Pagsusuri

ng

Nobela
“GAPO”
ni

Lualhati Bautista

[0]
Pamagat: GAPO
Nobelista: Lualhati Bautista
Buong Pangalan: Lualhati Torres Bautista

Kapanganakan: Disyembre 2, 1946 sa Tondo, Maynila

Kasalukuyang Edad: 63 taong gulang

Ama: Esteban Bautista Sila ang naka-impluwensya kay Lualhati na maging manunulat dahil

Ina: Gloria Torres tinatangkilik nila ang composing, pagkanta at pagsulat ng mga tula.

Edukasyon: Emilio Elementary School (1958)

Torres High School (1962)

Lycum of the Philippines (1 taon lang sa kursong Journalism)

Trabaho: Nobelista; Manunulat sa pelikula at telibisyon

Karanasan: Siya ay naging bise presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines; pinuno ng Kapisanan
ng mga Manunulat ng Nobelang Popular; chair ng University of the Philippines Creative Writing Center (1986)

Parangal: - Catholic Mass Media Award para sa Sakada (una niyang screenplay noong 1976)

- Nominasyon sa Film Academy Awards para sa Kung Mahawi Man ang Ulap (1984, ika-2 pelikula)

- Star Awards at Metro Manila Film Festival para sa Bulaklak ng City Jail (1984, pinakamahusay)

- Don Carlos Palanca Memorial Award (grand prizes) noong 1980, 1983 at 1984 para sa mga
nobelang Gapo, Dekada '70 at Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?

- Recognition Award mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987

- Ateneo Library of Women’s Writings (ALIWW) noong Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-8
Tanong Panayam sa Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika

Teoryang Pampanitikan:
Para sa akin ay iba’t ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang GAPO dahil na rin sa layunin nitong
unti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita ng

[1]
magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga
nakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:

1. Teoryang Humanismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay
binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.

 Ang galing ni Mike sa pagtugtog ng gitara ay isa ng patunay dito. At sa kabila ng masalimuot na
pamumuhay sa Olonggapo at buhul-buhol na kagaspangan ng ugali ng mga tagaroon dala na rin ng kahirapan
ng buhay ay may parte pa rin sa nobela na nagpapatunay na ang tao ay may itinatagong kabaitan. Ang
pagtulong ni Modesto kay Mike nang siya ay hinahabol sa Jungle, ang pakikipagkapwa-tao at
pakikipagkaibigan din ni William Smith kay Modesto at miminsang tawanan at maayos na samahan nina
Magda at Mike sa Apartment ay ilan lamang halimbawa nito.

2. Teoryang Realismo -    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng may-akda
sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo
sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagka-epektibo ng kanyang sinulat.

 Sa paunang salita ng may-akdang si Lualhati Bautista, kanyang ibinahagi ang kanyang karanasan sa kanyang
pananatili sa Olonggapo kasama ang dalawang kapatid na sina Marie at Lumen at pinsang si Carding. Sa
kanilang pagpunta sa isang bar doon ay nakakuwentuhan nila ang iba pang kasamahan ni Carding sa Base ukol
sa ilang mga lihim at mapapait na katotohan sa loob o labas man ng Olonggapo. Dito, mapapatunayan na ang
nobelang Gapo ay nabigyang-buhay ng karanasang iyon.

3. Teoryang Feminismo -  Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang

pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan
ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan at ipinamamayagpag ang mabubuti at
magagandang katangian ng tauhan.

 Ang may-akda ay isang babae at isa sa mga pangunahing tauhan na si Magdalena ay babae. Naipakita sa atin ni
Lualhati na ang mga babaing tulad ni Magda ay may mga pangarap din sa buhay, may dignidad na kadalasa’y
ipinagbabawalang-bahala na lang makamit lamang ang kaginhawaan. Sa pagtatapos ng nobela ay napatunayan na si
Magda ay isang babaing may pagmamahal sa buhay ‘pagkat kanyang piniling huwag ipalaglag ang bata sa kanyang
sinapupunan. Bagkus kanya itong bubuhayin kasama ni Mike, siya ay handing matuto at pinatutunayan ito ng kanyang
handing pag-aaruga kay Jeffrey habang nasa ospital pa si Ali.

4. Teoryang Arkitaypal -    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa
pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam
na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa

[2]
akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng
may-akda sa mga mambabasa.

