1

ANG RETORIKA
AT ANG MABISANG PAGPAPAHAYAG

Ang retorika ay tumutukoy sa sining ng maayos, malinaw, mabisa at kaakit-akit

na pagpapahayag upang maunawaan at makahikayat sa mga nakikinig at bumabasa.
Dalawang kawastuan ang kinakailangan sa pagpapahayag : ang kawastuang pambalarila
at ang kawastuang panretorika. May dalawang uri ng pagpapahayag : (a) pagpapahayag
na pasalita at pagpapahayag na pasulat.

DALAWANG SANGKAP NG PAGPAPAHAYAG

May dalawang mahalagang sangkap ang pagpapahayag : (a) nilalaman at (b)
pananalita. Sinasabing may nilalaman ang isang pahayag kung may mga sumusunod : (a)
may pahatid o mensaheng mahalaga (b) may mahalagang impormasyon o pabatid (c)
may kaalamang mapapakinabangan (d) kapupulutan ng magandang halimbawa at (e)
makalilibang.

Mga Maaaring Pagkunan ng Nilalaman

Ang mga sumusunod ay maaaring pagkunan ng mga nilalaman:

1. Karanasan – May kasabihang pinakamagaling na guro ang karanasan sapagkat

walang taong nabubuhay mula sa kanyang kabataan hanggang sa kanyang pagtanda na
hindi dumanas ng mga karanasan sa buhay. Ang karanasan ng isang tao ay hindi ang
naganap na pangyayari sa kanya kundi kung ano ang ginawa niya sa pagyayari sa
kanyang buay upang siya’y magtagumpay na malutas ang kanyang suliranin, ng kanyang
mga kasama at maaaring ng sangkatauhan.
2. Pakikipanayam – Maaaring makakuha ng mga kabatiran sa pamamagitan ng paglapit
at pakikipanayam sa mga dalubhasa sa kani-kanilang larangan. Kinakailangan ihanda
muna nang maayos ang mga katanungan bago makipanayam nang maiwasang
maaksaya ang panahon. Dapat isaalang-alang ang mga sumusunod sa pakikipanayam :
(a) mga tanong na sasagot sa mga kaalamang kailangan (b) nakipagkita sa
kakapanayamin sa araw at oras na kanyang itinakda at (c) maging magalang sa taong
kinakapanayam. Matapos ang pakikipanayam, dapat pasalamatan ang taong
kinapanayam.
 Kalinawan, Kapamigatan at Kagandahan
ng Pananalita ang mga Simulain ng Pagpapahayag

Kalinawan – Ipinalalagay na may kalinawan ang isang pahayag kung ito’y

medaling maunawaan : tatlong bagay na makatutulong upang medaling maunawaan
ang isang pahayag:

(a) Gumamit ng mga salitang may tiyak na kahulugan nang hindi mapagkamalan.
(b) Ang mga salitang gagamitin ay nararapat na may pagkakaugnay (pambalarila at
panretorika).
(c) Nararapat na wasto ang pagbigkas kung pasalita at wasto ang baybay kung pasulat.

Kapamigatan – Ipinalalagay na mabigat ang isang pahayag kung may mga

sumusunod na katangian:

(a) Makatotohanan at ito’y di matutuklasang may kasinungalingan pagkalipas ng ilang

panahon. May mga pahayag na waring totoo kaya’t medaling paniniwalaan ngunit sa
dakong huli ay matutuklasang walang batayang katotohanan. Hindi dapat na gamitan ng
pagmamalabis o eksaherasyon ang pagpapahayag.
(b) Ang pinanggalingan ay isang dalubhasa o may awtoridad sa paksa.
(c) Kinakikitaan ng katapatan na tanda ng pagiging marangal.
(d) Binibigyan ng matapat na pagpapahalaga ang karanasan at pananampalataya ng tao.
Dapat pahalagahan ang dignidad ng isang tao.

Kagandahan – May kagandahan ang pananalita kung may mga sumusunod:

(a) kaakit-akit na pagtutugma ng mga kahulugang ipinahahayag at tunog ng mga salita.

(b) Wastong bigkas ng mga salita.
(c) Matalinghaga ang diwang ipinahahayag.
(d) Kalugud-lugod na pagsasama-sama ng mga salita sa pagbuo ng mga pangungusap na
nagdudulot ng pananabik sa nakikinig o bumabasa.
(e) Paggamit ng mga salitang makahulugan, malarawan at maharaya.

Mga Dapat Isaalang-alang Upang Maging

Epektibo ang Pagpapahayag

1. Kaisahan – Ang pangkat ng mga pangungusap ay umiikot sa iisang pangkalahatang

ideya, may isang paksang pangungusap na nagsisilbing gabay sa pagbuo ng mga
susuportang pangungusap. Halimbawa:
Ang lansangang ito’y hindi bago sa iyong paningin, kahima’t tatlong taon kang
nalayo at napatungo kung saang larangan. Ang lansangang ito ang sumaksi sa iyong mga
paglalaro nang ikaw ay isang bata pang musmos. Ayun ang puno ng akasya, sa tabi nito
ay lalong malago ang ligaw na gumamela. Ni hindi pala inabot ng pagbabago ang
halamanan nina Corazon, luma na nga lamang ang kanilang tahanan at kailangan nang
mapintahang muli.

2. Kaugnayan - Dapat na magkakaugnay ang mga pangungusap upang magpatuloy ang

daloy ang daloy ng diwa buhat sa simula hanggang sa dulo ng pahayag. Kinakailangang
nasa maayos na pagkakahanay ang mga pangyayari o ang diwang ipinahahayag ang mga
pangyayari o ang diwang ipinahahayag upang maging maliwanag ang pagkakaugnay-
ugnay Halimbawa:
Dumadighay pang pumasok si Mang Milyo sa loob. Dinampot ang latang
sigarilyuhan at umupo sa tabing bintana. Bumilot ng isa at nagsindi. Nasisiyahang
humilig sa palababahan ng bintana at matamang pinanood ang mga nagsasalimbayang
alitaptap sa mahinang tikatik ng ulan. Tumawag ng pansin kay Mang Milyo ang
nangingibabaw sa nakalatag na katahimikan: Ang kokakan ng mga palaka. Pinakikinggan
niyang mabuti. Marami sa palagay niya ang nasa patay na ilog sa kanilang likod-bahay.
Lumalaon, sa pandinig ni Mang Milyo ay nagiging tila isang awit na walang kawawaan
ang mga hunihang yaon.

Mula sa : Biyaya ng Tag-ulan

Ni Anacleto I. Dizon

3. Pagbibigay-Diin – Ang pangunahing layunin ay bigyan-diin ang mahalaga at ialis ang

mga walang saysay. Halimbawa:
Sa sandaling iyon ay tila hawak ni Danding sa palad ang lihim ng tinatawag na
pag-ibig sa lupang tinubuan. Naunawaan niya kung bakit ang pagkakatapon sa ibang
bansa ay isang naakabigat na parusa, at kung bakit ang mga nawawalay na anak ay
sasalunga sa bagyo at baha makauwi lamang sa inang bayan. Ung bakit walang atubiling
naghain ng dugo sina Rizal at Bonifacio, kung anong apoy ang nagbigay-buhay sa
Himagsikan.

PAGPILI NG WASTO AT ANGKOP NA MGA SALITA

Kailangang maging maingat sa pagpili ng mga salitang gagamitin sa
pagpapahayag. May mga salita tayo na kung tutumbasab sa ibang wika ay tila wasto sa
kahulugan ngunit maituturing na mali kaya’t hindi matatangap at lumalabag sa tuntunin
ng mabuting pagpapahayag.
Mali : Makipot ang bunganga ng sanggol.
Wasto : Makipot ang bibig ng sanggol.
Mali : Maluwang ang bibig ng pating
Wasto : Maluwang ang bunganga ng pating
Mali : May kahali-halinang pagmumukha si Michelle.
Wasto : May kahali-halinang mukha si Michelle.
Mali : Lumalamon na ang mga panauhin
Wasto : Kumakain na ang mga panauhin
Wasto : Malakas lalamon ang baboy niya.
TALASALITAAN:
Ibigay ang kahulugan ng mga sumusunod na salita at gamitin sa pangungusap:

Makahikayat Maharaya

Larangan nagsasalimbayan

Dignidad walang kawawaan

MGA TULONG SA PAG-AARAL:

1. Ano ang retorika?

2. Ibigay ang dalawang kawastuang kinakailangan sa pagpapahayag.
3. Ipaliwanag ang dalawang sangkap ng pagpapahayag.
4. Anu-ano ang mga maaaring pagkunan ng nilalaman?
5. Talakayin ang mga simulain ng pagpapahayag.
2
MGA PATALINGHAGANG
PAGPAPAHAYAG
O TAYUTAY
Ang patalinghagang pagpapahayag ay sinasadyang paglayo sa paggamit ng mga
pangkaraniwang salita upang maging kaakit-akit, maharaya at mabisa ang
pagpapahayag. Ito’y nakapagdaragda ng kagandahan sa isang katha, pasalita man o
maging pasulat. Ang mga sumusunod ay mga uri ng patalinghagang pagpapahayag o
tayutay:

1. Pagtutulad (Simile)
Naghahambing sa dalawang magkaibang tao, bagay at pangyayari. Ang
pagpapahayag na ito’y ginagamitan ng mga pariralang katulad ng, tulad ng, kapara ng,
para ng, kagaya ng, at gaya ng.

Mga halimbawa:
a. Ang pangaral ng kanyang ina’y katulad ng isang sulong tumanglaw sa kanyang
nadirimlang kaisipan.
b. Ang kawangis niya’y isang ibong nabalian ng pakpak.
c. Si Lolita’y katulad ng isang kandilang unti-unting nauupos.
d. Si Rodel ay kagaya ng isang maiming tupa nang humingi ng tawad sa ina.

2. Pagwawangis (Metaphor)
Naghahambing din ito tulad ng pagtutulad ngunit tiyakang naghahambing at
hindi na gumagamit ng mga pariralang katulad ng, tulad ng, kapara ng, para ng, kagaya
ng at gaya ng.

Mga halimbawa:
a. Ikaw ay tinik sa lalamunan ni Mercy.
b. Ang papuri ni Mario ay musika sa pandinig ni Leni.
c. Isang bukas na aklat sa kaibigan ang buhay ni Delia.
d. Ang buhay ng maysakit ay aandap-andap na tinghoy na maaaring mamatay ano mang
oras.
3. Pagmamalabis (Hyperbole or Exaggeration)
Lubhang pinalalabis o pinakukulang ang tunay na kalagayan ng tao, bagay at
pangyayari.

Mga halimbawa:
a. Pumutok ang kanyang ulo sa dami ng mga problema.
b. Nabali ang balakang ni Liezel sa baku-bakong daan.
c. Nagliliyab ang mga mata ng galit na galit na lalaki.
d. Nadurog ang puso ni Celia sa makabagbag damdaming tagpong kanyang nasaksihan.

4. Pagbibigay-katauhan (Personification)
Ito’y pagsasalin ng talino at katangian ng tao sa mga karaniwang bagay.

Mga halimbawa:
a. Ngumiti ang bulaklak sa liwanag ng buwan.
b. Humahalakhak ang musika kaya’t sandaling nalimot niya ang kalungkutan.
c. Sumasayawang mga alon sa karagatan.
d. Lumuluha ang liham na tinanggap ni Rosalie, hindi niya napigilan ang mapaiyak.

5. Pagbibigay-aral (Parable, Fable, Allegory)

Sumasaklaw ito sa tatlong uri ng salaysay gaya ng mga sumusunod : parabula,
pabula at alegorya.
Ang parabula ay buhat sa banal na kasulatan, nagpapahayag ito ng katotohanan
o kaya’y may layuning magbigay ng aral.
Halimbawa:

ANG ALIBUGHANG ANAK

May mag-aamang naninirahan sa isang nayon. Sila’y nakaririwasa sa buhay. Ang
ama’y isang amang uliran at pinagpapasunuran niyang mabuti ang dalawang
pinakamahal ng anak.
Isang araw ay nilapitan ng bunsong anak ang ama at hiniling na ibigay na ang
ama ang kanyang mamanahing ari-arian at ibig na niyang magsarili. Hindi naman
tumutol ang ama sa kahilingan ng bunsong anak. Nang makuha na ang ari-ariang
nauukol sa kanya, ang bunsong anak ay nagtango sa isang malayong bayan at
nagpakalayaw sa buhay. Nilustay niya ang ari-ariang ipinagkaloob ng ama.
Namulubi siya at sumala sa oras kaya’t naisipan niyang bumalik sa nilisang
tahanan upang makain man lamang ang kinakain ng utusan ng kanyang ama. Nagalak
nang gayon na lamang ang ama nang muling Makita ang bunsong anak. Niyakap at
hinagkan niya ito at inutusan ang isa sa mga utusan na bigyan ng pinakamagarang damit
ang anak, isuot sa daliri nito ang isang mamahaling singsing at maghanda ng masasarap
na pagkain sapagkay sila’y maghahandog ng isang piging.
 Namangha ang panganay na kapatid nang dumating siya mula sa bukid. Nagalit
siya nang gayon na lamang nang malaman niyang ang kasayahan ay para sa kanyang
masamang kapatid na bumalik. Buong pagdaramdam niyang hinarap ang ama at
sinabing “Naglilingkod ako sa inyo, sinusunod ko ang lahat ng inyong utos at pangaral at
hindi ko kayo sinuway kahit kalian. Ni isang guya ay hindi ninyo ako ipinagpatay ngunit
ang aking masamang kapatid ay hinandugan pa ninyo ng piging.”
Sumagot ang ama sa panganay niyang anak. “Anak, ikaw ay laging nasa aking
piling at ang lahat ng akin ay sayo. Nagsasaya tayo ngayon sapagkat ang iyong namatay
na kapatid ay muling nabuhay, ang nawala ay muling nakita.”
Ang pabula ay katulad ng layunin ng parabula na magbigay ng aral. Ang kaibahan
nito sa parabula ay mga hayop ang gumaganap na binigayan ng mga katangian ng tao.
Halimbawa:

ANG ASING SAKIM

Isang araw, isang aso ang nagtungo sa pamilihan. Nagkapalad itong makakuha ng
isang pirasong karne na may katamtamang laki. Sa pag-uwi ay kailangang bumagtas ito
sa isang ilog at dumaan sa isang tulay. Nang nasa gitna na ng tulay ang aso ay naisip
nitong dumunghal sa tubig.
Nakita ng aso na may isang higit na malaking aso na nakalarawan sa tubig at higit
na malaking karne ang kagat-kagat niyon. Nanaig ang kasakiman ng aso, naisip nitong
kahulan ang malaking aso upang takutin. Sa pagkahol ay nalaglag ang kagat-kagat nitong
karne at noon lamang napag-isip ng sakim na aso na ang nakalarawan sa tubig ay ito rin.
Ang alegorya ay isang matalinghagang pagpapahayag na naglalahad ng mga
tatoong pangyayari. Ang bawat isa sa mga pangyayaring binabanggit ay may kahulugang
nais ipahiwatig.

Halimbawa:

Nasa gitna ng nag-uumpugang bato si Liza. Dapat siyang mamili ayon sa matigas
na pasya ng kanyang ama. Si Leandro o ang kanyang Papa. Sinabi sa kanya ng amang
dalawang mukha ng buhay. Ang isang mukha’y maaliwalas at maliwanag, nasasabugan
ng mga humahalimuyak na bulaklak at naghihintay sa kanya ang isang bukas na lipos ng
kaginhawahan at kaligayahan. Ito’y kung pipiliin ay iba. Madawag, matinik at madilim
ang mukhang ito ng buhay. Bawat paghakbang niya’y pagharap sa di matingkalang
kahirapan, sa mga makaambang panganib at sa mga pagdurusa at pagtitiis na
maidudulot ng isang walang katiyakang hinaharap sa piling ng isang kahig isang tuka.
Alin ang kanyang susundin, and isip o ang puso?

PAG-UNAWA SA BINASA:
Ipaliwanag ang talinghaga sa mga sumusunod:
1. Ang Alibughang Anak
2. Ang Asong Sakim
3. Halimbawa ng Alegorya
6. Pagpapalit-Saklaw (Synecdoche)
Naisasagawa ang pagpapahayag ditto sa pamamagitan ng pagbanggit sa bahagi
pagtukoy sa kabuuan at maaari namang isang tao ang kumatawan sa isang pangkat.

Mga halimbawa:
a. Sampung bibig ang umaasa kay Anthony.
b. Apat na maliliit na paa ang tumatakbong sumalubong sa ama.
c. Isang kayumanggi ang nabuwal sa Bagumbayan nang dahil sa pagmamahal sa Inang
Bayan.
d. Isang katipunero ang nagdulot ng tabak upang ipagtanggol ang aping bayan.

