Si Lualhati Torres Bautista ay isa sa pinakabantog na babaeng nobelista sa kasays

ayan ng kontemporaryong panitikan ng Pilipinas. Kabilang sa mga nobela niya ang

Dekada '70, Bata, Bata, Pa'no Ka Ginawa?, at Gapô.
Bilang karagdagan sa pagiging isang nobelista, si Lualhati Bautista ay isa ring
manunulat ng mga maiikling kuwento, at maging sa larangan ng pelikula at telebis
yon. Ang pinakaunang akdang-pampelikulang isinulat niya ay ang Sakada (mga magsa
saka ng tubo), isang kuwentong naisatitik ni Bautista noong 1972 na naglantad ng
katayuan at pamumuhay ng mga mahihirap ng Pilipino. Nakatanggap ng pagkilala at
parangal na Gantimpalang Don Carlos Palanca para sa Panitikan ng Pilipinas, mag
ing mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987. Ilan sa mga ginantimpalaang su
lating-pampelikula niya ang Bulaklak sa City Jail (1984), Kung Mahawi Man ang Ul
ap (1984), Sex Object (1985). Para sa pagsusulat para sa pelikula, nakatanggap s
iya ng pagkilala mula sa Metro Manila Film Festival (best story-best screenplay)
, Film Academy Awards (best story-best screenplay), Star Awards (finalist para s
a best screenplay), FAMAS (finalist para sa best screenplay), at mga gantimapala
ng URIAN. Dalawa sa kaniyang mga maiikling kuwento ay nagwagi rin mga gantimpala
ng Carlos Palanca para sa Panitikan: ang Tatlong Kuwento ng Buhay ni Juan Candel
abra, unang gantimpala, 1982, at Buwan, Buwan, Hulugan mo Ako ng Sundang, pangat
long gantimpala, 1983. Sumulat rin si Bautista ng mga dramang pang-telebisyon: a
ng Daga sa Timba ng Tubig (1975) at Isang Kabanata sa Libro ng Buhay ni Leilani
Cruzaldo (1987). Nanalo ang huling akda ng pinakamagaling na kuwentong pandrama
para sa telebisyon mula sa Catholic Mass Media Awards.
Pinarangalan si Bautista ng Ateneo Library of Women’s Writings (Aklatan ng mga Sul
atin ng mga Kababaihan ng Ateneo) noong Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-
8 Taunang Panayam sa Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika.
Amg mga maiikling kuwento na isinulat ng mga kababaihang Pilipino ay inilimbag s
a Finland ng The Finnish-Philippine Society (Ang Samahang Pinlandes-Pilipino, o
FPS), isang hindi-pampahalaang organisasyon na itinatag noong 1988. Pinatnugutan
at isinalin ni Riitta Vartti, at iba pa, ang Tulikärpänen. Sa Firefly: Writings by
Various Authors (Alitaptap: Mga Sulatin ng Iba t Ibang May-akda), ang bersiyong
Ingles ng kalipunang Pinlandes, ang sipi mula sa nobelang Pilipinong Gapô (daglat
ng Olongapo) ay pinamagatang The Night in Olongapo (Ang Gabi sa Olongapo) samant
alang ang sipi mula sa Bata, Bata, Pa no Ka Ginawa? ay pinamagatan namang Childr
en s Party (Handaang Pambata).
Ang buong salinwika ng mga pinakamahahalagang akda ni Bautista ay maaaring makab
uwag sa hadlang sa palimbagang pansandaigdigan, bagaman may mga nagsasabi na ang
dahilan kung bakit walang nasasagawang pagsasalinwika ay ang paggamit ni Bautis
ta ng payak ngunit makabuluhang wika para maisalarawan ang ang mga masasalimuot
na katayuang panlipunan at pangkaluluwa sa Pilipinas, isang katangian palagiang
ipinagsasawalang-bahala ng mga samahang pampanitikan.