 Napakaraming pangyayari sa nobela na sa unang basa’y hindi masasabing isang simbolismo subalit sa iyong
patuloy na pagbabasa hanggang sa huli ay matatanto mong ang ilan sa mga ito ay may ipinahihiwatig na
pangyayari sa atin. Halimbawa ay ang pamimili ni Magda ng napakaraming produktong stateside noong una at
pagsasantabi ng mga produktong Pinoy. Subalit sa huli’y kanyang piniling huwag kainin ang Baby Ruth, ito’y
panahan ng kanyang pagdadalantao at kanyang naalala ang mga sinabi sa kanya ni Mike na kanyang tinawan
lamang noon. Ngunit, makikita nating si Magda ay talaga naming nagbago na ng pananaw sa buhay bunga na
rin ng mapapait na karanasan kina Sam at Steve.

5. Teoryang Historikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay
bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

 Sa nobela ay binigyang paliwanag ang ilan sa mga kadahilan ng bagay-bagay at mahahalagang kasaysayan
ng bansa. Isang halimbawa nito ay ang kuwento ukol sa pagbomba sa Pearl Harbor at ang napakaraming
kabuntot na epekto nito sa ating bansa at ng bansang Amerika.

A.Talasalitaan

1. Bunny – mga babaing nagpo-‘pose’ ng nakasuot ng isang parang kuneho sa mga babasahing panlalaki; kadalasang
ginagawa sa ibang bansa; sa nobela’y inaakala ng mga magulang na isa itong maayos na trabaho para sa mga anak na
babae, makarating lang sa ibang bansa

2. Parity Rights - Pagbibigay ng pantay na karapatan sa mga Amerikano at Pilipino na gumamit at linangin ang
mga likas na yaman ng Pilipinas; ito ang kapalit ng pagbibigay bayad-pinsala sa atin ng mga Amerikano
matapos ang World War II na nagkakahalagang anim na raan at dalawampung milyong dolyar; naganap ang
kasunduan sa pagitan nina dating President ng Pilipinas na si Sergio Osmeña at dating Senador ng Estados
Unidos na si Milliard Tydings

3. Lay-off – ito ang pagkakatanggal sa trabaho ng mga waiter, hostess, at iba pang nagtatrabaho sa mga club sa
Gapo sa oras na umalis nang muli ang barkong Kano sapagkat hihina na ang kanilang kita at uunti ang mga
parukyano kaya napipilitang magbawas ang kanilang Manager. Sila’y makakabalik muli sa pagdating ng
panibagong barkong Kano sakay-sakay ang mga sundalong Amerikano na kinapapanabikan ng mga hostess
sa kadahilanang panibagong kita na naman at maaari matupad ang kanilang pangarap na makapunta sa States.

4. Yardbird – ayon sa nobela, nakatuwaan umano ng mga Amerikanong sundalo ang mga ibong sa tuwina’y
dumadapo sa kanilang barko at kinakain ang tinapay na kanilang inihahagis dito, kaya kanila itong tinawag na
‘yardbird.’ Subalit sa hindi malamang kadahilanan ay kanila itong ibinansag sa mga Pilipinong nagtratrabaho sa
[3]
base na ang ibig ipakahulugan ay ‘patay-gutom.’ Ito ang palaging ipinang-aasar ni Johnson kay Modesto na pilit
niyang ipinagsasawalang-bahala at inilalabas na lamang ang lahat ng galit at tila pagkababa ng kanyang
pagkalalaki sa pamamagitan ng madalas na pag-inom sa Freedom Pad.

5. Gardemet – ito ang palaging sinasabi ng sundalong Kano na si Johnson kay Modesto sa loob ng base; sa
ibang salita ay ‘ginagardemet’ o minumura sa tuwina; pinaniniwalaang ito ay may pakahulugang ‘goddamnit’;

6. Collective Bargaining Agreement - Maaaring naging matagumpay ang isang unyon na makamit ang isang
benepisyo sa pamagitan ng sama-samang tawaran (collective bargaining). Ngunit kahit ang isang benepisyo ay
nakalagay na sa collective bargaining agreement (CBA), kailangan pa rin ang masusing pagbabantay ng unyon
para matiyak ang lubusang pagtupad ng manedsment sa benepisyong ito. Ang anumang kapabayaan sa panig
ng mga manggagawa ay maaring magbunga ng hindi kanais-nais na resulta. Ito ang nangyari sa kaso ng mga
manggagawang Pinoy sa base matapos na sila’y ’mag-ingay’ at naghinaing sa mga ‘Big Boss’ ng base ukol sa
hindi patas na pamamalakad sa loob tulad ng di pantay na suweldo. Bakit umano mas higit na mataas ang
suweldo ng mga Kano gayong parehas lang naman sila ng bigat ng trabaho. Dahil dito, nagkasundong
magkaroon ng ‘general foreman’ at ang tatayo sa puwestong ito ay isang Amerikano samantalang ang mga
Pinoy ay ‘foreman 1,’ ‘foreman 2’ at ‘foreman 3,’ ibig sabihin sila ay nasa ilalim na ng pamumuno ngayon ng
kapwa ka-baseng Kano.

