Professional Documents
Culture Documents
Iniharap sa
Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas (DFPP)
Kolehiyo ng Arte at Literatura (KAL)
Unibersidad ng Pilipinas – Diliman
Ikalawang Semetre, 2008
Ni
Danilo R. dela Cruz, Jr.
MARSO, 2008
LIHAM NG PAGTANGGAP
______________________________
Jimmuel C. Naval, Ph.D.
Tagapayo
______________________________
Vina Paz, Ph.D.
Tagapangulo, DFPP
PASASALAMAT
Mapalad ang mga taong hiningan ko ng tulong upang maisagawa ang pag-aaral
na ito. Kung may kapangyarihan lamang ako, maaari kong pagbigyan at tuparin
1997;
Mykel Andrada, ang aking kritik, na bagamat limitado na ang panahon upang
Rosario Torres-Yu, Ma. Josephine Barrios, Rene Villanueva, at iba pang naging
unong kritiko ng aking mga akda (pati ng tesis na ito), gawi at gawa.
Gil O. Mendoza, Danilo J. Flores, Arnold A. Altamira, John Anthony A.
ng serbesa;
Kuya Pablo, Ate Susan, Kuya Boyet, Kuya Rolly, at iba pang masisipag na
abalahin;
Danilo, ang aking ama, Luz, aking ina, at mga kapatid na sina Daniel, Dexter, at
pagsisikap;
Pasasalamat
Introduksiyon
Layunin ng Pag-aaral
Kahalagahan ng Pag-aaral
Teoretikal na Balangkas
Metodolohiya
Saklaw at Limitasyon
Kabanata I
Ibagsak
I shall return
Kanta sa Gabi
Sugat
Harana
Lamay
Sampunit na Langit
Sa Lalaking Nakalugmok sa Hagdanan ng Quiapo
Underpass
Apatnaraang Matadero
E Ano Ngayon?
Taga sa Bato
Byahe
Kredo
Kabanata II
Bibliograpiya
Introduksiyon
“Writing is nothing but the representation of speech; it is bizarre that one gives more care to the
nalathala roon. Ani Hermie: “Tungkol iyon sa isang kandilang natutunaw. Very
Ishmael Bernal, ang libro ng unang koleksiyon ng mga tula ni Sandoval, ang
Kanta sa Gabi – 24 orihinal na tula, 12 salin ng mga tula nina Jose Emil
Pacheco, Nicolas Guillen, Pedro Shimose, Edmundo Aray, Otto Rene Castillo, at
1
Beltran, Herminio, personal na panayam, Cultural Center of the Philippines, Pasay City, 02
Pebrero 2008.
Sa pagkakaalala ng kabataang manunulat at noo’y estudyante ng Unibersidad
Guillermo, Teo Antonio, Jun Cruz Reyes, Fidel Rillo, Marne Kilates, Jesus
Santos. Ayon pa kay Mendoza, naroon din ang ilang kabataang manunulat na
pagsusulat.2
makata. “Master poet” ang turing ni Guillermo, ang tanyag na kritiko mula sa
Campus.
2
Mendoza, Gil O., panayam sa telepono, 22 Enero 2008.
Ayon kay Ariel N. Valerio na siyang huling halal na pangulo ng GAT, ang Kanta
ni Sandoval sa loob nang mahigit dalawang dekada. Ani Valerio: “Si Mulong ay
parang si Walt Whitman na ilang ulit na nirebisa ang Leaves of Grass.”3 Ganoon
koleksiyon lamang ang Kanta sa Gabi. Gayon pa man, naroon sa Kasalo nina
Agulto at Bernal ang mga tao ng iba’t ibang puwersang pampanitikan upang
Maaaring dalawa ang itinuturing na okasyon noong gabing iyon: una nga’y ang
lamang ang ilalagi sa mundo (isang pagluluksa). Ang gabing iyon sa Kasalo ay
sa Kasalo.
3
Valerio, Ariel N., personal na panayam, UP Diliman, 10 Disyembre 2007.
Kasama si Mendoza sa mga naghatid kay Sandoval sa inuupahang apartment sa
Mendoza:
Narito Ka Sana
4
Mendoza, panayam.
