Ang Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon (The

Philippines a Century Hence)--- kuya eto lng ha

Ang unang bahagi ng sanaysay na ito ay tungkol sa pagsulyap sa nakaraan
ng Pilipinas. Dito, ipinakita ni Rizal ang mga pagbabago na naidulot ng pagkasakop
ng Pilipinas sa Espanya. Kung saan, ang dating pinuno sa Pilipinas ay napasailalim
sa mga dayuhan dahil na rin sa pag-asang pag-unlad mula sa mga mananakop.
Unti-unting naisantabi at nalimutan ng mga Pilipino ang kanilang mga katutubong
tradisyon, mga awitin, tula at mga paniniwala nang sa gayon ay mayakap ang mga
bago at dayuhang doktrina, na sa totoo'y hindi naman nila naiintindihan. Ikinahiya
at tinanggihan ng mga Pilipino ang sarili nilang kultura. Hinangaan at pinuri ng mga
Pilipino ang anumang bagay na banyaga hanggang sa nagapi ng dayuhan ang
kanilang puso at diwa. Lumipas ang mga taon, ang relihiyon ay nagpakitang gilas
din kung saan ginamit ang pagsamba sa Diyos upang akitin at sa huli'y pasunurin at
mapasailalim ang mga Pilipino sa kagustuhan ng mga dayuhan. Nang makuha ang
loob ng mga Pilipino ay itinuring na parang hayop, inalisan ng kaisipan at
damdamin at ginawang mga alipin upang pagsilbihan ang mga dayuhan sa
ikauunlad ng Espanya. Muling nabuhay ang natutulog na damdamin ng mga
Pilipino dahil sa mga pasakit at panghihiya na kanilang naranasan. May ilang
damdaming nagising sa katotohanan sa mga kahayupan at paniniil ng mga
dayuhan dahil na rin sa patuloy na pag-alipusta at pagsasamantala na unti-unti ay
gigising sa lahat.

Sa bahaging ito makikita ang obserbasyon ni Rizal sa pananakop ng mga

Kastila sa Pilipinas. Ipinakita niya ang naging epekto nito sa mamamayan at sa
mga pinunong Pilipino. Ipinakita ang hindi pantay na pagtrato sa mga Pilipino
simula ng mamuno ang mga Kastila. At umaasa si Rizal na magigising at
mamumulat ang mga Pilipino sa katotohanan at kasamaan ng mga dayuhan.

Ang ikalawang bahagi ay tungkol sa kabiguan ng mga kolonyal na patakaran

ng Espanya sa pagpapaunlad sa Pilipinas. Sinabi dito ang kalagayan ng Pilipinas sa
tatlong-daang taon na nakalipas simula ng panahong iyon (1889). Para sa mga
nagnanais ng kalayaan ng kanyang bansa, ang bayan ay may tiyak na kalayaan
noon. Para sa mga nakasaksi naman ng kaguluhan at di pagkakaunawaan,
nararapat lamang na tanggapin ng buong pagsang-ayon ang anumang magaganap
sa hinaharap. Ayon sa mga liberal na Kastila, ang kalagayan ng Pilipinas sa
kasalukuyan (1889) ay katulad pa rin ng dati, walang pinagbago subalit para sa
mga prayle ay nagkaroon ng pag-unlad. Ang pamamahala ng mga kastila sa
Pilipinas noong una ay hindi madali ngunit nagpatuloy pa rin sila upang
mapamahalaan ito. Mayroong pwersang-militar, mabagal na komunikasyon sa
pagitan ng Mexico at Espanya at ang paglalakbay ay delikado dahil ang dagat ay
pinamumugaran ng mga pirata at mga kaaway ng Espanya.
 Binanggit din na sa panahong 1889,ang sitwasyon ay mas maigi.
Nagkaroon ng mas mainam na organisasyon sa pamunuang sibil at military. Ang
komunikasyon ay naging mas madali, mabilis at sigurado. Ang Espanya ay wala
nang mga kaaway-panlabas. Ang kanyang pagkasakop sa Pilipinas ay permanente
na at humina ang kagustuhan ng mga Pilipino na magsarili. Sinabi ni Rizal na ang
Pilipinas ay nanatiling panatag sa simula ng dominasyong Kastila. Ang mga Pilipino
at nagiging opisyal ng militar. Ang isang indio ay maaaring maging encomendero
at maging isang heneral ng isang hukbo. Wala pang masyadong nagaganap na
paninirang-puri at pang-iinsulto sa mga tao. Ang mga prayle at ang residencia ay
napanatili ang katapatan ng mga Pilipino sa pamahalaang Kastila. Umusbong din
ang isang bagong paninindigan ng mga Pilipino sa pamunuan ng Kastila. Lahat ng
mabubuting bagay ukol sa pagpapaunlad ng bayan ay nawala. Ang pamahalaan ay
napalitan ng pananakot, pagsasamantala at pang-aalipin.