7. Yankee – iba pang katawagan sa mga Amerikano o Kano

8. G.I. Baby – tawag sa isang batang anak ng Amerikano at isang Pilipino; madalas na ibansag sa mga batang
gaya ni Mike na kanyang pilit na itinatanggi kahit na kitang-kita na siya nga ay isang G.I. Baby sa pisikal na
kaanyuaan. Ngunit, ang kanyang puso ay Pinoy na Pinoy.

9. Stateside – salitang slang para sa Estados Unidos; alinmang bagay na galing sa Amerika tulad ng mga
pagkaing stateside; iba pang salita para sa ‘imported’

10. Green Card – ibig sabihin ay permanenteng naninirahan sa Estados Unidos; kapag umano’y tinanong ka sa
US Embassy kung nasaan ang iyong green card at sumagot kang nakalimutan mo ay goodbye Amerika ka na
sapagkat kung US Citizen ka talaga, hindi mo na kailangan ng green card.

B. Paksa/Tema
Ang obra maestra ni Lualhati Bautista na Gapo, bagama’t kanyang pinaka-unang nobelang ginawa, ay
talaga namang matagumpay na naihain sa mambabasa ang pinakadiwa ng akda, ang mapait na katotohanan sa
matamis na pagsasamahan ng dalawang bansang naging magkaibigan ‘pagkat nagtulungan noon at matapos ang
ikalawang pandaigdigang digmaan – ang Estados Unidos at ang Pilipinas. Bata pa man tayo ay hindi
maitatatwang napakaganda na ng imahe sa atin ng alinmang bagay, produkto o dili kaya’y tao basta galing
Amerika ito. Subalit sa nobelang ito ay nabatid natin ang ilan sa mga bagay na oo, kapansin-pansin, subalit
bakit di batid ng isa man sa atin. Sa sitwasyon ng mga pangunahing tauhan na sina Mike, Magda, Modesto, Ali
at nating mga Pilipino na di hamak na sangkot sa istoryang ito ay tila may tumapik sa ating mga balikat, tila
may kumurot sa ating mga puso at ang ating dati’y tila napakatamis na panlasa’y tila pumait, umalat. Oo, puro
pala tayo tila, hindi naman pala tayo ganoon kasigurado dahil ang alam lang natin ay tanggapin ang lahat ng sa
ati’y isubo. Ke sang-ayon ba tayo o hindi, ke makabubuti ba sa atin o makasasama, basta ang alam natin, ‘sila’

[4]
ang mas may higit na karanasan, kaalaman at ‘karapatan’ dahil mga Pilipino ‘lang’ tayo at sila ang mga
‘dakilang nilalang’ sa mundo.

Sa mga karanasan ni Modesto sa loob ng Base na nakakasulasok dahil sa tindi ng diskriminasyon na

umabot sa puntong ang kanyang dignidad at pagkalalaki ay naitapon na’t lahat-lahat, ay wala pa ring puknat sa
‘pakikipagkapwa’ ang mga sundalong Amerikano. Ang nakakarimarim na kalagayan ng mga babaing hostess
gaya ni Magda na isa lamang sa sanlibong nangarap, naanakan, umasam at iniwan. Mga batang gaya ni Mike na
bunga ng mabulaklak na pananalita ng ating mga iniidolong Kano, ano ngayon at tila insektong nagkalat sa
bayan. Mga taong hindi mamatay-matay, patuloy pa rin na nabubuhay sa kasalukuyan, pilit na kumakawala sa
hagupit ng malasakit ng Estados Unidos. Tayo lang naman ang ‘pinagmamalasakitan,’ sino tayo para tumanggi
sa ‘grasya?’

C. Tagpuan

FREEDOM PAD

 Ito ang pangalan ng bar na pinagtatrabahuan nina Magda at Mike. Dito rin sa bar na ito nagkakilala sina
Modesto at Ali. Dito nakilala ni Magda si Steve, dito nagkaroon ng gulo sa pagitan ng mga Kano at
Pinoy at marami pang iba na hanggang ang bandang dulong bahagi ng nobela na maituturing na
‘pagkawala ng dambuhalang galit ni Mike sa mga Kano’ ay dito naganap. .Ang Freedom Pad ang siyang
naging piping saksi sa iba’t ibang pangyayari sa buhay ng mga pangunahing tauhan.

