I.

Bugtong
1. Kung kailan mo pinatay, saka pa humaba ang buhay.
Sagot: Kandila

2. Baboy ko sa pulo, ang balahibo’y pako.

Sagot: Langka

3.Nang sumipot sa maliwanag, kulubot na ang balat.

Sagot: Ampalaya

4. Isang butil ng palay, sakot ang buong buhay.

Sagot: Ilaw

5. Ako ay may kaibigan, kasama ko kahit saan.

Sagot: Anino

6. Sa araw ay bungbong, sa gabi ay dahon.

Sagot: banig

7. Dumaan ang hari, nagkagatan ang mga pari.

Sagot: siper

8. Munting hayop na pangahas, aaligid-aligid sa ningas.

Sagot: gamu-gamo

9. Tinaga ko ang puno, sa dulo nagdurugo.

Sagot: gumamela

10. Naabot na ng kamay, ipinagawa pa sa tulay.

Sagot: kubyertos

11. Malaking supot ni Mang Jacob, kung sisidlan ay pataob.

Sagot: kulambo

12. Maliit pa si kumare, marunong ng humuni.

Sagot: kuliglig

13. Baka ko sa palupandan, unga’y nakakarating kahit saan.

Sagot: kulog

14. May bintana nguni’t walang bubungan,

may pinto nguni’t walang hagdanan.
Sagot: kumpisalan

15. Heto na si Kaka, bubuka-bukaka.

Sagot: palaka
II. Salawikain
1. Ang ibinabait ng bata, sa matanda nagmula
2. Ang magandang asal ay kaban ng yaman
3. Pagsasama ng tapat, pagsasama ng maluwat
4. Ang may malinis na kalooban ay walang kinatatakutan
5. Ang mabuting halimbawa, ay higit na mabisa kaysa pahayag na dakila
6. Ang katotohana'y kahit na ibaon, lilitaw pagdating ng takdang panahon
7. Ako, ikaw o kahit sinumang nilalang, tayong lahat ay arkitekto ng sariling kapalaran
8. Kung aakyat ka nga't mahuhulog naman, mabuting sa lupa'y mamulot na lamang
9. Ako ang nagbayo ako ang nagsaing saka ng maluto'y iba ang kumain.
10. Ubus-ubos biyaya, pagkatapos nakatunganga.

III. Pabula

Ang Kabayo at ang Kalabaw

Isang magsasaka ang nais manirahan sa ibang bayan kaya isang araw
ay inipon niya ang kanyang mga gamit at inilulan sa kanyang alagang
kabayo at kalabaw. Maaga pa ay sinimulan na nila ang mahabang
paglalakbay.

Makaraan ang ilang oras ay nakaramdam ng matinding pagod at pang-

hihina ang kalabaw dahil sa bigat ng kanyang pasang gamit.

"Kaibigang kabayo, di hamak na mas mabigat ang pasan kong gamit

keysa sa iyo. Maaari bang tulungan mo ako at pasanin mo yung iba?"
pakiusap ng kalabaw.

"Aba, yan ang ipinataw sa iyong balikat ng ating amo kaya pagtiisan mo,"
anang kabayo na lalo pang binilisan ang paglalakad.

"Parang awa mo na tulungan mo ako. Di ko na kakayanin ang bigat ng

dala ko. Nanghihina ako. Alam mo namang kailangan kong magpalamig
sa ilog kapag ganito katindi ang init ng araw dahil madaling mag-init ang
katawan ko," pakiusap pa rin ng kalabaw.

"Bahala ka sa buhay mo," naiinis na sagot ng kabayo.

Makaraan pa ang isang oras at lalung tumindi ang init ng araw. Hindi
nagtagal at ang kalabaw ay iginupo ng bigat ng kanyang dala at siya
ay pumanaw.

Nang makita ng magsasaka ang nagyari ay kinuha niya ang lahat ng  

gamit na pasan ng kalabaw at inilipat sa kabayo na bahagya namang
makalakad dahil sa naging napakabigat ng kanyang mga dalahin.

"Kung tinulungan ko sana si kasamang kalabaw ay hindi naging ganito

kabigat  ang pasan ko ngayon," may pagsisising bulong ng kabayo sa
kanyang sarili.

Ang Kabayo at ang Mangangalakal

Isang mangangalakal ang maghahatid ng dalawang sakong asin sa
palengke. Inilulan niya ang mga sako ng asin sa kanyang kabayo at
nagtungo sila sa palengke.

Nang tumatawid sila sa isang ilog na dinaanan ay hindi sinasadyang

nadulas at natumba ang kabayo. Napunit ang mga sako at ang ilang
bahagi ng asin ay nabuhos sa ilog at ang iba naman ay nalusaw dahil
sa pagkababad sa tubig. Hindi naman nasaktan ang kabayo at
napansin niya na lubhang gumaan ang pasan niyang dalawang sako
ng asin at siya ay natuwa

Nang sumunod na linggo ay magpupunta uli ang mangangalakal sa

palengke at naglulan na nman ng dalawang sakong asin sa kanyang
kabayo. nang mapalapit na sila sa ilog ay napagisip-isip ng kabayo:

"Kung magpapadulas ako sa ilog ay tiyak na gagaan uli ang pasan ko,"
ang sabi ng kabayo sa kanyang sarili.

Ganun na nga ang ginawa ng kabayo. Muling nabutas ang mga sako
at ibang asin ay nabuhos sa ilog at ang iba naman ay nalusaw. Nguni't
sa pagkakataong eto ay nakahalata ang mangangalakal na sadyang
nagpadulas ang kabayo sa ilog.

Pagdaan pa ng isang linggo ay muling magtutungo ang mangangalakal

sa palengke subalit sa pagkakataong eto ay apat na baldeng may
lamang alpombra ang kanyang inilulan sa kabayo - dalawang balde sa
magkabilang tabi ng kabayo.

"Aba, ok to, mas magaan ang pasan ko ngayon. Ganun  pa man ay
magpapadulas pa rin ako sa ilog para mas gumaan pa ang pasan ko,"
ang sabi ng kabayo sa kanyang sarili.

Pagdating sa ilog ay kusa na namang nagpadulas ang kabayo ngunit

laking gulat niya nang biglang bumigat ang kanyang pasan nang siya ay
malublob sa tubig. Ang apat na balde na may alpombra ay napuno ng
tubig at di hamak nanaging mas mabigat pa keysa sa dalawang
sakong asin.

Ang Lobo at ang Ubas

Minsan ay inabot ng gutom sa kagubatan ang isang lobo (wolf). Nakakita siya
ng isang puno ng ubas na hitik ng hinog na bunga. "Swerte ko naman. Hinog
na at tila matatamis ang bunga ng ubas," ang sabi ng lobo sa sarili.

Lumundag ang lobo upang sakmalin ang isang bungkos ng hinog na ubas
subalit hindi niya maabot ang bunga. Lumundag siyang muli, at muli, at muli
pa subalit hindi pa rin niya maabot ang ubas.

Nang mapagod na ay sumuko rin sa wakas ang lobo at malungkot na umalis

palayo sa puno. "Hindi na bale, tiyak na maasim naman ang bunga ng ubas
na iyon," ang sabi niya sa sarili.
Ang Daga at ang Leon

Isang daga ang nakatuwaang maglaro sa ibabaw ng isang natutulog na

leon. Kanyang inaakyat ang likuran ng leon at pagdating sa itaas ay
nagpapadausdos siya paibaba.

Sa katuwaan ay di niya napansin na nagising ang leon. Dinakma ng leon

ang daga at hinawakan sa buntot na wari bagang balak  siyang isubo at
kainin. Natakot at nagmakaawa ang daga.

"Ipagpaumanhin mo kaibigan. Hindi ko sinasadyang gambalain ka sa

pagtulog mo. Wala akong masamang hangarin. Nakatuwaan ko lang na
maglaro sa iyong likuran. Huwag mo akong kainin" sabi ng daga.

Nabakas ng leon sa mukha ng daga ang tunay na pagmamakaawa.  

"Sige, pakakawalan kita pero sa susunod ay huwag mong gambalain

ang pagtulog ko," sabi ng leon.

"Salamat kaibigan. Balang araw ay makagaganti rin ako sa kabutihan mo, "
sagot ng daga.

Lumipas ang maraming araw at minsan sa pamamasyal ng daga sa

kagubatan ay kanyang napansin ang isang lambat na nakabitin sa puno.
Lumapit siya upang mag-usisa at agad niyang nakilala ang leon na nahuli
sa loob ng lambat na ginawang bitag ng mga nangagaso sa kagubatan.

Dali-daling inakyat ng daga ang puno at nginatngat ang lubid na nakatali sa

lambat. Agad namang naputol ang lubid at bumagsak ang lambat kasama
ang leon sa loob. Mabilis na bumaba ang daga at tinulungan ang leon na
nakawala sa lambat.

"Utang ko sa iyo ang aking buhay," laking pasasalamat na sabi ng leon sa

kaibigang daga.

Si Pagong at Si Matsing
Sina Pagong at Matsing ay matalik na magkaibigan. Mabait at matulungin si Pagong, subalit si Matsing ay tuso at palabiro. Isang
araw sila ay binigyan ni Aling Muning ng isang supot ng pansit. “Halika Matsing, kainin natin ang pansit” nag-aayang sabi ni
Pagong

“Naku baka panis na yan”sabi ni Matsing

“Ang nabuti pa, hayaan mo muna akong kumain n’yan para masiguro natin na walang lason ang pagkain” dagdag pa nito.

“Hindi naman amoy panis Matsing at saka hindi naman magbibigay ng panis na pagkain si Aling Muning” sabi ni Pagong

“Kahit na, ako muna ang kakain” pagmamatigas ni Matsing

Walang nagawa ang kawawang Pagong kundi pagbigyan ang makulit na kaibigan. Naubos ni Matsing ang pansit at walang natira
para kay Pagong.

“Pasensya ka na kaibigan, napasarap ang kain ko ng pansit kaya wala ng natira. Sa susunod ka na lang kumain” paliwanag ng
tusong matsing.

Dahil sa likas na mabait at pasensyoso si Pagong, hindi na siya nakipagtalo sa kaibigan.

Sa kanilang paglilibot sa kagubatan, nakakita si Pagong ng isang puno ng saging.

“Matsing! Matsing! tignan mo ang puno ng saging na ito. Maganda ang pagkakatubo. Gusto ko itong itanim sa aking bakuran para
pag nagkabunga ay makakain natin ito” masayang sabi ni Pagong
“Gusto ko rin ng saging na ‘yan Pagong, ibigay mo na lang sa akin”sabi ni Matsing

“Pasensya ka na, gusto ko rin kasi nito.Kung gusto mo hatiin na lang natin.”

“Hahatiin? O sige pero sa akin ang itaas na bahagi. Ung parte na may mga dahon ha?” nakangising sabi ni Matsing

“Ha? sa akin ang ibabang bahagi?tanong ni Pagong

“Oo, wala akong panahon para magpatubo pa ng dahon ng saging kaya sa akin na lang ang itaas na parte”sabi ni Matsing

Umuwing malungkot si Pagong dala ang kalahating bahagi ng saging na may ugat. Samantalang si Matsing ay masayang umuwi dala
ang madahon na bahagi ng puno.

Inalagaan ni Pagong ang kanyang halaman. Araw-araw dinidiligan niya ito at nilalagyan ng pataba ang lupa. Ganoon din ang
ginawa ni Matsing. Subalit makalipas ang isang linggo, nalanta ang tanim na saging ni Matsing.

Si Pagong naman ay natuwa nang makita ang umuusbong na dahon sa puno ng saging. Lalo nitong inalaagaan ang tanim hanggang
sa mamunga ito nang hitik na hitik.

Nainggit si Matsing nang makita ang bunga ng saging sa halaman ni Pagong.

“Aba, nagkabunga ang tanim mo. Paano nangyari iyon? Ang aking tanim ay nalanta at natuyo”sabi ni Matsing

“Inalagaan ko kasi ito ng mabuti. Sabi ni Mang Islaw Kalabaw, malaki ang pag-asang tutubo ang bahagi ng halaman na pinutol
kung ito ay may ugat” paliwanag ni Pagong

“hmp kaya pala nalanta ang aking tanim”nanggigil na sambit ni Matsing

“Mukhang hinog na ang mga bunga nito. Halika, kunin natin” anyaya nito

“Gusto ko sana kaya lang masyadong mataas ang mga bunga. Hindi ko kayang akyatin.”sabi ni Pagong

“Kung gusto mo, ako na lang ang aakyat, ibibigay ko sa iyo ang lahat ng mga bunga. Basta’t bigyan mo lang ako ng konti para sa
aking meryenda” sabi ni Matsing

Pumayag si Pagong sa alok ni Matsing. Subalit nang makarating na si Matsing sa taas ng puno. Kinain niya lahat ng bunga ng puno.
Wala itong itinira para kay Pagong.

“Akin na lahat ito Pagong. Gutom na gutom na ako. Kulang pa ito para sa akin. Hahaha!” tuwang-tuwang sabi ni Matsing

Nanatili sa  itaas ng puno si Matsing at nakatulog sa sobrang kabusugan.

Galit na galit si Pagong sa ginawa ni Matsing. Habang natutulog ito, naglagay siya ng mga tinik sa ilalim ng puno. Nang magising si
Matsing ay nakita niya ang mga tinik kaya’t humingi ito ng tulong kay Pagong. 

“Pagong, tulungan mo ako! Alisin mo ang mga tinik na ito. Malapit ng dumilim at mukhang uulan ng malakas”pagmamakaawa ni
Matsing

“Ayoko! Napakasalbahe mo. Lagi mo na lang akong iniisahan! Aalis muna ako. mukhang malakas ang ulan. Sa bahay ni Aling
Muning muna ako habang umuulan.” sabi ni Pagong sabay alis papunta sa bahay ni Aling Muning

Makalipas ang ilang sandali, nagsimulang bumuhos ang malakas na ulan. Walang nagawa si Matsing kundi bumaba sa puno ng
saging.

“Arrrraayyy! Aaaarayy! natutusok ako sa mga tinik Arrrrrrrrruuyyyyyy!!!!” daing ng tusong matsing

“Humanda ka bukas Pagong. Gaganti ako sa ginawa mo sa akin”bulong nito sa sarili

Kinabukasan, kahit mahapdi pa rin ang mga sugat ni Matsing, ay hinanap niya si Pagong. Nakita niya itong naglalakad sa may
kakahuyan. 

“Hoy Pagong humanda ka ngayon!” galit na sabi ni Matsing sabay huli sa pagong.

“Anong gagawin mo sa akin?” takot na tanong ni Pagong

“Tatadtarin kita ng pinong pino”sabi ni Matsing

Nag-isip ng paraan si Pagong para maisahan ang tusong matsing.