Tulad ng unang bahagi, makikita pa rin sa ikalawang bahagi ang pagtingin

at pagsusuri ni Rizal sa mga ginagawa ng mga Kastila. Ipinaliwanag dito kung
paano ang pamamahala ng mga Kastila sa Pilipinas simula noong una hanggang sa
kasalukuyang (1889) panahon nito. Makikita dito ang kalagayan ng mga Pilipino.
Masasabing tiningnan din ni Rizal ang magagandang ginawa ng mga Kastila pati na
rin ang kasamaan nito.

Ang ikatlong bahagi naman ay nagsasaad ng mga radikal at pulitikal na

reporma kung mananatiling kolonya ng Espanya ang Pilipinas. Magtatagumpay ang
mga reporma sa Pilipinas, kung ang mga pagbabago ay magiging marahas at
madugo kung ito ay magmumula sa hanay ng mga karaniwang tao. Kailangang
baguhin ang patakarang pulitikal ayon sa pangangailangan ng mga tao. Ang
pagreporma ay magiging mapayapa at mabunga kung ito ay manggagaling sa
pagkilos ng mga nakatataas. Ang mga pangunahing reporma na kailangang
ipatupad ay ang pagkakaroon ng kalayaaan sa pamamahayag upang maipaalam sa
pamahalaang Kastila at maging sa buong bansa kung ang mga utos ay
naipatutupad ng mga epektibo at mahusay, nakatutulong o hindi sa ikauunlad ng
bayan. Kailangan ito ng bansa na ang pamamahala ay nagmumula pa sa isang
malayong lugar sapagkat ito ang magsisilbing mata, tenga at boses ng bayan. Ang
mga hinaing ng mga Pilipino ay bihirang makarating sa Espanya at kung
maiparating man ay patago pa. Ang kalayaan sa pamamahayag ay maaaring
maging panganib sa gobyernong Kastila. Ang "freedom of the press" ay kailangan
ng isang pamamahalang nagnanais na magandang reputasyon at karangalan.
Kailangan din na magkaroon ng mga Pilipinong kinatawan sa Cortes ng Espanya.
Ngunit ito ay maaaring magbigay panganib sa pamahalaang Kastila. Ang mga
kinatawang Pilipino ay magiging mapaghimagsik sa Cortes. Maaaring maging
"political trimmers" ang mga representante ng bansa. Maaari rin namang maging
kagalang-galang, mahalaga at tapat sa kanilang mga tungkulin ang mga
kinatawan. Ang mga Pilipinong kinatawan ay sinasabing may amoy "Igorot",
kayumanggi ang kulay at pango ang ilong. Bilang ganti naman sa pagkakaroon ng
Pilipinas ng kinatawan sa Cortes, ang mga Pilipino ay mananatiling tapat sa
gobyernong Espanyol.

Ang ilang pangunahing reporma na kailangan pang ipatupad ay ang

katarungan ang pangunahing pangangailangan ng isang sibilisado ng bayan. Kung
ang mga Pilipino ay nagbabayad ng buwis, nararapat din naman silang bigyan ng
karapatan. Ang mga posisyon sa gobyerno ay kailangang punuan sa pamamagitan
ng isang "competitive examination" at ang resulta ay nararapat na ihayag sa
publiko. Kailangan din ng reporma sa komersiyo, agrikultura, seguridad ng isang
indibidwal at ng kanyang mga ari-arian, edukasyon at iba pa. Ang Pilipinas ay
mananatili sa Espanya kung ang pagpapatakbo dito ay matuwid at sibilisado subalit
kung mananatiling walang pagbabago ay hindi mapipigilan ang mga Pilipino sa
pagtamo ng kanyang kasarinlan.

