c




 Sa unang awit, maaakit si
Ang pambungad ng epiko
ay ang pagtungo ni Tuwan Putli at
ng kanyang pinsang si Ambaynan
sa Ilog Tabunganan upang
mangisda. Ang ilog na ito ay
mayroong bukal ng tubig na
tahanan ng isang Masamang Tao.
Nang sila·y paalis na, may nakita si
Tuwan Putli na isang ulang na ginto
ang sipit at bigla na lamang siyang
nawala. Samantala, may nakitang
bakas ng dugo sa buslo ang
kanyang pinsan.
Umuwi si Ambaynan at
kanyang ibinalita ang pagkawala
ni Tuwan Putli. Hinimok ni Mu-Muta
ang manugang na si Muta-Muta
na hanapin ang nawawala nitong
asawa ngunit di man lang tuminag
ang huli. Dahil dito, isinugo ang
pagkawala ng babai kay Binata ng
Alapaap. Nagsumamo sa kanya si
Mu-Muta na mag-uwi ng kahit
anumang maliit na palatandaan
mula sa katawan ng kanyang
nawawalang anak. Kapag siya·y
nagtagumpay, magiging asawa
niya si Tuwan Putli.
Nagtungo si Binata ng
Alapaap sa bukal ng tubig at dito
ay may natagpuan siyang kaliskis
ng buwaya. Nang tanungin niya
ang mga buwaya, hindi raw nila
nakita si Tuwan Putli ngunit maiging
kausapin ng binata ang matanda
nilang pinuno na nasa gawing
ilaya ng ilog.
Dito nabatid ng pinunong
buwaya na si Tuwan Putli pala ang
babaing kanyang kinain. Ibinuka
niya ang kanyang bunganga at
pinasiyasat ito sa binata. Nakita sa
bagang nito ang isang maliit na
bahagi ng kuko mula sa hinliliit ng
babai. Ibinalik ito ng binata kay
Mu-Muta ngunit bilang pagtupad
sa pangako, ipinauwi ito sa binata.
Pagkauwi, ipinasok ni
Binata ng Alapaap ag kapirasong
kuko sa baul na ginto. Nang
hapong iyon, nagmakaawa si
Tuwan Putli na palabasin siya.
Pumutok na parang kawayan ang
baul, nagliwanag ang kabahayan
na parang araw at ang babaing
singgaan ng kapupulot na
panggatong ay ninais maupo sa
sahig at magnganga. Kusang
bumukas ang lalagyan ng nganga.
Nabatid ng babai na ang binata
ng nagligtas sa kanyang buhay
kung kaya·t pumayag siyang
sumama rito.
siya ng pitong taon kung kaya·t
Binata ng Alapaap kay Binibini ng ibinilin ang asawang si Tuwan Putli
Saytang Dagat, ang asawa ni sa kasundugong si Muta-Muta.
Kudaman. Nagkaroon ng Habang lumilipad ang
pakikiapid (agaw) kung kaya·t Linggisan, napaibig dito ang
nilayasan ni Tuwan Putli ang Binibini ng Lunting Punay.
asawa. Samantala, sakay ng Narahuyo rin dito si Kudaman at
Linggisan, ang lilang bakaw na nagsumamong antayin ang
alagang ibon ng bayani, walang kanyang pagbabalik.
kapali-paliwanag na isinauli ni Sa tahanan ng Sultan ng
Kudaman ang asawa sa biyenang Baybayin ay namili ng
si Sultan ng Baybayin. magagandang damit si Kudaman.
Sa kanyang paglalakbay, Nangungulila naman sa ibon at sa
nasalubong ni Kudaman si Tuwan amo nitong si Kudaman si Binibini
Putli. Inalok niya ito ng nganga at ng Saytang Dagat at
tinanggap naman ni Tuwan Putli. nagsumamong siya·y pabalikin.
Ito·y tanda ng kahilingan ng Pagdaka·y nakarating na lamang
pagpapakasal at pagpayag. Si siya sa bahay ni Kudaman kung
Tuwan Putli ang naging saan niya nakilala si Tuwan Putli.
pangunahing asawa (puqun) ni Inalok niya rito ang kanyang
Kudaman. balaraw bilang
Samantala, matapos pakikipagkasunduan. Inari na
mapag-alaman ang pakikiapid ng siyang kapatid ni Tuwan Putli.
anak, binantaan ito ni Sultan ng Sa kanyang pagbalik,
Baybayin na pupugutan ng ulo sa humingi ng nganga si Kudaman
Gunting ng Daigdig. Pumayag si kay Binibini ng Lunting Punay at
Binibini ng Saytang Dagat ngunit inalok naman siya ng
lumitaw siya sa pagsubok na lalo ngangangaan bilang pagsang-
pang marilag. Nanabik itong ayon. Inilagay siya ni Kudaman sa
umalis upang muling makasama salapa para sa paglalakbay.
ang dating asawa. Ibinalita ni Tuwan Putli kay
Dumalaw kay Kudaman Kudaman ang pagbabalik ni
sina Muta-Muta (dating asawa ni Binibini ng Saytang Dagat.
Tuwan Putli) at ang tunay nitong Ipinahaya ni Kudaman na siya·y
kapatid na si Datu ng Ligayan nag-uwi ng bagong makakasama,