“Oo sige tadtarin mo ako ng pinong-pino at pagjputol putullin nang sa gayon ako ay dadami at susugurin ka namin ng mga parte
ng katawan kong pinutol mo hahaha”sabi ni Pagong

Nag-isip ng malalin si Matsing

“Haha, susunugin na lang kita hanggang sa maging abo ka” sabi ni Matsing

“Hindi ka ba nag-iisip Matsing? Hindi kami tinatablan ng apoy! Nakikita mo ba ang makapal at matibay kong bahay? Kahit ang
pinakamatinding apoy ay walang panama dito” pagyayabang ni Pagong

Nag-isip na naman ng malalim si Matsing. Hanggang sa maisipan niyang pumunta sa dalampasigan.

“Tignan natin kung saan ang tapang mo. Itatapon kita dito sa dalampasigan hanggang sa malunod ka! Hahaha!” sabi ni Matsing

Lihim na natuwa si Pagong. Nagpanggap itong takot sa dalampasigan.

“Naku huwag mo akong itatapon sa dalampasigan. Takot ako sa tubig at hindi ako marunong lumangoy. Parang awa mo na…”
pagmamakaawa ni Pagong

Tuwang-tuwa si Matsing sa pagaakalang magagantihan na niya si Pagong. Todo lakas niya itong itinapon sa dalampasigan. Nagulat
ito nang makitang marunong lumangoy si Pagong. Ang bilis-bilis ng pagkilos ni Pagong sa tubig. Kung mabagal ito sa lupa, ay
parang ang gaan ng katawan nito sa tubig.

“Hahaha. Naisahan din kita Matsing. Hindi mo ba alam na gustong-gusto ko ang lumagoy sa dalampasigan at magbabad sa tubig?
Salamat kaibigan!!! natutuwang sabi ni Pagong

Malungkot na umuwi si Matsing. Naisip niya na napakasakit pala na maisahan ng isang kaibigan. Naramdaman niya kung paano
masaktan kapag naloloko ng isang kaibigan. 

Mula noon nagbago na si Matsing. Hindi na sila muling nagkita ni Pagong. 

Sabi nga:

Tuso man ang matsing, naiisahan din.

IV. Alamat

Ang Alamat ng Pinya

Noong unang panahon may nakatirang mag-ina sa isang malayong pook. Ang ina ay si Aling Rosa at ang anak ay si Pinang. Mahal
na mahal ni Aling Rosa ang kanyang bugtong na anak. Kaya lumaki si Pinang sa layaw. Gusto ng ina na matuto si Pinang ng mga
gawaing bahay, ngunit laging ikinakatwiran ni Pinang na alam na niyang gawin ang mga itinuturo ng ina. Kaya't pinabayaan na
lang niya ang kanyang anak. Isang araw nagkasakit si Aling Rosa. Hindi siya makabangon at makagawa ng gawaing bahay. Inutusan
niya si Pinang na magluto ng lugaw. Isinalang ni Pinang ang lugaw ngunit napabayaan dahil sa kalalaro. Ang lugaw ay dumikit sa
palayok at nasunog. Nagpasensiya na lang si Aling Rosa, napagsilbihan naman siya kahit paano ng anak.

 Nagtagal ang sakit ni Aling Rosa kaya't napilitang si Pinang ang gumagawa sa bahay. Isang araw, sa kanyang pagluluto hindi niya
makita ang posporo. Tinanong ang kanyang ina kung nasaan ito. Isang beses naman ay ang sandok ang hinahanap. Ganoon ng
ganoon ang nangyayari. Walang bagay na di makita at agad tinatanong ang kanyang ina. Nayamot si Aling Rosa sa katatanong ng
anak kaya´t nawika nito: " Naku! Pinang, sana'y magkaroon ka ng maraming mata upang makita mo ang lahat ng bagay at hindi ka
na tanong nang tanong sa akin.

 Dahil alam niyang galit na ang kanyang ina ay di na umimik si Pinang. Umalis siya upang hanapin ang sandok na hinahanap.
Kinagabihan, wala si Pinang sa bahay. Nabahala si Aling Rosa. Tinatawag niya ang anak ngunit walang sumasagot. Napilitan siyang
bumangon at naghanda ng pagkain.

 Pagkaraan ng ilang araw ay magaling-galing na si Aling Rosa. Hinanap niya si Pinang. Tinanong niya ang mga kapitbahay kung
nakita nila ang kanyang anak. Ngunit naglahong parang bula si Pinang. Hindi na nakita ni Aling Rosa si Pinang.

 Isang araw, may nakitang halaman si Aling Rosa sa kanyang bakuran. Hindi niya alam kung anong uri ang halamang iyon.
Inalagaan niyang mabuti hanggang sa ito'y magbunga. Laking pagkamangha ni Aling Rosa ng makita ang anyo ng bunga nito. Ito'y
hugis-ulo ng tao at napapalibutan ng mata.

 Biglang naalaala ni Aling Rosa ang huli niyang sinabi kay Pina, na sana'y magkaroon ito ng maraming mata para makita ang
kanyang hinahanap. Tahimik na nanangis si Aling Rosa at laking pagsisisi dahil tumalab ang kanyang sinabi sa anak. Inalagaan
niyang mabuti ang halaman at tinawag itong Pinang, Sa palipat-lipat sa bibig ng mga tao ang pinang ay naging pinya.

Ang Alamat ng Ibong Maya

Si Rita ay batang lubhang malikot.  Ang kanyang ina ay laging naiinis sa mga ginagawa niyang hindi dapat gawin ng batang katulad
niya.

Isang araw, ang kanyang ina ay nagbayo ng palay.  Si Rita ay nanood sa kanyang ina.  Siya'y gutom na gutom sapagka't galing siya
sa laruan.  Nang mayroon ng isang salop ang nabayong bigas, si Rita ay nagsimula nang kumain ng bigas.  Ang lalagyan ng bigas ay
malaki at may takip na bilao.  Ngayon natakpan siya ng bilao.  Hindi nahalata ng ina.  Nang matapos na ang ina sa kanyang
pagbabayo, tinawag niya si Rita upang mautusan sa pagtatago ng binayo.  Hindi sumagot si Rita.  Hinanap ng ina sa lahat ng
taguan, wala rin si Rita roon.

Nang kanyan buhatin ang lalagyan ng bigas may lumabas na maliit na ibon galing sa loob.  Kumakain ng bigas ang ibong iyon.  Ang
ibong iyon ay si Rita, ang tinatawag ngayong maya.

Ang Alamat ng Niyog

Noong unang panahon sa bundok ng Cristobal ay may isang mabait na ina. Masipag at maalaga sa kanyang mga anak. Talagang
napakabuti niya at mahal na mahal ang kanyang mga anak. Dahil sa sampu ang kanyang anak, talagang nahirapan siya sa pag-
aaruga sa mga batang ito. Isang araw, nagkasakit ang ina at bigla na lamang namatay. Ang kaawa-awang mga bata ay nag-iyakan
at ang sabi nila ay ganito: “ Sino na ang magpapakain sa amin?” tanong ng pinakamatandang anak.

“Sino na ang mag-aalaga sa amin?” tanong ng ikalawang anak. “ Sino na ang maglalaba ng ating damit?” tanong ng ikatlong bata.

Habang sila ay nag-iiyakan, may dumating na isang babae na di nila kilala. Siya’y maganda at maputi. “ Huwag na kayong
umiyak” sabi niya. “ Di kayo pababayaan ng inyong ina. Ilibing ninyo siya at magbantay kayo sa kanyang libingan. Makikita ninyo
na may tutubo roon na puno. Ang punong iyon ay pagkukunan ninyo ng makakain araw-araw. Biglang nawala ang maputi at
magandang babae. Akala ng mga bata ay nananaginip lang sila.

Sumunod naman ang sampung mababait na mga bata. Pagkalibing sa ina nila, binantayan nila ang libingan araw at gabi at
pagkatapos ng sandaling panahon ay may nakita na nga silang isang halaman na tumubo. Mabilis ang paglaki nito at kaagad naging
isang mataas na puno. Nagtaka ang mga bata dahil sa taas ng puno at sa dami ng bunga nito.

“Marahil aakyatin ko na lamang itong puno.” sabi ng pinakamatanda at dali-dali siyang umakyat at pumitas ng bunga. “Mga ulo
ninyo,” ang sigaw niyang babala sa itaas. “Ibabagsak ko ito at buksan ninyo.” Nang biyakin ng ikalawang anak ang bunga, nakita
nilang may tubig ito.

“Naku! Ang puti at ang tamis ng tubig,” sabi nila. Tinikman nila ang laman at ang nasabi ay “Ang puti at kay sarap naman ng lasa
ng bungang ito.” ang wika ng ikaapat na anak.

Naghulog pa ng maraming bunga ang batang umakyat sa itaas ng puno. Nagkainan at nag-inuman nakita nila na di sila magugutom
pang muli. Ang bungang iyon ay kauna-unahang niyog dito sa daigdig. Iyan ang alamat ng niyog.

Ang Alamat ng Sampaguita

Ang sampaguita, na ating pambansang bulaklak, ay may iniingatang isang magandang alamat. Ang dalawang pangunahing tauhan
ay bibigyan natin ng mga makabagong pangalan, bagaman ayon sa mattanda, ang mga tagpong inilalarawan sa kuwento ay
nangyari noong bago pa dumating dito sa atin ang mga Kastila.

Noo'y panahon pa ng mga baranggay at datu. Ang Balintawak at ang Gagalangin ay baranggay na magkapit-bahay. Sa pagitan ay
may isang matibay na bakod na yari sa mga pinatuyong kawayan , na tuwing limang taon ay ginigiba at pinapalitan. Kung minsan,
ang nagpapalit ay ang mga kawal ng datu sa Gagalangin; kung minsan naman ay ang mga kawal ng datu sa Balintawak. Ngunit ang
lahat ay gumagawa alinsunod sa utos ng kani-kanilang puno.

Ang datu ng Balintawak ay mayroon daw isang anak na dalaga na walang pangalawa sa kagandahan, maging sa mukha at sa pag-
uugali. Ang ngalan niya ay Rosita, wala na siyang ina, datapuwa't mayroon siyang apat na abay na pawang mga dalaga rin; sila
ang nag-aasikaso sa kanyang mga pangangailangan. Maraming binatang nagingibig sa kanya, ngunit ang nakabihag ng kanyang
mailap na puso ay ang anak na binata ng datu ng Gagalangin na nangangalang Delfin.

Nakapagtataka kung bakit gaong ang kanilang mga ama ay mahigpit na magkaaway ay sila'y tinubuan ng pag-ibig sa isa't isa.
Marangal ang pag-ibig ni Delfin kay Rosita -- walang halong pag-iimbot, alang ano mang masamang hangarin. Sa isang sulok ng
bakod ng hanggahan natatabingan ng malagong halaman, si Delfin ay gumagawa ng isang lihim na lagusan kanayang madaraanan.
Kaya't kung gabing maliwanag ang buwan, malimit daw magpasayal sila ni Rosita, kasama ang mga abay na dalaga. Sinasamyo nila
ang malinis na simoy ng kabukiran at pinanonood nila ang kaayaayang mukha ng buwan. Ang pag-iibigan nilang iyon ay lingid sa
kaalaman ng kanilang mga magulang.

Minsan, nabalitaan ng datu ng Gagalangin na ang hanggahang bakod ay binubuwag at pinapalitan ng mga taga-Balintawak. Nag-
utos siya sa ilan niyang mga tauhan upang magmasid sa ginagawang pagbabakod ng mga taga-Balintawak. Nang sila'y magbali,
tumanggap siya ng blita na ang bagong bakod na itinatayo ay iniusod nang may limang talampakan sa dako ng Gagalangin, at
samakatuwid ay nakakakuha sa kanilang lupa. Agad siyang nagpautos sa datu ng Balintawak.

"Sabihin ninyo," anya sa mga utusan, " na ibalik ang bakod sa dating kintatayuan. Hindi matuwid ang kanilang ginagawa, sapagka't
tunay na isang pagnanakaw."

Nagalit ang datu ng Balintawak nang humarap sa kanya ang mga sugong buhat sa Gagalangin at sabihin sa kanya ang biling ng
datu roon. "Sabihin niyo sa inyong datu," ang wika niya sa mga sugo," na ako'y hindi magnanakaw. Ang bakod ay binbalik ko
lamang sa dapat kalgyan ayon sa natuklasan kong mga kasulatan ng aking mga nuno."

Ipinag-alab bg loob ng ama ni Delfin ang tinanggap niyang balita. Sa gayung mga alitan, ang karaniwang nagiging hangganan ay
digmaan.

Inihanda ng datu ng Gagalangin ang kanyang mga hukbo. Kailangang bawiin niya sa pamamagitan ng patalim ang lupang sa
palagay niya ay ninakaw sa kanya. Nang mabalitaan ng datu ng Balintawak na ang Gagalangin ay naghahanda upang siya ay
digmain, iginayak din niya ang kanyang mga kawal. Nang malapit na ang araw ng paglusob ng hukbo ng Gagalangin sa mga taga-
Balintawak, ang datu ay biglang dinapuan ng isang mahiwagang karamdaman at di nagtagal ay namatay. Naiwan kay Delfin ang
isang mabigat na panagutan: siya ang magiging heneral ng hukbo ng Gagalangin.

Nang makarating sa kaalaman ni Rosita ang bagay na ito, siya'y kinabahan. Si Delfin ay batang-bata at wala pang gaanong
karanasan sa digmaan, samatalang ang kanyang ama ay nahasa na sa maraming pakikilaban sapul pagkabata. Gayon na lamang
ang kanyang pag-aalala. Ibig sana niyang magkausap sila ni Delfin upang ito'y himuking iurong na ang digmaan at mapayapang
pakipag-usapan sa ama niya ang lahat. Datapuwa't wala na silang panahon upang magkausap pa. Kinabukasan noo'y lalabas na sa
larangan ang kanyang ama sa unahan ng isang malaking hukbo.

Naging madugo ang labanan nang magsagupa ang dalawang hukbo. Maraming nalagas sa magkabilang panig. Si Delfin ay natadtad
ng sugat , at dahil sa masaganang dugong nawala sa kanya, siya'y nabuwal na lamang at sukat sa lupa. Bago siya nalagutan ng
hininga, ipinagbilin niya sa kanyang mga kawal na doon siya ilibing sa tabi ng hanggahang bakod, malapit sa lihim na lagusang
dinaraanan niya kung gabing maliwanag ang buwan at sila ni Rosita, kama ng mga abay nito, ay mapayapang namamasyal sa
makapal na damuhan.