[5]
 APARTMENT NINA MAGDA AT MIKE

 Ito ang bahay na pinagsaluhan nina Dolores at Magda kasama ang noo’y maliit pang si Mike. Nang
mamatay na si Dolores at binata na si Mike, mababasa sa ikalawang kabanata ng nobela ang naging
pagtatalo nina Mike at Magda sa tuwina sapagkat hinihiling ng huli na lumipat na si Mike ng ibang
tirahan tutal ay matanda na siya at nakatatayo na sa sariling mga paa. Ang tunay na dahilan nito ay dahil
nagiging sagabal si Mike sa ‘bisnes’ ni Magda, sa kanyang pag-uuwi ng kostumer sa kanilang bahay at
makikita si Mike ay inaayawan na siya nito. Siyaempre, mayroon din namang masasayang pangyayari
na naganap dito na nagpapatunay na sina Magda at Mike ay may pag-aalala din sa isa’t isa bilang
magkasambahay at magkaibigan. Sa huli, ang apartment na ito ay isa rin sa mahahalagang tagpuan ng
Gapo.

BEACH SA OLONGAPO

 Dito nagpunta sina Modesto, Mike, Ali, Jeffrey at Igna bilang paglilibang nila kay Jeffrey. Sa dagat ay
nagkakatuwaan sina Modesto, Jeffrey at Mike na animo isang masayang pamilya. Subalit si Ali ay
nagmukmok lang sa kanilang nirentahang kubo sapagkat siya ay naghahanap ng isang lalaking kanyang
mamahalin at handa rin naman magmahal sa kanya. Nang malapit nang lumubog ang araw at habang
patuloy si Ali sa pagbuo ng kung anu-anong imahinasyon sa kanyang sarili ukol sa kanyang ‘ideal boy’
ay biglang sulpot ang napakakisig na Kano na nagpakilalang Richard Halloway. At dito nagsimula ang
‘matamis’ na pagmamahalan ng dalawa.

[6]
 BASE NG MGA KANO SA OLONGAPO

 Lingid sa kaalaman ng kahit sino, matindi ang diskriminasyong nararanasan ni Modesto sa loob ng Base
kapiling ang mga katrabahong mapang-alipusta tulad ni Johnson. Dito di lamang siya binubulyawan,
pinagpipiyestahan at kinakantiyawan ng mga sundalong Kano, kundi natatapakan na rin ang kanyang
dangal at pagkalalaki. Mabuti na lamang ay may isang William Smith na sa katulad niyang Pilipino ay
marunong makisuyo, nakikipagkuwentuhan at nang-aalok ng mansanas sa bawat makatrabaho. Ngunit
isang karumal-dumal na pangyayari ang dito ay naganap matapos ang ilang araw na pananahimik ni
Modesto mula malaman ng anak na si Jun ang kanyang tunay na sitwasyon sa loob. Isang araw, hindi
na natiis ni Modesto ang pang-aapi sa kanya ng mga sundalong Amerikano sa base militar.
Nakipagsagutan siya kay Johnson at nauwi ito sa suntukan. Lamang sana si Modesto nang pagtulungan
siya ng mga kasamahan ng sundalong Puti. Sa kabila ng pagpipigil at pakikiusap ni William, napatay
nila si Modesto.

BAHAY NI MODESTO

 Isang tagpo sa nobela ay ang pag-uwi ni Modesto sa kanyang tahanan kung saan nagbunganga na naman
ang kanyang asawa ukol sa kanyang pagtatapon ng pera sa alak at bar sa halip na sa gastusing-bahay
kaya naman lubog na sila sa utang. Ibinalita rin sa kanya ni Jun ang ukol sa tanggapan sa Base at ang
kanyang interes na pumasok dito. Tinutulan ito ni Modesto at sinabing baka isipin ng mga kapitbahay ay
masiyado silang abuso sa Base at nakakahiya. Subalit ang totoo ay natatakot lamang siyang malaman ni
Jun ang kanyang kalagayan sa loob. Kaya naman nang nagpumilit si Jun ay napigti na ang kanyang
pasensiya at binulyawan ito ukol sa inuutos niya ritong punuin ng tubig ang dram.