upang magmungkahi ng isa pang kapatid para kay Tuwan
pakikipagsandugo. Naghandog si Putli na tinanggap naman ng huli.
Kudaman ng isang gulok (barung) Muli na namang umalis si
upang pagtibayin ang kasunduan. Kudaman upang bumili ng bagong
Matapos maging kapatid-sa- palamuti sa Raha at anyayahan ito
sandugo, hiniling ni Muta-Muta na sa pagdiriwang ng tabad.
patirahin siya sa bahay ni Ihinabilin ni Kudaman ang
Kudaman. Pumayag naman ang dalawang bagong asawa sa
huli at agad nagpatayo ng pangunahing asawang si Tuwan
malaking bahay. Putli.
Tinipon ni Kudaman ang Sa pagdaan ni Kudaman,
lahat niyang kamag-anak at nakita siya ni Binibini ng Punung
kaibigan upang ialok ang Ginuu na napahanga sa kariktan
pagdaraos ng isang pagdiriwang ng ibon ni Kudaman. Binalikan siya
ng tabad. Naghanda siya ng 180 ni Kudaman na nang magnais
tapayan. Tinugtog ang mga magnganga ay inalok naman ni
agung upang ihatid ang Binibini ng Punong Ginuu. Ito na
paanyaya sa lahat. ang kanyang ikaapat na asawa.
Narinig ito nina Binata ng Ipinakilala niya ito sa kanyang
Alapaap at Sultan ng Baybayin na tatlong asawa at silang apat ay
nagpasyang dumalo. Ngunit bago nagturingang parang
ito, nagbaba ng kapasyahan magkakapatid.
hinggil sa pagkakaagaw kay Sa ikalawang awit,
Binibini ng Saytang Dagat ni Binata matapos maipatayo ang malaking
ng Alapaap. Ang multa ay bahay (kalang banwa), ninais ni
itinakda sa 180 pinggan. Kudaman na mag-alay ng isang
Umalis si Kudaman pagdiriwang bilang paggunita sa
patungong ibang bayan sakay ni Panginoon ng Palay. Ipinatong
Linggisan upang maghanap ng niya ang kanyang kamay sa
magagandang damit. Mawawala bunganga ng tapayan at siya·y
nakabuo ng tabad. Tumugtog ang
mga kalalakihan ng gong upang
masiyahan ang nagpapatamis at
nagpapahalimuyak sa tabad, ang
Panginoon ng Palay.
Lahat ay nakasuot ng
magagarang ginintuang damit at
palamuti. Kay gaganda·t kisig
nila. Sumali sa sayaw (tarak) ang
asawa ni Kudaman at naghanda
ng nganga para sa panauhin. Sa
pagkakasama-samang ito·y
napuno sila ng katuwaan.
Narinig din ng mga Ilanun
ang tugtog at nagpasyang
dumalo upang magdala ng
karahasan at makidigma. Sila ay
gaya ng bala at apoy.
Ibinadya kay Kudaman ng
isang panaginip ang pagdating ng
Ilanun at ang balak nitong bihagin
ang kanyang mga asawa. Ngunit
nais niyang umiwas sa tunggalian
pagkat ang karahasan ay isang
pagkakamali kay Ampuq, ang
Panginoon, si Nagsalad, ang
Humabi.
Buong payapang
nagnganga si Kudaman at
inihanda ang buong sambahayan
sa pagharap sa mapandigmang
panauhing ito. Sa pagdating ng
mga Ilanun, inanyayahan ito ni
Kudaman na umakyat sa kanyang
bahay. Marahas itong tinanggihan
ng una.
Nang di makapagpigil si
Muta-Muta, nagbunsod siya ng
isang labanan sa kalangitan.
Sinundan siya ng Binata ng
Alapaap na magliligtas sa kanya at
bubulusok patungo sa lugar ng
mga kaaway. Pitong taong
maglalaban sa himpapawid si
Binata ng Alapaap at ang pinuno
ng Ilanun. Naantig sa ganitong
katapatan si Kudaman at
nagpasyang lumahok sa labanan.
Hinandugan muna niya ng
bulaklak ng balanoy ang mga
asawa. Kapag namulaklak ito,
buhay siya, at kapag nalanta, siya
ay nasawi.
Nagsumamo ang mga
babai kay Linggisan (na
nagtangka ring pigilan si Kudaman
sa paglahok sa digmaan) na
pakamatyagan ang kanyang
panginoon.
Sinagip ni Kudaman si
Binata ng Alapaap sa pagtatago
rito sa kanyang
ngangaan(salapa). Nagtapos ang
labanan sa pagwawagi ni
Kudaman. Sa kanilang pag-uwi,
dumaan ang dalawa sa bahay ni
Limbuhanan, ang pinsang buo ni
Kudaman. Kakakasal lamang nito
sa Binibini ng Punong Aguho. Dahil
di man lang ito nabalita, humingi
ng patawad ang si Limbuhanan.
Pauwi ay sumama ang bagong
kasal kina Kudaman.
Balisa namang nag-aantay
sina Datu ng Ligayan, Muta-Muta
at ang apat na asawa ni Kudaman
sa kanyang pagbabalik. Bumalik si
Kudaman matapos ang pitong
taon.
Muling nagkaroon ng
pagdiriwang. Nag-alay si Binibini
ng Punong Aguho ng isang singsing