Hindi nabanggit ng mga matatandang nagkuwento ang sinapit na buhay ng dalawang magsing-ibig, kung ano ang naging hanggan
ng labanan. Ang sabi lamang nila ay ganito : nang mabalitaan ni Rosita ang pagkamatay ni Delfin sa labanan, ang dalaga'y
nagkasakit sa matinding dalamhati. Nagpatawag ng magagaling na mangagamot ang datung ama niya, ngunit sino man sa kanila'y
hindi nakapagpagaling sa kaawa-awang dalaga. Unti-unti itong pinanawan ng lakas. Nang sa palagay ni Rosita ay hindi siya
magtatagal, hiningi niya sa kanyang ama na ang bangkay niya'y doon lamang ilibing sa tabi ng pinaglibingan kay Delfin. Masaklap
man sa kalooban ng datu, pinagbigyan niya ang kahilingan ng minamahal niyang anak.

Maraming taon ang lumipas mula noon. Nawala na ang mga baranggay at dumating na ang mga Kastila. Naitatag na ang siyudad
ng Maynila. At buhat noo'y marami ng tao sa Balintawak at sa Gagalangin. Ngunit ang mga tao sa dalawang pook na ito ay
naliligalig sa isang mahiwagang bagay. Kung buwan daw ng Mayo, lalu na kung mga gabing maliwanag ang buwan, may
mahiwagang tinig na naririnig ang nagsisipanirahan sa may pagitan ng ng dalwang nayong naturan. Ang tinig ay waring sa isang
babae at malambing daw na parang marahang bulong ng panggabing hanging humahalik sa mga dahon ng halaman. "Sumpa
kita! ...Sumpa kita!" ang winiwika raw ng tinig. Ngunit ang mga tao, kung minsa't sila'y nagbabantay, ay wala namang nakikita.
Napansin nila na ang waring nagmumula sa isang masukal na dako, na sinibulan ng dalawang puno ng halamang ang mga bulaklak
ay may kaliitan datapuwa't maputi, maraming talulot at ang iwing bango'y pambihira. Ganyan ang lagi nang nasasaksihan ng mga
tao roon kung buwan ng Mayo, taun-taon.

Sa di-kawasa'y naisipan nilang hukayin ang dalawang halamang iyon upang matuklasan ang hiwaga ng malambing na tinig at ang
kahulugan ng mga salitang sinasambit. Hindi naman sila gaanong naghirap. Nguni't ang kanilang pagtataka'y lalo pang nadagdagan
nang makita nilang ang dalwang puno ng mababangong halaman ay nagmumula sa mga bibig ng dalawang bungong hindi gaanong
nagkakalayo sa pagkakabaon, at nakakabit pa rin sa kalansay. Ngayo'y nanariwa sa alala ng mga matatanda ang kasaysayan ng
dalawang kapos-palad - Si Delfin at si Rosita. Samantala....

Ang kuwento'y nagkasalin-salin sa maraming bibig, at ang "Sumpa kita!" na inihahatid ng panggabing simoy sa pandinig ng mga
nagmamatyag ay naging "Sampaguita" , na siyang iningalan na tuloy sa mahalimuyak na bulaklak ng halamang tumutubo sa libing
ng magsing-irog.

Ang Alamat ng Rosas

Noong araw ay may isang magandang dalagang nagngangalang “Rosa,” na balita sa kanyang angking kagandahan, kayumian, at
kabaitan. Maraming nangangayupapa sa kanyang kagandahan. Ngunit ni isa sa mga ito ay hindi niya mapusuan.
Dahil ang gusto ni Rosa ay ang maglingkod sa Panginoon at sa pagtulong sa mga nangangailangan ng kanyang tulong. Ngunit si
Cristobal, isang mahigpit niyang mangingibig, ay di makapapayag na di mapasakanya ang dalaga, at ito’y nagtangkang agawin si
Rosa at dinala ito sa hardin.

Ngunit nananalangin si Rosa sa Panginoon at noon di’y siya’y naging bangkay. Sa takot ni Cristobal ay ibinaon niya ang dalaga sa
bakuran nito at saka siya lumayo sa pook na iyon upang di na magbalik kailanman.

Mula noon ay hindi na nakita ng mga taga roon si Rosa. Sa halip, sa bakuran nito ay may isang halamang tumubo na may bulaklak
ngunit paghawak sa tangkay nito ay mapapasigaw ka dahil sa talas ng tinik ng halamang hinahawakan. Dahil niloob ito ng
Panginoon na gawing bulaklak si Rosa na ang tangkay ay may mga tinik na tagapangalaga rito upang di-pagnasaang pupulin
lamang ng sinuman.

V. Kwento

Isa Dalawa Tatlo..

Isa. Dalawa. Tatlo... Patuloy sa pagkurap ang cursor sa aking harapan habang aking iniisip kung ano ang ginagawa ko dito sa blog
na ito. Bakit gusto kong magsulat ngayon? Sa sobrang dami ng mga pangyayari mula sa aking huling kwento, hindi ko na alam kung
alin sa mga iyon ang kabaha-bahagi sa inyo.

Maraming dumating, at marami ring lumisan. May mga nanatili, at may mga pasulpot-sulpot lang. Kung minsan, nakakatakot na
rin magpatuloy ng mga bagong cast members sa pelikula ng iyong buhay, lalo na kung malaking papel ang inatas mo sa kanila.
Hindi mo naman kasi alam na hindi pala nila gustong maging bida. Ekstra. Mas gusto pala nila ang maging ekstra. Ekstra sa piling
eksena sa buong pelikula. Isang mabilis na eksena. Sa sobrang bilis ay hindi mo dapat kurapan man lang, kung hindi ito ay hindi
mo masasaksihan.

Sabi nga ng Lolo ng Lola ko, “Lahat ng bagay ay may dahilan”. Sabi naman ng kumpare ng Lolo ng Lola ko, “Maiintindihan mo rin
sa takdang panahon”. Sabi naman ng kapitbahay ng Lolo ng Lola ko, "Ikaw bata ka, huwag mong pitasin ang Gumamela ko!". 

Sana nga tama sila. Gusto kong maintindihan ang kadahilanan ng mga pangyayari, kung kailan iyon, sana malapit na. Kasi
nakakapagod na rin mag-isip. Lalo na kung hindi mo alam kung ano ang dapat mong isipin.

Sa iyo. Sa iyo na nagbabasa nito. Bakit ka nandito? Huwag mong aksayahin ang oras mo sa pagbabasa nito. Gugulin mo ang oras
mo sa mga tao, bagay, hayop, paksa, at mga pangyayari sa paligid mo, na magpapasibol sa iyo. Hindi sa ganito – walang saysay,
walang kabuluhan, at walang maidudulot na kapaki-pakinabang  sa iyong pagkatao.

Umalis ka na!

Umalis ka na?

Umalis ka na.

Isa. Dalawa. Tatlo. Nakakamangha kung paanong nagagawa ng tatlong munting simbolong ito (! ? .) na isalarawan ang saloobin ng
isang tao.

Nakakapanibago. Ibang-iba na ang tema ng aking mga kwento kumpara noong ako’y nagsisimula pa lamang magsulat. Nais ko
sana’ng ibalik ang saya sa blog na ito. Nais lang. Balakin. Plano. Walang kasiguraduhan kung magkakatotoo.

Sa ngayon, pagkabilang ko ng tatlo, nakaalis ka na sa blog na ito.

Isa. Dalawa… 

Nakaw
Dapat mong maunawaan na ang mga bagay na hindi mo pansin, ay maaaring mahalaga sa iba at dahil dito, mas madaling mawala
sa iyo..
Karaniwan nating iniingatan ang mga bagay na pinakamahalaga para sa atin, ngunit hindi ba't dapat nating mas ingatan ang ating
pag-aari na mas mahalaga sa iba?

Kung ano ang mahalaga para sa'yo ang karaniwan mong iniingatan. Ang atensyon mo ay ukol lamang rito at wala nang iba pa.
Nangangamba ka na maaring ito'y mawala sa'yo sakaling malinga ka at panandaliang magpabaya.

Ngunit hindi ba't mas madaling nakawin ang mga bagay na kinaliligtaan? Mas madaling nakawin ang mga bagay na hindi
binabantayan. Mas madaling nakawin at sa katotohanan, ang pangyayari ay hindi mo man lamang mapapansin.

Kung pagdaka'y ikaw ay mapalingon, maiisip mo ba na ikaw ay ninakawan nga kung ang nawala ay hindi naman mahalaga para
sa'yo umpisa pa lamang?

Magiging kawalan ba kapag ang isang bagay na walang halaga para sa'yo ay ninakaw ng iba?

Ngayon ano nga ba ang dapat bigyan ng wastong pagpapahalaga? Ang mahalaga sa iyo o ang mahalaga sa iba?

Sukli

Sa buhay, hindi lahat ay sakto. Hindi lahat ng pangyayari, humuhusto sa plano mo. Kung minsan ay sobra. Kung minsan ay kulang.
Ano nga ba ang mas mainam - ang makatanggap ka ng kapos, o ng higit sa iyong inaasahan?

Alin man sa dalawa ay nakakadismaya pa rin, hindi ba? 

Kung sakaling hawak mo naman ang pagpili, ano ang iyong ibibigay kung hindi wasto?

Ang kulang kung kaya't kulang ay hindi sapat. Hindi nito kayang abutin ang tayog ng kanyang inaasahan. Hindi siya kailanman
magiging kuntento. Uhaw at gutom ang magiging bunga nito pagtagal-tagal. Hindi ka dapat magbigay ng kulang sa inaasahan.
Walang sinuman sa mundong ito ang magiging masaya sa kulang.

Kaya mo bang ibigay ang sobra pa sa kanyang inaasahan? Tama ba ang higitan mo ang kanyang hinihingi? Sa una'y maaaring lubos
nga ang kaligayahan ngunit, darating rin ang panahon na mapupudpod ka rin. Mapapagal ka rin sa pagbibigay ng labis. Lalo na
kung hindi naman niya ito matumbasan.

Hindi niya kayang tumbasan ang sobra. 'Pagkat pinili pala niya ang magbigay ng wasto - na kahit wasto ay kulang pa rin para
sa'yo, sapagkat labis ang iyong ibinigay.

Hindi lahat ng labis ay may sukli.

Ang Nakaraan

Ang nakaraan ay dapat nang kalimutan. Wala itong magandang maidudulot sa sitwastong nakapalibot sa iyo sa kasalukuyan.

Katanggap-tanggap nga ang magbalik-tanaw paminsan-minsan ngunit, kung ang pagsilip mong muli sa iyong nakalipas ay may
kasamang panghihinayang at pagsisisi, anong buti ang iyong matatamo rito? Hindi mo maaaring pagsamahin ang iyong nakaraan sa
buhay na mayroon ka na ngayon. Maguguluhan ka lamang at masisira ang iyong mga diskarte dahil sa multo ng mga nagdaang
panahon.

Baunin mo na lamang ang mga aral na napulot mo mula sa iyong mga karanasan.  Ito na marahil ang pinakamainam na gampanin
ng nakaraan sa buhay. Huwag mo nang tawirin pa ang tulay patungo sa nakalipas. Marupok na ito.

Ang paglalakbay sa buhay ay pasulong. Malimit ay napapalingon tayo sa ating likuran, ngunit hindi ibig sabihin nito ay ihihinto na
natin ang paghakbang.

Ina Ina Bakit niyo ko ginawa?

Ina, ina, bakit mo ako ginawa?... Ito ang tanong ni Michael, isang walong taong gulang na batang lalaking lansangan sa kanyang
ina. Ina bakit ninyo ako ginawa?

Ina bakit ninyo ako ginawa? Umiiyak-iyak si Michael nang aking ininterbyu noong Miyerkules ng hapon tungkol sa kanyang buhay
kung bakit siya isang palaboy. Dapat sana ay nasa paaralan siya sa mga oras na iyon.

Ina bakit ninyo ako ginawa? Bakit ninyo ako pinapabayaan? Hindi ninyo ba ako mahal?
Nasaan na kayo ni itay?

Si Michael ay isang palaboy. Madalas siyang makikita sa labas ng MSU-IIT na nakikipagtakbuhan sa mga kapwa palaboy at minsan
sa mga mag-aaral ng nasabing unibersidad sapagkat hinihipo-hipo niya ang mga babaeng mag-aaral kapag hindi ito nagbigay ng
pera. Akala mo'y nakikipaglaro siya sa mga mag-aaral sapagkat may dalang tawa at ngiti kapag siya'y hinahabol. Ikaw'y magtataka
kung kilala ba ng mga babaing ito ang batang si Michael. Minsan din ay kalaro niya ang mga kapwa bata na tila'y walang problema
sa buhay. Mga batang musmos na dapat ay nasa paaralan nagbabasa at nag-aaral para sa kanilang kinabukasan.

Iniwan si Michael ng kanyang ina at ang lola at lolo na lang ang nag-aalaga sa kanya. Ang kanyang ina ay sinasabing nag-aabroad
bilang domestic helper ngunit hindi na ito nakabalik sa kanilang bahay. Ang ama naman niya ay iniwan sila ng kanyang ina noong
nalaman buntis ito at hindi na nagpakita. Kaya tanong ni Michael, Ina bakit ninyo ako ginawa?

Ina bakit ninyo ako ginawa? Minsan tanong ng bata kung mahal ba nila siya. Sa mga oras na siya'y ginawa ay naisip ba nila ang
hirap na kanilang papasukin. Mula sa mga ngiti at sarap, naisip man lang ba nila kung gaano ito ka sarap ay siya ring kahirap
kapag siya'y lumabas na? Napag-usaupan ba nila ang magiging kinabukasan ng batang naghahanap ng aruga ng isang ama't ina?
Mga tanong ng isang bata na nandiyan lamang sa kanyang isipan at sa kanyang pusong sugatan.

Paano na lang ang sinabi ni Rizal na "Ang Kabataan ang pag-asa ng bayan" kung patuloy at mayroong mga magulang na
pinababayaan ang kanilang mga anak. Ano na lang ang magiging kinabukasan ng mga batang walang kasalan at nadamay lamang
sa mga hangal na magulang. Kung hindi man lang magagawa ng mga magulang ang kanilang tungkulin para sa kanilang mga anak,
ang mabuti siguro'y huwag ninyo na lang buhayin ang inyong magiging anak . Dahil mahirap ang kanilang sitwasyon at mahirap na
lumaki na walang mga magulang na mas masakit pa sa isang hiniwang bawang.

Ina, bakit ninyo ako ginawa?

VI. Talambuhay ng mga Bayani

Juan Luna

Si Juan Luna y Novicio (23 Oktubre 1857-7 Disyembre 1899) ay isang Pilipinong pintor at bayani. Kilala siya para sa kanyang
larawang Spoliarium, isang dibuho ng pagkaladkad ng mga bangkay ng mga natalong gladyator sa Colosseum sa Roma. Ang
nakakabagbag-damdaming eksenang ito ay maaring itulad sa mga kasawian ng mga Pilipino sa ilalim ng Espanya.