Si Amado Vera Hernández (Setyembre 13, 1903—Marso 24, 1970) ay isang makata at manun
ulat sa wikang Tagalog. Kilala rin siya bilang "Manunulat ng mga Manggagawa", sa
pagkat isa siyang pinuno ng mga Pilipinong manggagawa at sa kaniyang mga pagpuna
at pagsusuri sa mga kawalan ng katarungang naganap sa Pilipinas noong kaniyang
kapanahunan. Nakulong siya dahil sa pakikipagugnayan niya sa mga kilusang makako
munista. Siya ang punong tauhan sa isang bukod-tanging kasong panghukuman na tum
agal ng 13 taon bago nagwakas.
Ipinanganak siya sa Hagonoy, Bulacan, ngunit lumaki sa Tondo, Maynila kung saan
nakapag-aral siya sa Mataas na Paaralan ng Maynila at sa Amerikanong Paaralan ng
Pakikipag-ugnayan (American Correspondence School). Noong 1932, napangasawa niy
a ang Pilipinong aktres na si Atang de la Rama. Ang mag-asawa ay kapwa kinilala
bilang mga Pambansang Alagad ng Sining si Hernandez para sa Panitikan, samantala
ng si de la Rama para sa Tanghalan, Sayaw at Tugtugin.
Noong kaniyang kabinataan, nagsimula na siyang magsulat sa wikang Tagalog para s
a pahayagang Watawat (Flag). Nang lumaon ay nagsulat siya ng para sa mga Pagkaka
isa at naging patnugot ng Mabuhay. Napukaw ng kaniyang mga sulatin ang pansin ng
mga dalubhasa sa wikang Tagalog at ilan sa kaniyang mga salaysayin at tula ay n
apabilang sa mga antolohiya, katulad ng Parolang Ginto ni Clodualdo del Mundo at
ng Talaang Bughaw ni Alejandro Abadilla. Noong 1922, sa gulang na 19, naging ka
bahagi si Hernandez ng samahan pampanitikan na Aklatang Bayan na kinabibilang ng
mga kilalang manunulat sa Tagalog na sina Lope K. Santos at Jose Corazon de Jes
us.
Sinalaysay ni Hernandez sa kanyang mga akda ang pakikipagsapalaran at pakikibaka
ng mga manggagawang Pilipino. Minsan siyang napiit dahil sa salang sedisyon, at
habang nasa loob ng kulungan, naisulat niya ang "Isang Dipang Langit", ang isa
sa mga mahahalaga niyang tula.
Nakilala rin si Hernandez sa kanyang mga nobelang gaya ng "Ang Ibong Mandaragit"
, at "Luha ng Buwaya". Ang ilan sa kanyang maikling kuwento ay natipon sa isang
tomo na pinamagatang "Langaw sa Isang Basong Tubig at Ibang Kuwento". Nagturo di
n siya sa Pamantasan ng Pilipinas. Kakikitaan ng diwang makabayan ang marami niy
ang tula at nobela: lantad sa mga ito ang makatarungang poot sa pagiging tila is
ang kolonya ng Estados Unidos ang kaniyang bansang Pilipinas. Naipakulong siya n
i Elpidio Quirino dahil sa bintang na pagiging mapanghimagsik. Subalit ang tunay
na dahilan ay naipakulong si Hernandez dahil sa pagiging pinuno ng Kongreso ng
mga Samahang Manggagawa (Congress of Labor Organizations), na isa sa pinakamalak
i, pinakamilitante at pinakamakabayan sa lahat ng unyon noong kapanahunan ni Her
nandez.
Noong 1973, tatlong taon mula nang sumakabilang buhay si Hernandez, ginawaran si
“Ka Amado” ng titulong Pambansang Alagad ng Sining. Bagama’t matagal-tagal na rin mul
a nang pumanaw ang manunulat, patuloy na umaalingawngaw sa mga paaralan at sa mg
a rali sa lansangan ang kanyang matulaing pagkamakabayan, lalo na ang mga salita
ng tulang "Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan."
Bawat taon ay ginugunita at ipinagkakaloob ang Gawad Ka Amado sa mga makata, man
unulat, mandudula, mang-aawit at mga may-akda ng mga likhang-biswal na gumagawa
ng mga sulating tumatalakay sa mga karanasan ng liping manggagawa.

Si Genoveva Edroza-Matute ay hindi lamang sikat at premyadong kuwentista. Siya a

y isa ring guro at awtor ng aklat sa Balarilang Tagalog. Nagturo ng mga asignatu
rang Filipino at mga asignaturang pang-edukasyon.
Siya ay nagturo ng apatnapu’t anim na taon sa elementarya, haiskul at kolehiyo, at
nagretiro bilang Dekana ng Pagtuturo sa Philippine Normal College (ngayon ay Ph
ilippine Normal University) noong 1980. Pinarangalan siya ng Cultural Center of
the Philippines ng Gawad CCP Para sa Sining (Panitikan) noong Pebrero, 1992.
Maraming ulit siyang nagkamit ng Gantimpalang Palanca. Mabisa at madaling unawai
n ang kanyang pananagalog. Ang ilan sa kanyang mga kuwentong nagkamit ng gantimp
ala ay Kuwento ni Mabuti, Paglalayag sa Puso ng Isang Bata, Parusa, Maganda Ang
Ninang Ko at Pagbabalik.
Ilan sa mga naging aklat niya ay ang Mga Piling Maiikling Kuwento ng Ateneo Univ
ersity Press; ang Tinig ng Damdamin, katipunan ng kanyang mga piling sanaysay, n
g De La Salle University Press; at ang Sa Anino ng EDSA, maiikling kuwentong sin
ulat niya bilang National Fellow for Fiction, 1991-1992, ng U.P. Press.
Namatay siya noong 21 Marso 2009 sa edad na 94.