Ang itatanong namin, Ka Mulong,
Sana'y narito ka
at nang maituro mo
Subalit hindi lamang ang mga tala sa itaas ang dahilan kung bakit piniling pag-
kanyang mga tula dahil napukaw ng paraan ng pagtula ni Sandoval ang interes
5
Panitikan.com.ph. An Resource Center For Filipino Writers and Readers.
<http://www.panitikan.com.ph/poetry/naritokasana.htm>
Ang mga pariralang “sinusuwag ng kombatbuts”, “kambat ng ligasgas”,
natagpuan.
kanyang mga tula; ikalawa, isa siya sa mga tinig ng pagtutol laban sa balighong
bayan.
LAYUNIN NG PAG-AARAL
tulang Kanta sa Gabi (isinulat ni Sandoval noong 1981)? Ano ang mayroon sa
KAHALAGAHAN NG PAG-AARAL
thesis ni Jovita Zarate ay wala nang ibang mahahalaw na materyal ang mga
lamang ang Kanta sa Gabi bilang isang koleksiyon. Makatutulong ang pag-aaral
wika at kahulugan.
Spoken words are the symbols of mental experience and written words are the
symbols of spoken words. Just as all men have not the same writing, so all men
have not the same speech sounds, but the mental experiences, which these
directly symbolize, are the same for all, as also are those things of which our
6
Aristotle, On Interpretation, (Kessinger Publishing: Montana, 2004). p.1
Sinusugan ni Henry Home sa sanaysay na pinamagatang Elements of Criticism
realidad”:
Of all the fine arts, painting only and sculpture are in their nature imitative. An
Sound and motion may in some measure be imitated by music; but for the most
part music, like architecture, is productive of originals. Language copies not from
nature, more than music or architecture; unless, where, like music it is imitative of
sound or motion.7
The imitative power of words goes one step farther: the loftiness of some words
makes them proper symbols of lofty ideas; a rough subject is imitated by harsh-
sounding words; and words of many syllables pronounced slow and smooth, are
expressive of grief and melancholy. Words have a separate effect on the mind,
abstracting from their signification and from their imitative power: They are more
of their tones.8
Sound & Meaning upang pag-aralan lamang ang salitang “Nevermore” sa tulang
7
Home, Henry, Elements of Criticism, (M. Carey: Philadelphia, 1816). p.5
8
Ibid.pp.5-6
“The Raven” ni Edgar Allan Poe at napatunayan niyang ang kataga/ salita ay
This vocable, which amounts to no more than a few sounds, is none the less rich
in semantic content. It announces negation, negation for the future, negation for
ever.9
Para naman kay Rev. James Robert Boyd: “(L)anguage is the indispensable
mananaliksik kundi maging ang kahulugan o silbi ng tula kaya may kiling ang
Sandoval.
ng mga salita:
9
Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Six Lectures on Sound and Meaning” By Roman
Jakobson. <http://marxists.org/reference/subject/philosophy/works/ru/jakobson.htm>
10
Boyd, James Robert, Elements of Rhetoric and Literary Criticism, (Harpers and Brothers: New
York, 1862). p.307
Where there are terms, there are also values. The idea of value is tacitly implied
in that of term. Always hard to keep these two ideas apart… When you speak of
value, you feel it here becomes synonymous with sense (meaning) and that
points to another area of confusion (here the confusion will reside more in the
things themselves)… The value is indeed an element of the sense, but what
codification, recreating the reality of the text in the reader’s own words,
deconstructing the boundaries of the text itself so as to find its other meanings in
another text…12
11
Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Third Course of Lectures on General Linguistics” By
Ferdinand de Saussure.
<http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/fr/saussure.htm>
12
Garcellano, Edel E. “Anti-Semiotics: The Sign of System of Bourgeois Nihilism”, First Person
Plural (Copyright Edel E. Garcellano: 1987). p. 159
Like language, the social is an autonomous reality (the same one, moreover);
symbols are more real than what they symbolise, the signifier precedes and
The sign is therefore a compound of a signifier and a signified. The plane of the
signifiers constitutes the plane of expression and that of the signifieds the plane
distinction which may be important for the study of the semiological (and no
longer only linguistic) sign. According to him, each plane comprises two strata:
form and substance; we must insist on the new definition of these two terms, for
each of them has a weighty lexical past. The form is what can be described
without resorting to any extra-linguistic premise; the substance is the whole set of
extra-linguistic premises.14
13
Dosse, François, History of Structuralism, (University of Minnesota Press: Minnesota, 1997) p.