Tulad ng pangunahing layuning politikal ng La Solidaridad, ang bahaging ito

ang nagpapakita iba't ibang pananaw ni Rizal sa repormang radikal at politikal kung
mananatiling kolonya ng Espanya ang Pilipinas. Makikita ang pagiging repormista
ni Rizal sa bahaging ito ng sanaysay. Inihain niya ang iba't ibang pagbabago na
nais ng mamamayang baguhin at iparating sa pamahalaan ng Espanya. Nagbigay
din siya ng mga kadahilanan kung bakit nais nilang magkaroon ng mga ganitong
reporma sa Pilipinas.

At ang huling bahagi naman ng sanaysay ang nagpapakita ng mga

prediksiyon at pananaw sa hinaharap. Sinasabi ang pagkakaroon ng dominasyon
ng isang bansa sa isa pang lahi ay hindi pangmatagalan. Ang isa ay maaaring
pumayag at sumuko o maaari rin naman bumagsak at magdusa. Isang halimbawa
ay ang naganap sa Espanya kung saan ang mga mananakop ay napatalsik din sa
huli matapos ang madugo at paulit-ulit na labanan. Ayon sa siyensiya, ang
pamamalagi ng isang panlabas na bagay sa isa pa ay maaaring magbunga ng
pagkatuto at pagkaunawa, magdulot ng pagkawasak ng isa o pagkakulong sa
kapangyarihan ng isa. Gayundin naman ang Pilipinas ay idedeklara ang kanyang
sarili bilang isang malaya at nagsasariling bansa sa mga darating na araw kung
patuloy na aalipustahin at mamaltratuhin ang kanyang lahi. Kung ang edukasyon
at kalayaan ay patuloy na ipagkakait ng Espanya sa Pilipinas, hahanapin ng
kanyang lahi ang mga paraan ng pagsasarili sa ibang bayan. Magkakaroon ng
matinding banggaan at labanan sa pagitan ng mga mananakop at mga Pilipino
kung saan ito'y magdudulot ng matinding pinsala sa dalawa. Ang mga kahilingan
ng Pilipino ay nararapat lamang na ikonsidera ng Espanya kung ayaw niyang isubo
sa panganib ang kanyang mga kayamanan maging ang kanyang hinaharap sa
Aprika at ang kalayaan sa Europa. Sa panahong nakamit na ng Pilipinas ang
kanyang kalayaan isang panibagong dayuhan ang maaaring magpatuloy sa iniwan
ng mga Espanyol.

Sinabi rin dito na may isang panibagong dayuhan at pamamahala ang

magpapatuloy sa iniwan ng mga Espanyol. Ang Inglatera ay may sapat nang
kolonya sa Silangan at hindi nya isasakripisyo ang kanyang imperyo sa India para
lamang makuha ang Pilipinas. Ang Alemanya ay hindi isusubo sa panagnib na ikalat
ang kanyang mga hukbo sapagkat kapag nagkaroon ng digmaan ay maaari pang
maging dahilan ng kanyang pagbagsak. Ang Pransiya ay mas maganda ang
hinaharap sa Tonking at Tsina. Ang Olandiya ay kontento na sa Moluccas at Java at
mas maigi ang kanyang hinaharap sa Sumatra. Ang Tsina ay magiging maswerte
na kung mapapanatili niya ang kanyang kalagayan. Ang Hapon ay nasa sitwasyong
delikado sapagkat ang Rusya at Inglatera ay may nasa kanya at sapagkat mas
maigi pang ang Korea na lang pagtuunan niya ng pansin. Ang Amerika ay
mayroong pagkabahala lalo na sa Pasipiko.

Sa huling bahagi, inilahad ni Rizal ang mga pananaw niya sa darating pang
mga panahon. Ang ilan dito ay masasabing nagkatotoo at natupad. Makikita ang
mahusay na pag-analisa ni Rizal sa mga nangyayari sa bansa. Masasabi natin na
sadyang makabayan si Rizal. Hinahangad niya ang pagkakaroon ng kalayaan at
pagkakapantay-pantay ng Pilipino sa mga Kastila.

