ay
nakapagdudulot ng malalim na kasiyahan sa pakiramdam, ngunit hindi magiging lubos ang mararamdamang kaginhaw ahan kung ang isip ay hindi malaya
sa iba’t ibang mga suliranin o agam-agam (depth of satisfaction).
193
Ikalima, ang isang halaga ay nasa mataas na antas kung hindi ito nakabatay sa organis mong nakararamdam nito. Halimbaw a, ang isang tao na
nagtatrabaho sa ibang bansa na tinitiis ang lungkot, pangungulila at labis na pagod upang kumita ng sapat na salapi; ginagaw a niya ito upang
mapagtapos sa pag-aaral ang kanyang anak. Para sa kanya, mas mataas na halaga ang mapagtapos ang kanyang anak sa pag-aaral kaysa sa kanyang
pagsasakripisyo at pagod.
Mula sa mga nabanggit na mga prinsipyo, nabuo ni Scheler ang Hirarkiya ng Halaga. Tinaw ag niya ito na “ordo amoris” o order of the heart.
Sinasabi niyang ang ganitong hirarkiya ng halaga ay hindi ganap na mauunaw aan lamang ng isip. Naniniw ala siyang ang “puso” ng tao ay kayang
magbigay ng kanyang sariling katuw iran na maaaring hindi mauunaw aan ng isip. Banal
Ang Hirarkiya ng Halaga ayon kay Max Scheler (Dy, M. Jr., 1994) Ispiritwal
Pambuhay
Pandamdam
1. Pandam dam na mga Halaga (Sensory Values). Itinuturing na nasa pinakamababang antas ng halaga, tumutukoy ito sa mga halagang
nagdudulot ng kasiyahan sa pandamdam ng tao. Kasama dito ang pagbibigay-halaga sa mga bagay na tumutugon sa pangunahing
pangangailangan ng tao katulad ng pagkain, tubig, damit, tirahan at iba pang teknikal na mga halaga. Kasama din sa mga halagang ito yaong mga
bagay na maituturing lamang na rangya o luho ng isang tao, katulad ng mamahaling alahas, magar ang sasakyan o mamahaling mga bag at
194
sapatos na labis na hinahangad ng ilang mga tao.
2. Pam buhay na Halaga (Vital Values). Ito ay mga halagang may kinalaman sa mabuting kalagayan ng buhay (well-being). Halimbaw a, mahalaga
sa tao ang makapagpahinga kung siya ay pagod dahil ito ang makapagpapabuti sa kanyang pakiramdam. Ang kumain ng masustansyang pagkain
upang masigurong siya ay malusog at hindi magkakasakit. Mahalaga sa atin na may makausap na taong mahalaga sa atin upang mabaw asan
ang ating kalungkutan. Ang lahat ng nabanggit ay mga bagay na pinahahalagahan ng tao upang masiguro niya ang kanyang kaayusan at
mabuting kalagayan.
3. Mga Ispiritw al na Halaga (Spiritual Values). Maitutur ing na mas mataas ang halagang ito kaysa sa dalaw ang unang nabanggit. Ang halagang ito
ay tumutukoy sa mga halagang para sa kabutihan, hindi ng sarili kundi ng mas nakararami. May tatlong uri ang halagang ito ayon sa aklat na
Problems of a Sociology of Knowledge na isinulat ni Max Scheler:
a. Mga pagpapahalagang pangkagandahan (aesthetic values)

b. Pagpapahalaga sa katarungan (value of justice)
c. Pagpapahalaga sa ganap na pagkilala sa katotohanan (value of full cognition of truth)
4. Banal na Halaga (Holy Values). Ito ang pinakamataas sa lahat ng antas ng mga halaga. Tumutukoy ito sa mga halagang kailangan sa pagkamit
ng tao ng kanyang kaganapan upang maging handa sa pagharap sa Diyos. Ang pagkilos tungo sa kabanalan ang katuparan ng kaganapan hindi
lamang ng materyal na kalikasan ng tao kundi maging ng kanyang ispir itw al na kalikasan.
Ayon kay Scheler, ang moral na kilos ay nagaganap kung ang isang tao ay pumipili ng isang halaga kapalit ng iba pang mga halaga. Ang
paghuhusga sa pagiging mabuti o masama ng kilos ng tao ay nakasalalay sa pagpili ng pahahalagahan. Sa mga gaw aing maituturing ng sariling
konsensya bilang mabuti, nakikita na mas pinipili ang mataas na halaga kaysa sa mababang halaga. Sa kabilang banda, maituturing na masama ang
isang gaw ain kung mas piniling gaw in ang mas mababa kaysa sa mataas na halaga. Maaaring gamiting halimbaw a ang paninigarilyo lalo na ng isang
kabataang katulad mo. Ito ay maaaring nagdudulot ng kasiyahan sa pakiramdam at pagtanggap mula sa iba pang mga kabataan. Ngunit maituturing
195
bang mas mataas na halaga ang kasiya-siyang pakiramdam at pagtanggap kaysa sa pagpapahalaga sa sariling kataw an na itinuturing na templo ng
Diyos? Sa kabilang dako, may mga taong napapabayaan ang pangangataw an at ang kalusugan dahil sa paglilingkod sa kanyang kapw a na
nangangailangan. Kahit napapabayaan ang kanyang kalusugan ay nananatili pa ring mabuti ang kanyang gaw ain dahil mas mataas ang
pagpapahalaga sa pagtulong sa kapw a kaysa sa sarili.
Ang pananaig ng paggaw a ng mabuti, na nangangahulugan ng pagpili ng mas mataas na mga halaga, laban sa masama, ang nakapagpapataas
sa pagkatao ng tao. Ayon kay Manuel Dy, hindi dapat kalimutan ang pagiging obhektibo ng halaga. Maaaring hindi magtagumpay ang isang tao sa
pagtugon sa isang halaga; ngunit hindi nito mababago ang halaga lalo na yaong nasa mas mataas na antas. Ngunit sa ganitong mga pagkakataon,
hindi nasisira ang halaga kundi ang taong hindi tumugon dito.
Sa pagbuo ng pagkatao ng tao at sa pagkamit ng mas mataas na mga halaga, mahalagang malinaw sa iyo na nakasalalay ito sa pagkakaroon ng
sapat na kaalaman at kahandaan na pumili ng tama at batay sa mga moral na prinsipyo. Ikaw , nakahanda ka na ba?
Mga Tanong:
1. Sa anu-anong antas nabibilang ang iyong mga pinahahalagahan?
2. Saan nakasalalay ang pagbuo ng pagkatao ng tao at pagkamit ng mataas na mga halaga? Ipaliw anag.
3. Bakit mahalagang ibatay ang isasagaw ang pamimili ng pahahalagahan sa Hirarkiya ng Halaga?
196
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU)
Banal
Ispiritwal
Piniling Antas ng Mapanagutang
Halaga Pasya at Kilos
Pambuhay
Pandamdam
EU na dapat m ahinuha
Ang pinili nating uri ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga ay gabay sa makatotohanang pag-unlad ng ating pagkatao
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) (FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang sariling hagdan ng halaga batay sa Hirarkiya ng Halaga ni Max
Scheler. Kailangang tukuyin ng mga mag-aaral ang kanilang mga pinahahalagahan sa kanilang buhay at iaantas ito. Matapos isagaw a ang
gaw ain ay gagaw a ang mga mag-aaral ng isang pagninilay ukol sa maitutulong ng kaalaman sa konsepto ng hirarkiya ng halaga sa
pagpapaunlad ng pagkato. Mahalaga ang gaw aing ito upang mataya ng guro kung ganap ba ang naging pag-unaw a ng mga mag-aaral sa
ginaw ang pagtalakay. Sa ganitong paraan matutukoy din ng mga mag-aaral kung ano pa ang mga hakbang na kanilang kailangang
isagaw a upang mas mapataas ang antas ng kanyang halaga.
197
Pagganap
1. Gamit ang por mat na nasa ibaba, atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng kanilang sariling hagdan ng halaga batay sa hirarkiya ng halaga
ni Max Scheler.
2. Kailangan nilang tukuyin kung saang antas nabibilang ang mga pinahahalagahan nila sa kanilang buhay at isulat ang mga ito sa hagdan ng
halaga.
3. Matapos matukoy ang sariling antas ng halaga ay atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng mga angkop at tiyak na hakbang na kanilang
isasabuhay upang mapataas ang sariling antas ng halaga.
4. Kailangang itala ng baw at mag-aaral sa isang diary ang lahat ng kanilang mga karanasan, mga natuklas an at mga patunay ng pag-unlad sa
isang diary.
Pagninilay
Nakagagaw a ng isang pagninilay ukol sa maitutulong ng kaalaman sa konsepto ng hirarkiya ng halaga sa pagpapaunlad ng pagkato. (FU:
Pagbuo ng Sariling Pananaw)
Pagsasabuhay (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)

Nakasusulat ng isang liham sa mga kaibigan na humihikayat sa kanila na isabuhay ang mataas na antas ng halaga.
Subaybayan ang paglalapat ng mga angkop at tiyak na hakbang sa pagpapataas ng antas ng halaga sa pamamagitan ng pagtatala sa
journal ng lahat ng mga karanasan, natuklasan at ang patunay ng pag-unlad

Mga laraw an
Worksheet 1 (Ang Aking Hagdan ng Pagpapahalaga)
Sanggunian:
198
Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc.
Dy, Manuel Jr. The Philosophy of Value, the Value of Banal

Philosophy retrieved from
http://www.crvp.org/book/Series03/III-7/chapter_i.htm on
November 4, 2009 Ispiritwal
Scheler, Max. Translated by Frings, Manfred S. (1980) Pambuhay

Routledge & Kegan Paul Ltd. London. Problems of a Sociology
of Knowledge. Retrieved November 4, 2009 from Pandamdam
http://books.google.com/books?id=AdgOAAAAQAAJ&pg=PA1
4&dq=hierarchy+of+values+scheler#v=onepage&q=hierarchy
%20of%20values%20scheler&f=false on
Tong Keun- Min. A Study on the Hierarchy of Values. Retrieved

November 5, 2009from
http://www.bu.edu/w cp/Papers/Valu/ValuMin.htm
199
Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aking Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiim pluwensya sa Bilang ng araw /sesyon: 14
Halaga at Birtud para sa Paghubog ng Halaga
Mapanagutang Pagpapasya at Kilos
Antas 1
mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud.
Mga Paksa:
Halaga
Halaga
Sa Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Sa Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng
Halaga Halaga
Ang paglalapat ng mga panloob na salik sa pang-araw -araw na buhay ay Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panloob na salik na
gabay sa paggaw a ng mapanagutang pasya at kilos. nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga pagpapahalaga?
Mga Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng • nakapagbibigay ng puna sa mga kilos na nakikita mula sa mga tao
Halaga sa kanilang paligid
• Konsensya
• Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan • nakapagsusuri ng talambuhay ng mga taong kilala sa kanilang
• Pagiging Sesitibo sa Gaw ang Masama magagandang halimbaw a ng kabutihan
• Pagsasabuhay ng mga Birtud
• Disiplinang Pansarili • nakagagaw a ng mga tiyak na hakbang na ilalapat sa pang-araw -
• Moral na Integridad araw na buhay at pagpapasya na makatutulong sa paghubog ng
mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga
• nakasusulat ng isang artikulo na naglalaman ng mga tiyak na

hakbang sa paghubog ng panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa
200
paghubog ng halaga
Antas 2
Pagpapatatag ng mga panloob na salik na
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya sa ginaw ang Pagpapatatag ng mga
pamamagitan ng paglalapat ng mga natutunang pamamagitan ng: Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa
pamamaraan sa pagpapaunlad ng mga ito. Paghubog ng Halaga batay sa mga sumusunod
Pagpapaliw anag na kraytirya:
Pagpapaliw anag ng iba’t ibang salik na
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga • Angkop ang mga ginaw ang hakbang sa
pagpapatatag ng mga salik
Kraytirya
Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag ng mga • Angkop ang mga ginaw ang hakbang
panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa • Nakapagtala ng 3 – 4 mga hakbang sa
paghubog ng halaga baw at salik
• Nasubaybayan ang proseso ng paglalapat
Interpretasyon ng mga pamamaraan sa pagpapatatag ng
Pagsusuri ang talambuhay ng mga taong kilala mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya
sa kanilang taglay na mataas na antas ng sa paghubog ng halaga
halaga. • May kalakip na pagninilay at mga patunay
Kraytirya
Makabuluhan ang ginaw ang pagsusuri sa mga
talambuhay
Paglalapat
Paglikha ng isang artikulo na naglalaman ng
mga tiyak na hakbang sa pagpapaunlad ng mga
panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa
paghubog ng halaga
Kraytirya
Makatotohanan ang mga itinalang hakbang sa
pagpapaunlad ng mga panloob na salik na
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga

Pagbibigay-puna ang ilang mga balita mula sa
pahayagan (Hal., mga balitang nagpapakita ng
kaw alan ng aw a o panloloko sa kapw a)
201
Kraytirya
Makabuluhan ang mga ibinigay na puna sa
gaw ang masama na nabasa mula sa
pahayagan

Pagbibigay ng payo sa isang kaibigan na
walang direksyon ang buhay dahil hindi
naglalaan ng panahon upang mapalago ang
mga panloob na salik
Kraytirya
Tunay na makatutulong ang mga payong
ibinigay upang ituw id ang buhay ng isang
kaibigan
Pagkilala sa Sarili
Pagsusukat ng kakayahang ilapat sa kilos ang
mga hakbang na nilikha sa pagpapalago ng
mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa
paghubog ng halaga
Kraytirya
Nakagaw a ng mga patunay ng pagsasakilos ng
mga hakbang na nilikha sa pagpapalago ng
mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa
paghubog ng mga halaga
Antas 3
202
Aralin 3: PANL OOB NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA
Sa bahaging ito, magsusuri ang mga mag-aaral ng mga babasahin na naglalaman ng mga balita ng kasamaan. Hihingin ang kanilang
mga reaksyon ukol sa mga balita at ipababahagi ito sa klase. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy kung paano ipaliliw anag ng mga
mag-aaral ang mga posibleng dahilan sa paggaw a ng masama ng tao at kung ano sa kanilang pananaw ang magiging bunga ng patuloy na
paglaganap ng paggaw a ng masama ng tao. Kailangang ang mga ito upang matukoy kung gaano kalalim ang gagaw ing pagtalakay ng guro sa
aralin.
Pagsisiyasat
1. Magkalap ng mga masamang balita mula sa mga pahayagan (Hal. mga headline o balitang nagpapakita ng kaw alan ng aw a o panloloko sa
kapw a). Gupitin ang mga ito at gamitin sa klase.
2. Ilagay sa pisara ang mga ito at hingin ang reaksyon ng mga mag-aaral.
Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
3. Atasan ang isang mag-aaral na basahin ang nilalaman ng mga balita sa klase.
4. Hingin ang reaksyon ng ilang mga mag-aaral ukol sa mga nabasa.
5. Itanong ang mga sumusunod:
a. Bakit kaya nagagaw a ng ilang mga tao ang ganitong klaseng bagay?
203
b. Ano ang epekto sa sarili at sa kapw a ng ganitong mga gaw ain?

c. Ano ang nakikita mong magiging imahe ng mundo kung magpapatuloy ang ganitong gaw ain ng tao?
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP) (FU: Interpretasyon)
Sa bahaging ito, magsasagaw a ng pagsusuri ang mga mag-aaral ng talambuhay ng mga taong kilala dahil sa kanilang magagandang
halimbaw a. Ipatutukoy sa mga mag-aaral ang kanilang mga mabubuting katangian at ang mga patunay sa mga ito, ang kanilang kontrbusyon
para sa mundo at ang mga magagandang halaga ng mga ito na nais nilang tularan. Makatutulong ang gaw aing ito upang maunaw aan ng mga
mag-aaral ang sakripisyo na kaakibat ng paggaw a ng mabuti para sa kapw a. Matapos ang gaw aing ito, inaasahang may makukuha ang mga
mag-aaral na magandang aral na maaari nilang gamiting gabay sa pagpapaunlad ng kanilang pagkatao.
6. Ipagaw a sa klase.
a. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
b. Bigyan ang baw at pangkat ng laraw an at maikling talambuhay ng mga kilalang tao katulad nina:
1. Mother Teresa 3. Siddharta Gautama
2. Mahatma Gandhi 4. Martin Luther King
c. Ipabasa sa pangkat ang maikling talambuhay at ipatala ang mga sumusunod:
1. mabubuting katangian nila at mga patunay
2. kanilang naging kontribusyon para sa mundo
3. magagandang halagang taglay ng mga ito
4. mga nakaimpluw ensya sa kanila
d. Papiliin ang baw at pangkat ng taga-ulat na magbabahagi ng napag-usapan ng pagkat.
7. Tanungin:
a. Kung susuriin ang kanilang buhay, anu-anong mga paghihirap at pagsubok ang kanilang mga pinagdaanan at nalampasan upang patuloy
204
na maisabuhay ang mga halagang moral?