7. Pagpapalit-tawag (Metonymy)
Nagpapalit ng katawagan o pangalan sa bagay na tinutukoy ng uring ito ng
pagpapahayag.

Mga halimbawa:
a. Dapat nating igalang ang putting buhok.
b. Natanggap ni Ben ang hampas ng langit sa mabibigat niyang kasalanan.
c. Tatlong basi ang nainom ni Rico dahil sa matinding uhaw.
d. Binato niya ang tinapay ang nagkasala sa kanya.

8. Paglilipat-lipat (Transferred Epithets)

Sa uring ito’y inililipat sa mga bagay ang mga pang-uring ginagamit lamang sa
tao.

Mga halimbawa:
a. Nagtago sa ulap ang mapanibughuing buwan.
b. Hinaganap ng magkakahoy ang mapaglingkod niyang gulok.
c. Ang kahabag-habag na pamaypay ay nahulog sa malalim na ilog.
d. Ang unilang silid ay nalinis nang dumating si Jenny mula sa Maynila.

9. Paglumanay (Euphemism)
Tinutukoy ditto sa lalong malumanay, magaganda at mabbuting pananalita ang
tao, bagay at pangyayaring karaniwan ay hindi naman pinag-uukulan ng gayon.

Mga halimbawa:
a. Ang pusakal na manggagantso at nakatagpo ng isang malungkot at nakahahambal na
kamatayan sa kamay ng kilabot na criminal.
b. Ang lalaking mapagwasak ng tahanan ay nagdanas ng kalunus-lunos at nakahahabag
na parusa sa kamay ng taong may malasakit sa kanyang kapatid na babae.
c. Ang babaeng naglalaro ng apoy ay humantong sa isang makabagbag-damdaming
tagpo sa harap ng mga kapitbahay.
d. Ang kaawa-awang dispalkador ay tumanggap ng mabigat na kamao ng kanyang
niloko.
10. Pag-uyam (Irony or Sarcasm)
Ginagamitan ito ng mga salitang nangungutya sa tao o bagay sa pamamagitan ng
mga salitang tila kapuri-puri ngunit ang tunay na kahulugan ay mauunawaan ayon sa
paraan ng pagsasalita ng isang tao.

Mga halimbawa:
a. Tunay na magagalang ang ibang kabataan, umaalis ng bahay nang hindi nagpapaalam
sa mga magulang.
b. Kay sipag mong mag-aral, palagi kang bagsak sa mga pagsusulit.
c. Talagang mapagkakatiwalaan si Dennis, siya lamang ang pumasok sa kwarto ni Robert
at nawala na ang relo nito.
d. Kahanga-hanga ang kahusayan mong sumayaw, panay ang tapak mo sa paa ng iyong
kapareha.

11. Pagtanggi (Litotes)

Gumagamit ang pagpapahayag ng salitang “hindi” upang maipahiwatig ang
lalong makahulugang pagsang-ayon sa sinasabi ng salitang sumusunod.

Mga halimbawa:
a. Hindi ko sinasabing tsismosa si Sandra ngunit ipinamalita niya ang ipinagtapat sa
kanyang lihim ng matalik niyang kaibigan.
b. Su Ruel ay hindi salawahan, tatlo lamang ang kanyang kasintahan.
c. Ang binatang iyon ay hindi duwag, lagi lamang siyang tumatakbo kapag sinisita ng
katalo.
d. Hindi ka nga makulit, ilang beses mo lang sinabing isama ka.

12. Pagtatambis o Tambisan (Antithesis)

Inilalahad ditto ang isang bagay laban sa iba namang bagay, binabanggit ang mga
bagay na nagkakasalungatan upang higit na maging mabisa ang pangingibabaw ng isang
kaisipang natatangi.

Mga halimbawa:
a. Naranasan na ni Lito ang iba’t ibang mukha ng buhay. Narating na niya maraming
pook, malapit at malayo, naranasan niyang maging panginoon at alipin, maging maluho
sa buhay at magdildil ng asin, dumugin ang mga kaibigan dahil sa kanyang salapi at
layuan ng mga ito nang siya’y mamulubi. Anupa’t siya’y taong hinog na sa karanasan
kaya’t lubos na niyang nababatid ang liwanag at dilim ng buhay.
b. Ang batang si Rowena’y napakahirap unawain, hinahanap ang ina ngunit itinataboy
kapag dumadating, inaantok daw siya ngunit ayaw matulog, nagugutom daw ngunit
ayaw kumain, ayaw ng maingay ngunit ayaw rin ng tahimik dahil malulungkot daw siya.
13. Pagsalungat (Epigram)
Kahawig ito ng pagtatambis ngunit higit itong maikli kaysa pagtatambis.
Magkasalungat ang kahulugan ng mga salitang pinag-uugnay sa uring ito.

Mga halimbawa:
a. Ang ama ang nakasaya sa kanilang pamilya
b. Nasa kapangitan ni Belen ang kanyang kagandahan.
c. Nasa katamaran ng tao ang pag-unlad ng daigdig.
d. Namatay ang bayani upang mabuhay.

14. Pagtawag (Apostrophe)

Kahawig ito ng pagbibigay-katauhan. Dito’y ginagawa ang pakikipag-usap sa
karaniwang bagay na tila ba nakikipag-usap sa isang buhay na tao.

Mga halimbawa:
a. Hangin, pumarito ka at pawiin ang matinding init.
b. Panibugho, layuan mo kaming magsing-irog at nang kami’y magkaroon ng
kapayapaan.
c. Buwan, sumikat ka na at pawiin ang kadilimang lumulukob sa kapaligiran.
d. Pag-asa, halika at tugunin ang mga tanong kong magbibigay-buhay sa akin.

15. Tanong Retorikal

Isang uri nito ng pagtatanong na hindi naghihintay ng sagot at ang malimit nitong
bigyang diin ay ang kabaligtaran ng itinatanong.

Mga halimbawa:
a. Ang isa kayang matalinong propesyonal ay agad maniniwala sa mga sabi-sabi?
b. May ina kayang makatitiis na makitang nagugutom ang mga anak samantalang siya’y
nagpapakasawa sa masasarap na pagkain?
c. May babae kayang tatagal makisama sa isang lalaking tamad, sugarol, lasenggo at
nambubugbog?
d. Ang mga hayop ba’y may talinong katulad ng tao?

16. Pag-uulit (Alliteration)

Ang uring ito ay gumagamit ng magkatulad na titik o pantig sa simula ng dalawa
o mahigit pang salitang ginagamit sa isang pangungusap.

Mga halimbawa.
1. Napalayo siya at naligalig sa nagawa niyang napakabilis na pagpapasyang nakalikha
ng pagkabalisa sa kanyang puso umiibig.
2. Lumingap si Rosy sa kapaligiran, lumakad ng ilang hakbang, lumingon sa
pinanggalingan at nagdudumaling lumabas sa lumang gusaling mahabang panahon ding
naging bilangguan ng kanyang yayat na katawan.
3. Hinahanap at hinihintay ng iyong ina ang maituturing na himalang pagbabago sa iyong
katauhan sapagkat ikaw ay hinog na sa panahon at ni sa hinagap ay hindi aakalaing
malilihis ng landas.
4. Umaga na sa umaasa kaming uunlad ka sa iyong piniling larangan lalo pa nga’t
umaalingawngaw ang nalalapit mong tagumpay.

17. Paghihimig (Onomaopoeia)

Naipahihiwatig ditto ang kahulugan sa pamamagitan ng tunog o himig ng mga
salita.

Mga halimbawa:
a. Dumagundong ang malakas na kulog na sinundan pa pagguhit ng matatalim na kidlat.
b. Kumalabog sa matigas na lupa ang bumagsak na kargamento mula sa trak.
c. Rumaragasa ang mga along sumalpok sa may batuhan sa dalampasigan.
d. Ang sagitsit sa kawali ng mantikang ipinampriprito sa relyenong bangos ay lalong
nagpasidhi sa pagkalam ng sikmura ni Bert.

18. Pagdaramdam
Nagsasaad ang uring ito ng masidhing damdamin.

Mga halimbawa:
a. Kaawa-awang ina, pinabayaan na lamang ng suwail na anak na sumakabilang buhay
dahil sa labis na pagdaramdamsa ginawa niyang pagtalikod ditto at pagsana sa isang
lalaking walang puso.
b. Kaibigan ko, nais kong damayan ka sa iyong kaawa-awang kalagayan ngunit wala
akong sapat na salapi upang marating ka sa nakapalayong lugar na pinili mong
panahanan.
c. Kay lungkot ng sinapit ni Rodelia, kanina lamang ay masiglang-masigla at tigib ng
kaligayahan. Ngayon ay isa na siyang malamig na bangkay dahill sa isang aksidenteng
kumitil sa kanyang buhay.
d. Hindi ko ibig na biguin ka sa iyong paghihintay sa amin. Wala kaming magagawa
upang damayan ka sa iyong pagtitiis sa piling ng itinuring mong tangi mong pag-ibig.
Wala kaming karapatan sapagkat kami’y mga kaibigan mo lamang ngunit sa kaibuturan
ng aming puso ay naroon ang habag at pagmamahal sa iyo.

19. Pagsusukdol (Climax)

Ang uring ito ng pagpapahayag ay baiting-baitang na pataas na nagsasaad ng
mga bagay at pangyayari hanggang sa umabot sa pinakamahalaga o karurukan.

Mga halimbawa:
a. Sa simula’y naramdaman ni Sally na siya’y nahihilo. Ginitian siya ng butyl-butil na
pawis. Nadama siya ng panginginig ng katawan at paninikip ng dibdib. Pamayamaya ay
nadilim ang kanyang paningin at bigla na lamang siyang nahandusay.
b. Hatinggabi noon, maingat na pumasok sa bakuran sa pamamagitan ng pag-akyat sa
pader ang mahiwagang lalaki. Pakubli-kubli siyang nakarating sa may harap ng pintuan
ng magarang tahanan. Dahan-dahan niyang pinihit and susian ngunit hindi ito natinag.
Dinukot niya sa bulsa ang isang bungkos ng susi at isa-isang sinubukan kung alin ang
kalapat. Lumagitik ang susian ng pinto nang malapat ang kahuli hulihang susi. Biglang
nabuksan ang pinto at mabilis na pumasok ang lalaki ngunit sunod-sunod na putok ang
sumalubong sa kanya at ilang sandal pa’y nalugmok siyang wala nang buhay.
3
ANG PAGSASALING-WIKA,
ISANG PARAAN NG PAG-PAPAYAMAN NG
BOKABULARYO
ANG KAHALAGAHAN NG PAGSASALING-WIKA

Lubhang mahalaga ang pagsasaling-wika sapagkat ang mga aklat at akdang

nasusulat sa iba’t ibang wika na magiging kapakipakinabang sa mga mambabasa ay
kanila nang mababasa at mauunawaan kung masasalin sa kanilang sariling wika o sa
wikang kanilang nauunawaan. Ang mga halimbawa’y ang Banal na Kasulatan at mga
akdang klasika na makatutulong sa atin upang maunawaan ang mga katangian ng tao sa
iba’t ibang panahon dahil sa may mga nagsalin nito.
Lubos tayong magpasalamat sa mga taong nagsipagsikap sa pagsasalin sapagkat
natutunan natin sa ksalukuyan ang matatayog na kaisipan at pagkukuro ng matatandang
pilosopong Griyego at Romano. Matatalos natin and mga makalangit at ginintuang
kaisipang nilalaman ng Bibliya na magsisilbing sulong tatanglaw sa atin sa pagtahak sa
wastong landas ng buhay. Ang maririkit na tula ng mga makata noong unang panahon ay
bubusog sa ating mapangaraping diwa at magsisilbing inspirasyon natin upang lubusang
maunawaan ang kariktan ng buhay.
Marahil ang kanilang mga akda ay nalimot at tuluyan nang nangawala kung hindi
naisalin sa mga wikang ginagamit ngayon ng nakararami. Nang dahil sa pagsasaling-wika
ay patuloy na mabubuhay ang mga naturang akda sa mga sumusunod pang salinlahi.
Ang maririkit na akda katulad ng mga nobela, sanaysay, dula at iba pang akdang
pampanitikan ay napagkukunan natin sa ngayon ng karunungan at aral sa buhay sa
pamamagitan ng saling-wika.
Sa panahon ng Kastila ay maraming akdang nasalin sa Tagalog na
napagkalibangang basahin n gating mga ninuno na kinapulutan nila ng magagandang
halimbawa at aral sa buhay. Mababanggit ang ilan sa mga ito. Barlaan at Josaphat na
isinalin ni Padre Antonio de Borja, Doce Pares de Francia na hango sa Chanson de
Roland at Rodrigo de Villas na mga salin ni Jose dela Cruz (Huseng Sisiw).
Ayon kay Dr. Bienvenido Lumbrera (1982) and mga layuning nagbubunsod sa
pagsasaling-wika ay ang mga sumusunod: (1) sa pagpapalaganap ng kaalaman o
kaisipang nakapaloob sa akda; (2) sa pagbibigay-liwanag sa kasaysayan at kultura ng
ibang bansa o panahon; at (3) sa pagpapakilala sa mga bangong mambabasa ng isang
akdang itinuturing na makabuluhan ng isa o ilang tao.
Sa kasalukuyan ay napapanahon ang pagsasaling-wika sa larangan ng
edukasyon dahol sa ipinahihiwatig sa CHED Memo No. 054 ang pagpapatupad ng 9 na
yunit ng kursong Filipino 1,2, at 3 sa antas tersyarya gayundin ang paggamit ng wkang
Filipino sa pagtuturo sa Humanidades, Pilosopiya at Agham Panlipunan. Kailangang-
kailangan dun sa ngayon ang kasanayan sa pagsasaling-wika sapagkat aabot na ng mga
Pilipino ang halos lahat ng larangan katulad halimbawa ng pamahalaan, mass media
(radio, telebisyon. Pilikula, pahayagan, magasin, at iba pa) agham at teknolohiya,
pangangalakal at industriya, at pagbabatas at katarungan.

