Page |1

balita, talumpati at parabola.Ang isang uri ng panitikan ay ang Akdang Patula na yaong pahayag na may sukat o bilang ng mga pantig, tugma, talidtod at saknong kabilang dito ang pasalaysay, paawit o liriko, padula o patanghalan at patnigan. Sa panitikan, ating nalalaman ang ating kalinangan at kasaysayan. Mababatid nating mga Pilipino ang kalakasan o kahinaan ng ating paniniwala at paguugali. Bawat isa sa atin ay magiging matatag at matibay sa ating pagkalahi na siyang daan upang ating makilala ang mga kapintasan at kagalingang pampanitikan. Dahil dito ay mapapayabong at mapagmamalasakitan ang ating sariling panitkan. Umusbong ang literaturang Filipino simula pa noong panahong etniko. Ang kanilang

Ilan sa ating mga Pilipino ay di alam ang tunay na kahalagahan ng Panitikan at maging ang malawak na kahulugan nito. Ngunit ano nga ba talagang silbi nito para sa atin? Ang Panitikang Filipino ay pahayag na pasalita at pasulat ng mga damdaming Pilipino tungkol sa pamumuhay ,paguugaling panlipunan, paniniwalang pampulitika,at pananampalataya. Ayon kay Atienza, ito ay pagpapahyag ng damdamin, panaginip at karanasan. Para kay Azarias ito ay pagpapahayag ng damdamin sa lipunan, kapaligiran,kapwa at Diyos. Ayon naman kay Webster, ito ay nangangahulugang anumang bagay na naisasatitik, basta may kaugnayan sa pas-iisip at damdamin ng tao. Saad naman ni Ramos, ito ay kasayasayan ng kaluluwa ng mga mamamayan. May dalawang anyo ang Panitikan. Ito ay Akdang Tuluyan na nasusulat sa karaniwang takbo ng pangungusap kabilang dito ang nobela, maikling kuwento, dula, alamat, paula, anekdota, sanaysay, talmbuhay,

pangangailangang magtala, maglibang, makipag-talastasan ay ilan sa mga maaring pinag-ugatan ng Panitikang Filipino. Noong panahon ng ating mga ninuno, o panahong

Page |2
etniko, ay mayroon ng panitikan. Batay sa mga artifaks na nakuha ay nagsimula ng gumamit ng wika at magsulat ang mga sinaunang mga Pilipino. Mga lirikong tula at prosa tulad ng mga bugtong, alamat, hele, kumitang, mga sabi at sawikain ay ilan lamang sa mga naunang likhang pampanitikan ng mg Pilipino. Ang panitikan noong mga panahong yaon ay akda ng mga mamamayan. Sinundan ito ng pagdating ng mga Kastila. Naging bantog ang wikang Kastila at umiral ang mga akda ng mga relihiyosong misyonero. Dumating din noong panahon yaon ang teknolihiya ng paglilimbag. Pinadali nito ang pagpapakalat ng mga librong likha ng mga misyonerong Kastila tulad ng Pasyon at Doctrina Cristiana na nakasulat sa Kastila at Tagalog. Lumitaw na din ang ibat iba pang uri ng literatura, ang prosa tulad ng mga pabula, maikling kwento, nobela at talambuhay. Noong 1800 nabuhay ang pusong maka-bayan ng mga Pilipino. Dito umusbong ang ibat ibang akda ng mga rebolusyonaryong Katipunero tulad ng Duplo ni Marcelo H. Del Pilar, mga nobela at tula ni Jose Rizal at ang Kartilya ng Katipunan ni Andres Bonifacio. Pagkaraan nooy patuloy ng lumago ang Panitikang Filipino.

Ang Panit ikang Filipi no sa Ibat ibang Wikai n

Panitikng Ilokano Ayon kay Leopoldo Yabes, ang panitikan sa wikang Ilokano sa panahon ng mga Amerikano ay nahahati sa dalawang pangkat, ang makaluma at makabago. Ang mga makalumang manunulat

Page |3
ay aral sa Kastila, kabilang ditto sina Marcelino Crisologo na isang makata at nobelista, at si Claro Caluya, tinaguriang Prinsipe ng Makatang Ilokano. Ang mga makabagong manunulat at aral sa pagpasok ng ika19 na dantaon na kinabibilangan nina Leon C. Pichay.makata, nobelista, kuwentita at mandudula; Teodoro Paruganan, Jose Resurrecion Calip, at Santiago Alcantara. Ang mga Ilokano ay mayroon ding pagtatalong patula na kung tawagin ayBukanegan. Ang pinakamahusay na Bukanegero(mambabatas) ay si Leon C. Pichay. Ang pinakamagaling na nobelang Ilokano ay may pamagat na Miming ni Marcelino Crisologo. Sa mga mandudula ay nangunguna di Mena Crisologo sa kaniyang Neneng Kandidato, Marangal na Pandaraigan, at Pobre Don Caledonio. Si Leona Florentino, ina ni Isabelo de los Reyes, ang ipinalalagay na kaunaunahang makatang Pilipina sa wikang Iloko.