sa apat na asawa at sila ay naging
magkakapatid. Lahat ay sama-
samang kumain bago bago idaos
ang pag-uusap sa batas (bisara at
bulun). Dito·y ipinaalala sa
bagong magkabiyak (usyat) ang
mga pao ukol sa mabuting
samahan ng mag-asawa,
panagutan sa kamag-anakan at
alituntunin ng batas (Saraq).
Nilinaw din ito sa bagong
magkapatid na sina Kudaman at
Limbuhanan.
Muling nabuhay ang
hidwaan sa pagitan ni Kudaman
at ni Pinagsaraqan, ang Punong
Hukom tungkol kay Tuwan Putli.
Iminungkahi ni Binibini ng mga
Luray na siya ay hatiin.
Dumating ang Datu ng
Pinakagilid ng Daigdig kasama ang
kanyang asawa, si Binibini ng
Daigdig sa Paligid at Binibini ng
Sangkalawakan. Matapos ang
tatlong araw ng kasayahan,
binuksan na ang mga tapayan.
Ang biyenan ni Kudaman na si
Sultan ng Baybayin ang unang
uminom at nagkasunud-sunod na
ang iba·t-ibang antas ng
pagkalasing. Lahat ay maingat na
umaalalay sa paglalakbay ng
bawat isa. Ang mga babai at ang
Datu ay pumaimbulog sa
kalawakan dahil sa tabad.
Pinakahuling uminom ang
bayani. Inalalayan siya ng Binibini
ng mga Kawit na naging asawa rin
ni Kudaman. Sa panunumbalik din
ng kanyang malay, binuhay ni
Kudaman ang mga Ilanun sa
pagbuga ng kanyang nganga.
Inihandog ng mga Ilanun ang
kanilang sandata bilang handog
sa pagsasandugo.
Samatala, hinati ni
Kudaman si Tuwan Putli sa dalawa
at lilitaw pa rin itong singganda ng
dati.
Sa ikatlong awit, dadalo si
Kudaman at ang apat na asawa
sa pagdiriwang na gaganapin sa
tahanan ng Sultan sa Ibang
Daigdig. Naglakbay silang lima
patungo sa bagong daigdig lulan
kay Linggisan. Dumating din doon
ang mga Ilanun upang makita ang
nakasandugong si Kudaman.
Nagtungo rin doon si Binata ng
Alapaap upang hanapin si
Kudaman.
Tinungga ang lahat ng
tabad at nagkaroon ng bagong
lasing na paglalakbay.
Pagkaubos ng 180 tapayan,
napuno ulit ito sa pagpatong lang
ng kamay. Unang nalasing ang
mainitin ang ulo at mapangahas
na si Muta-Muta. Sumirit siya
pataas sa alapaap. Nalasing din
ang mga Ilanun na dahil sa
kahinaan ay naidlip ng malalim.
Ang limang anak ng Sultan ay
nangamilipit sa sahig at ang
ikaanim ay nagpupumiglas.
Hinawakan ni Tuwan Putli ang
kaliwang kamay nito ng kanyang
hinliliit upang siya·y payapain. Si
Binibini ng Lunting Punay ay
tumungga ng pitong taon at sumirit
pataas sa alapaap samantala si
Tuwan Putli ay nagliyab ang buong
katawan at naidlip ng napakalalim
matapos malasing.
Nang pinahihinto na ni
Limbuhanan ang pagtugtog ng
agung pagkat baka masamain ni
Nagsalad ang kalabisan nito,
nagkaroon ng lakbay-baylan (ulit)
si Kudaman sa nakatataas na
antas ng santinakpan upang
tanungin si Nagsalad. Humingi siya
rito ng pahintulot na tumungga at
inalok naman sa kanya ni
Nagsalad ang mga tapayan.
Matapos ang paalaman,
nag-uwian na ang lahat.
Muli na namang
naglakbay si Kudaman sa bayan ni
Sawragar at inihabilin ang mga
asawa kay Muta-Muta pagkat
pitong taon na naman siyang
mawawala. Binigyan niyang muli
ang mga ito ng bulaklak ng
balanoy. Namili siya sa bayan ni
Sawragar ng mga palamuti para
sa kanyang asawa: singsing na yari
sa ginto·t may bulaklak sa gitna at
kasuutang may burda ng sinag ng
araw. Sa pagbabalik niya ay
payapa at maringal siyang
tinanggap ng mga asawa, ang asawa. Pinagbilinan din ni Kudman
ulirang gawi ng babai sa asawa. ang tubo na dalhin ang balita sa http://groups.yahoo.com/group/k
Nang alukin nila ito ng napawaksing katipan ng babai. as330/message/8
nganga, tumanggi ito. Ito ay tinatawag na agaw at
Magkagayunma·y naging tunang, pag-agaw sa katipan ng Naging gabay sa paggawa ng
malambing pa rin sila. Binuhat nila ibang tao. Nagkaroon ng kasalan buod na ito ang salin mula sa
ito nang biga itong maglaho. at napuno ang 180 tapayan. Pranses nina Edgar Maranan at
Pumaimbulog sa kalawakan ang Matapos ito ay nagmadali na Nicole Revel Macdonald,
kanyang mga asawa at naman si Kudmang makipagkita sa „
 