MGA DAPAT ISAALANG ALANG SA PAGSASALING-WIKA

Ayon kay Dr. Rufino Alejandro sa kanyang aklat na “Ang Sining ng

Pagsasalin,” ang isang taong ang kabatiran sa wika ng orihinal ay parang sa isang
katutubong nagsasalita niyon, at ang kabatiran sa wikang pagsasalinan ay parang sa
isang datihang sumusulat sa wikang iyon. Anupa’t ang isang tagapagsalin ay dapat na
maging isang mahusay na manunulat.
Ayon naman kay Dr. Alfonso O. Santiago sa kanyang aklat na “Ikalawang
Edistyon, Sining ng Pagsasaling-Wika, sa Filipino Mula sa Ingles,” dapat na may sapat na
kaalaman sa dalwang wikang kasangkot sa pagsasalin ang tagapagsalin. Kung ang
isasalin sa Filipino ay isang materyales na nasusulat sa Ingles, isang gawaing lagi nating
naasusumpungan kahit sa labas ng paaralan, natural lamang na asahan na ang
magsasagawa ng pagsasalin ay may sapat na kaalaman sa nasabing dalawang wika, lalo
na sa Filipino, sapagkat ito ang wikang pagsasalinan.
Mapanganib ang pagsasaling-wika kung ang tagapagsalin ay walang lubos na
kaalaman sa dalawang wikang kasangkot sapagkat maaaring hindi niya lubos na mailipat
ang diwang ipinahahayag sa orihinal na manuskrito o akda.
Nararapat din na ang tagapagsalin ay may lubos na kaalaman sa kultura ng
dalawang bansang kasangkot sa pagsasaling-wika. Higit na mabisa ang sariling wika sa
pagpapahayag ng kultura ng isang bansa, mabisa ang sariling wikang ingles sa pagtalakay
ng kulturang Amerikano kaysa ibang wikang gagamitin dito. Mabisa naman ang Filipino
sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino, anupa’t magkaugnay ang wika at kultura at
mahirap na papaghiwalayin. Higit na maipahahayag ang kultura ng isang bansa sa
pamamagitan ng sariling wika.
Pangunahing tungkulin ng isang tagapagsalin ang lubos na unawain ang
tunay at tiyak na kahulugan ng mga salita sa orihinal. Ang literal na pagsasalin ay hindi
matapat na pagsasalin. Dapat na maunawaan ng tagapagsalin na hindi iisa ang
kahulugan ng salita sa lahat ng pagkakataong gamitin ito. Maaaring gumamit ang may-
akda sa kanyang orihinal na idyoma at pagtanglinghagang pagpapahayag. Maaari ring
gumamit siya ng salitang kolokyal. Dapat na maging maingat ang isang tagapagsalin
sapagkat hindi magiging makatarungan sa may-akda ng orihinal kung makakaligtaan ang
bagay na ito. Bawat wika’y may sariling balarila o gramatika. Dapat ding bigyan-pansin
ang bagay na ito. Ang karaniwang ayos ng pangungusap natin sa Filipino ay di-
karaniwang ayos ng pangungusap sa Ingles at ang di-karaniwang ayos ng pangungusap
natin ay karaniwang ayos sa Ingles.
 MGA SULIRANIN SA PAGSASALING-WIKA

1. Mga pananalitang balbal at kolonyal – Nararapat ba itong tapatan ng mga katumbas

ding mga pananalitang balbal at kolonyal o isalin sa wastong pananalita? Kung isasalin sa
wastong pananalita, magbago kaya ang bias o linamnam nito sa babasa?
2. Kanya-kanyang kakanyahan ng wika – Bawat wika’y may kanyang kakanyahan kaya’t
mahirap na mailipat ang katangian ng isang wika sa wikang pagsasalinan gaya na nga ng
nabanggit sa itaas na ayos ng pangungusap katulad halimbawa ng “Sino ang ama mo?”
at hindi na “Ang ama mo at sino?”
3. Paggamit ng mga panlapi – May mga panlapi sa Filipino na hindi maaaring pagpalitan
ang gamit katulad halimbawa ng um at mag. “Jenny sold a book.” Na katumbas ng
“Nagbili ng aklat si Jenny.” At hindi “Bumili ng aklat si Jenny.”
4. Anong uring Filipino ang gagamitin? Dapat isaisip ng tagapagsalin na sa palagay niya
ay tatanggapin ng nakararami sa mga gagamit.
Halimbawa’y sa mga pangungusap na : Pupunta ka bas a probins? Pupunta
ka bas a lalawigan / sa probinsya? Alin ba ang higit na katanggap-tanggap?
5. Paggamit ng Filipinong Taglish o Enggalog – May malaking kaibahan ang Filipinong
pasalita at pasulat?
Halimbawa:
a. Nag-meet sila sa isang party at inihatid siya ni Dennis sa kanilang house o Nag-mit sila
sa isang parti at inihatid siya ni Dennis sa kanilang haws.
b. Nagkakilala sila sa isang patitipon / handaan at inihatid siya ni Dennis sa kanilang
tahanan.

Aling paggamit ng Filipino ang dapat piliin ng isang tagapagsalin, ang una o
ang ikalawang pangungusap? Nararapat na hangga’t maaari ay ating iwasan ang labis na
paghihiram sa Ingles kung may salitang sariling atin na maitutumbas dito.

6. Pagsasalin ng mga salita at katawagang tekniko – Kung mangangailangan ang isang

tagapagsalin sa Filipino mula sa Ingles ng mga panumbas sa mga salita, o katawagang
tekniko, hindi na marahil nararapat na magtagni-tagni ng mga pantig na bubuo sa mga
salita o katawagang mahirap unawain. Hindi ito tataggapin ng nakararami sa mga
gagamit sapagkat lalo lamang silang mahihirapan. Ang halimbawa ay ang salitang
technology, medaling maunawaan ang katumbas nitong teknolohiya na hiram sa Kastila.
Maaari ring isalin sa Filipino ang baybay ng salitang orihinal kung ibabagy sa
palabigkasan at palabaybayang Filipino na hindi magiging kakatwa ang pagsasalin. Ito’y
nararapat na may malaking pagkakahawig sa orihinal at maluwag na umiiral at
nagkakabisa ang tinatawag na “law of association” sa sining ng pagtuturo.

PAG-UNAWA SA BINASA:
1. Bakit mahalaga ang pagsasaling-wika?
2. Talakayin ang mga dapat isaalang-alang sa pagsasaling-wika?
3. Ano ang ibig sabihin ng literal na pagsasaling-wika? Magbigat ng Halimbawa.
4. Anu-ano ang mga suliranin sa pagsasaling-wika? Magbigay ng mga halimbawa.
4
KAWASTUANG PAMBALARILA
Nabanggit sa unahan na kailangang magkaroon ng dalawang kawastuan ang
pagpapahayag; kawastuang pambalarila at kawastuang panretorika. Bukod sa kaalaman
sa iba’t ibang bahagi ng panalita katulad ng pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-ari,
pang-abay, pang-angkop, pang-ukol at pangatnig ay dapat ding matutuhan ng isang
magpapahayag ang wastong gamit ng mga sumusunod:
Nang at Ng
Nang
1. Ang nang ay karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga hugnayang pangungusap at
ito ang panimula ng katulong na sugnay.
Mga halimbawa:
a. Mag-aaral kayong mabuti nang makapasa kayo.
b. Nagsisimula na ang palatuntunan nang kami’y dumating.
c. Magsikap ka nang umunlad ang iyong buhay.
d. Magkaisa tayo sa loob ng tahanan nang lumigaya an gating pamilya.

2. Ang nang ay nagmula san a at inaangkupan ng ng at inilalagay sa pagitan ng pandiwa

at ng panuring ito.
a. Umalis sila nang maaga.
b. Nagpaalam nang magalang ang mag-aaral sa kanyang guro.
c. Nagdarasal nang taimtim ang dalaga.
d. Nagpaliwanag nang malinaw ang tagapanayam.

3. Ginagamit ang nang sa gitna ng dalawang salitang-ugat na inuulit, dalawang pawatas

o neutral na inuulit at dalawang pandiwang inuulit.
Mga halimbawa:
a. dasal nang ng dasal
b. aral nang aral
c. basa nang basa
d. sulat nang sulat
a. magsikap nang magsikap
b. dumalangain nang dumalangin
c. mag-impok nang mag-impok
d. tumulong nang tumulong
a. nag-ani nang nag-ani
b. sumagot nang sumagot
c. humiling nang huling
d. nag-abuloy nang nag-abuloy
Ng
1. Ang ng ay ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng pandiwang palipat.
Mga halimbawa:
a. Gumagawa siya ng takdang-aralin.
b. Nag-uwi ng mga pasalubong sa mga anak ang ulirang ama.
c. Ibinili ng regalo ni Betty ang kanyang ina para sa kaarawan nito.
d. Nagtatanim ng mga gulay sa kanilang bakuran si Danny.

2. Ang ng ay ginagamit ng pananda ng actor o tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak.

Mga halimbawa:
a. Pinangaralan ng ina ang mga anak.
b. Tinulungan ng binata ang matandang babaeng nahandusay.
c. Pinagbilinan ng guro ang mga mag-aaral na gumawa ng kanilang gawaing-bahay.
d. Itinanong ng kanyang pinsan kung saan siya mag-aaral.

3. Ang panandang ng ay ginagamit kapag nagsasaad ng pag-mamay-ari ng isang bagay o

katangian.
Mga halimbawa:
a. Ang katalinuhan ng kanyang kapatid ay hinahangaan ng lahat.
b. Ang aklat ng bata ay tinakpan ng ina.
c. Ang mga paa ng silya ay iniayos ng karpintero.
d. Ang mga sapatos ng kanyang ama ay nililinis ni Maximo.

Kung at Kong
Kung
Ang kung ay pangatnig na panubali at ito’y karaniwang ginagamit sa hugnayang
pangungusap.

Mga halimbawa:
a. Malulutas ang mga suliranin ng bayan kung makikiisa ang mga mamamayan sa
pamahalaan.
b. Siya ay sasam sa inyo kung papayagan siya ng kanyang mga magulang.
c. Kung aalis ka ay magpaalam ka muna sa iyong mga kasambahay.
d. Kung hindi mo gagawin agad ang iyong takdang-aaralin ay gagahulin ka sa oras.

Kong
Ang kong ay nanggaling sa panghalip na panaong ko ay inaangkupan lamang ng
ng.

a. Nais kong tulungan ka ngunit tulungan mo muna ang iyong sarili.

b. Ibig kong malaman ang kasaysayan n gating wikang pambansa.
c. Ang kaibigan kong matalik ay maaasahan sa oras ng pangangailangan.
d. Ang mga kasama kong kaklase ay pawang tutulong sa atin.
May at Mayroon
May

1. Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pangngalan.

Mga halimbawa:
a. May kasama siyang kaibigan.
b. May pag-asa ang tao habang nabubuhay.
c. Si Donna ay may balitang natanggap mula sa kapatid sa lalawigan.
d. Ang Pasko ay may kaligayahang hated sa atin.

2. Ito’y ginagamit kapag sinundan ng pandiwa.

Mga halimbawa:
a. May gagawin ka ba mamaya?
b. May hinihintay kaming kaibigan.
c. Ang mga bata ay may inaasahang regalo mula sa iyo.
d. Sila ay may bibilhing mga kagamitang pampaaralan.

3. May ang ginagamit kapag sinusundan ng pang-uri.

Mga halimbawa:
a. May bago ka palang kaibigan.
b. May mabuting pagpapasunuran ang magkakapatid.
c. Ang kanyang pinsan ay may busilak na kalooban.
d. Si Didith at may magandang kalooban.

4. Ang may ay ginagamitan kapag sinusundan ng panghalip na panao sa kaukulang paari.

Mga halimbawa:
a. Bawat tao ay may kanya-kanyang problema.
b. Ang mga anak ng mag-asawa ay may kani-kanilang nang kabuhayan.
c. Sila ay may kanila at kami at may amin.
d. Si Joseph ay may kanya na at si Tito ay may kanya na rin.

Mayroon

1. Ang mayroon ay gingamit kapag may napapsingit na kataga sa salitang sinusundan

nito.
Mga halimbawa:
a. Mayroon bang problema sa pag-aaral mo?
b. Mayroon daw humahanap sa amin.
c. Si Elsie ay mayroon ding magagandang katangiang tulad ng sa iyo.
d. Mayroon po kaming ipagtatapat sa inyo.
2. Ang mayroon ay ginagamit na panagot sa tanong.
Mga Halimbawa:
a. May aklat ka bang “Noli Me Tangere?” Mayroon
b. May maaasahan ba akong tulong sa iyo? Mayroon
c. May hinihintay ka ba? Mayroon
d. Mayroon po kaming ipagtatapat sa inyo.

3. Ang mayroon ay ginagamit kung nangangahulugan ng pagka-maykaya sa buhay.

Mga halimbawa:
a. Sila ay mayroonsa kanilang bayan.
b. Isa na si Dennis sa mayroon sa kanilang lalawigan.
c. Ang sabi mo ay mayroon siya kung ihahambing sa iba niyang kaibigan.
d. Iniiwasan niyang makibarkada sa mayroon sapagkay siya’y mahirap lamang.

Subukin at Subukan
Subukin
Ito’y nangangahulugan ng pagssuri o pagsisiyasat s ari lakas o kakayahan ng isang
tao o bagay.
Mga halimbawa:
a. Subukin mo ang sabong ito at napakahusay.
b. Susubukin naming kung may natatanging talino ka.
c. Ang mantikang iniaanunsiyo ay susubukin daw ng aking ina.
d. Iyong susubukin ang lakas niya sa pamamagitan ng sumping.

Subukin
Ito’y nangangahulugan ng pagtingin upang malamang ang ginagawa ng isang tao
o mga tao.
Mga halimbawa:
a. Subukin mo ang ginagawa ng mga mag-aaral sa pulong.
b. bakit mo siya sinusubukan sa kanyang ginagawa sa kusina.
c. Aalis daw sila nang maaga at susubukan nila ang ginagawang pagsasanay ng kalaban
nilang koponan.
d. Huwag mong susubukan ang ginagawa ng ibang tao.

Pahirin at Pahiran
Pahirin
Ito ay tumutukoy sa kilos na nangangahulugan ng pag-aalis o pagpawi sa isang
bagay, alisin ang bagay.
Mga halimbawa:
a. Pahirin mo ang pawis ng bata.
b. Pinahid niya ang dmi sa kanyang leeg.
c. Pinahid ni Luis ang dugong umaagos sa putok niyang labi.
d. Pahirin mo ang uling sa iyong mukha.
Pahiran
Dalawa ang maaaring ibigay na kahulugan ng pahiran:
1. Ang lunan o bahagi ng lunan o bagay na pinanggagalingan ng bagay na pinahid. Sa
ganitong gamit ang pahiran ng may layon.
Mga halimbawa:
a. Ang mukha ng bata ay pinahiran niya ang dumi.
b. Ang nook o ay pinahiran ko ng pawis.
c. Ang kanyang sapatos ay pinahiran niya ng alikabok.
d. Ang sahig ay papahiran naming ng putik.

2. Nagagamit din ang pahiran sa kahulugang paglalagay ng kaunting bagay at karaniwan

ay sa bahagi ng katawan.
Mga halimbawa:
a. Pahiran mo ng vicks ang aking likod.
b. Pinapahiran ng langis ng dalaga ang kanyang buhok.
c. Bakit mo pinapahiran ng alcohol ang iyong mga kamay.
d. Pahiran mo ng kaunting pulbos ang iyong mga pisngi.

Operahin o Operahan
Operahin
Tinutukoy ng operahin ang tiyak na bahaging tinitistis.
Mga halimbawa:
a. Ang mga mata ng matanda ay ooperahin bukas.
b. Inopera ng ang bukol sa tuhod ni Ernani.
c. Inoopera ng doktor ang apendisitis ng kanyang kapatid.
d. Kailan ooperahan ang kanyang baga?

Operahan
Tinutukoy nito ang tao at hindi ang bahagi ng katawan.
Mga halimbawa:
a. Ooperahan na ng doktor ang naghihirap ng maysakit.
b. Si Virgie ay inoperahan kahapon.
c. Operahan nap o ninyo si Arnold at hirap na hirap na siya.
d. Si vic ay kasalukuyang inooperahan sa pagamutan ng St. Lukes.
Namatay at Napatay
Namatay
Ginagamit ang namatay kung ang isang tao, hayop, halaman at bagay ay nawalan
ng buhay dahil sa sakit, katandaan o anumang kadahilanan.
Mga halimbawa:
a. Namatay ang haligi ng tahanan at nagluksa ang mga-anak.
b. Ang kawal at namatay upang mabuhay ang puso ng madla.
c. Ang dalaga ay namatay sa biglang dalamhating sumapit sa kanyang buhay.
d. Namatay ang ilaw at naghari ang kadiliman sa buong kabahayan.

Napatay
Ito’y karaniwang ginagamit sa tao o hayop na pinaslang ng kapwa tao o hayop.
Mga halimbawa:
a. Napatay ng pusa ang daga.
b. Si Roderick ay napatay ng kanyang kagalit.
c. Ang asong ulol ay napatay ng mga lalaking humahabol dito.
d. Napatay pala ng pulis ang magnanakaw.

Bumangon at Magbangon
Bumangon
Ang kahulugan ng bumangon ay gumising o tumindig mula sa pagkakahiga. Ito’y
isang pandiwang katawanin at hindi nangangailangan ng layon.
Mga halimbawa:
a. Bumangon ka na at tanghali na.
b. Siya’y bumangon nang maaga dahil sisimba siya.
c. Bakit hindi ka pa bumabangon ay mahuhuli ka sa klase?
d. Bumangon na kayo nang makaalis na tayo.

Magbangon
Ang magbangon ay nangangahulugan na magtayo, magtinda at magtatag. Ito’y
isang pandiwang palipat at nangangailangan ng tuwirang layon.
Mga halimbawa:
a. Ang mga katipunero ay nagbangon ng isang pag-aalsa labn sa mga kastila.
b. Nagbangon siya ng mga punong saging na ibinuwal ng bagyo.
c. Tumulong kang magbangon ng mga haligi n gating bahay.
d. Ang magkakasama ay nagbangon ng mga panungkahoy na nabuwal sa lakas ng langin.
Sumkaya ay Magsakay
Sumakay
Ang sumakay ay isang pandiwang katawanin at hindi nangangailangan ng
tuwirang layon.
Mga halimbawa:
a. Saan ka ba sumakay?
b. Sumakay ka na at aalis na ang bus.
c. Sumasakay siya sad yip araw-araw.
d. Sasakay na ako sa dumarating na bus.

Magsakay
Ang magsakay ay pandiwang palipat at nangangailangan ng tuwirang layon.
Mga halimbawa:
a. Nagsakay sila ng kabang-kabang bigas sa trak.
b. Hindi ka dapat nagsakay ng mga pasahero sa mga bawal na lugar.
c. Sa Divisoria ka ba nagsakay ng mga paninda?
d. Nagsakay ang tsuper ng pitong batang papasok sa paaralan.

