Reduccion sa Bohol sa Dantaon

16 hanggang 19: Katangian at Anyo

Amelia ~'. Ferrer

ABSTR,~CT

Spanish cclo n ia l isrn W85, anch o r ec. on the physical manifestation of its hegemonic cower over Philippine society through the establ.shment of reduccion. It nece ssitated the creation of small and scattered Filipino corrmunit.es if to compact villages, a spatial reorganization that followed r ie mak of urbanity as defined by the Span'arcls. When Manila was nude the colonial center after MigLeI cle Legazpi's arrrval in the archipelago, the process of transhrrning native Filipino's ,(leial and physical landscape took form in Luzon, 'y isayas .ind parts of Mindanao. At the center of .hcse "new" communities stood the Catholic Church often the 0:11)' symbol of Spanisn hczerr.ony in areas far from Manila. The process ofreduccio.i was ccsi:§;ned not only to delimit the physi:al extent: of conversion but ..Iso to alter the people's way of life. This paper iocuse. on the history of this colonial institution in the island cfBoho!'

Ang Kahulugan ng Reduccion

Para sa mga Kastila, sadyang rnahalaga ang Daglalagay ng pisikal na rnanipestasyon rg irnpluwensya nito sa lipunang Pilipino Ito ang nagsilbing tagal'agbigay katuwiran sa hegernonyang kanilang pinairal sa kapuluar ng Pilipinas 11Uh ciantacn 16 hanggang 19. Dahan-dahan itong naisakaruparan sa pamamagitan ng proseso ng reduccion. Ito ay i,;ang paraan ng ragsaSlayc<s ng lipunan ayon sa panlasang Europeo. Bagamat ang reduccion ay nakatuon lamang sa pisikal na reorganisayon ng rnga kornunidac., l1~ay kaugnayan din ito sa pagbabago ng karnalayan at kaisipan ng tao Ayon kay Vicente Rafael sa kanyang akdang Contracnng Cclonialism kinailangan ang pagtakda sa espasy'Jng pisikal ng kumber syon at imposisyong

90

PHiliPI' NE SOCIAL SClltICE~ R ::VIEIJI' / voi. 57 Nos.1-4 2 )05

kolonval upang m..i: agawa =s pag palaganap ng salita ng Di yos (Rafael 87).

Ang pagsasaayo~ na ito ay isa lam;.ng sa mga unang hakbang na isinagawa ng mga Kastila para sa mlt~lgunpay na kumbersyon ng mga sinaunang I'ilipino sa Kristiyanisrno. )\ng pagbahagi ng Kristiyanisrno ang inasahang huhubog ,a mga I'iiipino bilang nga masunuring sakop, I inaniwalaan di i ng mga Kastila na mabubuo ng reduccion ang b.ikal ng urbanidad a: pamurnuhay na sibilisado. Ang komunidad Pilipino na kanilang na.iatr an ay lubhang hindi umayon sa ko nse pro ng mga k o lo li:,ador ng urbanidad at sibilisadong pamumuhay. Ang lumang kaayusang Pilipino ayon sa pananaw ng mananakop ay hadlanj; sa rr abilisang kumbersyon sa Kristiyanismo at pan.makop ng mga Ka~tih lvakikitang nasa tating dagat, tabmg ilog a' t-(aparagan ang mgl lipunang ito. Bagamat nagkukumpol ang I1lga tao sa mga katubigan, karaniwan namang nakakalat ang mga kc-munidad sa napak.alawak na espasyo na walang pormang sinusundan lba't-iba ang lak ng populasyon sa rnga pamayanang ito. Ayon kay Pedro Chirno urnabot sa bilang na 40 ang mga pulong m;lY mataas n a bilmg ng populasyon n a kinabilangan ng Manila, Mindoro, Luban,Marinduque, Leyte, Bohol, Isla de Fuegos, Isla de Negr:::s, Guimara, at Panay (Chirino 250-251).

Dahil sa kalakalmg nag-uugm)' sa mararriing mga komunidad na bavbayin, karani W lllg mas malaki.ing populasvon ng mga ito kung ihahambirg sa mga I blib naiugar. Kilal.i ang mga komunidad na ito bilang b{mmgay na bdalasang binubuo n:~ 30-100 pamilya (Ph elan 15). Ang rnga rnalalckmg barangay iuladng C::l)11, Manila at Penal' ay tinatayang may populasyong mahigit-kumu ang sa 2,000 k.atao bawat isa (Phelan :). Dahil sa paggingzala: at hindi malinavr ng hangganan ng mga:xmayanang ito, rninabuti rg pamahalaang Kastila na baguhin ang pisikal na kaayusan ng mga lumang pamayanan sa pamamagitan ng red.iccion. Isinasagawa ito sa pamarnagitan ngJagiipon ng populasycn sa mga istratehikong lugar.

REDUCC/ON SA BOHOL S~ )NHAON ',6 HANG13ANG 191 ArvELA S. FERRER 91

}\ng r ed uccion ay mula sa salit.mg ugat na re duci: at nangangahulugan rt§ pagbaballk ng isarg bag2Y )c. dating kalagavan, pagbabago, paiksiin, ioalik sa pagbm;1sunur.n,1atiin sa maliit na bahagi at limitahan (\_afael ()I)). Dalul S8 n.ipakalawak na kahulugan, sakop ng reducci6n ang aspetong oarnpulitika pang-ekonorriya, pangrelihiyon at pangkultural. PangLnahinf; tunguhin nito ang pagtatayo ng mga bagong pamayanan na may oatatanging porma, angplaza complex. lr.asahang sa paglipa; ng pc nahon, ang reduccion ay magiging pueblo Corpuz (1).

Ang:ranspormasyon ng mga reducciones tungong pueblo ay magaganap lamallf:natapos rnasunod ang rnga pamantayang inilatag ng parnahalaang Kastila. Pinakase.itral na istrukturang makikita sa loob n.; mga bagong ko rnunic.ad ang sirnbahan na simbolo ng moral at puLtikal ria kmangy;rih,J1 ng mga mananzkop na Kastila .. Sa loob ng reducci6n. hindi lanang ang pulitikal na pangingibabaw ng mananalcop ant, dapat rnara.ndaman. Diro rin isinakatuparan ang f,agbabagong Irma! at sikolohikal ng mga sakop, Sa panahong kulanr; ang presensya ng opisyal IlC Kastila sa loob ng mga reducciones, na pupunan naman to n gc(apangyarihan ng relih.yon sa katauhan ng paring Kastila,

Ang mga katutubong nanatil i sa loob r g mga reducciones ay inaasahang magbabayad ng tributo, sakop ngpo/os y seruicios, bandala at iba pang kolonyal na obligasyon. Liban dito, sila'y nararapat na sumunod sa aral at utos ng Diyos sa pamam agitan ng pagyukod sa kinarawan nito sa bpa--ang prayle. :)a prose;o ng pagbabago ng karnalayan ng katutubo, ang mga rcducciones ay itinuturing na lugar ng doctrina (Corpus (1). Ang doctrina aq; unang baitang na pagdadaanan ng rosa komunidad Kristiyano bago ang mga ito ay ituring na parokya. Sa loob ng mga kornunidad na ito, puspusan ang pagtuturo sa mga karutubo kung paa'lO mamuhay ayc>n sa koriseptong Kastila

Ang paglilipat at pagsasaayos ng mga tao sa mga lugaT ng reduccion ay hindi laging matiwasay ar tahirnik sa kadahilanang

92

PHlllPl'lNE SOCiAL SCIUICES R,VIEW I VJL. 57 Nos.1-4 21)05

itinuturing ito ng mg;: katutubo na isang p;ngl- ihimasok sa kanilang buhay. Sapilitan itonz ginagawa kava kinakailanj-an ang paggamit ng pwersa upang maisakatuparan ito. Ang paggamit ng dahas ay nakasalalay sa kakayahan ng Kastila na bumuo ng pwersang mili :ar. Sa mga lugar na malapit sa Maynih, 3n§; pasgamit ng pwers3 sa pamamagitan ng paglusob ng mga sundalong Kastila ay madalmg naisagawa. Ngunit sa mga lugar na nlay suliranin sa lohistika tulad ng kakulangan sa jlvversang mil Tar, ang r,aggamit ng ibang pamamaraa.n ay kinaiiangang isaalang-alang. Ang paggamit ng da ias upang maitatag ang mga reducciones ay ':inawag 11a entrada (Corpuz 62). Nilulusob ng rr~ga sundalong(astih =s mga lumang pamayanan sa tulong ng mga katutubong datuat bpanalig. Kasabay naman nito ang pzcggarnit: ng diplornasya, na kadalasang nagmg sandigan ng tagumpay ng reduccion Isinasagawa ito 11g rnga sundalong Kastila a prayle sa pamamagiran ng pamamahagi ng mga kaloob sa mga katutubo. Sa maraming Dagkakataon, ginagantihan din ng mga katutubo ang "kabaicang" ito ng mga Kastila sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at game Ngunit kadalasang ipinapalagay ng mgt Kastila ang mabuting pakitungo ng rnga katutubo bilang tanda ng pagkilala s" kapangyarihan ng mananabp. Matapos mapasak ng mga sundalong Kastila 0 prayle ang mga lurnang pamayanan, kaagad na nagtatayo ng kapilya a visita na nasa pangangalaga ng mga prayleng misyonero.