Ipinanganak siya sa Badoc, Ilocos Norte, ikatlo sa pitong anak nina Joaquin Luna at Laurena Novicio. Lumipat ang pamilya sa
Maynila noong 1861 upang makakuha ng mabuting edukasyong ang mga anak. Nagkainteres si Luna sa pagpipinta dahil sa
impluwensya ng kanyang kuya Manuel, na magaling na pintor.

Nag-aral si Luna sa Ateneo de Manila, at pagkatapos sa Escuela Nautica. Naging manlalakbay-dagat siya. Sa pamamgitan nito,
nakita niya ang magagandang tanawin sa Hongkong, Amoy, Singapore, Batavia, at Colombo. Kapag nasa Maynila siya nagpapaturo
pa rin siya kay Lorenzo Guerrero ng pagpipinta. Pumasok siya sa Academia de Dibujo Y Pintura sa Maynila ngunit ipinaalis,
marahil dahil ang kanyang estilo ay hindi umaayon sa kagustuhan ng kanyang maestro. Noong 1877, sa rekomendasyon ni
Guerrero, pinaaral siya ng kanyang magulang sa Escuela de Bella Artes sa Madrid. Subalit, hindi niya nagustuhan ang paraan ng
pagturo rito. Noong nakilala niya ang pintor na si Don Alejo Vera, umalis siya sa eskwela upang maging aprentis niya.

Noong 1881 nanalo siya ng gintong pilak para sa kanyang dibuhong La Muerta de Cleopatra sa pandaigdig na kumpetisyon na ang
Exposicion Nacional de Bellas Artes sa Madrid. Dahil dito naging pensionado siya ng Ayuntamiento ng Maynila sa kondisyon na
gumawa siya ng larawan para sa kanila. Ilang taong lumipas bago natapos niya ito - ang El Pacto de Sangre. Noong 1884, ang
kanyang Spoliarium ay nagwagi ng isa sa tatlong gintong medalya sa Exposicion Nacional de Bellas Artes para sa taong iyon. Ang
kanyang dalawang lahok sa Exposicion ng 1887, La Batalla de Lepanto at Rendicion de Granada at nagwagi rin.

Noong 1885, lumipat siya sa Paris at nagbukas ng studio roon. Noong 1886, pinakasalan niya si Maria Paz Pardo de Tavera, ang
kapatid ng kanyang mga kaibigang sina Felix at Trinidad Pardo de Tavera. Nagkaroon sila ng dalawang anak nila subalit isa ay
namatay habang sanggol pa. Pagkalipas ni ilang taon, sinuspetiya ni Luna na may kalaguyo ang asawa niya, kaya noong 1892,
pinatay niya ang kanyang asawa, kasama ng kanyang ina, dahil sa kanyang pagselos. Idinetermina ng korte na ito ay ginawa niya
habang samantalang baliw at sa gayon walang sala siya. Bumalik si Luna sa Madrid kasama ng iisa niyang buhay na anak, si
Andres.

Bumalik siya sa Pilipinas noong 1891 at idinakip siya kasama ng kanyang kapatid na si Antonio Luna noong 1896 at ikinulong sa
Fort Santiago dahil sila ay sinususpetiyang taga-oraganisa ng rebolusyon ng mga Katipunero. Noong pinalaya siya noong 27 Mayo
1897, bumalik siya sa Europa. Sa pamahalaang rebolusyunaryo ni Emilio Aguinaldo, isa siya sa piniling maging bahagi ng
delegasyon para sa negosasyon sa pagkilala ng Paris at Amerika sa bagong republika.

Nang pauwi na siya sa Pilipinas, tumigil siya sa Hong Kong, kung saan inatake siya sa puso at namatay.

Pagkalipas ng ilang taon, ang kanyang huling obrang Peuple et Rois na nakumpleto niya noong 1889 ay ikinunsiderang
pinakamahusay na lahok sa Universal Exposition sa Saint Louis sa Amerika.

Dr. Jose P. Rizal

MAITUTURING na nagmula sa may kayang pamilya ang ating pambansang

bayaning si Dr. Jose Rizal. Ang kanyang amang si Don Jose ay isang
magsasaka ng tubo, at katiwala ng malawak na lupain. Samantalang ang
kanyang inang si Donya Teodora ay may mataas na pinag-aralan na bihira sa
kababaihan noong panahong iyon.

Ang pamilya Rizal ay nakatira sa kongkretong bahay na may malawak na

hardin, pribadong aklatan, kung saan matatagpuan ang daan-daang
kolek-siyon ng aklat. Bagaman at maraming kapatid na babae si Jose o
Pepe na maaaring mag-alaga sa kanya, kumuha pa ang kanyang ama ng
yaya na siyang nag-alaga sa kanya.

Si Donya Teodora naman ang sumubaybay sa panimulang edukasyon ng

batang Rizal. Tinuruan niya itong magbasa, magdasal, at magrosaryo.
Kalaunan ay kumuha rin ng pribadong tagapagturo ang kanyang mga
magulang para magturo sa pagbabasa, pagsulat, gayundin sa pag-aaral ng
Latin.

Dahil sa pagkakaroon ng maraming aklat sa bahay at paghikayat ng kanyang

mga magulang kung kaya't labis na nagkahilig ang batang si Pepe sa higit
pang pag-aaral at pagkatuto hanggang sa mga huling bahagi ng kanyang
buhay. Siyam na taong gulang si Jose nang dalhin siya ng kanyang ama sa
Binan, Laguna, upang ipagpatuloy ang kanyang pormal na pag-aaral.

Hindi maganda ang karanasan ni Rizal sa paaralang iyon, anupa't naisulat

niya sa kanyang tala-arawan ang pagkakatanggap ng palo mula sa kanyang
guro na may istriktong pamamaraan ng pagtuturo. Sa kabila ng kanyang
pagiging mabuting bata, bihira ang araw na hindi napapalo ang kanyang mga
palad.

Ayaw ni Rizal sa gayong paraan ng pagtuturo, at ito ay nabanggit niya sa

kanyang nobelang Noli Me Tangere, na tumutukoy sa hindi magandang
epekto ng ganoong paraan sa asal at isipan ng mga bata. Aniya, imposible
ang makapag-isip nang maayos sa harap ng patpat na pamalo at latigo, at
matatakot maging ang isang batang matalino.

Noong 1872, nagpatala si Rizal sa Ateneo Municipal para sa digri sa Batselor

sa Sining. Ang kakaibang espiritu ng kumpetisyon at personal na disiplina ay
nagpaibayo sa panibagong interes para siya ay lalong pang matuto.
Ang kanilang klase ay hinati sa dalawang grupo. Ang unang grupo ay tinawag
na Romano samantalang ang ikalawa ay tinawag na Carthaginian. Ang mga
miyembro ng grupo ay inihahanay sa kanilang tagumpay sa kanilang
pang-araw-araw na leksiyon.

Nagsimula si Rizal sa grupong Carthaginian na nasa hulihan ng talaan, pero

makaraan ang isang buwan, siya ay tinanghal na emperador at ginawaran ng
estampita. Nagtamo rin siya ng mga medalya at pagkilala dahil sa kanyang
termino at nananatiling tumatanggap ng markang pinakamahusay sa halos
lahat ng kanyang mga aralin.

Nang lumaon ay nag-aral siya ng medisina sa Unibersidad ng Santo Tomas

kasabay ng pag-aaral niya ng surveying sa pagtuturo ng mga Heswita. Nang
siya ay 17 taong gulang ay nagtungo siya sa Espanya upang mag-aral sa
Universidad Central de Madrid. Noong 1885 ay pareho niyang natapos ang
kursong medisina at pilosopiya.

Dahil sa espiritu ng liberalismo sa Europa kaya't mas lumawak ang kanyang

interes. Nag-aral siya ng iba't ibang lengguwahe, naglakbay sa maraming
bansa, kasabay ng kanyang aktibong kampanya para sa reporma sa
Pilipinas. Isinulat niya ang isa pang nobela, ang El Filibusterismo at nagsalin
ng Sucesos de las Islas Filipinas, kung saan kanyang itinuwid ang mga
pagkakamali sa nakatalang kasaysayan ng Pilipinas. Nagbigay din siya ng
mga kontribusyon sa La Solidaridad, ang pahayagan ng mga repormistang
Pilipino sa Espanya.

Nang siya ay magbalik sa Pilipinas noong 1892, ipinatapon siya sa Dapitan

ng pamahalaang Espanyol, dahil sa umano'y pag-iingat ng mga subersibong
papeles. Papunta siya sa Cuba upang magsilbi bilang boluntaryong doktor
nang sumiklab ang rebolusyon sa Pilipinas. Hinuli siya at kinasuhan ng
rebelyon at sedisyon.

Noong Disyembre 3, 1896, binaril siya sa Luneta. Ayaw ni Rizal na barilin

siya nang nakatalikod kagaya ng isang traydor, pero hindi pinayagan ang
kanyang hiling na barilin na nakaharap sa firing squad. Sa oras ng
eksekyusyon, nang marinig ni Rizal ang mga putok, ay ipinihit niya ang
kanyang katawan. Bumagsak siyang patihaya, paharap sa sumisikat na araw
sa umagang iyon ng Disyembre - kagaya ng isang kagalang-galang na tao na
dapat na pagkilala sa kanya.

Apolinario Mabini

Noong siya ay bata pa, nagpakita na siya ng hindi pangkaraniwang talino at pagkahilig sa pag-aaral. Sa Maynila noong 1881,
nakamit niya ang isang partial scholarship na nagbigay-daan upang makapag-aral siya sa Kolehiyo ng San Juan de Letran. Natapos
niya ang kanyang Batsilyer sa Sining noong 1887. Nag-aral din siya ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas mula 1888
hanggang 1894.
Buhay

Noong 1893, isa siya sa mga bumuhay ng La Liga Filipina na siyang nagbibigay-suporta sa Kilusang Pang-reporma.

Noong taong 1896 naman, nagkaroon siya ng matinding sakit na nagdulot sa kanya na maging paralitiko habambuhay. Hinuli siya
ng mga gwardiya sibil noong 10 Oktubre 1896, dahil sa pagkakaroon niya ng koneksyon sa mga repormista. Sumailalim siya sa
house arrest sa ospital ng San Juan de Dios at nang kinalaunan ay pinalaya na rin dahil sa kanyang kondisyon.

Nang bumalik sa Pilipinas si Emilio Aguinaldo noong 19 Mayo 1898, pinasundo niya si Mabini sa Laguna at matapos ang kanilang
pagpupulong noong 12 Hunyo 1898, si Mabini ay naging punong tagapayo ni Aguinaldo.

Isa sa mga pinakamahalagang rekomendasyon ni Mabini ay ang pag-aalis ng Diktadurya ng pamahalaan ni Aguinaldo at ang
pagpapalit nito sa isang rebolusyonaryong pamahalaan. Nagsilbi rin siya sa kabinete ni Aguinaldo bilang Pangulo ng Konseho ng
nga Kalihim at bilang Kalihim ng Ugnayang Panlabas. Isa pa sa mga importanteng dokumento na kanyang nagawa ay ang Programa
Constitucional de la Republica Filipina, isang konstitusyon na kanyang iminungkahi para sa Republika ng Pilipinas. Ang
introduksyon sa balangkas ng konstitusyong ito ay ang El Verdadero Decalogo, na isinulat upang gisingin ang makabayang diwa ng
mga Pilipino.

Nang sumiklab ang gyera sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano, tumakas si Mabini papuntang Nueva Ecija at nadakip ng mga
Amerikano sa Cuyapo noong 10 Disyembre 1898. Nanatiling bilanggo si Mabini hanggang 23 Setyembre 1900. Nanirahan siya sa
isang maliit na dampa sa Nagtahan, Maynila, at kumikita sa pamamagitan ng pagsusulat sa mga lokal na pahayagan. Ang artikulo
niyang El Simil de Alejandro ay nagdulot sa kanyang muling pagkadakip at pagkatapon sa Guam kasama ang iba pang mga Pilipino.
Habang nasa Guam, naisulat niya ang La Revolucion Filipina.

Emilio Jacinto

Si Emilio Jacinto ay isang rebolusyonaryong Pilipino noong panahon ng Himagsikan (1896) na naging isa sa mga magagaling na
lider ng Katipunan. Ang kanyang katalinuhan ay napakinabangan noong panahon ng rebolusyon. Siya ang tinaguriang "Utak ng
Katipunan". Siya ang nagsulat ng Kartilya ng Katipunan at nag-edit ng Kalayaan--ang dyaryo na ginamit ng Katipunan sa
pagpapamahagi ng impormasyon.

Siya ay isinilang noong Disyembre 15, 1875 sa Trozo, Maynila. Ang kanyang mga magulang ay sina Mariano Jacinto at Josefa Dizon.
Solong itinaguyod ng ina ni Emilio bilang isang kumadrona ang buhay nila mula nang mamatay ang kanyang ama. Dahil sa
kahirapan, si Emilio ay tumira sa kanyang tiyuhin. Si Emilio ay nag-aral sa Colegio de San Juan de Letran at kumuha ng abogasya
sa Unibersidad ng Santo Tomas subalit ito ay natigil nang siya ay sumapi sa Katipunan noong 1896.

Sa edad na 19, siya ay naging isa sa mga pinuno ng Katipunan at naging tagapayo, kalihim at piskal ni Andres Bonifacio. Nang
mamatay si Bonifacio, ipinagpatuloy ni Jacinto ang paglaban sa mga Kastila bagamat hindi siya sumali sa puwersa ni Emilio
Aguinaldo. Sa isang sagupaan sa Majayjay, Laguna, si Jacinto ay lubhang nasugatan at binawian ng buhay sa sakit na malaria
noong ika-16 ng Abril, 1899 sa edad na 23.

Gregorio Del Pilar

Si Gregorio del Pilar ay ang pinakabatang heneral na lumaban sa Digmaang Pilipino-Amerikano. Siya ay isinilang sa Bulakan,
Bulakan noong Nobyembre 14, 1875 kina Fernando del Pilar at Felipa Sempio.

Si del Pilar ay unang nag-aral kay Maestro Monico at pagkatapos ay nagpatuloy sa paaralan ng mananagalong na si Pedro Serrano
Laktaw. Nag-aral siya sa Ateneo Municipal noong 1880 at tumira sa bahay ng kanyang tiyo na si Deodato Arellano kung saan
sinasabing itinatag ang Katipunan. Sa murang isipan ni del Pilar natimo ang mapanganib na mensahero ng mga propagandista.
Noong Marso 1896, nagtapos siya sa Ateneo sa kursong Bachiller en Artes, binalak niyang magturo subalit sumiklab ang
Himagsikan.