Ang Din at Rin, Daw at Raw

Ang mga katangang rin at raw ay ginagamit king ang sinusundang salita ay
nagtapos sa parinig at sa makapatinig na w at y.
Mga halimbawa:
a. Tayo ay kasama rin sa mga inanyayahan.
b. Siya ay katulad mo rin na masikap sa pag-aaral.
c. Ikaw raw ay piling “mag-aaral ng taon.”
d. Sasakay raw siya sa unang bus na daraan.

Ang din at daw ay ginagamit kung ang salitang sinusundan at nagtatapos sa

katinig maliban sa w at y.
Mga halimbawa:
a. Takot din siyang magsinungaling kagaya mo.
b. Malakas din ang patahian nila katulad ng patahian ninyo.
c. Masakit daw ang kanyang ulo kaya hindi siya sasama sa atin.
d. King kabanalan daw ang gawang magdasal, ang mabuting gawa’y lalong kabanalan.

Sila at Sina, Kina at Kila

Sila at Sina
Ang sila ay panghalip panao samantalang ang sina ay panandang pangkayarian sa
Pangalan. Karaniwang kamalian na ang sila ay ginagamit na panandang pangkayarian.
Mga halimbawa:
Mali a. Sila Nenita at Liza ay mabubuting anak.
Wasto b. Sina Nenita at Liza at mabubuting anak.
Mali c. Sila Robert ay nanalo sa timpalak.
Wasto d. Sina Robert ay nanalo sa timpalak.
Wasto
a. Sila ay ulirang mga anak.
b. Darating sila bukas.
c. Tunay na mapagkakatiwalaan sila.
d. Sila ang mga kabataan ng bagong panahon.

Kina at Kila
Ang kina ay panandang pangkayarian sa pangngalan katulad ng sina. Walang
salitang kila sa Balarilang Filipino. Ang paggamit ng kila karaniwang pagkakamali.
Mga halimbawa:
a. Papunta sila kina Francis.
b. Kina Jonathan ba ang lakad mo?
c. Ang guro ay nagtanong kina Ben at Rey kung tutulong sila.
d. Malayo ba rito ang kina Lily?

Hagis at Ihagis
Hagis
Ang haggis ay pangngalan ay hindi pawatas o neutral ng pandiwa.
Mga halimbawa:
a. Malakas ang hagis ng bola ni Melba.
b. Huwag mong lakasan ang hagis at hindi niya masasalo.
c. Mahusay ang hagis mo ng bola.
d. Hindi tinamaan ni Greg ang hagis ni Dindo.

Ihagis
Ang ihagis ay isang neutral o pawatas ng pandiwa. Ito’y hindi pangngalan.
Mga halimbawa:
a. Ihagis mo na ang bola at sasaluhin ko.
b. Bakit ayaw mo pang ihagis?
c. Ihagis ko na ba ang bola?
d. Ayaw niyang ihagis ang bola baka ka raw masaktan.

Napakasal at Nagpakasal
Napakasal
Ginagamit ang napakasal kapag ang tinutukoy ay ang ginagawang pag-iisang
dibdib ng dalawang nilalang ng nagmamahalan.
Mga halimbawa:
a. Napakasal na sina Alex at Rhoda na malaon nang magkasintahan.
b. Si Vilma ay napakasal sa sarili niyang kapasyahan.
c. Kailan napakasal sina Danny at Lota?
d. Napakasal ka na nga bas a iyong katipan.
Nagpakasal
Ang nagpakasal ay tumutukoy sa taong naging punong-abala o siyang
nangasiwaupang makasal ang isang lalaki at babae.
Mga halimbawa:
a. Ang mag-asawa ay nagpakasal ng anak na panganay.
b. Si Aling Luisa ay nagpakasal ng pamangking binata sapagkat ulila ito.
c. Ang mayamang babae ay nagpakasal ng mga lalaki at babaeng nagsasama nang hindi
kasal.
d. Nagpakasal si Aling Mercy ng kamag-anak na maralita.

MGA KAILANGAN NG MGA MABISANG PANGUNGUSAP

1. Kaisahan – May kaisahan ang pangungusap kung tumutulong ang bawat bahagi sa
isang pangunahing diwa.
Halimbawa:
Nagmamadaling bumangon si Nelia, naligo, nag-ayos ng katawan, kumain ng
almusal at pumasok sa paaralan.
Hindi nararapat pagsamahin ang mga kaisipang walang kaugnayan.
Halimbawa:
Nagmamadaling bumangon si Nelia at siya ay nagtalumpati kahapon.

2. Paglalapit ng panuring sa salitang tinuturingan – Hindi dapat paghiwalayin ang mga

salitang magkakaugnay.
Halimbawa:
Mali : Mamaya si Marina pupunta sa paaralan.
Wasto : Pupunta mamaya sa paaralan si Marina.

3. Paggamit ng wastong tinig ng pandiwa – Kalimitang ginagamit ang pandiwang nasa

tinig bilintiyak, sa halip ng nasa tukuyan.
Mga halimbawa:
Mali : Ang mag-aaral ay binasa ang “Noli Me Tangere.”
Wasto : Ang mag-aaral ay bumasa ng “Noli Me Tangere.”
Wasto : Binasa ng mag-aaral ang “Nole Me Tangere.”

4. Pagbibigay-diin – Kinakailangan ang wastong pag-aayos ng mga salita sa pagbibigay-

diin.
Mga halimbawa:
May Hahinaan : Mag-aaral ka raw na mabuti, ang sabi ng Nanay mo.
Maayos : Ang sabi ng Nanay mo ay mag-aral ka raw ng mabuti.
5
MGA URI
NG PAGPAPAHAYAG

A. ANG PAGSASALAYSAY
Ang pagsasalaysay ay pagpapahayag na may layuning magkuwento ng mga
kawil-kawil na mga pangyayari. May dalawang uri ng pagsasalaysay: pasulat at pasalita.
Ang karanasan at ang mga nakikita niya sa kanyang kapaligiran at maaaring
paghangusan ng pasasalasaysay ng isang tao.

Pagpili ng Pamagat ng Pagsasalaysay o Kuwento

May mga katangiang dapat taglayin ang isang kaakit-akit at mabuting pamagat:
1. May orihinalidad
2. Di-pangkaraniwan
3. Makahulugan
4. Kapansin-pansin
5. Kapana-panabik

Mga Dapat Iwasan sa Pagpili ng Pamagat

1. Pangkaraniwang pamagat – Maaaring hindi na pag-ukulan ng pansin ng mambabasa
ang pagsasalaysay na nagtataglay ng pangkaraniwang pamagat. Halimbawa: Kamatis

2. Pamagat na nagbubunyag sa lihim ng pagsasalaysay – Hindi na mag-aaksaya ng

panahong basahin ang pagsasalaysay o kuwento kung sa pamagat pa lamang ay
malalaman na ang laman nito.
Halimbawa: Maralitang Yumaman

3. Maituturing na isang kahangalan – Sa hangarin na isang may-akda na maging

kapansin-pansin ang kanyang pamagat ay lumalabas itong kahangalan. Halimbawa :
Yelong Malamig

4. Nalalabag sa mabuting panlasa – Sa layunun ng may-akda na maging kakaiba ang

pamagat na kanyang ginamit, kung minsan ay nalalabag ito sa mabuting panlasa na
maaaring magdulot ng kakaibang pakiramdam sa isang tao.
Halimbawa: Inuuod na Bangkay
 Mga Maaaring Pagkunan ng Pamagat

Ang pamagat ay maaaring tumukoy sa mga sumusunod:

1. Pinakamahalagang bagay sa salaysay.
Halimbawa: Tabak at Rosaryo
2. Pook na may malaking kinalaman sa mga pangyayari.
Halimbawa: Pugad Lawin
3. Isipan o damdaming namamayani sa salaysay.
Halimbawa: Silakbo ni Marcial Aguila
4. Isang mahalgang pangyayari sa kuwento.
Halimbawa: Kamatayan ng Isang Huk ni Olimpio S. Villasin
5. Katotohanang pinatunayan sa salaysay.
Halimbawa: Maghilom May Balantukan ni Mabini Rey Centeno

ANG PAKSA
Ang paksa ay dapat na maging makabuluhan, kalimita’y kapupulutan ng mga
kahalagahang pantao (values), magbibigay ng aral at mabubuting halimbawa. Ang isang
paksang tungkol sa isang maralita na yumaman sa pamamagitan ng pandarambong,
nang bumalik siya sa nayong sinilangan ay pinangaralan pa siya dahil sa kanyang
kayamanan ay hindi makabuluhang paksa. Manapa, ang paksa tungkol sa isang
maralitang nakatapos na pagaaral dahil sa sariling pagsisikap at nagtagumpay sa buhay
ay isang makabuluhang paksa na kapupulutan ng magandang halimbawa.

PAGSASALAYSAY
NA NAGBIBIGAY-DIIN SA BALANGKAS
1. Panimula – Dito inilalahad ang tagpuan, nakikilala rito ang mga tauhan, pook at
panahon. May mga pagkakataon namang ang mga tauhan at ang pook lamang ang
isinasaad at ipinauubaya na lamang ang panahon sa mga nakikinig o bumabasa.
Halimbawa:
Hindi na kaila sa mga taga-Tulikan ang pakikipag-sintahan ni Derang sa
inhinyerong namamahala sa binuksang lansangang nagmumula sa kabundukan ng
Sinukuan. Hindi nila dinaramdam ang gayon, sapagkat wila nila’y likas na yaon sa mga
taong magkakatugon ang damdamin. Bagaman nagkagayon si Derang ay walang pinag-
uukulan ng Sali-salitaan kundi ang ama nitong si Mang Tiyago, Sapagkat magmula nang
mangibig ang inhinyero’y nawala na ang dating mairog na pakikisama sa kanyang mga
kanayon. Hindi nila sinisisi si Derang sapagkay naniniwala ang mga taga-Tulikang na sa
puso ng dalaga ay hindi nagbuko ang damdaming nagnanasa ng karangalan. Ang tanging
dinaramdam nga lamang nila’y ang pagkawala ng dating mainam na ugali ng ama ni
Derang na si Tandang Tiyago.
Mula sa :Nagbibihis Na ang Nayon
Ni: Brigido C. Batungbakal
 Mga Uri ng Panimula

a. Isang katotohanan tinatanggap ng lahat.

Halimbawa:
Ang buhay ay isang pakikipag-tunggali.

b. Paglalarawan ng pangunahing tauhan sa kuwento.

Halimbawa:
Si Virginia, ang babaing madasalin, palasimba at mapagluhod sa mga tabi ng
“Confesionario” ay may 10 taon nang kasal kay Rodin.
Mula sa: Bungan g Kasalanan
Ni: Cirio Panganiban

c. Paglalarawan ng isang pook

Halimbawa:
Sa dakong itaas, s alibis ng isang bundok, sa tabi ng isang batisan, ay may
nakakanlong sa mga punoy-kahoy na isang kubo, na balu-baluktot na sanga ang gamit
na kahoy. Sa ibabaw ng kanyang bubungang kugon ay malagong gumagapang ang
kalabasang may maraming bunga at bulaklak; ang palamuti ng bahay-bukid na iyon ay
mga sungay ng usa, mga bungo ng baboy-ramo, na ang ilan ay may mahabang pangil.
Doon tumitira ang isang mag-anak na Tagalog na ang ikinabubuhay ay ang pangangaso
at pangangahoy.
Mula sa : Noche Buena
Ni: Jose Rizal

d. Pagsisimula sa usapan
Halimbawa:
Malalaki ang patak ng ulan at palakas ang hangin. Gabi. “Malakas na unos nito,”
sabi ni Inang. “Neneng, ang posporo, itabo mo…baka mamatay ang gasera,” “ Nasa akin
na ho,” ang sagot ko.
Mula sa: Kapag Busilak ang Puso
Ni: Rudy A. Santos

e. Pagsisimula sa pagsasalaysay
Halimbawa:
Ang mga yapak ni Ingkong Bino ay gumasgas sa palikaw-likaw na landas na
nagmumula sa kanilang munting sukat na bakuran at humahantong sa munting pintuan
ng libingang-bayan sa Kandaba. Tuwing umaga, mga paa ng matandang ito ang unang
bumabasa sa mga hamog na nakasalalay sa mga daming kanyang nayayapakan. At
maraming mga hapon na ang putikang paa ni Ingkong Bino ang nag-iiwan ng kahuli-
hulihang bakas sa damuhan at sa palikaw-likaw na landas na iyon.
Mula sa: Sangandaan ng Buhay
Ni: Florentino A. Lapuz
f. Pagsisimula sa isang tunggalian
Halimbawa:
Isang iglap sa pagitan ng buhay at kamatayan. Isang iglap mula sa pag-igkas ng
mabilis na kableng ga-bisig at sa paghampas nito sa bingo ni Korbo. Isang iglap ng abot-
langit na sigaw ng pagtutol ng kanyang utak na sa loob ng iglap ding yaon ay pira-
pirasong nakalat sa lapag ng ikiran ng ballot-bakal na kable.
Mula sa: Dugo at Utak
Ni: Cornelio S. Reyes

g. Panimulang haluan
Maaaring pagsamahin dito ang una at ikalawang uri, ang ikalawa at ikatlo, ang
ikatlo at ikaapat - maaaring pagsamahin ang alinman sa mga uri ng panumula.
Halimbawa:
Sumusilip pa lamang ang araw nang kami’y lumusong sa landas na patungo sa
tubigan ni ka Teryo. Nakasabay naming si Ka Albina, na kasama nag dalaga niya si Nati at
ang kanyang pamangking si Pilang. Ang tatlo’y may sunong na mga matong na
kasangkapan at pagkain.
“Ang Ka Teryo mo’y hindi makalulusong. Masidhi na naman ang kanyang
rayuma,” wika ni Ka Albina sa akin. “Kung di nga lamang lubugin ang tubigan naming
ngayon. Mahirap ang wala roon ang Ka Teryi mo.” “Maano naman ho iyon,” ang tugon
ko. “Nariyan naman si Ka Ipyong at si Fermin.”
Mula sa: Suyuan sa Tubigan
Ni: Macario Pineda

2. Saglit na kasiglahan – Kapag naisulat na ang panimula at nagawa na ang mga

kinakailanganang paghahanda ay dapat nang isunod ang simulang tutungo sa unang
suliraning inihahanap ng lunas. Ito ay tinatawag na “saglit ng kasiglahan.” Ang
bumabasa’y maaaring maakit sa panimula dahil sa di-karaniwang pamamaraan ng
sumulat ngunit pansamantala lamang ang pagkaakit na ito ngunit ibang uri ng pagkaakit
ang dapat madama ng bumabasa sapagkat madarama niya na may namimintong
pangyayari na gigising sa kanya sa isa tiyak na damdamin.
Halimbawa:
Panimula: Lumutang sa katahimikan ng hatinggabi ang tangungoy ng isang aso.
Nagliklik sa kakahuyan at inihatid ng panggabing simoy sa oob ng nag-
iisang maliit ng kubo sa kaingin.
Saglit na Kasiglahan: Naalimpungatan si Nana Sebya. Gulilat na napahawak sa
kalamnan ng bisig ng nahihimbing na asawa at dalas-dalas na inalog iyon.
“O, pento,’ayan na naman!”
Mula sa: Aso
Ni: Virgilio C. Blones
3. Ang mga suliraning inihahanap ng lunas – May mga dapat tandaan sa mga suliraning
inihahanap ng lunas:
a. Dapat na may matibay na pagkakaugnayan ang mga suliraning inihahanap ng
lunas.
b. Gumamit ng mga di-pangkaraniwang mga pangyayari upang lalong maging
kapansin-pansin.
b. Hindi ito dapat magbunyag sa kasunkdulan bagama’t ang bawat sumusunod
na suliranin ay binibigyang dahilan ng sumusunod dito.

4. Kasukdulan – Inilalarawan ito nang malinaw, mabilisan, maayos at tiyak. Ang mga
suliraning inihahanap ng lunas ay lumilikha ng kawilihang pasidhi nang pasidhi hanggang
sa sumapit sa karurukan at hindi na maaaring pasidhiin. Ito ang tinatawag na
kasukdulan.

5. Kakalasan o Wakas – Pagkatapos ng kasukdulan ay dapat na isunod ang kakalasan o

wakas. Hindi dapat na magkaroon pa ng maraming paliwanag pagkatapos ng
kasukdulan. Ang isang mabisa at masining na kakalasan o wakas ay hindi umaagaw sa
pananabik na bumabasa bilang isang manunuklas. Hayaang gamitin niya ang kanyang
pag-iisip.