Mahalaga para sa bagang tata!; na p:lmayanan ang bilang ng populasyon. Upang maging pueblo, kinakailangan ang pananatili ng 500 pamilya sa loob ng mga reducciones (Corpuz 70). Mahalaga ang pagtakda ng bilang upang matustusan ang pagtatayo ng mga kolonyal na institusyong mahalagang batayan ng kolonyalismo. Ang pagtatayo ng mga sim bahan, gusaling pamahalaan, paaralan at iba pang parma sa loob ng plaza complex ay nangailangan ng malaking salapi at ds.mi ng lakas paggawa na kukunin mula sa mga katutubo.

Sa pagtatayo ng ruga pueblo at pamayanang ayon sa panlasang Kastila, naging batayan nih ang mga batas ng Hari ng Espanya

REDuce/ON SA BOHOl 5A D,"HAO~I 16 HAW33ANG 1~ / A~IELI!' S. FERRER 93

noong 1573 hinggi sa mga dapai is:ulang-:ilcllg sa pagtatayo ng reducci6n. Ayon sa ba (as, ang mga pama:ranc ng itatayo sa Kolonya ay dapat nasa ma.aas na lugar [1; m:.y mai abang lupain para sa agrikultura at pagp ipastol (Reed ~'1). Daps.r ding malapit ito sa mga kakahuyang m:gagamit sa kon struks yon. Nilinaw din ng haras ang pagkakaroon1g sap8t na suplay rg wbig na maiinorn sa mga luga' na rnagigirg sentro ng rer.uccio n. A.:1g pangkalaha:ang lokasyon nita ay dapar ding makinabrng sa daloy ng kalakalan na nag-uugnay sa rng:l);l)lbayin at int eryor na kornunidad. Dapat ding isaalang-alang ang kalapitan ng Illga Kristyanong lugar sa mga tradisyunal na daanan ng uansp(lrtasyon at kcrnunikasyon--ang katubigan. Kung ang t~apili[Jg pam,yallan naJ111l ay nasa baybcying dagat, kinailangarg malapit ito sa daungan. t!dlg pagbibigay halaga sa rrga lokasyon nf; hagang pam;,:ranan saahing ilog at daglt ay upang makinabang an§; mga kolonisado : sa kalakalang turnutustos Sec mga pamayanan;; ito. Katunay.m, upang alo pang mapag-ibayo ang kalakalan, ipiiag-utos ng Hari ng Espanya na isa sa mga permanenteng gusali na itatayo 5;: loob ng plaza complex ang mga pamilihan at tirahan ng mga mangang.rlakal. Ito ay upang mak.ipon ng pondong magagarnit sa mga rnalawakang proyekto ng pagtatayo ng sirnbahan at ll1j<l gusaling parnal.al aan. Upang rnakapasok sa aktioong kalakalan all:.!; mga Kas.la, pinap itungan nila ng buwis ang bawat kalakal,

Ang mga par tikulur na deta.ye sa isrukrura sa loob ng bagong parnayanan ay nilinaw din ng kauusan ng Hari. Makikita rito ang preokupasyon ng nga Kastila sa .iosolurong sukat ng espasyo. Ang mga pamayanan na sentro ng n duccion ay susunod sa hugis na pahabang bilog na may lapad na ::00-3')0 piye at habang 300-800 piye (Reed 71). Itinakda ang; malaw ik na cspasyong laan S8 rnga pagdiriwang na pinangungunahan ng mga misyonero upang maakit ang mga katutubo sa loob ng mga reduccior.es. Malaking bahagi ng reducci6n ang nakalaan sa pagt:t1ayo ng s In bahan, kumbento at ospital para sa ruga sakit na hindi nakakahawa. Ang paglalam ng

94

PHIL PF'I'Ji= SOCIAI_ Sc E~CES REVIEW,' '/OL. 57 Nos.1-4 2()05

malaking espasyo sa sirnbahan ay patunay ng kapangyarihang angkin nito sa loob ng bagon!; pamayanan. Ang matitirang lupain ay ilalaan naman sa mga gusaling pamahalaan .ulad ng tribunal at kulungan. Makikita sa loob ng porma ang parnahalaang bayan, pamilihang bayan at paaralan para sa mga batar:g laial.i at babae. Sa paligid ng mga istrukturang n;bJnggir, makikit.mz nakapalibot ang rr.ga kabahayan na nagpapahiwatig din ng kapangyarihang pangekonomiko at pulitiksl ng mga mamamayai. Anf, distansya ng isang tahanan sa plaza comolex ay sukatan ng impluwensyang angkin ng pamilyang nagmamav-ari nito sa loob reg lipunar.. Ang kaayusang pisikal na matatagpuan sa mga reduccioncs :q repleksyon at manipestasyon ng uri a1 lawak ng kapangyariharig pinaghahatian sa loob ng po~mang in

Dahil mahalaga ang usapin hirggd sa depensa at kontrol sa transportasyon para sa hcgemonyan~; Kistila, isinaalang-alang r ila ang kalapitan sa mg;; kacubigan ng mgaJamayanang Kristiyano. Ipinag-utos din ng Hari ng Espanya IU arg mga itatayong kabahayan ng mga Kastila ay nar;;rccpar na yari sa bato lpang makapagbigay proteksyon sa mga nakatira dito (Reed 71). Sa mga kautusang ito, masasalamin ang pag1.ilala ng mga Kastila sa kakulangan ng kanilang seguridad at marupol: na pundasyon ng kmilang kapangyarihan.

Mula nang dumaring si Legllpi 5a kap uluan ng Pilipinas, sinimulan ng mga Kasrila :lng rnalawakang re organisasyon sa maraming mga luga sa kapuluan. Kailangan iwng isagawa upang higit ra madaling palllllnuan ang mga katutuoo. Nagsimula itong itatag sa mga kapatagan at baybaying lugar.:)a p.igkatatag ng Mayrila bilang senrrong pul i tika l, ekononko at relihiyoso ng kapangyarihang banyaga, naging huwaran ire r.g reorganisasyong naganap sa iba'r-ibanj. dako ng Pilipinas.

Ang Bohol bilang isa sa rnga komunidad na unang nadatran ng pwersa ni Legazpi ay kaagad naipasok sa planong pagpapatibay ng posisyong kolonyal, Dahil isa ito sa mga pulong matatagpuan sa Gitnang Kabisayaan, mabilis aog dalov ng komunikasyon at

transportasyon nclag··ugnay di to sa it a pmg mga pulo. Katabi nito ang Cebu na isa sa mg-a naging xenrro ng ka~l;mgyarihang Kastila S3 Kabisayaan. Sa 1a:.ml.lgang babgi ns Bohol matatagpuan ang karagata ng naghi ni wa lay sa Kabisayaar. at Kamindanaoan. Karcgatang binabagtas ng Olga grllpcn~; M'rsli:n na walang parid ang paghamon sa kakayahan ng m~;a Kastlla. Samakatwid, ang Eohol dahil sa lokasyon ri to ay hi ndi nakali stas sa pagtatayo ng mga reducciones.

Dahil na rin S1 layo, «akula n gall sa lohistika at tauhan ang pagtatayo ng mg3 reducciones '.y na ounta sa balikat ng mga misyonerong pari na salar sa SUp(irt3n§ militar. Sa kabuuan ang pagtatayo ng Kristizanongoamavanan ay nakasalalay sa kakayahan ng rnga misyonero na makibagay sa lckal n i takbo ng pul itika, kultura at ekonorniya ng katutuborig lipunc.n.

Anyo at Katangian ng Reducci6n mula 1596

Hanggang Matapos ang Pag-aalsang Dagohoy Taong 1829

Ang Kap alieira 11 ng Bobo l

Ang Bohol ay katatagpuan Il~; mga talampas mula sa silangan hanggang kanlurang b3hagi niro (Cui'1 de Filipinas 1885 709). Sagana ang mga 1 aampas na ito 51 mga tubig na dumadaJoy hanggang sa bayb.rying lugar sa liJzgc. Sc rosa kabundukan ng Borol matatagpuan ang nga uri ng k ahov ;1:1 maiging gamit sa Olga konstruksyon tulad ng pagullayo ng mga s imbahan, Sa kabila ng:nabatong Iups , s3gana pa ri r. narr.an ang mga kapatagan sa palay, rnais, cacao 31 abaca noong dartao ~I 19 (Buzeta at Bravo

394-395).