28
14
Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Elements of Semiology” By Roland Barthes.
<http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/fr/barthes.htm>
Structuralism and Literary Criticism, na binuod John Lye, profesor ng Brock
University:
Genette is at pains to point out that structuralism is not just about form, but about
Subalit para sa mananaliksik, tinutukan nang higit hindi lamang ang pagtatampok
pangalawa lamang ang kahulugan. Mas mahalaga para sa mga ito ang mga
each set up externally to each other (not even as the history of literature, social
15
Brocku.ca. Brock University. “Summary of Gerard Genette, Structuralism and Literary Criticism".
<http://www.brocku.ca/english/courses/4F70/genette.html>
and political history), but are in an intricate and connected relationship, the
Ang pag-aaral sa mga kataga/ salita, kung gayon, ay hindi limitado sa paggagad
kinatawan ng mismong mga salita. Sa halip, ang mga kataga/ salita bilang
writer is not on one side, he is either an open defender of the enemy or else he is
Guillermo nang ihaghag ni Allan Popa ng High Chair ang tanong na “what are
poets for?”:
16
Rice, Philip at Waugh, Patricia, Modern Literary Theory, (Arnold: London, 2001) p.134
17
Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Literature and Ideology” By James T. Farell.
<http://marxists.org/subject/art/lit_crit/works/farrell/litandideology.htm>
18
Farell, ibid.
Ano ang silbi ng mga makata? Bilang isang panlipunang katanungan, dapat itong
pampulitika ng mga makatang binasbasan ang sarili noon pang 1990 bilang
mga makata at kanilang likha sa sariling lipunan batay sa mga latak ng New
minorya, atbp. Nasa tula't kilos nila ang dakilang pakikibaka at mithi ng
natutunang itanong ng mga makata sa sarili sa paraang publiko: Ano ang silbi?
19
Highchair.com. Online Poetry Journal.
<http://www.highchair.com.ph/free_assoc_pop-whatarepoets.html>
Pero bago ang monologong iyon ni Guillermo, sa Talks on the Yenan on Art and
Literature:
The first problem is: literature and art for whom? This problem was solved long
ago by Marxists, especially by Lenin. As far back as 1905 Lenin pointed out
emphatically that our literature and art should "serve… the millions and tens of
TEORETIKAL NA BALANGKAS
ANO ang kataga/ salita? Para kay Aristole, representasyon ang salita ng mental
Marxism:
central position within the social and cultural sciences. At the level of the method,
language have substantially influenced all areas of inquiry where the role of
20
Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Talks on the Yenan Forum on Art and Literature”.
http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-3/mswv3_08.htm
21
Bennett, Tony, Formalism and Marxism, (Routledge: London, 2003). p.4
Subalit patuloy pa ring inaampon/ kinukupkop ng salita/ wika ang iba’t ibang
ang nais na iparating ni Poe? Baka naman ang mismong makatang si Poe ay
hindi rin nito alam kung bakit naibulalas ang “Nevermore”? O baka naman ang
ito?
mas mahagip ang nais sabihin ng makata o ng tula at ang kahulugan ng kanyang
kolektibong kahulugan.
Ikalawa, ang mga salita o bigkas o utterance ay maaaring bigyan ng iba’t ibang
pagbasa at wala alinman sa mga pagbasang ito ang tama o mali ngunit may mga
lipunan at mamamayan).
METODOLOHIYA
metodolohiya ang:
partikular sa panulaan;
batis ng impormasyon; at
Demokratiko na si Guillermo.
Nakahanay sina Guillermo, Lumbera, Almario, at Santos upang kapanayamin
SAKLAW AT LIMITASYON
koleksiyong Kanta sa Gabi. Hindi sasakupin ang mga tula ni Sandoval na hindi
Santiago ang iba pang tula ni Sandoval na hindi kasama sa Kanta sa Gabi at
22
Valerio, panayam.
