Ang retorika ay isang mahalagang kaalaman sa pagpapahayag na tumutukoy sa kaakit-akit and magandang pagsasalita at pagsulat.

Pinag-aaralan ditto ang ukol sa mga tuntunin ng malinaw, mabisa at kaakit-akit na pagpapahayag. Ito ay sining ng pakikipag-usap at pagsulat. Ano ang ipinapahayag sa pakikipag-usap? y y Kapag nakikipag-usap nang harapan o kayay sa telepono, nagpapahayag tayo ng pasalita. Pagpapahayag upang ihayag ang damdamin at kaisipan.

Sino-sino ang nakikipag-usap? Mahalaga ang pakikipagtalastasan sa buhay ng tao, sa kanyang buhay pulitika an sa kanyang hanap buhay. y y y y Kailangang mag-usap ng pamilya para sa maayos nitong pagkilos Sa kapitbahay, para kamustahin Sa tindera, upang makatawad kapag namamalengke Sa drayber, upang pumara at magpahatid sa pook na pupuntahan.

Anu-ano at bakit nagiging malabo sa pagtalastasan? y Nagiging malabo ang pakikipagtalastasan kung di maayos ang pagkakabuo sa diwa ng pagpapahayag o kayay ang kakulangan sa kaalaman sa retorika ng pagpapahayag. Kung hindi magkaintindihan ang dalawang nag-uusap.

Ang pakikipagtalastasan any bahagi ng lipunan upang maipahayag ang iyong: 1. Naisin 2. Maunawaan 3. Magkaisa Kailan mabisa ang isang pahayag? 1. nauunawaan

2. malinaw Tatlong bagay/elemento na dapat isaalang-alang upang magkaroon o matamo ang kalinawan sa pahayag. 1. diwang ipinahayag mensahe (a) tiyak (b) sinaliksik (c)magdagdag ng kaalaman 2. kasanayan sa pagbuo ng pahayag 3. tamang pagpili ng mga salita Ayon kay Sebastian, ang retorika ay isang mahalagang kaalaman ng pagpapahayag na kung saan ay tinukoy kung maganda o kaakit-akit ang pagsususlat at pagsasalita. Maaari rin itong tawagin bilang pagaaral o kahusayan ng isang indibidwal sapagpili ng mga salitang gagamitin sa pagsulat o pagsasalita. y Ito ay galing sa salitang rhetor (Salitang Griyego) na nangangahulugang guro o mahusay na oradr/mananalumpati Susi sa mabisang pagpapahayag na nauukol sa kaakit-akit, kaiga-igaya at epektibong pagsasalita o pagsulat. Pag-aaral kung paano makabubuo ng isang kaisipan sa pamamagitan ng mga piling salita at wastong ayaw-ayaw ng mga ito upang maiangkop sa target ng awdyens at matamo ng manunulat ang kanyang layunin. Ang kasanayang ito ay natututunan o napagaaralan Ang isang taong may kahusayan sa retorika ay kadalasan nagkakaroon ng isang magandang impresyon sa kaniyang mga audience o tagapakinig. Halimbawa na lamang ay ang paborito mong awtor ng libro tagapagbalita sa telebisyon. May kasanayan sila na kung saan sila ay ating hinahangaan at maging tinatangkilik ng mga tagapanood.Samakatuwid, ang layunin ng retorika ay maging kaakit akit at epektibo ang isang pahayag.

y y

Retorika: Bilang isang sining Tulad ng awit ang retorika ay may roon ding sining o ibat ibang paraan o estilo na nalinawan sa ating isipan, damadamin at mambabasa. Isang Kooperatibong sining Hindi maaring gawin ng nagiisa. Sa pamamagitan nito nagbubuklod ang isang tagapagsalita at tagapakinig sa iisan ideya. y Isang pantaong sining

Dahil sa ang wika ay midyum ng retorika, paslita man o pasulat. Dahil dito, ito ay pagaari ng tao ang retorika ay isa ring siniong at pantao. y Isang Temporal na sining

Ito ay nababatay sa panahon. Ang gumagamit nito ay nangungusap sa lenggwhae ngayon at hindi bukas o kahapon. y Isang limitadong sining

Marami ang hindi ito kayang gawin. Ang retorika ay mayroong sukdulan o hangganan. Dahil maaring imahinasyon lamang ang gamitin sa sining na ito. y Isang may kabiguang sining