Nagluluwas dn ang probinsiyang to noon pa mang dantaon 19 ng mga asuka., mga hinabing rel.. wad ng tejidos de saba, medrinaques, at lcmpotes. Kilala rin ang 1 agar sa paggawa ng saguran, manteles, tohallas. .eruilletas at mg:l esteras a banig na gawa sa isang uri ng halaman na kilala bilang /lLOg: N 19bigay biyaya rin ang mga

96

PHIL PF'N~ SOCIAI_ Sc E~CES REVIEW / \/OL. 57 Nos.1-4 2005

ilog na pinagkukun an ng patubig sa mE,a )uk d at naging daluyan ng ugnayan at kal akalan na nagpaunlad S~L maraming ill ga kornunidad. Mayaman din v.ng pule. ng Bohol sa ginto batay na rin sa ulat ng mga Kasula (Blair at Robertson 300-3(4). Matatagpcan din dim ang mga produktong gubar at dagat.

At dahil may kas.ilatan sa palay, pangunahing pagkain ang rnga halamang ugat tulad I1g ube at kamore n a akrna sa mabatong lupain ng Bohol. Ayon kay ':;cdor Jagor sa kanyang ~.kdang Travels in the Philippines, ang hal.irnang ugat tulad ng karnote ay nabubuhay sa buong taon at maaring anihin pagkalipas ng apat na buwan (Jagor 207). Liban sa produk.ong ito, sa Bohol din nakukuha ang isang uri ng lamang dagat 11:1 kilala bilang Slg~V na in.luluwas sa India bilang salapi (Guia de Filipinas J 835 713). Matatagpuan ito sa malalzwak na hun.tsan 0 dalampas igan ng Bnhol hanggang sa kasalukuyan.

Ang mga aplaya at malalawak 111 da ar-ipasigan ay karagdagang estirnulasyon sa pag· usbong ng mga baybaying komunidad. Sa ganitong lugar, nakabaray ang kabuh iyan sa maunlad na palitan ng kalakalan. Bago du mat ing ang mf;a Ka st.la, aktibo nang nakipagkalakalan sa nga dayuhan ang nga Boholano.

Isa sa mga pool: no may ugl1lyang panlabas ang Dauis na matatagpuc.n sa isla llg, Panglao sa kati mugang bahagi ng Bohol. Nasa ilalim ng pamumu no ng magkapat.d na datung sina Pagbuaya at Dailisan ang Dauis. Isang maba baw na kacubigang maaring bagtasin ang naghihiwalay sa pangunahng isla n@; Bohol sa Dauis. Ayon sa ulat ng mga Kastila, napag-alarnang mula sa pook na ito ang mga taga-Dapitan sa Hilagang Mindanao (Blair at Robertson 40: Ill). Ang Dauis ay matagal nang nakikipagkalakalan sa mga taga-Ternate na mula sa Indonesia.i'Tgunic tumabang ang relasyon ng mga ito nang minsang maakir ang isang taga Ternate sa kagandahan ng isa sa mga paboritong aS8W;1 ng datu ng Dauis (Blair at Roberston 40: 111,. Ang kalapastangan.mg ito ay humantong sa pagkaputol ng tainga at ilong ng nasabing Ternaterio. Pagkalipas ng

REDUCC/ON SA BOHOl Sr. DArHAcN 16 HANG3ANI3 19 I .AMELIo.. S. FERRER 97

ilang taon bumalik narnan ang mga taga-TerJ1;lte at palihim nilang nilusob ang mga kabahayan sa Danis habang ang mga ito ayabala sa pakikipagkalakaLm (Blair at Rocersron 2: 16). Maraming nasawi sa hanay ng mga taga-Dauis kaya't minabrti na lamang nia na lumikas sa ibang lugar tulad ng Dapitan sa Hilagang Mindanao.

Hindi lamang mga taga-Ternate aug nandarayuhan sa ilang pamayanang baybayin ng Bohol. Habang n asa baybayin ng Eohol si Legazpi, nakatagpo niya ang isang bangkang pangkalakal lulan ang mga tela tulad ng seda at bul.ik, mga E;amit na yari sa metal, glDto, porselana at iba pa (Blair at Robcrston 2: 207). Kagagaling lamang ng bangka xa Borneo at India. Ang piloro nito ay katutubo ng Brunei at eksocrro sa maraming wka. Napag-alarnan din ni Legazpi na nakapagla kbay na sa ~vhlacca, Java, India, Siam at Tsina ang nasabing piloto (Blair at Robertson 2: 116-117). Patunay ito na abala na sa pabkipag-ugnayan ang maraming pamayanan sa Bohol sa ibayong dagat at: karatig pook, Dahil sa aktibong kalak alan, dumami ang bilans ng mga katutubo sa mga komunidad baybayin ng Bohol. Sa pagdating ng mga pr:ly!eng rmsyonero, ang mga lumang pamayan:mg ito ang naging sentro :lg reduccion.

Reduccio n sa Pa nabo n ng mg.tHe.iwit,'! itt Rekoleto

Taong 1571 nang ipagkaloob r.i Legazpi ang Bchol sa pangangalaga ng isang enkomenderong nagnga.ugalang Rodrigo de Frias (de la Costa 1(4). Sa taong 1582, nakapagrala ang encomienda ng Bohol ng 2,000 na pangingisda ang ka rani Wll1g kabuhayan (Blair at Robertson 5: 45-47). Ngunit kagaya ng isang nakakapanlumong kwento flinggil sa mga encomiend i, hindi naisakatuparan ng enkomendero ang !{anyang tungkulir. Nagoatuloy ang matiwasay na pamumuhay 11!; mga Boholano hanggang sumapit ang taong 1596 nang dumaring ang mga unang Heswitang misyonero. Bilang tugon sa petisyong inihain ni Donya Catalina de Bolanos sa mga Heswitang nasa Cebu, ipinadala ang rnga misyonerong Heswita noong ika-17 ng Nobyembre taong 1596 sa Bohol (de la Costa

98

PHILlI'P'I,E SO:IAL SCIUIC:ES !~E'/IEW I VOL. 57 Nos.1-4 20)5

164;. Dahil sa hindi pagtupad ng ufI<Lng enkornendero sa kanyang tungkulin, ang Boh o l ay napas aka.nay s a isang paslit na nagngangalang Pedro de Gamboa :de la Costa 164). Si Donva Catalina Bolanos ang ina ng nasabing hata at par samantalang naging tagapagpatupad sa turgkulin ng kanyang anak

Nang pahintuluan ng Maynda anf; kanyang kahilingang magtahga ng misyor: sa Bohol, ipinag-utos ng Rektor ng mja Heswita sa Cebu na si Pedro Chirino :mg pagpapaclala kina Juan de Torres at Cabriel Sanchez sa Bohol (Blair at Roberson 12: 312- 313;. Ang Baclayon na nasa katirnugallg bahagi DE; Bohol ang unang parnayanang naratin g n g mga Hesw targ pari. Isa sa rnga lwang binyagan ng lugar anj datu na si Catunao na unang nakilala ni Legazpi. Nang puma1.aw ito, ipinagka oob r iya ;:1 mga misyonerong Heswita ang isang bchagl ng kanyang niyuj-an bilang donasyon (de la Costa 165).

Matapos rnaratin ~ ng mga Heswita ar g Baclayon, ipinasya ni Padre de Torres na tumungo sa interyor na pam 1yanan ng Loboe na nasa tabi ng isang iloj. Isang maunlad na pamaranang aktibong nakikipagkalakalan sa ;nga baybaying kornunidad tulad ng Baclayon ang Loboe. Nagpasya dl§; mga Heswita na dito mamalagi dahil higit na ltgtas ang lugar 11e ito mula sa pananalaks.y rg rnga Muslim. Bagamat may kalayuar. ;;.ng Loboe Sec :::aybaying dagat, may kadalian naman itong matunton dahil sa ilog na nag-lluglaY dito sa mja karatig pook. Ang p 19;9ing isangna .inlad 111 komunidad na nakabatay sa kontrol ng kalakalan ay lubhalg nagpatibay sa paninindigan ng mE;a Heswita na niiiin ang Loboc bilang unang base ng kanilang pagmimisyon (Reed '71) Sa pook na ito, hindi naging suliranin para sa mga misyonero ang pag:(ain at dami ng lakas paggawa na baravan ng pagtatayo ng reduccion.

