PANITIKAN SA PANAHON

NG HIMAGSIKAN
 KALIGIRANG KASAYSAYAN

Nagising pagkatapos nang higit sa tatlong daang taong

pagkakahimlay ang mga natutulog na damdamin ng mga
Pilipino nang isangkot sa digmaan sa Kabite ang tatlong
paring sina Gomez, Burgos at Zamora at patayin sa
pamamagitan ng garote nang walang matibay na katibayan
ng pagkakasala. Ito’y naganap noong ika-17 ng Pebrero,
1872. Naragdagan pa ito nang makapasok dito ang diwang
liberalismo sa pamamagitan ng pagkakabukas ng Pilipinas
sa pandaigdig na kalakalan, at ang pagkakapadala sa
kapuluan ng liberal na lider na tulad ni Gob. Carlos Maria
dela Torre.
 PAKSA NG
PANITIKAN:
1. Humihingi ng pagbabago o reporma sa
pamamalakad ng simbahan at pamahalaan.
2. Diwang makabayan.
3. Pag-asam o pagnanais ng kalayaan
 ANG KILUSANG
PROPAGANDA
Ang kilusang ito ay binubuo ng
mga intelektwal sa gitnang uri na
tulad nina Jose Rizal, Marcelo H. del
Pilar, Graciano Lopez-Jaena,
Antonio Luna, Mariano Ponce, Jose
Ma. Panganiban, Pedro Paterno at
iba pa. Paghingi ng reporma o
pagbabago gaya ng mga
sumusunod ang layunin ng kilusang
 LAYUNIN NG KILUSANG
PROPAGANDA
1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa
mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
2. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
3. Panumbalikin ang pagkakaroon ng
kinatawang Pilipino sa Kortes ng Espanya.
4. Gawing mga Pilipino ang mga kura-paroko.
5. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa
pamamahayag, pananalita, pagtitipon o
pagpupulong, at pagpapahayag ng kanilang
mga karaingan.
 ANG MGA
PROPAGANDISTA
A. JOSE RIZAL –gumamit ng dalawang sagisag-
panulat= Laong-laan (Amor Patrio);
Dimasalang ( Masonry), itinatag-LA LIGA
FILIPINA
= ipinanganak noong ika-19 ng Hunyo 1861,
bayan ng Kalamba
= namatay noong ika-30 ng Disyembre 1896
= ang kanyang mga AKDA :
**NOLI ME TANGERE – akdang nagbigay daan
sa himagsikan laban sa Espanya; inilantad
ang kasamaang naghahari sa pamamahala ng
** EL FILIBUSTERISMO – akdang nagsisiwalat ng mga
kabulukan ng pamahalaang umiiral
** MI ULTIMO ADIOS – (Ang Huli Kong Paalam); ito ay
kanyang sinulat noong siya ay nakakulong sa Fort
Santiago. Ipinalalagay ng marami na ang tulang ito
ay maihahanay sa lalong pinakadakilang tula sa
daigdig.
** SOBRE LA INDOLENCIA DE LOS FILIPINAS- (Hinggil
sa Katamaran ng mga Pilipino ). Ito’y isang sanaysay
na tumatalakay at sumusuri ng mga palasak na
sabing ang mga Pilipino ay tamad
** FILIPINAS DENTRO DE CIEN ANOS-(ANG Pilipinas
sa Loob ng Sandaang Taon ). Ito ay isang sanaysay
na nagpapahiwatig na darating ang panahon na ang
interes ng Europa sa Pilipinas ay mababawasan,
samantalang ang impluwensya ng Estados Unidos ay
mararamdaman. Hula ni Rizal; kung may sasakop uli
sa Pilipinas, walang iba kundi ang Estados Unidos.
** A LA JUVENTUD FILIPINO- ( Sa Kabataang
Pilipino ). Ito ay isang tulang inihandog niya sa