Sa murang gulang sumapi siya sa Katipunan. Naging pinuno ng maghihimagsik at sumanib siya sa tropa ni Col. Vicente Enriquez
kung saan napalaban siya sa Kakaron de Sili at bunga ng maigting na pagtatanggol siya ay nahirang bilang tinyente sa gulang na
19. Ginawa siyang heneral ng isang brigada sa gulang na 22. Ang pagsalakay niya sa Paombong, Bulakan at Quingwa (ngayon ay
Plaridel, Bulakan) ang nagpatanyag sa kanya. Napahanga niya si Aguinaldo at itinaas siya bilang tinyente kung saan pinalaya niya
ang lalawigang ito. Nang mamatay si Hen. Antonio Luna si del Pilar ang humalili sa maliit na hukbo ni Aguinaldo. Nang tinugis sila
ng mga Amerikano sa Pasong Tirad noong Disyembre 2, 1899, nagpaiwan siya upang abangan ang mga kaaway habang tumatakas
si Aguinaldo. Napatay siya at ang kanyang mga tauhan sa pagtatanggol ng Pasong Tirad.

Marcela Agoncillo

Si Marcela Mariño Agoncillo (Hunyo 24, 1860 - Mayo 30, 1946) ay isa sa mga gumawa ng unang watawat ng Pilipinas. Ito ay
ginawa sa Hong Kong, sa tulong ni Delfina Herbosa de Natividad, ang isang pamangking babae ni Jose Rizal. Si Marcela ay
kinikilalang "Ina Watawat ng Pilipinas".
Siya ay kinasal kay Felipe Agoncillo, ang naging kinatawan sa negosasyon sa Paris, na humantong sa Treaty of Paris na nagtapos
ng Digmaang Espanya-Amerika.

Si Marcela, na ipinanganak sa Taal, Batangas, ay anak nina Francisco Mariño at Eugenia Coronel. Ang kanyang mga magulang ay
nakilalang mayaman at relihiyoso. Bilang isang bata, siya ay tinaguriang pinakamaganda sa Batangas. Siya ay tinawag na
"Roselang Hubog", isang birhen na nakaluklok sa simbahan ng bayan. Ayon sa ilang mga kuwento, may mga taong naghihintay sa
kanya sa patyo ng simbahan tuwing umaga kapag siya ay lumalabas kasama ang isang kasambahay o isang kamag-anak upang
magsimba.

Kilala sa pagiging strikto, dinala siya ng kanyang mga magulang sa isang kumbento na kilala dahil sa mahihigpit na alituntunin. Sa
Sta. Catalina College ng Dominican Nuns sa Intramuros, Maynila siya nagtapos ng kanyang elementarya at sekundaryong
edukasyon. Sa kolehiyo, natuto siya ng Espanyol, musika, sining at mayuyuming asal. Siya rin ay isang magaling na mangaawit at
lumitaw ang kagalingang ito sa ilang mga sarsuwela sa Batangas.

Si Marcela ay ikinasal sa isang hukom, Don Felipe Agoncillo, isang mayamang rebolusyonista at ang unang Filipinong diplomata, na
mula rin sa isang kilalang pamilya sa Taal. Parehong nalalapit ang dalawa sa edad 30 nang sila ay ikinasal. Pagkatapos ng kasal, si
Marcela ay lumipat mula Taal papuntang Maynila, kung saan sila tumira ng magkasama sa Malate. Nagkaroon sila ng anim na anak
na babae: Lorenza, Gregoria, Eugenia, Marcela, Adela (namatay at 3), at Maria. Si Gregoria ang unang Filipina na nagtapos sa
Oxford University. Karamihan sa kanyang mga anak ay pinili ang pagtuturo at walang isa sa kanila ang ikinasal. Marcela ang nag-
alaga sa lahat ng kanyang anak hanggang sa sila ay lumaki.

Tuwing Huwebes, ang pamilya ay nagkakawang-gawa, kung kailan may mga mahihirap ang nagtitipon sa kanilang garahe upang
humingi ng limos. Ang pamilya ay nagbibigay ng isang supot ng bigas at pera, at walang isa sa mga pumunta na umuuwing walang
dala.

Pagkatapos ng kanilang boluntaryong pagalis sa Pilipinas, bumisita si General Emilio Aguinaldo sa bahay ng mga Agoncillo sa Hong
Kong matapos pumirma ng kasunduan ng Biak-na-Bato noong Disyembre 14, 1897. Hiniling ni Aguinaldo kay Marcela na tumahi ng
isang bandila ayon sa kanyang disenyo. Para kay Aguinaldo, ang disenyong ito ay kakatawan sa mithiin ng lahat ng mga Pilipino.
Agad-agad na tinatawag ni Marcela ang kanyang panganay na anak na si Lorenza, at ang pamangking babae ni Jose Rizal na si
Delfina Herbosa de Natividad, upang makatulong sa kanya.

Ang watawat ay ginawa mula sa pinong sutla na binili ni Marcela sa Hong Kong. Ito ay naka-burda sa kulay ginto, may asul at
pulang parihaba, at puting tatsulok na may araw at tatlong bituin. Ito ay naging kilala bilang "ang watawat ng araw at ang mga
bituin". Ito ay natapos sa loob ng limang araw, sa pamamagitan ng isang mahirap na proseso. Sina Marcela, Lorenza at Delfina ay
nagtrabaho nang mano-mano sa tulong ng isang makina. Kinailangang ulitin muli ang watawat kapag ang guhit ng sinag ng araw
ay hindi nailalagay sa tamang direksyon. Ang kanilang mga mata at mga kamay ay nahirapan dahil sa mahabang trabaho.

Ang watawat ay personal na inihatid ni Marcela kay Aguinaldo, na siya namang dinala niya sa pagbalik sa Maynila. Ito ay
iwinagayway mula sa bintana ng bahay ni Aguinaldo sa Kawit, Cavite sa panahon ng pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas noong
Hunyo 12, 1898. Hindi nasaksihan ni Marcela ang unang pagpapakita sa publiko ng bandila dahil siya'y kailangang manatili sa
kanyang asawa, na noon ay nasa Hong Kong pa rin.

Ang mga pamilyang Agoncillo ay bumalik sa Maynila matapos dumating ni Don Felipe mula sa kanyang mga diplomatikong gawain
sa ibang bansa. Ito ay matapos rin ng pagkabigo ng Unang Republika ng Pilipinas at ang pagtatatag ng rehimeng Amerika. Ang
pamilya ay nanatili sa kanilang bahay sa Malate. Nang mamatay si Don Felipe, si Marcela at ang kanyang anak ay nagdusa sa
gutom dahil hindi sapat ng suplay ng pagkain, tubig at iba pang mga pangangailangan. Ang kanilang sitwasyon ay lalong naging
mahirap sa panahon ng pananakop ng mga Hapon. Lumipat sila sa Taal nang masunog ang bahay nila sa Maynila. Matapos ang
Digmaan ng Maynila noong 1945, ang kalusugan ni Marcela ay patuloy na lumala. Siya ay patuloy pa ring nagluksa sa namatay na
asawa, dahilan upang itago ng kaniyang mga anak ang mga bagay na nagpapaalala sa kanilang ama. Noong May 30, 1946, siya ay
namatay sa edad na 86. Ang kanyang mga labi ay dinala mula Taal hanggang Maynila at inilagay sa tabi ng kanyang asawa sa
Catholic Cemetery ng La Loma.

Miguel Malvar

Si Heneral Miguel Malvar ay isang heneral na namuno sa sandatahang hukbo ng Pilipinas noong panahon nang pananakop ng mga
Amerikano at sa panahong pinatapon si Heneral Emilio Aguinaldo sa Hong Kong. Siya ay tinaguriang kahuli-hulihang heneral na
sumuko sa hukbo ng mga Amerikano.

Ipinanganak si Malvar noong ika-27 ng Setyembre, taong 1865 sa Santo Tomas, Batangas. Ang kanyang ama ay si Maximo Malvar,
isang mayamang magsasaka ng palay at tubo, at ang kanyang ina ay si Tiburcia Carpio. Ang tagumpay ng kanyang ama sa
pagsasaka ang nagdulot kay Malvar kasama ng kanyang mga kapatid na magkaroon ng edukasyon. Dahil sa edukasyong ito,
umunlad din si Malvar, nakapag-asawa at nabiyayaan ng anak.

Sa kalagitnaan ng taong 1890 ay sumiklab ang rebolusyon. Bumuo at namuno si Malvar sa isang hukbo kasama ng lider ng
rebolusyon na si Emilio Aguinaldo. Ngunit dahil hinarap ang hukbo ng isang makapangyarihang sandatahang lakas, napilitan ang
mga katipunero na pirmahan ang kasunduan sa Biak-na-Bato, kung saan sumuko sila kapalit sa halagang 800,000 piso at
pagpapatapon ni Aguinaldo sa Hong Kong noong 1897.

Noong 1898, sumiklab ang digmaang Spanish-American. Hiningi ni Admiral George Dewey ang tulong ni Aguinaldo at ng mga
rebolusyonaryo upang tulungan sila sa “Philippine Campaign”. Nagsimulang muli ang rebolusyon. Matagumpay na pinalaya si
Malvar sa kamay ng mga Espanyol, kasama ng kanyang Batangas Brigade, ang Tayabas noong Hunyo 15, 1898 matapos ang
dalawang buwang pakikipaglaban. Hindi nagtagal ay natalo ang mga Espanyol. Ngunit ang tagumpay laban sa mga Espanyol ay
sadyang napakabilis lamang sapagkat noong ika-4 ng Pebrero taong 1899, sumiklab muli ang digmaang Filipino-Amerikano at
namunong muli si Malvar sa pakikipaglaban sa bagong kaaway.

Sa pakikipagtunggali laban sa mga Amerikano, lumiit ang tsansa ng tagumpay ng tropa ni Malvar at hindi nagtagal, naghiwa-
hiwalay sila sa isang hukbong gerilya. Ang pagbabago ng taktikang ito ay hindi naging matagumpay kumpara noong digmaan laban
sa mga Espanyol. Nagapi si Aguinaldo, na siyang nagbunsod kay Malvar na pamahalaan ang lahat ng puwersyang rebolusyon. Sa
bagong pamumuno, sinimulan ni Malvar ang bagong taktika ng pag-atake sa mga bayang sinasakop ng mga Amerikano.

Nagtagumpay sila sa paraang ito ngunit dumating si J. Franklin Bell. Inagaw nito ang Batangas sa pamamagitan ng “scorched
earth tactics” na siyang nagbunga ng mabigat na pasanin para sa mga gerilya at maging sa mamamayan. Nakita ni Malvar ang
posibleng kahahantungan ng mga Pilipinong walang kinalaman kung ipagpapatuloy pa ang digmaan. Nagdesisyon siya kasama ng
buong hukbo na sumuko sa mga Amerikano.

Namatay siya noong Oktubre 13, 1911 at tinaguriang ang huling Pilipinong heneral na sumuko sa hukbong Amerikano

Noong ika -2 ng Enero, taong 2008, naghain si Rep. Rodolfo Valencia ng Oriental Mindoro ng Panukalang Batas Blg. 2594, upang
ideklara si Miguel Malvar bilang pangalawang pangulo ng Pilipinas. Sinasabi niyang nagkakamali ang mga manunulat ng kasaysayan
ng Pilipinas sa pagsasabing si Manuel L. Quezon ang pangalawang pangulo ng republika na namuno matapos kay Heneral Emilio
Aguinaldo.

Ayon sa kanya, nararapat na ideklara si Miguel Malvar bilang pangalawang pangulo sapagkat siya ang namuno ng rebolusyong
gobyerno matapos magapi noong ika-23 ng Marso, 1901 at maipatapon sa Hong Kong si Heneral Emilio Aguinaldo.

Teodora Alonzo

Si Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos (9 Nobyembre 1827 – 16 Agosto 1911) ay ina at unang guro ng pambansang bayani
na si Jose Rizal.

Si Teodora ay ikalawa sa mga anak nina Lorenzo Alonzo at Brijida de Quintos. Ang kaniyang ama ay naging kapitan ng munisipyo
ng Biñan, Laguna, kinatawan ng Laguna sa Kortes ng Espanya, kasapi ng isang samahan ng mga Katoliko sa Isabela, at agrimensor.
Ang kaniyang ina naman ay galing din sa prominenteng pamilya. Siya ay nakapag-aral sa Kolehiyo de Santa Rosa.

Ang kanilang apelyido ay pinalitan ng Realonda, alinsunod sa kautusan ni Gobernador Narciso Calaveria noong 1849.

Sa murang edad na dalawampu, si Teodora ay ikinasal kay Francisco Mercado na mula sa Biñan, Laguna. Sila ay nanirahan sa
Calamba, Laguna., at biniyayaan ng labing isang anak. Saturnina, Paciano, Narcisa, Olympia, Lucia, Maria, Jose, Concepcion,
Josefa, Trinidad, at Soledad. Si Teodora ang kauna-unahang guro ng kanilang mga anak, bago ito ipinadala sa Maynila upang mag-
aral, si Jose ay nagtungo sa Europa upang magpakadalubhasa. Siya rin ang naging inspiration at dahilan kung bakit kumuha ng
medisina si Jose, upang magamot at maibalik ang kaniyang paningin. Maging si Teodora ay hindi nakaligtas sa pagmamalupit ng
Kastila. Maka-ilang beses siyang nakulong sa mga kakatwa at hindi mahalagang kaso. Una siyang nakulong sa bintang na nilason
niya ang kapatid ng kaniyang asawa. Ipinagtanggol siya ng dalawa sa maga-galing na abogado na nagmula pa sa Maynila, at
napawalang-sala makalipas ang dalawa at kalahating taong pagkakabilanggo. Nang ipag-utos ng mga Kastila na palitan ang
apelyido ng bawat Filipino, isa ang kaniyang pamilya na tumutol at bilang parusa, siya ay pinaglakad siya nang mahigit 50
kilometro mula ng Calamba hanggang Sta. Cruz, Laguna. Napilitang lumipat ng Maynila ang kaniyang pamilya ng magkaroon ng
hidwaan ang Dominiko at ang Filipino sa Laguna.
Noong 1891, nakasama niya si Jose nang madestiyero ito sa Dapitan at magtungo sa Hong Kong. Nang malaman niyang ang
kaniyang anak ay papatawan na ng parusang kamatayan, siya ay nagtungo sa Maynila upang bisitahin ang asawa at makiusap sa
gobernador, ngunit nabigo sa kaniyang layunin.