Panitikang Bisaya Sa panitikang Bisaya, ang lalaong napabantog ay si Eriberto Gumban sa Hilagaynon. Siya ay sumulat ng mga dula at sarsuwela na kinagigiliwan ng mga Bisaya. Si Eriberto Gumban ay kinilalang ama ng Moro-Moron g Bisaya. Kabilang sa mga sinulat ni Gumban ay Ang Mutia Nga Matin-mao (Ang Diyablo) at ang Salamin San Pamatanon (Ang Salamin ng Kabataan). Sa pagsulat ng nobela, ang lalong nagpabantog ay si Magdalene Jalandoni ng Iloilo. Iua ay sumulat ng kinagigiliwang nobelang may pamagat na Ang mga Tanuc sa Isa Ca Bulac ( Ang mga Tinik ng IsangBulaklak), si Mariano Perfecto, ang Ama ng Panitikang Bisayaay natanyag din sa kanyang mga akdang Hilagaynon.

Page |4
Pangasinan, ay sumulat ng isang dula ng pingmagatang Ginmalet. Ang isa sa mga awiting abyan sa Pangasinan na hanggang sa ngayon ay naririnig pang inaawit na mga magbubukid ay ang Oalay Manoc con Taraz(May Isang Munting Ibong Taras). Panitikang Bikol Tulad din ng Panitikang Pangasinan. Ang panitikang Bikol ay pawing nauukol sa relihiyon. Si Mariano Perfecto, bukod sa pagsulat ng panitikiang Bisaya, ay sumulat din ng mga akdang panrelihiyon sa Bikol. Mayroon siyang mga akdang nauukol sa kasaysasyan ng mga santo at santa. Ang humalili kay Mariano Perfecto sa larangan ng panitikang Bikol ay si Casimiro Perfecto.

Panitikang Kapampangan Ang isang pimakamahusay na manunulat sa Kapampangan ay si Juan Crisostomo Sotto, ang tinaguriang ama ng Panitikang Kapampangan. Ang mga kilalang pinakatampok niyang akda ay ang Alang Dios(Walang Dios), Ang Sultana(Ang Sultana), Perlas ng Burac(Perlas ng Putik), ang Pulat Puti(Pulat Puti). Iyong huli ay tungkol sa bahay ng mga sabungero. Si Aurelio Tolentino ay nagpatanyag din ng kanyang dulang may pamagat na Napun, Ngenit Bukas(Kahapon, Ngayon at Bukas). Kung ang tagalog ay may balagatasan, ang Ilokano ay may bukanegan, at ang mga Kapampangan ay mayroon ding pagtatalong patula na kung tawagin ay Crisotan. Panitikang Panggasinan Ayon kay Kalaw, marami sa panitikang Panggasinan hanggang sa panahon ng mga Amerikano ay natutungkol sa relihiyon. Nitong mga huling panahon, karamihan sa panitikang Pangasinan ay salin lamang buhat sa mga Iloko o kaya ay Tagalog. Si Pablo Mejia, kilalang manunulat sa

Panitikang Filipino Ang panitikang Filipino sa wikang Filipino(noon ay Tagalog) ay higit na ngginsg maunlad kaysa alinmang katutuong wika sa kabuluang kapuluan. Ang lahat ng anyo ng panitikan ay pinasok ng mga Tagalog-tula, dula, kuwento, nobela, sanaysay, at iba pang uri ng lathalain. Sa mga

Page |5
unang panahon ng pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas, ang mga dula, at iba pang anyo ng panitikan ay ginagamit ng mga manunulat upang ilahad ang kanilang hangaring lumaya ang bayan. Ipinahayag din ng mga manunulat sa pamamagitan ng pagtatanghal ng mga dula sa bayan-bayan ang kanilang pagtutol sa kolonyalisamo at imperyalismo. Isa sa pinakamalaking likha ng tao ay kompyuter. Ang kompyuter ang nagpakita ng katibayan at impluwensya sa lahat ng aspeto sa makabagong lipunan. Hindi maikakaila na ang kompyuter ang nakapagpabago ng pag-iisip ng bawat tao. Ang kompyuter ay napakahalaga sa larangan ng kalakalan at ito ay may pangunahing ginagampanan sa ating kasalukuyang lipunan.

Ang mga tao noong unang panahon ay lumikha ng mga kagamitan para sa pagbilang at pagsulat upang matulungan sila sa pagkalkula at makapagproseso ng datos. Subalit, ang mga kagamitamg ito ay hindi sapat upang makatulong sa kanila na makabilang at makasulat ng tamangtama. Kaya't sila ay patuloy na naghanap ng lalong mabuti, mabilis at higit na wastong paraan sa paggawa ng kompyutasyon.

