Ikaapat na Taon Ekonomiks Mga Pangkalahatan at Tiyak na Kakayahan Pagkatapos ng isang taong pag-aaral sa antas na ito sa mataas na paaralan,

ang bawat mag-aaral ay inaasahang magpapakita ng sumusunod na kakayahan; I. Mga Saligan ng Pag-aaral ng Ekonomiya 1. Naipamamalas ang pag-unawa sa mga batayang kaisipan at pamamaraan sa ekonomiks Ang Ekonomiks Bilang Isang Agham 1.1 1.2 1.3 1.4 Naibibigay ang kahulugan ng ekonomiks Naipaliliwanag ang sariling pagkaunawa sa ekonomiks bilang isang agham panlipunan Natatalakay ang saklaw/dibisyon ng ekonomiks Napangangatwiranan sa pamamagitan ng pag-aaral ng pag-aaral ng kalagayan sa Pilipinas ang kahalagahan ng ekonomiks

Pinagkukunang-Yaman 1.4 1.5 1.6 1.7 Nauuri ang pinagkukunang-yaman ng Pilipinas Nasusuri ang mga datos hinggil sa yamang likas ng Pilipinas Naipaliliwanag ang kahulugan ng yamang napapalitan (renewable) at di napapalitan (non-renewable) Natatalakay ang bumubuo sa yamang-tao ng Pilipinas 1.7.1 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas sa ekonomiya ng bansa - nasusuri ang katangian ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas ayon sa kasarian, edad, bilang ng may trabaho/walang trabaho, edukasyon, relihiyon

31

napag-iisa-isa ang populasyon sa Pilipinas

pangangailangan

ng

nahihinuha ang epekto ng ibat-ibang katangian ng balangkas ng populasyon

1.7.2 Natatalakay ang uri, dami, kalidad at kahalagahan ng lakas-paggawa (labor force) 1.7.3 Nagkakaroon ng pagnanais na mapaunlad ang sarili 1.8 Nasusuri ang kasapatan ng mga pinagkukunang-yaman ng bansa 1.9 Naipaliliwanag ang mga salik na lumilimita sa lubusang paggamit ng mga pinagkukunang-yaman 1.10 Naitatangi ang mga wastong pagpapahalagang Pilipino sa paggamit ng pinagkukunang yaman sa pamamagitan ng pagsunod sa mga batas sa konserbasyon, kapaligiran at likas-kayang paggamit (sustainable use) KAKAPUSAN 1.11 Nakikilala ang mga palatandaan ng kakapusan bilang isang suliraning panlipunan 1.12 Naipaliliwanag ang kaibahan ng kakapusan sa kakulangan Alokasyon 1.13 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng paggawa ng tamang desisyon sa paggamit ng limitadong pinagkukunang-yaman 1.14 Naihahambing ang mga pamamaraan at mekanismo ng alokasyon sa ilalim ng ibat-ibang sistemang pang-ekonomiya Kagustuhan at Pangangailangan 1.15 Nakikilala ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa pangangailangan (needs) 1.16 Nasusuri ang mga teorya ng pangangailangan 1.17 Nagagawa ang pamantayan sa kagustuhan ayon sa kahalagahan pagsusunod-sunod ng mga

32

Pagkonsumo 1.18 Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo 1.19 Nakagagawa ng pamantayan ng pagkonsumo batay sa aspekto ng kulturang Pilipino 1.20 Naipaliliwanag ang mga epekto ng paanunsyo sa pagkonsumo ng mga tao 1.21 Napatutunayan ang talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili 1.22 Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin ng mamimili 1.23 Nabibigyang-halaga ang pagiging mabisa o hindi ng mga batas ukol sa proteksyon ng mamimili Produksyon 1.24 Naibibigay ang kahulugan ng produksyon 1.25 Nauuri ang mga salik (factors) ng produksyon at ang mga bumubuo nito 1.26 Naipaliliwanag ang gamit ng bawat salik ng produksyon 1.27 Naihahambing ang ibat-ibang organisasyon ng negosyo ayon sa pakikisapi at pananagutan ng bawat kasapi 1.28 Naipaliliwanag ang mahalagang papel ng entrepreneurship sa ekonomiya at sa produksyon II Pagsusuri ng Ekonomiya 1. Naipamamalas ang pag-unawa sa saklaw ng maykro-ekonomiks at makroekonomiks Maykroekonomiks 1.1 1.2 Naipaliliwanag ang saklaw ng maykro-ekonomiks Naibibigay ang sariling pakahulugan sa demand