mga kabataang Pilipinong nag-aaral sa
Pamantasan ng Sto. Tomas.
** EL CONSEJO DE LOS DIOSES- ( Ang
Kapulungan ng mga Bathala). Ito ay isang
dulang patalinghagang nagpapahayag ng
paghanga kay Cervantes.
** JUNTO PASIG – ( Sa Tabi ng Pasig ). Isinulat
niya ito nang siya ay 14 na taong gulang pa
lamang.
** ME PIDEN VERSOS- ( Hinilingan Nila Ako ng
mga Tula ).-1882 at A LAS FLORES DE
HEIDELBERG ( Sa mga Bulaklak ng Heidelberg
1882 ). Ang dalawang tulang ito ay
B. MARCELO H. DEL PILAR- gumamit ng
iba’t ibang sagisag-panulat tulad ng
PLARIDEL; PUPDOH;PIPING DILAT; at
DOLORES MANAPAT
= isinilang sa Cupang,San Nicolas
Bulakan noong ika-30 ng Agosto,1850
=itinatag ang DIARIONG TAGALOG
noong 1882
=hinalinhan niya si Graciano Lopez
Jaena bilang patnugot ng pahayagang
LA SOLIDARIDAD
 MGA AKDA NI MARCELO H.
DEL PILAR
•PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPA- salin sa tulang
Kastilang “Amor Patrio” ni Rizal na napalathala
noong Agosto 20, 1882 sa Diariong Tagalog.
•CAIIGAT KAYO – ito’y isang pabiro at patuyang
tuligsa at tugon sa tuligsa ni Padre Jose
Rodriguez sa Noli ni Rizal; inilathala sa
Barcelona noong 1888. Gumamit siya ng
sagisag na “Dolores Manapat” sa akda niyang
ito.
•DASALAN AT TOCSOHAN- akdang hawig sa
katesismo subalit pagtuya laban sa mga prayle
• ANG CADAQUILAAN NG DIOS – ito’y isang hawig
sa katesismo subalit pagtuya laban sa mga prayle
na inilahathala sa Barcelona. Isang sanaysay ng
pagtuligsa laban sa mga prayle ngunit
nagtataglay ng pilosopiya tungkol sa
kapangyarihan at katalinuhan ng Poong Lumikha,
pagpapahalaga at pag-ibig sa kalikasan.
•SAGOT NG ESPANYA SA HIBIK NG PILIPINAS-
isang tulang nagsasaad ng pagbabago ngunit ang
Espanya ay napakatanda at napakahina na upang
magkaloob ng anumang tulong sa Pilipinas.
•DUPLUHAN..DALIT..MGA BUGTONG- ito’y
katipunan ng maiigsing tula at pang-aapi ng mga
prayle sa Pilipinas.
•LA SOBERANA EN FILIPINAS- sanaysay na tungkol
sa mga katiwalian at di-makatarungang ginawa ng
mga prayle sa mga Pilipino
 GRACIANO LOPEZ-JAENA
= isinilang noong Disyembre 18, 1856
= kinilalang manunulat at
mananalumpati sa “Gintong Panahon ng
Panitikan at Pananalumpati”
= itinatag niya ang kauna-unahang
magasin, ang LA SOLIDARIDAD na
naging opisyal na bibig ng “Asociation
Hispano Filipina”
= nagkasakit ng tuberkolosis at namatay
sa ospital ng Barcelona noong ika-20 ng
 MGA AKDA NI G.LOPEZ-
JAENA
•FRAY BOTOD (1876)- tinutuligsa ang mga prayle
na masisiba, ambisyoso at imoral ang pagkatao
•LA HIJA DEL PRAILE- ipinaliliwanag ang mga
kapahamakan at kabiguan kung mapakasal sa
isang Kastila.
•SA MGA PILIPINO (1891)- isang talumpati na
ang layunin ay mapabuti ang kalagayan ng mga
Pilipino. Malaya, maunlad, at may karapatan
•MGA KAHIRAPAN NG PILIPINAS- tinutukoy rito ni
Lopez Jaena ang maling pamamalakad at
edukasyon sa Pilipinas-1887
 IBA PANG MGA
PROPAGANDISTA