Page |6
Ang mga

mananaliksik ay binigyang pansin ang kanilang pag-aaral ng panitikang Filipino. Sa panimula ng edukasyon sa Pilipinas, ang Panitikan ay laging nakasama sa kurikulum ng paaralan. Bagamat ang empasis sa pampanitikan karanasan ng mga kabataan sa paaralan ay nagbabago sa bawat panahon, ang pangunahing gawain sa panitikan ay mahalagang sangkap

Page |7
sa edukasyon mananatili. na ng gumagamit ng iba't ibang panitikang Filipino kabilang ang mga parabula, bugtong, dula, salawikain, pabula, alamat, sanaysay, maikling kwento, atbp. Ang mga mananaliksik ang nagbibigay sa gumagamit ng madaling paraan at makakuha ng impormasyon sa paggamit ng internet. Ang makabagong teknolohiya ang nanguna at higit na nakaimpluwensya sa buhay ng mga tao ngayon. Ang pagkokompyuter ng maraming gawain ay naging pangangailangan sa halos lahat ng larangan sa buong mundo para maabot ang mga kailangan ng mabilis sa paglago ng ating lipunan. Sa pamamagitan ng "World Wide Web", na kinikilala na pinanggagalingan ng impormasyon sa pangaraw-araw na makabagong lipunan. Matututklasan mo ang kahit na anong bagay sa buong mundo. Kaya, ang mga mananaliksik ay gumamit ng "Internetbased System" para sa mga taong

Mayroong panlunas na kahalagahan ang panitikan na nararapat na kilalanin. Ang panitikan ang nagbibigay ng madamdaming emosyon sa pagbasa sa panulat ng ibang tao. Maraming tao ang nagagawang maiplano ang sarili para makatanggap ng tulong para sa kanilang problema. Narito sila upang maunawaan ang makataong kalikasan para matulungan ang problema na hindi naman naiiba. Maaaring mawala ang mga yamang materyal at ang pagiging makabayan, subalit hindi ang panitikan. Ito ang isa sa likas na tumutulong sa tagumpay ng isang bansa at bawat bansa sa buong mundo. Ang mga mananaliksik ay nagpasya na gumawa ng "interactive" na kaparaanan sa iba'tibang panitikang Filipino sa pamamagitan ng paggamit ng internet. Ang pag-aaral nito ay naglalayon na makilala

Page |8
interesadong higit na matutunan ang panitikang Filipino. Inaasahan, na ang pag-aaral na ito ay magiging instrumento sa mga mambabasa lalung-lalo na sa mga Filipino na ipinagmamalaki ang kanilang kultura at pinagmulan.

tauhansa akda. Nababatay ang tula dito. Ang tula ay isang akdang pampanitikan na nagpapahiwatig ng matinding saloobin at maigting na kaisipang gumigising sa diwa ng mambabasa. 2. Humanismo- ang teoryang ito ay nagbibigay ng pagpapahalaga sa buhay ng isang tao. Kung saan ang sentro ng akda ay tao. Ang tao ay siyang pinapahalagahan dito. Siya lamang ang makakagawa ng paraan upang siyaay umunlad at magtagumpay. Siya rin ang nakakagawa ng ikababagsak atikalalagapak ng kanyang buhay. Pwedeng gamitin ang sanaysay dito.

1.

Romantismoisang istilo sa sining at panitikan na mas binibigbigyang diin ang damdamin kaysa katwiran. Mas may diin sa imhinasyon at kutob kaysa lohika. Pinapanigan ng romantisismo ang maluwag na daloy ng emosyon at malayang kilos kaysa pagpigil at pag-aayos. Sa lahat ng aspeto, kabaligtaran ng klasisimo ang romantisismo. Ang pokus ay emosyon at imahinasyon ng

3.

Bayograpikal - ang teoryang ito ay patungkol sa may-akda ng mga akdang pampanitikan. Siya ang

Page |9
nagsusulat o sumusulat ng mga akdang pampanitikan na ating nababasa magpasahang gang ngayon. Ang teoryang ito ay tumutukoy sa karanasan ng may akda sa kanyang sinulat na akda. Makababasa tayo ng ilang mga pangyayaring nangyari sa tunay na buhay ng may-akda upang mas mapaganda pa nito ang paghubog sa kanyang sinulat na akda. Kakikitaan din ito ng pilosopiya ng may-akda sa dahilang mababasahan ito ng kanyang pananaw. Patungkol ito sa mga bagay na nais niyang ihatid sa mga mambabasa. Pwedeng gamitin tula dito. ang

4.

Klasisimoang isang akdang pampanitikan tulad ng kwento ay nagpapahaya g ng ekspresyon o saloobin ng karanasan ng buhay. Ang mga karanasan ay nagsisilbing aral na dapat maikintal sa kaisipan ng mambabasa. Kayat dapat suriin ang pagiging marangal ang mga tauhan batay sa pananalita, kilos, paniniwala, at paghahatid ng kaisipan. Naaayon ang pagsusuring ito sa klasisimo.

5.