B. ANG PAGLALARAWAN
Ang paglalarawan ay pagpapahayag ng ating nakikita naririnig at nadarama. Ang
pagbuo ng isang malinaw na larawan sa isip ng mga mambabasa o tagapakinig ang
pangunahing layunin ng paglalarawan. Ang sumusulat ng isang paglalarawan ay
maihahambing sa isang pintor na gumuguhit ng mga tanawin at mga larawan. Ang
tanging kaibahan lamang ay pinsel at pintura ang ginagamit ng pintor samantalang mga
slaita ang ginagamit ng isang manunulat o nagpapahayag nang pagsalita.

Ang Mabisang Paglalarawan

Ang mga sumusunod ay dapat isaalang-alang upang maging mabisa ang
paglalarawan:
1. Maingat na pagpili ng paksa – Makabubuting piliin ang paksang may lubos na
kaalaman ang mga mag-aaral sapagkat ito’y palagi nilang nakikita at may kaugnayan sa
kanilang karanasan.
2. Pagpili ng pansariling pananaw – Tinutukoy nito ang pagtingin ng isang naglalarawan
sa paksang kanyang nilalarawan.
3. Pagbuo ng isang pangunahing larawan – Ito’y nangangailangan ng maingat at
masusing pagmamasid. Ito ang unang kakintahan ng paksang inilalarawan. Ang tao at
bagay ay may kakanyahan ay ang naturang kakanyahang ikinaiiba nito ay dapat na
bigyang diin na batay sa pagmamasid ng naglalarawan.
4. Wastong pagpili ng mga sangkap – Ang mga sangkap na isasama ay tiyaking
makatutulong sa pagpapakilala ng kaibahan o katangian ng inilalarawan. Hindi dapat
isama ang napakaraming sangkap na walang kaugnayan sa inilalarawan. Piliin lamang
ang mga sangkap na magiging kapansin-pansin at makapgbibigay ng malinaw na
larawan.
5. Maingat na pagsasaayos ng mga sangkap – Ang pangunahing larawan at mapalitaw
sa pamamagitan ng maingat na pagsasama-sama ng mga sangkap. Naiiba ang
paglalarawan sa pagsasalaysay na kailangang sunud-sunod ang mga pangyayari sa kaya
ang isang naglalarawan ay malayang pumili ng paraang sa palagay niya’y mapagitaw sa
isipan ng bumabasa o nakikinig.

Mga Uri ng Paglalarawan

1. Pangkaraniwan – Ang uring ito’y nagbibigay lamang ng kabatiran sa inilalarawan,
hindi ito naglalaman ng damdamin at kuro-kuro ng naglalarawan. Ang ibinibigay lamang
nito ay ang karaniwang anyo ng inilalarawan ayon sa pangmalas na panlahat. Mga
halimbawa:
a. “Noong huli akong dumalaw sa tanahan ni Tiya Pilar sa lalawigan ng ganito rin ang
ayos ng bakuran nila. Sariwa at malalago ang mga halaman, naghuhunihan ang mga ibon
sa sanga ng punungkahoy at nalalanghap sa hangin ang halimuyak ng mga bulaklak. Ang
kanilang malaking bahay sa loob ng bakod na mga alambreng may tinik ay halos wala pa
ring ipinagbago. Naroon din ang mga hawla na kanaryo na nagsabit sa bintana. Naroon
din ang mga puno ng halamang nakahalayhay sa mga pagpanhik ng handaan. Kaytulin
ng mga araw! Isang buong taon na ang nakalipas ay parang hindi ko napansin.”
Mula sa: Panata ni Pilar
Ni: Amado V. Hernandez
b. Si Leoncio ay laging malinis – pati ang kanyang damit, bagaman ang karamihan sa mga
ito ay hindi agpang sa kanya. Ang ilan ay totoong mahahaba at ang ilan ay maiikli naman
– na tila pinagkalakhan.
Mula sa: Walong taong Gulang
Ni: Genoveva D. Edroza
c. Ang bata ay nakapantalon ng ,aruming maong na sa kahabaan ay pinag-ilang lilies ang
laylayan. Nakasuot ito ng libaging kamiseta, punit mula sa balikat hanggang pusod, na
ikinalitaw ng kanyang butuhan at maruming dibdib.
Mula sa: Ang Kalupu
Ni: Benjamin P. Pascual
2. Masining na paglalarawan – Ang guniguni ng bumabasa ay pinagagalaw upang
Makita ang isang buhay ng buhay na larawan. Naglalaman ito ng damdamin at pananaw
ng sumulat. Ibinibigay niya ang isang buhay ng larawan ayon sa kanyang namalas at
nadama. Mga halimbawa:
a. “ Si Ina ay hindi palakibo: siya ay babaing bilang ay sukat ang pangungusap. Hindi niya
ako inuutusan. Bihira siyang magalit sa akin at kung magkakagayon ay maikli ang
kanyang pananalita: Lumigpit ka!.. At kailangang din a niya ako Makita. Kailangang di ko
na masaksihan ang kikislap na poot sa kanyang mga mata. Kailangang di ako na mamalas
ang pagkagat niya sa kanyang labi. Kailangang di ko na Makita ang panginginig ng
kanyang mga daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
siyang ipinagbabawal.
 Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na
lupang uhaw…”
Mula sa: Uhaw ang Tigang na Lupa
Ni: Liwayway A. Arceo
b. Nakapanlulumo ang dagundong ng nag-aalim-puyong tubig na sa mga panahon
gayon, mula sa kahinhinan ng katag-arawan, ay nagiging mistulang dambuhalang
padabog na lumulundag mula sa itaas ng tagastas at walang hunos-diling kumakaladlad,
sa lahat ng bagay na maraanan nito sa ibaba, bagay na nakapagdudulot ng pangambang
gumagahis sa katiningan ng loob ng sinumang may balak tumawid.
Mula sa: Dahuyo ng Kalikasan
Ni: Cezar Francisco
c. Sa malas ni Isagani, sa tatlong oras na pagpupuyos ng bagyo ay higit pang malaki ang
ipinagbago ng Magdalo kaysa sampung taong pagkawalay niya sa nayong ito. Halos lahat
nang nakikita niyang kabaguhan ay likha ng kapagaalimpuyong pang hangin at ulan.
Gaya ng dati, ang malumot nang minting simbahanag bato sa ibabaw ng burol ay tila
nagmamalaki pa sa humahampas na hangin. Ang sabi ng tindahan ni Aling Barang ay
ibinagsak ng hangin, ngunit nakatayo pa sa harapan ang luklukang kawayang
nahahabang oras ding pinapag-init niya samanatalang nakikipag-inuman siya ng tuba,
nakikipagtayugan ng mga pangarap, at nakikipagparangyaan ng mga naabot na
karanasan sa kanyang mga kapwa binata. Sa mga taong naglalabasan upang magsiyasat
sa mga “paman” ng bagyo ay napansin niyang wala ring gaanong pagbabago, - sa
pangingilos, sa pananalita at sa anyo. Maliban sa ilang guhit sa noo at sa anyong may
mga bakas na ng karanasan, maging ang mangilan-ngilang kabataang nakakasalubong
niya sa daan ay wala ring ipinag-iiba.
Mula sa: Bahay na bato
Ni: Antonio B.L. Rosales
C. ANG PAGLALAHAD
Ang payak na kahulugan ng paglalahad ay pagpapaliwanag. Tungkulin ng
paglalahad ng humanap ng kalinawan at humawi sa ulap ng pag-aalinlangan at
kamangmagan.
Ang paglalahad ay ginagamit sa lahat ng pagkakataon at larangan. Ito’y ginagamit
sa pagsagot sa mga tanong na nangangailangan ng pasanaysay na kasagutan, pagsulat
ng mga ulat tungkol sa Agham at Kasaysayan, pagsusuri sa maiikling kuwento at mga
nobela at pagpapaliwanag sa iba’t ibang aralin sa paaralan. Samakatuwid, ang
paglalahad ay tumutugon sa walang katapusang pagkamausisa ng tao. Habang ang tao’y
hindi masisiyahan sa mga sagot sa kanyang katanungan, kailangan ang paglalahad.

Mga Katangian ng Isang Mahusay na Paglalahad

1. Kalinawan – hindi mauunawaan ng nakikinig o bumabasa ang anumang pahayag kung
hindi malinaw ang paliwanag. Dapat isaisip ang kakulangan ng kalinawan ay maaaring
magbunga ng di pagkakaunawaan.
2. Katiyakan – ang katiyakan ay matatamo kung malalaman ng pagpapaliwanag ang
kanyang layunin sa pagpapaliwanag.
3. Diin – may diin ang isang akda o talmpati o isang akda kung naaakit ang nakikinig o
bumabasa na ipagpatuloy ang pakikinig o pagbasa. Ito’y kinakikitaan ng diwang
mahahalaga.
4. Kaugnayan – Dapat na magkakaugnayan ang diwa ng lahat ng sangkap ng
pangungusap at talata sa loob ng isang akda upang maging mabisa ang pagpapahayag.

Mga Bahagi ng Paglalahad

1. Simula – Higit na dapat bigyang pansin ang simula sapagkat ito ang mapapasaya kung
ipagpapatuloy ng bumabasa ang pagbasa ng isang katha. Dapat na ito’y makaakit sa
kawilihan ng bumabasa. Ang mga paraan sa pagbuo ng simula at ang mga sumusunod:
a. Isang Katanungan – Halimbawa:
Ano ang kaligayahan? Ang kaligayahan ay isang damdaming nadarama ng isang tao na
nagbibigay sa kanya ng walang kahulilip na kasiyahan.
b. Isang pangungisap na nakatatawag ng pansin.
Halimbawa:
Ang katamaran ng tao ay ina ng kaunlaran.
c. Isang pambungad na salaysay - Halimabawa:
Mahigit ng dalawang taon din ang ginugol ng Surian ng Wikang Pambansa upang
ang isang samahang binubuo ng mga nasa “mass media” ay maitatag. Dito ay tinatalakay
ng mga dumalong kinatawan sa bawat sangay ng “mass media” ang mga suliraning
kanilang nakakaharap sa paggamit ng wikang Pilipino sa radio/telebisyon, magasin at
pahayagan.
(Mula sa Lipi: Kabalikat sa Paglinang
At pagpapataas ng pamantayan sa
Wikang Pilipino ni Leticia P. Macaraeg)
d. Isang salitaan - Halimbawa:
“Mukang balisa kayo Gng. Ocampo,” pansin ng isang mag-aaral. “Oo, may
nangyari sa isa ninyong kaklase.” Sagot ng guro.
e. Isang sipi - Halimbawa:
Ikaw-26 ng Disyembre, 1896, araw ng paglilitis kay Dr. Jose Rizal. Ito’y gaganapin
sa ika-8:00 ng umaga. Ang hukumang military ang lilitis sa kanya kahit siya’y isang
sibilyan sapagkat ang sakdal sa kanya ay may kinalaman sa batas military ng Espanya.
f. Isang makatas na pangungusap na kinapapalooban ng pinakadiwa ng katha at
nagbibigay ng katwiran sa susunod na pagpapaliwanag. Halimbawa:
Kung ano ang salapi sa ating pang-araw-araw na pangangailangan ay gayundin
ang kagandahang-asal sa ikabubuti ng ating lipunan.
g. Tuwiran o tahasang simulan sa suliraning nais ipaliwanag.
Dapat daw na ibalik ang ikapitong grado sa mababang paaralan.
2. Katawan o Pinatakagitna – Sa bahaging ito natitipon ang lahat ng ibig sabihin ng
sumusulat ng paglalahad. Dapat magkaroon ng kaugnayan at kaisahan ang mga
kaisipang ipinahahayag upang hindi mailto ang bumabasa.
3. Wakas – Ito ang bahagi ng paglalahad ng nag-iiwan ng isang kakintalan sa isip ng
bumabasa. Katulad ng simula, ang wakas ay maaaring isang parirala, isang pangungusap
o isang talata. Maaaring wakasan ang isang akda sa pamamagitan ng mga sumusunod:
a. Pagbibigay ng buod ng paksa
b. Pag-iiwan ng isang tanong
c. Panghuhula ng maaaring mangyari na may kaugnayan sa paksa
d. Pagsariwa sa suliraning binanggit sa simula
e. Paggamit ng kasabihan o siping angkop sa akda.
Halimbawa ng isang paglalahad.

TALINGHAGA NG BUHAY
Ni Armando A. Rayos

Ang mabuhay sa daigdig ay batbat ng pakikipagsapalaran. Bawat pangyayaring

nagaganap ay may kakambal: tagumpay sa kabiguan; halakhak sa luha; luwalhati sa
pagtitiis; ginhawa sa pagpapagod at marami pang iba. Ang lahat ng iyan ay bahagi ng
pagiging nilalang. Sapagkat batas ng kalikasan sa daigdig na kung may araw ay may gabi,
kung may lupa ay may langit, kung may dagat ay may bundok at kaparangan.
Mapapalad ang mga taong sa kabila ng paglasap ng mga walang awang dagok ng
kabiguan ay nananatiling buhay ang pag-asa. Nakukuhang maging masigla at lumalaging
buhay ang pananalig na ang minimithing tagumpay malao’t madali ay magkaroon ng
katuparan. Sila ang mga taong naniniwalang paglipas ng unos ay may maayang panahon
daratal, pagkaraan ng gabi ay may darating na ginuntuang silahis ng umaga. Sila ang
mga taong ang suliranin at iwinawaksi hindi sa pagpapatangay sa ispiritu ng akal,
manapa, ay paghahanap ng wastong paraan upang ang nalasap na kabiguan ay maging
isang tanglaw at mapag-aralan ang mabisang paraan upang ito ay maiwasan.
Sa isa mang dukhang dampa ay maaari ring mamayani ang kaligayahan sa
pamamagitan ng mabuting pagtitinginan, pagsusunuran at higit sa lahat ay pag-ibig at
pamamahalan. Kapag ang haligi ay mananatiling matibay at matatag na hindi makayang
maigupo ng bagyo man o daluyong at ang ilaw, sa kabila man ng nag-aalimpuyong
hangin ay patuloy pa rin sa pagsasabog ng liwanag, maaasahang ang isa mang dampa ay
magsusupling ng mga hinlog na hindi karaka-rakang magpapatangay sa agos ng buhay.
Ang tunay na kaligayahan ay maaari ring matagpuan hindi lamang sa kayamanan,
mararangyang kasangkapan at kagamitan. Sa anumang pagsubok, marahil, ang
tagumpay ng mga hated ng tunay na kaligayahan ay atin ding makakamit.

IBA’T IBANG URI NG PAGLALAHAD

1. Pagbibigay-katuturan
Ang pagbibigay-katuturan ay isang paraan ng paglalahad ng nag-uugnay ng salita
sa bagay, damdamin o karanasang ipinaaabot sa kausap o mambabasa. Isang paraang
ginagamit upang higit na magkaunawaan ang mga taong may nais magpalitan ng kuru-
kuro o ideya.
Ang pagbibigay-katuturan upang maging makabuluhan ay kailangang magbigay-
linaw sa isang ideya, magkaroon ng katiyakan at simpleng interpretasyon.
Ito’y magagawa sa pamamagitan ng pagpapangkat-pangkat at pag-uuri,
pagbibigay ng ilustrasyon, pagtutulad o paghahambing at pagbibigay ng kaibahan.
Dalawa ang paraan ng pagbibigay-katuturan, pormal at impormal.
A. Pormal – kung ito’y nagtataglay ng tinging siyentipiko at hangaring pangkatalinuhan
gaya ng kahulugang nakikita sa diksyunaryo at mga aklat na pampaaralan sa aghan,
batas, sa kalakalan at iba pa. Halimbawa:
1. Biyolohiya – Pang-agham na pag-aaral ng anumang bagay na may buhay. Pagsusuri ng
anyo, pinagmulan, pagtubo, paglaki, pagdami, atp pa.
2. Pag-ibig – Damdaming kinapapalooban ng pagmamahal, pagpapahalaga, paggalang,
pagbibigay, pagpapaubaya.
B. Impormal na katuturan – kung naglalayong magpaliwanag sa paraang nakapupukaw
ng damdamin at kawilihan. Karaniwang nakikita sa mga sanaysay sa mga magasin o iba’t
ibang babasahin. Halimbawa:
“Ang pag-ibig ay isang damdaming buhay sa puso. Ito’y naipadadama sa
pamamagitan ng pagmamahal, pagbibigay, pagpapahalaga at paggalang. Ang umiibig ay
mapagparaya at handang magpakasakit alang-alang sa kaning iniibig. Ito ang tanikalang
bumibigkis sa Lumikha at mga banal, sa dalang puso, sa buong mag-anak. Ito ang
kapangyarihang nananaig at nangingibabaw sa pag-iisip.