Sa dami ng hirap at sakit ng kaloobang dinanas, inalok ng lehislatura ng Filipinas si Teodora ng pensyon bilang pagkilala sa
kaniyang mga naging ambag sa bayan. Magalang niyang tinanggihan ang alok at sinabing “Ang aking pamilya ay kailanman hindi
nagmahal sa bayan dahil lamang sa salapi. Kung ang ating pamahalaan ay maraming pondo at hindi alam kung saan dapat
gamitin, mas mainam sigurong bawasan na lang ang buwis.”

Melchora Aquina

Si Melchora Aquino (kapanakan Enero 6, 1812, kamatayan Marso 2, 1919) o Tandang Sora ay hindi nagkaroon ng pagkakataong
mag-aral subalit kung pakikipagkapwa tao ang pag-uusapan ay nasa kanya na ang mga katangiang maaring ituro ng isang guro sa
paaralan. Siya ay may isang maliit na tindahan sa Balintawak. Tinagurian siyang Tandang Sora, sapagkat matanda na siya noong
sumiklab ang himagsikang pinamumunuan ni Andres Bonifacio noong taong 1896.

Siya ay ikinasal kay Fulgencio Ramos, isang cabeza de barrio ay may anim na anak. Namatay si Ginoong Ramos noong pitong taong
gulang pa lang ang kanilang bunsong anak. Mula noon siya na ang nagtaguyod sa buong pamilya at hindi muling nagpakasal.

Noong Agosto, 1896, ang kalupitan ng mga Kastila ay lalong tumindi dahil sa pagkakatuklas ng nalalapit na paghihimagsik ng mga
katipunero ni Andres Bonifacio. Maraming mamamayan ang hinuli at pinahirapan at pilit na pinagtatapat ng tungkol sa mga lihim
ng Katipunan. May mga nakatakas at sa kagubatan nakapagtago at dito nila nakatagpo si Tandang Sora. Kinupkop sila ng matanda,
pinakain at pinabaunan ng konting salapi at pinapupunta sa lugar na ligtas sa pag-uusig ng mga Kastila. Lahat ng dumudulog sa
munting tahanan ni Tandang Sora ay kanyang pinagyayaman, bata man o matanda, babae o lalaki.

Natunugan ng mga Kastila ang kabutihan ni Tandang Sora, lalo na sa mga katipunero kaya't siya ay hinuli at ipinatapon sa pulo ng
Marianas. Bumalik sa Pilipinas si Tandang Sora nang ito ay nasa pamahalaan na ng mga Amerikano. Matandang-matanda na siya at
walang nalalabing ari-arian. Nabuhay siyang isang dukha at namatay sa karalitaan noong Marso 2, 1919.

Siya ay nakahimlay sa kanyang bakuran sa Balintawak (na ngayon ay kinatatayuan ng Himlayang Pilipino, Tandang Sora, Lungsod
ng Quezon)

Juan Luna

Si Juan Luna y Novicio (23 Oktubre 1857-7 Disyembre 1899) ay isang Pilipinong pintor at bayani. Kilala siya para sa kanyang
larawang Spoliarium, isang dibuho ng pagkaladkad ng mga bangkay ng mga natalong gladyator sa Colosseum sa Roma. Ang
nakakabagbag-damdaming eksenang ito ay maaring itulad sa mga kasawian ng mga Pilipino sa ilalim ng Espanya.

Ipinanganak siya sa Badoc, Ilocos Norte, ikatlo sa pitong anak nina Joaquin Luna at Laurena Novicio. Lumipat ang pamilya sa
Maynila noong 1861 upang makakuha ng mabuting edukasyong ang mga anak. Nagkainteres si Luna sa pagpipinta dahil sa
impluwensya ng kanyang kuya Manuel, na magaling na pintor.

Nag-aral si Luna sa Ateneo de Manila, at pagkatapos sa Escuela Nautica. Naging manlalakbay-dagat siya. Sa pamamgitan nito,
nakita niya ang magagandang tanawin sa Hongkong, Amoy, Singapore, Batavia, at Colombo. Kapag nasa Maynila siya nagpapaturo
pa rin siya kay Lorenzo Guerrero ng pagpipinta. Pumasok siya sa Academia de Dibujo Y Pintura sa Maynila ngunit ipinaalis,
marahil dahil ang kanyang estilo ay hindi umaayon sa kagustuhan ng kanyang maestro. Noong 1877, sa rekomendasyon ni
Guerrero, pinaaral siya ng kanyang magulang sa Escuela de Bella Artes sa Madrid. Subalit, hindi niya nagustuhan ang paraan ng
pagturo rito. Noong nakilala niya ang pintor na si Don Alejo Vera, umalis siya sa eskwela upang maging aprentis niya.

Noong 1881 nanalo siya ng gintong pilak para sa kanyang dibuhong La Muerta de Cleopatra sa pandaigdig na kumpetisyon na ang
Exposicion Nacional de Bellas Artes sa Madrid. Dahil dito naging pensionado siya ng Ayuntamiento ng Maynila sa kondisyon na
gumawa siya ng larawan para sa kanila. Ilang taong lumipas bago natapos niya ito - ang El Pacto de Sangre. Noong 1884, ang
kanyang Spoliarium ay nagwagi ng isa sa tatlong gintong medalya sa Exposicion Nacional de Bellas Artes para sa taong iyon. Ang
kanyang dalawang lahok sa Exposicion ng 1887, La Batalla de Lepanto at Rendicion de Granada at nagwagi rin.

Noong 1885, lumipat siya sa Paris at nagbukas ng studio roon. Noong 1886, pinakasalan niya si Maria Paz Pardo de Tavera, ang
kapatid ng kanyang mga kaibigang sina Felix at Trinidad Pardo de Tavera. Nagkaroon sila ng dalawang anak nila subalit isa ay
namatay habang sanggol pa. Pagkalipas ni ilang taon, sinuspetiya ni Luna na may kalaguyo ang asawa niya, kaya noong 1892,
pinatay niya ang kanyang asawa, kasama ng kanyang ina, dahil sa kanyang pagselos. Idinetermina ng korte na ito ay ginawa niya
habang samantalang baliw at sa gayon walang sala siya. Bumalik si Luna sa Madrid kasama ng iisa niyang buhay na anak, si
Andres.

Bumalik siya sa Pilipinas noong 1891 at idinakip siya kasama ng kanyang kapatid na si Antonio Luna noong 1896 at ikinulong sa
Fort Santiago dahil sila ay sinususpetiyang taga-oraganisa ng rebolusyon ng mga Katipunero. Noong pinalaya siya noong 27 Mayo
1897, bumalik siya sa Europa. Sa pamahalaang rebolusyunaryo ni Emilio Aguinaldo, isa siya sa piniling maging bahagi ng
delegasyon para sa negosasyon sa pagkilala ng Paris at Amerika sa bagong republika.

Nang pauwi na siya sa Pilipinas, tumigil siya sa Hong Kong, kung saan inatake siya sa puso at namatay.

Pagkalipas ng ilang taon, ang kanyang huling obrang Peuple et Rois na nakumpleto niya noong 1889 ay ikinunsiderang
pinakamahusay na lahok sa Universal Exposition sa Saint Louis sa Amerika.

VII. Talambuhay ng mga Pangulo ng Pilipinas

Elpidio Rivera Aquino

Si Elpidio Rivera Quirino (Nobyembre 16, 1890 - Pebrero 29, 1956) ay isang pulitiko at ang ikaanim na pangulo ng Pilipinas.
Nagsilbi siya mula Abril 17, 1948 hanggang Disyembre 30, 1953.

Isinilang si Quirino sa Vigan, Ilocos Sur Noong Nobyembre 16, 1890 kina Mariano Quirino at Gregoria Rivera. Nagtapos siya ng
abogasya sa Unibersidad ng Pilipinas (University of the Philippines) noong 1915.

Nahalal sa Kongreso noong 1919. Hiniram na Kalihim ng Pananalapi ni Gob. Hen. Murphy noong 1934 at naging kasapi ng
"Constitutional Convention". Naging pangalawang pangulo siya ni Manuel Roxas noong 1946. At nanumpa bilang Pangulo
pagkaraang mamatay si Roxas noong Abril 17, 1948. Kinaharap ng administrasyong Quirino ang isang malubhang banta ng kilusang
komunistang Hukbalahap. Pinasimulan niya ang kampanya laban sa mga Huk. Bilang Pangulo, muli niyang itinayo ang ekonomiya
ng bansa, pinaunlad niya ang pagsasaka, at mga industriya.

Tinalo ni Ramon Magsaysay sa kanyang ikawalang pagtakbo bilang pangulo. Namatay siya sa atake sa puso noong Pebrero 29, 1956
sa gulang na 66.

Siya ang unang Ilokanong pangulo.

Manuel Acuna Roxas

Si Manuel Acuna Roxas (Enero 1, 1892 - Abril 15, 1948) ay isang pulitiko sa Pilipinas. Siya ay nagsilbi bilang Pangulo ng Pilipinas
mula Mayo 1946 hanggang sa kanyang kamatayan noong Abril 1948.

Isinilang si Roxas noong Enero 1, 1892 sa lungsod na ipinangalan sa kanya nang siya ay mamatay, ang Lungsod ng Roxas sa
lalawigan ng Capiz. Sina Gerardo Roxas at Rosario Acuna ang kanyang mga magulang. Nagtapos siya ng abogasya sa Unibersidad
ng Pilipinas (University of the Philippines)noong 1912 at naging topnatcher sa Bar. Nag-umpisa siya sa pulitika bilang piskal
panlalawigan. Nagsilbi sa iba-ibang kapasidad sa ilalim ng Pamahalaang Komonwelt ni Manuel L. Quezon. Noong 1921, naihalal
siya sa House of Representatives at sa sumunod na taon ay naging speaker. Pagkatapos maitatag ang Komonwelt ng Pilipinas
(1935), naging kasapi si Roxas sa National Assembly, nagsilbi (1938-1941) bilang Kalihim ng Pananalapi sa gabinete ni Pangulong
Manuel Quezon, at naihalal (1941) sa Senado ng Pilipinas. Noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, binihag siya (1942) ng pwersa
ng mananakop na Hapon. Ngunit sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nanilbihan siya sa ilalim ng Republika ng
Pilipinas na itinaguyod ng mga Hapon. Sa panahon din ito, siya ang nagsilbing intelligence agent para sa mga gerilya. Hinuli ng
mga bumalik na pwersang Amerikano si Roxas sa paghihinalang pakikipagtulungan sa mga Hapon. Pagkatapos ng digmaan,
pinawalang-sala siya ni Heneral Douglas MacArthur kasama kay pangulong Sergio Osmena kasama ng mga Pilipinong heneral na
galing sa Sandatahang Lakas ng Pilipinas na sina heneral Basilio J. Valdes at si heneral Carlos P. Romulo at ibinalik ang kanyang
nombramyento bilang opisyal ng Hukbong Sandatahan ng Estados Unidos. Ito ang nagbigay-buhay sa kanyang buhay politika, at sa
suporta ni MacArthur, nanalo siya sa halalan sa pagkapangulo noong Abril 23, 1946 laban kay Sergio Osmena. Bilang pangulo,
pinawalang-sala niya ang mga nakipagtulungan sa mga Hapon. Noong Abril 15, 1948, inatake bigla si Roxas sa puso at siya ay
namatay, habang nagbibigay ng kanyang talumpati sa dating base militar ng Estados Unidos sa Clark Air Base. Siya ay sinundan ni
Elpidio Quirino.

Carlos Polestico Garcia

Carlos Polestico Garcia (1896 - 1971), presidente ng Republika ng Pilipinas noong 1957 hanggang 1961. Isinilang si Garcia noong
Nobyembre 4, 1896 sa Lungsod ng Talibon, Bohol sa Kapuluan ng Kabisayaan sa Kalagitnaang Pilipinas. ang kaniyang mga
magulang ay sina Policronio Garcia at Ambrosia Polistico. Nag-aral siya sa Silliman University at Silliman Institute, sa lungsod ng
Dumaguete, at kinalaunan nagtapos din siya ng abogasya sa Philippine Law School noong 1922 sa Maynila. Naging abogado at
guro, pinasok niya ang politika noong 1926 bilang mambabatas na kaanib sa Kapulungan ng mga Kinatawan (Philippine House of
Representatives) at naglingkod hanggang 1932. Si Garcia ay naging gobernador ng Bohol, isang probinsiya sa Katimugang Pilipinas,
mula 1932 hanggang 1942, at naging miyembro ng Senado mula 1942 hanggang 1953. Noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig (1939
- 1945), lumaban siya sa pananakop ng mga Hapon bilang miyembro ng mga gerilya na nakabase sa Bohol, at ang tinulungan ng
mga tropang Pilipino at Amerikano sa Bohol. Noong 1946 ay naging puno siya ng minoriya sa Senado.

Noong 1953 si Garcia ay nanombrahan bilang bise presidente na kabilang sa Tiket Nasyonalista na pinangunguluhan ni Ramon
Magsaysay, isang politikong Pilipino na bumuo at namuno sa isang pwersang guerilla na lumaban sa pananakop ng mga Hapones.
Nakamit nila ang mapagpasyang tagumpay, at noong 1954, si Garcia ay naging bise presidente at Kalihim ng Suliraning Panlabas.

Noong Marso 1957 si Garcia ay naging presidente matapos pumanaw si Magsaysay sa isang aksidente sa eroplano, at nagwagi rin
siya sa Halalan ng Panguluhan noong Nobyembre 1957.

Habang nasa kapangyarihan, ang Pamahalaan ni Garcia ay nakipag-usap sa mga pinuno ng Bansang Amerika upang mailipat sa
kontrol ng Pilipinas ang mga hindi na ginagamit na Base Militar ng Amerika. Sa kalaunan ay naging labis ang pagiging maka-
Pilipino ni Garcia at ang pagsira sa kanya ay pinasimulan sa mga pahayagan, sa himpapawid sa tulong ng CIA samantalang
pinaboran naman ng mga Amerikano si Diosdado Macapagal upang manalo sa Halalan noong 1961.

Bukod sa kanyang mga nagawa bilang makabansang pulitiko, si Garcia ay kilala rin na makata sa kanyang diyalektong Bisaya.
Namatay siya sa atake sa puso noong Hunyo 14, 1971 sa edad na 75.

Maria Corazon Cojuangco-Aquino

Si Maria Corazon Cojuangco-Aquino (ipinaganak bilang MarÃÂa Corazon Sumulong Cojuangco noong Enero 25, 1933) na lalong mas
kilala sa palayaw na Cory ang ikalabingisang pangulo ng Republika ng Pilipinas at kauna-unahang naging babaeng pangulo ng
Pilipinas (Pebrero 25, 1986 - Hunyo 30, 1992). Ipinanganak siya sa Tarlac kina Jose Cojuangco Sr. at Demetria Sumulong.
Nakapag-aral siya sa Estados Unidos at nakapagtapos nang may digri sa Wikang Pranses. Siya ay kabiyak ni Benigno Aquino, Jr.
("Ninoy"), ang pinaslang na lider ng oposisyon noong panahon ni dating Pangulong Ferdinand E. Marcos. Nailuklok siya sa
pamamagitan ng isang mapayapang rebolusyon (Unang Rebolusyon sa EDSA) noong Pebrero 25, 1986 at ibinalik niya ang
demokrasya sa bansa. Siya ay ina ng artistang si Kris Aquino.