Realismosinusuri ang akda sa pamamagitan ng pagtukoy

P a g e | 10
sa tiyak na bahagi nito na nagpapatunay ng pagkakaroon ng transpormasy on ng tauhan sa pisikal, emosyonal, intelektuwal, espiritwal, at sikolohikal na aspeto. Naaayon ang dula dito. Ang dula ay isang akadang pampanitikan na nagbibigay kasagutan sa iang malalim na suliranin, naglalarawan nga kalikasan ng tao, at nagpapahaya g ng tunggalian ng kalooban at damdamin ng mga tauhan. tula dito. Binibigyang pansin kung paano inilalarawan ang mga babae, paano sila kumikilos, ang kanilang pananaw sa sarili at ang papel na kanilang ginigampanan sa lipunan-ang ginagampana n ng mga kababaihan sa tahanan o lipunan. Ang kaisipang feminista ay bunga ng kilusan ng makabagong kababaihan noong bandang 1960. May diwang pulitikal ito na mahigpit na tumututol sa lipunang patriyarkal o sexist.

6.

Feminismoang teoryang ito ay mababatay sa papel na ginagampana n ng kababaihan sa tahanan o lipunan. Naaayon ang

7.

Sikolohikalsinasabing walang katapusan ang diwa at espiritu ng tao na makalaya

10

P a g e | 11
sa kinabibilangan g daigdig. Sinisikap ng tao na kahit hinahangad niya ang kanyang kalayaan, naniniwala siyang hindi mahihiwalay sa daigdig ang tao nang walang pagbabagong magaganap sa kalikasan. Ang tula ay may katangiang maglarawan ng mga tiyak na matulaing imaheng batay sa isang salita, isang taludtod, kabuuan at pamagat ng akda. mga akda ng mga pagbabago sa paggamit ng mga salitang naaayon sa panahon at sa kultura na may kinalaman sa mga pagbabagong nagaganap sa ating bayan, kasama rito ang mga pagbabagong nagaganap sa ating lipunan, ekonomiya, edukasyon, agrikultura at higit sa lahat an gating pananampalat aya.

9.

8.

Historikalang teoryang ito ay patungkol pinagmulan at pag-unlad ng wikang ginamit sa mga akdang pampanitikan. Kakikitaan ang

Eksistensiyal ismo- ang mga tauhan ng akda ay nagkakaroon ng mga paniniwala na labis nilang painahahalaga han. Ipinapakita rin ng teoryang ito ang kalayaan at pagiging awtentiko. Isinasaad din ng teoryang

11

P a g e | 12
ito, ang pagpapasiya sa sariling kilos, pagpili, at paggalaw na tanging tagapagbigay ng pagpapahalag asa katauhan. 10. Formalismoisa sa mga layunin nito ay mabigyan ng kahulugan ang Matalinghagan g salitang ginamit ng may-akda

PANGKALAHA TANG URI NG PANITIKAN

12

P a g e | 13
Akadang Tuluyan- nasulat sa karaniwang takbo ng pangungusap Akdang Patula- yaong pahayag na may sukat o bilang ng mga pantig, tugma, taludtod at saknong

ANG MGA AKDANG TULUYAN

1. Nobela- itoy isang mahabang salaysaying nahahati sa mga kabanata 2. Maikling Kuwento- itoy salaysaying may isa o ilang tauhan, may isang pangyayari sa kakintalan 3. Dula- itoy itinatanghal sa ibabaw ng entablado o tanghalan 4. Alamat- itoy mga salaysaying hubad sa katotohanan 5. Pabula- mga salaysayin din itong hubad sa katotohanan ngunit ang layuniy gisingin ang isipan ng mga bata sa mga pangyayaring

13

P a g e | 14
makahuhubog ng kanilang ugali at pagkilos 6. Anekdota- mga likahang isip lamang ng mga manunulat ang mga maikling salaysaying iot na ang tanging layunin ay makapagbigay-aral sa mga mambabasa. 7. Sanaysay- itoy pagpapahayag ng kuro-kuro o opinion ng may-akda tungkol sa isang suliranin o pangyayari 8. Talambuhay- itoy tala ng kasaysayan ng buhay ng isang tao 9. Balita- itoy isang paglalahad ng mga pang-araw-araw na pangyayari sa lipunan, pamahalaaan, mga industriya at agham, mga sakuna at iba pang paksang nagaganap sa buong bansa o maging sa ibayong-dagat 10.Talumpati-itoy isang pagpapahayag na binibigksas sa harap ng mga tagapakinig

14

P a g e | 15
11.Parabula- itoy mga salaysaying hango sa Bibliya na tulad ng anekdota

APAT NA URI NG TULA

1. PASALAYSAY 2. PAAWIT O LIRIKO 3. PADULA O PANTANGHALAN 4. PATNIGAN

PASALAYSAY
1. Epiko- kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat naukol sa mga kababalaghan 2. Awit at Kurido- mga paksang hango sa pangyayari ng tungkol sa pagka maginoo at pakipagsapalaran, at may hari at reyna, prinsipet prinsesa 3. Balad- may himig na awit dahilang ito ay inaawit habang may nagsasayaw

TULANG LIRIKO
1. Awiting-bayan- karaniwang paksa ng tulang ito ay pag-ibig, kawalang pag-asa at pamimighati