b. Sa iyong sariling karanasan, anu-ano ang mga kailangan sa proseso ng paghubog ng mga halagang moral?
c. Anu-ano ang nakaimpluw ensya sa kanila upang kanilang tularan at isabuhay?
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging Pagpapalalim, patutunayan ang pagiging katangi-tangi ng tao sa lahat ng mga nilikha ng Diyos. Bibigyang diin din ang
kaakibat na pananagutan ng tao sa pagpapaunlad ng kanyang pagkatao. Isa-isahin ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog
ng halaga, mga paraan sa pagpapaunlad ng mga ito at ang halaga ng patuloy na pagkilos para sa pag- unlad ng pagkatao ng tao. Bibigyang-diin
sa huling bahagi ng babasahin ang kahalagahan ng pagkakaroon ng matibay na pundasyon ng mga halaga lalo na sa isang kabataan. Malaki
ang maitutulong ng babasahiing ito upang mas malalim na maunaw aan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng patuloy na pagkilos para sa
pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga upang mapanatiling matatag ang paninindigan para
sa tama at mabuting kilos.
8. Ipabasa ang babasahin na “ Mga Panloob ba Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga”
MGA PANLOOB NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA
Anak ka ng Diyos, nilikha ka ayon sa Kanyang w angis. Sabihin man ng siyensya na nagmula ka sa lahi ng mga hayop at ang turing sa iyo ay
pinakamataas na uri ng hayop, alam mo sa sarili mo na iba ka sa iba pang nilikha Niya. Ipinanganak ang lahat ng tao na may kapasidad na kilalanin ang
tama sa mali, ang mabuti sa masama, ang dapat sa hindi dapat; isang biyayang alam natin na natatangi para sa isang taong katulad mo. Ngunit hindi
sapat na alam natin ang tama at mali, kapalit ng pagbibigay sa atin ng buhay sa mundo ay ang pananagutang buuin ang ating pagkatao at hanapin natin
ang ating tunay na layunin sa ating pagkalalang. Hindi tayo nilikha ng Diyos upang panoorin lamang ang ganda ng mundo o sirain ito. Nilikha tayo ng
Diyos upang hanapin ang katotohanan at gaw in ang kabutihan, hindi para sa ating sarili kundi sa ating kapw a na imahe ng Diyos.
Ang baw at tao sa mundo ay nagtataglay ng mga halaga, ngunit hindi nalilinang ang mga ito sa loob lamang ng isang magdamag. Dumadaan sa
205
masusi at matagal na proseso ng paghubog ang mga ito. At sa prosesong ito, may mga bagay na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga ito. Dito sa
mga impluw ensyang ito nakasalalay kung anong uri ng mga halaga ang mahuhubog sa isang tao.
May mga panloob na salik na nakaaapekto sa paghubog ng halaga ng tao. Ang mga salik na ito ay matatagpuan mis mo sa tao na nagtataglay ng
halaga.
Mga Panloob na Salik na Nakaiim pluwensya sa Paghubog ng Halaga
1. Konsensya. Naipaunaw a sa mga naunang aralin na sa pamamagitan ng konsensya nalalaman agad ng tao ang mabuti at masama sa konkretong
sitw asyon. Ito ang batas moral na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao. Ito ay ang praktikal na paghuhusgang moral ng isip - ang paghuhusga ng
isip kung mabuti o masama ang isang kilos.
Tulad ng isang batang pumapasok sa paaralan upang turuan ng maraming mga kaalaman, tulad ng kasanayan sa pagsasagaw a ng mga bagay
(hal. Pananahi o pagkukumpuni ng makina o sasakyan), kailangan din ng paglalaan ng panahon upang turuan o hubugin ang konsensya. Mahalagang
maunaw aan ang kahalagahan ng edukasyon ng konsensya.
Sa edad na anim o pito, nagsisimula na ang isang bata na makaunaw a na ang kanyang mga kilos ay maaaring maging kalugud-lugod sa mga
mahahalagang tao sa kanyang paligid o hindi. Nauunaw aan na niya na ang ilang mga kilos ay maaar ing magdulot ng pinsala sa kanyang kapw a at sa
mga bagay na nasa kanyang paligid. Dahil sa edad na ito nagsisimula nang mahubog ang kanyang kakayahang makaunaw a ng katw iran at matutong
mangatw iran. At sa ganitong kaagang yugto, napakahalaga ng bahaging maaaring gampanan ng mga magulang at guro para sa edukasyon ng
konsensya ng isang bata. Ayon kay Esteban (1990) maaaring gampanan ng mga magulang at guro ang mga sumusunod:
a. Makatulong sa isang bata upang masuri ang lahat ng bagay na kanilang ginagaw a, ninanais o hinahangad;
b. Mamulat sa kung paano inuunaw a ng isang bata ang tama at mali;
c. Maging bukas sa pagtanggap sa kanilang kabuuan, ano man o sino man ang mga ito;
d. Maiparamdam sa mga bata ang paggalang sa kanilang pagiging tao, at;
e. Maging mapagpasensya at matatag sa pagharap sa kanilang mga pagkakamali, maliit man ang mga ito o malaki at siguraduhin na lalakipan ang
206
pagharap na ito ng malalim na pag-unaw a.
Kung nahubog ka na gamitin ang tamang konsensya mula sa iyong paglaki bilang isang nagdadalaga/nagbibinata, napalalakas ang iyong
kakayahang makabuo ng moral na paghusga. Sa malalim na kakayahang ito nakasalalay ang paghubog ng tama at mataas na antas ng halaga.
2. Mapanagutang Paggam it ng Kalayaan. Marahil masaya ka sa yugtong ito ng iyong buhay dahil may mga bagay na malaya mo nang nagagaw a
ngayon. Namumulat ka na ngayon sa lumalaw ak na saklaw ng iyong kalayaan. Maaari ka na ring mamili kung gagaw in mo o hindi ang isang bagay.
Marahil, sinasabi mo sa iyong sarili, ito naman talaga ang esensya ng kalayaan, ang esensya ng pagiging malaya. Ngunit nagagamit mo ba nang
tama ang iyong kalayaan? Ano ba ang tunay na esensya nito? Masasabi lamang na naisasagaw a ang tunay na esensya ng kalayaan kung:
(a) nakikilala ang tama at mali at ibinabatay ang paghuhusga sa mga prinsipyong etikal at;
(b) sinusunod ng tao ang kanyang likas na kakayahang gaw in ang tama at iw asan ang masama ( Esteban, 1990).
Sa mga pagkakataong ito, saka pa lamang masasabing tunay na ginagamit ng tao ang kanyang konsensya at tunay na sinusunod ang batas
moral. Ang mga ito ang pangunahing sandigan sa paghubog ng halaga.
Sa maagang yugto ng pagkabata ay nararapat na gabayan ang isang tinedyer sa mapanagutang paggamit ng kalayaan. Maaaring gamiting
halimbaw a ang isang magulang na nagbibigay ng mamahaling regalo sa kanyang nakababatang anak. Nararapat na may kalakip na paalala na
kailangan niya itong ingatan at pahalagahan upang hindi ito masira o kaya naman ay maw ala. Maaaring ipabatid dito na kapag hindi niya ito iningatan
ay hindi na muli siya bibigyan ng iba pang regalo. Sa paraang ito, malalaman ang responsibilidad na kapalit ng pagtanggap niya ng laruan mula sa
kanyang magulang. Magiging dahilan ito upang hindi niya ito sirain o kaya ay pabayaan na maw ala at makuha ng iba pang mga bata. Sa maliit na
mga bagay na katulad nito natuturuan ang isang bata na maunaw aan na ang kalayaan ay may kakambal na responsibilidad.
Dapat maunaw aan ng isang tinedyer na katulad mo na mahalagang matutuhan ang mapanagutang paggamit ng kalayaan. Ito ang pangunahing
kakayahang kailangan upang makapagsagaw a ng tamang pagpapasyang moral at makapili ng tamang mga halaga.
207
3. Pagiging Sensitibo sa Gaw ang Masam a. Ang pagtukoy sa pangkalahatang kabutihan o kasamaan ng kilos ng tao ay masusukat sa pamamagitan ng
mga sumusunod:
a. layon (end) – tumutukoy sa layunin, dahilan o intensyon ng kilos at ng gumagaw a ng kilos
b. pamamaraan ( means) - ay ang mismong kilos o gaw a
c. mga pangyayari (circumstances) – konsiderasyon sa oras, lugar, paraan o ang tumutugon sa tanong na kailan, saan, paano o gaano
Kung ang lahat ng tatlong nabanggit sa itaas ay pawang mabuti, matataw ag na mabuti ang isang kilos. Ngunit kung ang isa man sa mga
ito ay masama, ang kabuuan ng kilos ng tao ay maituturing na masama kahit pa ang dalaw a dito ay mabuti. Halimbaw a, nais mong tulungan ang
iyong kaklase na maaaring bumagsak na sa matematika kung laya pinakopya mo sya sa oras ng pagsusulit. Nababalew ala ang buti ng iyong layon
dahil hindi maganda ang iyong pamamaraan ng pagtulong. Hindi pa rin matataw ag na tunay na mabuti ang iyong kilos.
Ang isang kilos na masama ay hindi maaaring ipagw alang-bahala. Ang kilos na katulad ng pananakit ng kapw a, pisikal man o emosyonal,
na nagiging paraan ng mga kabataang katulad mo upang magsaya o malibang; ang pangongopya sa pagsusulit, kahit pa tinatanggap nang “nor mal”
na gaw ain ng isang nagdadalaga/nagbibinata na katulad mo; ang pagkuha ng gamit na hindi sa iyo; ang pagsisinungaling, kahit pa tinataw ag mong
“w hite lies” ay masama at hindi nararapat na ipagsaw alang-bahala na lamang. Bilang kabataan, kailangang maging mulat ka kung masama ang
iyong kilos. Hindi katanggap-tanggap na dahil ang isang kilos ay madalas na ginagaw a ng marami ay maituturing nang nor mal o hind na dapat
ikabahala.
4. Pagsasabuhay ng m ga Birtud (Practice of virtues). Masasabi lamang na naging matagumpay ang pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapahalaga ng
iyong guro o ng iyong mga magulang kung tunay mong isinasabuhay nang paulit-ulit ang iba’t ibang mga birtud. Ito ang pinakamatibay na patunay na
naisaloob ng isang kabataang katulad mo ang moral na pagpapahalaga. At kapag isinasabuhay na ang mga pagpapahalaga, nangangahulugan ito na
unti-unti nang mahuhubog ang iyong kilos o gaw i (attitude) na siya namang mahalaga upang mahubog ang iyong magandang ugali o asal (behavior).
Ang moral na halaga ay dapat na mailapat sa anumang mahahalagang pagpapasya, aksyon o kilos. Mahalagang kasanayan din ito na makatutulong
upang mapaunlad ang iyong isip, hangarin at kilos.(Har ing, B.,1912)
208
Anumang kilos na isinasagaw a nang paulit-ulit ay maaari ng maging bahagi ng pang-araw -araw na buhay. Katulad ng paggaw a ng takdang
aralin, magiging bahagi na ito ng mga gaw ain sa araw-araw kung patuloy na isinasagawa. Maaaring pa ngang makaramdam ng kakulangan kung ito
ay hindi maisasagaw a.
5. Disiplinang Pansarili. Upang mahubog ang disiplinang pansarili, kailangan ng taong matutuhan ang mga sumusunod:
a. magsikap na mag-isip at magpasya nang makatw iran (rational)
b. maging mapanagutan sa lahat ng kanyang kilos
c. tanggapin ang kahihinatnan (consequence) ng pasya at kilos
d. gamitin nang w asto ang kanyang kalayaan
Ang paghikayat na magkaroon ng disiplinang pansarili ay maaaring isa sa pinakamahirap na gaw ain (task) na maaaring isagaw a ng isang
magulang o ng isang guro. Ito ay dahil hindi galing sa panlabas na mga impluw ensya na maaaring maidikta sa isang bata, kundi kailangang
manggaling sa kanyang sariling pagnanais na ito ay isagaw a. Hindi madali ang magkaroon ng pagpipigil sa sarili na gaw in ang mga bagay na
nakasanayan ng gaw in o sanayin ang sarili na isagaw a nang paulit-ulit ang mga birtud. Ang pagsasanay para sa disiplinang pansarili ay dapat na
magsimula sa mga unang taon ng isang bata, sa paggabay ng kanyang mga magulang o mga guro. Maaaring gaw in ang mga sumusunod:
a. Turuan ang isang batang mamuhay sa katotohanan at sanayin ang kanyang kakayahang gamitin ang tamang katw iran
b. Tulungan ang isang batang ipagpaliban ang anumang paghahangad sa mga bagay na para lamang sa pansariling kasiyahan (delayed
gratification)
c. Hikayatin ang isang bata na tumanggap o umako ng pananagutan
d. Turuan ang isang bata na magsakripisyo at makaranas ng paghihirap na pinananatili ang dignidad at puno ng pagtitiyaga.
6. Moral na Integridad. Ang moral na integridad ay mapananatili kung magiging matatag sa pakikibaka para sa katotohanan at kabutihan. Ito ay ang
pagsasaloob ng mga katotohanang unibersal at halagang moral. Nalilinang ito sa pamamagitan ng maingat na paghusga ng konsensya at
pagsasabuhay ng mga birtud.
209
Ang pagkakaroon ng moral na integridad, ayon kay Carter, S. (Olson, L.) ay bunga ng pagsasama ng mga sumusunod:
a. Masusing Pag-iisip batay sa Moral na Pamanatayan (Moral Discernment). Ito ang kakayahan ng tao na masuri at maihiw alay ang tama sa
mali. Ito ay nangangailangan ng pagmumuni sa kahulugan ng mabuti at masama at sa kung paano ito mailalapat sa sarili at sa kapw a.
Kasama din ang pagkakaroon ng kakayahan na bumuo ng paglalahat mula sa ginaw ang malalim na pag-iisip/pagsusuri (discernment)
upang makabuo ng sariling paniniw ala (convictions).
b. Matibay na Pagkapit sa Sariling Paniniwala (Consistent Behavior). Kung ang isang tao ay mayroong matibay na paninindigan sa sariling
paniniw ala (convictions), ang lahat ng kanyang kilos ay naaayon sa mga ito. Kahit maharap siya sa iba’t ibang sitw asyon sa paglipas ng
mahabang panahon, kapansin-pansin na ang kanyang kilos ay nananatiling matatag na nakakapit sa kanyang sariling paniniw ala.
c. Hayagang Paninindigan (Public Justification). Ito ang kakayahang ibahagi sa iba na ang tao ay kumikilos nang naaayon sa kanyang
sariling paniniw ala at ang paniniw alang ito ay bunga ng malalim na pag- iisip at matamang pagsusuri. Ang isang taong may moral na
integridad ay hindi nahihiyang gaw in ang anumang pinaniniw alaan niyang tama. Bukas din siya at tapat sa pagbabahagi ng kanyang mga
binabalak, ninanais at mga bagay na nagtutulak/nag-uudyok sa kanya upang gaw in ang isang bagay (motivations). Ang isang taong may
moral na integridad ay may tiw alang ibahagi sa ibang tao ang kanyang sariling paniniw ala na maaaring maging daan upang mahimok ang
ilan na maniw ala at makiayon.
May kasabihan na mas madaling hutukin ang isang puno habang ito ay bata pa lamang. Ang pagsasanay sa sarili na magpasya at kumilos nang
mapanagutan habang bata pa lamang ay kailangan lalo na sa kasalukuyang panahon. Maraming mga pangyayari sa ating lipunan na kailangan ng
katatagan at matibay na paninidigan na magpasya ayon sa moral na pamantayan. Maraming hamon na inihahain ang ating kapw a na kailangan ng
katalinuhan, katatagan at pananagutan. Sa modernong panahon katulad ngayon, mahalagang may matibay na pundasyong ang mga halaga. Kaya
kailangan simulan mo na. Isa rin itong hamon para sa iyo. Tutugon ka ba?
7. Tanungin ang mga mag-aaral

1. Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga?
2. Anu-anong mga kasanayan ang dapat na matutunan ng tao upang mapatibay ang pundasyon ng kanyang mga halaga?
210
3. Ano ang maitutulong ng paghubog ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga sa isang tinedyer na katulad mo?
EU na dapat na m ahinuha:
Ang paglalapat ng mga panloob na salik sa pang-araw -araw na buhay ay gabay sa paggaw a ng mapanagutang pasya at kilos
Panloob na Salik
Mapanagutang Pasya
Buhay at Kilos
211
Sa bahaging ito, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng mga tiyak na hakbang na iyong ilalapat sa pang-araw-araw na gawain at pagpapasya
na makatutulong sa paghubog ng baw at panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Magagamit na panukat ang gaw aing
ito kung ganap na naunaw aan ng mga mag-aaral ang aralin. Gayundin ay magsisilbi itong kanilang pansariling gabay sa pagkilos para sa
pagpapaunlad ng mga panloob na salik.
Sa Pagninilay, inaasahan ang mga mag-aaral na makasusulat ng isang artikulo para sa pahayagan ng paaralan na naglalaman ng mga
epektibong hakbang sa pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Makatutulong ang gaw aing ito
upang masigurong maibabahagi sa iba pang mga mag-aaral sa paaralan ang aral na kanilang natutunan mula sa aralin.
Sa Pagsasabuhay ay inaasahang ilalapat ng mga mag-aaral ang ginaw ang mga tiyak na hakbang at kanilang itatala sa isang diary ang lahat
ng kanilang mga naging karanasan sa pasasagaw a nito. Sa ganitong pamamaraan, maar ing masigurong patuloy na ilalapat ng mga mag-aaral ang
kanilang mga natutunan sa kanilang pang-araw -araw na buhay.
212
Panuto: Gaw in ang tsart na nasa ibaba. Punan ang baw at kahon ng mga tiyak na hakbang na iyong ilalapat sa pang-araw -araw na gawain at
pagpapasya na makatutulong sa paghubog ng baw at panloob na salik. Gabay mo ang unang kahon (konsensya).
Konsensya Pagsasabuhay ng mga birtud

Halimbaw a:
•
• Susuriin ang aking konsensya bago magsagawa ng
pasya o kilos
Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan Disiplinang Pansarili

• •
Pagiging Sensitibo sa Gaw aing Masama Moral na Integridad

• •
Petsa ________________________
Hakbang na inilapat.
___________________
Detalye ng mga naging karanasan
__________________________________
__________________________________
Pagninilay (FU: Paglalapat) __________________________________
Napagtagumpayan ba ito? ___ Oo
Pasulatin ang mag-aaral ng isang artikulo para sa kanilang pahayagan sa ____Hindi
paaralan na maglalaman ng mga epektibong hakbang na kanilang nailapat upang Paliwanag
___________________________
mahubog ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga. __________________________________
__
Pagsasabuhay (FU: Pagkilala sa Sarili)
Atasan ang mga mag-aaral na ilapat ang mga hakbang na ginaw a para sa
paghubog ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng
213
halaga. Kailangan nilang itala sa journal ang lahat ng kanilang karanasan sa buong araw na may kinalaman dito. Ipagaw a ito sa kanila sa loob ng
isang linggo. Gamiting halimbaw a ang pormat sa sa kanan
Mga Kakailanganiing Kagam itan; (websites, software, m ga aklat at worksheets)
Mga sipi ng masamang balita mula sa pahayagan

Mga laraw an
Worksheet 3: Tsart para sa mga hakbang sa paghubog ng panloob ng salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga
Mga Sanggunian:
o Esteban, Esther J. (1990). Education in Value: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers
o Haring, Bernard (1912). The Virtues of an Authentic Life: A Celebration of Spiritual Maturity. Missouri. Liguori Publications
o Olson, Leanne M. The Relationship between Moral Integrity, Psychological Well Being and Anxiety. Retrieved from
www.charis.w lc .edu/publications/charis_spring02/olson.pdf on November 20, 2009
o Quito, Emerita S. (1989). Fundamentals of Ethics. Manila. De La Salle University Press
214
Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aralin 4: Mga Panlabas na Salik na Nakaiim pluwensya sa Bilang ng araw /sesyon: 13
Aking Halaga at Birtud para sa Paghubog ng Halaga
Mapanagutang Pagpapasya at
Kilos
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad ng
mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. mga Birtud
Mga Paksa:
Halaga
Halaga
Sa Aralin 4: Panlabas na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng
Sa Aralin 4: Panlabas na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Halaga
Halaga Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panlabas na salik na
Ang pag-unaw a sa mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya ng nakaiimpluw ensya sa paghubog ng pagpapahalaga?
pagpapahalaga ay nakatutulong upang maging mapanuri at mapanindigan
ang tamang pasya at kilos sa gitna ng mga nagtutunggaliang impluw ensya.
Mga Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng • Natutukoy ang iba’t ibang mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya
Halaga sa paghubog ng halaga gamit ang puzzle
• Pamilya at Paraan ng Pag-aaruga sa Anak
• Guro at Tagapagturo ng Relihiyon • natutukoy ang mga kontr ibusyon ng baw at panlabas na salik sa
• Mga Kapw a Kabataan paghubog ng pagkatao ng tao
• Pamana ng Kultura
• Katayuang Panlipunan- Pangkabuhayan • nakagagaw a ng isang plake ng pagkilala para sa lahat ng mga taong
215
• Media nagkaroon ng malaking bahagi sa paghubog ng halaga lalo na ng mga

Kahalagahan ng Paghubog ng mga Panlabas na Salik na kabataan
Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga
Mga Hakbang sa Pagpapaunlad ng mga Panlabas na Salik na • naiisa-isa ang mga positibo at negatibong impluw ensya ng mga
Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga panlabas na salik na maaaring makaimpluw ensya sa paghubog ng
sariling mga halaga
• nakagagaw a ng isang “Watchlist” na maglalaman ng mga Positibo at

Negatibong Impluw ensya na haharapin sa loob ng isang linggo at
pagtatala kung ano ang ginaw ang pagtugon sa mga impluw ensyang ito
Antas 2
Pagsasabuhay ng pagiging mapanuri at Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan Pagtataya sa ginaw ang pagsasabuhay
pagiging mapanindigan sa mga pasya at ng: batay sa mga sumusunod na kraytirya:
kilos sa gitna ng mga nagtutunggaliang
impluw ensya ng mga panlabas na salik na Pagpapaliw anag • Natutukoy ang lahat ng mga
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Pagpapatunay na malaki ang bahaging ginagampanan ng positibo at negatibong impluw ensya
mga panlabas na salik sa paghubog ng halaga ng mga panlabas na salik
Kraytirya • Makatotohanan ang mga itinalang
Makabuluhan ang mga ibinigay na patunay sa malaking impluw ensya
bahaging ginagampanan ng mga panlabas na salik sa • Makabuluhan ang mga itinalang
paghubog ng mga halaga impluw ensya
• Angkop ang mga impluw ensya sa
Interpretasyon baw at salik
Pagsusuri ng mga halaga upang mataya kung gaano kalaki
ang naging impluw ensya ng mga panlabas na salik sa
paghubog nito
Kraytirya:
Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri sa impluw ensya
nga baw at panlabas na salik sa paghubog ng halaga
Paglalapat
Paggaw a ng isang “watchlist” ng mga positibo at negatibong
impluw ensya ng mga panlabas na salik na
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga
216
Kraytirya
Natukoy ang lahat ng mga posibleng positibo at negatibong
impluw ensya ng mga panlabas na salik sa paghubog ng
sariling mga halaga

Pagsusulat ng pagninilay ukol sa kontribusyon ng mga
panlabas na salik sa paghubog ng kanyang sariling halaga.
Kraytirya
Makabuluhan ang nilalaman ng isinulat na pagninilay

Pagsusulat ng liham sa isang kaibigan, kaklase o kakilala na
magbibigay dito ng lakas ng loob na at katatagan sa
pagharap sa nagtutunggaliang impluw ensya ng mga
panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng
mga halaga
Kraytirya
Tunay na makatutulong ang nilalaman ng liham upang
mapatatag ang kalooban ng isang kaibigan, kaklase o
kakilala
Pagkilala sa Sarili
Pagtukoy ang sariling mga halaga na naimpluw ensyahan ng
mga panlabas na salik
Kraytirya
Ang mga natukoy na halaga ay tunay na may direktang
kaugnayan sa salik na nabanggit
Antas 3
Plano ng Pagtuturo – Pagkatuto
Aralin 4: MGA PANLABAS NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA
217
Sa bahaging ito, magbubuo ng puzzle ang mga mag-aaral, ang baw at puzzle ay makabubuo ng isang panlabas na salik. Makatutulong
ang gaw aing ito upang mataya kung kilala ng mga mag-aaral salik na ito. Kailangan ang pagtatayang ito para sa susunod na mga gaw ain.
Matapos na mabuo ng lahat ang puzzle ay magsasagaw a naman ng “w ord association”. Kailangang matukoy ng mga mag-aaral ang mga
salitang angkop o mayroon kaugnyan sa mga salik na nabanggit sa unang gaw ain. Sa bahaging ito naman ay susukatin kung batid ng mga
mag-aaral ang mga impluw ensya o kontribusyon ng mga salik sa paghubog ng mga halaga. Matataya sa bahaging ito kung gaano kalalim ang
gagaw ing pagtalakay sa susunod na bahagi ng plano ng pagkatuto.
Pagsisiyasat
1. Ipagaw a ang gaw ain.
a. Hatiin ang klase sa 6 na pangkat.
b. Ibigay sa baw at isang pangkat ang mga piraso ng puzzle
na kanilang pagtutulung-tulungang buuin.
c. Bibigyan ng guro ang baw at pangkat ng 3 – 4 na minuto
upang buuin ang puzzle.
d. Ang pangkat na mauunang makabuo ang itatanghal na
panalo, ngunit ang mga natitirang pangkat ay kailangan
pa ring tapusin ang pagbubuo ng puzzle.
e. Iraranggo ang baw at pangkat. May sapat na puntos na
ibibigay ang guro batay sa kanilang ranggo
a. Ano ang nabuo ninyong laraw an mula sa inyong puzzle?
218
b. Ano ang sinisimbolo nito?

c. Ano ang bahaging ginagampanan ng mga ito sa iyo bilang mamamayan?
3. Maghanda ng mga salita na maaaring iugnay sa mga laraw an na kanilang nabuo sa puzzle.
4. Idikit ang mga laraw an sa kanang bahagi at mga salita sa kaliw ang bahagi. Gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba.
Bonding
Pagdarasal
Kaalaman
impormasyon
Pagiging
konserbatibo
Pag-aaway
Kapit sa
patalim
219
a. Atasan ang mga mag-aaral na ilagay sa tapat ng angkop na laraw an ang salitang sa kanilang palagay ay maaaring iugnay sa laraw an.
b. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral upang gaw in ito sa pisara.
c. Matapos maipw esto lahat ng salita at tingnan kung tama ang kanilang mga ginaw a.
a. Ano ang ginamit ninyong batayan sa pag-uugnay ng salita sa sinisimbolo ng laraw an?
b. Ano ang kanilang bahaging ginagampanan sa iyong buhay?
B. MGA KARANASAN TUNGO SA (FIRM-UP)
Isa namang pangkatang gaw ain ang susunod sa bahaging ito. Susukatin ang kanilang pagiging malikhain sa pangkatang gaw ain na ito.
Gagaw a ang baw at pangkat ng isang plake ng pagkilala. Ang pagsusulat ng nilalaman ng plake na ito ay ibabatay sa kalalabasan ng gagaw ing
talakayan sa pangkat ukol sa mga sumusunod: pagtukoy sa mga halagang kadalasang nahuhubog sa tulong ng salik na ito at sa kung paanong
paraan ito nakatutulong sa pag-unlad ng pagkatao ng tao. Makatutulong ang gaw aing ito upang maging bukas ang lahat sa pagbabahagi ng
kanilang mga kaalaman at karanasan ukol sa paksa. Mahalaga din ang gaw aing ito upang imulat ang mga mag-aaral na hindi lahat ng
imluw ensya ng mga panlabas na salik ay para sa kabutihan ng tao.
6. Panatilihin ang mga mag-aaral sa kanilang pangkat.