[7]
D. Mga Tauhn

1.
Michael Taylor Jr. – Isang folk singer na G.I. Baby na magaling sumuri ng tama at mali. Siya
ay galit sa mga Kano dahil sa pagiging iresponsable ng mga ito at dahil isa siya sa mga naging bunga ng

pambibiktima ng mga Kano sa mga Pilipina. Makabansa siya at pinagtatanggol niya ang ating bansa sa kanyang
sariling paraan.

2. Magdalena – Isang mabuting kaibigan kay Dolores. Isa sa mga babaing nag-ambisyon na makarating sa
Amerika. Naapektuhan ng kolonyalismo at dahil dito ay tinatangkilik niya ang mga produktong Kano.

[8]
3. Alipio – Isang bakla na nagkagusto kay Modesto. Siya ang nag-alaga sa kanyang pamangkin na si Jeffrey
nang umalis ang kanyang kapatid na si Alice. Mapagkalinga siya ngunit ang kanyang kahinaan ay ang maaaring
hindi magandang impluwensiya niya sa kanyang pamangkin dahil sa kanyang kasarian. Kaya nang dumating si
Richard Halloway ay agad siyang nahulog sa bitag nito.

4. Modesto – Matatag na lalaki dahlil kinakaya niya ang masasakit na salita ng mga Kano. Ngunit sa kabila ng
katatagan niya ay mahina pa rin siya dahil ginagawa niyang panlutas ng problema ang alak.

5. Dolores – Isang babaeng nang magutom ay nagbenta na pati ng katawan. Nabuntis ni Michael Taylor Sr.
ngunit di na siya binalikan nito. Sa kabila nito ay nagpakatatag siya at isinilang si Michael Taylor Jr.

6. William Smith – Isang responsableng Kano na pinakasalan ang isang Pilipina nang mabuntis niya.
Palakaibigan siya at hindi nananapak ng ibang tao. Siya ay piping tumututol sa mga kamalian ng kanyang mga
kalahi.

7. Johnson – Isang mapanlait at marahas na Kano. Minamaliit niya ang kakayahan ng mga Pilipino.

8. Richard Halloway –Palakaibigan na Kano subalit masasabi rin na minamaliit niay ang kakayahan at
katayuan sa buhay ng mga Pilipino dahil di siya makapaniwala na mayaman ang amo ni Igna. Mapagsamantala
din siya dahil ginamit niya ang kahinaan ni Ali para makuha ang mga kayamanan nito.

9. Igna – Mabait at mapagmalasakit an katulong ni Ali sa unang bahagi ngunit nakakapoot na siya ay nasilaw
din sa kinang ng pera sa huli.

10. Jeffrey – Ang pamangkin ni Ali na lumaki sa ibang bansa. Dahil dito ay naapektuhan din ng pamumuhay
doon ang kanyang pag-uugali kaya naging pasaway ito.

11. Jun – Anak ni Modesto na labis ang pagnanais na makapagtrabaho sa Base. Siyang dahilan ng pagkapahiya
ni Modesto kaya naubusan ng pagtitimpi.

12. Steve Taylor – Maituturing na kakaiba sa lahat ng Kano dahil may pag-aalala at respeto kay Magda kaya
nakasundo niya si Mike. Ngunit sa huli ay manloloko rin pala siya dahil di niya sinabi kaagad na mayroon
siyang naiwang pamilya at ninais pa niyang ipalaglag ang bata sa tiyan ni Magda.

E. Banghay
Blondeng diyos. Ito ang maikling diskripsiyon kay Michael Taylor Jr., dalawampung taong gulang,
isang G.I. Baby na folk singer sa Freedom Pad sa Olongapo na malaki ang galit sa mga Kano dahil sa ginawang
pag-iwan ng mga ito sa kanyang inang si Dolores kaya wala siyang kinalakhang ama. Magdalena naman ang
pangalan ng naging kaibigan ng kanyang ina na kinalauna’y umaruga dito hanggang sa ito’y mamatay. Sila’y
namuhay na magkasama sa iisang bubong. At kabaligtaran ni Mike, si Magda na isa ring hostess gaya ni
[9]
Dolores ay malaki ang pagkahumaling sa mga produktong Kano at sundalong Kano sa pag-asang makapunta sa
Amerika upang guminhawa ang buhay. Sa Freedom Pad, nagkatagpo sina Alipio at Modesto na nauwi sa isang
gabi ng romansa. Nagawa lamang ito ni Modesto dahil sa kanyang mapapait na karanasan sa loob ng Base at
tanging alak lamang ang kanyang labasan ng sama ng loob. Si Ali naman, sa kanyang paghahanap ng
makakatuwang sa pag-aaruga kay Jeffrey na kanyang pamangkin, ay agad na nahulog ang loob sa noo’y
nagpakilalang si Richard Halloway nang sila ay nasa beach. Nagpatuloy ang normal na pamumuhay ng mga
tauhan sa maingay na siyudad ng Olongapo hanggang sa makilala ni Magda si Steve Taylor na maituturing na
kaiba sa ibang Kano. Ngunit si Modesto na sa tuwina’y mapagtimpi, ay sumabog na’t sinubukang lumaban sa
mga sundalong Kano matapos malaman ng anak ang kanyang tunay na sitwasyon. Lamang sana siya ngunit
siya’s pinagtulungan, at nasawing-palad.