Taong 1599 naging pinuno ng rnga Heswit.mg nagmimisyon sa Bohol ang paring si Alonzo Hurnanes. Naging kabisera 0 residencia nila ang Loboe (Pastells 29:3). Napilitang bumalik sa Luzon bun za ng palagiang pagkakasakit ang pareng si de Torres, matapos na

REDUCC/ON SA BOHOl S\ DA~TI\()'I 16 HAN~GAN:; 19/ ,l,rAELA S. FERRER 99

marnalagi ng ilang t aon sa Boho (Blair a: Roberston 28: 325). Sam antalang nanr.ti Ji sa Bohol si C; 3 bri-] :;anchcz at naging kapcnalig ni Alonzo Hurnar e:, sa pagpapauloy sa kanilang mga gawain. Purnanaw si Padre S;;nchcz sa Palap3g taong 1617 sa eelad na 48 aries. Karaniwang nasa murang ednd at wala pang 20 afios ang gaJang ng rnga misyonero.ig dumarating ,a Pil.pin.is. Nakasalalay sa lakas ng kanilang kataw.m c.ng tagump lYlg karihng bokasyon. Sanhi ng matinding hirap rca dulot ng pa:;m misyon sa mga liblib na pook madali silang dapUII1 ng mga karamc.arian.

Dabil sa kakuhngan sa bilang ng mga opisval na Kastila, tanging mga misyonero n;amang ang nag;agawa ng reduccion. Hindi nagmg madali pa~a sa rnga misyonerong He swita na garnpanan ang kanilang tungkuLn dahilnindi bagad tinariggap ng rnga karutubo ang kaniJang prcs,~rsya. Avon sa u.at ni Fadr« Valeriano de Ledesma, isa sa rnga misyoncronz itinalaza S1 Bohol noong 1600-1607, lurnusob ang ma;' HI armaclong kalalakihar. m:napos na itatag ang reduccion sa lugar ng Dita at mf;baltang muling sasalakay kung sila'y pipiliting maniranansa loob nito.(ahllintulad na pangyayari rin ang naganap sallgar ng Tuhgoll na sinalakay ng may 'i8 na armadong kalalakil.an 113. nagLl1gkang s.mugin ang simhahan (Cbirino 427-43 C.

Ang pagsalakay ng mga arrnadong kalalakiian ay pahiwa:ig ng masarnang epekt« sa kanilans; kabuliayan ng pagsasagavra ng reduccion. Hindi naging maclaJi para sa rng;. Heswita na hikayatin ang rnga tao na manarili sa loob ng mga bagong pamayman. Tinutulan ng rrga katutubo ang papat<.g ng reducci6n clahil nangangahulugan to ng Fag--iw3n S8 nakaglsnang pamumuhay at kabuhayan, Simula ito ng:ngkasi ra ng tinata Nag na ecological balance of existence (Phelan 4'):1.

Sa kabila ng Plf;tutol:1g ilan§. m~a katutubo, patuloy bagarnat dahan-dahan angJagtacag ng reducc iones. Taorig 1612, inular ng Heswitang si GreglHio Lopez ang 2,2')0 triburantes at 12 simbahan sa Eohol kasarna dito ang Siquijor () is/a de Fueg,0s (Blair at Robertson

100

PH'lI'PI~JE SCCIAL SCIE" :ES REI/lEW I VCL 57 Nos.1-4 2005

17: 207-208). Ito ay xa kabila ng pctgkakaroon Lunang ng apat na prayle at dalawang kanang kamay (Blair at Roberston 17: 207-208). Kasama sa ulat ang i~ang petisyong humiling I1.g karagdagang50 misyonero mula sa Europa sanhi cg matinding kakulangan sa kanilang hanay. Pagsapit ng dantaon 1 E;, nanaciling suliranin a1g kakulangan sa mga misyonero kaya't may walong parokya at uisita lamang ang naitatag ng mga Heswica sa Bohol. Binubuo it01g Baclayon, Loboc, Loon) Maribohoc, Dauis, Dirniao, Inabanga 0 lnabangan at Jagna (Blair at Roberston 2E;: 3:~9). Mga baybaying komunidad ang mga lugar na ito liban s.i Loboe.

Pagsapit ng taong 1768 mapupunta sa pangangalaga ng mga Rekoleto ang Bohol. Ayon sa ulat ng mga Rekoleto sa taong 1879, ang dating walong parokya ay naging 33. Tado rite> ay matatagpuan sa lugar ng Siquijor na dating sakop ng Bohol (Blair at Roberston 28: 336-337). Sa mga panahong ito hindi na naging suliranin ang kakulangan sa bilang llg rnisyonero.

Pagsapit ng dantaon 19, nanatiling prontoa pa rin ang Bohol na tapllnan ng mga kaaway ng pamahalaang kolonyal. Ang bayaw ni Rizal na si Manuel Hidalgo ay dito ipinatacon ng mga Kast.la bilang parma sa pagkasangkot sa kontrobersiya ng mga lupain sa Calamba. Patuloy aog pag-aalsa sa mga intervor na bahagi at tiningnan pa rin ang pananarili ng mga prayle bilang hadlang sa kalayaan ng mga katutubo, Patuloy pa rin .mg paa-ulat sa katapangan at kabangisan ng mga Boholano (Blair at Roberston 38: 91). Sa panahon ng mga Heswira naganap ang mga kilalang rebelyon nina Tamblot taong 162: at Dagohoy. Ang pag-aalsa ni Dagohoy na nagsimula taong 17'IA at natapos taong 1329 ay ipinapalagay na pinakamahabang rebelyon sa Pilipinas,

HaA~bttng sa pagtatl1J'o ng mga Reduccio n sa Bohol

Sa kabila ng pagt urol ng mga Bohol ario sa pagtatag ng reducciones, naisakatuparan din ito bagamat hindi ganap sa pamamagitan ng diplomasya at pagsaalang-alang sa katutubong ugali

REDuce/ON SA BOHOl :;A D"NTAor, 16 HANCCANC 1!) / AI~EW, S, FERRER 101

at kultura. Upang makakaiap ng r'Jga binyagan, sari-saring paraan ang ginamit ng m:.;;' Heswira. Isasa rrg;: epck'ioong pamamaraan na kinilala ng mga pari ang pagpapab8tid sa rnga katutubo ng mga makabagong kagarr.itan at reknolohiya na rnahalagang prodrkto ng kalakalan. Nanr dumating sa .~obo( an? paring si de Torres, ibinahagi niya sa rrga katutubo ang mga d:Liang gamit na yari sa metal tulad ng kutsilvo, gunting at karayorn (de la Costa 164). Mataas ang halaga ng mga 118'abing prcdukto sa pamilihan dahil salat ang mga ito sa kapalig;iJ an. Kaagad n.. nakarawag pansin ang kilcs ng misyonero. Napukaw ang interes ng mE,a katurubo lalung-lalo na ng mga kababaihan z humawak sa paliran ng mga kalakal sa Loboc (de la Costa 16Li), Vlalinav,' sa tagpe,ng ito ang pagpasok at pagposisyon ng mg;: rnisyonero sa kalakalan. Tsang kahigtan para sa kalakalan at sa mga laong aktibo rito ang pagpakilala ng ilang produktong may mataas na halaga sa parnilihan. Ayon kay Junker ang mga ganitong uri ng prod ukto ay si nb(lic'lg kapangyarihang higit na nagpaibayc sa palitan ng<a!a.zaan.

Ginamit din ng msabing pari ;l'1g ~anlin§, kaalaman sa pagsasaka upang lubos na maoalapit sa mga katutubo ng Loboe na nab .ihay sa agrikulrura (de la Costa HA). Sa pamamagitan nito, ruadali niyang nakapalagayan ng loob ang mga k.uurubo at riahikayat na tumi ra sa palibot ng kapilyang itinayo ng pari. ~gunit naging suliranir ang dahan-dahang paglikas ng mga tao pI: alik S1 mga kabundi.kan. Nang kumalat ang sakit na uangkaso sa Loboc, ginalugad ng mga Heswita ang mga lililib na pook upang glmuin ang mga nagsilikas na dinapuan ng rasabing kararncaman (de la Costa 164). Karagdagang pan z-akit ng mg" misyoncro ang kakayahang manggamot sa ruga karamdaman 11.1 ipinamalitang him ala ng Diyos na Kristiyano.