1. ANTONIO LUNA
2. MARIANO PONCE
3. PEDRO PATERNO
4. JOSE MA. PANGANIBAN
5. PASCUAL POBLETE
 ANTONIO LUNA
= isang parmasyotikong dinakip at
ipinatapon ng mga Kastila sa Espanya.
= sumanib sa kilusang PROPAGANDA
= ang paksa ng kanyang mga isinusulat ay
nauukol sa mga kaugaliang Pilipino, at ang
iba’y tumutuligsa sa pamamalakad ng mga
Kastila
= ginamit niyang sagisag-panulat – TAGA-
ILOG
= namatay sa gulang na 33 noong ika-7 ng
 MGA AKDA NI A. LUNA
• NOCHE BUENA – naglalarawan ng tunay na
buhay Filipino
•SE DIVIERTEN – (Naglilibang Sila)- isang
pagpuna sa sayaw ng mga Kastila na halos di-
maraanang sinulid ang pagitan ng mga
nagsisipagsayaw
•LA TERTULIA FILIPINA- (Sa Piging ng mga
Pilipino)-naglalahad ng isang kaugaliang
Filipino na ipinalalagay niyang lalong mabuti
kaysa kaugaliang Kastila
•POR MADRID – tumutuligsa sa mga Kastilang
nagsasabing ang Pilipinas ay lalawigan ng
Espanya ngunit ipinalalagay na banyaga
• LA CASA DE HUESPEDES – (Ang
Pangaserahan)- naglalarawan ng
isang pangaserahan na ang
kasera’y naghahanap ng
mangangasera hindi upang kumita’
kundi upang maihanap ng
mapapangasawa ang kanyang anak
•IMPRESIONES- ito’y isang
paglalarawan sa ibayong
kahirapang dinaranas ng isang
mag-aaral na naulila sa amang
kawal
 MARIANO PONCE

= naging tagapamahalang patnugot,

mananalambuhay at mananaliksik ng Kilusang
Propaganda.
= mga sagisag-panulat na ginamit- TIKBALANG;
KALIPULAKO at NANING
= tungkol sa kahalagahan ng edukasyon ang
karaniwang paksa ng kanyang mga sanaysay
= inilahad din niya ang pang-aapi ng mga
banyaga at ang karaingan ng bayan
 MGA AKDA NI M.PONCE

•MGA ALAMAT NG BULAKAN – naglalaman

ng mga alamat at kwentong-bayan ng
kanyang bayang sinilangan
•PAGPUGOT KAY LONGINO – isang dulang
Tagalog na itinanghal sa liwasan ng
Malolos, Bulakan
•SOBRE FILIPINA
•ANG MGA PILIPINO SA INDO-TSINA
 PEDRO PATERNO
= isang iskolar, dramaturgo,
mananaliksik at nobelista sa Kilusang
Propaganda
= sumapi sa Kapatiran ng mga Mason at
sa Asociation Hispano-Filipino
= unang manunulat na nakalaya sa
sensura sa panitikan sa mga huling araw
ng pananakop ng Kastila
 MGA AKDA NI PEDRO
PATERNO
• NINAY – kauna-unahang nobelang
panlipunan sa wikang Kastila na sinulat
ng isang Pilipino
•A MI MADRE (Sa Aking Ina)- nagsasaad
ng kahalagahan ng isang ina, na
nagiging malungkot ang isang tahanan
kung wala ito
•SAMPAGUITAS Y POESIAS VARIAS –
katipunan ng kanyang mga tula
 JOSE MA. PANGANIBAN