Ang matamis naman na pag-iibigan nina Ali at Richard ay balat-kayo lang pala ‘pagkat siya’y inisahan
nina Richard at Igna, ang kanyang boy sa bahay. Ninakaw ng mga ito ang kanyang pera at binugbog pa siya.
Mabuti na lamang ay nasakluluhan siya ni Mike. Samantala, masaya sana si Magda na siya’y nagdadalang-tao
na ngunit nang siya ay ayaw pananagutan ni Steve dahil siya ay may pamilya na sa Amerika at nang malaman
ito ni Mike, isang paghulakbos ng damdamin ang naganap. Nang gabing iyon sa Freedom Pad, matapos
kausapin ni Steve si Mike at sabihing ipalaglag na lang ang bata, nagbalik sa alaala ni Mike ang kalupitan ng
mga Kano sa kanyang mga kaibigang sina Modesto, Ali at Magda. Sa isang iglap, pinaghahampas niya ng
kanyang gitara ang ulo ni Steve hanggang sa ito’y mamatay.

Sa wakas ng nobela, nakulong si Mike at sa pagdalaw ni Magda sa kanya sa kulungan ay matatantong, si

Magda na dating nahuhumaling sa mga Kano ay tuluyan nang nagbago. Ipinagbigay-alam niya kay Mike na
papangalanan niya ang kanyang anak na Michael Taylor III. Bilang pagtanggap ni Mike na siya na ang tatayong
ama ng bata, mahigpit niyang ginagap ang kamay ni Magda sa rehas.

F. Paggamit ng Simbolismo
1. Pagsasabi ni Mike kay Magda na kapag may dinala pa siyang Kano sa kanilang apartment ay
babasagin niya sa ulo nito ang kanyang gitara.

 Ito ang nabanggit ni Mike sa unang bahagi ng nobela nang minsang mag-away sila ni Magda dahil
dinala niya si Sam, ang kanyang kostumer sa kanilang apartment at sa sala pa napiling mag-‘milagro.’
Alam ni Mike na sinadya ito ni Magda upang inisin siya at nang tuluyan na siyang umalis sa bahay nila.
Ngunit ayaw talaga ni Mike magpatalo dahil katwiran niya, kumikita naman siya at mahirap nang
maghanap ng bahay na malilipatan. Sa hulihang bahagi ng akda, tila nagdilang-anghel si Mike sapagkat
nagawa niya ngang ihampas ang kanyang gitara sa isang Kano, at kay Steve pa na natutunan na sana
niyang tanggapin. Bunga na rin ito ng sunud-sunod na kawalanghiyaan ng mga Kano sa atin. Una ay ang
pagpatay kay Modesto, sunod ay ang panloloko ni Richard Halloway at Igna kay Ali at ikatlo ay ang
pagtatapat sa kanya ni Steve at hiling nitong ipalaglag na lang ang bata sa sinapupunan ni Magda.
Nagipun-ipon ang lahat ng ito kaya naman din na niya napigilan ang kanyang sarili. Napatay niya si
Steve at siya’s nakulong.

[10]
2. Pagkaputol ng isa sa mga kuwedras ng gitara habang tinutugtog ni Mike ang kanyang ikatlong kanta.

 Ito ang isa pa sa mga nagbibigay senyales na may masamang mangyayari nang gabing iyon. Noong
una’y akala ni Mike ay simpleng tampuhan lamang ang namamagitan sa dalawa. Noong una’y akala
niya ay maayos din kaagad ang lahat ngunit sa mga sinabi ni Steve na si Magda ay isa lamang puta, na
siya ay may naiwang pamilya sa States at paninisi nito kay Magda dahil ito umano ang lumimot sa tunay
nilang sitwasyon na akala niya’y nauunawaan nito una pa lang. Lahat ng ito ay tuluyang sumira na rin sa
sumisibol na sanang konsiderasyon ni Mike na hindi lahat ng Puti ay masama. Ngunit punung-puno na
siya. Napigtas na rin ang kanyang pasensiya, pananalig at pag-asa na may mabubuti ring Kano.