 
nakisalamuha sa bituin upang Sultan.  , (Quezon City:
hanapin siya. Nagpasya si Binibini Sa paglalakbay na ito, si Ateneo de Manila University Press,
ng Punung Ginuu ang Humabi ng Binibini ng Huling Antas ng 2000), 60-76.
Daigdig at nakita ang bayaning Santinakpan ay napaibig sa ibon
nakaupo sa isang sinag ng araw at
nagnganganga.
Pag-uwi, ipinahayag ni
Kudaman ang pagnanais na
gumawa ulit ng tabad at
anyayahan ang biyenang Sultan at
si Sawragar na kanyang pinasundo
sa Linggisan.
Sa ikaapat na gabi ng
pagdiriwang ng tabad, tinungga ni
Kudaman ang 180 tapayan at
inubos pang lahat ng tubo.
Naging ulap si Kudaman at
tinulungan siya ni Limbuhanan sa
kanyang paglalakbay. Nahulog
siya sa pinakagitna ng daigdig.
Nasalubong niya si Binibini ng mga
Binata na pumigil sa kanyang
kamay at pumaypay sa kanyang
mukha upang humupa ang
kanyang pagkalango. Inialok sa
kanya nito ang ngangaan. Nang
magkamalay si Kudaman, itinuring
niya itong pag-aalok ng pag-ibig.
Isinama niya ito pabalik na
ikinatuwa naman ng apat niyang
asawa sapagkat lima na silang
magkakapatid.
Sa ikalimang awit, muli na
namang umalis si Kudaman upang
dumalaw sa Sultan ng Gilig ng
Daigdig para sa palamuti ng
kanyang asawa. Pitong taon na
naman siyang maglalakbay na
ikinalungkot ng kanyang mga
asawa. Papunta ay naparaan sa
ibabaw ng isang umbuk ng
buhangin sa dagat si Kudaman.
Nakita siya at ang kanyang ibon ni
Binibini ng Umbok ng Buhangin.
Dahil sa pagmamahal sa ibon,
inaya ng babai si Kudaman na
magpahinga. Ngunit ang alaga
niyang malaking itim na tubong
may ginintuang dahon at
nahihihipan ng hangin sa ibang
daigdig na simbilis ng didlat ay
paalalang may katipan na siya.
Matapos manggaling sa
Gilid ng Daigdig, sumaglit siya sa
tahanan ng Binibini ng Umbok ng
Buhangin at niyaya itong maging
at ito ang naging ikapitong asawa
ni Kudaman.
Sa ikaanim na awit,
tinupad ni Limbuhanan
pangako kay Kudamang punuin
ang mga tapayan para sa ritwal
ng pagtungga ng tabad. Habang
patuloy ang panauhin
pagtugtog ng agung, nagpasya
na naman si Kudaman na humayo
sa ibang daigdig. Namataan siya
ni Binibini ng Langis ng Daigdig na
nabighani rin sa kanyang ibon.
Nag-anyaya it okay Kudaman na
dumaan sa kanyang pag-uwi.
Nasabat din nila si Binibini ng
Sangkalawakan na nagpaabot din
ng paanyaya. Pgkatapos ay
nagtungo naman ang bayani sa
tahanan ni Binibini ng mga Kawit
na di nangakong sasamahan siya
ngunit aalalay lang kung sakaling
malasing siya.
Pauwi ay isinama
Kudaman sina Binibini ng Langis ng
Digdig at Binibini
Sangkalawakan.
Nagdos ng Kasalan at
nagkalasingan. Nang malasing si
Kudaman ay nagkabisa ang
kanyang kasunduan kay Binibini ng
Kawit. Pinaypayan siya nito at ng
magkamalay, hiniling ni Kudaman
na ito ang kanyang maging
ikasampung asawa.
Dahil walang kamag-anak
si Binibini ng Kwait, walang bigay-
kaya.
Sa pagtatapos
kasiyahan, ipinagdiwang
Kudaman ang pagpapakasal sa
sampung asawa.
Pinakasalan naman
Binata ng Alapaap ang ikapitong
anak ni Sultan ng Gilid ng Daigdig
kung saan ang bigaykaya ay isang
ilog na nagmumula sa langit, at
padadaluyin sa tabi ng bahay ng
Sultan at tig-isang puno ng
makopa at suha ang mamumunga
sa buong taon.
c 
c (Life of Lam-
ang
ang) is pre-Hispanic epic poem of
the Ilocano people of the
Philippines. The story was handed
down orally for generations before
sa
it was written down around 1640
assumedly by a blind Ilokano bard
named Pedro Bucaneg.
c !c