Hindi rin ito sumasaklaw sa isang yugto ng panulaang Filipino na kinabibilangan
mga tula galing sa iba’t ibang bansa (karamihan ay Latin Amerika) sapagkat una,
isinalin ito ng makata mula sa Ingles na hindi rin naman siyang orihinal na wika
ng naturang mga tula; at ikalawa, ang pagsasalin ay isa ring larangan ng sining
pamamaraan ng pag-aaral.
Kabanata I
One color o monochrome (itim) ang kulay, uring bookpaper ang papel at perfect
binding. Maaaring kung kaya ganoon ang kalidad/ specification ng libro ay upang
maibaba ang gastos sa paglalathala. Layunin marahil na maibaba rin ang presyo
iimprenta?
Nangingibabaw ang kulay itim (sinasapawan nito ang mga kulay na puti at abo)
Sandoval.
Ang pagsilang sa sanggol o paglulunsad ng rebolusyon ay maaaring ituring na
ang pagluluksa. Pero isang pagluluksa ba ang Kanta sa Gabi bilang teksto?
baka iba ang gustong awitin ni Sandoval sa kanyang Kanta sa Gabi? Ano ang
tulad ko?
Sandoval bilang isang koleksiyon nang ilathala ng SIPAT Publications ang Kanta
sa Gabi.
nagkamali siya dahil nang muli niyang (bilang malaking tipak ng pag-aaral na ito)
makalipas ang halos isang dekada, lumalabas ngayon na tila nakikipagbuno ang
Ibagsak
pantig. Pero may kung anong umaalimbukay sa ating isipan at damdamin kapag
dahil maling sabihin na “ibagsak ang mangga!” o di kaya’y “ibagsak ang bituin!”
Mas tumpak na sabihin na “pitasin ang mangga” o kaya’y “sungkutin ang bituin”.
Iba ang nais nating tukuyin kapag sinasabi o isinisigaw natin ang salitang
“ibagsak”. Lantad nating tinutukoy ang pagnanais na ibagsak ang isang tiwaling
ang impyeryalismo!”
Bagamat gasgas na ang paggamit ng salitang “ibagsak”, nanatili pa rin ang bisa
kaayusan.
rin ang mga salitang tulad ng “tsugiin” o “chukchakin”, hindi pa rin mawawala sa
itong epektibo.
I shall return
Pero babala ng isa kong fraternity brother, huwag gamitin ang pangungusap na
lang sa isang pangungusap na iyon na binubuo ng tatlong salita (“I shall return.”).
Ano pa kaya kung ito ay magiging pumpon ng mga salita na bubuo ng mga
Kanta sa Gabi
Kung kaya “kahit walang patid ang ngawa ni Papin” (na siyang Jukebox Queen
maaaring tinutukoy din niya rito ang proyektong “Lunsod ng Tao” (City of Man) na
hambog na ibinabandila noon ng dating Pangulong Ferdinand E. Marcos. Anang
makata:
ang pangungunyapit nito sa puwesto. Ang posisyon sa gobyerno ay isang uri rin
ng pamumuhunan.
Naisulat ang tulang “Gabi, sa Isang Kapihan” isang taon makalipas ang
sa mga liblib na sulok ng lungsod – tulad ng mga kapihan. Subalit “hindi ito
makata?
saligang suliranin kung hindi malay o mulat ang bumabasa. Kung lalapatan ng
At malakas ang loob niyang usigin ang mga nasa kapangyarihan. Ang “atin” sa
Samakatwid, hinihikayat niya hindi lamang ang mga nasa kapihan kundi maging
Pinatalsik
ng poong-maylupa sa sukarera,
Kung saan ang mga dating may-ari ng lupa ang siyang naging alipin sa sariling
bayan.
bago palabasin;
maraming nagasak;
kaharian ng mga ito habang nagiging tila lungga na lamang ng daga ang tahanan
ng karamihan.
nang nakain ng positibo ang negatibo o ng negatibo ang positibo. Kung ang
Filipino sapagkat tila karaniwan ang mga larawang ihinahain ng taludturan ngunit
nito makikita ang “breykwater” kung saan “abot-tanaw ang gang ng mga bilding”
Ang tunggaliang ito ang wumawakwak sa puso ng persona at ang puso ay budhi,
mahirap sa lipunan.