2. Pagbibigay-kahulugan
May mga kahulugan makikita sa diksunaryo sa bawat salita. Ang mga
pansyentipiko at panteknikal na terminolohiya ay may tiyak na katuturan kaya
maiiwasan ang di pagkakaunawaan at pagkakaiba ng interpretasyon sa harap ng batas.
Ngunit, iba ang karaniwang salitang ginagamit sa pag-araw-araw na
pakikipagtalastasan. Ito’y nabibigyan ng napakaraming kahulugan. Kalimitang ang
kahulugan a batay sa laman ng pangungusap at batay sa gamit o pagkaunawa ng isang
particular na pangkat, lahi o kalinangan.
Ang pagpapakahulugan ay may dalawang dimension: konotasyon at denotasyon.
A. Denotasyon - kung karaniwang kahulugang dala ng diksyunaryo o salitang ginagamit
sa pinakakaraniwan at simpleng pahayag. Halimbawa:
1. Kalabasa ang uwi niya, binili niya ito sa palengke..
2. Malakas ang hangin kaya nalaglag ang mga sinampay ko.
3. Mataas ang pangarap niya sa buhay.
B. Konotasyon – kung pang sariling kahulugan ng isang tao, o pangkat. Kung may dalang
kahulugan iba kaysa karaniwang pakahulugan. Halimbawa:
1. Kalabasa ang nakuha niya sa klase.
2. Malakas ang hangin ni Cesar, siya na naman ang bida.
3. Mataas ang kanilang paminggalan.
Pansining ang kahulugan sa unang pangungusap ng kalabasa ay gulay ngunit sa
ikalawa ay bagsak sa klase.
Sa ikalawang pangungusap, ang malakas ang hangin ay hanging dala ng
kalikasan, sa sumunod ang kahulugan ay mayabang.
Sa ikatlong pangungusap, ang unang kahulugan ng mataas ang pangarap ay may
mataas na ambisyon, sa sumusunod ay maramot.
Halimbawa:
1. Ilista sa tubig. (walang bayaran)
2. Hindi mahulugang karayom ang dami ng tao. (Napakarami)
3. Nagmumurang-kamatis ang kanyang ama. (Nagpapabata)

3. Balangkas
Ang mga inhinyero ay may “blueprint” na sinusunod sa pagbuo o pagyari ng anu
mang bagay. Ito ay batayan ng kanilang gagawing tulay o itatayong gusali. Dito makikita
ang balangkas ng bagay na gagawin, kalakip ang mga sukat at materyales na gagamitin.
Sa paglalahad, balangkas din ang kailangang unang gawin. Mahalaga ito sa
pagbuo ng isang mahusay na pahayag. Makatitiyak na walang mawawaglit sa lahat ng
kaisipang nais ipaabot. Sa biglang-tingin ay makikita kung wasto ang pagkakahanay ng
mga ideya, kung nabibigyan-diwa ang mahalaga, kung may pagkakaisa at may
pagkakaugnay-ugnay ang diwa.
 Ayos ng Balangkas
Ang pinakamahalagang paksa at mga sakop nito ay naipakikita sa balangkas sa
pamamagitan ng paggamit ng tambilang at titik o ng decimal.
Ang halimbawa ng balangkas na ginagamitan ng tambilang at titik:

I ………………………………………………………………………………………………………………………………
A. ………………………………………………………………………………………………………………..
1. …………………………………………………………………………………………………….
a. ………………………………………………………………………………………..
(1) ……………………………………………………………………………
(2) …………………………………………………………………………..
b. ………………………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………………………………
B. ………………………………………………………………………………………………………………
II. ………………………………………………………………………………………………………………………….
Ang ginagamitan ng decimal.
1. …………………………………………………………………………………………………………………………
1. I ……………………………………………………………………………………………………………
1. II ……………………………………………………………………………………………….
1. III …………………………………………………………………………….......
1. 112 ……………………………………………………………………………….
1. 12 …………………………………………………………………………………………….
1. 2 ………………………………………………………………………………………………………….

URI NG BALANGKAS
Dalawa ang uri ng balangkas; isang papaksa at isang pangungusap.
1. Sa papaksang balangkas, karaniwa’y salita o pariral ang ginagamit samantalang sa
pangungusap na balangkas ay buong pangungusap ang ginagamit.
(1) Halimbawa ng papaksang balangkas:

Polyusyon, Binibigyang Lunas ng Pamahalaan

I. Polyusyon
A. Katuturan nito
B. Mga pinagmumulan ng polyusyon
C. Mga pook na may polyusyon
II. Mga ibinubunga ng Polyusyon
A. Nakasasama sa kalusugan ng tao
B. Nakasasama sa kalikasan
C. Masamang epekto sa kabuhayan ng bansa
III. Mga Ginagawang Hakbang ng Pamahalaan
A. Paglulunsad ng mga kautusan ng Pangulo
B. Mga proyektong pampamahalaan
C. Pakikipag-ugnayan ng pamahalaan sa iba’t ibang sector ng lipunan.
2. Balangkas ng papangungusap

Kabataan, Kaagapay sa Pagsulong ng Bayan

I. Ang kabataan ay may malaking maitutulong sa bayan.

A. Dapat silang sumali sa mga proyekto ng pamahalaan.
B. Dapat nilang iwasan ang mga bisyo.
C. Dapat nilang sundin ang mga payo ng mga nakatatanda.
II. Ang mga Suliranin ng Kabataan ay Hadlang sa Kaunlaran ng Bayan.
A. Ang pagkugom sa Mga bawal ng gamut at iba pang bisyo ay isang malaking
suliranin.
B. Hindi lamang suliranin ng mga magulang kundi pati ng lipunan ang
masasamang asal at gawain ng kabataan.
C. Maraming kabataan ang walang ambisyon sa buhay.
III. Ang Wastong Edukasyon at mga Gawaing Kapakipakinabang ay Nararapat Ibigay sa
Kanila upang Sila’y Matuto at Maging Abala.
A. Sila ang uugit ng pamahalaan sa hinaharap.
B. Hindi sila dapat maging suliranin ng lipunan at gumawa ng makasasama sa
bayan.
C. Dapat silang makiisa sa pamahalaan at tumulong sa ikauunlad ng bayan.

4. Buod
Ang buod ay pinaikling lagom ng isang talumpati, kuwento, tula, dula o isang
buong nobela na ginagamitan ng sariling pananalita ng taong nagpaikli sa nasabing akda.
Ito’y maikli ngunit malaman at nagpapahayag ng pinakadiwa ng nasabing sulatin.
Kalimitang ang haba ay ikatlo o ikapat na bahagi lamang ng orihinal.
Ang buod ay hindi nagtataglay ng pansariling opinyon o pamumuna. Ito’y walang
detalye, walang halimbawa o walang ilustrasyon. Ito’y nagpapahayag sa pinakamaikling
paraan ng akdang binasa.

Ang mga Hakbang sa Pagsulat ng Buod.

1. Basahing maingat ang seleksyon. Basahing muli hanggang sa makuha ang
pinakadiwang nais ipahayag ng may-akda. Hanapin sa mga talata ang mga pangungusap
na pampaksa. Unawaing mabuti. Kung may salita o pariralang hindi maunawaan,
tingnan sa dikyunaryo o tesauro.
2. Habang nagbabasa, itala ang mahahalagang bahagi ng seleksyon, suriin ang mga
itinalang puntos. Kung hindi mahalaga, alisin.
3. Isulat ang natirang puntos sa sariling pangungusap. Huwag magsasama ng sariling
ideya o opinyon.
4. Palitan ang bahagi o pananalitang maaaring magpahaba o magpawalang linaw sa
buod.
5. Tingnan kung ayon sa orihinal ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya.
6. Basahing muli upang lalo pang maiklian ang ginagawang buod. Maiiklian pa ito sa
pagpapalit ng mga sugnay sa parirala sa isang salita. Sa pagsulat sa buod, lalong maikli,
lalong mabuti hangga’t naroon ang pinakamahalagang nilalaman.
Halimbawa:
Buod ng isang sanaysay ni Rizal. Ang sanaysay na ito’y sinulat bilang tugon sa
upasala ng mga banyaga na ang mga Pilipino’y tamad. Ang upasalang ito’y hindi
itinanggi ni Rizal ngunit sinabi niyang ito’y hindi likas. Ito’y bunga ng iba’t ibang
kadahilanang mababatid sa ibaba nito.

ANG KATAMARAN NG MGA PILIPINO

Ang mga Pilipino’y hindi ipinanganak ng tamad. May pangkalikasang mga
kadahilanan kaya ang paggawa ng tao sa Pilipinas ay hindi maitutulad sa ibang bansang
may malamig na klima.
Una tayo’y nasa tropiko. Mainit ang panahon. Kaunting paggawa’y pinapawisan
kaagad kaya medaling mapagod. Ikalawa’y biniyayaan tayo ng Diyos ng matabang lupa.
Hindi kailangan ang puspusang pagkilos upang umani nang malaki.
Bukod, dito ang sikap at sipag ng mga Pilipino ay nangawala dahil sa maling
pamamalakad ng mga Kastila. Ang Pilipino, bago dumating ang Kastila, ay
nakikipagkalakan na sa Tsina at karatigbansa. Mayroon silang mga hanapbuhay gaya ng
pagsasaka, oaghahabi, pagmimina, pagmumunukan, paggawa ng barko at iba pa.
Ngunit ang pagsasaka at iba pang hanapbuhay ay napakayaan dahil sa
pagpapadala ng mga katutubo sa pakikidigma. Halos ikatlong bahagi lamang ang natira
sa populasyon ng Pilipinas.
Ang mga naiwan sa bayan ay sinasalakay ng mga mandarambong at pirating
Muslim, ngunit hindi makapagtanggol pagkat, walang sandatang panlaban. Ipinagbawal
ito ng pamahalaan. Dahil dito, bakit nga naman gagawa pa ang mga tao gayong iba
lamang ang nakikinabang?
Napabayaan din ang pagsasaka dahil sa sapilitang paggawa na ipinatutupad ng
pamahalaan. Hindi sapat ang ibinibigay na sahod. Kung minsa’y walang maipagdalang
salapi ang manggagawa, kaya nagutom ang pamilya.
Naging lubhang mapagsamantala at mapang-alipin ang mga enkomendero. Ang
mga Pilipino’y pinagagawa para sa sarili nilang kapakanan at pinipilit ipagbili ang ani sa
mga halagang gusto nila. Pati simbaha’y nagturo ng pagwawalang bahala. Kapag lumapit
sa kura ang isang taong naapi, ito’y pinapayuhang umalis sa gawain at bilang
pampalubag-loob ay sinasabing “ Bahala ang langit sa pagsasamantala. Ang taong
mayaman ay mahirap pakapasok sa kaharian ng langit.”
Ang pamahalaa’y walang dulot na pampasigla upang mga tao’y mahikayat
gumawa. Pinatamlay ng mga Kastila ang pakikipagkalakalan sa mga kalapit-bansa.
Napigil ang pag-unlad ng undustriya.
Ang lahat ng negosyo’y sinasarili ng gobernador. Iniimbak ang kalakal na binili sa
murang halaga at saka ipagbibili nang mahal. Walang laban ang mangangalakal ng
Pilipino.
Katakut-takot ang “red tape” sa pagkuha ng anumang permiso. Kailangan ang
panunuyo at pagreregalo sa mga tauhan ng gobyerno.
 Nariyan din ang masamang halimbawang ipinamamalas ng mga Kastila, ang
palibutan sila ng mga utusan at iwasan ang pagpaparumi ng kamay sa paggawa at
pagbabanat ng buto. Sila, kung kumilos ay animo’y kung sinong panginoon at maginoo.
Ang lahat ng iyon ay nagpunla ng binhi ng katamaran at pagtanggi sa mabibigat na
gawain ng mga Pilipino. Nais nilang baling araw ay maging kamukha ng kanilang amo.
Hindi lahat ay maisisisi sa pamahalaan. Mayroon ding kamalian at kahinaan ang
mga Pilipino. Mahilig sila sa sugal na nagpalala ng kanilang katamaran.
Naging palaasa sa iba at nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili.
Kulang ang pambansang kamalayan at pagkakaisa. Ang isang Pilipino’y
nabubuhay para sa kanyang sarili, hindi bilang mamamayan sa kaniyang bansa.
Ang katamara’y pinalubha pa ng sistema ng edukasyon. Ginawa silang mga
makinang gumalaw. Kaya hindi kataka-takang humantong sa pananamlay ang kanilan
pagsisikap at maghintay na lamang ng anumang kapalarang darating.
Sa lahat ng ito, kailangan ang wastong edukasyon at kalayaan upang magkaroon
ng pagbabago at makamit ang bungang ninanais.

PAG-UNAWA SA BINASA:
A.
1. Ano ang layunin ni Rizal sa pagkakasulat ng sanaysay na ito?
2. Patunayang tayo’y hindi tamad bago dumating ang mga Kastila.
3. Anu-ano ang mga kadahilanan at naging tama dang mga Pilipino?
4. Anong ibig sabihin ni Rizal sa “ Ang Pilipino’y nabubuhay para sa kaniyang sarili, hindi
bilang mamamayan sa kaniyang bansa.”
5. Ayon kay Rizal, anu-ano ang mga kailangan upang sumipag na muli ang mga Pilipino?
Patunayan.
6. Sa kasalukuyan, masasabi bang tama dang mga Pilipino? Patunayan.
B.
1. Malinaw ba ang pagkakahanay ng mga kadahilanan sa binasang buod?
2. May mga pangungusap ba o ideya kayong hindi naunawaan? Kung mayroon alin-alin?
Talakayin.
3. Ano ang pagkakaiba ng buod ng balangkas?
4. Bakit mahalagang matutunan ang paggawa ng buod?

5. Panuto
Ang isang pinakakailangan at pinakapraktikal na anyo ng paglalahad ay ang
pagbibigay at pagtanggap ng panuto.
Nananangan tayo sa tagubiling kung paano paaandarin ang mga makinang de
motor, kung paano gagawin ang mga takdang-aralin o sasagutin ang mga pagsusulit,
samakatwid, kailangang matutuhan ang pag-unawa at paggawa ng panuto.
Upang medaling mainawaan, kailangang ang panuto ay: tiyak, payak, maliwanag,
tumpak, maikli, ngunit buo o ganap. Ang mga senyas, krokis, talaguhitan, mapa, at
larawan ay makatutulong sa pagpapaliwanag.
Halimbawa ng mga panuto:
a. Pangunahing remedy sa paso o banli:
Ilubog ang bahaging napaso o nabanlian sa tubig na malamig. Kung hindi maaari,
magbalot ng yelo sa malinis na tela at idampi hanggang mawala ang sakit. Iwasan ang
paggamit ng anumang sebo gaya ng “vicks.” Lalong tatagal ang gamutan o pananakit.
Kung paltos ang balat, takpan ng gasa o malinis na tela. Huwag susundutin ang paltos.
Pag malaking bahagi ang napaso kahit balat lamang, dalhin sa doctor.

b. Panuto sa pagsusulit:
1. Piliin ang wastong sagot. Isulat lamang ang titik.
2. Lagyan ng bilang ang mga pangungusap (1-10) ayon sa pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari sa binasang kwento.

6. Tala
Ang tala ay maikling pangungusap, parirala o salita na sinusulat upang magsilbing
tagapagpaalala ng mahahalagang bagay, kaalaman o pangyayari. Halimbawa:
nagsisilbing patnubay ng isang mag-anak sa pagbabalak ng gugulin (badyet) upang
mapagkasya ang kinikita o tagapagpaalaala sa manlalakbay sa mga dapat puntahang
magaganda at makasaysayang pook.
Ang isang mag-aaral na marunong magtala o kumuha ng pinakamahalagang
kaisipan y makapagtitipaid sa panahong dapat iukol pang muli sa pagbabasa ng buong
aklat, ng buong panayam o ng buong liksyon.
Ang mga dapat tandaan sa pagkuha ng tala sa isang panayam.
1. Handa sa mga kinakailangang kagamitan bago dumalo sa kapulungan.
2. Maging panatag ang kalooban sa pakikinig upang maisulat ang mahahalagang
kaisipang napakinggan.
3. Ayusin ang kinuhang mahahalagang kaisipan ayon sa wastong pagkakasunud-sunod.
Sa pagkuha ng mga tala sa aklat o iba pang babasahin, kailangan may handang
“kard” na pagsusulatan ng pinakamahahalagang kaisipan. Huwag kalimutang itala ang
pinagkunan: may-akda, aklat, pamagat ng lathala, paksa, lugar at petsa ng
pagkakalimbag, palimbagan at pahina.