Pangkat 1: Pamilya
Pangkat 2: Guro at Tagapagturo ng Relihiyon
Pangkat 3: Mga Kapw a Kabataan (peers)
Pangkat 4: Pamana ng Kultura
Pangkat 5: Katayuang Panlipunan- Pangkabuhayan (socio-culturalbackground)
Pangkat 6: Media
7. Ipagaw a ang gaw ain.
a. Atasan ang mga mag-aaral na magdala ng mga sumusunod na kagamitan:
Lumang kahon o karton (mula sa mga tindahan)
220
Glue
Gunting
Panulat ( pentel pen)
Mga pangkulay
Ruler
b. Kailangan nilang suriin ang salik na naatas sa kanilang pangkat upang
Iginagawad ang
matukoy ang mga halagang kadalasang nahuhubog sa tulong nito.
PLAKE NG PAGKILALA
c. Kailangan din nilang tukuyin kung sa paanong paraan ito nakatutulong sa sa
pag-unlad ng kanilang pagkatao.
________(Salik)________
d. Ang lahat ng kanilang napag-usapan sa pangkat ay ibabahagi sa klase sa
sa kanyang kontribusyon sa
pamamagitan ng paggaw a ng isang “Plake ng Pagkilala” paghubog ng mga halagang
e. Gamitin gabay ang halimbaw a na nasa kanan. ___________________
______________________
8. Itanong: na labis na nakatulong upang
Mga Gabay na Tanong: __________________________
1. Ano ang nakita ninyong halaga o importansya ng baw at salik sa ______________________
Iginawad ngayon ika - ____ ng
paghubog ng pagkatao? ________, 20___.
2. Anu-ano ang mga impluw ensya ng mga ito sa iyo na nagamit mo sa
iyong mga pagpapasya o kilos? Ibahagi sa klase.
M ga lagda
3. Ano ang maaaring maging epekto ng kakulangan sa paggabay o
pagpatnubay ng mga mahahalagag tao sa iyong paligid?
221
Sa bahaging Pagpapalalim, tatalakayin ang kahalagahan ng pagpapabuti ng mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng
mga halaga. Bibigyang-diin ang halaga ng bahaging ginagampanan ng baw at salik sa lahat ng tao. Tatalakayin kung ano ang pinakamahalagang
kontribusyon ng baw at isang salik sa paghubog ng pagkatao. May kalakip ding mga tulong na mga pamamaraan sa pagpapaunlad ng mga ito.
Kasama din sa babasahin ang ilang mga paalala na maaaring magsilbing gabay para sa mga mag-aar al upang maging mapanuri sa pagtanggap
ng mga impluw ensya mula sa mga panlabas na salik. Makatutulong ang babasahing ito upang maitanim sa isip ng mga mag-aaral na ang ang
paghubog ng tama at mataas na antas ng halaga ay nakasalalay sa maingat na paghuhusga sa pagpili ng mga halimbaw a mula sa ating kapw a.
MGA PANLABAS NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA
Ang tao ay likas na nilikhang isang panlipunang nilalang. Bahagi na ng kanyang buhay ang pakikitungo sa kanyang kapw a, at ang lahat ng tao ay
nahubog bilang isang ganap na tao sa tulong ng mga tao sa kanyang paligid. Mahalaga man o hindi gaanong mahalaga ang bahaging kanilang
ginagampanan sa iyong buhay, ang lahat ay may kani-kanyang bahaging ginagampanan sa paghubog ng iyong mga halaga at ng iyong pagkatao.
Katuw ang ng mga panloob na salik na nakatutulong sa paghubog ng iyong halaga ay ang mga panlabas na salik. Sila ay kabahagi mo sa
napakarami mong mga karanasan, katuw ang mo sa pagharap sa maraming suliraning sa buhay. Wala silang pagdaramot na ibinibigay ang bahagi ng
kanilang sarili upang buuin ang iyong sariling pagkatao. Maaaring maging magandang impluw ensya sa iyo dahil sa kanilang magandang halimbaw a,
ngunit maaari ding magdulot ng hindi magandang impluw ensya kung hindi mababantayan o mapipigilan. Ang iba’t ibang mga salik na nasa ibaba ay
hango sa aklat na isinulat ni Esteban (1990).
Mga Panlabas na Salik na Nakaaapekto sa Paghubog ng Pagpapahalaga
1. Pamilya at Paraan ng Pag-aaruga sa Anak. Ang pamilya ang pinakanatural at pinakamahalagang tagapagpaganap ng pagpapahalaga. Ang
222
pamilya din ang una ang pinakaepektibong paaralan ng edukasyon sa pagpapahalaga. Ang mga magulang ang kauna-unahang nagsilbing guro
sa ating tahanan, sila na una nating nasilayan sa ating pagdating sa mundo at ang unang taong nagturo sa ating ng pagmamahal dahil sa
kanilang mga halimbaw a. Sa kanila natin unang naramdaman na tayo ay mahalaga, sa kanila natin unang natutunan na magpahalaga hindi
lamang para sa ating sarili kundi mas higit para sa ating kapw a. Sa kanila natin natutunan ang pagbibigay at pagbabahagi, ang kahalagahan ng
pag”appreciate” at ng dignidad, ng paggalang at pagmamahal.
Nakikita natin ang napakalaking bahaging ginagampanan ang ating pamilya sa paghubog ng ating pagpapahalaga. Sila ang may
tungkuling gabayan ang isang bata na kilalanin, unaw ain, isapuso, iangat at isabuhay ang pangkalahatang katotohanan. Tungkulin din nilang itur o
ang mga prinsipyong moral sa pamamagitan ng kanilang pansariling kaisipan, salita at ugali maging pangkaraniw an man o mahirap ang sitw asyon
sa pang-araw -araw na buhay. Ngunit hindi ito kakayanin ng mga magulang lamang, mahalagang katuw ang ang mga anak sa pagkamit ng
layuning ito. At saka pa lamang masasabing tunay na naging epektibo ang edukasyon sa pagpapahalaga sa tahanan kung tunay na nabubuo ang
magandang relasyon ng magulang at ng kanilang mga anak.
2. Guro at Tagapagturo ng Relihiyon. Habang lumalaki ang isang bata, lumalaw ak din ang kanyang mundo at lumalaw ak ang kanyang kapw a.
Sa panahon na ang isang bata ay nasa paaralan naroon ang kanyang pangalaw ang magulang at siya ay masayang nakikibaka sa kanyang
pangalaw ang tahanan. Katulad ng mga magulang sa tahanan, malaki din ang bahaging ginagampanan ng guro sa paghubog ng pagpapahalaga.
Malaw ak sa inaakalang tanging pagtuturo ng kaalaman, kailangang katuw ang ang mga guro sa pagtutur o sa mga mag-aaral ng katotohahan. Ang
isang guro ang makatutulong sa isang bata upang mas mapalaw ak ang kanyang isipan at maunawaan ang halos w alang hanggan nitong
kakayahan na makakalap ng karunungan. Sa paaralan natututunan ang pagkakaroon ng kahandaan sa pagharap sa mga sitw asyon at
pagsasagaw a ng mga pasya gamit ang kaalaman sa tama at mali, dito matututunan ang pagkakaroon ng katatagan na mapanatili ang moral na
prinsipyo sa gitna ng mga pagsubok at nagtutunggaliang mga halaga. Ang magtutulak sa isang bata upang tunay na mahalin ang katotohanan at
upang isabuhay ang halaga ay sa pamamagitan ng pagtingala sa isang gurong itinuturo at isinasabuhay ang magandang halimbaw a sa harap ng
isang mag-aaral.
3. Mga Kapw a Kabataan (Peers). Sa mga panahong w ala sa paggabay ng mga magulang at guro ang isang bata, ang kanyang kahalubilo ay ang
kanyang kapw a kabataan. Sa huling yugto ng pagiging bata at sa maagang yugto ng kanyang kabataan, isa sa may malakas na impluw ensya sa
223
isang bata ay ang kanyang kapw a kabataan.
Dahil sa dumadaan ang isang kabataang katulad mo sa yugto ng emosyonal at panlipunan na pagbabago, nagiging masidhi ang iyong
pagnanais na tanggapin ka lalo na ng iyong kapw a kabataan. Nais mong maging bahagi ng isang pangkat, ang maramdaman na ikaw ay kanilang
tinatanggap, ang makilalang kabahagi. Nakatutulong ito upang mas mapataas ang iyong tiw ala at pagpapahalaga sa iyong sarili. Mahalaga para
sa isang kabataang katulad mo ang magkaroon ng mataas na antas ng tiw ala at pagkilala sa sarili, makatutulong ito upang hindi ka maging
mahina sa paglaban sa masamang impluw ensyang dulot ng iba pang mga kabataan. Ang ilang mga batang maaaring maitur ing na may mahinang
personalidad ay ang mga kabataang madaling pasunurin na gaw in ang anumang bagay para lamang matanggap ng pangkat. Sa kabilang dako,
kung mataas and iyong tiw ala sa iy ong sarili, mas madali para sa iyo ang magpasya batay sa iyong moral na paninindigan. Sa ganitong
pamamaraan, ikaw ang maaaring lider ng pangkat, ang kanilang maging halimbaw a, ang kanilang magiging impluw ensya.
Kahit pa gaano kalakas ang naging impluw ensya sa iyo ng iyong magulang at mga guro, maaari pa r ing maw ala ang mga ito sa isang
iglap dahil sa iyong mga kapw a kabataan. Kung kaya kailangan na maging labis na maingat at matatag ka na labanan ang masamang
impluw ensyang maaari nilang maidulot sa iyo. Kailangang mapanatili mong matatag ang iyong moral na prinsipyo upang mapanindigan mo ang
iyong mga pagpapahalaga.
4. Pam ana ng Kultura (Cultural Heritage) at Im pluwensya ng Kapaligiran o Lipunan. Habang lumalawak ang mundong ginagalaw an ng isang
kabataan, lumalaw ak din ang maaring makaimpluw ensya sa paghubog ng kanyang mga halaga. Sa dami ng iba’t ibang mga halagang maaaring
makita mula sa iyong lipunang ginagalaw an, nararapat na taglay mo ang kahandaan upang pumili ng karapat-dapat na halagang tutularan at
isasabuhay. Tanggapin natin ang katotohanan na dahil sa pagbabagong dulot ng modernong panahon sa pamumuhay sa lipunan, may ilan na
nakakalimutan ang mga moral na prinsipyo kapalit ng pag-unlad. At sa pamumuhay sa ganitong ur i ng kapaligiran ay nangangailangan ng
katatagan sa pagkapit sa pansariling moral na pamantayan. Kailangang isaisip na ang tunay na esensya ng pamana ng kultura ay ang
pagkakaroon ng mataas na antas ng panlipunanang pagbabago na nakamit dahil sa paghubog ng kaisipan upang humanap ng karunungan at
katotohanan at sa pagsasanay ng kalooban na piliin ang mabuti, isabuhay ang birtud at iangat ang Batas Moral.
5. Katayuang Panlipunan-Pangkabuhayan (Socio-Economic Background). Isa sa pangunahing karapatan ng tao ay ang matugunan ang kanyang
224
mga pangunahing pangangailangan. Kailangan niya ng sapat na nutrisyon, damit, matitirahan, gamot, pahinga at iba pa. May malaking kaugnayan
ang pagtugon sa mga pangangailangang ito sa paghubog ng halaga ng isang bata. Ayon kay Esteban (1990) dalaw ang panlipunan-
pangkabuhayang kondisyon ang maaaring nagiging hadlang sa edukasyon sa pagpapahalaga; labis na kahirapan, kung saan hindi nakakamit ng
isang tao ang kanyang pangunahing pangangailangan; at labis na karangyaan, kung saan labis ang natatanggap para sa kanyang pansariling
pangangailangan. Ang dalaw ang kondisyon na ito ay parehong maaaring maging hadlang upang mapanatili o mas mapataas ang dignidad ng
isang bata, masiguro ang kanyang pangkabuuang pagbabago at maisabuhay ng bata ang mga birtud. Saan ka man nabibilang sa dalaw ang
kondisyon na ito, kailangang maunaw aan na dapat na panatilihin ang katatagan ng kalooban at laging panaigin ang moral na pr insipyo upang
patuloy na maiangat ang antas ng moral na halaga sa gitna ng ilang mga kondisyon na katulad ng nabanggit sa itaas. Kailangang taglayin ang
kakayahan upang ihiw alay ang tama sa mali at ang mabuti sa masama sa gitna ng kahirapan o labis na karangyaan.
6. Media. Sa kasalukuyang panahon, isa sa mga may pinakamalakas na impluw ensya sa isang kabataan ay ang media. Sa lunsod man ito o maliliit
na mga bayan ng bansa, pilit na inaabot ng modernisasyon at ng impor masyong dala ng media. Hindi natin maisasaisantabi ang magandang dulot
nito para sa tao, sa mabilis na uri ng buhay, mahalagang ang tao ay nakaaalam. Ngunit sa kabilang bahagi ng kagandahan nito ay ang panganib
na makaimpluw ensya sa isang bata lalo na yaong mga iresponsableng naipapahayag ng media.
Dahil sa ang mga halagang inihahain ng media, ang isang kabataang tulad mo ay kailangang maging kritikal sa pamimili ng mga
paniniw alaan at tatanggapin sa inihahain nito sa atin. Kailangang kang maging matatag at matalino sa iyong gagaw ing pagpapasya at pamimili.
Narito ang ilang mga kasanayang gagabay sa iyo sa aspetong ito ( Esteban, 1990)
1. Kailangang mapalaw ak ang iyong kaalaman ukol sa Pangkalahatang Katotohanan at Batas Moral na sumasalungat sa materyoso at
makasariling hangarin ng tao sa pagpatnubay ng mga magulang at guro
2. Kailangang sanayin ang iyong kaisipan upang masuri ang kalidad ng anumang impor masyon na tatanggapin o produktong tatangkilikin, at ang
pagsusuri sa halaga at magiging gamit nito
3. Pag-aralang pairalin ang pagtitimpi sa lahat ng pagkakataon sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng mga birtud
4. Matutong talikuran ang tuksong dulot ng mga patalastas, mga panooring nagpapakita ng imoralidad, pagiging malabis na bulgar at minsan ay
may kalasw aan
225
Kahit pa gaano katatag ang naitanim na impluw ensya ng sariling pamilya o ng guro sa paaralan, hindi maaaring maisaisangtabi ang panganib na
dala ng media upang mabago ang anumang pananaw at halaga na mayroon ang isang kabataang katulad mo. Masyadong makapangyarihan ang
tuksong dala nito upang ikaw ay sumunod o makiayon. Tandaan na kailangang mas lalong manaig ang katatagan ng sariling moral na prinsipyo at
pagpapahalaga.
Ang pagbuo ng piraso ng sarili ay kailangang maisagaw a na puno ng pag-iingat at higit sa lahat katalinuhan. Kailangang maitanim sa isipan na
mas mahalagang isagaw a ito sa ilalim ng paggabay ng mga mahahalagang tao sa iyong paligid, Ang paghubog ng tama at mataas na antas ng
pagpapahalaga ay nakasalalay sa kagalingan na piliin at pulutin na mga halimbaw a mula sa ating kapw a.
13. Tanungin:
1. Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga?
2. Ano ang kasanayan na dapat taglayin ng tao upang masigurong tama ang halagang tinatanggap mula sa mga panlabas na salik na
nakaiimpluw ensya sa paghubog
ng halaga?
May paninindgan sa
tamang pasya at
Mapanuri
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-
Kilos
unaw a (EU) Negatibong impluwensya Positibong impluwensya
EU na dapat mahinuha:
Ang pag-unaw a sa mga panlabas na salik na
226
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nakatutulong upang maging mapanur i at mapanindigan ang tamang pasya at kilos sa gitna ng mga
nagtutunggaliang impluw ensya.
Sa bahaging Pagganap, gagabayan ang mga mag-aaral na tukuyin ang mga positibo at negatibong impluw ensya ng baw at panlabas na salik
na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Makatutulong ito upang mataya kung gaano kamulat ang mga mag-aaral sa mga maaaring
impluw ensya ng mga panlabas na salik sa paghubog ng kanilang pagkatao.
Sa bahaging Pagninilay, tatayain ang law ak ng pagkatuto ng mga mag-aaral mula sa aralin. Kailangan nilang ibahagi ang mga konseptong
kanilang natutunan at sa kung paanong paraan nila to mailalapat sa kanilang buhay. Mahalaga ang bahaging ito upang masigurong tunay nilang
nakita ang kabuluhan nito sa kanilang buhay. Sa ganitong paraan lamang masisigurong magpapatuloy ang kanilang pagsasabuhay ng mga
natutunan mula sa aralin.
Sa bahaging Pagsasabuhay, gagaw a ang mga mag-aaral ng isang “Watchlist” na maglalaman ng mga Positibo at Negatibong Impluw ensya
na haharapin sa loob ng isang linggo. Kailangan nilang itala kung ano ang naging pagtugon nila sa baw at impluw ensya na ito. Sa pamamaraan na
ito, magiging mulat at maingat ang mga mag-aaral sa pagpili ng impluw ensyang tatanggapin at iiw asan.
227
Pagganap
14. Ipagaw a ang gaw ain:
Panuto:
Isulat sa mga kahon sa tapat ng baw at salik na napag-aralan na may impluw ensya sa paghubog ng halaga ang mga positibong impluw ensya
nito sa iyo at gayundin naman ang mga negatibong impluw ensya nito sa iyo.
Positibong impluwensy a sa paghubog Positibong impluwensy a sa paghubog

ng aking halaga ng aking halaga
_______________________________ _______________________________
Pamilya _______________________________ _______________________________
_______________________________ Guro at _______________________________
at Paraan
Tagapagt
ng Pag- uro ng
aaruga Negatibong impluwensy a sa paghubog Negatibong impluwensy a sa paghubog
ng aking halaga relihiyon ng aking halaga
sa Anak
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________

_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
Mga _______________________________ _______________________________
Kapw a Pamana ng
Kabataan
Negatibong impluwensy a sa paghubog Kultura Negatibong impluwensy a sa paghubog
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
228

ng aking halaga ng aking halaga sa kalikasan
_______________________________ _______________________________
Katayuang _______________________________ _______________________________
Panlipunan _______________________________ _______________________________
- Media
Pangkabuh Negatibong impluwensy a sa paghubog Negatibong impluwensy a sa paghubog
ayan ng aking halaga ng aking halaga
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
Pagninilay
PAGNINILAY
Pangalan _________________________________ Petsa___________________