Si Ildefonso P. Santos ay isang makata na isinilang sa bayan ng Malabon, sa nayo

n ng Baritan noong ika-23 ng Enero, 1897. Kaisa-isang anak siya nina Andres Sant
os at Atanacia Santiago.
Nahilig si Ildefonso sa pagsusulat ng mga tula dahil sa kanyang pinsang si Leona
rdo Dianzon na isang makata na naglalathala sa babasahing Ang Mithi. Si Dianzon
ang nakatuklas kay Ildefonso nang mabasa niya ang tula ng pag-ibig na sinulat ni
Ildefonso. Si Iñigo Ed Regalado ay humanga rin kay Ildefonso. Doon na nagsimula a
ng kanyang pagsulat ng mga tula. Ginamit niyang sagisag-panulat ang Ilaw Silanga
n.
Natapos si Ildefonso Santos ng kursong edukasyon. Nang simulang ipaturo ang Pamb
ansang Wika, siya ang kauna-unahang nagturo ng Pilipino sa National Teacher s Co
llege. Nagturo rin siya sa Baguio Vocational Normal School. Hindi lamang siya gu
ro, siya ay mahusay na tagapagsaling-wika at makata.
Si Ildefonso Santos ay isa sa mga kinikilalang manunulat sa Tagalog noong panaho
n ng Amerikano. Kahanga-hanga ang kariktan ng kanyang mga tula dahil sa pananali
tang ginamit niya. Isa raw siya sa mahusay at maingat magsulat ng mga tula avon
sa mga kritiko. Ang kanyang mga tula ay simple at karaniwan, ngunit puna ng diwa
at damdamin. Ang ilan sa kanyang mga tula na mababanggit ay Tatlong Inakay, Gab
i, Ang Guryon, Sa Tabi ng Dagat, Ulap at Mangingisda. May mga tanaga rin siyang
naisulat tulad ng Palay, Kabibi at Tag-init.
Siya ay ama ni Ildefonso P. Santos, Jr. na Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipi
nas para sa Arkitektura noong taong 2000.

Si Lope K. Santos (Setyembre 25, 1879 – Mayo 1, 1963) ay isang tanyag na manunulat
sa wikang Tagalog noong kaniyang kapanahunan, sa simula ng ika-1900 dantaon. Bu
kod sa pagiging manunulat, isa rin siyang abogado, kritiko, lider obrero, at iti
nuturing na "Ama ng Pambansang Wika at Balarila" ng Pilipinas.
Ipinanganak si Lope K. Santos sa Pasig, Rizal - bilang Lope C. Santos - sa mag-a
sawang Ladislao Santos at Victoria Canseco, na kapwa mga katutubo sa Rizal. Ngun
it mas inibig na gamitin ni Santos ang titik na K bilang kapalit ng C para sa ka
niyang panggitnang pangalan, upang maipakita ang pagiging makabayan. Nakamit niy
a ang pagkakaroon ng kadalubhasaan sa sining mula sa Colegio Filipino (Kolehiyo
Pilipino), matapos na makapag-aral sa Escuela Normal Superior de Maestros (Mataa
s na Paaralang Normal para sa mga Guro) at sa Escuela de Derecho (Paaralan ng Ba
tas). Naging dalubhasa siya sa larangan ng dupluhan, isang paligsahan ng mga man
unula na maihahambing sa larangan ng balagtasan. Noong 1900, nagsimula siyang ma
glingkod bilang patnugot para sa mga lathalaing nasa wikang Tagalog, katulad ng
Muling Pagsilang at Sampaguita. Siya ang tagapagtatag ng babasahing Sampaguita.
Sa pamamagitan ni Manuel L. Quezon, naging punong-tagapangasiwa si Santos ng Sur
ian ng Wikang Pambansa. Kabilang sa mga katawagang nagbibigay parangal kay Sant
os ang pagiging Paham ng Wika, Ama ng Balarilang Pilipino, Haligi ng Panitikang
Pilipino, subalit mas kilala rin siya sa karaniwang palayaw na Mang Openg.
Napangasawa ni Lope K. Santos si Simeona Salazar noong ika-10 ng Pebrero, 1900,
at nagkaroon sila ng limang anak. Nagkaroon siya ng karamdaman sa atay, ngunit h
anggang sa huling sandali ng buhay ay hinangad ni Santos na maging Wikang Pamban
sa ang Wikang Tagalog.
Matapos maging gobernador ng lalawigan ng Rizal mula 1910 hanggang 1913, naging
gobernador naman si Santos ng Nueva Vizcaya mula 1918 hanggang 1920. Naglingkod
din siya bilang senador para sa ika-labindalawang distrito ng bayan.