= itinago ang tunay na pangalan sa

ilalim ng sagisag na JOMAPA
= kilala sa pagkakaroon ng
“MEMORIA FOTOGRAFICA”
=kabilang sa mga kilusang
makabayan
 MGA AKDA NI JOMAPA
• ANG LUPANG TINUBUAN
• SA AKING BUHAY
• SU PLAN DE ESTUDIO
• EL PENSAMIENTO
 PASCUAL POBLETE
= isinilang sa Naic Kabite noong Mayo 17, 1858
= kabilang siya sa dalawang panahon ng Panitikang
Pilipino:Kastila at Amerikano
= mamamahayag, makata, mandudula, nobelista at
mananalaysay
= itinatag niya at pinamatnugutan ang pahayagang “EL
RESUMEN”
= sa panahon ng Amerikano, itinatag niya ang
pahayagang “EL GRITO DEL PUEBLO” at “ANG TINIG NG
BAYAN”
= kauna-unahang Pilipino na nagsalin sa Pilipino ng Noli
Me Tangere ni Jose Rizal
= kinilalang “Ama ng Pahayagang Tagalog”
ANG PANAHON NG
TAHASANG
PAGHIHIMAGSIK
 KALIGIRANG
KASAYSAYAN
Hindi naipagkaloob sa mga Pilipino ang
mga hinihinging pagbabago ng mga
Propagandista. Naging bingi ang
pamahalaan, nagpatuloy ang pang-aapi at
pagsasamantala, at naging mahigpit pa sa
mga Pilipino ang pamahalaan at simbahan.
Ang mga mabuting balakin sana ng Inang
Espanya sa Pilipinas ay nasasalungat pa rin
ng mga prayleng nangaghari rito.
 NILALAMAN NG PANITIKAN
SA PANAHON NG TAHASANG
PAGHIHIMAGSIK:

== pawang pagtuligsa sa pamahalaan at

simbahan

== pagbibigay-payo sa mga Pilipino

upang magkaisa at maghanda nang
matamo ang inaasam na kalayaan
 ANDRES BONIFACIO
• kilalang-kilala bilang “AMA NG
DEMOKRASYANG PILIPINO” at “AMA NG
KATIPUNAN”
• hamak ang pinanggalingang kalagayan
sa buhay, kaya’t sinasabing ang kanyang
mga natutuhan ay pawang galing sa
“paaralan ng karanasan”
• umanib o lumahok sa kilusang itinatag ni
Jose Rizal-ang LA LIGA FILIPINA
• lalong kilala sa pagiging dakilang
mandirigma kaysa manunulat
 MGA AKDA NI A.
BONIFACIO
1. KATUNGKULANG GAGAWIN NG MGA ANAK NG
BAYAN – nahahalintulad sa Sampung Utos ng
Diyos ang pagkakahanay ng kartilyang ito
2. HULING PAALAM – salin sa Tagalog ng “Mi
Ultimo Adios”
3. PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPA – isang tulang
naging katulad din ng pamagat ng kay Marcelo
H. del Pilar
4. ANG DAPAT MABATID NG MGA TAGALOG –
bumabanggit sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang
kaunlarang tinatamasa ng bansa bago dumating
ang mga Kastila at ang mga kaapihan ng mga
Pilipino sa kamay ng mga Kastila
• KATAPUSANG HIBIK NG PILIPINAS
– tulang nagpapahiwatig ng
hinanakit sa bayan. Kinatha ni
Bonifacio bilang pagpapatuloy sa
tulang napasimulan ni Herminigildo
Flores na may pamagat na Hibik ng
Pilipinas sa Inang Espanya. Ito ay
tinugon naman ni Marcelo H. del
Pilar sa kanyang tulang SAGOT SA
HIBIK NG PILIPINAS
 EMILIO JACINTO
-isinilang sa mahirap na angkan sa Trozo,
Maynila noong Disyembre 15,1875
-gumamit ng sagisag-panulat na “DIMASILAW”
-Kinikilala bilang “UTAK NG KATIPUNAN”
-Siya ang tumatayong punong-sanggunian ni
Andres Bonifacio
-Katulong ni A. Bonifacio sa pagtatatag ng
kilusang KATIPUNAN
-Naging patnugot ng pahayagan ng Katipunan-
ang KALAYAAN
 MGA AKDA NI
E.JACINTO
= KARTILYA NG KATIPUNAN – mga kautusan
para sa mga kasapi ng Katipunan
= LIWANAG AT DILIM – katipunan ng mga
sanaysay na may iba’t ibang paksa tulad ng
pag-ibig sa bayan, kahalagahan ng paggawa,
pagkakapantay-pantay, kalayaan at paniniwala
= A MI MADRE (Sa Aking Ina) – isang tulang
handog sa kanyang ina
= A LA PATRIA (Sa Bayang Tinubuan)–ang
ipinalalagay na kanyang obra-maestra
 APOLINARIO MABINI
= nagmula sa maralitang angkan
= isinilang noong Hulyo 22, 1864 sa Tanauan,
Batangas
= nagtapos ng pagka-manananggol
= tinaguriang “UTAK NG HIMAGSIKAN”
= ipinatapon sa Guam ng mga Amerikano
sapagkat ayaw niyang manumpa sa bandilang
Amerikano
= namatay sa sariling bayan sa sakit na kolera
 MGA AKDA NI A.
MABINI
= ANG HIMAGSIKANG PILIPINO –isang sanaysay na
naglalarawan ng kabayanihan ng mga Pilipino sa
pakikipaglaban
= SA BAYANG PILIPINO –isang tulang handog sa
bayan
= ANG PAHAYAG = hinango sa kanyang manipesto
= EL DESAROLLO Y CAIDA DELA REPUBLICA
FILIPINA-Ang Pagtaas at Pagbagsak ng Republikang
Pilipino
= PAGPAPALIT NG ILANG TITIK SA ALPABETONG
PILIPINO
 JOSE PALMA
= isinilang noong ika-6 ng Hunyo1876 sa
Tondo
= nag-aral sa Ateneo de Manila
= lumikha ng tulang liriko at ito ay
tinipon sa isang aklat na pinamagatang
“MELANCOLICAS” ( Mga Panimdim)
= pinakadakilang ambag ay ang
pagkakalapat ng titik sa tugtuging
pambansa na pinamagatang
“FILIPINAS”
 JULIAN FELIPE
=ang may-akda ng Pambansang
Awit
= kinikilala bilang “AMA NG
MARCHA NACIONAL”
= isinilang noong Enero 28,1861,
Kabite
MGA PAHAYAGAN SA
PANAHON NG
HIMAGSIKAN
1. HERALDO DELA REVOLUCION –
naglalahathala ng mga dekreto ng
pamahalaang mapanghimagsik, mga balita,
at mga akda sa Tagalog na pawang
gumigising sa damdaming makabayan
2. LA INDEPENDENCIA – pinamatnugutan ni
Antonio Luna na naglalayon ng pagsasarili ng
Pilipinas
3. LA REPUBLICA FILIPINA – itinatag ni Pedro
Paterno noong 1898
4. LA LIBERTAD – pinamatnugutan ni Clemente
Zulueta
5. UNANG GASETILYA – noong 1637, nilimbag ni
Tomas Pinpin ang SUCESOS FELICES bagamat
isang polyeto ay ipinalalagay na kauna-
unahang pahayagang nalimbag sa Pilipinas
6. DEL SUPERIOR GOBIERNO – kauna-unahang
pahayagang regular na inilathala sa
Pilipinas.Ang naging unang editor ay si
Manuel Fernandez del Folgueras
7. LA ESPERANZA – kinilalang unang
pahayagang pang-araw-araw.
Pinamatnugutan nina Felipe Lacorte at
Evaristo Calderon
8. DIARIO DE MANILA – unang lumabas noong
1848 sa pamamatnugot nina Felipe del Pan
9. EL RESUMEN – magkatulong na inilathala
nina Isabelo delos Reyes at Baldomero
Hazanas. Kauna-unahang pahayagang
lantad sa pagtataguyod ng
nasyonalismong Pilipino
10. ANG KALAYAAN – ang opisyal na