Antas at Pangkat __________________ Paksa ___________________________
1. Mahalagang ideyang nakuha

___________________________________________________
___________________________________________________
2. Aking mga Katanungan
__________________________________________________
___________________________________________________
3. Paano ko magagamit sa ibang asignatura ang aking mga natutunan?
___________________________________________________
___________________________________________________
4. Paano ko mailalapat sa pang-araw -araw na buhay ang aking natutunan?
___________________________________________________
___________________________________________________
229
Pagsasabuhay:
Gumaw a ng isang “Watchlist” na maglalaman ng mga Positibo at Negatibong Impluw ensya na haharapin sa loob ng isang linggo. At itala kung ano ang
ginaw ang pagtugon sa mga impluw ensyang ito. Gamiting gabay ang halimbaw a sa ibaba.
Salik na may dala ng Ano ang impluw ensya? Positibo Negatibo Tugon
impluw ensya
Halimbaw a: Niyayang uminom ng alak Hindi sumama dahil alam kong magagalit ang aking mga
Kaibigan sa party ng isang kaibigan magulang at hindi maganda sa kataw an ang uminom ng alak
Mga Kakailanganing Kagam itan (websites, softw are, m ga aklat, worksheets)

Karton
Gunting
Ruler
Pangkulay
Panulat
Mga Sanggunian
o Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc.
230
Ikaapat na Markahan : Pagtatakda ng Mithiin Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan Bilang ng araw /sesyon: 10 araw
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang malinaw at makatotohanang pagtatakda ng
tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa sariling mithiin at ang mga paraan ng pagkamit nito
pagpapasya tungo sa tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng
mga pangarap
Paksa:
1. Mga Pangarap ng Kabataan
2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin
3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin
4. Mga Salik sa Pagpapasya
5. Mga Hakbang sa Pagpapasya
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikaapat na Markahan)
Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay Bakit mahalaga ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin?
nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng
tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap.
Sa Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan Sa Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan
Ang mga pangarap ng kabataan ay batayan ng kanilang mga Bakit mahalagaang pagkakaroon ng pangarap ng mga kabataan?
pagpupunyagi tungo sa makabuluhan at maligayang buhay
Nauunaw aan ng m ag-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
1. Pagkakaiba ng pangarap, panaginip at pantasya • Pagsusuri ng laraw an na nagpapakita ng pagkakaiba ng panaginip, pantasya
2. Kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap para sa hinaharap at pangarap
3. Mga katangian ng isang taong may pangarap • Nakapagtatala ng kanyang pangarap at natutukoy ang dahilan kung bakit ito
nabigyang katuparan o hindi nabigyan ng katuparan
• Nakasusulat ng hakbang kung paano bibigyan ng katuparan ang mga
pangarap
• Nakagagaw a ng pagninilay sa kabutihang dulot ng pagkakaroon ng pangarap
• Nakagagaw a ng sariling Kalendaryo ng Pagtamo ng Pangarap sa Buhay
Antas 2
231
Inaasahang Pagganap: Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Sa Antas ng Pagganap:
Paglalapat ng Pansariling Plano sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng ginaw ang paglalapat ng pansariling plano
Pagbibigay Katuparan sa Sar iling mga pamamagitan ng: sa pagbibigay katuparan sa sariling mga pangarap
Pangarap batay sa mga sumusunod na kraytirya:
Pagpapaliw anag
− Pagtalakay sa kahalagahan ng pagkakaroon • nakabanggit ang mga pangarap na nais matupad
ng pangarap • malinaw ang mga paraan upang matupad ang mga
− Pagtalakay sa iba’t ibang pangarap ng mga pangarap na binanggit
kabataan batay sa panayam o internet search • natukoy ang mga taong maaaring makatulong o
Kraytirya maging daan sa pagtupad ng mga pangarap
• Komprehensibo ang ginaw ang pagtalakay sa
kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap
• Malinaw ang katw irang binigay
• Angkop ang halimbaw a o sitw asyong binigay
bilang suporta sa katw iran
Interpretasyon
Paglalaraw an ng pagkakaiba ng pangarap sa
pantasya at panaginip
Kraytirya
• Malinaw ang paglalaraw an ng pagkakaiba ng
baw at isa
• Angkop ang mga salitang ginamit sa
paglalaraw a
Paglalapat
Paggaw a ng talaan ng mga pangarap at
nakabubuo ng hakbang sa pagsasakatuparan ng
mga ito
Kraytirya:
• Makatotohanan ang mga itinalang pangarap
• Malinaw ang mga paraan upang
maisakatuparan ang mga pangarap na itinala

Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole
232
France: To accomplish great things, we must not

only act but also dream.
Kraytirya:
• Makabuluhan ang ginaw ang paliw anag sa
pahayag
• Maliw anag ang palliw anag sa pang-sang-ayon
o pagtuol
• Mapanuri o critical ang argument
• Makatotohanan ang mga patunay sa mga
argumento

Pagsasalaysay ng sariling saloobin sa mga
kinahihinatnan ng mga kabataang hindi natukoy o
nalinaw an sa mga pangarap sa buhay
Kraytirya:
• Makabuluhan ang ginaw ang pagbabahagi ng
saloobin
• Natutukoy ang mabuting dulot ng
pagpapahayag ng damdamin sa iba
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay tungkol sa natuklasang
pagbabago sa pananaw tungkol sa pagkakaroon
ng pangarap
Kraytirya:
• Natukoy ang mga positibong pananaw tungkol
sa pagkakaroon ng pangarap
• Natukoy ang mga pagbabago sa pananaw
tungkol sa pagkakaroon ng pangarap
• Natukoy ang mga paraan upang
maisakatuparan ang mga pangarap
233
Antas 3
Plano ng Patuturo-Pagkatuto
Aralin 1: MGA PANGARAP NG KABATAAN
Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga panaginip, pantasya at
pangarap. Ipaalam sa kaniya ang kaibahan ng panaginip, pantasya at pangarap. Ipasusuri sa kanya ang kanyang mga naging pangarap
noong siya ay nasa murang gulang pa lamang at ang kanyang mga pangarap sa kasalukuyan.
Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano
ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) kaugnay ng aralin.
Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong
ng guro ang Mahalagang Tanong, “Bakit mahalagaang pagkakaroon ng pangarap ng mga kabataan? “ Inaasahan ding lilinangin ang Anim
na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
1. Pagsisiyasat (FU: Pagbuo ng Sariling

a. b. c.
Pananaw)
a. Pagsusuri ng laraw an ng batang
nananaginip, batang nagpapatansya, at
batang nangangarap
b. Pagsagot sa mga tanong
• Ano ang kaibahan ng nananaginip,
nagpapantasya at nangangarap?
• Ikaw ba ay mayroong pangarap?
234
• Ano ang kahalagahan ng iyong mga pangarap sa buhay mo sa hinaharap?
2. Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Pagkilala sa Sarili)
1) Itala ang mga pangarap mo noong ikaw ay lima hanggang sampung taon sa unang kolum. Sa ikalaw ang kolum, lagyan ng tsek ()
ang mga pangarap na natupad at ekis ()kung hindi natupad. Isulat ang mga dahilan kung bakit ito natupad o hindi natupad.
Mga Pangarap Noong 5 hanggang 10 Lagyan ng () natupad Dahilan
Taong Gulang () di natupad ang pangarap
Halimbaw a: Hindi nag-aral ng mahusay sa
Nangarap maging Valedictorian sa Mathematics
Elementarya
2) Sagutin ang mga tanong:

• Ano ang iyong naging damdamin noong hindi natupad ang iyong mga parangap:
• Ano ang iyong naramdaman noong natupad ang iyong mga parangap?
• Bakit mahalagang pagsikapang maisakatuparan ang mga pangarap? Ipaliw anag.
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP)
Sa bahaging ito ipalalahad ang mga ur i ng kanyag pangarap: kayang maisakatuparan ngayon, umaasang maisakatupuran at mahirap
isakatuparan at ang mga paraan upang matupad ang mga ito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-
aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling
Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-
unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-
unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
235
Pangkatang Gaw ain: (FU: Pagkilala sa sarli)

1. Paglalahad ng mga uri ng kanilang pangarap ngayon bilang kabataan at kung ano ang dapat nilang gaw in upang maisakatuparan ang mga ito.
Ang mga Pangarap Ko Ngayon Ang mga Pangarap Ko Ngayon Ang mga Pangarap Ko Ngayon
na Kaya Kong Maisakatuparan na Umaasang Maisakatuparan na Mahirap na Maisakatuparan
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
Dapat Gaw in: Dapat Gaw in: Dapat Gaw in:
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
__________________________ __________________________ __________________________
Mga Tanong
1) Nagbago ba ang iyong mga pangarap ngayong ikaw ay nagdadalaga o nagbibinata na? Ipaliw anag.
2) Paano mo binibigyang halaga ang iyong mga pangarap ngayon?
3. Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole France: To accomplish great things, we must not only act but also dream.
1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito ni Anatole France? Bakit?

2) Bakit mahalaga raw na hindi lang dapat basta kumikilos ang tao, mahalaga ring mayroon siyang pangarap? Patunayan
236
Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong
tanong/gaw ain upang sila’y magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May
nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang
mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang
pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan
din ng pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
• Babasahin
Ang Kahalagahan ng m ga Pangarap
Ang pangarap ay mula sa mga imahinasyon na ipininta sa iyong isip. Ang mga ito ay mga makukulay. Ibayong
ligaya ang iyong nararamdaman sa tuw ing binabalikbalikan mo ang mga ito. Tila humihinto ang mundo kapag nag-
uumpisa ka ng mangarap.
Ang pangarap ay kakaiba sa panaginip. Ang panaginip ay sandaling pangyayari habang ikaw ay natutulog. Ang
panaginip ay nagaganap habang ikaw ay tulog subalit kapag ikaw ay nagising, napuputol ang panaginip. Samantala,
ang pantasya naman ay likha ng malikhaing isip. Ito ay ang pagbuo ng mga sitw asyon o pangyayari ayon sa iyong
kagustuhan. Masarap ang magpantasya dahil lahat ng gusto mo ay posible. Halimbaw a, pwede kang magpantasya
na ikaw ay isang hari o reyna na ubod ng yaman. Subalit katulad ng panaginip, ito ay mapuputol din kapag bumalik ka
na sa tunay na katotohanan ng buhay. Kaya, mabuti ang mangarap at mag-ambisyon dahil ang mga ito ay maaaring
maging totoo sa hinaharap.
Ang mga pangarap ay may mahalagang papel sa pagtupad ng mithiin sa buhay. Ang mga pangarap ay motibasyon at inspirasyon upang
magsikap kang maabot ang mithiin sa buhay. Nasisilip mo sa iyong mga pangarap ang mga maaaring kahinatnan ng iyong mithiin sa buhay. Tila ito
237
isang “preview ” sa isang pelikula na nakikita mo ang maaaring kabuuang palabas.
Sinasabing sa pangarap, tinatanaw mo ang iyong kinabukasan. Kung ganoon, kinakailangang mangarap ang tao ng kongkreto at malapit sa
katotohanan. Ang pangarap na kongkreto ay paglalapit ng iyong sariling saloobin, kakayahan, pagpapahalaga at naisin sa buhay. Malapit sa
katotohanan ang iyong pangarap kung alam mo kung paano ito maisasakatuparan.
“Libre lang ang mangarap”, sabi sa isang kanta ng “Kamikazee”. Ngunit dapat magsikap kang maabot ito upang hindi dumating ang panahon na
manghinayang ka. Lumilipas ang panahon kaya dapat kung mayroon kang pangarap ngayon, umpisahan mo nang magplano upang maisakatuparan
ito.
Tandaan mo na ang taong may pangarap ay:
• handang kum ilos upang m aabot ito. Sa taong may pangarap, handa siyang magsumikap at magtiyaga upang marating ang mga ito. Siya ay
nagtatrabaho ng lubos. Maaga siyang gumising sa umaga at ginagaw a ang nakaatang na gaw ain para sa kanya. Hindi siya nagrereklamo kahit
na nahihirapan dahil alam niyang bahagi ng pagtamo ng kanyang mga pangarap ang kumilos at magtrabahod. Sinusunod niya ang mga payo ng
mga nakatatanda dahil alam niyang gabay ito sa pagtamo niya ng lubos na tagumpay. Hindi siya nagpapadala sa mga tukso at pambubuyo ng
iba dahil alam niyang mga balakid ito sa pagtamo ng kanyang mga pangarap.
• nadaram a ang higit na pagnanasa tungo sa pangarap. Lubos na nadarama ng taong nangangarap ang pagnanasang matupad ang mga ito.
Kaya sa tuw ing gigising siya sa umaga, masaya at positibo ang kanyang pananaw na matutupad ang kanyang mga pangarap. Hindi siya
nagdududa na matutupad niya ang kanyang mga pangarap. Ang ibang tao, sa sobrang pagnanasa sa pagtamo ng kanilang mga pangarap ay
iginuguhit o gumugumit ng mga laraw ang nagpapakita ng kaganapan ng kanilang mga pangarap. Idinidikit nila ito sa pinto ng kanilang silid o
malapit sa kanilang higaan upang paggising nila, ito ang inspirasyon nila sa maghapon nilang pagtatrabaho. Alam niyang hindi sagw il ang
kahirapan sa pagkamit ng kanyang pangarap. Alam din niyang ang kanyang mga kahinaan ay kaya niyang paglabanan upang lumutang ang
lakas ng kanyang pagkatao. Kaya para sa isang taong tumira at lumaki sa estero, dapat niyang madama ang higit na pagnanasa na makamit ang
kanyang mga pangarap. Para naman sa mapapalad na mayroong kabuhayan, dapat niyang gamitin ang mga ito sa mabuti niyang hangarin sa
238
buhay.
• nadaram a ang pangangailangang m akuha ang m ga pangarap. Ang paghahangad na makuha ang mga pangarap ay lubos para sa mga
taong naniniw alang kailangan nila ito sa kanilang buhay. Kaya nagsisikap sila ng lubos upang matamo nila ang mga ito. Ibayong sakripisyo ang
kanilang ginagaw a matupad lamang ito dahil naniniw ala silang kailangan nila itong gaw in. Halimbaw a, ang isang ama na pumupunta sa ibang
bansa upang magtrabaho ay nagsisikap na makaipon ng malaki upang maipadala sa kanyang pamilya. Alam niyang ang perang ipadadala niya
ay gagamitin ng kanyang mga anak upang sila ay makatapos sa pag-aaral. Ginagaw a ito ng isang ama dahil alam niyang kailangan niya itong
gaw in upang maganap ang kanyang pangarap na makapagtapos ng pag-aaral ang kanyang mga anak at magkaroon ng magandang buhay ang
mga ito. Kaya kahit anong lungkot ang kanyang nadarama sa pagkahiw alay sa kanyang pamilya, tinitiis niya ito at nagsasakripisyo upang
matupad lamang ang kanyang pangarap.
• naniniw ala na m agiging totoo ang mga pangarap at kaya niyang gaw ing totoo ang mga ito. Ang pagkakaroon ng paniniw ala na matutupad
ang mga pangarap ang siyang malaking kontribusyon sa pagsisikap ng tao. Dahil sa paniniw alang ito, lumalakas ang kanyang loob. Si Mar k
Bautista ay isa sa mga taong nagkaroon ng lubos na tiw ala na magkakatotoo ang kanyang mga pangarap. Noong sumakay siya ng barko
patungong Maynila upang sumali sa paligsahan sa pag-aw it, w ala siyang pamasahe. Nakiusap siya at naniw alang ang pagpunta niya sa Maynila
ay magkakaroon ng mabuting kaganapan. Naging pangalaw a lamang siya kay Sarah Geronimo sa patimpalak. Subalit hindi naw alan ng pag-asa
si Mark Bautista. Ginaw a niya ang lahat upang maging isang mahusay na mang-aaw it. Naging tagumpay siya dahil nabigyan siya ng
pagkakataong magkaroon ng sarili niyang pangalan sa larangan ng musika. Natupad din niya ang pangarap na mabigyan ng magandang buhay
ang kanyang pamilya.
Mga Tanong:
• Bakit mahalaga ang pangarap?
• Paano mo masisigurong matutupad ang iyong mga pangarap?
239
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a

EU na dapat Mahinuha:
Ang pangarap ng kabataan ay batayan ng kanilang mga pagpupunyagi tungo sa makabuluhan at maligayang buhay.
1. Interpretasyon:
• Pagbibigay ng kaugnayan ng mga pangarap sa pagtatakda ng mithiin
• Pagbibigay ng kahulugan ng aw iting: Am bisyoso ng Kam ikazee
Ang sarap sanang magkaroon ng Ka-love team ko ang lahat

Sapatos na lumilipad Nang magaganda at seksing artista
Spaceship, kotse ni batman Kissing scene kay aubrey miles o
X-ray shades at laser gun Angel locsin
Magic w allet na hindi nauubusan ng (Repeat Chorus 2x)

laman
Time machine (time machine) Di tulad sa tindahan
Babalik ang oras Walang utang, w alang listahan
Ngayon din Managinip at mangarap
Walang kang babayaran
Chorus:
Libre lang mangarap (Repeat Chorus)
Walang hanggan na pag-hiling
Libre lang mangarap Libre lang mangarap
Managinip ka habang gising Walang hanggan na pag-hiling
Libre lang mangarap
Ang sarap sanang maging bida Managinip ka
Sa sariling kong pelikula
Ninja, kumakain ng bala
Magaling sumayaw parang john
travolta
Pansinin: Ang aw it ba ay pangarap, panaginip o pantasya? Patunayan mula sa ginaw ang interpretasyon.
240
2. Pagpapatunay ng kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap sa buhay. ( Pagpapaliw anag)
Ang pangarap ay Magiging matatag ang isang

_____________________________ pangarap kung ________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________
Naniniw ala akong matutupad ang mga

Ang nahinuha kong konsepto sa paksa ay pangarap ko dahil ______________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
241
3. Pagbuo ng Sariling Kaisipan
Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole France: To accomplish great things, we must not only act but also dream.
Tanong:
1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito? Bakit?
2) Makabuluhan ba ang ginaw ang paliw anag sa pahayag?
Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunaw aan niya ang aralin.
Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan
ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng pagtatala ng mga
pangarap at mga paraan ng pagkamit nito. Inaasahan din ang pagsisikap na magamit ang natutunan sa aralin sa kanilang
gampanin bilang anak, mag-aaral at mamamayan.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-
Paglalapat
1. Pagganap
• Pagtatala ng mga pangarap sa buhay
• Paggaw a ng mga hakbang upang makamit ang mga pangarap sa buhay
242
Ang Aking mga Pangarap Ang Mga Hakbang na upang Makamit ang mga Mga Saloobin Upang Matupad ang mga
sa Buhay Pangarap sa Buhay Pangarap
Pagninilay
Pagsulat ng pagninilay sa mga kabutihang dulot ng pagkakaroon ng mga pangarap sa buhay
Panuto:
• Isulat sa journal ang mga kabutihang dulot ng pagkakaroon ng pangarap sa buhay
• Itala ang mga pagpapahalagang dapat isabuhay upang matupad ang mga pangarap
2. Pagsasabuhay
Paggaw a ng bituin sa baw at araw o panahon sa buhay na natatamo ang mga pangarap sa buhay.
Panuto:
• Kumuha ng isang kalendaryo.
• Gumaw a ng mga bituin mula sa mga makulay na papel.
• Sa baw at araw ng taon, idikit ang bituin kung sa palagay na nakagaw a ng isang bagay na nakakatulong o nakakaambag sa
pagtupad ng pangarap.
243
Kalendaryo ng Pagtam o ng Pangarap sa Buhay Buw an: Hulyo Taon: 2010

1. Halimbaw a: gumising ng
maaga para maging
maagap sa mga aralin at
maipamalas ang
pagpupuny agi sa pag-
aaral.

Paksa 1:
• http://www.istadia.com/article/robrobson/2, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
• http://www.bigsuccessx.com/dream.php, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
244
Ikaapat na Markahan : Pagtatakda ng Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Bilang ng araw /sesyon: 10 araw
Mithiin Mithiin
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang
tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin
mga pangarap
Paksa:
Sa Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng

Mithiin Sa Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Mithiin
Ang mga pamatayan sa pagtatakda ng malinaw at Bakit mahalagang sundin ang mga pamantayan sa pagtatakda ng malinaw at
makatotohanang mithiin ay nakatutulong upang magkaroon ng makatotohanang mithiin?
determinasyon at tuon sa pagkamit nito.
Nauunaw aan ng m ag-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
1. Kahulugan ng mithiin • Natutukoy ang pinakanatatanging mithiin sa buhay batay sa mga pangarap at
2. Anim na pamantayan sa pagtatakda ng mithiin natutukoy ang halaga nito para sa kanyang buhay
• Tiyak • Nakasusulat ng pansariling mithiin para sa:
• Nasusukat - pamilya
• Naaabot - paaralan
• Mahalaga - pakikipagkaibigan
• Nasasakop ng panahon - pamayanan
• May angkop na kilos - buhay ispiritw al
245
• Nakasusulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa pamantayan ng

pagtatakda ng mithiin
• Nakapagbibigay ng gabay sa kamag-aral sa pagsunod sa pamantayan ng
pagtatakda ng mithiin
Antas 2
Naitatakda ang pansariling mithiin gamit Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa Pagtataya ng ginaw ang pansariling mithiin batay
ang anim na pamantayan sa pagtatakda pamamagitan ng: sa mga sumusunod na kraytirya:
ng mithiin • Ang nilikhang mithiin ay:
Pagpapaliwanag Tiyak
Pagiisa-isa ng mga pamantayan sa pagtatakda ng Nasusukat
mithiin at naipaliliw anag kung bakit mahalagang Naaabot
maunaw aan ang baw at isa Mahalaga
Kraytirya: Nasasakop ng panahon
• Natukoy ang lahat ng mga pamantayan sa May angkop na kilos
pagtatakda ng mithiin at malinaw na naipaliw anag
ang baw at isa
• Angkop ang paliw anag sa bawat isa
Interpretasyon
Pagsusuri ng pagsasagaw a ng mga kabataan ng isang
proyektong pampamayanan o pampaaralan
(halimbaw a: pagluluto para sa mga batang kulang sa
timbang para sa buw an ng nutrisyon), batay sa anim na
pamantayan sa pagtatakda ng mithiin
Kraytirya:
• Makabuluhan ang ginaw ang pagsusuri sa
pagsasagaw a ng mga kabataan ng proyektong
pampamayanan o pampaaralan
• Nakaayon sa anim na pamantayan ng pagtatakda ng
mithiin ang isinagaw ang pampamayanano
pampaaralang gaw ain
Paglalapat
Pagtatakda ng isang pangmatagalang mithiin sa haiskul
246
batay sa anim na pamantayan ng pagtatakda ng mithiin

Kraytirya:
Makatotohanan ang itinakdang pangmatagalang mithiin

Pagbibigay ang pananaw sa pahayag ni Yogi Berro: If
you don’t know where you’re going, you might wind up
someplace else.
Kraytirya:
Makabuluhan ang ibinahaging pansariling pananaw
Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba

Pagsusulat sa journal ng damdamin ng isang taong may
determinasyon at tuon sa pagkamit ng mithiin
Kraytirya:
Makatotohanan ang isinulat na damdamin tungkol sa
isang taong may deter minasyon at tuon sa pagkamit ng
mithiin
Pagkilala sa Sarili
Pagsusuri ang sariling mga mithiin at natutukoy kung
nasusunod ba nito ang mga pamantayang natalakay at
nakasusulat ng repleksyon ukol dito
Kraytirya:
Mataman ang isinagaw ang pagsusuri sa sariling mithiin
Antas 3
247
Plano ng Pagkatuto
Aralin 2: ANG ANIM NA PAMANTAYAN SA PAGTATAKDA NG MITHIIN

Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa mga mithiin sa buhay. Pabalikan ang
pangarap na kanyang inilahad sa unang paksa at ipatukoy kung saan patungo ang lahat ng kanyang mga pangarap, ang kanyang mithiin.
Sa bahagi r ing ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito
tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at Kakailanganing Pag-
unaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam
nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, “Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdag
miithiin?Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
Pagsisiyasat
• Pagsusuri ng usapan ng dalaw ang mag-aaral tungkol sa kanilang mga mithiin sa buhay ( Pagpapaliw anag)
Hindi! Di ba
Gusto kong Gusto Talaga! mas mataas
maging kong Gusto mo ang doktor
nurse upang maging ring kaysa nurse.
makatulong doktor? maglingko O di mas
ako sa mga d sa mga malaki ang
maysakit maysakit? kikitain ko
kaysa sa iyo.
Pagsagot sa mga tanong

• Ano ang kaibahan ng naisin ng dalaw ang mag-aaral?
248
• Sino sa dalaw ang nag-uusap ang may mabuting naisin sa buhay? Bakit?
• Paano mo masisigurong mabuti ang naisin o tunguhin mo sa buhay?
• Kailangan bang may sunding pamantayan sa pagbuo ng mithiin o tunguhin sa buhay? Bakit?
1. Pagkilala sa Sarili
Panuto
• Balikan ang iyong isinulat na mga pangarap sa unang aralin, isulat ang mga ito sa kahon sa ibaba. Maaaring dagdagan ang kahon.
• Mula sa mga pangarap na ito, isipin kung ano ang iyong pinakanatatanging mithiin o goal sa buhay. Isulat ito sa pigurang biloghaba.
Sagutin ang mga tanong:

• Bakit ito ang iyong itinakdang mithiin?
• Ano ang iyong naging batayan sa pagtatakda ng iyong mithiin?
2. Nakapaglalahad ng sariling pananaw tungkol paniniw alang: “Walang permanente sa mundong ito, lahat ay maaaring magbago kaya maging ang
mangyayari sa hinaharap ay maaaring maiba kaya mahirap ang magtakda ng mithiin.” ( Pagbuo ng sariling pananaw )
249
3. Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa pagtatakda ng mithiin para sa sariling kapakanan kaysa sa nakararami, halimbaw a, ang naising
magpayaman kahit na hindi sa mabuting paraan ( Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba)
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
Sa bahaging ito ipalalahad ang mga uri ng kanyang pangarap: kayang maisakatuparan ngayon, umaasang maisakatupuran at mahirap
isakatuparan at ang mga paraan upang matupad ang mga ito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng
mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga
maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na
Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na
Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
Pagkilala sa Sarili
1. Pagtukoy sa sariling tunguhin sa buhay
Panuto
• Isulat sa loob ng pigurang biloghaba ang napili mong
mithiin o tunguhin sa buhay. Ang Aking Tunguhin o M ithiin sa Buhay
_________________________________________
• Isulat sa baba nito ang mga dahilang kung bakit M ahalaga ito dahil
mahalaga ang iyong mithiin o tunguhin sa buhay _________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
Tanong _________________________________________
1) Ano ang iyong natuklasan sa iyong sarili mula sa _________________________________________
gaw ain?
2) Itinatangi mo ba ang itinakda mong tunguhin o mithiin sa buhay? Bakit?
3. Pagbahagi ng sariling pananaw .
Pagbibigay ang pananaw sa pahayag ni Yogi Berro: If you don’t know where you’re going, you mi ght wind up someplace else.
250
Tanong
1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito? Bakit?
2) Bakit mahalagang magkaroon ng direksyon ang iyong buhay?
3) Ano ang kinalaman ng mithiin sa direksyon ng iyong buhay? Ipaliw anag.
Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong
tanong/gaw ain upang sila’y magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May
nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat
ang kanyang natutuhan sa pagsasagawa ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging
kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng
pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
• Babasahin
ANG PANGARAP AT PAGTATAKDA NG MITHIIN
Tinalakay sa unang paksa ang kahalagahan ng pangarap. Ngayon, unaw ain mo ng lubos ang kahalagahan ng
mabuting pangarap para sa pagkamit ng itinakdang mithiin.
Sinasabing may mga taong nakuha na nila ang gusto nila sa buhay subalit hindi pa rin ganap ang kanilang
kaligayahan. Mayroon ngang nagbigay ng komento: “Sir, matanda na po kayo, bakit nagtatrabaho pa rin kayo?” Bakit
walang hanggan ang pagsisikap ng iba? Bakit w alang hanggan ang pag-ipon ng kayamanan ng ibang tao?
251
Marami at iba’t iba ang pangarap ng tao. Para sa isang mag-aaral, pangarap niyang mapunta sa unang pangkat, mapasali sa mga samahang
pampaaralan, maging bahagi ng mga gaw ain sa loob at labas ng paaralan, maging isang sikat na manlalaro ng paaralan, makilala bilang isang
mahusay na mag-aaral, maging paborito ng guro, at magtapos ng mayroong karangalan. Ang mga pangarap na ito ay mayroong dapat na puntahang
isang mithiin sa buhay upang magkaroon ng kabuluhan ang baw at pangarap.
Ang “goal” o mithiin ay ang pinakatunguhin o pinakapakay ng iyong nais na marating o puntahan sa hinaharap. Sa simpleng salita, ito ang
nais mong mangyari sa iyong buhay sa hinaharap. Para sa iyo, kung mararating mo ang iyong tunguhin sa buhay, magiging maligaya ka na.
Samakatw id, ang mithiin ang magbibigay ng direksyon sa buhay. Ang pag-abot ng mithiin ang magbibigay ng saysay sa iyong buhay. Ang
pagiging responsable o mapanagutan sa pagpili ng iyong mithiin ay ang pangunahin mong konsiderasyon. Isipin mo ang magiging kahihinatnan
ng iyong mithiin para sa iyong sarili at sa iyong kapw a. Kung maisasaalang-alang mo ang magiging kahihinatnan ng iyong mithiin, higit na
magkakaroon ng kahulugan ang iyong mithiin. Halimbaw a: nais mong maging isang mahusay na doktor upang makapaglingkod ka sa inyong
pamayanan dahil w alang klinika at doktor dito, higit na makabuluhan ang iyong mithiin. Kaya kung dumating ang araw at naging mahusay kang
doktor at nagaw a mo ang iyong naisin, magiging lubos ang iyong kaligayahan. Kung sakaling yumaman ka dahil hindi lamang mahihirap ang
iyong napagsilbihan, nagkaroon ka rin ng mga mayayaman na mga pasyente, ito ay malaking dagdag para sa iyo.
Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Mithiin
Upang magkaroon ng higit na pag-unaw a sa pagtatakda ng mithiin, alalahanin ang mga sumusunod na pamantayan. Sa english ito ay
tinataw ag na SMART A. S-specific, M-measurable, A-attainable, R-relevant, T-time-bound at A-action-oriented. Linangin natin ito sa w ikang
Filipino.
S – Specific o Tiyak. Tiyak ang iyong mithiin kung ikaw ay nakasisiguro na ito ang iyong nais na mangyari sa iyong buhay. Isipin mo kung
tuw i-tuw ina ay nagbabago ang iyong mithiin. Higit na makatitipid ng panahon at yaman kong tiyak ang iyong mithiin. Halimbaw a: nais
252
mong maging isang Doktor kaya kumuha ka ng kurso sa kolehiyo na patungo sa pagiging doktor subalit sa umpisa pa lamang sa
kolehiyo ay naisip mong maging Inhenyero na lamang. Lumipat ka ng kurso subalit ng kinukuha mo na ang kurso sa pagiging
Inhenyero ay nagbago na naman ang iyong isip at nais mo ay maging isang Accountant. Hindi ba inaaksaya mo ang iyong pera at
panahon?
M – measurable o Nasusukat. Una, nasusukat mo ang iyong kakayahang kumuha ng kursong nais mo. Sapat ba ang iyong mga marka
upang kunin ang kursong ito? Sumunod, sapat ba ang iyong perang gugulin para sa pagkuha ng kursong ito? Pangalaw a, nasusukat
mo ang iyong progreso sa pagsulong ng panahon patungo sa iyong mithiin. Halimbaw a: nais mong maging doktor. Matataas naman
ang iyong mga mar ka at kaya mong ipasa ang lahat ng asignatura dito. Subalit kapos ang inyong pera kaya kinailangan mong
magtrabaho habang nag-aaral kaya kunting asignatura lamang ang kaya mong kunin sa isang semestre. Marahil bago ka maging isang
ganap na doktor, malala na ang pangangailangan ng inyong pamayanan o marahil mayroon ng doktor na dumating sa inyong
pamayanan.
A – Attainable o Naaabot. Ang mithiin ay makatotohanan, maaabot at mapanghamon. Halimbawa: nais

mong maging doktor, makatotohanan ito para sa iyo dahil kaya mong maipasa ang lahat ng asignatura
kaya ito ay maaabot at mapanghamon sa iyo. Subalit kung lubha ang inyong kahirapan at imposibleng
matustusan ng iyong mga magulang ang iyong pag-aaral, medyo hindi ito makatotohanan. Ngunit kung
ikaw ay pursigido, maaaring mapanghamon ito sa iyo. Nararapat ang masusi mong pagpapasya para rito.
Kailangan mong ikonsidera ang maaaring maging hamon sa iyo kung itutuloy mo ang pagkuha ng kursong
ito.
R – Relevant o Mahalaga. Mahalaga ba ang iyong mithiing maging isang doktor? Kung ang iyong layunin ay
matugunan ang pangangailangan sa inyong pamayanan, mahalaga ito. Ngunit mahalaga ba ito kung ikaw
ay panganay at ang iyong mga magulang at kapatid ay umaasang giginhaw a ang kanilang buhay kung
makatapos ka ng pag-aaral? Marahil ay kailangan mong timbangin ang baw at panig upang makita mo ang higit na mahalaga para sa
253
iyo. Marahil, maaari mong isulat ang unang mahalaga para sa iyo, sumunod ay ang pangalaw ang mahalaga para sa iyo.
T – Time-bound o Nasasakop na Panahon. Isipin mo kung gaano katagal mo kayang matupad ang iyong mithiin. Bigyang pansin ang
haba ng panahong gugulin mo bago matupad ang iyong mithiin at ang pakay mo para rito. Ang haba ng panahong gugulin sa pagtupad
ng mithiin ay may implikasyon sa perang gagastusin mo. Ang haba ng panahong gugulin mo ay may kinalaman sa pagtupad ng iyong
layunin o pakay. Halimbaw a: gaano katagal maghihintay ang iyong mga mamamayan sa inyong barangay bago ka maging ganap na
doktor? O gaano katagal maghihintay ang iyong mga magulang at kapatid bago mo sila matulungan? Kailangan ng pagpapasya ng
may katalinuhan.
A – Action-oriented o May Angkop na Kilos. Ang pagpapahayag ng mithiin ay kailangang nasa pangkasalukuyang kilos. Nararapat ding
ito ay mga bagay na kaya mong gaw in. Iw asan ding ipahayag ito sa negatibong paraan o huw ag magtakda ng mithiin upang pasakitan
ang iba, gumanti sa iba o higitan ang iba. Halimbaw a: nais mong maging doktor kasi mas mataas ito sa mithiin ng
iyong kaklase. Huw ag mo ring hangarin ang maging doktor upang yumaman at makaganti sa mga kamag-aral na
kumukutya sa iyo. Huw ag mo ring hangarin na maging doktor upang pagdating ng panahon maipagyayabang mo ito
sa iyong mga kamag-aral. Sa madaling salita, maging positibo ang iyong mithiin upang ang kahihinatnan nito ay lubos
na kaligayahan.
Marahil lubos mo nang naunaw aan ang kahulugan ng mithiin at ang mga pamantayan sa pagtatakda nito.
Ngayon ay umpisahan mo ng suriin ang iyong sarili. Tanungin ang iyong sarili kung ano talaga ang iyong nais na
marating, matupad at layunin sa buhay. Suriin at piliin lamang ang mabubuting intensyon upang maging lubos ang patutunguhan ng iyong
mithiin.
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a

EU na dapat na m ahinuha:
Ang mga pamatayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nakatutulong upang magkaroon ng determinasyon at tuon sa
254
pagkamit nito.
1. Pagsagot sa mga sumusunod na tanong na hihinuha sa kahalagahan ng pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nakatutulong
upang magkaroon ng deter minasyon at tuon sa pagkamit nito. ( Pagpapaliw anag)
Mga Tanong:
• Bakit mahalagang magtakda ng mithiin sa buhay?
• Mahalaga bang sundin ang pamantayan sa pagtatakda ng mithiin? Ipaliw anag.
• Kung ikaw ay magtatakda ng mithiin, anu-ano ang dapat
mong ikonsidara?
3.
2. Nagagamit ang limang daliri at palad sa paghahalintulad sa 4.
2.
pamantayan sa pagtatakda ng mithiin ( Interpretasyon)
Panuto: Gamit ang iyong mga daliri at palad ihalintulad ito sa
pamantayan sa pagtatakda ng mithiin. Maaaring ibigay na suhestiyon 5
ang nasa ibaba. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging malikhain: hal.
maaaring pintahan nila ang kanilang mga daliri at kamay.
6.
1.
255
D. Pagganap, Pagninilay at Pagsasabuhay (TRANSFER)
Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunawaan niya ang
aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at
kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng paggaw a
ng pansariling mithiin sa pamilya, paaralan, pakikipagkaibigan, pamayanan, at buhay ispiritw al. Inaasahan din na sa pagtupad ng
mga gampanin sa buhay, mailapat ang mga natutunan sa aralin.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang mag-

1. Pagsulat ng pansariling mithiin para sa:
-pamilya
-paaralan
-pakikipagkaibigan
-pamayanan
-buhay ispiritw al
Panuto:
- Batay sa pamantayan sa pagtatakda ng mithiin, tayain ang ginaw ang pansariling mithiin. Lagyan ito ng tsek () kung ito ay tumutugon sa
pamantayan.
256
Ang Aking Pansariling Mithiin Para Tiyak Nasusukat Naaabot Mahalaga May Angkop May Angkop
sa: na Panahon na Kilos
1. Pamilya
____________________________
2. Paaralan
____________________________
3. Pakikipagkaibigan
____________________________
4. Pamayanan
____________________________
5. Buhay Ispiritw al
____________________________
2. Paggaw a ng isang layunin sa isang gaw ain sa bahay o pamayanan at ilapat ang pamantayan sa pagtatakda ng mithiin. ( Paglalapat)
Halimbaw a: maging aktibong kasapi ng choir sa simbahan

3. Pagsusuri ng pagtupad o pagsasagaw a ng isang proyekto sa pamayanan o paaralan (halimbaw a: pagluluto at pagpapakain sa mga mag-
aaral na mababa ang timbang sa panahon ng buw an ng nutrisyon). Ibatay ang pagsusuri sa pamantayan sa pagtatakda ng mithiin.
• Pagninilay
Pagsulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa pamantayan ng pagtatakda ng mithiin
- Ipagamit na gabay ang sumusunod na tanong sa pagsulat ng pagninilay sa journal:
a. Bakit kailangang maging tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, may angkop na panahon at may angkop na kilos ang iyong itatakdang
257
mithiin sa buhay?
b. Paano mo masisigurong ang iyong itinakdang mithiin ay nakasunod sa pamantayan?
c. Ano ang bagong kaalamang iyong magagamit upang maging maunlad na tao sa hinaharap?
• Pagsasabuhay
Pagbigay ng gabay sa kamag-aral sa pagsunod sa pamantayan ng pagtatakda ng mithiin.
Panuto:
- Mula sa ginaw ang pansariling mithiin para sa pamilya, paaralan, pakikipagkaibigan, pamayanan at buhay ispiritw al, magkaroon ng
dayalogo sa isang kamag-aral.
- Tayain ang ginaw ang pansariling mithiin batay sa mga pamantayan: tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, may angkop na panahon at may
angkop na kilos.
- Kung nahihirapan sa pagtataya, humingi ng tulong sa guro.
- Magbigay ng suhestiyon sa kamag-aral kung mayroong dapat idagdag o ayusin sa kanyang ginaw a.
Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Bilang ng araw /sesyon: 10 araw

Itinakdang Mithiin
Antas 1
mga pangarap
Paksa:
258
Sa Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin

Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay Sa Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin
ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito. Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang miithiin?
Nauunaw aan ng m ag-aaral ang : (Mga Kaalam an) Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
• kahulugan at pagkakaiba ng pangmadalian (short-term) at • natutukoy kung ang mga mithiin ay pangmadalian (short-term) o
pangmatagalan (long-ter m) mithiin pangmatagalan (long-ter m)
• kahalagahan ng pagkakaroon ng kakailanganing mithiin • natutukoy ang mga pagbabago sa mga itinakdang mithiin ang ang mga
(enabling goals) dahilan sa ginaw ang pagbabago
• mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin • nakagagaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang
Pangmatagalang Mithiin
• Nakasusulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa hakbang sa
paggkamit ng itinakdang mithiin
Antas 2
Paglalapat ng ginaw ang Balangkas ng mga Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan Pagtataya ng ginaw ang paglalapat
Hakbang sa Pagkamit ng isang ng: balangkas ng mga hakbang sa
Pangmatagalang mithiin (long-term) na pagkamit ng mithiin batay sa mga
nagpapakita ng mga pangmadaliang mithiin at Pagpapaliwanag sumusunod ng kraytirya:
mga hakbang sa pagkamit ng mga ito Pagpapaliw anag na ang mga hakbang sa pagkamit ng
itinakdang mithiin ay nakatutulong at nagbibigay direksyon a. May mga pangmadaliang
upang makamit ito mithiin
Kraytirya: b. May mga hakbang sa baw at
Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag sa kalahagahan ng pangmadaliang mithiin
pagtatakda ng mithiin c. May takdang panahon sa baw at
pangmadaliang mithiin
Interpretasyon d. Natukoy ang mga taong
Pagsasagaw a ng panayam sa mga tao sa pamayanan na may makatutulong sa kanya
magandang negosyo o hanapbuhay tungkol sa prosesong e. May kalakip na pagninilay
259
kanilang ginamit sa pagtatakda ng kanilang mithiin (Hal. doctor,

principal, hepe ng pulis, may-ari ng isang groserya o tindahan)
Kraytirya:
Kumpleto ang mga patunay sa isinagaw ang panayam
Paglalapat
Paggaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang
Pangmatagalang mithiin (long-term) na nagpapakita ng mga
pangmadaliang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito
Kraytirya:
Makatotohanan at makabuluhan ang ginaw ang Balangkas ng
mga Hakbang sa Pagkamit ng mithiin