Ang pag-akay raman sa mga kabaraa-i an? isa sa pinakamablsang pa.raan ng pagpatupad ng reduccion. '[dong 1599 nang simuls.n ng mga Heswita ang;)agbahagi ng aral ni Kr.sto sa mga kabataang anak ng ruga datu (Blair at Robersion U: 80-81). Lubos na umasa

102

PH'LlI 'PI~IE SOC Al SCIICI'ICES ~E JIEW I Vel. 57 Nos.1-4 2005

ang mga misyonero n l ·nagig ng tul.iy sa kurnbersyon ng kanilang mga magulang ang mga Datang ito. ho(ng 16(1,) itinayo ang isa1g paaralan sa Loboe hen sa mga kabataanz ito (de la Costa 312). Taong 1606, nakapagaa ito ng labing-a nim na rmg-aaral ria lalaki mula sa mga kilalangmgkan ng Bohol (Blair at Robertson 15: 80- 81). Ang mga asignat.nang itinuturo ay allg Doctrina, pagbabasa, pagsusulat, pagbibihIlg at tamang pag-ULgali (de la Costa 166). Kalaunan, idinagdag .iito ang grarnatib. I'ansamantalang inilayo ang mga kabataan sa l.anilang mga magulang at nanatili sa loob "1g kurnbento upang bigyang daan ang papakaw ng realidad na Kristiyano sa kanilang kamalayan. Dahil sa pagkawalay ng kanila ig mga ariak, nahikayat :~.ng mga magulang r a llisanin ang mga kabundukan at tuluyang manirahar sa loob !1:j mga reduccic n. Luhhang naging abala ang mga kabataan sa mga ge.waing espiritwal na ibinahagi sa kanil: ng rnga paring Heswita Katulong ng mga pari ang mga kalalakihan sa pagmimisa;t pagc.adasal. Nag-aayuno rin eng mga batang i.c uwing Biyerr.cs a: Sabado (de la Costa 3 U). Nagsilbi silang utusan, tagaluto at kasarn 1 n~; mga misyonero sa paggalugad sa mga lil:lib na lugar. ;~;ng kilalang batang mag-aa.al na nagngangalang Miguel de Avarumo :.ng napaulat na malapit sa mga Heswira ng Loboc dahil sa pag,ging relih.yoso nito. Namatay si Ayatumo sa gulang '13 labing-anirn na raon binga ng aksidenteng pagkahulog sa ilog haxcng naglalaba (de la Costa 312).

Sinanay dinng rrgl pari :lng mga kabataan sa pagpapalabas ng mga dulang may terrang relihiyoso sa rn!ja araw na banal, isang makasining na paraa1 ng pagbab:uagi ng rr ga aral at imaheng Kristiyano sa pamam;lraang biswal. Ang d.ila :ty isa sa katutubo ng medyum ng pagbah:lfi ng kaalarnan at katuru..n sa mga sinaunang lipunang Pilipino. Taong 1 G 1 0, nagtanghal ang l1ga kabataang lalaki ng Laboe ng isang cilia hinggil sa buhav ni San Gregorio tarnpok ang kanyang pagtulorg sa rnga nangang:tilangcll (de la Costa 31.3). Para sa mga Heswita e pcktibo ang ganiton§ parnamaraan sa pagtL ro ng kabutihang asal cy:m sa Kristiyanons; halimb.rwa.

REDuce/ON SA BOHOl ~;A DANTAor, 16 HAN(;CANG 19 / AIk::I.I~. S. FERRER 103

Kinasangkapan din ng mga Heswita ant; mga kabataang ira sa pagpapahma ng kapangyarihan n~~ mga bab.rylan. Ayon sa ulat ni Chirino, tinungo n i Padre Sanchez an~ tahanan ng isang manggagamot sa I.oboe (Blair at Robertson 13: 81-82). Upang patunayan sa mga katutubo na walang bisa ang mga gamt sa panggagamot nito, ipinag-utos niya S1 mga kaoataang lalaki ang paglapastangan sa mga nasabing gamit. Lubhang naging mahalaga ang papel ng mga kabataan sa m.ibilis na pagtatag ng reducci6n. Ang mga kabataan ang nagsilbing mata at tainga ng mga prayle sa loob ng rnga reduccion,

\Jaging main am din ang p3ggamit ng awit sa prosesCi ng kumbersyon ng trga katutubo. Bago dumaring ang mga Kastila, mahalagang anyo Ilf kaalarnan arigawit at malalirn ang ugat nito sa kabihasnan ng rnga Bisaya. Ang mga likhang awit ng ating mga ninuno na nagtampok sa buhay ng rnga bav.mi ay kinakanta sa paglalayag, pagtatanim, pagluluksa at pag-aalay (Alcina 119). Marami sa mga awiting ito ang menpora at nagtampok sa mga aral na ibinahagi ng ama sa kanyang anak. Habang ang ilan ay awit ng pag-ibig na lubhang kinagiliwan ng mga kababaihan (Alcina 157). Nang durnating ang mga rnisyonero, ipinasok nila sa mga awitin ang mga aral na Kristiyano. Ayon pa sa Heswitang si Chirino, ang mga dasal at iba pang mga aral Kristiyano ay inaawit ng mga t8.0 sa loob ng kanilang tahanan, sa kanilang paglalakbay at sa kanilang bukirin (Blair at Robertson 13: 2'7).

Kakambal ng tagurnpay na inani ns rnga relihiyoso sa pagpapatupad ng reduccion ang ilang mga suliranin, Pangunahin dito ang kahirapang mapanatili anE; mga kat.rtuoo sa loob ng :nga reducciones. Sa sirnula, madaling nahikayat ang mga datu na tumira sa loob ng mga reduccioncs at magrayo ng kanilang mga kabahayan sa palibot ng kapilya (de la Costa :~92). Ngunit paglipas ng iang panahon, bumabalik din ang mga ito kasama ang kanilang:nga sakop sa mga liblib na pook. Ang ganilOIlg penomenon ay patuloy hanggang sa ika-19 na dantaon. Isa pang suliranin ang pagkalat ng

104

p~ IL PFi\ll= SOCIAL SCIE~CES REVIEW,' 'jOL. 57 Nos.1-4 2005

epidemiya sa loob ng nga reduccion. Dahil sa pcglObO ng populasyon at rnalapitang pakikpag-ugnayan sa iJang lao, mas mabilis na kumalat ang ilang mg 1 sakit. Pinatin ci pa ito ng uggutom na rest.Ita ng mga pag-atake r g balang sa mg,l pananim at pagkahiwalay ng magsasaka sa kanya'lj; bukid.

Sa kabuuan, durr.aan muna ang maraming raon bago nabigycng hugis ang pisikal na k layusang nais itakca ng mgl mananakop. Ang pagtatayo ng mga istn.krura sa loob n~; m::;a dating, pamayanan up;.ng maging Kristiyanong komundad a) nangangailanganng panahon, salapi at tao. Hindi bel gad naitayo io sa mgalalawigang malalayo sa Mavnila, at kararninan sa mga istrukturang bnakailangan sa loeb ng po:ma ay naitayo L.mang sa huling si§,lo rg pananatili ng mga Kastila.

Ang Reducci6n sa Bf )hol rnatapos ang Pag-aalsang Dagohoy hanggang 1 898

Sa kabila ng plf;tanggap ng iLng karutubo sa mga kaparian, hindi naging lubos ang kanilang pakit mgo lito. Sa loob ng mga reduccion, patuloy ang agawan sa kapangyarihan na humantong sa mga pag-aalsa laban ~ a rrga kaparia-i. Sa tlOn); 1 :~ 27 na kasagsagan ng kampanyang rr.ilirar laban by Dugohoy, nabigyan muli ng pagkakataon ang toga katutubo na ipamalas ang kan ilr.ng karapangan. Ayon s; Gobernador Heneral na s Palacio Ricafort noong 1829, lubhanj; paiadigma at mapanganib ang mga Boholano (Ricafort 2).

Hang taon matapos na magapi rg Fw<~rsa ni Don Manuel Sanz ang mga naghimagsi« na tagapagp;xulHd ng layuning ipinaglaban ni Dagohoy, patuloy ang pagtutol ng m§.a ka:utubo na turnira sa mga pueblo. Upang tuluyang m asupil ang mga tagasunod ni Dagohoy, nagtatag ng mga bagong pueblo ang pamahalaar sa kabundukang bahag ng Bohol noong 1 E 31 'Erccciones de Pueblos de Bohol9 de Dicie:nbre de 1831) Sa non;~ 1:337, ipinadala ng Rekoletong si Fray I;las de las Mercedes <:ay C~obernador Hen eral

REDUce/ON SA BOHOl ~;A DANTAor, 16 HANC;CAN( 1!l / AIEW. S. FERRER 105

Andres Garcia Camha ang talaan ng mgaJueblong naitayo sa Bohol (Erecciones de Pueblos de Bohol4 de Dicicmbre ce 1837). Sa talaan rnakikita ang 13 pueblo antiguo 0 lumang pueblo ng Loon, Malabojoc, Parninzuitan, Tagbiaran, Baclayon, Loay, LOJoc, Dimiao, Jagna, Guildulman, Inabang i, Dau is at Panglao. Habang nasa talaan naman ang mgapueblr; nuevo. 0 bagong tatag na pueblo ng Calape, Balilijan, Bilar, Talibon, Candijay at Batuanan.