Si Epifanio de los Santos ay isang manananggol, mamamahayag, mananalaysay (histo

rian), musikero, pintor, kritiko, manunulat, pilosopo ("philosopher") at masugid
na kolektor ng mga antique.
Isinilang siya sa bayan ng Malabon noong Abril 7, 1871. Kaisa-isang anak ng maya
mang hasyendero na si Escolastico de los Santos at Antonina Cristobal, isang kol
ehiyala na mahusay tumugtog ng piyano at alpa. Pagkatapos tapusin ang kanyang mg
a unang taon ng pagaaral sa ilalim ng isang pribadong guro na si Jose A. Flores,
nagpatuloy siya ng pag-aaral sa Ateneo de Manila. Maliban sa mga araling akadem
iko sa Ateneo, ay nag-aral din siya ng musika at pagpipinta na nanguna sa mga ga
ntimpala. Tinapos niya sa Ateneo ang Bachiller en Artes ng may pinakamataas na p
arangal na summa cum laude at pagkatapos ay kumuha ng Law sa Unibersidad ng Sant
o Tomas. Nanguna siya sa pagsusulit ng Ktt. Hukuman.
Masugid siyang mambabasa ng iba t ibang babasahing pampanitikan lalung-lalo na n
g mga nobelang sinulat ni Juan Valera, isang manunulat na Kastila at may-akda ng
isang nobela ng pag-ibig na kanyang kinalugdan, ang Pepita Jimenez. Dahil sa ma
hilig siyang magbasa, nagkaroon siya ng malaking koleksiyon ng mga aklat sa Sini
ng at Panitikan. Sa katunayan, ang unang palapag ng kanyang tirahan sa Magallane
s, Intramuros ay nagmistulang laybrari at museo na naging tagpuan ng kanyang mga
kaibigan na may hilig din sa Sining at pagsusulat tulad nina Cecilio Apostol, F
ernando Ma. Guerrero, Rafael Palma, Jaime de Veyra at Clemente Zulueta. Isa rin
siyang dalubwika natutuhan niya ang mga wikang dayuhan tulad ng Latin, Griyego,
Kastila at Pranses. Siya ang naging unang Pilipinong naging kasapi ng Spanish Ro
yal Academia sa Madrid at nakilalang unang Academician ng bansa.
Itinatag ni Don Panyong (tawag sa kanya) at ng kanyang kaibigang si Clemente Zul
ueta ang pahayagang La Libertad sa Malabon. Naging editor din siya ng pahayagang
La Independencia. Sa pagsusulat sa pahayagang ito ay ginamit niya ang sagisag n
a G. Solon.
Naging District Attorney siya ng San Isidro, Nueva Ecija at doon din siya naging
Kalihim Panlalawigan. Noong 1902 nahalal siyang Gobernador ng Nueva Ecija at na
ulit ng 1904 . Pagkatapos ng dalawang taon ay hinirang siyang miyembro ng Philip
pine Commission para sa St. Louis Exposition. Naglakbay siya sa iba t ibang bans
a tulad ng Pransya, Inglatera, Espanya, Italya at iba pang mga bansa sa Europa u
pang bumisita sa mga aklatan at museo at mamili ng mga aklat para sa kanyang kol
eksyon sa sariling aklatan.
Noong 1906, nahirang siyang piscal ng dalawang lalawigan - Bulakan at at Bataan.
Noong 1918, hinirang siya ni Gobernador Heneral Francis Burton Harrison na Tech
nical Director ng Philippine Census. At noong Mayo 16, 1925 itinalaga siya ni Go
bernador Heneral Leonard Wood bilang Direktor ng Kawanihan ng Biblioteka at Muse
o bilang kapalit ni Dr. Trinidad Parde de Tavera na binawian ng buhay.
Dalawang beses nag-asawa si Don Panyong. Ang kanyang unang asawa ay si Donya Urs
ula Paez ng Malabon at ang pangalawa ay si Margarita Toralba ng Malolos. Ang isa
niyang anak sa kanyang unang asawa ang nagmana sa kanya ng mahilig sa kasaysaya
n at pananaliksik. Nakilala siya bilang mahusay na manunulat ng kasaysayan, tala
mbuhay at kolektor tulad ni Don Panyong.
Kung si Don Panyong ay di nakilalang tagapagsalita (speaker) siya naman ay nakak
itaan ng kagalingan sa panunulat na umani pa ng papuri sa ibang bansa. Ang unang
nalathalang sinulat ni Don Panyong ay ang Algo de Prosa (1909) isang koleksiyon
ng mga sanaysay at maikling kuwento. Ilan pa sa kanyang mga sinulat ay Literatur
a Tagala (1911), El Teatro Tagalo (1911), Nuestra Literatura (1913), El Proceso
del Dr. Jose Rizal (1914), at Folklore Musical de Filipinas (1920).
Sinulat din niya ang mga talambuhay nina Dr. Trinidad Pardo de Tavera, Marcelo H
. del Pilar, Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, at Ignacio Villamor. Ang kanyang
salin sa Kastila mula sa Tagalog ng Florante at Laura ni Balagtas ay itinuring n
a isang klasiko sa panitikang Pilipino.
Isa ring mahusay na musikero si Don Panyong. Mahusay siyang tumugtog ng piyano a
t gitara. Sa kanyang panahon ay tatlo lamang ang kinikilalang mahusay sa pagtugt
og ng gitara sa buong Pilipinas -isa si Don Panyong at ang dalawa niyang kasama
ay si Hen. Fernando Canon, isang rebolusyonaryo, at si Guillermo Tolentino, kila
lang iskultor. Inihambing siya ng musikong editor na si Griffith kay Segovia ng
Espanya sa natatanging talento niya sa paggitara.
Mahusay din siya sa pagpipinta, lamang ay hindi niya ito nabigyan ng panahon upa
ng ang kanyang kakayahan ay lalo pang pagyamanin at paunlarin.
Binawian ng buhay si Don Panyong noong Abril 28, 1928 sa Maynila sa eded na 57 d
ahil sa atake sa utak (cerebral attack). Bilang paggalang sa kanyang kontribusyo
n sa sining at kultura, ang Highway 54 na nagdudugtog sa Lungsod ng Caloocan han
ggang Lungsod ng Pasay ay ipinangalang Abenida Epifanio de los Santos o kilala b
ilang EDSA.