15

P a g e | 16
2. Soneto- may labing-apat na taludturin, hinggil sa damdamin at kaisipan, may malinaw na basehan ng likas na pagkatao 3. Elehiya- nagpapahayag ng damdamin o gunu-guni tungkol sa kamatayan, paggunita ng isang yumao 4. Dalit- awit pumupuri sa Diyos na nagtataglay ng kaunting pilosopiya sa buhay 5. Pastoral- naglalarawan ng tunay na buhay sa bukid 6. Oda- pagpupuri, masiglang damdamin

TULANG DULA O PANTANGHAL

1. Komedya- piling-pili ang pangunahing tauhan na may layong pukawin ang kawilihang manonood 2. Melodrama- dulang musical, opera 3. Trahedya- tunggaliang nagwawakas sa pagkasawi o

16

P a g e | 17
pagkawasak ng pangunahing tauhan 4. Parsa- magpasiya sa pamamagitan ng mga kawingkawing na mga pangyayaring nakatatawa 5. Saynete- karaniwang pag-uugali ng pok o tao

TULANG PATNIGAN
1. Karagatan alamat ng sensing ng isang prinsesa na naihulog sa dagat sa hangarin nitong mapangasawa ang kasintahang mahirap 2. Duplo- paligsahan ng husay sa pagbikas at pangangatwiran nang patula 3. Balagtasan- tagisan ng talino sa pagbikas ng tula, debateng patula

17

P a g e | 18
na nakapagpapadili m ng bundok;at si Kurayan, isang ibong may pitong ulo. Humingi ng tulong si Emperador Ibdarapatra kay Prinsipe Sulayman ng iligtas ang kahariang Mantapuli sa apat na salot.

Ito ay salaysay tungkol kay Emperador Indarapatra sa Kahariang Mantapuli. Siya ay matalino, mabait, at matapang. Siya ay may sibat na bumabalik sa kanya matapos ihagis sa kaaway. May nanalot na apat na dambuhalang halimaw sa Mindanao, si Kurita, isang hayop na maraming paa at ang limang tao ay isang kainan lamang nito; si Tarabusaw, isang mukhang tao na nangangain ng tao; si Pha, isang malaking ibon

Tinagganp ni Sulayman ang tungkulin.Naglaga ysi Indarapatra ng halaman sa durungawanat kapag nalanta ito,ang ibig sabihin ay nasawi ang Prinsipe.

18

P a g e | 19
Isa-isa niyang napatay ang mga halimaw, ngunit nang matigpas niya ang pakpak ng huling halimaw ay nadaganan siya nito at siyay namatay. Nalanta ang halaman at nabatid ang nangyari kay Prinsipe Sulayman. Pinuntahan niya ito at nanaalangin nang taimtim sa Bathala. Nabuhay na muli ang bayani. Isang magandang dalaga sa mga nailigtas ni Sulayman ang nakabihag ng kanyang puso.

PNP
(BALAGTASAN) DAPAT ba o HINDI DAPAT na payagan ang bakla sa PNP? LAKANDIWA (Pagbubukas) Pasintabi muna kami sa lahat ng nakikinig Sa katwirang maaanghang, tamaa'y wag magagalit Katuwaan man ang paksa, may mapupulot ring matwid Kung di kaya ng sikmura, sa tainga ay magtakip. Paksa natin ay "DAPAT ba o DI DAPAT na isali Ang bakla sa kapulisan o sa pwersa ng PNP?" Narito na ang makatang nakahandang magpandali, Salubungin ng palakpak si Rafael at si Gonie! DAPAT (Unang Tindig) Isa munang paglilinaw bago magkalabuan po Sa bakla man kumakampi, lingkod ninyo'y machungmacho Danga't tawag ng tungkuling dapat akong makibuno Kaya kahit alanganin ang panig ay di susuko. Nang panahong sinauna, nung si Gonie musmos pa po At marami pa sa atin ang

BAKLA SA
19

P a g e | 20
wala sa mundong ito, Ang lalaki, pag naghikaw, ang babae, pag nagkorto, Tyak malaking iskandalo, tsismis na sa buong baryo. Pero ngayo'y moderno na ang takbo ng ating buhay Haircut, T-shirt, at pants walang sinisino, basta't bagay Sa trabaho ay ganyan din, lalaki o babae man, Tomboy, bakla, importante'y kumikita nang marangal. Sino pa ba'ng magugulat ngayon kapag nakakita Halimbawa'y ng lalaking guro, narses, kumadrona? O babaeng sikyu, pulis, boxer, bouncer, karatista? Kung ang ganya'y tanggap natin, bakit bakla ipepwera? Ano man ang kanyang lahi, kulay, anyo, kasarian Ang tao sa mula't mula ay nilikhang pantay-pantay Kapag merong napaiba, asahan mo't kagagawan Ng tao ring sa kapwa ay mapandusta't mapanlamang! HINDI DAPAT (Unang Tindig) Laba'y di pa umiigting, katalo ko'y umamin na Mga bakla anya'y mga alanganin na nilikha Kundi ako namamali, sa akin lang sapantaha Ang pagsuko po sa laban ay hangad nang ibandera. Paalala ko din naman, nang ang tao ay likhain Lalaki at babae lang, wala yaong alanganin Karagdagang pagunita sa lahat ng mga bakling Ako'y hindi nanlalait, matwid ang aking layunin. Kung ako nga'y isinilang sa panahong sinauna Yaong dapat na marating, walang dudang inabot na Ngayong ako'y nakauwi, batbat na ng ekspiryensya Sa dinako ko, si Raffy ay patungo pa lang pala. Malinaw na di pa batid ni Rafael ang katwiran Na ang bakla'y hindi ayon sa pulisya manilbihan Palakarin yaong batas, patahimikin ang bayan Na tapang ang itutumbas sa kaaway ng lipunan. Ma-lalaki, ma-babae, sa pulisya'y sadyang bagay Sa matagal nang panahon, sukat na ang katatagan Subalit kung sasabihing bakla po ang isasalang Naku, atse! Baka pati ang baril ay ipansuklay! DAPAT (Ikalawang Tindig) Ang hirap sa gumugurang na kagaya ni Gorgonying Lalaki kung pumustura pero utak-alanganin Babae at lalaki lang ang tao raw nang likhain Pwes, ang bakla, kung di sa Dyos, ay kanino ba nanggaling? Sya na rin po ang nagbuhol ng lubid na ibibigti Nang amining sa gawaing