Ang malawakar g pagtatatag fig mga pueblo sa Bohol ay naganap sa dantaon 19 bile n1!; tugon ng parnahalaang kolonyal sa mga nailunsad na rebelvon sa Kabisayaan partikular ang mahabang pagaalsa ni Dagohoy. Upang malutas mE' suliranin sa kakulangan ng mga paring Kasnl.r, hinikayat allg pagpasok ng mga indio sa pagtatatag ng mga reduccion. Avon by Tomas Comyn sa taong 1810, kalahati ng bilang ng mga p iro kyang nasa pangangalaga ng Cebu ang pinarnunuan ng mga pa:-ng indio (Comyn 112). Itinayo ang sunud-sunod n« rnga pueblo sa inrervor upang ang integrasyon ng mga tao at pam;yarang nakabase rito ay maisakatuparan, Para sa mga Kastila, all; pagtatatag n§ mga pueblo ang kalutasan sa suliranin ng mga pa;<.alsa, Marannng mga bayan ang hinati upang maitayo ang mga bagong pueblo n3 pa~lilipa:an ng mga nasukol na nagsipag-alsa. Sa slglong ito, sinikao 19 :~'spafi.a na bigyan ng batayang legal ang l:anyang patuloy na pananatili sa Pilipinas.

Naging hiwala: ria probinsya an~; E;ohCol D1 dating bahagi ng Cebu noong ika-n ng Hulyo 18',,! (Guia at' Filipinas 1885/09). Napasailaim ang Bohol sa Gobierno Milunr y Politico de fa Prou.ncia de Bojol. Sakop nito ang lugar ng Siquijor a: kalapit na mga pulo. Napunta naman ire sa pamumunc n~; Capitan de Yngenieros na si Don Guillermo Kirkpatrick, isang opisyal n:5 militar at may sahod na 2,500 pesos bawat raon (Erccciol1eS ae Pueblo! de Bohof3 de Warzo de 1854), Siya ang nanguna sa paE-tatlY') ng mga pueblo sa Bohol gamit ang sariling pondo at kakayahang rnilitar ng probinsya. Katuwang niya sa p;lmumuno ang isallg sibilvans; kapanalig na may katavuang tenien:e at naatasang marna hala sa mga ordinarrong

106

PHIIIPF'It--E S8C:II'1 SCIU~CU RC:VIE'tI/ \f8L. 57 Nos.1-4 2J05

kasong sibil at krimimll:McMicking :~(9). Samakatwid, napasailalim ang Bohol sa pamuInunong milita- ar naging kabisera nito ang Tagbilaran sa taong 1855 (Erecciones de Pueblos de Bohol2 de Marzo de 1855). Ang pagkahirang ng Tagbilaran biang kabisera ay may kaugnayan sa istratehikong lokasyor. nito na nasa baybaying d3gat at nakakubli sa pulo nf; Panglao.

Upang mapag-ibayo ang sisternatikong reorganisasycn ng Bchol, naglunsad n:~ malawakang proycktorig pampubliko ang pamahalaang militar. Naging abala ito sa pagtatayo ng mga tulay, lansangan at pagtiyak sa mga hangganan ng mg;3 pueblong itinarag. Sa pagtatatag ng mg;l pueblo sa Bohol n(lon~; dantaon 19, naging usapin ang pagtakda ng rnga hanggarar at sakop ng maraming bayan. Sa:aong 1854 ay hurningi ng pahintulot si Kirkpatrick sa pamahalaan ng Maynila 113 simulanang pagtatayo ng mga lansangan at tulay na yari sa baio na mag-uugray sa mga pueblo sa tulong ng libreng lakas paggawa mula sa mga t30 (Encciones de Pueblo! de Bohol2 de Marzo de 1855). Ipinadala nya ang isang petisyon sa Maynila kalakip ang mga gaslUsin e.g rnalawakang proyekto sa nga pueblo ng Dauis, Maribojoc, Calape, Tubigon, Baclayon, Lobo ; at Dimiao. Upang hi§;il na rnakuha ang pansinng pamahalaang rasa Maynila, kalakip ng 'zanyang petisyon :Lng su at ng mga opisyal ng bawat pueblo na naglalarnan ng pirma rg mga ito. Nais ng r'lga petisyong ito na mapagpatibay an§' mga ugnayan at korieksyon sa pagitan ng mga pueblong nasa baybayin Sa pagsapit ng dantaon ) 9 hindi pa lubos ang pagtat3tag n;; rcduccion sa Bohol. Kahit sa mga lumang pueblo nE; Baclayon at LODoc, k rlang pa rin ang rnga isuukturang bahagilg isang Kristivanong par:1ayanan.

Sa kalagitnaang harlagi rin ng daitaon 19, sinimulan ang opi syal na pagtatala sa mga, pangalan ng mga katutubo partikular ang mga pinuno sa mga pangun.ahing bayan na di pin.igbabayad ng tribute (Vtlrim Prouincias dt' BohrJl). Makikita sa talaan na kasamanj. di nagbabayad ng triburo mgmga maybaliav ng mga lokal na opisyal, m§;a sakristan mayor, mga sundalo .at mga kar.tor sa simbal.an.

RE,JUCCION SA SOHOl SA Dpwl\,o~ '16 HANI3,;IIJ,13 1 ~ / A~IELi!\ S. FERRER 107

Nakatala rin ang lugal" ng CagayanGrancle ng Hilagang Mindanao bilang karaniwang pook na pinagrnulan ng mga katutubong namdagi na sa Bohol.

l3ahagi pa ri n ]) g pagpapalawak ng bpangyarihan ng pamahalaang kolonvai ang paglakip sa talaan ng mga katutubong may kararndaman at walang kakavahang magbayad ng tributo sa bawat pueblo (Varia) Prouincias de 80/7//). Karaniwang sakit sa mga bayan ng Bohol ayoe sa tala ang ker ong a: kolera, na dulo: ng ibayong mobilisasyon ng tao sanhi ng oag-llnlad ng ugnayan sa maraming pook ng kapuluan at oaglobo ng populasyon sa mga baybaying kornunid.id. Kasama rin S1 mga sakit ang pagkabulag, pilay at hika, mga uri ng kararndaman na r,laarmg ginamit na dahilan lamang ng mga katutubo up1ng makaiwassa poles at tributo. Ganunpaman, higit na tumindi anl~ pagsubaybay rg parnahalaang kolonyal sa mga Bol-anon nang mapasai [dim ang Bohol sa pamllmllnong militar. Dahil sa pangangailangan ng pondo at lakas paggawa para sa mga pampublikong provekto, rinangka ng pamahalaang kolonyal na s.iriin ang talaan ng mga triburantes sa bawat pueblo

Sa kabila ng paglagay sa probinsya ng Bohol sa pamumunong militar, nanatiling suliranin ang integrasyon nito sa hegemon:rang Kastila. Noong 1~55, naiulat allg paglikas ng mga karurubo patungo sa mga kabundukang nasa interior (Eyecciones de Pueblos de Bohol5 de Setiembre de 1879). Mahigpit na tinutulan ng mga katutubo ang pagbabayad ng tribute at plgbibigay ng serbisyo bilang mga pol istas. Liban d ito , maraming katutub o ang nangibang-bayan at t umulak patung')Ilg Leyte, Misamis at Cebu (Ereaiones de Pueblos de Bohol5 de Sctiembre de 1879). Ang mga ganitong pangyayari ay lubhang nagpahirap sa mga awtoridad na hikayatin ang mga tao na rnanarili sa mga pamayanang mging pueblo. Minabuti ng parnahalaan na ipagbawal ang pag-alis ng mga katutubong walang pasaporte.