Si Felipe Calderon ay isang abogado at edukador na nagkaroon ng mahalagang papel

sa kasaysayan ng bansa. Siya ang awtor ng Konstitusyon ng Unang Republika ng Pi
lipinas lalong kilala sa tawag na Konstitusyon ng Malolos.
Siya ay isinilang sa Santa Cruz de Malabon (ngayon ay Tanza, Cavite) noong ika-4
ng Abril, 1868. Pangalawa siya sa anim na anak nina Jose Calderon at Manuela Ro
ca, isang mestisang Kastila-Filipina na taga-Santa Ana, Maynila. Ang pinakamatan
da niyang kapatid ay si Fernando Calderon na isang doctor, naging Direktor ng Ph
ilippine General Hospital at naging Dekano pa rin ng Kolehiyo ng Medisina sa Uni
bersidad ng Pilipinas.
Nagtapos si Felipe ng elementarya sa isang pribadong paaralan. Sa kabila ng kani
lang kahirapan ay ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral. Naglalakad siya sa p
agpasok araw-araw nang nakapaa. Kipkip niya ang kanyang tsinelas at saka lamang
niya ito isinusuot pagdating sa paaralan. Dahil sa kanyang angking talino ay mal
ugod sa kanya ang mga·paring Hesuita kava siya ay binigyan ng iskolarsyip na pati
ang tirahan at pagkain ay libre.
Natapos niya ang kursong Bachiller en Artes sa Ateneo de Manila. Nais ng kanyang
ina na siya ay maging pari subalit ang nais niya ay maging abogado siya. Pumaso
k siya sa Unibersidad ng Santo Tomas para mag-aral ng abogasya. Nagtrabaho siya
sa iba t ibang pahayagan subalit hindi siya nagtatagal sa kanyang gawain dahil s
a kanyang damdaming makabayan. Tulad halimbawa, sa isang pagkakataon nang siya a
y isa sa bumubuo ng pamunuan ng pahayagang La Opinion, nang malaman niyang si We
nceslao Retana, isang anti-Filipino ay darating upang siyang maging editor ng pa
hayagan, nagbitiw siya sa kanyang tungkulin kahit alam niyang kailangang-kailang
an niya ang trabaho. Para sa kanya higit na mabuti na mawalan ng trabaho kaysa m
akasama sa trabaho ang isang kaaway ng mamamayang Pilipino.
Upang may pagkakitaan, nagturo siya ng mga anak ng mayayaman. Sobrang hirap ng t
rabaho at kakulangan sa pagkain ang nagpahina sa kanyang katawan. Nang magpating
in siya sa doctor, sinabi sa kanya na dapat siyang magpahinga, at kung hindi siy
a ay magkakasakit ng tuberculosis. Nabigyan siya ng pagkakataong mangibang bansa
nang bigyan siya ng isang mayamang mangangalakal ng pera na ginamit niya sa pag
punta sa Hong Kong, Singapore at India.
Nang siya ay magbalik sa Pilipinas, nanirahan siya sa Bauan, Batangas kung saan
ay napangasawa niya si Josefa Amurao, anak ng isang mayaman. Ipinagpatuloy niya
ang kanyang pag-aaral ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas. Taong 1893 nang
tanggapin niya ang katibayan ng pagtatapos sa Licentiate Jurispundencia. Naglin
gkod siya sa tanggapan ni Cayetano
Arellano at nang sumunod na taon ay nagpraktis ng Batas sa Cavite.
Muli siyang nag-aral sa Unibersidad ng Santo Tomas ng mga kurso sa Pilosopiya, L
iteratura at mga likas na Agham (Chemistry, Mathematics at Physics). Hindi niya
natapos ang kanyang pag-aaral dahil sa pagsiklab ng Himagsikan.
Isa si Calderon sa mga inaresto at nakulong sa Fort Santiago pagkatapos ng Unang