Pagbabahagi ang opinyon sa pahayag ni Fitzhugh Dodson:
Kung w ala kang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito,
tulad ka ng isang bar ko na may layag ngunit w alang
patutunguhan
Kraytirya
Makabuluhan ang ginaw ang pagbabahagi ng opinon ukol sa
pahayag
Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba

Pagsusulat sa journal ng naging karanasan sa isinagaw ang
panayam at nasasagot ang tanong na: “Ano kaya ang
damdamin ng isang taong nakamit ang kanyang mga mithiin at
tinatamasa ang tagumpay dahil dito?”
Kraytirya:
Makabuluhang nasagot sa ginaw ang journal ang lahat ng mga
ibinigay na katanungan
Pagkilala sa Sarili
Pagsusuri ang mga hakbang sa pagkakamit ng sariling mithiin
at natutukoy kung ang mga ito ba ay nasa tamang direksyon
batay sa napag-aralang mga hakbang
Kraytirya:
− Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri sa mga hakbang
260
− Natukoy na ang lahat ng mga mithiing ginaw a ay nasa

tamang direksyon batay sa napag-aralang mga hakbang
Antas 3
Aralin 3: MGA HAKBANG SA PAGKAMIT NG ITINAKDANG MITHIIN
Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga ginaw ang pagsisikap upang
matupad ang mga mithiin sa buhay. Mula sa kanyang mga mithiin, masusuri niya ang mga pangmadalian at pangmatagalang mithiin.
Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito
tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong (EQ) at Kakailanganing Pag-unaw a (EU)
kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito.
Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, “Bakit mahalagang sundin ang mga pamantayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin? “
Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
Pagsisiyasat
• Nakapaglalahad ng sariling pananaw tungkol paniniw alang: “Kung ano itinanim, siya ang aanihin.” (Pagbuo ng sariling pananaw )
Mga Tanong:
- Bakit hindi lamang kailangang maging marunong ka, kundi dapat ka ring maging matiyaga?
- Ano ang kinalaman ng pagiging matiyaga sa pagkamit ng iyong mithiin?
Panuto: ( Pagkilala sa Sar ili)
261
• Balikan ang iyong isinulat mithiin sa nakaraang aralin, isulat ito sa pigurang biloghaba.
• Punan ang hinihingi ng mga pigura nasa sa tapat ng iyong mithiin.
Kailan matutupad ang mithiin:

____________________________________________________________
Mithiin
____________________ Ang mithiin ba ay pangmadalian o pangmatagalan (short-term o long-
____________________
term)? Ipaliw anag.
____________________ ____________________________________________________________
____________________ ____________________________________________________________
____________________
____________________________________________________________
____
____________________________________________________________

• Mahalaga bang malaman kung pangmadalian o pangmatagalan ang mithiin? Bakit?
• Nais mo bang ayusin ang pagpapahayag ng iyong mithiin?
262
B. MGA KARANASAN TUNGO NG PAG- UNAWA (FIRM-UP)
Sa bahaging ito ipalalahad ang mga maaaring pagbabago sa kanilang mga itinakdang mithiin. Kinakailangang maunaw aan ng mag-
aaral na ang itinakdang mithiin ang magiging direksyon ng kanyang buhay kaya dapat itong masusing pag-isipan batay sa mga naunaw aan
sa mga naunang paksa. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay
tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa
bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan
ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan
ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
1. Paglilinaw ng tunay na mithiin sa buhay

Panuto ( Pagkilala sa
Sarili) Ngayon
• Muling isulat sa loob Kahapon

ng pigurang
Mithiin
parihaba ang iyong __________________________________________
Mithiin
mithiin. __________________________________________
____________________
Mga Dahilan ng Pagbabago/Mga Dahilan ng Di
____________________
• Isiping mabuti kong Pagbabago:
____________________
__________________________________________
ito na ang magiging ____________________
__________________________________________
____________________
tunay na mithiin sa __________________________________________
buhay. Isulat ang
tunay na mithiin sa ikalaw ang pigura at isulat ang mga dahilan ng pagbabago o hindi pagbabago sa itinakdang mithiin.
Tanong
1) Bakit kailangang isiping mabuti kung ang mithiin ay pangmadalian o pangmatagalan?
263
2) Ano ang kaugnayan ng pangmadaliang mithiin sa pangmatagalang mithiin?

2. Pagbabahagi ng opinyon sa pahayag ni Fitzhugh Dodson: Kung w ala kang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito, tulad ka ng isang
barko na may layag ngunit w alang patutunguhan
Tanong
1) Naniniw ala ka ba sa pahayag ni Fizhugh Dodson? Ipaliw anag.
2) Bakit mahalaga ang pagtatakda ng mithiin at mga hakbang sa pagkamit nito?
Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral s a pamamagitan ng mga mapanghamong
tanong/gaw ain upang sila’y magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan
ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang
natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-
aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-
aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
Babasahin
Ang Pangm adalian at Pangm atagalang Mithiin
Hindi lamang sapat na itakda ang mithiin kundi dapat ito ay itakda sa parehong
hangganan: pangmadalian at pangmatagalan. Tandaan:
• Ang pangmadaliang mithiin (short-term goal) ay maaaring makamit sa loong ng isang

araw , isang linggo, o ilang buw an lamang.
• Ang pangmatagalang mithiin (long-ter m goal) ay maaring makamit sa loob ng isang
semestre, isang taon, limang taon o dalaw angpung taon.
264
Ang pangmatagalang mithiin ay kanaraniw ang makahulugan at mahalagang mithiin. Iyon nga lamang, ang pagkamit ng pangmatagalang mithiin
ay malayong hinaharap. Ang resulta, naw awala ang tuon sa pagpapanatili ng positibong pananaw na makakamit ang mithiin sa hinaharap. Ang iba ay
pinanghihinaan ng loob at nagdududa na makakamit nila ang itinakdang pangmatagalang mithiin.
Dito nakatutulong ang pagtatakda ng kakailanganin m ithiin o enabling goal. Ito ay

espesyal na uri ng pangmadaliang mithiin dahil ito ay pantulong sa pagkamit pangmatagalang
mithiin. Ito ay may kinalaman sa pagkamit ng pangmatagalang mithiin. Ang kakailanganing
mithiin ay tila mga hagdang bato na magagamit na panukat ng pag-usad tungo sa pagkamit ng
pangmatagalang mithiin.
Halimbaw a, kung nais mong maging isang doktor at ikaw ay nasa unang taon sa
sekondarya, kailangan mo pang maghintay ng halos labing-apat na taon upang maging ganap
na doktor. Upang hindi ka mainip sa haba ng panahong dapat mong gugulin sa pag-abot ng
iyong mithiin, maaari kang maglagay ng mga kakailanganing mithiin o enabling goals. Maaar ing maging ganito ang porma ng iyong mithiin.
Mga Hakbang sa Pagkamit ng Itinakdangin
265
Mga Kakailanganing Mithiin
Mithiin:
Maging isang doktor

Magreview at ipasa na manggagamot sa
ang Medical Board aming pamayanan
kbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin Examination
Makakuha ng mataas
na iskor sa mga
Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga maaar ing mangyari sa baw at
pagsasanay
Kumuha
yugto patungo sa iyong mithiin. Halimbaw a, maaari ka ng
bang pumasok sa isang ospital kung sakaling hindi makayanan ng iyong mga magulang na
Kursong Medisina Maging Scholar
ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng scholarship? Ang pag-iisip ng ganito ay maaaring paraan upang maiw asan
mo na ang maaaring maging suliranin sa pag-abot ng iyong mithiin. Maan Mga Hakbang sa Pagkamit ng Itinakdang Mithiin
Makakuha ng
Kumuha ng mataas na marka
Kursong
Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga maaaring
Preparasyon sa
mangyari sa bawat yugto patungo Pumasa sa maaari ka bang pumasok sa isang ospital kung sakaling hindi makayanan
sa iyong mithiin. Halimbawa,
Kursong Medisina
Entrance Exam
ng iyong mga magulang na ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng scholarship? Ang pag-iisip ng ganito
ayMakatapos
maaaring ng
paraan upang maiwasan mo na ang maaaring maging
Magaw a ang mga suliranin sa pag-abot ng iyong mithiin. Maaaring sundin ang sumusunod
Sekundarya
eksperimento
na hakbang sa pagkamit ngSumali sa Science
itinakdang mithiin.
Club Mga Pangmadaliang Mithiin
Maipasa ang
1. Isulat ang iyong itinakdang mithiin. Muli suriin ang iyong itinakdang mithiin kung ito ay tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga,
pagsusulit
nasasakop ng panahon at may angkop na kilos. Tayain kung ito ay tumutugon sa pamantayang ito.
2. Isulat ang takdang
3. mong kumilos upang matupad ang iyong mithiin.
266
Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga
maaaring mangyari sa bawat yugto patungo sa iyong mithiin. Halimbawa, maaari ka bang pumasok sa isang ospital kung sakaling
hindi makayanan ng iyong mga magulang na ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng
scholarship? Ang pag-iisip ng ganito ay maaaring paraan upang maiwasan mo na ang maaaring maging suliranin sa pag-abot ng
iyong mithiin. Maaaring sundin ang sumusunod na hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin.
1. Isulat ang iyong itinakdang mithiin. Muli suriin ang iyong itinakdang mithiin kung ito ay tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga,
nasasakop ng panahon at may angkop na kilos. Tayain kung ito ay tumutugon sa pamantayang ito.
2. Isulat ang takdang panahon ng pagtupad ng iyong mithiin. Isulat kung kalian mo nais matupad ang iyong mithiin. Ang pagsulat
ng takdang panahon ay magbibigay sa iyo ng paalaala na kailangan mong kumilos upang matupad ang iyong mithiin.
3. Isulat ang mga inaasahang benepisyo mula sa itinakdang mithiin at sa paggawa ng plano para rito. Ang mga inaasahang
benepisyo ang iyong magiging inspirasyon upang magsikap kang matupad ang itinakdang mithiin. Narito ang ilan sa maaaring
maging benepisyo sa pagtatakda ng mithiin at sa paggawa ng plano para rito.
• Kung matamo mo na ang iyong mithiin, isa itong tagumpay. Magiging maligaya ka at ang iyong mga mahal sa buhay.
Madarama mong naging sulit lahat ng iyong paghihirap.
• Sa panahon ng pagsubok sa pagtatamo ng iyong mitin, magiging hamon ang mga ito para sa iyo. Higit kang magiging
malakas na tao at maisasabuhay mo ang mga moral na halaga tulad ng katatagan (fortitude), pagtitimpi (tempererance),
katarungan (justice) at maingat ng paghusga (prudence). Nagiging matatag ka sa mga suliraning susubok sa iyo sa
pagkamit mo ng iyong mithiin. Isasabuhay mo ang pagtitimpi upang hindi matukso sa mga bagay na hindi makatutulong
sa pagkamit ng iyong mithiin. Iiwasan mo ang mga bagay na magiging aksaya at hadlang sa iyong pagtatagumpay.
Magiging makatarungan ka para sa iyong sarili at sa iba dahil alam mo ang makabubuti sa iyong sarili at sa iyong
kapwa. Hindi mo hahayaang masayang ang pagod at hirap mo sa buhay. Higit sa lahat, magiging maingat ka sa
paghusga. Alam mong dapat kang maging isang mahusay na tao kaya dapat ang bawat pasyang gagawin mo ay
267
makatutulong upang ikaw ay magtagumpay.

• Kung nakasulat ang mithiin sa buhay, makagagawa ka ng mahusay na plano para maisakatuparan ang iyong mithiin sa
buhay. Ang planong ito ay mayroong mga layunin, hakbang sa pagkamit, takdang panahon at mga bagay na iyong
kailangan sa pagsasakatuparan nito. Tuwi-tuwina, maaari mong tingnan ang iyong plano upang alamin ang iyong mga
natupad kumpara sa iyong itinakda. Halimbawa: batay sa iyong plano, pagdating mo ng ikalawang taon sa sekundarya,
ikaw ay nasa unang pangkat. Subalit lumipat kayo ng tahanan at sa bago mong pinasukang paaralan, hindi ka nila
inilagay sa unang pangkat. Maaari mong ayusin (adjust) ang iyong plano batay sa bagong pangyayari dahil hindi mo ito
ninais. Kaya nga, higit na mabuting nakasulat ang iyong plano upang makita mong maaari mo pala itong ayusin.
• Maaari mong ilagay ang iyong sarili sa mga taong naging tagumpay kung matamo mo ang iyong mithiin sa buhay.
Maraming taong nasusulat sa iba’t ibang babasahin at napanonood sa telibisyon na naging tagumpay. Maaari mo rin
isama ang iyong sarili sa mga ito.
• Kung sa tuwing umaga ay nababasa mo ang iyong plano, nagkakaroon ka ng tiwala sa iyong sarili dahil alam mong
mayroong direksyon ang iyong mga ginagawa sa araw-araw.
4. Tukuyin ang mga maaaring maging balakid o hadlang sa pagtupad ng iyong mga mithiin. Maaaring napakadaling magtakda ng
mithiin, subalit kailangan ding isiping hindi ito ganito kadaling isakatuparan. Ma y mga hadlang tulad ng kakulangan sa
pananalapi at distansya ng paaralan at tahanan. Kailangang tukuyin ang mga balakid upang magkaroon ng lakas ng loob na
harapin ang mga ito.
5. Isulat ang mga maaaring solusyon sa mga balakid o hadlang na natukoy. Itala ang lahat ng posibleng solusyon upang ikaw ay
mayroong pagpilian.
mithiin at sa paggawa ng plano para rito. Ang mga inaasahang

268

Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito.
1. Pagsulat/paglalahad ng paliw anag tungkol sa kahalagahan ng pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Kahalagahan ng _____________________________
Kahalagahan ng
Pangmadaliang
_____________________________
_____________________________
Mithiin
Ang nahinuha kong konsepto sa paksa ay

_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________ _____________________________________
_____________________________ _____________________________________
_____________________________ _
_____________________________
_____________________________
_____________________________
269
2. Paglahad ng sariling pananaw sa paniniw alang, “Kung ano ang itinanim, siya ang aanihin” sa konteksto ng pagsunod sa mga hakbang sa
pagkamit ng pangmatagalang mithiin ( Pagbuo ng sariling pananaw )
3. Pagbahagi ng sariling damdamin tungkol sa pahayag ng mga taong nakalugmok sa kahirapan, naw alan ng pag-asa sa buhay at naniniw alang
wala na silang pupuntahan pa kundi ang habang buhay na kahirapan
ng balangkas ng hakbang sa pagkamit ng isang pangmatagalang mithiin.
Pagganap
1. Nakagagaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang Pangmatagalang Mithiin
Mga Hakbang sa Pagkamit ng Aking Pangmatagalang Mithiin

Ang Aking
_____________________________________________________
Pangmatagalang Mithiin:
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
____________________
_____________________________________________________
270
3. Pagsasagaw a ng panayam sa mga tao sa pamayanan na may magandang negosyo o hanapbuhay tungkol sa prosesong kanilang ginamit sa
pagtatakda ng kanilang mithiin (Hal. doctor, principal, hepe ng pulis, may-ari ng isang groserya o tindahan)
Pagninilay
Pagsulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa hakbang sa paggkamit ng itinakdang mithiin batay sa sumusunod na tanong:
1. Masaya ka ba sa
itinakda mong
mithiin?
2. Anu-ano ang
maaaring maging
benepisyo ng iyong
itinakdang mithiin?
3. Kung mayroong Mga Oportunindad sa
mga balakid sa Pagkamit ng Itinakdang Kung doktor ang aking ama, maaari
Mithiin kong magamit ang kanyang mga
pagtamo ng iyong Halimbaw a:
aklat at kagamitan kung
1. Doktor ang aking ama.
mithiin, paano mo magdodoktor din ako.
____________________
ito haharapin? ____________________
____________________
____________________
Pagsasabuhay
Pagtatala ng mga
oportunidad na maaaring
magamit upang matupad
ang itinakdang mithiin.
271
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga oportunidad at mga kagamitang handa para sa pagtupad ng itinakdang mithiin. ( Ipaunaw a sa mag-
aaral na maaaring maging daan ito sa madaling pagkamit ng kanilang mithiin.)
2. Ipasulat sa mga daan kung paano makatutulong ang mga ito sa maayos at madaling pagtupad ng itinakdang mithiin
Paksa 3
• ©2001 All Rights Reserved. H&H Publishing Company, Inc. http://www.hhpublishing.com/_onlinecourses/study_strategies/BSL/motivation/E5.html,
sinipi noong Nobyembre 12, 2009
• http://www.indianola.k12.ia.us/high-school/guidance.html, sinipi noong Nobyembre 12, 2009, Indianola High School I 1304 East First Avenue I
Indianola, IA 50125 I 515-961-9510 I Fax: 515-961-9519, w ebsite designed & maintained by EDJE Technologies
• http://www.careerliftoff.com/career_guidance.htm, © 2002 - 2007 career liftoff®, All Rights Reserved, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
• http://www.articlesbase.com/goal-setting-articles/5-w ays-setting-goals-w ill-improve-your-life-1768259.html, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
272
Ikaapat na Markahan : Pagtatakda ng Mithiin Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya Bilang ng araw /sesyon: 10 araw
Antas 1
mga pangarap
Paksa:
Sa Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya Sa Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya
Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang
ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito. miithiin?
1. Mga salik sa pagpapasya • natutukoy ang mga batayan sa pagpapasya

2. Ang mga Oportunidad at Nakahandang Kagamitan sa • nasusuri ang mga mga isinagaw ang pagpapasya
Pagpapasya • nasusuri ang pagpapasya sa pagtatakda ng mithiin
3. Paraan ng matalino at maingat na paggamit ng isip at kilos • nasusuri ang talambuhay ni US President Theodore Roosevelt
loob sa paggaw a ng pasya • nakagagaw a ng decison points diagram
• nakagagaw a ng tamang pasya
Antas 2
Nakagagaw a ng pagpapasya batay sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan Pagtataya sa mga ginaw ang pasya
mga salik nito sa pamamagitan ng Lifeline ng: batay sa mga salik sa pamamagitan ng
and Decision Points Diagram Lifeline and Decision Points Diagram
273
Pagpapaliwanag batay sa mga sumusunod na kraytirya:

Pagpapaliw anag ang kahalagahan ng pagsasaalang-alang ng
mga salik sa pagpapasya • Nagamit ang lahat ng mga salik
Kraytirya sa ginaw ang mga pagpapasya
Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag. • Nakagaw a ng malinaw na Lifeline
− Kahalagahan and Decision Points Diagram
− Nakapaglahad ng mga halimbaw a • May kalakip na pagninilay
• May kalakip na mga patunay
Interpretasyon
Pagsasagaw a ng pagsasaliksik sa mga tao sa tahanan, sa
paaralan, sa pamayanan, sa simbahan o pamahalaan na kritikal
na nagsusuri bago magsagaw a ng pagpapasya at tunay na
naisasaalang alang ang mga salik sa pagpapasya
Kraytirya
Natukoy ang mga magagandang katangiang taglay ng mga
taong ito na
May kalakip na mga patunay sa ginaw ang pagsasaliksik
Paglalapat
Paggaw a ng pagpapasya batay sa mga salik nito sa
pamamagitan ng Lifeline and Decision Points Diagram
Kraytirya
May patunay ng pagsubaybay sa mga ginaw ang pagpapasya
Nakita ang pag-unlad sa kakayahan sa pagpapasya

Pagsasagaw a ng panayam sa mga kamag-aral kung bakit
kailangang hindi magpadalus-dalos sa mga pagpapasya
Kraytirya
May kalakip na patunay ng ginaw ang panayam
Nakita ang magandang bunga ng ginaw ang panayam sa mga
ulat at patunay na kalakip nito
Pagdama at Pag-unawa sa damdamin ng iba

Pagsagot sa tanong sa journal: “Ano kaya ang mangyayari sa
isang taong padalus-dalos sa pagpapasya?” at pagsulat ng
payo kung paano ito mababago
274
Kraytirya
Nakapaglahad ng 3-5 epekto ng pagiging padalus-dalos sa
pagpapasya
Makabuluhan ang ibinigay na payo sa kaibigan
Pagkilala sa Sarili
Pagsusuri ang ilang mga pagpapasya at nasusuri kung
naisasaalang-alang ang mga salik sa pagpapasya na natalakay
Kraytirya
Nakagaw a ng ulat ukol sa ginaw ang pagsusuri
Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri ng sarili
Antas 3
Plano ng Pagkatuto-Pagtuturo
Aralin 4: MGA SALIK SA PAGPAPASYA
Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga paraan sa paggaw a ng pasya
mula sa iba’t ibang sitw asyon na maaaring naranasan na niya. Ipatukoy ang maituturing niyang pinakamalaking pasya na nagaw a sa buhay at
ang kinalabasan nito.
Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito
tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at Kakailanganing Pag-unaw a
(EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa
araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, “Bakit mahalagang sundin ang mga salik sa pagpapasya? “ Inaasahan ding lilinangin ang
Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
275
Pagsisiyasat (FU: Pagkilala sa Sarili)
1. Pagsusuri sitw asyon at pagtukoy kong alin o sino ang dapat na batayan sa paggaw a mo ng mga pasya
• Gusto mong sumama sa birthday party ng iyong matalik na kaibigan ngunit pumunta sa praktis ng ng grupo sa sayaw. Piliin sa mga nasa
ibaba kung alin o sino ang dapat na batayan sa paggaw a mo ng pasya:
Pagsuri ng Magbasa ng Aklat o