20

P a g e | 21
pagpupulis, importante Ay hindi ang kasarian kundi tapang, lakas, liksi Katangiang taglay mandin ng iba sa mga syoke. Ipatupad raw ang batas, payapain ang lipunan Tapang anya'ng itatapat sa kaaway nitong bayan Higit pa dyan, kayang gawin ng may gitnang kasarian Na bukod sa matatapang ay super pang istariray. Pag ang taong nag-aaplay ay qualified maging pulis At dahil lang sa sya'y bakla kung kaya mo nire-reject Labag yan sa konstitusyon, kung tawagin nga sa Ingles, "Discrimination against persons on account of gender or sex!" HINDI DAPAT (Ikalawang Tindig) Tila baga nalimot na ni Tyu Paeng ang nagdaan Na si Eba ay babae at lalaki po si Adan Sa tanong nya kung saan daw nagmula ang kabaklaan Ang sagot ay simplengsimple, sa mali pong kinagisnan. Kaylan man ay di paglabag sa batas o konstitusyon Ang maghayag ng palagay at sarili nyang opinyon Magpulis man po ang bakla, karapatan nila iyon Danga't ito'y balagtasan, ang panig ko ay pagtutol. Sinasabing ang bakla ay masahol pa sa babae Mas mahina raw ang puso, at lamang din sa pag-arte Higit makembot ang beywang, lalo't kaharap ay pogi Kung macho ang huhulihin, ano na ang mangyayari? Sa pagtugis sa kaaway, pagresponde sa tungkulin Mayroon bang ibubuga silang Adan na mahinhin? Kung sa ipis sila'y takot, sa bwaya pa na may pangil? Ako po ay sadyang tutol na sila ay pagpulisin! DAPAT (Ikatlong Tindig) Meron palang kaeskwela si Pangulong Clinton dito Makasagot lang ng tama, ang tanong ay binabago 'Kako, bakla'y saan galing? Tao silang kagaya mo Ugali at katangiang kabaklaa'y ibang isyu! Nilahat na ni Gonie po basta bakla, awtomatik Na hindi nya papayagang magtrabaho bilang pulis Sobrang unfair - Bakit hindi daanin sa pagsusulit? At kung sadyang di papasa, ipwera ma n ay may matwid. Karapatan kahit ninong magbigay nga ng opinyon Ngunit hindi lahat tayo'y hinirang na maging hukom Kung wala pang paglilitis ay guilty na ang yong hatol Baluktot ang hustisya mo, sa bakla ka'y mas masahol! HINDI DAPAT (Ikatlong Tindig)

21

P a g e | 22

Kung Raffy'y abogado, nagtatanggol sa nasakdal Pati lihis, igigiit sa sala po ng hukuman Baka hindi niya batid, kapag ang judge ay naasar Papatawan sya ng contempt, perjury ang kasalanan. Ngunit di ko hinihiling sa amin pong Lakambini Na gawaran sya'ng parusa sa paratang na hinabi Kung hustisya ko'y baluktot, do'n sa bakla'y higit mali Kahulugan sya'y balimbing, sa panig nya'y namumuhi. Hindi dahil tutol akong silang bakla ay magparak Ako na nga sa kanila'y asiwa at nababanas Ayaw ko lang mahaluan silang tunay na kagawad Ng mahina yaong loob at lalaking nakameyk-ap. DAPAT Sa likod ng kahinaan kadalasang nagkukubli Ang lakas ng isang yagit na akala'y walang silbi Baklang bongga kung magmeyk-ap, magdamit ay seksing-seksi Pag pulis na ay mag-ingat ang rapist na makakati! Kagalingan pa ng mga nagpupulis na double-switch Mahirap na ispelengin ang kanilang puso't isip Pwede silang mag-Hercules, o mag-ala-Osang Roces Masisira ang diskarte ng kriminal kahit wais.