Subalit may tiyak na resolusyon ang tunggalian – tulad sa anumang akda ng
ng tao – isang bagay na wala sa mga nang-aapi kaya may kasabihang ang isang
buwan ang sugat, lalanggasin ng sigwa ang sugat, paghihilumin ng araw ang
sugat.
alak o serbesang tinutungga ng mga tauhan sa tula. Ito rin ang nag-uugnay sa
Subalit napagtanto niyang hindi ito ang solusyon sa problema kaya “habang
pagkalango,/ ang abo ng ulilang tala:/ lagukin ang liyab/ ng angaw na piko at
lingkaw//.”
taludtod. Kipil ngunit may ngitngit ang persona sa sinasapit ng mga tauhang
kanyang nakikita – mga taong aligaga “sa pagwasiwas ng kanilang mga talulot,
nakikita niya ang pagbebenta ng katawan ngunit wala siyang magawa kaya
kailangang “lagukin ang liyab/ ng angaw na piko at lingkaw” upang mabago ang
kaayusan.
Harana
Bunton ng antak,
Inilalarawan din sa tula ang panlilimahid ng lugar na dapat sana’y hindi kung
bilibid ng langis:
nahuhulog sa burak.
Kung kaya’t nais niyang lisanin ang lugar kahit pa tila ayaw siyang paalisin nito:
Sa andamyong tinatawid,
Kasunod ng kapatid,
saloobin:
Lamay
mga imahe sa tulang “Lamay” upang ihatid sa dapat na kahantungan ang isang
lumalim ang pag-uusisa nito sa mga balighong kalakaran ng lipunan. Hindi nga
saan ang isang tula ay lalong nagkakabisa kung ang itinatampok ay ang mga
“mga tula ng paglalarawan” ay “eh, ano ngayon!” Pero ibang pag-aaral na ito na
school sa hinaharap.
Pansinin ang “mga paglalarawan ng tula” tungkol sa lamay ng isang obrero “na
ganoon?” na ang mambabasa lalo pa’t kung ipagpapatuloy nito ang pagbasa at
Lubhang kaaba-aba ang isang bayang may mga karapatan ngang sinasabi
hindi malayang daigdig. Kung gayon, ang mga tao sa bansa ng makata kung
ito:
at pagkaraa’y tanggalin
Dagdag pa ng makata:
Kanila ang karapatang sumibol, bumulas, mamulaklak
Ngunit ang mga ito’y hindi rin tunay na mga karapatan kundi kawalan ng
naghaharing uri sa lipunan kung saan ang tila pagkakaroon ng mga karapatan ay
kaysa isang paslit. Ito ang tema ng “Araw-araw, Nagpipiyesta ang mga Langaw”.
Sa mga unang hagod ng taludtod ay agad nang naestablis ni Sandoval na ang
at ang buwan,
Kung kaya’t sinikwat ng isang paslit na may “mga matang kanina pa naglalaway”
Habang:
Sampunit na Langit
sa kanyang tula.
ng abuhing umaga.
Mapalad man ang taong ito dahil hindi nasawi sa nagdaang bagyo hindi tulad ng
maraming taong nilamon ng Milenyo subali’t tila naghihimutok pa rin ito sa langit.
ng tigkakapirasong langit.
Quiapo Underpass”:
bukas na ataul
ang Underpass,
na di lumuluha.
Sa ibang saknong:
At kanina,
sa iyong harapan–
ay umaaninaw;
at siya kaya’y
makata:
Saksi ako:
na pagitan
kumukulo
na hiniklasan ng lamanloob,
pumupusyaw,
gayon, maging ang mga imaheng tila imposible sa realismo ay nagiging totoo:
Sa ganitong sandali, tambak na gusgusing bungo
maggitgitan,
ordinaryong tao.