33

1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16

Nasusuri ang mga salik na nakaaapekto sa demand Nasusuri ang epekto ng presyo at salik na di-presyo (non-price) sa demand ng kalakal at paglilingkod Naibibigay ang sariling pakahulugan sa suplay Nasusuri ang mga salik ng produksyon na nakaaapekto sa suplay Nasusuri ang epekto ng presyo at non-price sa suplay ng kalakal at paglilingkod Nakapagkukwenta ng elastisidad ng suplay Naipaliliwanag ang epekto ng elastisidad ng demand sa presyo Naipaliliwanag ang epekto ng elastisidad ng suplay sa presyo Naipaliliwanag ang kahulugan ng pamilihan (market system) 1.11.1 Naiuugnay ang gastos (cost sa produksyon ng suplay). Naipaliliwanag ang interaksyon ng suplay at demand sa kalagayan ng presyo at ng pamilihan Nasusuri ang ang mga epekto ng kakulangan at kalabisan sa presyo at dami ng kalakal at paglilingkod sa pamilihan Naimumungkahi ang paraan ng pagtugon/kalutasan sa mga suliraning dulot ng kakulangan at kalabisan Nauuri at nailalarawan ang ibat-ibang anyo ng pamilihan Nasusuri ang bahaging ginagampanan pagtatakda ng presyo ng pamahalaan sa

Makroekonomiks 1.17 Natatalakay ang saklaw ng makro-ekonomiks 1.17.1 Nabibigyang-kahulugan ang kalakaran ng empleyo, presyo at pag-unlad (economic growth) bilang pangunahing kaisipan sa makro-ekonomiks

34

1.18

1.17.2 Natatalakay ang papel na ginagampanan at epekto ng sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan at panlabas na sektor sa sumusunod: implasyon disempleyo pamumuhunan Naipaliliwanag ang pambansang produkto (GNP-GDP) bilang isang masiglang ekonomiya 1.18.1 Nakikilala ang mga pamamaraan ng pagsukat ng pambansang produkto 1.18.2 Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita sa ekonomiya

1.19

Nailalahad ang mga salik na nakaaapekto sa pambansang kita at pambansang produkto (GNP)

Implasyon 1.20 1.21 1.22 1.23 Natatalakay ang kahulugan ng implasyon Nakikilala ang palatandaan ng implasyon (CPI) Natutukoy ang dahilan at epekto ng Implasyon Nahihinuha ang paraan ng paglutas ng implasyon

Patakarang Piskal (Fiscal Policy) 1.24 1.25 1.26 1.27 Nauunawaan ang kahulugan ng patakarang piskal sa ekonomiya Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang piskal Naipaliliwanag ang kahalagahan ng wastong pagbabayad ng buwis Naipaliliwanag ang mga pambansang ekonomiya epekto ng patakarang piskal sa

Patakarang Pananalapi (Monetary Policy) 1.28 1.29 Nauunawaan ang kahulugan ng patakarang (monetary) pananalapi Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang pananalapi 1.29.1 Natataya ang epekto ng pag-iimpok at pamumuhunan sa daloy ng kalakal at paglilingkod

35

1.29.2 Nakikilala ang bumubuo ng sektor ng pananalapi 1.29.3 Nasusuri ang bahaging/tungkuling ginagampanan ng institusyon ng pananalapi sa ekonomiya