Sigaw sa Balintawak bagama t madali rin siyang nakalaya. Sa kanyang paglaya ay
bumalik siya sa Maynila at namuhay nang tahimik kasama ng kanyang pamHya.
Mayo, 1898 nang mabalitaan niyang nagballk na si Emilio Aguinaldo sa Cavite mula
sa Hong Kong. Pinuntahan niya ito at inalok ang kanyang tulong. Agad namang tin
anggap ito ni Aguinaldo. Madali siyang itinalaga ni Aguinaldo bilang delegado ng
Palawan sa Kongreso sa Malolos na ginanap sa simbahan ng Barasoain. Tatlumpung
taong gulang pa lamang siya noon suhalit kinilala na ang kahusayan niya sa siyen
siya na pamamahala at Batas.
Sinulat ni Calderon ang burador (draft) ng Konstitusyon at isinumite sa Kongreso
. Pinagtibay naman ito sapagkat nakahihigit daw ito sa Constitutional Program of
the Philippine Republic na ginawa ni Apolinario Mabini.
Ito ang dahilan kung bakit ibinigay sa kanya ang karangalan bilang Ama ng Malolo
s Constitution. Ang pagpapatibay sa "Constitutional Draft" na ginawa ni Calderon
ay nilagdaan ni Aguinaldo noong Enero 21, 1899.
Sa kabila ng pagiging abala niya bilang isang abogado, nagsulat din siya ng tala
mbuhay ng kanyang mga kaibigan tulad nina Jose Ma. Basa at Lorenzo Guerrero. Sum
ulat din siya ng mga sanaysay pangkasaysayan tulad ng kinilalang El Mas de Agost
o en la Historia Patria (1896-1906), Documentos para Historia Fillpinas, Los Ult
imos Dia del Regimen Español en Filipinas. Ang pinakarnahusay niyang sinulat pangk
asaysayan ay ang Mis Memorias Sabre la Revolucion na nalimbag at nalathala sa an
yong aklat.
Si Calderon tulad ni Rizal ay mahilig sa pag-aaral ng kasaysayan ng Pilipinas. N
oong 1905 ay itinatag niya ang Asosacion Historia de Filipinas. Noong 1904 ay it
inatag niya ang Sarnahan ng mga Mananagalog (Association of Tagalog Writers) sa
tulong ng mga kilalang rnanunulat na Tagalog. Ang layunin ay palaganapin ang wik
ang Tagalog. Matibay ang kanyang paniniwala na Tagalog at hindi Kastila o Ingles
ang dapat na maging wikang pambansa ng mga Pilipino.
Pagkatapos ng dalawang taon, nagtatag nanaman siya ng sarnahan para sa proteksyo
n ng mga sanggol na tinawag na La Proteccion de la Infancia. Sa larangan ng eduk
asyon, ang tanging kontribusyon ni Calderon ay ang pagkakatatag ng Escuela de De
recho (School of Law) sa Maynila na siyang unang kolehiyo sa Batas dito sa Pilip
inas. Dito ay nagturo siya ng Batas. Nagturo din siya sa Liceo de Manila at Inst
itute de Muheres ng kasaysayan, ekonomiks, sosyolohiya, algebra at matematika.
Dahil sa maagang namatay ang kanyang asawa, muli siyang ikinasal sa isang magand
a at batang-batang istudyante niya sa Escuela Derecho. Nagkaroon siya ng dalawan
g anak na babae na ang mga pangalan ay Concepcion at Cruzing. Hanggang sa mga hu
ling sandali ng kanyang buhay, nahanatili siyang mapagbasa at manunulat ng mga a
rtikulong makabayan. Kahit na may karamdaman na at ipinagbawal ng doctor ang pag
babasa, nagbabasa pa rin siya.
Binawian siya ng buhay sa St. Paul Hospital, Maynila noong Hulyo 6, 1908 sa gula
ng na 40 lamang. Ang kanyang maagang pagpanaw ay ipinagluksa ng kanyang mga kaib
igan na sina Rafael Palma, Justice Florentino Torres, Teodoro M. Kalaw at Sergio
Osmeña.