3. Pagdating ng barkong Kano at pagkakagulo ng mga tao sa Olongapo bilang paghahanda gaya ng mga
hostess na kuntudo sa pagma-make-up.

 Hindi ba’t sa tuwing darating ang mga sundalong Kano ay grabe ang ginagawang paghahanda ng mga
waiter, hostess, manager atbp. Aba’t sulputan ang mga iba’t ibang pampaganda, ang mga beauty salon
ay nabubuhay at mabubuhay na namang muli ang pangarap ng mga hostess na makarating sa ibang
bansa. Pag-asa nga bang talaga ang nais ipahiwatig nito sa atin? Mas maunlad na buhay nga ba ang sa
ati’y ihahain? Para sa akin ay nagsisimbulismo lamang ito ng ating maling paniniwala na ang mga Kano
ang siyang solusyon sa ating mga problema’t kahirapan. Kung pakasusuriin ay hindi ba’t higit na
kaguluhan sa kapwa kababayan ang sa ati’y hatid ng ‘barkong’ ito. Dahil sa mga Kano ay di bale nang
maapi ang kapwa Pilipino maipakita lang ang ating pagiging “hospitable.” Tsk. Tsk. Mga Pinoy talaga.

4. Pagsasantabi ni Magda sa mga produktong Pinoy gaya ng Mang Tomas, Bagoong Ilokano at Patis-
Pambihira. Sa halip, inilagay niya sa lalagyanan ang kanyang bagong biling inported na produkto gaya
ng Ruby Ruth, Corned Beef at Hersey atbp.

 Ipinahihiwatig nito ang pagtangkilik ni Magda sa mga imported na produkto sa halip na sariling atin.
Ipinapakita rin nito ang pangkahalatang persepsiyon nating mga Pilipino na basta’t galing ibang bansa
ay swak na sa kalidad o lasa. Pati na rin ang ating pananabik sa mga ito ay naipakita nang sabay-sabay
kainin ni Magda ang kanyang pinamili. Ngunit, ewan kung dahil sa sabay-sabay niya itong kinain at
naghalo ito sa kanyang tiyan, o siya’y naapektuhan sa sinabi ni Mike ukol sa balita sa London kung saan
ilang katao ang sinugod sa ospital matapos kumain ng sardinas galing sa Amerika. O dili kaya’y totoo
ngang may diperensiya ang mga pagkain, biglang nagsusuka si Magda sa lababo at inilabas ang lahat ng
kanyang kakain pa lang. Tsk. Tsk.

5. Paggagap ni Mike sa kamay ni Magda ng mahigpit sa dulong bahagi ng nobela.

 Ito ay naganap noong nasa kulungan na si Mike matapos ang krimen at siya’y dinalaw ni Magda.
Tinanong ni Magda na kung maaari ay pagtulungan nilang palakihin ang sanggol sa kanyang
sinapupunan. Ginagap ni Mike ang kamay ni Magda sa pagitan ng mga rehas, tunay na nagpapahiwatig
ng kanyang pagsang-ayon sa hamon ng pagiging isang ama sa kabila ng kahirapan. Ang paggagap na ito
ay nangangahulugang magtutulungan sila ni Magda at magsusumikap na maging isang masayang
pamilya.

6. Pagdurog ni Magda ng tsokolateng Baby Ruth sa kanyang palad habang nasa ilalim ng arko sa parke
na may nakasulat na “To The Lasting Friendship of Two Great Nations.”

[11]
  Nang mga panahong ito ay tila napagisip-isip ni Magda ang mga sinabi sa kanya ni Mike noong marami
siyang pinamiling pagkaing stateside at sa mga nagyari sa kanila nitong mga nakaraang buwan at sa
kanyang pagbubuntis ay makikitang nagbago na ng pananaw si Magda. Simula ngayon hindi na siya
tatangkilik ng mga produktong Kano at di na aasang makapapangsawa ng isang Kano. Ang lahat ng ito
ay malumanay niyang tinaggap sa kanyang sarili. At tulad ng isang tsokolateng natunaw, hindi na ito
maibabalik pa sa orihinal na hugis, ang pananaw at desisyon ni Magda ay pinal na.