Noong Marso 24, 2008, napabalita na mayroong colon cancer, isang sakit sa bituka, ang dating pangulo, na kasalukuyang may
edad na 75. Pero dahil sa supporta ng kanyang anak na si Kris Aquino mayroon sa kanyang nag-aasikaso at ngayon unti-unti na
nawawala ang kanyang sakit. Kung hindi dahil sa pagkamatay ng kanyang asawa na si Ninoy Aquino sa ngayon mas maging masaya
at matapang si Cory.

Emilio Aguinaldo

Ipinanganak si Emilio Aguinaldo noong Marso 22, 1869 sa bayan ng Kawit, Cavite sa Luzon sa panahong kolonya ng Espanya ang
Pilipinas, ang ikapitong anak ng alkalde ng bayan. Sa edad na 15, sa tulong ng isang paring Jesuit, nagpatala siya sa Pamantasan
ng Santo Tomas sa Maynila, kung saan siya nag-aral ng medisina.

Nagbalik si Aguinaldo sa Luzon at tumulong panguiinahan ang isang pag-aalsa na sa kaunting panahon ay nagtaboy sa mga
Espanyol sa rehiyon. Bilang bahagi ng napakasunduan, ipinatapon si Aguinaldo sa Hong Kong noong 1888. Doon pinag-aralan niya
ng taktikang pangmilitar ng mga Britanya at nagtipon ng mga armas, at palihim na bumalik sa Luzon ilang taon ang lumipas.
Noong 1895 sumapi si Aguinaldo sa Katipunan, isang lihim na samahan na pinamumunuan noon ni Andres Bonifacio, na may
layuning patalsipokkin ang mga Espanyol at palayain ang Pilipinas. Kasama ni Dr. Jose Rizal, inumpisahan niya ang digmaan laban
sa mga Espanyol noong 1896, at ginapanan niya ang pamumuno sa kilusan pallgkatapos mahuli at ipapatay si Rizal. Nakipaglaban
ang mga Espanyol sa pamamagitan ng pwersang militar at panunuhol sa mga pinuno ng mga rebelde. Tinanggap ni Aguinaldo ang
alok na pera at ginamit ito sa pagbili ng dagdag na armas para sa rebelde sa halip na bumalik sa pagkakatapon.

Noong 1898, nagsimula ng Digmaang Espanyol-Amerikano at napikapag-ugnayan si Aguinaldo sa mga Amerikanong opisyal sa pag-
asang tutulong sila sa kanyang pakikipaglaban para sa kalayaan. Sa una nakatanggap lamang siya ng magkakahalong mensahe,
ngunit nakipaglaban kaisa ng mga Amerikano upang patalsikin ang mga Espanyol � kasama ng paglilipat ng maghigit na
15,000 nahuling tropang Espanyol ay si Admiral George Dewey. Gayon pa man, ang pakikipag-ugnayan sa mga Amerikano ay higit
na apektado nang hindi sila nagpakita ng kagustuhang tulungan ang Pilipinas na maging malaya at nagsimulang sakupin ang bansa
gaya ng ginawa ng mga Espanyol noon. Walang tulong ninuman, ipinahayag ni Aguinaldo ang kalayan ng Pilipinas noong Hunyo 12,
1898 at inihalal siya ng Kapulungan ng Saling-batas ng Pilinas bilang pangulo noong Enero 1, 1899. Nang sumiklab ang labanan sa
pagitan ng mga tropang Amerikano at mga Pilipinong makakalayan, ipinahayag ni Aguinaldo ang digmaan laban sa Estados Unidos
noong Pebrero 4, 1899.

Pinamunuan ni Aguinaldo ang pagtutol sa pananakop ng mga Amerikano hanggang siya ay mahuli noong 1901 ni US General
Frederick Funston. Tinanggap niya ang alok na ililigtas ang kanyang buhay kung ipapangako niya ang kanyang katapatan sa
Estados Unidos. Isang malungkot na desisyon ang ginawa ni Aguinaldo dahil matapos siyang ipagtanggol ng kanyang mga
magigiting na heneral,tulad ni Gen.Gregorio del Pilar,sumuko lamang siya nang hindi lumalaban. Namahinga siya sa mata ng
publiko nang matagal na panahon, hanggang 1935 nang ipahayag siya na kakandidato siya bilang pangulo ng Commonwealth ng
Pilipinas; tinalo siya ni Manuel L. Quezon sa halalan.

Noong panahon ng pananakop ng mga Hapon sa Pilipinas sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, gumawa si Aguinaldo nakakahiyang
pahayag sa radyo ng kanyang pagsuporta sa mga Hapon. Pagkatapos makuhang muli ng mga Amerikano ang Pilipinas, dinakip siya
sa pakikipagtulungan sa kaaway, ngunit sa paglilitis nalaman na pinuwersa lamang siya upang gawin ang kanyang mga pahayag
(binantaan siya ng mga Hapon na papatayin ang kanyang pamilya), at nalinis din ang kanyang pangalan. Namuhay siyang nakita
ang kanyang panghabang-buhay na hangarin, ang kalayaan ng kanyang bansa na natamo noong 1946, at noong 1950 nagsilbi siya
ng isang termino sa Council of State bago siya muling namahinga. Namatay siya sa atake sa puso sa Veterans Memorial Hospital sa
Lungsod ng Quezon noong Pebrero 6, 1964 sa edad na 94.
 Proyekto sa
Filipino

Danica Rose M. Tabasa

IV- Sampaguita

Gng. Victoria E. Manlincon

Guro
BUGTONG
SALAWIKAIN
PABULA
ALAMAT
KWENTO
TALAMBUHAY
NG MGA
BAYANI
 MGA
TALAMBUHAY
NG PANGULO
PALAISIPAN
PANIMULA (Preamble)
Kami, ang nakapangyayaring
sambayanang Pilipino, na humihingi ng
tulong sa Makapangyarihang Diyos,
upang bumuo ng isang makatarungan at
makataong lipunan at magtatag ng isang
Pamahalaan nakakatawan sa aming mga
mithiin at mga lunggatiin, magtataguyod
ng kabutihan sa bawat isa, mangangalaga
at magpapaunlad ng aming kamanahan, at
titiyak para saming sarili at angkanang
susunod ng mga biyaya ng kalayaan at
demokrasya sa ilalim ng pananaig ng batas
at ng pamamahalang puspos ng
katotohanan, katarungan, kalayaan, pag-
ibig, pagkakapantay-pantay at
kapayapaan, ay naglalagda at naghahayag
ng Konstitusyong ito.
 Global warming
Global warming is the increase in the average temperature of Earth's near-surface air and oceans since
the mid-20th century and its projected continuation. According to the 2007 Fourth Assessment Report by
the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), global surface temperature increased
0.74 ± 0.18 °C (1.33 ± 0.32 °F) during the 20th century.[2][A] Most of the observed temperature increase
since the middle of the 20th century has been caused by increasing concentrations of greenhouse gases,
which result from human activity such as the burning of fossil fuel and deforestation.[3] Global dimming, a
result of increasing concentrations of atmospheric aerosols that block sunlight from reaching the surface,
has partially countered the effects of warming induced by greenhouse gases.

Climate model projections summarized in the latest IPCC report indicate that the global surface
temperature is likely to rise a further 1.1 to 6.4 °C (2.0 to 11.5 °F) during the 21st century.[2] The
uncertainty in this estimate arises from the use of models with differing sensitivity to greenhouse gas
concentrations and the use of differing estimates of future greenhouse gas emissions. An increase in
global temperature will cause sea levels to rise and will change the amount and pattern of precipitation,
probably including expansion of subtropical deserts.[4] Warming is expected to be strongest in the Arctic
and would be associated with continuing retreat of glaciers, permafrost and sea ice. Other likely effects
include changes in the frequency and intensity of extreme weather events, species extinctions, and
changes in agricultural yields. Warming and related changes will vary from region to region around the
globe, though the nature of these regional variations is uncertain. [5] As a result of contemporary increases
in atmospheric carbon dioxide, the oceans have become more acidic, a result that is predicted to continue.
[6][7]

The scientific consensus is that anthropogenic global warming is occurring.[8][9][10][B] Nevertheless, political
and public debate continues. The Kyoto Protocol is aimed at stabilizing greenhouse gas concentration to
prevent a "dangerous anthropogenic interference". [11] As of November 2009, 187 states had signed and
ratified the protocol.[12]

Proposed responses to climate change include mitigation to reduce emissions, adaptation to the effects of
global warming, and geoengineering to remove greenhouse gases from the atmosphere or block incoming
sunlight.

Temperature changes
Evidence for warming of the climate system includes observed increases in global average air
and ocean temperatures, widespread melting of snow and ice, and rising global average sea level.
[13][14][15][16][17]
The most common measure of global warming is the trend in globally averaged
temperature near the Earth's surface. Expressed as a linear trend, this temperature rose by
0.74 ± 0.18 °C over the period 1906–2005. The rate of warming over the last half of that period
was almost double that for the period as a whole (0.13 ± 0.03 °C per decade, versus 0.07 °C ±
0.02 °C per decade). The urban heat island effect is estimated to account for about 0.002 °C of
warming per decade since 1900.[18] Temperatures in the lower troposphere have increased
between 0.13 and 0.22 °C (0.22 and 0.4 °F) per decade since 1979, according to satellite
temperature measurements. Temperature is believed to have been relatively stable over the one
or two thousand years before 1850, with regionally varying fluctuations such as the Medieval
Warm Period and the Little Ice Age.[19]

Estimates by NASA's Goddard Institute for Space Studies (GISS) and the National Climatic Data
Center show that 2005 was the warmest year since reliable, widespread instrumental
measurements became available in the late 19th century, exceeding the previous record set in
1998 by a few hundredths of a degree.[20][21] Estimates prepared by the World Meteorological
Organization and the Climatic Research Unit show 2005 as the second warmest year, behind
1998.[22][23] Temperatures in 1998 were unusually warm because the strongest El Niño in the past
century occurred during that year.[24] Global temperature is subject to short-term fluctuations that
overlay long term trends and can temporarily mask them. The relative stability in temperature
from 2002 to 2009 is consistent with such an episode.[25][26]

Temperature changes vary over the globe. Since 1979, land temperatures have increased about
twice as fast as ocean temperatures (0.25 °C per decade against 0.13 °C per decade).[27] Ocean
temperatures increase more slowly than land temperatures because of the larger effective heat
capacity of the oceans and because the ocean loses more heat by evaporation.[28] The Northern
Hemisphere warms faster than the Southern Hemisphere because it has more land and because it
has extensive areas of seasonal snow and sea-ice cover subject to ice-albedo feedback. Although
more greenhouse gases are emitted in the Northern than Southern Hemisphere this does not
contribute to the difference in warming because the major greenhouse gases persist long enough
to mix between hemispheres.[29]

The thermal inertia of the oceans and slow responses of other indirect effects mean that climate
can take centuries or longer to adjust to changes in forcing. Climate commitment studies indicate
that even if greenhouse gases were stabilized at 2000 levels, a further warming of about 0.5 °C
(0.9 °F) would still occur.[30]
Greenhouse gases
The greenhouse effect is the process by which absorption and emission of infrared radiation by
gases in the atmosphere warm a planet's lower atmosphere and surface. It was proposed by
Joseph Fourier in 1824 and was first investigated quantitatively by Svante Arrhenius in 1896.[32]

Naturally occurring greenhouse gases have a mean warming effect of about 33 °C (59 °F).[33][C]
The major greenhouse gases are water vapor, which causes about 36–70 percent of the
greenhouse effect; carbon dioxide (CO2), which causes 9–26 percent; methane (CH4), which
causes 4–9 percent; and ozone (O3), which causes 3–7 percent.[34][35][36] Clouds also affect the
radiation balance, but they are composed of liquid water or ice and so have different effects on
radiation from water vapor.

Human activity since the Industrial Revolution has increased the amount of greenhouse gases in
the atmosphere, leading to increased radiative forcing from CO2, methane, tropospheric ozone,
CFCs and nitrous oxide. The concentrations of CO2 and methane have increased by 36% and
148% respectively since 1750.[37] These levels are much higher than at any time during the last
650,000 years, the period for which reliable data has been extracted from ice cores.[38][39][40] Less
direct geological evidence indicates that CO2 values higher than this were last seen about 20
million years ago.[41] Fossil fuel burning has produced about three-quarters of the increase in CO2
from human activity over the past 20 years. Most of the rest is due to land-use change,
particularly deforestation.[42]

Over the last three decades of the 20th century, GDP per capita and population growth were the
main drivers of increases in greenhouse gas emissions.[43] CO2 emissions are continuing to rise
due to the burning of fossil fuels and land-use change.[44][45]:71 Emissions scenarios, estimates of
changes in future emission levels of greenhouse gases, have been projected that depend upon
uncertain economic, sociological, technological, and natural developments.[46] In most scenarios,
emissions continue to rise over the century, while in a few, emissions are reduced.[47][48] These
emission scenarios, combined with carbon cycle modelling, have been used to produce estimates
of how atmospheric concentrations of greenhouse gases will change in the future. Using the six
IPCC SRES "marker" scenarios, models suggest that by the year 2100, the atmospheric
concentration of CO2 could range between 541 and 970 ppm.[49] This is an increase of 90-250%
above the concentration in the year 1750. Fossil fuel reserves are sufficient to reach these levels
and continue emissions past 2100 if coal, oil sands or methane clathrates are extensively
exploited.[50]

The destruction of stratospheric ozone by chlorofluorocarbons is sometimes mentioned in

relation to global warming. Although there are a few areas of linkage, the relationship between
the two is not strong. Reduction of stratospheric ozone has a cooling influence.[51] Substantial
ozone depletion did not occur until the late 1970s.[52] Ozone in the troposphere (the lowest part of
the Earth's atmosphere) does contribute to surface warming.[53]

Aerosols and soot

Global dimming, a gradual reduction in the amount of global direct irradiance at the Earth's
surface, has partially counteracted global warming from 1960 to the present.[54] The main cause
of this dimming is aerosols produced by volcanoes and pollutants. These aerosols exert a cooling
effect by increasing the reflection of incoming sunlight. The effects of the products of fossil fuel
combustion—CO2 and aerosols—have largely offset one another in recent decades, so that net
warming has been due to the increase in non-CO2 greenhouse gases such as methane.[55]
Radiative forcing due to aerosols is temporally limited due to wet deposition which causes
aerosols to have an atmospheric lifetime of one week. Carbon dioxide has a lifetime of a century
or more, and as such, changes in aerosol concentrations will only delay climate changes due to
carbon dioxide.[56]