Si Isabelo delos Reyes ay kabilang sa tatlong panahon ng Panitikang Tagalog sa P

anahon ng Propaganda, Panahon ng Himagsikan at Panahon ng mga Amerikano.
Siya ay isang mamamahayag, manunulat, manananggol at pinuno ng mga manggagawa. S
iya ang nagtatag ng Iglesia Filipina Independencia. Nagtamo siya ng gantimpala s
a Exposicion sa Madrid dahil sa kanyang El Folklore Filipino.
Ang ilan pa sa kanyang mga naisulat ay Las Islas Bisayas en la Epoca de la Conqu
ista, Historia de Ilocos at La Il Sensacional Memoria Sobre La Revolucion Filipi
na.
Anak siya ni Elias delos Reyes at ni Leona Florentino, ang unang makatang babae
ng Ilocos Sur.

Si Rolando Santos Tinio ay isang Pilipinong makata, dramatista, tagasalin, direk

tor, tagapuna, manunulat ng sanaysay at guro.
Isinilang si Tinio sa Gagalangin, Tundo, Maynila noong Marso 5, 1937 nguni t may
pinag-ugat mula sa Nueva Ecija, kung saan nagmula ang kanyang mga magulang na s
ina Dominador Tinio at Marciana Santos. Noong bata pa lamang siya, nagkahilig si
Tinio sa pagsasaayos at direksiyon sa mga kalaro para sa mga pagdiriwang nakaka
suotan. Siya ay isang masigasig sa paglalahok sa mga industriya ng mga pelikulan
g Pilipino at nawiwili sa pagtatrabaho sa mga sikat na artistang Pilipino kung s
aan hinangaan siya noong nasa kabataan niya. Siya ay naging aktor ng pelikula at
manunulat ng dulang pampelikula. Palagi siyang inilarawan bilang madasalin, tah
imik at may pambihirang talino.
Nagtapos ng mababang paaralan sa Mababang Paaralan ng Lakandula sa Tundo noong 1
948, at mataas na paaralan sa Mataas na Paaralang Letran noong 1951. Nakamit niy
a ang Batsilyer ng Pilosopiya na nakamit niya ang dangal na magna cum laude sa e
dad ng 18 sa Pamantasan ng Santo Tomas noong 1955 at Pantas ng Pinong Sining sa
Malikhaing Pagsusulat sa Pamantasang Estado ng Iowa noong 1958. Nagtapos din ng
maikling kurso sa sining pandulaan sa pamamagitan ng iskolarsyip na ipinagkaloob
ng Sangguniang Britaniya sa Pamantasang Bristol noong 1968. Nagturo siya ng Ing
gles, Filipino, at kursong sining pandulaan sa Pamantasang Ateneo de Manila, 195
8-1975, kung saan namuno siya ng Kagawaran ng Inggles, at sumunod ang Kagawaran
ng Filipino.
Sa Iowa, nakilala si Tinio bilang magaling na manunulat na gumamit ng Inggles bi
lang midyum ng Pilipinong manunulat. Sumulat siya ng kanyang koleksiyong pangmak
ata: Poot at Ritwal (Rage and Ritual) kung saan nanalo ng gawad mula sa Pamantas
an ng Pilipinas. Inilarawan ni Bienvenido Lumbera ang nalikom na ito bilang mabi
kas at may tunay na walang-kamatayang hagkis kung nakuha mula sa Europeong mapam
unang pagsusuring pampanitikan. Sa oras na ito, naniwala si Tinio na ang Inggles
ay makakalagis ng mga tikha na ninais niyang magbatid para sa kanyang mga likha
. Sa pagkakataon, sa isang panayam, naghatid ng isang manunulat ang kanyang pani
niwala sa halaga ng wikang Tagalog sa Malikhaing Pagsusulat. Sa tugon nito, nagl