G. Paglalapat
Sa unang tingin, hindi mo aakalaing ang isang maliit at tila pipitsuging librong Gapo ni Lualhati
Bautista ay mayroong napakaraming bagay, aral, katotohanan at kaisipan ang sa ating mambabasa’y ipapamana.
Sa katotohanan, hindi ko intensiyong magbasa ng isang nobelang Tagalog noong una sapagkat nasanay na ako
sa nobelang isinulat sa wikang Ingles. Pero dahil kailangan, sinimulan kong basahin ang pabalat, sa harap at sa
likod. Hmmm.... Mukhang kakaiba ang tema nito ah. Sa isip ko. Kaya pagbuklat ko sa unang pahina, tila ako
namahika ‘pagkat di ko na natigilan ang pagbabasa. Ang pangyayaring ito ay noong ako’y nasa ikatlong taon pa
sa sekondarya, noong nakaraang taon. Oo, inuna kong basahin ang Gapo sa kadahilanang mas manipis ito.
Ngunit, huwag ka. Nakaka-adik pala. Eh di sinunod ko naman ang Dekada ’70. At wow! Grabe ang laki-laki
pala talaga ng librong ito. Naloko ako ah! Haha. Bago pa kung anu-anong sabihin ko dito ay nais ko lang
ibahagi ang ilan sa mga napulot ko’t ibinulsang aral sa nobelang ito.

Nagising ang natutulog kong diwa, damdamin at espiritung pagka-Pilipino. Mapapansin mo naman sa
kabuuan ng pagsusuring ito ay tila pinapatutsadahan ko ang bansang Amerika o ang Estados Unidos. Oo, totoo
yun, bakit? Sa mas sersoyosong usapan, naramdaman kong mahal ko pala ang bansa ko, ang kapwa ko at ang
sarili ko. Kasi dati, basta gawang ibang bansa, pinapanginoon natin, pero dahil sa akdang ito, mas nabigyang
liwanag ang mga haka-haka. Oo, wala naman payak na patunay si Lualhati maliban sa kanyang karanasan, sa
eksperiyensa ng mga taong biktima ng ‘kanilang’ kabutihang-puso.

Kung ang epekto nito sa ating bayan, sa palagay ko ay wala hangga’t hindi nakakapagbasa ng isang
nobelang tulad ng Gapo. Marahil sa aming mga mag-aaral na required na basahin ito ay mayroon. Sana lang
mabuti ito at magamit sa tamang paraan at hindi lamang nalaman at wala na, ibinaon na sa kung saan.

Well, sino ako para diktahan kayo sa paniniwala niyo. Basta ako, yan ang ilan sa pinaniniwalaan ng
isang batang tulad ko.

H. Kaisipan/Aral
1. Wala nang hihigit pang kadakilaan sa pag-alay ng buhay sa bayan.

-- Para sa akin, sa kanilang simpleng pamamaraan, maituturing na bayani sina Modesto, Mike, Magda dahil
inialay nila ang buhay sa ating bansa. Hindi man sa paraang pagpapakamatay, sa paraan ng pamumuhay ay
naipakita nila ang tunay na ugali ng Pilipino sa mga pagsubok ng buhay. Si Modesto na pilit nagtimpi sa kabila
[12]
ng mga pang-aapi, si Mike na Kano man ang panlabas na kaanyuan ay Pinoy na Pinoy ang paninindigan at si
Magda na natuto sa kanyang mga pagkakamali at sa huli ay nagbao nang tuluyan. Nakakabilib hindi ba?

2. Ang taong walang kibo, nasa loob ang kulo.

-- Ito ang nangyari kay Modesto nang mapuno na siya sa mga pinaggagawa sa kanya at higit na nang malaman
ng kanyang anak ang kalagayan niya sa loob ng base. Ilang araw siyang nawalan ng kibo at nanahimik, pero
isang araw bigla siyang sumabog at di na nakapagpigil. Kaya, dapat tayong mag-ingat sa pakikitungo sa kapwa
natin. Matutong makipagkapwa nang maiwasan ang pagkakaroon ng kaaway at gulo.

3. Batong buhay ka man na sakdal ng tigas, sa patak ng tubig lamang naagnas.

-- Masasalamin ito sa nagyari kay Mike na animo napakatatag sa kabila ng mga kaguluhan sa Gapo at tila
balewala na lang sa kanya ito. Nang sumapit ang oras na ang mga kaibigan naman niya ang nalagay sa
alanganin, hindi siya nakapagpigil at bumigay ang matagal nang tinitimping galit. Parang sa tao, kahit gaano
tayo kalakas, lahat tayo ay may kahinaan. Maaaring mga mahal sa buhay o mga bahay na mahalaga sa atin.

[13]