In addition to their direct effect by scattering and absorbing solar radiation, aerosols have
indirect effects on the radiation budget.[57] Sulfate aerosols act as cloud condensation nuclei and
thus lead to clouds that have more and smaller cloud droplets. These clouds reflect solar
radiation more efficiently than clouds with fewer and larger droplets.[58] This effect also causes
droplets to be of more uniform size, which reduces growth of raindrops and makes the cloud
more reflective to incoming sunlight.[59] Indirect effects are most noticeable in marine stratiform
clouds, and have very little radiative effect on convective clouds. Aerosols, particularly their
indirect effects, represent the largest uncertainty in radiative forcing.[60]

Soot may cool or warm the surface, depending on whether it is airborne or deposited.
Atmospheric soot aerosols directly absorb solar radiation, which heats the atmosphere and cools
the surface. In isolated areas with high soot production, such as rural India, as much as 50% of
surface warming due to greenhouse gases may be masked by atmospheric brown clouds.[61]
Atmospheric soot always contributes additional warming to the climate system. When deposited,
especially on glaciers or on ice in arctic regions, the lower surface albedo can also directly heat
the surface.[62] The influences of aerosols, including black carbon, are most pronounced in the
tropics and sub-tropics, particularly in Asia, while the effects of greenhouse gases are dominant
in the extratropics and southern hemisphere.[63]
Solar variation
Variations in solar output have been the cause of past climate changes.[64] The effect of changes
in solar forcing in recent decades is uncertain, but small, with some studies showing a slight
cooling effect,[65] while others studies suggest a slight warming effect.[31][66][67][68]

Greenhouse gases and solar forcing affect temperatures in different ways. While both increased
solar activity and increased greenhouse gases are expected to warm the troposphere, an increase
in solar activity should warm the stratosphere while an increase in greenhouse gases should cool
the stratosphere.[31] Observations show that temperatures in the stratosphere have been cooling
since 1979, when satellite measurements became available. Radiosonde (weather balloon) data
from the pre-satellite era show cooling since 1958, though there is greater uncertainty in the early
radiosonde record.[69]

A related hypothesis, proposed by Henrik Svensmark, is that magnetic activity of the sun deflects
cosmic rays that may influence the generation of cloud condensation nuclei and thereby affect
the climate.[70] Other research has found no relation between warming in recent decades and
cosmic rays.[71][72] The influence of cosmic rays on cloud cover is about a factor of 100 lower than
needed to explain the observed changes in clouds or to be a significant contributor to present-day
climate change.[73]

Climate models
The main tools for projecting future climate changes are mathematical models based on physical
principles including fluid dynamics, thermodynamics and radiative transfer. Although they
attempt to include as many processes as possible, simplifications of the actual climate system are
inevitable because of the constraints of available computer power and limitations in knowledge
of the climate system. All modern climate models are in fact combinations of models for
different parts of the Earth. These include an atmospheric model for air movement, temperature,
clouds, and other atmospheric properties; an ocean model that predicts temperature, salt content,
and circulation of ocean waters; models for ice cover on land and sea; and a model of heat and
moisture transfer from soil and vegetation to the atmosphere. Some models also include
treatments of chemical and biological processes.[75] Warming due to increasing levels of
greenhouse gases is not an assumption of the models; rather, it is an end result from the
interaction of greenhouse gases with radiative transfer and other physical processes.[76] Although
much of the variation in model outcomes depends on the greenhouse gas emissions used as
inputs, the temperature effect of a specific greenhouse gas concentration (climate sensitivity)
varies depending on the model used. The representation of clouds is one of the main sources of
uncertainty in present-generation models.[77]

Global climate model projections of future climate most often have used estimates of greenhouse
gas emissions from the IPCC Special Report on Emissions Scenarios (SRES). In addition to
human-caused emissions, some models also include a simulation of the carbon cycle; this
generally shows a positive feedback, though this response is uncertain. Some observational
studies also show a positive feedback.[78][79][80] Including uncertainties in future greenhouse gas
concentrations and climate sensitivity, the IPCC anticipates a warming of 1.1 °C to 6.4 °C
(2.0 °F to 11.5 °F) by the end of the 21st century, relative to 1980–1999.[2]

Models are also used to help investigate the causes of recent climate change by comparing the
observed changes to those that the models project from various natural and human-derived
causes. Although these models do not unambiguously attribute the warming that occurred from
approximately 1910 to 1945 to either natural variation or human effects, they do indicate that the
warming since 1970 is dominated by man-made greenhouse gas emissions.[31]

The physical realism of models is tested by examining their ability to simulate current or past
climates.[81] Current climate models produce a good match to observations of global temperature
changes over the last century, but do not simulate all aspects of climate.[42] Not all effects of
global warming are accurately predicted by the climate models used by the IPCC. Observed
Arctic shrinkage has been faster than that predicted.[82] Precipitation increased proportional to
atmospheric humidity, and hence significantly faster than current global climate models predict.
[83][84]
Attributed and expected
effectsNatural systems
Global warming has been detected in a number of systems. Some of these changes, e.g., based on
the instrumental temperature record, have been described in the section on temperature changes.
Rising sea levels and observed decreases in snow and ice extent are consistent with warming.[17]
Most of the increase in global average temperature since the mid-20th century is, with high
probability,[D] attributable to human-induced changes in greenhouse gas concentrations.[87]

Even with current policies to reduce emissions, global emissions are still expected to continue to
grow over the coming decades.[88] Over the course of the 21st century, increases in emissions at
or above their current rate would very likely induce changes in the climate system larger than
those observed in the 20th century.

In the IPCC Fourth Assessment Report, across a range of future emission scenarios, model-based
estimates of sea level rise for the end of the 21st century (the year 2090-2099, relative to 1980-
1999) range from 0.18 to 0.59 m. These estimates, however, were not given a likelihood due to a
lack of scientific understanding, nor was an upper bound given for sea level rise. Over the course
of centuries to millennia, the melting of ice sheets could result in sea level rise of 4–6 m or more.
[89]

Changes in regional climate are expected to include greater warming over land, with most
warming at high northern latitudes, and least warming over the Southern Ocean and parts of the
North Atlantic Ocean.[88] Snow cover area and sea ice extent are expected to decrease. The
frequency of hot extremes, heat waves, and heavy precipitation will very likely increase.
Ecological systems
In terrestrial ecosystems, the earlier timing of spring events, and poleward and upward shifts in
plant and animal ranges, have been linked with high confidence to recent warming.[17] Future
climate change is expected to particularly affect certain ecosystems, including tundra,
mangroves, and coral reefs.[88] It is expected that most ecosystems will be affected by higher
atmospheric CO2 levels, combined with higher global temperatures.[90] Overall, it is expected that
climate change will result in the extinction of many species and reduced diversity of ecosystems.
[91]

Social systems
There is some evidence of regional climate change affecting systems related to human activities,
including agricultural and forestry management activities at higher latitudes in the Northern
Hemisphere.[17] Future climate change is expected to particularly affect some sectors and systems
related to human activities.[88] Low-lying coastal systems are vulnerable to sea level rise and
storm surge. Human health will be at increased risk in populations with limited capacity to adapt
to climate change. It is expected that some regions will be particularly affected by climate
change, including the Arctic, Africa, small islands, and Asian and African megadeltas. In some
areas the effects on agriculture, industry and health could be mixed, or even beneficial in certain
respects, but overall it is expected that these benefits will be outweighed by negative effects.[92]

Cause and effect for global

warming Cause of global
warming
Almost 100% of the observed temperature increase over the last 50 years has been due to the
increase in the atmosphere of greenhouse gas concentrations like water vapour, carbon dioxide
(CO2), methane and ozone. Greenhouse gases are those gases that contribute to the greenhouse
effect (see below). The largest contributing source of greenhouse gas is the burning of fossil
fuels leading to the emission of carbon dioxide.

  The greenhouse effect

When sunlight reaches Earth's surface some is absorbed and warms the earth and most of the rest
is radiated back to the atmosphere at a longer wavelength than the sun light. Some of these
longer wavelengths are absorbed by greenhouse gases in the atmosphere before they are lost to
space. The absorption of this longwave radiant energy warms the atmosphere. These greenhouse
gases act like a mirror and reflect back to the Earth some of the heat energy which would
otherwise be lost to space. The reflecting back of heat energy by the atmosphere is called the
"greenhouse effect".

The major natural greenhouse gases are water vapor, which causes about 36-70% of the
greenhouse effect on Earth (not including clouds); carbon dioxide CO2, which causes 9-26%;
methane, which causes 4-9%, and ozone, which causes 3-7%. It is not possible to state that a
certain gas causes a certain percentage of the greenhouse effect, because the influences of the
various gases are not additive. Other greenhouse gases include, but are not limited to, nitrous
oxide, sulfur hexafluoride, hydrofluorocarbons, perfluorocarbons and chlorofluorocarbons.

  Global warming causes by greenhouse effect

Greenhouse gases in the atmosphere (see above) act like a mirror and reflect back to the Earth a
part of the heat radiation, which would otherwise be lost to space. The higher the concentration
of green house gases like carbon dioxide in the atmosphere, the more heat energy is being
reflected back to the Earth. The emission of carbon dioxide into the environment mainly from
burning of fossil fuels (oil, gas, petrol, kerosene, etc.) has been increased dramatically over the
past 50 years, see graph below.
Effects of global warming
There are two major effects of global warming:

 Increase of temperature on the earth by about 3° to 5° C (5.4° to 9° Fahrenheit) by the year

2100.

 Rise of sea levels by at least 25 meters (82 feet) by the year 2100.

 
More details about the effects of global warming :

Increasing global temperatures are causing a broad range of changes. Sea levels are rising due to
thermal expansion of the ocean, in addition to melting of land ice. Amounts and patterns of
precipitation are changing. The total annual power of hurricanes has already increased markedly
since 1975 because their average intensity and average duration have increased (in addition,
there has been a high correlation of hurricane power with tropical sea-surface temperature).

Changes in temperature and precipitation patterns increase the frequency, duration, and intensity
of other extreme weather events, such as floods, droughts, heat waves, and tornadoes. Other
effects of global warming include higher or lower agricultural yields, further glacial retreat,
reduced summer stream flows, species extinctions. As a further effect of global warming,
diseases like malaria are returning into areas where they have been extinguished earlier.

Although global warming is affecting the number and magnitude of these events, it is difficult to
connect specific events to global warming. Although most studies focus on the period up to
2100, warming is expected to continue past then because carbon dioxide (chemical symbol CO2)
has an estimated atmospheric lifetime of 50 to 200 years. For a summary of the predictions for
the future increase in temperature up to 2100, see here .

The above texts have partially been taken from Wikipedia.org and then adapted and
complimented accordingly.
 Project
In
Science

John Harvey
M.Tabasa
I –love
Mr . Ramos
Math Poem
It’s like Chemistry and Physics,
As difficult as writing a thesis,
Has never been as easy as Music,
Indeed, in numbers I’m truly allergic!
I prefer writing an editorial,
Than solve a perfect square trinomial,
Two… Four… Six… What’s next in the series?
Eight… Ten… Eleven… Infinity never ceases!
I can easily explain science concepts,
But not unstitching y-intercepts,
Not even calculating rate and percents,
Reasons to anticipate other’s assignments…
Why is Mathematics so complicated?
Serves intricate problems, instead;
Geometry, radical expressions and Trigonometry:
Things that contribute to my insanity!
Pythagoras, a mathematician, an astronomer,
Believed the essence of all things is number;
 So, tonight I’ll multiply my patience to Calculus,
And shall choose Rene Descartes as my muse…

Algebra One
By Daphne N., Needham, MA

      Remember all those rationals and irrationals, the ones we got confused?
I still get them wrong and I am not very amused.
Digits and decimals, too many D's
But wait until we start on those x, y, and z's.
Powers of 10 are expressed by exponents in many ways,
But, remember, there is only one and that is to have them raised.
Counting all those zeros makes me very crazy,
So use that scientific notation and don't be so lazy.
Collections of elements in sets are a breeze.
Elements follow a pattern just like 1, 2, and 3's.
A variable is a symbol like x which has 1 value, not 2.
If you put the right variable in an open sentence, the statement will be true.
Factoring numbers can be such a bore!
But, prime numbers are the best since the factors are only 1 and itself, and nothing more.
Basic axioms of algebra leave you in awe,
But not to understand them is one major flaw.
The most important axiom is the distributive one.
It's the one we used the most, but it wasn't that fun.
Reciprocals are the numbers that always do a flip upside down.
Inverses are very different and in their own special way they turn around.
Numbers and variables are jumbled disorderly,
Are called equations and are only solved algebraically
Solving inequalities can make you want to die,
But, there are only 3 choices: greater than, less than, or equal to, so there is no need to cry.
Polynomials can leave you in such a disarray,
But, just remember there are coefficients and constant terms and then you will be straightened out
today.
Products of binomials can take you so long to do a few.
But, just skip the steps and use FOIL without a big to do.
Figuring out ordered pairs can leave you in such a mess.
But, if you remember the x-axis, y-axis, and origin, you'll do them with success.
Systems of linear equations can be solved in 4 different ways.
Substitution, addition method, determinants, and graphing with different rays.
The slope always equals rise over run.
If you remember this you'll always get those problems done.
Quotients of 2 polynomials are called Rational Algebraic Expression.
 If you don't reduce them fully they will leave you in a great big depression.
Square roots and cubic roots leave me very puzzled, But the index and radicand leave me troubled.
Square-free integers can't be broken down anymore.
They are like 2, 3, and 5, but never integers like 16 or 4.
There are many other rules, guidelines and steps to Algebra 1
But, we still have Geometry, Algebra 2 and Analysis to continue the fun!!!

Algebra
Awful numbers, signs, and variables,
Boring formulas and equations,
Completely stupid and pointless,
Drives me insane,
Evil equations and inequalities,
Frustrates me so much,
Great big waste of time,
Hair pulled out in irritation,
Induces migraines,
Just wish it would disappear forever,
Kills valuable time,
Loathsome logorithms and roots,
Made by stupid people who had
Nothing else better to do,
Oh so very maddening,
Pointless problems,
Quadratic and linear formulas,
Remainder theorems,
Stupid and stressful,
Tedioud work-
Useless, dull, nasty,
Vile, despicable work that
 Wears out the mind.
X-ponents, powers, parabolas...
(Y oh why must I deal with all this? ? ?)
Zaps precious energy.