Dahil sa katamaran ng mga Pilipino (The Indolence

of the Filipinos)
Ang katamaran ay ang kauntian ng pag-ibig sa paggawa at kakulangan ng sipag ng
isang tao. Inihalintulad ito ni Rizal sa isang kanser. Tulad ng kanser, ang katamaran ay
unti-unting kumakalat sa buong katawan. Ito ay unti-unting nakakaapekto sa lahat ng
parte o aspeto ng ating katauhan. Halos imposible nang magamot ng lubusan at
pabalik-balik ito.

Dati naman ay hindi ganito katamad ang mga Pilipino. Bago dumating ang mga
taga-Europa, mayroon ng pangangalakal na masigla, kahit pati sa mga bansang kalapit
ng Pilipinas. Ang mga mandirigma ng Luzon ay nakilahok sa labanan sa Sumatra. Ayon
kay Pigafette, noong sinaunang panahon, ang mga katutubo ay nagbubungkal pa ng
sariling bukirin upang may ipang-kain. Gumagawa pa ng maraming kasangkapang
pandigma at pinag-aralan nila ang wikang Kastila.

Maraming mga bagay ang nagiging sanhi ng katamaran ng mga Pilipino. Una,
Dahil sa natural na kapaligiran kung saan mainit ang klima. Pangalawa, pangkaisipang
kadahilanan. Kulang na pagbibigay-sigla sa paggawa. At ayon sa mga prayle, higit na
pinagpala ang mga mahihirap. Pangatlo, pangkabuhayang kapaligiran bunga ng
digmaan, pag-aalsa at pagdarambong. Kung saan, sapilitang pinapagsundalo ang mga
Pilipino, naiiwang tiwangwang ang bukid at labis na nakalulunos ang bunga ng mga
pangyayari. Pang-apat, ang pamahalaan mismo. Kulang ang paglilingkod sa taong
bayan. Tiwali ang mga Pilipino. Walang tulong na ibinibigay sa pagpapaunlad ng
kabuhayan. Talamak ang tinatawag ng "padrino" sa paglakad ng papeles o mga
pangangailangan. Kulang ang pagbibigay-sigla sa gawaing manwal tula ng sapilitang
paggawa, mataas na buwis, walang pangangalaga sa ari-arian, at katwiran at intriga ng
mga namumuno. Hindi rin isinasaayos ang pagpapabilis ng pamamaraan ng
transportasyon. Panglima, ang kapaligirang panlipunan. Ang mga Kastila ay maluho sa
pamumuhay, maraming katulong ngunit mababa ang pasahod, mababang pagtingin sa
manwal na gawain at malahari ang pagkilos. Samantalang ang mga Plipino naman ay
nalululong sa sugal, maraming pistahan at pag-aambag ng malaki sa simbahan dahil sa
maling paniniwala sa relihiyon at pagigng panatiko. Pang-anim, pang-edukasyong
pangkapaligiran. Hindi angkop sa pag-aaral ang kapaligiran. Nagkakaroon din ng hindi
makataong pagtrato ng nagtuturo at karamihan sa mga paaralan ay nasa kumbento.
Ang mga prayle ay walang pagsasanay bilang guro lalo na ang mga nagtuturo.
Sadyang nais ng mga prayleng maging mangmang ang mga Pilipino. Kulang ang
pagtuturo ng mga magulang sa mga anak. Pagsasaulo ng mga pinag-aralan. At ang
pangpito, kamalayang pambansa. Mababa ang moral ng taong-bayan. Mali ang
pagpapahalaga. Kulang ng pagtangkilik sa sariling gawa. Kulang ng katangiang-
pamumuno sa takot sa mananakop. Walang pagkakaisa. At walang kamalayang
pambansa.