HINDI DAPAT Pwede palang mag-Hercules o mag-ala-Roces Osang Kaya bakla ay higit pang kailangan sa peryahan Sa himpilan ng pulisya, di bagay ang kaartehan Pagkat dito ay seryosong trabaho ang gagampanan. Kung ang pulis ay palaban, gulat yaong masasama Lalo't ito ay lalaki, sa porma ay bidang-bida Subalit kung ito'y bakla, pulis-patola pong lampa Lalaganap pa ang krimen sa halip na masawata. DAPAT Kung misyon mo'y undercover kaylangan kang magkunwari At sa buy-bust operation pagarte ang siyang susi May lalaking pulis lamang sa tsapa at uniporme Magagaling mangurakot, sa serbisyo'y walang silbi! HINDI DAPAT Kung baga sa pelikula, ibig yatang sabihin na Ang kawawang baklang pulis, sa bwitre po ay patuka Kung ang lalaki ngang pulis, mahilig sa dilihensya Baklang pulis, sa pogi pong kawatan ay laglag-saya! DAPAT Ang alam ko, sa kapwa nya

22

P a g e | 23
ay galit ang mandarambong Bakla kaya ay gayon din? Ako lang po'y nagtatanong! HINDI DAPAT Sa isa bang naghahangad ng matatag na proteksyon Sa bakla ba na pulis mo iaasa yaong tugon? DAPAT Eh, kanino? Sa lalaking police-holdaper-for-ransom?

HINDI DAPAT Ang bulaklak bang katuray, mayrong bangong isisimoy? DAPAT Kahit bakla, di uurong! HINDI DAPAT Ngunit sila'y pusong mamon! LAKANDIWA (Pagtatapos) Kababayan, pasalamat muna't ating palakpakan Si Gonie at si Rafael na magiting na naglaban Kayo naman ang magsulit... alin nga ba'ng mas matimbang? DAPAT ba o HINDI DAPAT ang bakla sa kapulisan?

"Mi Ultimo Adios" (Ang Huling Paalam)

TULA

PAHIMAKAS ni Dr. Jose Rizal

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,

23

P a g e | 24
Lupang iniirog ng sikat ng araw, mutyang mahalaga sa dagat Silangan, kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw. Masayang sa iyo'y aking idudulot ang lanta kong buhay na lubhang malungkot; maging maringal man at labis alindog sa kagalingan mo ay aking ding handog. Sa pakikidigma at pamimiyapis ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip, walang agam-agam, maluag sa dibdib, matamis sa puso at di ikahapis. Saan man mautas ay dikailangan, cipres o laurel, lirio ma'y patungan pakikipaghamok, at ang bibitayan, yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan. Ako'y mamamatay, ngayong namamalas na sa silinganan ay namamanaag yaong maligayang araw na sisikat sa likod ng luksang nagtabing na ulap. Ang kulay na pula kung kinakailangan na maitina sa iyong liway-way, dugo ko'y isabong at siyang ikinang ng kislap ng iyong maningning na ilaw Ang aking adhika sapul magkaisip ng kasalukuyang bata pang maliit, ay ang tanghaling ka at minsan masilip sa dagat Silangan hiyas na marikit. Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal, taas na ang noo't walang kapootan, walang bakas kunot ng kapighatian gabahid man dungis niyong kahihiyan. Sa kabuhayang ko ang laging gunita maningas na aking ninanasa-nasa ay guminhawa ka ang hiyas ng diwa hingang papanaw ngayong biglang-bigla. pag hingang papanaw ngayong biglang-bigla. Ikaw'y guminhawa laking kagandahang akoy malugmok, at ikaw ay matanghal, hiniga'y malagot, mabuhay ka lamang bangkay ko'y masilong sa iyong Kalangitan. Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas sa malagong damo mahinhing bulaklak,

24

P a g e | 25
sa mga labi mo'y mangyayaring itapat, sa kaluluwa ko hatik ay igawad. At sa aking noo nawa'y iparamdam, sa lamig ng lupa ng aking libingan, ang init ng iyong paghingang dalisay at simoy ng iyong paggiliw na tunay. Bayaang ang buwan sa aki'y ititig ang iwanag niyang lamlam at tahimik, liwayway bayaang sa aki'y ihatid magalaw na sinag at hanging hagibis. Kung sakasakaling bumabang humantong sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon doon ay bayaan humuning hinahon at dalitin niya payapang panahon. Bayaan ang ningas ng sikat ng araw ula'y pasingawin noong kainitan, magbalik sa langit ng boong dalisay kalakip ng aking pagdaing na hiyaw. Bayaang sino man sa katotang giliw tangisang maagang sa buhay pagkitil; kung tungkol sa akin ay may manalangin idalangin, Bayan, yaring pagka himbing. Idalanging lahat yaong nangamatay, mangagatiis hirap na walang kapantay; mga ina naming walang kapalaran na inihihibik ay kapighatian. Ang mga bao't pinapangulila, ang mga bilanggong nagsisipagdusa; dalanginin namang kanilang makita ang kalayaan mong, ikagiginhawa. At kung an madilim na gabing mapanglaw ay lumaganap na doon sa libinga't tanging mga patay ang nangaglalamay, huwag bagabagin ang katahimikan. Ang kanyang hiwagay huwag gambalain; kaipala'y maringig doon ang taginting, tunog ng gitara't salterio'y mag saliw, ako, Bayan yao't kita'y aawitin. Kung ang libingan ko'y limat na ng lahat at wala ng kurus at batang mabakas, bayaang linangin ng taong masipag, lupa'y asarolin at kauyang ikalat.