Ang tahasang pagtutol ng mga katutubo na manatili sa mga sentro ng reducci6n a)' tanda ng di ragtanggap sa dayuhang kon ,epto

108

Pf-IL Pf'I~I= SOC:IA,L SCIE~CES RE VIEW i '/OL. 57 Nos.1-4 2(105

ng paninirahang urban. Nagpatulov iro S1 k8 bila ng pagelami ng nakatalagang pwcrsarg rnilitar sa Bohol. pazsapit ng dantaon 19. Sa katunayan, hindi larrat'g ang mga ordinaryo.ig mamamayan ang lurrikas mula sa mga pueblo at naglnlik sa kabundukan. Ang mga opisyal ng mga pueblo na hinirang rg ngl Ka~;tila ang kadalasang namurnuno rito. Nap; iulat na ang mgl tao sa bagor g tatag na pueblo ng Cabulao ay lurnil«s pabalik sa mga lob .indukan sa pangunguna ng kanilang cabcza d : barangay (Eltee/llnt'S de Pueblos de Bohol12 de Abril de 18331. I'atuloy ang ga\1ang ito sa pagsapit ng kalagitnaarig bahagilf; dantaon 19, katunayan taong 1854 nang ipinabatid ni Kirkpatrick sa makapangyarih.in ;lng malawakang paglipat ng mga tao xlillngo sa mpl inte-yor at ibayong dagat sa pamurnuno ng kanil.mg rnga gobe-ucorcille. sa kadahilanang eli sapar ang mga lup ainp pansakahai ng prot insva (Erecciones de Pueblos de Bohol7 ce Julio de: 18541

Liban sa mga paglikas, iang kr irnen din mg naganap sa loeb ng mga pueblo, tula i ng pagnanakaw n:; kalacaw (Ereeeiones de Pueblos de Bohol9 de Af;osto de 18;<)) .V1ahallga sa ekonomiya ng Bohol ang mga kaw, n ng baka na panluwas sa Cebu at Mayr.ila (Mcmorias BohoI1890:. Dahil sa rIga krimerg naganap, naantala ang takbo ng kalakalan sa lugar na ito. E il::ng solusyon, hiniling ng mga paring Rekolero ang pagtaLllagl ng l'wersang militar sa maraming lugar sa B ohol upang m arnayani angzapayapaan. Ang mga pangyayaring it) l}' salam in ng kahirapan S 1100b ng mga pueblo at reducciones. Sa ta, mg 1879, napaula tang di paggamit ng mga Boholmo ng binya~;aJ.g pangalan sa cabila ng kampanya ng militar at simbahan (Ereeeicnf!s de Pueblos de Bohol » de .s::1 iem bre de 1879). Maituturing na bahagi ng <it tuwirang paraa l ng paghamon cng mga krimeng ito na naglayong hiyain at hamunin ang hegemonyr.ng Kastila,

Ang mahirap na sitwasyon ng OlF;a pueblo ay lalo pang pinatindi ng pagdantay ng mg;l natural na kalarnidad tube ng pag-atake ng mga balang na sum.r.t sa mga panall'm noong 1831 at pagdaan ng

REDUce/ON SA SOHOl :3A D,'NTAohl 1Ei HA~CC;A~C 1!J / AI~ELIf, s. FERRER 109

mga bagyo na surialanta sa rnararr.ir g ari-arian noong 1856 (Erecciones de PU,?Uo:· de Bohol 'i de Sctiembre de 1879). Ang pagdantay ng pwcr~ a ng kalikasan at an~ m~a imposisyon sa loob ng pueblo ang nagtulak sa rnga tae na .umikas sa mga lugar na may kalayaan sa pamumuhay.

Dagdag hirap para sa rnga karutubo ans pagpapadala ng mga pamilya sa ibang lug:lr upang manilbihan s.a mga plantasyon. Sa taong 1854, ipinac.a'a ang 43 n: panilya mula sa Bohol UJang magtrabaho sa planasvon ng tabako sa Cagayan ng Hilagang Llzon (Ereaioncs de Pueblos de Bchol G de \1a/o c e 1854). Habang 500 katao naman ang inilipat sa Masbate pera saolantasyon ng abaka (Erecciones de Pueblos de Bohol 25 de Noviernbre de 1854). Ang paglipat ng mga parnilyang ito sa ,ba1g lugH ay rnabisang paraan ng pagpe.hina sa naglllg batayan ng rrga-ehdyon sa Bohol. Sa pamarnagitan nita, nawalay an1; rnga pinuno sa kanilang mga tagasunod na nagp.ih ina sa kanilarg l.anay.

Sinalamin n arnan ng isang ulat Kastila sa taong 189C ang tagumpay ng kampanyang militr.r at :Jaglipat ng mga angkang naghimagsik. Ayon dito, nait:atag sa Hohol :U1g may 40 na pueblo, lime. rito ay matat2gpuan sa pulo ng Siquijor samantalang dalawa narnan ang nasa pulo ng Panglao (Memorim BohoI1890). Sa :13 na pueblong naitayo s l:)inakapulo ng Bohol, ~:o rite ang nasa baybay dagat samantalang 1.'1 :1flg nasa interyor Npl!1it ayon sa isang ulat sa tc~ong 1882, nan Hi ling isang ent raca ang.dasipikasyon ng Hahol batay sa mga anta.: :1§; reduccior. (de Map 97). Nangahulugang hindi pa rin lubes Cing pagkakatatlg n:~ reduccion sa nasabing ugar. Katunayan, sa papapit ng danraon 1<), n anatiling prontera ang napakalaking bah:lfi ng Bohal. Sa naitalang 2 ?>'7/) 87 ektaryang awak nglupain sa Bahcl noong 1876, 132,778.77 ektarya pa rin ang may kategoryang rustica (Cavada Mendez ) Vigo 141). Hanggang sa h uling bahagi n~ pananatili ng mga Kastila, mahigit blah ati sa tinatayang lawak Il§; lupain ng Bohol ang di pa saklaw ng kapangyarihan nito.

110

PHIL PF'INE SOCIAL Sc E~CES REVIEW,' \/OL. 57 Nos.1-4 2005

Paglalagom at Konklusyon

Ang pagtatatag ng reduccion sa rnaraming lugar sa kapuluan di lamang sa Bohol ay hudyat ng mga pagbabagong nakaapekto sa pagtingin ng tao sa kanyang sarili, kapwa at mundo. Pumasok sa kamalayang katutubo ang Krist iyanisrno , kasama ang m ga pagpapahalaga nita. Ac sa pagpasok ng trn pluwerisyang Kristiyano sa kasaysayan ng Boho!' inasahang nabigym ng batayang legal ang pag-iral ng mga mananakop.

Ngunit sa proscso ng pagsakatllparan ng reduccion, maraming suliranin ang hinarap ng mga misyonero 11a nagsilbing hadlang sa tagumpay ng reorganlsasyong itinakda. A.ng kakulangan ng rauhan ay lubhang nakaape kro sa paraan ng pagpapatupad ni :0. Karagdagang suliranin ang di sapar na supor::lng militar mula sa pamahalaang nakab.ise sa Maynila. Sa ganl:ong pagkakataon, mahalaga ang paggamit ng diplornasya ng m:~a unang misyoncro upang matagumpay na maisulong ang reduccion sa Bohol.

Ang sapilitang paglipat ng mga katutubo ay di karaniwang is in agawa sa Bohol. llan sa rnga katutubo ay pansarnantalang nanatili sa loob ng reduccion sa panahong ang kanibng mga pansariling interes ay napagbigyan ng mga mls),onero, Malinaw din na ilang katangian ng pamantayang kolonyal sa p;lglatatag ng mga reduccicSn ay pagpapatuloy lamaog sa natural na kaayusan at kalagayan ng mga lumang komunidad.'\!aging sentro ng reduccion ang mga lumang pamayanan na aktibong nakipag-ugnayan sa mga karatig pook at ibayong dagat. Maaring sabihin na parehonz luma at bago ang pamantayang dala ng mga Kastila sa pagpili ng mga pamayanang kanilang inasahang maging tagapagpatibay sa kanilang pananatili sa kapuluan. Mga lumang sentro ng populasyon ang naging lugar ng reducciones. Ngunit mairuturinz na bago ang ilang aspeto ng pamantayang dayuhan dahil kasabav ng pagtatatag ng reduccion aog pamamayani ng Kastilang pagpapahalaga at interes.

Ngunit sa kabila ng pagtanggap ng mga katutubong Bol-anon sa pagtatatag ng rcduccion, buhay at nanarili ang pagtutol na

REDL'CCION SA BOHOL S,\ [)ANTAO~! 16 HAN :3GAN:3 19 I i\MELIA S. FERRER 111

naipahayag sa maraming anyo bilang para.lll ng pagtuligsa sa kapangyarihang Kaxtila. Isinabuhav ito ng mE,a ::Iag-aalsang inilunsad nine. Tamblot at Dlgohoy. Ang paglikas ng mga katutubo mula sa mga reducci6n pat ungong kabundukan ay maituturing na isang tahimik na paklkibaka laban sa hegemonyang tinamasa ng manana:(op. Arg lahat ng ito ay Fatunay na sa kabila ng kolonyalismong KC1stila, may kalayaan pa rin ang mga katutubo na magpasya para sa k.milang sariling «apakana n. Ang kalayaang ito ay nasa anyo ng kakay.ihang unawain ll1g kapar.gyarihang Kastila ayon sa sariling kaparaanan ng mga Bohc.lan o. Sa pangkalah Han, ipinahiwatig ng 111;,1 pangyayan na hir.di ganap ang presemyang kolonyal sa Bohol.

112

PHI _IF PI'IE SOCI"'L SCIEHES I~E"IEW .. Vo_. 57 Nos.1-4 201)5

Sanggunian

Alcina, Francisco Ignacio. c H istoria de las lsi" e I 1d as de Bisayas 1668." Isina in nina Can:ius Kobak :t Pablo Fernandez, Phil.ppini.tna Sacra tomo 13- W (J978-19S5).