Don Juan and his wife Namongan
lived in Nalbuan, now part of La
Union in the northern part of the
Philippines. They had a son named
Lam-ang. Before Lam-ang was
born, Don Juan went to the
mountains in order to punish a
group of their Igorot enemies. While
ni he was away, his son Lam-ang was
born. It took four people to help
ng Namongan give birth. As soon as
the baby boy popped out, he
spoke and asked that he be given
the name Lam-ang. He also chose
his godparents and asked where
his father was.
After nine months of waiting for his
father to return, Lam-ang decided
he would go look for him.
Namongan thought Lam-ang was
up to the challenge but she was
sad to let him go. During his
ng exhausting journey, he decided to
ni rest for awhile. He fell asleep and
had a dream about his father's
head being stuck on a pole by the
ni Igorot. Lam-ang was furious when
he learned what had happened to
his father. He rushed to their village
and killed them all, except for one
whom he let go so that he could
tell other people about Lam-ang's
greatness.
Upon returning to Nalbuan in
triumph, he was bathed by women
in the Amburayan river. All the fish
died because of the dirt and odor
from Lam-ang's body.

There was a young woman named

Ines Kannoyan whom Lam-ang
wanted to woo. She lived in
Calanutian and he brought along
his white rooster and gray dog to
visit her. On the way, Lam-ang met
his enemy Sumarang, another suitor
of Ines whom he fought and readily
defeated.

Lam-ang found the house of Ines

surrounded by many suitors all of
whom were trying to catch her
attention. He had his rooster crow,
which caused a nearby house to
fall. This made Ines look out. He
had his dog bark and in an instant
the fallen house rose up again. The
girl's parents witnessed this and
called for him. The rooster
expressed the love of Lam-ang. The
parents agreed to a marriage with
their daughter if Lam-ang would
give them a dowry valued at
double their wealth. Lam-ang had
no problem fulfilling this condition
and he and Ines were married.

It was a tradition to have a newly

married man swim in the river for
the rarang fish. Unfortunately, Lam-
ang dove straight into the mouth of
the water monster Berkakan. Ines
had Marcos get his bones, which
she covered with a piece of cloth.
His rooster crowed and his dog
barked and slowly the bones
started to move. Back alive, Lam-
ang and his wife lived happily ever
after with his white rooster and gray
dog.

http://tagaloglang.com/Philippine-
Literature/Filipino-Epics/biag-ni-lam-
ang-buod.html