Pinatunayan ni Rizal sa sanaysay na ito ang pagbibintang ng mga Kastila sa mga

Pilipino sa pagiging tamad. Ipinakita ni Rizal na ang mga Kastila ang sanhi ng ganoong
kaasalan sapagkat higit pa silang tamad kaysa sa kanilang pinagbibintangan. Hindi
sapat na rason para sa katamaran ang pagbabago ng panahon o di kaya'y ang pagbago
ng lugar na kinalakihan. Ang katamaran sa Pilipinas ay isang katamarang pinasagwa,
lalong lumala habang tumatagal ang panahon. Ang kasamaan ay wala sa pagkakaroon
ng katamaran ngunit sa walang-tigil na paghikayat ng ganitong ugali. Ang katamaran
ay bunga, at hindi sahi, ng kasamaan. Habang tayo ay nabubuhay, hindi tayo dapat
nawawalan ng pag-asa para sa pagbabago. Hindi dapat ibuntong lahat ng sisi sa mga
Pilipino. Ito ang nais na ipakita ni Rizal sa sanaysay na ito.

Liham sa mga taga Malolos

Buod: Sa kanyang liham sa mga kadalagahan ng Malolos na sinulat ng 1889,
ipinahahayag ni Jose Rizal ang kanyang papuri at paggalang sa katapangang
ipinamalas ng mga ito sa pagsusulong ng karapatan sa edukasyon – isang di-
karaniwang hakbang sa maraming kababaihan sa kanyang panahon. Ayon kay
Rizal, namulat siya sa pananaw na ang kababaihang Pilipino ay katuwang sa layunin
para sa ikagagaling ng bayan. Batay sa kanya, ang mithiin ng mga kadalagahan ng
Malolos para sa karunungan ay patunay ng pagkamulat sa tunay na kahulugan ng
kabanalan - kabanalang nakatuon sa kabutihang-asal, malinis na kalooban at
matuwid na pag-iisip. Binibigyang-diin ni Rizal ang tungkulin ng kababaihan – bilang
dalaga at asawa – sa pagbangon ng kanilang dignidad at halaga sa lipunan.
Kaugnay nito, inilalarawan niya ang katangian ng kababaihan sa Europa at bilang
halimbawa ay pinakita ang babaing Sparta bilang huwaran ng pagiging mabuting
ina. Ipinapayo ni Rizal na gamitin ang halimbawang ito upang maitaguyod ang isang
anak na marangal at magtatanggol sa bayan. Bahagi rin ng liham ang pagpapa-
alala ni Rizal sa lahat na gamitin ang isipang kaloob ng Diyos, upang matukoy ang
katotohanan at hindi maging alipin ninuman. Pinupuna ang mga hindi kanais-nais
na gawain ng mga prayle, gayundin ang pagiging mulat ukol sa tunay at huwad na
relihiyon. Ang payo ni Rizal ay "mulatin ang mata ñg anak sa pagiiñgat at
pagmamahal sa puri, pagibig sa kapua sa tinubuang bayan, at sa pagtupad ñg ukol.
Ulituliting matamisin ang mapuring kamatayan sa alipustang buhay".

Mga Tala: Ika-17 ng Pebrero 1889 nang isulat ni Jose Rizal – gamit ang wikang
Tagalog – ang liham na ito habang ginagawa ang anotasyon sa aklat ni Morga.
Isinulat niya ito sa London, limang araw matapos ipaalam sa kanya ni Marcelo H. del
Pilar ang isang mahalagang pangyayari sa bayan ng Malolos. Ayon sa
pagsasalaysay, ika-12 ng Disyembre 1888 nang may 20 kadalagahan ng Malolos
ang naghain ng petisyon kay Gobernador-Heneral Weyler upang magtayo ng isang
"panggabing paaralan." Layunin nila na mag-aral ng wikang Español sa ilalim ni
Teodoro Sandiko, isang propesor sa Latin. Gayunpaman, hindi sinang-ayunan ni
Padre Felipe Garcia, ang kura paroko, ang naturang petisyon. Naging dahilan ito
upang hindi rin pumayag ang gobernador-heneral na maitatag ang paaralan. Sa
kabila ng pagtutol, hindi dagliang sumuko ang mga kadalagahan sa kanilang
layunin. Patuloy silang nanawagan at nang lumaon, pumayag na rin ang
pamahalaan na maitatag ang paaralan, bagama't tumagal lamang ito ng tatlong
buwan. Si Señora Guadalupe Reyes ang nagsilbing guro ng mga kadalagahan.