Sitw asyon: Isipin Internet: Basahin
kung alin ang kung ano ang dulot
prayoridad, ang ng pagpunta sa
pagpunta sa party o party at pagpraktis
pagpraktis ng ng sayaw .
Toss Coin: Ibato sa sayaw. Pagkonsulta sa mga
hangin ang barya, Kaibigan: Itanong sa
kung ulo o buntot, mga kaibigan kung
kung ulo, pupunta saan dapat
sa party, kung pumunta?
buntot pupunta sa
praktis Pagkonsulta sa mga
Magulang: Itanong
sa magulang kung
saan dapat
pumunta?
• Pagsagot sa mga tanong:

- Paano pinili ang nararapat na batayan sa pagpapasya?
- Anu-ano ang iyong isinaalang-alang sa pagpapasya?
276
2. Pagbibigay kahulugan sa pasyang batay lamang sa pagsunod iba (Interpretasyon)

• Pabigyang kahulugan ang sitw asyong ito:
Si Lovely ay laging sumasama kay Susan dahil naniniw ala siyang ito ang nagsasabi sa kanya ng mga dapat niyang gaw in. Kung saan ang
pangkat na nais puntahan ni Susan, sumusunod sa kanya si Lovely. Sabi pa ni Lovely, kung anong kurso sa kolehiyo ang pipiliin ni Susan,
iyon na rin ang kanyang gusto.
Mga Tanong:
- Ano ang iyong interpretasyon sa mga kilos at pagpapasya ni Lovely?
- Tama bang sumunod na lamang siya sa mga pasya ni Susan? Bakit?
- Ano ang iyong nahinuhang pananaw mula sa sitw asyon?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Pagkilala ng Sarili)

1. Pagsusuri sa pinakamalaking pasyang ginaw a noong nasa elementarya pa
Mga Tanong:
- Ano ang iyong naging damdamin habang ginagaw a ang itinuturing mong pinakamalaking pasyang nagawa mo sa iyong buhay noong ikaw
ay nasa elementarya?
- Nahirapan ka ba sa pagpapasya? Bakit?
- Naging tagumpay pa ang kinalabasan ng ginaw a mong pasya?
(FU: Pagkilala ng Sarili)

Panuto
2. Pagsusuri ng pagpapasya sa pagtatakda ng mithiin
- Balikan ang iyong itinakdang mithiin.
- Pumikit ng ilang minuto at isiping mabuti ang magiging kalabasan ng itinakda mong mithiin.
- Isipin mo ang maaaring maging reaksyon ng iyong mga magulang, kapatid at kaibigan sa iyong itinakdang mithiin.
277

• Kung hindi susuportahan ng iyong mga magulang, kapatid at kaibigan ang itinakda mong mithiin, itutuloy mo pa rin ba ito? Bakit?
• Ano ang iyong isinaalang-alang sa iyong pagpapasya?
Sa bahaging ito, susuriin at bubuo ng pananaw ang mag-aaral tungkol sa pagkakaroon ng deter minasyon sa paggawa
ng pasya at sa pagharap sa maaaring kalabasan nito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-
unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa
di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang
mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na
(kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at
mapanghamong gaw ain.
1. Basahin ang isang bahagi ng buhay ni Presidente Theodore Roosevelt ng Estados Unidos. (FU: Pagbuo ng sariling Pananaw)
Ipinanganak na mayaman si Theodore Roosevelt subalit siya ay mayroong mahinang paningin at pangangatawan. Nahihirapan siyang mag-
aral at hindi siya makasali sa mga laro ng kapwa niya bata. Gusto niyang maglaro ng football ngunit hindi niya magawa. .
Isang araw, nagmakaawa siyang isama sa isang laro ng pawang mga lalaki ang kalahok. Pinagsabihan siyang, hindi siya maaaring maglaro
dahil sa kalagayan ng kanyang kalusugan. Nasaktan siya kaya sinabi niya sa kanyang sarili, “Palalakasin ko ang aking katawan hanggang
maging isa akong ganap na manlalaro.”
Mabagal at matagal na pagsasanay ang kanyang ginawa. Unti-unti niyang sinikap na lumakas kahit na marami ang nagsasabing hindi niya
ito kaya. Dumating ang panahong naramdaman niyang malakas na siya kaya pumunta siya sa parteng Silangan at sumama sa buhay ng
mga nasa rantso. Halos maghapon siyang nasa kabayo hanggang siya ay hinangaan sa galing niya sa pangangabayo. Naging bahagi siya
ng isang pangkat na tinawag na “Rough Riders na lumaban sa giyerang Kastila-Amerikano.
Mga Tanong:
278
• Ano ang pinakamalaking pasya ang ginaw a ni Theodore Roosevelt noong siya ay bata pa at sa kabila ng pagpigil sa kanya ng mga taong
malalapit sa kanya?
• Naging tagumpay ba siya sa kanyang ginaw ang pasya? Patunayan
• Paano mo ihahalintulad ang karanasan ni Theodore Roosevelt sa pagkamit mo ng iyong itinakdang mithiin?
Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganin sa Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng
mga mapanghamong tanong/gaw ain upang sila’y magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin
ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa.
Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa
bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan
sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aar al na mataya niya ang
kaniyang natutuhan at kakayahan.
• Ipabasa ang babasahin sa mga mag-aaral
ANG MGA SALIK SA PAGPAPASYA
Ang bawat pangyayari sa buhay ng tao ay mula sa kanyang pagpapasya. Kaya, masasabing ang
tao ay gumagaw a ng pasya halos araw-araw. Maaaring ituring itong hindi gaanong mahalagang
pasya o pinakamahalagang pasya. Kung maaga kang gigising sa umaga, ito ay iyong pasya. Kung
hinayaan mo ang iba ang gumaw a ng pasya para sa iyo, ito ay pasya mo pa rin. Narito ang mga salik na
paggaw a ng pasya na maaari mong gamiting gabay sa paggaw a ng matalinong pasya.
• Im pormasyon – ang uri ng impor masyon na natatanggap ng tao ay nakaiimpluw ensya sa
279
kanyang pagpapasya. Maaar ing ang impor masyon ay mula sa mga nakasulat tulad ng pahayagan, aklat, magasin o polyeto. Maaari ring ang
inpor masyon ay napanonood tulad ng telibisyon, video clips, internet, computer, o pelikula. Maaari ring ang inpor masyon ay napapakinggan
tulad ng radyo, telepono o cellular phone.
Anumang impor masyon ang iyong makalalap, mahalagang suriin muna ang tunay nitong intensyon at kahulugan bago gumaw a ng pasya.
Halimbaw a, nakatanggap ka ng taw ag sa telepono na nadisgrasya ang iyong kaibigan at nanghihingi ng pera ang kausap mo. Bago ka
magpasyang magbigay ng pera ay alamin mo muna ang katotohanan tungkol sa inpor masyong iyong natanggap. Maaaring tumaw ag sa mga
kamag-anak o iba pang kaibigan nito. Maging maingat sa paggamit ng telepono at cellular phones. Iwasang basahin ang mga mensaheng
hindi ayon sa iyong edad. Kung natanggap ito ng hindi sinasadya, huw ag na itong pag-ukulan ng panahon. Huw ag ring ipasa sa iba ang mga
bayolente at malasw ang inpormasyong natanggap sa telepono o cellur phone.
Kaya mahalaga na masuri ang integridad ng babasahin, panoorin o pakikinggang inpormasyon. Sa modernong panahon, ang internet ay
napakadaling gamitin. Kahit saan ay makikita ang mga computer shops. Sinasakop ng internet ang lahat ng uri ng tao, bata o matanda. Ang
pagpili ng babasahin ay nasa taong gumagamit ng computer. Kaya maging matalino at maingat sa pagpili ng mga paksang babasahin at
kukunin sa internet. Itama sa iyong gulang ang mga inpor masyong babasahin. Magtanong sa mga magulang, nakatatandang kapatid, guro at
mga taong mapagkakatiw alaan kung tamang basahin ang mga artikulong sa iyong palagay ay para sa mga nasa husto ng gulang.
Isa pang paraan ng pagkuha ng impor masyon ay mula sa panonood ng telibisyon at video clips. Maraming kabataan sa ngayon ang nahihilig
sa mga palabas na bayolente at seksw al. Ang mga palabas na ito ay nagdudulot ng hindi magandang epekto sa kanilang pag-iisip,
pagsasalita at pagkilos. Madalas ang mga pagmumura at pagsasalita ng malasw a ay napupulot sa mga pelikula o programang hindi angkop
sa edad ng manonood. Mayroong mga nakalagay na “ Parental Guidance” ang mga programa sa telibisyon kaya nararapat na hingin ang
pahintulot ng magulang kung ito ay nararapat mo ng panoorin. Ayon sa pag-aaral ang sobrang bayolenteng palabas at laro sa mga computer
ay nagpapabilis ng pintid ng puso ng tao at nagdudulot ng hindi maayos na pagkilos. Hindi man sinasadya, nakukuha ang ilang kilos ng
karakter kaya lubhang delikado ito sa mga w ala pa sa hustong gulang.
280
• Sitw asyon – ang tao ay nagbibigay ng reaksyon sa baw at sitwasyon o pangyayari at kasunod nito ay ang
paggaw a ng pasya. Halimbaw a, nakita mo ang iyong dalaw ang kaibigan na nagtataw anan habang palihim
na tumitingin sa iyo. Maaaring mainis ka at lapitan sila upang pagalitan. Subalit kung mag-iisip kang mabuti
na w a la namang magandang maidudulot kung pagagalitan mo sila. Maaaring hindi mo na lamang sila
pansinin. Mahalagang suriin mo muna ang baw at sitwasyon o pangyayari bago tuluyang gumaw a ng pasya.
Ang reaksyong magalit, mainis o magtampo ay natural sa tao ngunit ang panatiliin ang galit, inis at tampo sa
iyong puso ay magdudulot ng masama sa iyong kalusugan kaya umisip ng paraan upang mabago ang
ganitong pakiramdam sa isang sitw asyon. Ang iyong pasya ay nararapat na may mabuting layunin,
intensyon at kalalabasan.
• Mga payo ng m ay higit na kaalam an – ang mag-aaral na nasa unang taon ay tinatayang nasa unang bahagi ng pagdadalaga o pagbibinata
(adolescence) kaya maraming pasya ang maaari mong gaw in sa panahong ito. Na rito ang
pagpapasya kung sinu-sino ang nararapat mong maging kaibigan, ang mga damit o kasuotang
babagay sa iyo habang ikaw ay nagdadalaga o nagbibinata, ang grupo o pangkat sa paaralan na
maaari mong salihan, ang mga lugar na nais mong puntahan, ang maaari mong maging libangan,
ang kursong kukunin sa hinaharap at ang iyong mithiin sa buhay. Dumarating sa panahong ito
ang pagkalito o pag-iisip kung ano ang dapat mong maging pasya. Nararapat na magkaroon ka
ng mahalagang tao na gagabay sa iyo sa paggaw a ng pasya. Ang payo ng mga magulang,
nakatatandang kapatid, guro, guidance counselor, tagapayong ispiritw al at mabubuting kaibigan
ay makatutulong sa iyo upang linaw in ang bawat sitw asyon o inpormasyon. Makatutulong sila
lalo na at w ala ka pa sa hustong gulang at nasa kalinga ka pa rin ng iyong mga magulang.
Ang m ga Oportunidad at Nakahandang Kagam itan sa Pagpapasya
Sa paggaw a ng pasya, mahalagang isaalang-alang ang mga oportunidad at mga nakahandang kagamitan sa iyong paligid. Maaaring buo at
281
ganap ang iyong kasanayan subalit w alang oportunidad at nakahandang kagamitan para sa balak o pinapangap mong kurso. Halimbaw a, gusto
mong maging isang astronaut subalit w ala namang opurtunidad dahil nasa malayo kang lugar, w alang unibersidad na malapit sa inyo na may kursong
ganito at higit sa lahat hindi handa ang mga kagamitang maaari mong pagsanayan.
Ang mga oportunidad ay ang mga pagkakataong maaaring gamitin upang maisakatuparan ang isang mahalagang pasya. Ang mga ito ay nasa
iyong paligid. Kung ikaw ay isang mahusay na pag-awit, opurtunidad ang iba’t ibang paligsahan upang malinang ang iyong husay sa pag-awit. Ang
kailangan mo lang gaw in ay maghanda at sumali sa mga paligsahang ito. Si Charice Pempengco ay mula sa mahirap na pamilya. Ang kanyang ina
ay mayroong talento sa pagkanta. Ito ay isang oportunidad para kay Charice sapagkat nahasaya siyang umaw il mula sa gabay ng kanyang
mapagmahal na ina. Ang kanyang ina na rin ang tumatahi ng mga damit na kanyang gagamitin sa paligsahan. Isang malaking oportunidad ang
dumating ng mapasali siya sa patimpalak sa isang telibisyon. Bagama’t pangatlo lamang siya sa paligs ahang ito, buong giting naman niyang pinakita
ang kanyang talento. Dahl dito, nagmalasakit ang isang tagahanga at nailagay sa internet ang kanyang mahusay na pagkanta. Ito na ang
pinakamalaking oportunidad sa kanyang buhay, ngayon ay kilala na siyang mang-aaw it sa buong mundo. Maligaya ang kanyang ina at si Charice na
nagkaroon ng mabuting bunga ang kanilang pagtitiyaga na marating ang kanilang itinakdang mithiin.
Sa kabuuan, ang tao ay mayroong isip (intellect) upang alamin at hanapin ang katotohanan. May kakayahan din ang isip na magsiyasat ng
mga pangyayari upang malaman ang katotohanan. Kaya niyang mangalap ng mga impormasyon upang gamiting patotoo o ebidensya sa kanyang
nais na malaman. May kapasidad ang taong suriin ang mga pangyayari o sitw asyon sa kanyang buhay. Hindi basta nagbibigay ng w alang
batayang reaksyon o pasya sa pagkakita pa lamang ng pangyayari o sitwasyon. Halimbaw a: nakita mong nag-uusap ang dalaw a ng mong kaibigan
at sila ay nagtataw anan habang tumataw a at nakatingin sa iyo. Maaaring makaramdam ka ng kakaiba at isiping ikaw ang kanilang pinag-uusapan
subalit mag-isip ka bago magpasya.
Sumunod ang tao ay mayroong kilos-loob (w ill) na kayang loobin ang mabuti. Mayroon siyang likas na pandama sa kabutihan. May
kapasidad ang tao na loobin ang mabuti at iw asan ang masama. Sa sitw asyong binanggit, maaaring manggalit ka ngunit dahil mayroon kang isip,
hindi ka basta maghuhusga. Gamit ang iyong kilos-loob, iisipin mong nagkakatuw aan lamang sila at nagkataong napatingin sa iyo. Kaya maaaring
loobin mong lumapit sa kanila at masayang makisama sa kanilang pagkukw entuhan. Sa ganitong par aan, naiw asan mo ang magalit, magtanim ng
282
sama ng loob, mag-isip ng masama sa kapw a at gumaw a ng isang bagay na maaari mong
pagsisihan.
Ngunit may pagkakataong nahihirapan ang tao na gumaw a ng pasya. Dito papasok ang
mahahalagang tao sa iyong buhay sa iyong paggaw a ng pasya. Ang mga magulang na laging
naghahangad ng mabuti para sa kanilang mga anak ang maaaring unang lapitan. Sila ay ang higit
na nakaaalam ng iyong pagkatao dahil sa kanila ka nagmula. Hinog din sila sa karanasan kaya
maaari nilang ibahagi ang mga ito sa iyo bilang gabay sa paggaw a mo ng pasya. Maari mo ring
lapitan ang nakatatandang kapatid o kamag-anak. Maaari silang dumamay at magbigay ng payo.
Sa paaralan ay mayroong eksperto sa pagbibigay ng payo, ang guidance counselor. Siya ay nag-aral sa pagbibigay ng gabay at pag-unaw a sa
baw at sitw asyong kinahaharap ng mga mag-aaral. Ang lahat ng mga bagay na iyong sasabihin sa kanya ay itinuturing na lihim. Maaari mong
sabihin sa kanya ang iyong sitwasyon at humingi ng gabay sa paggaw a ng pasya. Nariyan din ang iyong mga guro na maaari mong lapitan. Sila ay
tinuturing na mga magulang mo sa paaralan. Bagama’t ang mga magulang ay hindi dapat palitan bilang tunay mong ama at ina, ang mga guro ay
mayroon ding pagmamahal sa kanilang mga mag-aaral. Kabutihan din ang kanilang ninanais para sa iy o. Maaari kang lumapit at humingi ng gabay
sa kanila sa paggaw a ng pasya. Kung nais mo namang humingi ng tulong sa kaibigan, sigur uhing siya ay iyong mapagkakatiw alaan at
naghahangad ng iyong kabutihan. Ang kaibigang nasa hustong gulang ay maaaring gumabay sa paggawa ng pasya.
Sa pagkakataong kailangan mo ng katahimikan at masusing pagpapasya, maaaring lumapit sa pari, madre, pastor, imam, ministro o sinumang
bahagi ng simbahan o ispirtw al na gabay. Maaari silang magbigay ng gabay na maituturing mong magbibigay sa iyo ng kapayapaan ng isip at
kalooban.
Sa huli, ang paggaw a ng pasya ay nakalaan pa rin sa iyong sarili. Maging matalino at maingat sa paggaw a ng pasya. Manalangin at humingi
ng gabay na mahanap ang katotohanan at magaw a ang mabuti para sa iyo at sa kapw a.
283
Ang pagsasaalang-alang sa mga salik sa pagpapasya ay daan sa pagiging mapanagutan sa pagpapasya.

1. Paglalahad ng kahalagahan sa mga salik sa pagpapasya bilang daan sa pagiging mapanagutan sa pagpapasya gamit ang sumusunod na tanong:
(Pagpapaliw anag)
• Bakit mahalagang suriin ang inpormasyong natatanggap mo bago gumaw a ng pasya?
• Nakalagay ka na ba sa sitw asyong nahirapan kang magpasya dahil sa sobrang emosyon?
• Sinu-sino ang mga taong malapit sa iyo na maaar ing gumabay sa paggaw a mo ng pasya
2. Paghinuha sa nabuong konsepto mula sa paksa ( Pagpapaliw anag)

• Tukuyin ang mga salik sa pagpapasya at ang mga nahinuhang mahalagang konsepto rito
Mga Salik sa Pagpapasya Nahinuhang Mahalagang konsepto

sa Pagsusuri ng Mga Salik sa
Pagpapasya
______________________________ ____________________________
____________________________
______________________________
____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________ ____________________________
______________________________
284
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRASFER)
ng decision points diagram.
Pagganap
1. Nakagagaw a ng Decision Points Diagram
Mga Pagpapasyahan na may Impor masyong Dapat Sariling Pananaw ng mga Pananaw ng Guro o Ang Aking
Kinalaman sa Pagtamo ng Alamin Mula sa mga Pananaw o Magulang Mapagkakatiw alaang Pasya
Itinakdang Mithiin Babasahin Opinyon Kaibigan
1. Sasalihang samahan sa
paaralan
2. Pipiliing mga kaibigan
3. Kursong kukunin sa kolehiyo
285
2. Pagsasagaw a ng pagsasaliksik sa mga tao sa tahanan, sa paaralan, sa pamayanan, sa simbahan o pamahalaan na kritikal na nagsusuri
bago magsagaw a ng pagpapasya at tunay na naisasaalang alang ang mga salik sa pagpapasya
Pagninilay
Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa kamag-aral na laging nagsisinungaling at halos hindi na siya paniw alaan ng lahat kaya ang
kanilang pasya ay huw ag na lang siyang pansinin. ( Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba)
Mga Tanong:
- Ano ang iyong damdamin sa ginaw ang pasya ng iyong mga kamag-aral?
- Susunod ka ba sa pasya ng nakararami?
- Bumuo ng isang saloobin tungkol sa paggaw a ng sariling pasya para sa ikabubuti ng kapw a
Pagsasabuhay
1. Paggaw a ng pasya mula sa resulta ng pagsusuri sa sitw asyon (Paglalapat)