A. Halimbawa ng tala (Buhat sa binasang aklat)

Pinagkunan: Pineda, Ponciano B.P., del R. Pineda at Tomas Ongoco. Ang Panitikang
Pilipino sa Kaunlarang Bansa, Lungsod ng Caloocan, Phil Graphic Arts, Inc 1979, pp. 2-23.
Paksa: “Katutubong Panitikan ng Pilipino sa Panahon ng Malayang Barangay”
Ayon kay Padre Chirino (mananalaysay sa Kastila) marunong sumulat at bumasa ang
ating mga ninuno.

May sariling abakada – alibata

Mga Sulatan – sariwang kawayan, dahon sagong o palapa ng niyog.

Ang mga ninuno nating Indones, Malay, Intsik, Bumbay, Arabe, Persyano – may dalang
salita, alamat, epiko, bulong, tula, awit, dula..
Alamat – Bakit Maliwanag ang Araw kaysa Buwan?
Alamat ng Bundok Kanlaon
Pinagmulan ng mga Lahi
Epiko - Hudhud at Alim – Ipugaw
Darangan – Muslim kasama ang Bantugan, Indarapatra’t Sulayman at
Bidasari
Hinilawod – (Panay) Pag-iibigan ng mga Bathala
Maragtas – (Panay) 10 datung Malay na tumakas sa Borneo
Lagda – (Panay) batas o kautusan kasama ang kodigo ni Kalantiao
Kumintang – (Timog Tagalog)
Ibalon (Bikol)
Biag ni Lam-ang(Ilokano)
Awiting bayan: - Oyayi o Hele - pagpapatunog sa sanggol
Soliranin – awit sa paggaod
Manlunay – awit sa paggawa
Kimuntang – awit pandigma
Kundiman – awit ng pag-ibig
Dalit – imno
Karunungang bayan: Bugtong, salawikain o sawikain, palaisipan, panudyo, kasabihan ,
bulong
Dula – Karagatan at Tibaw ng mga Tagalog
- Wayang Orang – Bisaya
- Embayoka at Sayatan - Muslim

B. Tala ng buwanang gugol ng isang mag-anak ng kumikita ng labing-isang libong piso

(P11,000.00) isang Buwan.
Pamalengke-bigas at ulam P3,000.00
Groserya 800.00
Tubig 200.00
Ilaw, Aircon 1,200.00
Gas(Panluto) 150.00
Gasolina, langis(pangkotse) 600.00
Telepono 300.00
Damit, Sapatos 1,100.00
Pasahe, baon sa eskwela 1,300.00
Sahod sa Katulong 900.00
Gamot at manggagamot 500.00
Pansine at pagkain sa labas 600.00
Kontribusyon 200.00
Kabuuang gugol 10,850.00
7. Balita
Mahalaga ang balita sa buhay ng tao. Dito nalalaman ang nangyayari sa loob at
labas ng bansa. Ito’y nagbibigay ng mahahalagang impormasyong nagpapabago sa takbo
ng buhay.
May balitang pampulitika, pangkabuhayan, pang-edukasyon, panlipunan,
panrelihiyon, pang-agham, pangkalusugan at iba pa.
Upang maging mahalaga at malinaw ang balita, kailangang payak, tiyak, maikli,
bago o sariwa at walang kinikilingan. Higit sa lahat, kailangang makatotohanan.
Higit na kawili-wili kung may kahalagahan ang pangyayari, kung hindi
pangkaraniwan, kung may drama at kung tanyag ang pinag-uusapan.
Ang pagsulat ng balita ay iba sa pagsulat ng kuwento. Sa kuwento, ang
kasukdulan ay nasa wakas, sa balita ang pinakamahalagang pangyayari ay nasa unahan.
Maaaring buuin sa isa o dalawang talatang sumasagot sa tanong ng ano, sino, kalian,
saan, bakit at paano.
Halimbawa ng balita: (Buhat sa pahayagang “Taliba”)

PUMATAY SA TURISTANG PRANSES SUMUKO

“High ako sa drugs. Hindi ko alam na nakapatay ako.”
Isang 17 taong gulang na binatilyo, walang hanapbuhay, ang nagpahayag nito
kahapon, kasunod ng pagsisiyasat ng isinagawa ng mga may kapangyarihan, kaugnay ng
pagkapatay kay Nicole Szanne Cabrit, 24 taong turistang Pranses. Ilang ulit itong
sinaksak nang manlaban sa nagtangkang humarang sa kaniya noong hatinggabi nang
nagdaang Lunes.
Ang umaming pumatay, si Crisanto Yap Golpo, kasama ang isa pang
pinaghihinalaan, si Jesus Maneja, ay sumuko sa mga tauhan ng pulisya sa Taal, Batangas
noong Sabado ng gabi.
Ang negosasyon sa pagsuko ay isinagawa ng ama ni Maneja at mga tauhan ni
Brig. Hen. Ruben Escarcha, superintendent eng “Southern Police District.”
Patulot na pinaghahanap si Antonio Martin, nalalabing pinaghihinalaan sa
pagpatay na hindi pa nahuhuli.
Nang Sabado ng medaling araw ay naaresto si Armando San Juan, 26, na siyang
tsuper ng kotseng ginamit.
Isinuko ng asawa ni San Juan ang balisong ng umano’y ginagamit sa pagpatay
samantalang isinuko ni Maneja ang isa sa dalawang kuwintas na umamo’y naagaw kay
Robert William Owena, 31 isang turistang Ingles na nagtangkang sumaklolo kay Cabrit.

8. Pangulong-Tudling
Ang pangulong-tudling o editoryal ay bahagi ng pang-araw-araw na pahayagan.
Ang patnugot o mamamahayag na sumusulat ng pangulong-tudling ay may
layuning magpahayag ng kuru-kuro ng madla. Inilalagay niya ang kanyang sarili sa
katayuan ng mambabasa. Ang paksa’y karaniwang hango sa napapanahong pangyayari o
balita.
Ito’y naglalayong magpaliwanag; magparangal o pumuri, magpahalaga,
magtanggol o tumuligsa.
 Bagaman may layong manghikayat ang sumusulat ng pangulong-tudling,
kailangang iwasan ang tuwirang pagbibigay-payo. Hayaang ang mga mambabasa ang
gumawa ng kanilang pansariling pagpapasya.
Sa pagbuo ng editoryal, kailangang makatawag-pansin ang pamagat, kawili-wili
ang simula, malaman at makatotohanan ang pinakakatawan, nag-iiwan ng kakintalan
ang wakas at pinag-iisip ang bumabasa.
Halimbawa ng isang editoryal buhat sa pahayagang “Maynila.”

IBAYONG PAGHIHIGPIT LABAN SA MGA SUGAPA

Nagiging kapuna-puna na tuwing nagaganap ang patayang kinasasangkutan ng
mga kabataan, lagi nang idinadahilan na ang kanilang kapusukan ay sanhi ng
mapanganib na epekto ng bawal na gamut. Sinasabi nilang sila ay “durog” kaya’t hindi
nila mahadlangan ang simbuyo ng kanilang damdamin na walang kinikilala kindi ang
kapangyarihan ng opyo, marijuana at iba pang bawal na gamut.
Ang nakababahalang pangyayaring ito ay minsan pang naglantad sa katotohanan
na nagkakaluwagan sa pagpapatupad ng mga reglamento laban sa bawal na gamut.
Maliwanag na ang ilang grupo ng mga alagad ng batas ay nagwawalang-bahala sa
kanilang mga tungkulin tungkol sa pangsugpo at paglipol ng nasabing mapanganib at
masamang bisyo. Kung hindi gayon ang sitwasyon, bakit natutunghayan sa mga ulat na
ang mga sugapa sa bawal na gamot ay muling “nakapagpipista” at naisasagawa nila
nang lihim ang kanilang mga dating gawi.
Kung nanaisiin, hindi mahirap sawatain ang mga sugapa sa paghitit ng opyo. Sa
pamamagitan ng kanilang kapangyarihan at mga pasiladades, madali nilang malilipol ang
nasbing bisyo, maliban na lamang kung sila mismo ay nakikipagsabwatan sa mga drug
pushers at sa mga drug addicts. Ang mahahalagang impormasyon at ulat tungkol sa mga
kilos at operasyon ng mga sindikato sa bawal na gamot ay nasa kamay ng mga
awtoridad.

9. Ulat
Ang pag-uulat ay pagpapahatid ng mga bagay na ginawa, pinakinggan, binasa,
minasid, sinuri, sinaliksik o sinubok. Ito’y ginaagawa sa iba’t ibang larangan,
halimbawa’y sa iba’t ibang opisina, maging pampamahalaan at pribado, sa bangko, sa
alinmang bahay kalakal, sa iba’t ibang samahan o kapulungan, sa paaralan at iba pa.
Dahil dito, maraming uri ang ulat na ginagawa sa araw-araw, lingguhan,
buwanan, taunan o tuwing natatapos ang isang proyekto, pagmamasid, pagsusuri,
pagsisiyasat o pagsasaliksik.
Ayon sa layunin, dalawa ang uri ng ulat: ulat na nagbibigay-kabitiran at ulat na
nagsusuri.
Ang halimbawa ng mga ulat na nagbibigay-kabitiran ay: ang pag-uulat ng kalihim
sa nagawa o ginagawa ng kanilang kapisanan, ang pag-uulat ng ingat-yaman sa
pananalapi, ang lingguhang pag-uulat ng isang kapatas sa produksyon ng kanyang
seksyon sa isang pagawaan, ang pag-uulat ng isang delegado sa panayam o pulong na
dinaluhan, ang pang-araw-araw na pag-uulat ng tauhan sa Kawanihan ng Panahon.
 Samantala, iba ang ulat ng nagsusuri. Ito’y nangangailangan ng sapat na panahon
sa paggawa. Halimbawa: ang pag-uulat ng isang tekniko pagkatapos masubok kung
paanong ang isang uri ng palay ay aani nang higit kaysa karaniwang tanim, pag-uulat ng
isang pinuno tungkol sa epekto sa madla ng inilunsad ng proyekto, o maaaring pag-uulat
ng resulta ng isang malawakang obserbasyong ginawa sa iba’t ibang bansa upang
gawing huwaran sa Pilipinas.
Ang isang mag-aaral ay kailangan ding magsuri, magsaliksik at magsiyasat
halimbawa’y sa agham, sa araling panlipunan, sa panitikan upang maragdagan ang
kanyang kaalaman. Dahil dito, mahalagang matuto ng paggawa ng ulat upang
maipabatid sa iba ang kinalabasan ng kanyang ginawang pag-aaral, pagsasaliksik,
pagsusuri o pagbabasa.

A. Mga nilalaman ng Ulat sa isang Proyektong Pang-agham (Nagsusuri)

1. Pamagat – ang isang payak at malinaw na pamagat ay magpapakita at maghihiwalay
na isang pag-aaral sa iba pang pag-aaral na naisagawa na.
2. Buod – kailangang sumunod pagkatapos ng pamagat. Dapat na napapaloob sa isang
talata ang layunin ng proyekto, ang kaparaanang ginamit, mga kinalabasan at
kongklusyon. Ang layunin ng buod ay upang mabigyan ang babasa ng sapat na
impormasyon upang magpasya kung itutuloy o hindi ang pagbabasa ng buong ulat.
3. Panimula – pag-uulat ng kasaysayan at kahalagahan ng problema. Pagsasalaysay ng
kinalabasan ng mga naunang mga-aaral. Maaaring bumanggit ng mga sanggunian o aklat
na pinangagalingan ng mga binanggit na impormasyon.
4. Suliranin – Ang problema’y kailangang maging malinaw. Dapat banggitin kung
hahanapin o susubukin ang teorya o ipotesis, o iuulat sa isang particular na kalagayan.
Mabuting talakayin ang kaugnayan ng kasalukuyang problema sa mga umiiral na teoriya.
5. Ang susubuking ipotesis – Kailangang itala ang lahat ng ipotesis na susubukan.
Maaaring talakayin ang inaasahang kalalabasan o resulta kung sakaling tanggapin o
tanggihan ang nasabing teoriya.
6. Pamamaraan – Upang maisagawang muli ng sinumang may interes ang nasabing
eksperimento, kailangang malinaw ang pagpapaliwanag ng bawat hakbang, kailangang
itala ang mga kagamitan at kundisyon ng paligid na may epekto sa kinalabasan ng
pagsubok. Maaaring maipakita ito sa pamamagitan ng mga larawan, krokis at
talaguhitan.
7. Datos o obserbasyon - Ang anumang obserasyon o namasid ay kailangang maiulat
nang malinaw at payak. Kailangang linawin kung tatanggapin o tatanggihan ang palagay.
8. Pagsusuri at pagpapaliwanag sa mga datos - Maaaring gumamit ng talaguhitan at
krokis sa pag-aanalisa ng mga datos na pamilang. Ang interpretasyon ay batay sa
ipotesis na sinubok. Kailangang linawin kung tatanggapin o tatanggihan ang palagay.
9. Kongklusyon - Tatanggihan ang ipotesis kung napatunayang mali at tatanggapin kung
ang datos ay ayon sa binuong palagay. Maaaring kailanganin ang karagdagang
pagsubok.
10. Rekomendasyon - Dito malimit ginagamit ang paglalahat. Tinatalakay ang
kahalagahan ng ginawang pagsusuri. Maaaring magmungkahi ng pagbabago ng ipotesis
batay sa kinalabasan ng pagsusuri.
11. Buod – Lagumin ang kinalabasan ng pagsusuri.

ISTILO
Sa pagsulat ng ulat na pang-agham, iwasang magsama ng mga salita o terminong
di-malinaw o bago sa bumabasa. Kung mayroon man, kailangang ibigay ang katuturan.
Ang porma at nilalaman ng ulat sa iba-iba ayon sa uri ng proyektong iniulat.
Halimbawa ng pag-uulat na nagbibigay-kabatiran. (Pag-uulat ng isang magiging
“tourist guide” na pinaglakbay muna ng opisina upang sanayin sa kanyang magiging
tungkulin.)