1.29.4 Naipaliliwanag ang uri at gamit ng salapi 1.29.5 Nasusuri ang dahilan at epekto ng pagbabago ng halaga ng salapi 1.29.6 Natatalakay ang mga paraan at patakaran ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) upang mapatatag ang halaga ng salapi 1.29.7 Nabubuod ang kaalaman tungkol sa kinalaman ng pandaigdig na sistema sa pambansang sistema ng pananalapi

1.29.8 Naipahahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa bahaging ginagampanan ng mga pandaigdig na institusyon ng pananalapi tulad ng International Monetary Fund at World Bank sa pananalapi ng bansa III Mga Sektor ng Ekonomiya 1. Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa bahaging ginagampanan ng ibat-ibang sektor ng ekonomiya para sa kapakanang panlahat Sektor ng Agrikultura (Pangingisda, Pagmimina at Paggugubat) 1.1 1.2 1.3 1.4 Nakikilala ang bumubuo ng sektor ng agrikultura, pangingisda, pagmimina at paggugubat sa bansa Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng pagmimina, agrikultura, pangingisda at paggugubat Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng industriya, agrikultura, pangingisda, pagmimina at paggugubat Natatalakay ang mga institusyon at programa na nakatutulong sa sektor ng agrikultura (industriya ng agrikultura, pangingisda, pagmimina at paggugubat) Naitataguyod ang mga repormang pansakahan

1.5

36

Industriya at Paglilingkod 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 Nakikilala ang bumubuo ng sektor ng industriya at pangangalakal Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya at paglilingkod Naipahahayag ang opinyon tungkol sa nasyonalisasyon ng ilang korporasyon at pagsasapribado ng korporasyong pamahalaan Naipahahayag ang paninindigan tungkol sa pagpasok sa bansa ng mga korporasyong multi-nasyonal Natataya ang kahalagahan ng teknolohiya sa pagsulong ng ekonomiya Napag-uugnay ang bahaging ginagampanan ng sektor agrikultura at ng industriya sa pagsulong ng ekonomiya ng

Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng industriya at ng pangangalakal Natatalakay ang mga institusyon at mga programang nakatutulong sa sektor ng industriya at ng pangangalakal Naibibigay ang reaksyon tungkol sa batas sa nasyonalisasyon ng kalakalang pagtitingi Natataya ang kabutihan at di-kabutihan ng pakikipagkalakalan Naitataguyod ang pangangailangan sa mataas na pamantayan ng kalakal at paglilingkod

Impormal na Sektor 1.17 1.18 1.19 Nailalahad ang ibat-ibang anyo ng impormal na sektor ng ekonomiya Naipaliliwanag kung bakit may underground economy o impormal na sektor Nasusuri ang kaugnayan ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa

37

Ang Pamahalaan at Ekonomiya 1.20 1.21 1.22 1.23 1.24 1.25 1.26 Nasusuri ang ekonomiya bahaging ginagampanan ng pamahalaan sa

Napangangatwiranan ang pangangailangan ng pakikialam at regulasyon ng pamahalaan sa ilang gawaing pangkabuhayan Naipaliliwanag pamahalaan ang mga pinagkukunan ng pananalapi ng

Nauuri ang mga buwis at ang pagbabayad nito Natataya ang mga dahilan at epekto ng paglabag sa mga batas ng pagbubuwis Nasusuri ang badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan Naipahahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa mga paggugol ng pamahalaan

Kalakalang Panlabas 1.27 1.28 1.29 1.30 1.31 1.32 1.33 1.34 Naipaliliwanag ang batayan ng kalakalang panlabas ng bansa Natataya ang kalakaran ng kalakalang panlabas ng bansa Natitimbang ang epekto ng mga patakaran at programa sa kalakalang panlabas ng bansa Nasusuri ang kaugnayan ng exchange rate sa panlabas ng bansa kalakalang

Natatalakay ang kalagayan ng kalakalang panlabas ng bansa sa pamamagitan ng balance of payment Naitatangi ang mga kabutihan at di-kabutihan ng kalakalang panlabas Natatangkilik ang mga lokal na kalakal at paglilingkod Naitatangi ang wastong saloobin sa paggawa at pagtangkilik ng sariling produkto

38