Hindi lahat ay may kagalingan sa paghawak ng wika. Ito ay likas na komplikado dahil sa mga tuntunin na pababago bago. Sa iba ito ay nagiging frustrating na karanasan. y Isang nagsusupling na sining

Ito ay dumadami. Ang isang manunulat ay nagsusulat ng isang ideya sa isipan at nagsusupling ng isang akda. At patuloy tuloy na napapasa ang kaalaman sa kaniyang kaisipan. Saklaw ng retorika 1. Lipunan 2. pilosopiya 3. wika 4. iba pang larangan 5. sining Gampanin ng Retorika y Nagbibigay daan sa komunikasyon

Ang sayusay[pananangguni'y kailangan] o retorika[1] ay isang uri ng sining ng paggamit ng wika o isang pag-aaral tungkol sa kaalaman sa mga salita o lenguwahe. Ginagamit ang retorika ng isang tao upang mapasunod at magkaintindihan ang dalawang magkausap, upang maipakita ng bawat isa ang kanilang kagalingan sa pakikipagtalastasan. Ayon impormasyon sa ibat-ibang aklat[pananangguni'y kailangan], isang mahalagang kaalaman ng pagpapahayag ng ang retorika kung saan tinutukoy kung maganda o kaakit-akit na pagsusulat at

pagsasalita ng isang tao. Maaaring isa itong kahusayan ng nilalang sa pagpili ng mga salitang nais niyang iparating. Mula ang salitang "retorika" sa salitang Latin na rhetor, nangangahulugang guro o mahusay na mananalumpati. Susi sa mabisang pagpapahayag ng nauukol na kaiga-igaya at epektibong pagsasalita o pagsulat ang retorika at isa ring pag-aaral upang makabuo ng makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng pili at wastong pangungusap na may maangkop na layunin. Bilang isang sining, isa itong sining na kooperatiba, temporal, limitado at nagsusupling. Ilan sa mga gampanin nito ang pagbibigay daan sa komunikasyon, pag-aabala, pagpapalawak ng pananaw, pagbibigay ngalan, at pagbibigay kapangyarihan.

Morpolohiya
Mula sa Tagalog na Wikipedia, ang malayang ensiklopedya Tumalon sa: nabigasyon, hanapin Ang morpolohiya ay ang sangay ng linggwistika na nag-aaral ng morpema (morpheme) o ang pinakamaliit na yunit ng tunog na na may kahuluguhan. Pinag-aaralan dito ang sistema ng pagsasalansan ng mga morpema upang makabuo ng salita na may payak o kumplikadong kahulugan. Ang mga morpema ay maaaring isang buong salita, panlapi, artikulo, o metalinggwistikal na yunit ng kahulugan tulad ng intonasyon at stress o diin.

[baguhin] Kayarian ng salita

May apat na kayarian ng mga salita. Ito ang mga sumusunod: 1. 2. 3. 4. payak - salitang-ugat maylapi - salitang-ugat at may panlapi inuulit - kapag ang salitang-ugat ay inuulit tambalang-salita - dalawang magkaibang salitang pinagsama upang makabuo ng bagong kahulugan

[baguhin] Mga halimbawa ng tambalang salita at mga kahulugan nito 1. Taingang-kawali- taong nagbibingi-bingihan 2. Ingat-yaman - tresyurera o tresyurero, tagapag-ingat ng salapi o ari-arian ng isang tao o organisasyon 3. Matapobre - mapagmataas, malupit, mapangmata sa mga mahihirap 4. Patay-gutom - timawa, palaging gutom, matakaw 5. Hampaslupa - mahirap, pobre, pulubi 6. Akyat-bahay - magnanakaw, mang-uumit sa bahay ng iba 7. Boses-palaka - pangit kumanta, sintunado o wala sa tono 8. Ningas-kugon - sinisimulan ang isang Gawain ngunit hindi tinatapos 9. Nakaw-tingin - pag-sulyap sa isang tao na hindi niya nalalaman 10. Agaw-pansin - madaling makakuha ng pansin o atensyon, takaw-pansin, agaw-eksena