ANG MAGAGANDANG TANAWIN AT MGA

MAKASAYSAYANG POOK NA AKING NARATING
(Isang pag-uulat)
Hindi ko pa nalilibot ang lahat ng magaganda at makasaysayang pook sa
Pilipinas, ngunit babanggitin ko ang ilan sa akin narating. Ang lahat ng ito’y
maipagmamalaki ko sa sinumang turistang aking sasamahan sa paglalakbay.
Lulan ng bus bilang 704 ng “Sarkier Tours” ay narating naming ang Banawe Rice
Terraces na nasa dakong Hilaga ng Luzon. Labis kong hinangaan ang kagila-gilalas na
nilikha ng mga Ipugaw sa pamamagitan lamang ng kanilang mga kamay at lumang
kagamitan sa matarik na bulubunduking iyon, may dalawang libong taon na ang
nakararaan. Ang hagdaan-hagdang tanawi’y tila dambuhalang naghuhumindig sa mga
ulap at higit pa ang taas sa bantog na Great Wall of Tsina.
Labis akong nasiyahan sa malamig na klima ng Baguio, ang lungsod ng mga pino.
Kay ganda ng Burnham park, Imelda Park, Mines’ View Park at Wright Park. Kay lawak ng
Philippines Military Academy at Camp John Hay. Pinasyalan naming ang Trinidad Valley
ng Saganang-sagana sa mga gulay at Strawberries. Naalaala ko tuloy ang nabasa kong
nobelang “Igorota sa Baguio” ni Dr. Fausto Galauran, na ang pangunahing tauhang si
Imay ay bininyagang Trinidad sa Dakong huli ng nobela. Naisip kong marahil ay doon
hinango ng mayamang guniguni ng may-akda ang pangalang Trinidad. Buhat dito ay
sinadya naming ang bantog na grotto ng Lourdes na Lubhang matarik at napakaraming
baiting na aakyatin bago masapit ang mapaghimalang birhen.
Nang pabalik na kami sa Maynila ay dumaan kami sa Hundred Islands sa
Pangasinan. Namasyal din kami sa magagandang pook sa La Union at nanalangin sa isa
sa mga pinakamatandang simbahan doon.
Pagkaraan ng ilang araw na pamamahinga ay dumako naman kami sa Timog.
Pinasigla ang puso ko ng Sunset Beach, Lido Beach, Villamor Beach Resort, Starfish
Beach at Las Palmas Beach sa Cavite. Nagtulog kami sa Laguna at naligo sa bantog na
Pansolito. Sa tabi ay naroon ang maalamat na Bundok Makiling. Pinagsadya naming ang
kilalang-kilalang talon ng Pagsajan at ang puso ko’y umawit sa kaligayahan sa pagkakita
sa pambihirang kagandahan nito. Pinuntahan naming ang Bunot Lake at Sampalok Lake
sa San Pedro. Sinadya naming ang Villa Escudero. Pinukaw ang aking guniguni sa
pangangarap sa dinayo naming Liliw Resort sa Liliw, Laguna.
Buhat sa Laguna ay nagtuloy kami sa Bicol. Mahabang oras ang naubos naming
sa paglalakbay bago naming narating ang Legaspi City. Una naming pinasyalan ang
Bulkang Mayon na Hinahangaan ng buong daigdig dahil tulad ng Daraga, Ligao, Iriga,
Sorsogon at Tiwi hot Spring. Nang pabalik na kami sa Maynila ay huminto kami sa Naga
City. Natulog kami sa Holiday Inn at kinabukasan ay namili ng mga pasalubong sa aming
mga mahal sa buhay.
Bukod sa mga nabanggit sa unahan, ay sinadya ko rin ang Coron, Palawan. Kay
saya naming magkakaibigan sa paliligo sa CYC Beach. Kahanga-hanga ang putting-putting
mga buhangin sa dalampasigan. Tuwing hapon ay namimili kami ng mga sariwang isda,
hipon, alimango at alimasag na inilalako ng mga Tagbanwa. Kay sarap ng mangga pagga
(Lobsters), iyan ang tawag nila sa uring ito ng pagkaing dagat. Kay sarap ng sinigang na
banak at piniritong tangginge. Nakabili rin kami lato (seaweeds) isang uri ng halamang
dagat na isinasawsaw sa sukang may sili. Ang halamang dagat na ito ay mabisa raw
gamot sa guiter. Marami kaming dinalaw na lugar na malapit sa Coron tulad ng Dipulaw,
Libcan, Concepcion, Libtong, Culion at Culo.
Pagkaraan ng limang araw na bakasyon ay Masaya kaming lumulan sa barkong
patungo sa Puerto Princesa. Ganap na ika-10:00 ng umaga nang kami’y dumaong.
Pagkababa sa barko ay nagtuloy kami sa katedral at nagpasalamat sa Diyos sa
maluwalhati naming pagsapit sa aming paroroonan. Pinagsadya naming ang Iwahig
Penal Colony. Palibhasa’y may dala kaming pahintulot na nanggaling sa hepe ng pulisya
sa naturang pook, pinapasok kami. Nakita naming ang mga bilanggong abala sa paggawa
ng mga handicrafts na may in laid na shells. Gumagawa sila ng mga tray, pulbera,
tungkod, lalagyan ng mga prutas at lalagyan ng mga alahas (jewelry boxes). Ang mga iba
pang lugar na pinuntahan anmin ay ang Tabon Cave, Pagayona Cave, Guri Cave.
Narating ko rin ang makasaysayang Corregidor na lihim na tanggulan at sanayan
ng mga kawal Pilipino noong bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdigan.
Nakita ko roon ang mga lima’t malalaking kanyon gayundin ang mga gusaling ginawang
paaralan ng mga sinasanay na kawal.
Marami pang matulain at makasaysayang pook ang Pilipinas. Inaasahan kong sa
darating na panahon ay marami pa akong mararating na magagandang lugar dito sa
ating bansa. Inaasam-asam ko ang panahong iyon na malilibot ko ang buong Pilipinas at
hindi na ipagtatanong ang kagandahan nito. Bagkus ay ako ang magsasama sa kanila, sa
mga turistang Pilipino at Banyaga, at buong pagmamalaking ipakikita ang mga hiyas sa
ating bansa.

10. Suring Basa

Ito’y galling sa dalawang salita: pagsusuri ng binasa. Isang uri ng pag-uulat ang
suring-basa. Ito’y nagiging patnubay ng mambabasa sa pagpili ng mga aklat o kwentong
dapat basahin. Kaiba sa paggawa ng buod, ito’y naglalaman ng opinyon at damdaming
ng bumasa.
Upang maging masusi ang pagtaya sa isang binasa, kailangang sagutin ang mga
sumusunod:
a. Ano ang pinakapaksa ng aklat? Ano ang mensaheng dala nito? Maliwanag ba ang
tema at matagumpay na napatunayan?
b. Makatwiran ba ang balangkas? Wasto ba ang pagkakasunud-sunod ng mga
pangyayari? Kapanipaniwala ang nangyari sa mga particular na tauhan?
c. Ang mga tauhan ba’y kumikulos at may pag-uugaling tulad ng karaniwang nilikha? Ito
ba’y pawang mabubuti, o nagpapakita rin ng kani-kanilang kahinaan?
d. Maayos ba ang diyalogo? Ipanakikita ba sa pamamagitan ng pagsasalita ang kani-
kanilang katauhan? Ang pag-uusap ba ay nagdadala sa kuwento upang patuloy ng
kumilos? O ang pag-uusap ay bumaba ngunit walang kinahinatnan?
e. Buhay ba ang tagpo, panahon at lugar? Nakikita mo ba ang larawan sa iyong pag-iisip?
MAliwanag ba ang paglalarawan?
f. Bagay ba ang istilo sa balangkas at paksa? Ito ba’y payak at maliwanag? Magaan
ngunit kawili-wili? O, mabigat at masalita? Marami bang mga tayutay?

Sa pagsagot sa mga katanungan, huwag matakot magbigay-puna, ngunit iwasan

ang pagpintas para lamang masabing marunong. Bigyang pansin ang isang mahalagang
pangyayari o katangian ng isang tauhan, masama o mabuti, upang maipadama sa
bumabasa ang pagsalungat o pagpuri sa binanggit na tauhan.
Bigyang puna ang kabuuan ng aklat o kuwento. Kilalanin ang awtor.

Halimbawa ng isang suring basa (Buhat sa “Ang Maikling Kuwentong Tagalog

1886-1948” ni G. Teodoro A. Agoncillo) Ocampo, Hernando R. Bakya
Laging gising sa takbo ng buhay at mainuhin sa mga pangyayari, si Hernando R.
Ocampo ay nabibilang sa maliliit na pulutong ng mga manunulat sa Pilipinas na
naniniwalang nasa buhay at nag-uugnat sa buhay ang sining. Ang “Bakya” na una
munang sinulat sa Ingles, ngunit muling sinulat at Tagalog – hindi isinalin sa Tagalog
kundi muling sinulat – ay isang mahalagang bahagi ng buhay ng maralitang mag-anak.
Kapansin-pansin ang ginamit niyang pamararaan; ang paggamit ng daloy ng kamalayan
(stream of consciousness), na mapupunang isiningit niya sa gitna ng pagsasalaysay o
paglalarawan. Ang pamamaraang ito’y ginamit upang maipakilala sa mga mambabasa
kung ano ang iniisip ng tauhan sa mga sandaling tinutukoy at sa ganito’y lalong nagiging
ganap ang paglalarawan ng tauhan.
Sinulat noong 1938, ang “Bakya” ay parang sinulat para sa panahong ito, at
kaipala’y mananatiling sariwa at mabisa sa likod man ng maraming taon sapagkay nag-
uugat sa katotohanan. Ang wakas, kaiba sa mga wakas na ala O. Henry, ay hindi
mapanggulat, sapagkat naaayon sa lohika ng mga pangyayari: ang malungkot at
madamdaming wakas ay ipinahihiwatig nang buong timpi at ingat sa wari’y walang ano
mang pagbanggit ni Aling Sebya sa sirang bakya ng asawa. Sumakatuwid, ang
pagkakatuklas sa bakyang my bahid na dugo ay angkop na angkop at hindi inilagay ng
may-akda upang makagawa lamang ng kagulat-gulat na wakas. Ang katapusang
nagsimula sa pangungusap ni Aling Sebya na, “Dali na kayo, mga anak. Dali kayo’t baka
hindi na natin abutan ang inyong ama. Siya marahil ay sugat-sugatang naghihintay sa
bahay,” ay punong-puno ng damdaming pigil ngunit pagpupumit makaalpas sa dibdib ng
babaeng nakababatid ng katuturan ng bakyang may bahid ng dugo, dapatwa’t inaaliw
ang sarili sa pamamagitan ng paghahangad ng mabubuhay ang asawa.

Si HernandoR. Ocampo ay isinilang sa Sta. Cruz, Maynila noong ika-28 ng Abril,

1911. Nakatapos lamang ng high school ay nagayuma na ng pagsusulat at pagpipinta,
kaya’y hindi na naipagpatuloy ang pag-aaral sa unibersidad. Sa pagsusulat, gaya sa
pagpipinta (sapagkat si HRO ay isa sa mga pangunahing pintor sa kasalukuyan), siya’y
natatangi sa kanyang mataas na pagkilala sa suliranin ng karaniwang tao. Sa kanya
mataas na pagkilala sa suliranin ng karaniwang tao. Sa kanya ay nasasabi rin ang sinabi
ng predikador at makatang Ingles na si John Donne: “ .. a man’s death diminishes me,
because I am involved in Mankind…” at ang walang kamatayang taludtod ng makatang
Walt Whitman “Who touches my touches a man.” Laging Masaya, ang puso nam’y
nagtatago ng tinik ng kasiphayuan. Ngunit, ang kanyang paraan ng pagtingin sa buhay ay
hindi nakukulapulan ng maiitim na batik ng mapighating karanasan, bagkus nagiging
saligan ng bago’t bagong pantatangka at pagpupunyagi tungo sa kaitasaang abot ng
tanaw. Kuwentista, makata at pintor, siya’y hindi natatakot tumitig ni makipagtitigan sa
buhay.
Natatandaan naming nang bagong pasok ang mga Amerikan noong 1945 at
nagkita kami sa daang Juan Luna, sa tapat ng Torres High School, na may bitbit na mga
botelya ng sukaa. “Saan ka galling?” ang tanong pa naming.” “Sa Malabon ko pa
inaangkat ito.” “lakad lamang?” ang usig naman. “Paano pa? Ano pa ang tutubuin ko
kung ako’y mangangaritela? At saka wala na namang masasakyan ngayon.” At patuloy
ang kanyang pagbibili ng suka… Siyay’y naging patnugot ng magasing Manila Chronicle.

D. ANG PANGANGATWIRAN
Ang pangangatwiran ay paraan ng pagpapahayag na may layuning manghikayat
at magpapaniwala sa pamamagitan ng makatwirang mga pananalita. Ang isang tao’y
nangangatwiran upang ang kanyang paniwala ay tanggapin o sang-ayunan ng sa kanya’y
nakiking.

Mga Katangian ng Isang Mabuting Mangatwiran

1. May lubos na kaalaman sa paksa.
2. May malawak na talasalitaan o bukabularyo.
3. May malinaw na pananalita.
4. Maayos maghanay ng kaisipan.
5. May tiwala sa sarili
6. Mahinahin
7. Mabilis mag-isip
8. Nakauunawa sa katwiran ng iba.
9. Marunong kumilala ng katotohanan.
10. Tumatanggap ng kamalian at itinutuwid ito.

Halimbawa ng pangangatwiran:
“Dito, mga kaibigan,” ang dagdag pa niya, “dpat maalis ang mga laro at sugal na
pinagkakatalunan ng salapi, pinagpupuyatan at pumipinsala sa katawan ng mga bata’t
matatandang napululong. Alamin nating, dahil sa bisyong iyan ay naririnig na ngayon
ang mahahayap na pansin ng maraming ito raw ay pook ng malilikot ang kamay na
siyang may gawa ng gayo’t ganitong nakawan sa ibang lugar. Sapagkat ito’y di totoo
dapat naging pagmalasakitang ang lahat ay mapabulaanan, mga katoto ko at mga
kasama. Mahirap man ang ating nayon at alam natin gmatiisin naman sa paggawa at
malingap sa mga kapwa hindi ba? Magsabi Kayo!”
Mula sa: Pag-asa ng Bayan
Ni: Francisco Lacsamana

DALAWANG URI NG PANGANGATWIRAN

1. Pabuod
Ito’y nagsisimula sa nalalaman na patungo sa hindi pa alam. Sa ibang
pangungusap, ito’y nagsisimula sa payak patungo sa masaklaw.
2. Pasaklaw
Ang uring ito’y kasalungat ng pabuod. Nagsisimula ito sa masaklaw patungo sa
payak.
Mga Uwi ng Pangangatwirang Pabuod
1. Dahilan ng pagkaganap ng pangyayari. Nababatay ang uring ito sa simulating may
sanhi o dahilan ang anumang pangyayaring naganap.
Halimbawa:
Hindi siya nakapasa sa eksamen sapagkat hindi siya nakapagbalik-aral.
2. Pinahahambing ang mga katangiang magkakatulad. Makukuha ang katotohanan sa
pamamagitan ng pagsusuri ng mga sangkap ng magkakatulad.
Halimbawa:
Kukuha si Rey ng kursong Komersiyo sapagkat ang kanyang kaibigan ay kukuha
ng Komersiyo.
Ang pangangatwirang ito ay mahina sapagkat hindi isinaalang-alang ni Rey ang kanyang
kakayahan at interes sa kakayahan at interes ng kanyang kaibigan.
3. Pagbibigay ng mga edibensiya o katibayan. Ang katotohanan ay mapalilitaw sa
pamamagitan ng mga katunayan o ebidensiya.
Halimbawa:
Nawala ang ilang piraso ng mamahaling alahas sa isang “Jewerly Store” sa
Ermita. Isang “saleslady” ang hindi pumasok sa trabaho nang araw na matuklasan ang
pagkawala ng mga alahas. Pinaghinalaan siya ng may-ari. Tumawag ng mga pulis.
Natagpuan sa kanyang aparador sa loob ng kanyang silid ang nawawalang mga alahas.
Isinakdal siya sa salang pagnanakaw.
Tinatawag na silohismo ang pangangatwirang pasaklaw. Ito’y syllogism sa Ingles.
Ang silohismo ay binubuo ng tatlong proposisyon. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
1. Pangunahing batayan - Ito’y nagsasaad ng isang katotohanang panlahat. Tinatawag
itong mojor premise sa Ingles.
2. Pangalawang batayan - ito’y pagsasaad ng isang katotohanang tiyak. Tinatawag itong
minor premise sa Ingles.
3. Kongklusyon - Ito’ nagtataglay ng isang hinuha mula sa pangunahing batayan at sa
pangalawang batayan.
Halimbawa:
Ang lahat ng kahot at nasusunog
Ang molave ay kahoy
Sumakatwid, molave at nasusunig,
 ANG TALUMPATI
Ang pagtatalumpati at isang pagpapahayag sa harap ng mga taong handang
making. Layunin nito na magpahatid ng mahalagang ideya tungkol sa isang paksa upang
makaakit. May apat na bahagi ang talumpati: (a) panimula – bahaging naghahanda sa
kaisipan ng mga nakikinig upang maakit ang kanilang kawilihan (b) paglalahad -
bahaging nagpapaliwanag, ito ang katawan ng talumpati (c) paninindigan – bahaging
naglalaman ng mga katunayan o ebidensiya ng nagtatalumpati at (d) pamimitawan –
pangwakas na bahagi ng talumpati.
Mahahalagang Bagay na Kailangan sa Mabisang Pagtatalumpati
1. LUbos na kaalaman sa paksa – Mapauunlad ang kaalaman sa pamamagitan ng
pagmamasid na may kasamang pagpapakahulugan sa napapansin at nakikita. Ang
pagbabasa na may kasamang masusuing pagpapahalaga ay pag-aaral na rin.
Samakatwid, ang pagmamasid, pagbabasa, at pagaaral ay kailangan upang magkaroon
ng lubos na kaalaman sa paksa.
2. Angkop at malawak na talasalitaan – Iangkop nang talasalitaan sa nakikinig o
bumabasa. Kailangan ang malawak na talasalitaan para sa maayos at malinaw na
pagpapahayag.
3. Matatag na damdamin – Madaling mapapansin ang nagsasalitang may matatag na
damdamin: Maayos ay matatag tumayo; matuwid kung tumingin sa nakikinig; buo at
may katamtamang lakas ng tinig; maliksi ang pag-iisip; maayos ang pagkakaugnay-ugnay
ng kanyang sinasabi.
4. Kasanayan – Natural lamang ang kabahan sa simula ng nagsasalita, ngunit habang
lumalaon ay nawawala ito. Pumili ng isang paksang medaling talakayin. Pagaralang
mabuti ang paksa at ang wastong pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan. Makatutulong
nang malaki sa mabisang pagtatalumpati ang kasanayan sa wastong pagsasalita.