Sa balikat ng Ginoo,
banayad na lumalapag
na tumitiyak sa pagdanak,
ng kanyang bastyon:
Ginang Imelda Marcos. Sapagkat hindi maaaring tuwirang bigwasan ang mga
Ang serenata na ginamit ni Sandoval sa tulang ito ay mas kiling sa unang tipo ng
Ingles – “dir” (dear), “tengkyu” (thank you), “isnabin” (snob) – na nang mga
sa kubeta o sa banyo?
hindi na ba maasahan
nakasuot, nakasabit
at bigyan mo ng patunay
ng adorno sa katawan.
Ginang.
Maiinam na Balita
Malaya na kayo,
ay nagtiis na busabos
at hikahos:
sa mga sakahan
at mga pilapil;
di na kayo magdidildil
ng nilugaw at ng asin
habang tinutungga
ng poong-maylupa
gagahulin ang metodong ito upang tukuyin ang mga batayang tunggalian sa
Gayon din, kung hermenyutika lamang ang gagamitin, ang mga tagapamansag
mambabasa ang pagkakataon upang ang mga ito naman ang maghalakhakan at
kina Marcos at Imelda (tandaan na 1980 naisulat ni Sandoval ang tula at hindi pa
naaalis noon ang batas militar), lulutang ang mga imahe nina Marcos at Imelda
ng Pilipinas.
Bagamat isa sa mga naging kasangkapan ni Marcos ang mga bold film upang
pagdating ng Papa ay bigla nitong ipinatigil ang pagpapalabas ng mga bold film?
mga kosmetikong paglutas sa mga problema ng lungsod at mga tao rito, tulad
Unang Ginang, artipisyal din ang naging tugon nito sa mga batayang
pangangailangan ng tao.
Papa, dapat:
totoong buhay.
umaalma ang tiyan sa tulang “Ang Daming Mabibili sa Piso Ngayon”, narito:
P0.50 – dyaryo
P0.35 – aspirin
Pero dahil mabigat na siste ang paraan ng pagtula rito ni Sandoval malamang na
hindi natin dapat sundin ang kanyang payo bagkus ay labis na mag-alburuto pa
di man hanapin,
mag-imbak ng aspirin:
seryosohin.
E Ano Ngayon?
Sa titulo ay tila walang pakialam ang tulang “E Ano Ngayon?” pero naghihimutok
produkto:
paghihikahos?
Naghihimutok o nakikialam ang tula sa operasyon ng relihiyon, “martial law na
Daming Mabibili sa Piso Ngayon”, ibang pagkukuwenta naman ang ginawa niya
estado at batas militar ni Marcos, natural lamang na ibigay rito ng diktador ang
Bukod sa nais mapasaya ni Marcos ang mga heneral at nang hindi mag-alburuto
ang mga ito, bahagi rin ng mas malaking plano ng diktador na solidipikahin ang
ang kilusang masa na lalong umiigting ang pakikibaka noong 1984, kung kaya:
sabutur.
Bagamat maalam si Marcos (na nagbasa sa mga akda nina Sun Tzu at
dito noong 1986 dahil ito ang natural na kurso ng kasaysayan at pakikibaka ng
sambayanan.
ng Pilipinas nang mapatalsik ang diktador at ang kanyang mga alipores – ang
katarungang panlipunan.
upang ang dugo naman ng mga ito ang maging “panghinaw” at “pabango” ng
inaaping sambayanan.
Taga sa Bato
Tagalog.
gabayan ang mambabasa nito sa kung ano ang wastong gawin at hindi upang
sa bato.”
mitolohiya.
Bagamat hindi isang tula ng Partido, matingkad ang tapang ng tula sa paghamon
pinitak “pagsubsob ng araw” hanggang “sa angaw ring bungo’y aapaw ang karit.”
Byahe
na ang nakalilipas.
Ang mga Espanyol ang nagtulos ng mga muhon upang itakda ang mga sentro
ang pagtutulos ng muhon sa palibot ng sentro upang puksain ang mga nasa
din ang paglabas”. Hindi nabago ni Sandoval ang sentro at gilid-gilid nang dahil
lamang sa isang linyang iyon pero kung patuloy nating babasahin ang tula at
aalamin kung sino ang katatagpuin ng tinutukoy sa tula, maaaring maiba ang
Sandoval, hayaan sana ninyo akong sipiin nang buo ang tula:
magpaalam
bumukadkad na mirasol
kahit sinusuwag
ng kombatbuts
ligamgam ng yapos
pumaloob
at basahang kinukulob,
binubulok
Sa muling pagpupog
dumausdos,
at tihayang lumagapak
na biglang bumulaga
hindinghindi natatapos
ang pagtuklas,
o mabangga
ng pandama at sintido.