11. Sirang-plaka - paulit-ulit ang sinasabi 12. Takip-silim - mag-gagabi, pagitan ng hapon at gabi 13. Bukang-liwayway - mag-uumaga, pagitan ng ng umaga at madaling-araw 14. Madaling-araw - pagitan ng hatinggabi at bukang-liwayway 15. Hatinggabi - eksaktong alas dose ng gabi, pagitan ng gabi at madaling-araw 16. Tanghaling-tapat - eksaktong alas dose ng umaga, pagitan ng umaga at hapon 17. Balat-sibuyas - maramdamin 18. Likas-yaman - pinagkukunang yaman na nanggagaling sa kalikasan 19. Tubig-alat - tubig na nanggagaling sa dagat o karagatan 20. Tubig-tabang - tubig na nanggagaling sa mga ilog, lawa at ibang maliit na bahagi ng tubig 21. Hanap-buhay - trabahong kailangan ng mga tao.

Ang lathalaing ito na tungkol sa Agham ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito Ang Ponolohiya o Phonology (mula sa salitang Griyego: , ph n , "tunog, boses") ay sangay ng lingguwistika (linguistics) na nag-aaral ng mga tunog o ponema (phonemes) ng isang wika, ang pagkukumpara ng mga ito sa mga tunog ng iba pang wika at ang sistema ng paggamit ng mga tunog na ito upang makabuo ng yunit ng tunog na may kahulugan (i.e. morpema o morphemes, salita).

[baguhin] Phonetics at Phonology

Ang batayang yunit ng tunong na pinag-aaralan sa Phonology at Phonetics ay ang ponema (o phoneme). Ito ay ang pinakamaliit nay unit ng tunog sa wika. Ang Phonetics ay ang pag-aaral ng mga tunog na posibleng likhain ng tao na matatagpuan sa lahat ng wika. Samakatwid, ang ito ay ang siyentipikong pag-aaral ng paglikha ng tao ng tunog na kanyang ginagamit sa wika, at kung paano ito tinutukoy ng tao mula sa iba pang mga tunog na hindi bahagi ng wika. Samantala, ang Phonology naman ay ang pag-aaral ng sistema ng paggamit ng tunog ng isang wika upang makalikha ito ng kahulugan. Sa madaling salita, ang Phonetics ay nakatuon sa pag-aaral ng imbentaryo ng mga tunog ng wika ng tao na nagmula sa mga pinagsama-samang set ng tunog ng lahat ng wika, at ang Phonology naman ay ang pag-aaral ng set ng tunog ng isang wika o ang pagkukumpara ng mga set ng tunog ng ibat ibang-wika.

[baguhin] Morphophonemics o Morpoponemiko

Ang pagbabagong morpoponemiko ay ang anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensiya ng kaligiran nito. Mga uri ng pagbabagong morpoponemiko sa wikang Filipino:

Asimilasyon - pagbabagong nagaganap sa (n) dahil sa impluwensya ng ponemang kasunod nito. o Asimilasyong di ganap - pagbabago sa unang morpema  Halimbawa: pang + bansa = pambansa, sing + bait = simbait, mang + batas = mambabatas o Asimilasyong ganap: pagbabago ng kapwa panlapi at salitang-ugat.  Halimbawa: mang + tahi = manahi, pang + palo = pamalo, pang + takot = panakot Pagpapalit ng ponema = kapag ang (d) ay nasa pagitan ng dalawang patinig kaya ito'y pinapalitan ng ponemang "r". o Halimbawa: ma + damot = maramot, ma + dunong = marunong Metatesis =-pagpapalit ng posisiyon ng panlaping "-in" kapag ang kasunod na ponema ay ang mga ponemang (l, y, o) o Halimbawa: lipadin-nilipad, yakapin-niyakap Pagkakaltas ng ponema - mayroong pagkakaltas o pagtatangal ng ponema. o Halimbawa: takip + an = takpan, sara + han= sarhan, labahan = labhan, dalahin = dalhin Paglilipat-diin = kapag ang salitang-ugat ay nilalagyan ng panlapi, ito ay nagbabago kapag ito'y nilalapitan. o Halimbawa: laro + an = laruan, dugo + an = duguan