2. Pagsasagaw a ng panayam sa mga kamag-aral kung bakit kailangang hindi magpadalus-dalos sa mga pagpapasya
Mga mungkahing tanong sa panayam
1) Ano ang dulot ng padalus-dalos na pagpapasya?
2) Paano mo masisigurong magiging maingat ka sa pagpapasya?
Paksa 4
• (1998). Module 2: Second Year Level. A Guidance Resource Manual on the Growing Filipino Adolescent: Revitalized Homeroom Guidance
Program for High School. BSE-DECS
286
Ikaapat na Markahan : Pagtatakda ng Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya Bilang ng araw /sesyon: 10 araw
Mithiin
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang
pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa pagpapasya tungo sa Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin
tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap
Paksa:
Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing Bakit mahalaga ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin?
gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa
buhay at matupad ang mga pangarap.
Sa Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya Sa Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya
Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at Bakit mahalaga ang mga hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit sa
naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga mga mithiin sa buhay?
hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit ng mga mithiin sa buhay.
3. Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya • nakagagaw a ng imbentaryo at pagsusuri ng mga oportunindad,
4. Ang mga Serbisyong Nakahanda ng mga Gurong Tagapayo at kakayahan o kalakasan, kahinaan at hadlang
Guidance Counselors • natutukoy ang tunay na layunin sa pagtatakda ng mithiin
Antas 2
Inaasahang Pagganap: Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa;
Nailalapat ang anim na mga hakbang sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan
lahat ng mga pasya ng:
Pagpapaliw anag
Pagpapaliw anag ang mga hakbang sa pagpapasya at ang
kahalagahan ng pagsunod sa mga ito bilang gabay sa pang-
287
araw -araw na buhay

Kraytirya
Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag
− mga hakbang
− may ibinahaging angkop na halimbaw a
− nailahad ang kahalagahan sa pagsunod sa mga
hakbang
Interpretasyon
Pagsusuri ng isang pasya ng magulang, kapatid o kamag-
aral batay sa mga hakbang sa pagpapasya
Kraytirya
Nakita ang magandang bunga ng ginaw ang pagsusuri batay
sa ibinigay na mga patunay
Paglalapat
Paggaw a ng Sariling Decision- making Ladder
Kraytirya
Malinaw ang presentasyon ng sariling Decision- making
ladder
Makabuluhan ang nilalaman ng ginaw ang Sariling Decision-
making Ladder

Pagpapatunay ng pagsang-ayon o pagtutol sa pahayag ni
Albert Camus: Life is a sum of your choices.
Kraytirya
Mkabuluhan ang ginaw ang paliw anag
Ang ibinigay na mga dahilan ng pagsang-ayon o pagtutol ay
kapani-paniw ala

Pagsagot ang tanong: “Ano ang damdamin ng isang taong
hindi makapagpasya at umaasa sa payo ng ibang tao?”
Kraytirya
Naikapagpahayag ng 2-3 damdamin
288
Pagkilala sa Sarili
Pagsusuri ang sariling hakbang na inilalapat sa araw-araw
na pagpapasya at paghahambing nito sa mga napag-aralang
mga hakbang
Kryatirya:
Nasuri ang sariling hakbang ng pagpapasya
Naisagaw a ang paghahambing sa mga natutunang hakbang
mula sa aralin
May kalakip na pagninilay
Antas 3
Aralin 5: MGA HAKBANG SA PAGPAPASYA
Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa imbentaryo ng kanyang mga talento
at kakayahan, mga oportunidad, mga kahinaan, at mga balakid sa paggaw a ng pasya.
Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung
paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at
Kakailanganing Pag-unaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang
mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, “Bakit mahalagang sundin ang mga salik
sa pagpapasya? “ Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa
bahaging Paglalapat.
289
Pagsisiyasat (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)

1. Pagbibigay ng sariling opinyon tungkol sa mga pahayag. Ipakita ang mga sumusunod na pahayag sa mga mag
“Begin with the End in Mind o Magsimula na Isinasaalang-alang ang Tunguhin”
“Ang mga mahahalagang baga y sa mundo ay naisakatuparan dahil sa mga karaniwan

ngunit maayos na hakbang.”
2. Itanong sa mga mag-aaral.

Mga Tanong:
- Ano ang mensahe ng pahayag?
- Paano mo gagaw ing makabuluhan sa iyong buhay ang pahayag na ito?
3. Ipagaw a ang gaw ain

Panuto
• Balikan ang mga natutuhang konsepto sa Ikalaw ang paksa sa unang markahan: Ang patuklas ng mga kakayahan at talento; pagtuklas ng mga
hilig at pagharap sa mga kahinaan
• Balikan ang mga itinalang oportunidad sa nakaraang paksa ng markahang ito.
290
• Gumaw a ng imbentaryo at pagsusuri ng mga: Oportunindad, Kakayahan o Kalakasan, Kahinaan at Hadlang
Mga Oportunidad:
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
Mga Kakayahan, Talento at Lakas: _____ Mga Kahinaan:
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
Sariling
____________________________ Im bentaryo ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ Mga Balakid: ____________________________
_________________________________________
____________________________ ____________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_____
4. Tanungin:
Mga Tanong:
• Mula sa mga oportunidad sa iyong buhay, paano mo haharapin ang mga balakid?
• Mula sa iyong mga kakayahan, talento at lakas, paano mo haharapin ang iyong mga kahinaan?
• Bakti kailangang suriin ang imbentaryo ng mga oportunidad, kakayahan, kahinaan at balakid sa iyong buhay?
291
Sa bahaging ito, ipasuri ang ginaw ang imbentaryo at ang mga itinakdang mithiin sa buhay. Mula rito, matatanto kung ang
mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na
maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na
(kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang
naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan
at mapanghamong gaw ain.
5. Ipagaw a ang gaw ain:

Panuto:
1. Mula sa gaw ain tungkol sa sariling imbentaryo, balikan ang iyong itinakdang mithiin (goal)
2. Isiping mabuti ang mga tunay na layunin sa pagtatakda ng mithiin (purpose)
M ga Layunin sa Buhay (Purpose): Itinakdang M ithiin (Goal):

________________________________________ _____________________________
________________________________________ _____________________________
________________________________________ _____________________________
________________________________________ _____________________________
________________________________________ _____________________________
________________________________________ _____________________________
________________________________________ ____________________________
Tanong: Masaya ka ba sa iyong tunay na layunin at itinakdang mithiin?
292
6. Pagpapatunay ng pagsang-ayon o pagtutol sa pahayag ni Albert Camus: Life is a sum of your choices.
1) Naniniw ala ka ba sa pahayag ni Albert Camus? Bakit?

2) Anu-ano ang maaari mong pamiliaan sa iyong gampanin bilang isang anak, mag-aaral at mamamayan? Paano ka nagiging maingat sa pagpili?
C. Pagpapalalim (DEEPEN)
Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga
mapanghamong tanong/gaw ain upang sila’y magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag- isip at baguhin ito
kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda
ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging
Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa
pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang
kaniyang natutuhan at kakayahan.
7. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin at gabayan sila sa pagbuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU)
Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya
Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga
Ang mga hakbang na ito ay:

1. Ilahad ang sitwasyon o suliranin.
Mahalagang matukoy ang tunay na sitw asyon o suliranin upang magkaroon ng pagkakataong ito ay masuri ng mabuti. Alamin ang
pinaka-ugat ng suliranin. Maaar ing isulat ang ugat ng suliranin at ang mga naging epekto nito sa mga nakapaligid dito.
293
2. Isaalang-alang ang m ga alternatibo na m agbibigay-solusyon sa suliranin.

Isipin ang mga maaaring maging solusyon sa suliranin. Isipin ang mga paraan upang maging madali ang paglutas ng suliranin. Isipin
ang mga taong maaaring makatulong sa paglutas ng suliranin. Ilista ang mga ito.
3. Isaalang-alang ang m ga kahihinatnan ng baw at alternatibo.

Mula sa mga itinalang maaaring maging solusyon sa suliranin, isulat sa tapat nito ang maaaring maging kalabasan o kahihinatnan.
Mabuting malaman ang maaaring maging kalabasan ng baw at solusyong naisip upang maging handa rito. Maiiw asan mo rin ang pagsisisi sa
kung malalaman mo ang maaaring kahinatnan ng naisip na solusyon.
4. Isaalang-alang ang m ga pampam ilya at sariling pagpapahalaga.

Hindi lamang mahalagang malaman ang maaaring kalabasan o kahinatnan ng pasya kundi malaman ang mga pagpapahalagang
pampamilya at pansarili. Alalahaning hindi ka lamang kumikilos para sa paglutas ng suliranin kundi isinasaalang-alang mo rin ang kabutihan
ng iyong pamilya at ng iyong sarili. Maaaring handa ka sa kalabasan ng pasyang gagaw in mo subalit hindi ang mga mahahalagang taong
nakapaligid sa iyo. Mahalagang alam din ng mga kasama mo sa tahanan ang mga mahahalagang pangyayari sa iyong buhay lalo na kung
ikaw minor de edad. Higit sa lahat, hindi lamang ikaw ang maaaring maapektuhan ng anumang kalalabasan ng iyong pasya, kundi maging
ang iyong pamilya. Marami ng pagkakataon na nagkakaroon ng alitan sa pamilya dahil sa paglilihim ng isang kasapi nito. Masakit ito para sa
buong pamilya lalo na ating mga Pilipino na mataas ang pagpapahalaga sa pamilya. Naniniw ala tayo anuman ang kahihinatnan ng isang
kasapi ng pamilya, ikasisiya o daramdamin ito ng buong pamilya.
5. Magpasya at isagaw a ito.

Kung handa na at nagaw a na ng unang apat na hakbang, magpasya at isagaw a ito. Huw ag mag-alinlangan dahil alam mong ito ay
iyong pinag-isipan, sinuri at pinahahalagahan. Lakasan ang loob at manalanging maisakatuparan ang pasya ng maayos.
6. Tayain ang ginaw ang pasya.
294
Kung naisagaw a na ang pasya, tayain ang kalalabasan nito. Timbangin ang naidulot na kabutihan at ginhaw a sa sarili at sa pamilya.
Kung nagkaroon ng pagkukulang sa plano o hindi lubos ang kahandaan, maaaring iangkop ang anumang nararapat na pagbabago. Huw ag
mag-atubili dahil higit na magiging malaki ang gastos o paghihhirap. Halimbaw a, nais mong maging isang doktor, subalit noong nasa simula
ka na ng pag-aaral nito, nadiskubre mong sobra ang takot mo sa dugo at sa tuw ing naririnig mo ang sirena ng ambulansya ay kinakabahan ka
na. Naisip mo tuloy, hindi mo pala nais na maging isang doktor, kundi humahanga ka lamang sa mga doktor. Mula rito, suriin ang sarili, tayain
ang ginaw ang pasya, at kumunsulta sa mga mahahalagang tao sa iyo kung nais na baguhin ang ginaw ang pasya.
Ang m ga Serbisyong Nakahanda ng m ga Gurong Tagapayo at Guidance Counselors
Ang mga gurong tagapayo at guidance counselors ay nagbibigay ng mga programa upang gabayan ang mga mag-aaral sa pagpili ng kurso at
pagkamit ng mga mithiin. May mga paaralan tulad ng Indianola High School na nagbibigay ng tulong sa mga mag-aaral na gumaw a ng desisyon
tungkol sa kanilang pangangailangang personal at edukasyonal habang nagbibigyan sila ng mga impor masyon para sa kanilang pagpili ng kusro sa
kolehiyo. Narito ang ilang tulong kanilang ibinibigay sa kanilang mag-aaral:
1. Pagsusuri ng interes, abilidad at personal na katangian ng mga mag-aaral. May mga instrumento na maaaring sumukat ng interes, abilidad at
personal na katangian ng mga mag-aaral. Ang resulta ng pagsagot sa mga instrumentong ito ay maaaring maging gabay sa pagbibigay ng
payo tungkol sa maaaring maging inklinasyon ng mag-aaral sa kanyang pag-aaral, pakikisalamuha sa kapw a kamag-aral, at disposisyon sa
buhay bilang kabataan.
2. Pagbibigay ng gabay tungkol sa mga programang ibinibigay sa kolehiyo tulad ng scholarship, tulong pinansyal sa pag-aaral at mga kailangan
sa pagpasok sa unibersidad o kolehiyo. Ang guidance counselor ay may koordinasyon sa mga iba’t ibang unibersidad, kolehiyo at sektor na
maaaring tumulong sa pag-aaral sa kolehiyo. Siya ay gumagaw a ng programa upang mapagkalooban ang mga mag-aaral na mayroong
interes na kumuha ng scholarship o tulong pinansyal sa pag-aaral. May programa rin ang guidance counselor na nagbibigay ng pagkakataon
sa iba’t ibang unibersidad o kolehiyo na makausap ang mga mag-aaral sa sekundarya upang magbigay ng gabay sa kanilang pag-aaral sa
kolehiyo. Karaniw an, idinidikit nila sa dingding ng kanilang opisina o bulletin board ng paaralan ang mga scholarship at tulong pinansyal na
nais ibigay ng iba’t ibang unibersidad, kolehiyo at iba’t ibang sektor. Kung ganoon, para sa isang mag-aaral na kulang sa pinansyal subalt
may pagpupursigi sa pag-aaral, ang mga tulong na ito ay makatutulong nga malaki sa kanila.
295
3. Paggabay sa mga mag-aaral na maunaw aan at makayanan ang mga panlipunan at emosyonal na mga suliranin. Ang guidance counselor ay
nakahanda sa kanyang opisina na magbigay ng payo at gabay sa mag-aaral na na mayroong personal na suliranin at nahihirapang magpasya.
Pinauunaw a sa mag-aaral na dapat siyang maging masaya bilang mag-aaral at kayanin ang mga panlipunan at emosyonal na suliranin.
4. Pag-aayos ng komunikasyon sa pagitan ng mga mag-aaral, guro at magulang. May mga pagkakataong nagkakaroon ng suliranin ang mga
mag-aaral sa pakikitungo sa kanilang kamag-aral, kaibigan at guro. Ang pasya na magkaisa ay nagmumula pa rin sa mag-aaral, guro at
magulang. Pinoproseso lamang ng guidance counselor ang mga pangyayari upang makagaw a ng mabuting pasya ang baw at panig.
Sinsigurado niyang magiging maayos ang komunikasyon sa paaralan.
5. Pagtatago ng mga talaan ng iskor, marka at iba pang dokumento ng mga mag-aaral. Upang makapagpasya ng maayos ang mag-aaral sa
kurso, anumang suliranin o sitw asyon, nasa pangangalaga ng guidance counselor ang mga dokumentong maaaring magamit sa papapasya.
6. Paggaw a ng mga liham ng rekomendasyon na nararapat para sa mga mag-aaral na nais mag-aral sa kolehiyo, kumuha ng scholarship at iba
pang rekomendayon na makabubuti sa mag-aaral. Isang malaking tulong ito sa mag-aaral na magkaroon ng mabuting kinabukasan.
Kailangan lamang niyang lumapit sa guidance counselor.
Kung w alang guidance counselor sa paaralan, ang gurong tagapayo o class adviser ang maaar ing tumulong sa pagpapasya na may kinalaman
sa kanyang pag-aaral. Sa kabuuan, huw ag mangamba sa paggaw a ng pasya dahil may mga taong maaari mong lapitan at tumulong sa iyo. Ang
mahalaga, maging matatag at magtiw ala sa sarili.

Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga
1. Paghahalintulad sa pagtatanim ng isang puno ang anim na hakbang sa pagpapasya. (Interpretasyon)

Panuto:
• Iguhit ang baw at yugto ng pagtatanim ng isang puno hanggang ito ay mamunga batay sa mga hakbang s a pagpapasya tungo sa pagkamit
ng mga mithiin sa buhay.
296
• Isulat sa journal ang nahinuhang konsepto mula sa interpretasyong ginaw a.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
2. Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa ginagaw a ng ilang mga mag-aaral na pagbabaya sa pag-aaral at pagpapabukas ng mga gaw aing
maaaring gaw in na (Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba)
ng plano ng pagkamit ng mithiin sa buhay.
297
a. Pagganap
1. Isipin ang isang malaking pasyang gagaw in mo sa hinaharap na may kinalaman sa iyong itinakdang mithiin sa buhay o planong karera o kurso sa
hinaharap.
2. Gamiting gabay ang anim na hakbang sa pagpapasya na nasa isang decision ladder upang masuri ang pasyang gagaw in.
3. Isulat sa baw at hagdan ang nararapat na gaw in upang maging tama ang pasyang gagaw in.
Isang Malaking Pasyang Gagaw in sa Hinaharap na may Kinalaman sa Itinakdang Mithiin o Planong Karera o Kurso:
____________________________________________________________________________________________________
Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya
6 Tayain ang ginaw ang pasya

5 Magpasya at isagaw a ito
4 Isaalang-alang ang mga pampamilya at sariling
pagpapahalaga
3 Isaalang-alang ang mga kahihinatnan ng baw at alternatibo
2 Isaalang-alang ang mga alternatibo na magbibigay-solusyon sa
suliranin
1 Ilahad ang sitw asyon o suliranin
.Mga Tanong:
• Madali mo bang napunan ang baw at hakbang sa paggaw a ng pasya? Bakit?
• Ano ang kahalagahan ng pagtukoy sa mga maaaring maging alternatibo sa mga maaaring maging suliraning kaakibat ng gagaw ing pasya?
298
b. Pagninilay
1. Pagsulat ng pagninilay batay sa sumusunod na tanong:
• Anu-ano ang dulot ng pagsunod sa mga hakbang sa paggaw a ng pasya?
• Susundin mo ba ang mga hakbang na ito? Bakit?
Mula sa aking pagninilay, ang nahinuha kong konsepto mula sa

paksa ay_____________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
299
c. Pagsasabuhay
Paggaw a ng Plano ng Pagkamit ng Mithiin sa Buhay
Ang Aking Plano ng Pagkam it ng Mithiin sa Buhay
Itinakdang Mithiin (Goal)
Mga Layunin (Purpose)

1.
2.
3.
Gaw ain Target Accomplishment Mga Nais
Paaralang Sekundarya Kolehiyo Baguhin
Unang Ikalaw ang Ikatlong Ikaapat na Unang Ikalaw ang Ikatlong Ikaapat sa Plano
Ton Taon Taon Taon Taon Taon Taon na Taon
Paksa 5
1998. Module 2: Second Year Level. A Guidance Resource Manual on the Grow ing Filipino Adolescent: Revitalized Homeroom Guidance Program for
High School. BSE- DECS
300

TG Ep1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TG Ep1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari

GABAY SA KURIKULUM NG EDUKASYONG SEKONDARI NG 2010

• Napangangatwiranan kung bakit mahalagang kilalanin ang mga

• Napatutunayan kung nakatutulong ang paglinang ng mga

• Naipaliliwanag ang kaugnayan ng paglinang ng mga

• Naisasakatuparan ang mga sariling paraan sa paglinang ng mga

• nakapagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang kabataan sa

Paglalapat c. Kaangkupan ng paraan ng

Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba

paliw anag sa implikasyon ng paglinang ng mga inaasahang

A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)

Ako Noon (Gulang na 8-9) Ako Ngayon

B. KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)

7. Ipagawa ang Cybernetics Activity. Pangkatin ang klase sa apat.

ANG MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS

Dalaga ka na, hindi

Ang bata bata mo pa

Narito ang paglalarawan ng bawat isa:

a. Tukuyin ang iyong kalakasan at kahinaan

b. Makipagkaibigan at lumahok sa iba’t ibang gawain sa paaralan (extra curricular activities)

Ngayon, nakahanda ka na ba sa iyong paglalakbay?

PAGHINUHA NG KAKAILANGAN SA PAG-UNAWA (EU)

Ang paglinang ng mga ________________________

• pagiging mabuting tao.

C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)

Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature

pasya at kumokonsulta muna sa magulang bago magsagawa ng

Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay:

Mga Kakailanganing Kagamitan (w ebsites, software, mga aklat, w orksheet)

Interpretasyon d. Kaangkupan ng paraan ng

Pagbuo ng Sariling Pananaw

Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba

Aralin 2: MGA TALENTO, KAKAYAHAN, AT KAHINAAN

A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)

Pagtuklas ng Dating Kaalam an

Halimbaw a ng mga nakasulat sa Task Card:

Sasayaw ng isang modernong sayaw Tutula

B. MGA KARANASAN T UNGO SA PAG- UNAWA (FIRM-UP)

Pagtuklas sa Sariling mga Kakayahan at Talento

Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)

Pangalan: ______________________________________________ Kasarian: ______________________ Edad: ________________

L- M Ling Spa Mus B-K Inter Intra Nat Ex ist

6. Tanungin ang mga mag-aaral:

7. Ipabasa ang sanaysay sa ibaba.

PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG- UNAWA ( EU)

Pagtuklas ng Angking mga

C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)

Tsart ng m ga Kakayahan (Chart of Abilities)

Name:____________________________________________ Sex: _______________________Date: ___________________

Panimula: Punan ang unang hanay ng mga asignaturang pinag-aaralan mo ngayon

ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay iyong tinataglay

ang asignaturang may pinakamataas na marka sa ikalaw ang hanay

Bilangin lamang ang mga na may katapat na at .

Iranggo ang pagkakaayos ng Abilidad: 1. _____________________

12. Tanungin ang mga mag-aaral:

PAGSASABUHAY (FU: Paglalapat)

TSART NG PAGPAPAUNLAD NG TAL ENT O AT KAKAYAHAN

Mga Kakailanganing Kagam itan

• Multiple Intelligences Survey Form ( McKenzie, 1999)

Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Mahahalagang Tanong:

Interpretasyon d. Nailahad nang malinaw ang mga paraan

ilalaan, mga papuri na inaasahan kong matanggap,

Pagbuo ng Sariling Pananaw

Pangalan: ____________________________ Kasarian: Edad:

Name:________________________________ Sex: _Date: _________

___. Dahil sa kanyang _, kaya niyang _____________