athala si Tinio ng isang lathalain sa pahayagang pang-iskolar na Araling Pilipin
o, kung saan ang mga nagtataglay na bahagi ng mga tulang Inggles na isinalin sa
Tagalog. Ang layunin ng lathalain ay mapatunayan ang kakulangan ng Tagalog bilan
g midyum ng manunulat ayon kay Lumbera.[5]
Sa kalagitnaan ng dekada 60, bagama t, nagpasiya si Tinio na magsulat sa wikang
Tagalog at ang produkto ng pagsubok na ito ay ang mga koleksiyon ng mga tula na
kasalukuyang tinatawag na Bagay. Si Rolando Tinio ay ang natatanging imbentor ng
"Taglish" sa panulaang Pilipino. Sa pamamagitan nito, binigay niya ang tunay na
hagkis sa tula ng likas na Pilipinong nasa kalagitnaang antas ng lipunan. Noong
1972, sumulat si Tinio ng isa pang koleksiyong panulaan: Sitsit sa Kuliglig at
dito ipinakita ang mahusay na pagkakaiba ng kanyang luma at bagong adbokasiya. K
ung sa Poot at Ritwal (Rage and Ritual), mga paglalarawan ng sining at ang artis
ta na di-gaanong may ugnayan sa pamamaraan ng pamumuhay ng Pilipino, ang Sitsit
sa Kuliglig ay malinaw na naglalarawan ang mga pang-araw-araw karanasan ng lumak
i sa Tondo na nakatira sa kasalukyan sa kataasan ng Loyola. Langit at lupa; ang
awang sa pagitan ng mga likha ni Tinio sa Inggles at mga nasa sa Tagalog.[5]
Siya ay ikinasal kay Ella Luansing, isa ring aktor at direktor, at may dalawang
supling na isa sa kanila ay aktor na si Victoria.

Si Dr. Leon Ma. Guerrero ay ipinanganak noong Enero 21, 1853 sa Ermita, Maynila.
Siya ay ika-14 na anak ng isang prominente at relihiyosong mag-asawa. Sina Leon
George Guerrero at Clara Leogardo.
Siya ay nag-aral sa Ateneo de Manila at nagtapos naman ng kursong parmasyutika s
a Unibersidad ng Santo Tomas noong 1876. Sa kanyang pag-aaral pawang matataaS na
marka ang nakamit ni Guerrero.
Noong taong 1883, si Guerrero ay nagtayo ng sarili niyang tindahan ng gamot sa B
inondo. Dito siya tumuklas ng iba t ibang halamang gamot na ang bisa ay maikukum
para sa kahusayan ng gamot sa ibang bansa.
Bilang isang Pilipinong may pagmamahal sa bayan, sumapi si Leon Guerrero sa Kong
reso ng Malolos at isa siya sa lumagda sa Konstitusyon ng Malolos noong ilunsad
ang Unang Republika ng Pilipinas. Sumulat rin siya ng artikulo sa "La Independen
cia", isang pahayagan noong panahon ng himagsikan. Siya rin ay naging editor nan
g "La Republika Filipina".
Bukod dito siya ay nagturo ng "Natural History" sa Liceo de Manila na kung saan
ay itinatag niya ang samahan ng mga guro sa parmasyutika (Faculty of Pharmacy).
Siya ang kauna-unahang propesor sa Pilipinas na nagturo ng "Vegetable Histology"
sa pamamaraang praktikal. Siya rin ay naging pinuno ng "Bureau of Science" na s
iyang nagdulot sa kanya ng lubos na kasiyahan at naging kuntento na sa buhay.
Ang pulitika ay naging bahagi rin ng buhay ni Guerrero. Siya ay naging kinatawan
ng ikalawang distrito ng Malolos para sa Pambansang Asembleya ng Pilipinas.
Siya ay binawian ng buhay noong Abril 13, 1935.