Blair, Emma Helen at Ro JC niOI1, James Alex.i-ide.,, toga patougot. The Philippine Islands 1493-1898. 5: timo, Clevclanc: Art hu r H. Clark Company, 1903- 909.

Buzera, Manuel at Brave, ~eL pe. Diccionano- G'og~afic('·Estadistico Historico de ias Islas Filipinas. 2 10 DU. Madrid: Jose C. dela Peri.i l E:51.

Cavada Mendez y Vigo, A~ usrin de 11. Historia. Ceoflnfic'il, Geologica y Estadlst.ca de Filipinas. 2 tomo. l..1anla:imprenta de Ran irez )! Girauder, 1876.

Chirino, Pedro. Relacion de ta. Isla. h'ipinas. Is nalin r.i Rancn Echevarria. Manila:

Filpiniana Book Guild, I S69.

Comyn, Tomas. Status ot : hi Philippines ire 181 C: I'eing ar. rlistorical, Statisti:al and Descriptive Acc('u 1/ of tht lnierestin.r Porti.m o/de Indian Arcbipelaro. lsinalin n i William '\Vlllon. Manila: Filiiini an« Book Cuild, 1969.

Corpuz, 0.0. Roots oi,'ilitJino Nation. 2 to rno. Lr.n- od Quezon: Akl.hi Foundation Inc., 1 S 8).

de la Costa, Horacio. jmut.[ in the Phi'ippiw, 15t'1-1768. Cambridge, Massachusetts: Harvard Jnivcrsity Pre:':" 1 ~61.

Erecciones de Pueblos de Ba'io] i 832-18;70. rorno 1 c klat 1. "Hallandose vacante al Cobierno Military )o.itico dela Provincia de Bojo .... Manila 3 de Marzo 1854."

-. "Sr.perior Gobierno ce lelipi-ias, /\1 Alcalde mayor de la Provincia de Cebu dija con esta fha 10 ,:i~ iucr ternabicndo pasado al Se nor Asesor gral interino de Gobicrno las diligeicias cnstruidas a consccuenci. d,: la fuga de los cabe-as de bararigay y habitante: corr.ponian l.i nueva pob ;cicn de Cabulao en la Ysl« de Bohol. Manil: 1:~ de Abril 1833."

-. "Superior Gobiernc de las Islas Fil.pinas Ecmo SCII'. Con esta fecha he decretado 10 que sigue: Atendierido a las riuchas razones de actividacl y convenicncia que han espuesto ante est a Superorid d el Exmo e Yllmo Sor Obispo de Cebu, Aka de Mayor de la rni-rna provincia 1 Gobernador Polit co Militar de la de Bol o pan que la cavcccra c.e e sta ultima se establesen er el oueblo de Tagbilaran .. vlanila 2 de Marzo U 55."

-. "Superior Cobierno de Filipinas: En ~>;te dia acabo de decretar 10 siguento:

Exrno Sor EI Fiscal de Civil ha buelto a ver este espe.iiente y dice ... Manil ; 9 de Diciembre de 183l."

Erecciones de Pueblos de Bchol 1837-1857 "Do1 juan de Marcaida, Director y principal enteresado cn el establicirnicnto aglicola hacienda formada can Chi nos en la esla de Masbate ... Binondo 2'i de Noviembre de 1854."

REDuce/ON SA BOHOL 3~ Di\~IHD~1 1 (3 HNJ( ,(,ANt, 1 j I A v E _I,\ S. FERRER 113

--. "Maniicstando la . r.izones de la COl ti nua -migris ion de los habitanes de csra Provincia y p oponicrido de India cv rarla. ~;lgbilaran 7 de Julio de 1854.'

--. "Supcrinrcnder c a c.c Fil,pinas EXflO ~,or Ha »ic n do me manifcstaio en oricio de hoy cl Fxmo. Sm. Cornandmre =;cneral de Marina que en el '/apor de guerra EI Cano 11:111 lleg:1(lo prOCl cleru csde C:Yl cuarcnra y tres fa llilias Bojolanos ... Mani.a (, de Mayo de 35'1"

--. "Siruado Gral de la Ysla de Bojol con 1 Teg 0; los [,laws de dernas preser tados por sus Ministro.: c.cl nio I ;-;:,6 con espccifi :o de lcs pueblos antiguos antes de la conquista de 10; montes y los f .rmadis nucva.nentc de rcsultas de la dha coriquista el cua presenta a M. r. Pr.ivi.icial dt" FP. Recolcros P. Bias de las Mercedes a e EXIllI) .'lor Coberilldo' y Capitan General de estas Eslas Filipinas D. Andres Carcla Car.iba, Cavirej de Diciembre de 1837."

Erecciones de Pueblos r;,'e '31- 'icl ! ~),j'7- i 890 aklat 1 "Ell curnplimienro del decrero que proeede tent;o el horror de manf esta r lr Sigl icuc: Nombrae!o vis tador del trabajo publi,:c d.: c srioovincia cn el af 0 de I f:'53 y despues direc:or de obras de la misr u d,;scle aquclla cl'0ca he tcni.io r iorivos suficientc para corioccs a Iso nat ualcs que pueblan h j>J risdicio 1 de Batuanan ... l;lgbilaran 'i de Sc:tiembre 18 79 "

~~-. "Ministro Parroq de Sra Bullionc~< Rccib do el a enro oficio de V. en que me naslada la corr u r.ic aion del EX11l·J Sr Cobol. c e Visayas y por el 'jue se me pide enforme $, lbr:: si es conven icn te 1, supresion en 10 civil del pue )10 de l3atuanan que d.mdo en Sll antigua «ondic on y d ependencia de Car.dijay. Sierra Bulliones ) .le I\goslO de 18/S."

--. "Relacicn Nomir al de 10, reservadrs per eiferrnidad ella cevcccra n,).4 de Jon Fedro Real ,:cn .xpresion de la: IfermiJadei y achaques de cada uno en el afro 1854."

--. "Cohierno M. y P. de 18 Provincia de Boh,)!. ::on::ultando si pucde pub icarse en la I'rov.a de B)I o e1 SU_J r D. to de 8 c.c /\gto. Dc 1831, realriva a Clue los pueblos doride li.iy ; i:IngoSl:l sc dediqien ... Tagt ilars.n 15 de Julio de 1859."

F nding Aid: Ereccio n: Abru=Boho., !vhnda: l'llTlbansang Sinupan ng ['iliplllas, 1988.

Guia de Filipinos 1885 ~/lanila: Esrabli: irnicnro Timg. de Ramirez Y Ginuder, 1885.

Jagor, Fedor. Travels in th, Philippines. ,\hnil.t: Iilipi Ii; na Book Guild, 1 ~(65. junker, Lee Laura, Feastnv, Raia'inv.'md T",dil17: ;he Poli.ica] Economy ofPhi,'zp' -oine

(' o ,) '}. r

Native Chiefdom;.~u mod Quezon: Atem 0 de Munila University Press, 2000.

McMicking, Robert, R, collect/om ojMan.!« and ] 'hili]. pines 1844, 1848 and 1850.

Pinamatnugutar r i .vlorrori Netzo-!;. Manili: Pilipiniana Book Guile!, 1967.

Memorias Boho11890.

114

PHILII 'Plf-E SOCIAL SCIU,ICES RE'/IEW I VOL. 57 Nos.1-4 20)5

Moya, Francisco Javier de LIS Uti Filipinas en 1882. Madrid: Establicimier to Tipografico de El COl reo, 1883.

Pastells, Pablo S]. Labor E ~angeliCil de los Obreros ae la Comoania de jesus en las Islas Filipinas por Fran. ism Colin. Barce.c.na: I TIf'fenta y Litografia de Henrich v Cornpa.ua, 1904.

Phelan, John Leddy. The T-hj'<!r.izmion oftht l'hil\'Jj'iVles: ~f'an':sh Aims and Filipino Responses 1565-170'"). Ivhdison: The U niversirv of 'X Tis cons in Press, 196:'.

Rafael, Vicente. Contraciir g Colonialism: Tra.islation ana Christian Conversion in Tagalog Society under j~r/y Spanish Rule. Lu r sod QL (ZJIl: Ateneo de Man ila Universiu Press, 19811.

Reed, Robert. Colonial Araniia: Context of Hispn-iic Urbanism and Process of .Morphogenesis. Los AIlgdes: University of Caliorni 1, 1 ')l8.

Ricalort, Palacin y Abarca. R"du(cion de Boho. 1 iV9. Manila: walang palimbagan, 18:0.

varias Provincias de EohoI1854-1896, "Relacion Nominal deios individous exemros de tribute> al privelegio con espresion de los rnotivo s de su reserva. 1856."