Sapupo ng dampa
o sa lilim ng pergola,
tumitibok na luningning
para maitanghal
magtatapas, magkokopra,
kadre at gerilya.
hindi kalamansi
lukban, kahel;
ang masinggan,
at kasanib
kulay, hugis,
Kahit ka pa nakapikit,
kamoteng-bagin ba o kamoteng-kahoy?
at pag-asam
minahan, plantasyon,
lawa’t bai
na nagbunyi.
Walang wakas
karagatang ilog,
dingas ng amihan
at ng hamog,
mahinahong alimpuyo
naghuhunos na ulirat.
sa:
…sa pangangalawang—
tulad ng turnilyo—ng obrerong bukal
Kredo
Panghuling piyesa sa mga orihinal na akda sa koleksiyon ang tulang “Kredo”.
sa lagwertang kasaysayan,
at sinong bulaan,
Dahil mulat ang tula (o ang makatang sumulat ng tula), gagap ng persona ang
ng lilang umaga
at sa martsa ng hangin,
sa kanyang pagtula:
na di hahayaang pumurol,
di hahayaang mangalawang.
Kabanata II
Sandoval ang panuntunang ito hindi lamang sa mga salitang kanyang ginagamit
sa tula kundi maging sa mga kahulugan ng mga salitang ito. Sa gayon, kung
sinusunod niya sa paggamit ng mga salita ang panuntunang “kung ano ang
panuntunan para sa mga sariling akda sa Kanta sa Gabi – “kung ano ang bigkas,
siyang bigwas”. Kung usaping lingguwistika ang “kung anong bigkas, siyang
baybay”, usaping politika naman ang “kung ano ang bigkas, siyang bigwas”.
paglikha ng mga akda, hindi niya hinayaang maging balakid iyon upang
makaigpaw ang kanyang politika. Ani Sandoval noong nabubuhay pa siya: “mas
ang mga nakalimbag na materyal tungkol sa paksa. Sana’y maging mitsa ang
munting pag-aaral na ito upang mahiyakat ang mga iskolar at kritiko na gumawa
ng malawakang pag-aaral tungkol kay Sandoval at mga akda nito (may mga tula
Mainam siguro na muling ilathala bilang bago at binagong edisyon ang Kanta sa
naman puwedeng taasan ang mga specification ng libro kapag inimprenta na ito.
At sana rin, maging maganda ang disenyo ng pabalat at libro. Iyong tipong
disenyo.
Bibliographiya
Boyd, James Robert. Elements of Rhetoric and Literary Criticism. New York: Harpers and
Brothers, 1862.
Farell, James T. Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Literature and Ideology”. [Online]
Available http://marxists.org/subject/art/lit_crit/works/farrell/litandideology.htm, January 2008.
Garcellano, Edel E. “Anti-Semiotics: The Sign of System of Bourgeois Nihilism”. First Person
Plural. Copyright Edel E. Garcellano,1987.
Jakobson, Roman. Marxists.org. Marxist Internet Archive. “Six Lectures on Sound and Meaning”.
[Online] Available http://marxists.org/reference/subject/philosophy/works/ru/jakobson.htm
Lye, John. “Summary of Gerard Gennette, Structuralism and Literary Criticism". [Online]
Available http://www.brocku.ca/english/courses/4F70/genette.html, January 2008.
Remollino, Alexander Martin. Panitikan.com.ph. An Resource Center For Filipino Writers and
Readers. [Online] Available http://www.panitikan.com.ph/poetry/naritokasana.htm, December
2008.
Rice, Philip & Waugh, Patricia. Modern Literary Theory. London: Arnold, 2001.
Mga panayam
Beltran, Herminio. Personal na panayam. Cultural Center of the Philippines, Pasay City, Pebrero
02, 2008.