25

P a g e | 26
At mga buto ko ay bago matunaw maowi sa wala at kusang maparam, alabok ng iyong latag ay bayaang siya ang babalang doo'y makipisan. Kung magka gayon na'y aalintanahin na ako sa limot iyong ihabilin pagka't himpapawid at ang panganorin mga lansangan mo'y aking lilibutin. Matining na tunog ako sa dingig mo, ilaw, mga kulay, masamyong pabango, ang ugong at awit, pag hibik sa iyo, pag asang dalisay ng pananalig ko. Bayang iniirog, sakit niyaring hirap, Katagalugang ko pinakaliliyag, dinggin mo ang aking pagpapahimakas; diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat. Ako'y patutungo sa walang busabos, walang umiinis at berdugong hayop; pananalig doo'y di nakasasalot, si Bathala lamang dooy haring lubos. Paalam, magulang at mga kapatid kapilas ng aking kaluluwa't dibdib mga kaibigan bata pang maliit sa aking tahanan di na masisilip. Pag pasasalamat at napahinga rin, paalam estranherang kasuyo ko't aliw, paalam sa inyo, mga ginigiliw; mamatay ay siyang pagkakagupiling!

26

P a g e | 27

Isang araw nakita ng batang palaka ang isang baka na nasa damuhan. Namangha siya sa kalakihan nito.

27
Sinabi ng ina na kaya nitong maging malaki gaya ng baka. Kaya pinalobo niya ang kanyang katawan. Tinananong niya ang kanyang anak kong siya ay kasing laki na ng baka.

P a g e | 28

Pinalobo parin nito ang katawan hanggang sa sumikip ito.

Hindi

Ipinagpatuloy parin ng inang palaka ang pagpapalobo ng kanyang katawan para mas magiging malaki ito kaysa sa baka.

Sino na ang mas malaki sa amin ngayon?

Sa kasamaang palad, sumabog ang kanyang katawan at siya ay namatay.

Ang sabi ng anak ay mas malaki parin ang baka..

ARAL Ang mga mahihina na pinipilit gayahin ang pagiging malakas ng iba kahit na hindi nito kaya ay nakapagdudulot ng kapahamakan lalo na sarili

28

P a g e | 29

P A R A B U L A U Y U B A L I T A F T G X Q U F D G Y W Y S V V G F R G S A Z W F G S O N E T O A B D G T H A A L A G H D G T B T G W Y A H Y L N E L U H J J A R S R B W N N J U K A S T E M K H D N T E N E N M E I J Y D D D B P G S W E Y V I M E A T H S F A R Y O A A E R K O O A L A W E A N L T T Q N T R A C D L L O Y S G Y W A D R W G E I C X A O U D A N F W E B K Q E T R R V T C K T R H A D O N I P I L I F A G A U J S A U T S A D A L I T R T L D Q Z L F M B A A S R F M Y I E A H W S H A A M G Z D T P W P U R N M N E D G Y H A A C F Y A A Y I E D A M H F D I J L R V H A S R R O D F T P R E U H K A A B C S T A R S A G R H H G P E L T K M V D O S Q P A H F A R H L L J J G G B C R D W W R F R D F J O E P I K O F X A F A S F T G H J K G H K F D G B A L A G T A S A N K D F J J B N M

HANAPIN: ANEKDOTA SONETO MELODRAMA

FILIPINO ALAMAT TALAMBUHAY

29

P a g e | 30
BALAD TALUMPATI ODA BALITA TULA KARAGATAN WEBSTER DALIT DUPLO ELEHIYA EPIKO NOBELA BALAGTASAN TRAHEDYA PANITIKAN PARABULA PARSA PASTORAL SANAYSA SAYNETE

KASAYSAYAN NG PANITIKAN PAGE 1 ANG PANITIKANG FILIPINO SA IBAT IBANG WIKAIN PAGE 2 ANG PANITIKAN SA KASALUKUYAN PAGE 3 URI NG TEORYANG PAMPANITIKAN PAGE 5 PANGKALAHATANG URI NG PANITIKAN PAGE 8 MGA PILING PANITIKAN

30

P a g e | 31
INDARAPATRA AT SULAYMAN (epiko) PAGE 11 BAKLA SA PNP (balagtasan) PAGE 12 MI ULTIMO ADIOS NI DR. JOSE RIZAL (tula, Tagalog Version) PAGE 16 SALAWIKAIN PAGE 18 PABULA PAGE 19

MAGSANAY TAYO! PAGE 20

31