Ang ponolohiya o palatunugan ay pag-aaral sa mga ponema (tunog), paghinto(juncture), pagtaas-pagbaba ng tinig(pitch), diin(stress) at pagpapahaba ng tunog (prolonging/lengthening) Ponema ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng tunog. May dalawang uri ng ponema: 1 segmental at suprasegmental. Ang ponemang segmental ay binubuo ng ponemang katinig at patinig. a) Labing-lima ang orihinal na kasama sa palabaybayan ngunit isinama ang impit na tunog o glottal stop (?) sapagkat ito ay itinuturing na isang ponemang katinig dahil napagbabago nito ang kahulugan ng isang salita. Ang dating bigkas nito ay malumi o maragsa. b) /p, b, m, w, d, t, l, s, n, r, y, k, g, ng, h, ?/ ang bumubuo sa ponemang katinig Halimbawa: ba: tah - housedress tub: boh - pipe ba: ta? - child

y y y

y y y y y y y

y y y

y y y y y y

tub: bo? - profit c) Ang ponemang patinig ay lima : a, e, i, o, u. d) May mga salitang nagkakapalit ang ponemang /u/ at /o/, gayundin ang /i/ at /e/ ngunit hindi nagbabago ang kahulugan ng salita. Halimbawa: babae - babai kalapati - kalapate lalaki - lalake noon - nuon e) Mayroon din namang mga salitang itinuturing na hiwalay na ponema ang /u/, /o/, /i/, at /e/ dahil nagbibigay ito ng magkaibang kahulugan at hindi maaaring pagpalitin. Halimbawa: uso - modern mesa - table oso - bear misa - mass Ponolohiya (Phonology) - Tatlong Salik sa Pagsasalita (Three factors in Speaking) 1. Enerhiya (Energy) - nilikhang presyon ng papalabas na hiningang galing sa baga (pressure created when exhaling) 2. Artikulador (Articulator) - nagpapakatal sa mga babagtingang pantinig (Vocal) 3. Resonador (Resonator) - nagmomodipika ng tunog. Ang bibig at guwang ng ilong ang itinuturing na resonador (modifies the sound. The mouth and nasal passageway are considered as resonators.) Ponolohiya ng Filipino PONEMA (Phoneme) - isang makabuluhang tunog. Ang Filipino ay may 20 ponema. 15 ang katinig at 5 ang patinig "katinig means consonant and patinig means vowel" Mga katinig: Panlabi (sounds produced by the lips) - B, P, M Pangipin (sounds produced by the teeth) - D, N, T Panggilagid (sounds produced by the gums) - L, R, S Pangngalangala (sounds produced by the throat) - K, G, Ng, WPasutsot (sounds produced by exhaling) - H Mga Patinig: A, E, I, O, U Diptonggo (Dipthong) - alin man patinig na sinusundan ng malapatinig na w at y.

y y y y y y y y y y y y y

Halimbawa (Example): aw, iw, ay, ey, iy, oy at uy. Halimbawang salita (Example word): bahaw, bahay, okoy, baliw Morpolohiya (Morphology) - pag-aaral ng mga morpema ng isang wika at ng pagsasama-sama ng mga ito upang makabuo ng salita. Morpema - pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan. Ito ay maaaring salitang ugat o panlapi. Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko (Types of Morphophonemic Change) 1. Asimilasyon (Assimilation) - pagbabagong nagaganap sa huling posisyon dahil sa impluwensiya ng kasunod na ponema. Kung ang ponemang pang ay ikinakabit sa salitang-ugat na nagsisimula sa b, p ang n ay nagiging m. Halimbawa: pang + balabal = pambalabal pang + panitikan = pampanitikan pang + kuha = panguha pang + tabas = pantabas 2.M eta sis - ang salitang ugat na nagsisimula sa L, O, Y pag nilagyan ng panliping (in) ay nagkakapalit ng posisyon. Halimbawa: in + layo = nilayo in + yakap = niyakap 3. Pagpapalit ng ponema - kapag ang ponema ay nasa unahan ng salitang (d) ito ay karaniwang napapalitan ng ponemang (r) kapag ang huling ponema ng unlapi ay patinig. Halimbawa: ma + damot = maramot ma + dungis = marungis 4.Pagl ili pat- dii n - ang mga salita ay nagbabago ng diin kapag nilalapian. Halimbawa: basa + hin = basahin laro + an = laruan 5. Pagkakaltas ng ponema - nagaganap kung ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawala kapag nilalagyan ng hulapi.

Halimbawa: takip + an = takipan - takpan sara + han = sarahan - sarhan