You are on page 1of 9

Pre-Colonial period Philippines

Sa Nayon
Kung ang hanap mo ay ligaya sa buhay
Sa libis ng nayon doon manirahan
- Awit Tagalog

KUNG ang buhay ng baranggay ay mangisda, ang buhay ng nayon ay magsaka. Sa libu-
libong taon bago dumating ang mga Espanyol, natutong magtabi-tabi ang mga
baranggay at maging mga nayon dahil kailangan ang maraming tao sa pagtanim,
pagpatubig at pag-ani ng palay. Habang dumarami ang tao, natuto ring magpalawak ng
mga bukid at ng mga patubig [irrigation]. Sa paglawak ng mga bukirin at pagdanak
ng mga tao, nagkaroon ng mga bagong gawi, napalago ang ugnayan ng mga tao-tao
upang magkaisa sa pamamahala ng patubig, pag-aari ng lupa at pamumuhay sa loob at
labas ng nayon.
Sa daig karamihang bahagi ng kapuluan, nabalot ang buhay ng mga tao sa pagsasaka.
Dalawang ulit sa bawat taon, nagkakasama-sama ang mga taga-nayon, babae, lalaki,
matanda, bata, maharlika at alipin, timawa at catalonan. Una, sa ginaw ng hangin
ng hilaga, bandang Enero, itinatanim ng mga babae at ng mga paslit ang palay,
inihahanda ng mga lalaki ang mga bukid, inaayos ang mga sirang pilapil at landas-
tubig, at nilulunod ang lupa. Pag-usbong ng binhi, nagsasaka paulit-ulit ang mga
lalaki, naghahatid ng pananghalian ang mga babae at mga paslit, hanggang malibing
at maagnas ang mga damo, hanggang malusaw at maging putik ang mga bukid.
Itinutumpok sa iba't ibang bahagi ng bukirin ang binhi, darating ang mga babae,
pati mga dalagita, dadakot-dakutin ang binhi at yuyuko maghapon, araw-araw,
hanggang matamnan ang buong putikan habang nakapaligid ang mga lalaki, pati mga
binatilyo, nakangisi, magilas, tumutugtog, umaawit, nagsasayaw, tumutula, nang-
aaliw at nanliligaw.
Pagkaraan ng 3 buwan, nagkakasama uli, umaawit at nagkakasiyahan, nagliligawan
uli, habang inaani ang palay. Nagdiriwang pagka-imbak, nagkakatay ng baboy at
manok ang mga maharlika, tuloy-tuloy ang awit at sayawan, tulaan, pagluluto at, sa
lumang kasabihan, "namamantikaan na naman ang hasang-hasang" na kainan ng lahat sa
nayon. Ang pagdiriwang, pagdating ng mga Espanyol, ay pinangalanang fiesta ng
krus, fiesta ng bayan, flores de Mayo atbp, ngunit libo-libung taon nang gawi ng
mga taga-nayon. Nauulit ang pagsasama-sama pagkaraan ng tag-ulan, itatanim ang
pang-2 palay sa taon, na inaani sa simoy ng papalamig na hanging amihan, at
nagdiriwang muli ang mga nayon, pagdiriwang na ginawa ng mga Espanyol na 5 linggo
ng Pasko, habang hinihintay muli ang pag-init ng hanging hilaga, nang sisimulan
ang isa na naman sa mahigit 4,000 taon ng pagsasaka. Mabigat ang gawain, mahirap
at mapanganganib ang buhay sa nayon, ngunit magiliw na nagkakasama-sama ang lahat
sa paulit-ulit na ligawan at
kasiyahan, at sa haba ng panahon ng pagnanayon, natutong magkaisa ang marami sa
hirap at ginhawa.
Natuto ring makipagpatayan.
Dahil laging may imbak na palay sa nayon na maaaring nakawin ng sinumang dayuhan,
salat o minalas sa pagsasaka, nabagyo, nasunugan o na-peste, o nainggit lamang at
naging gahaman. Dahil hindi na maaaring tumakbo na lamang sa gubat at magtago sa
mga mandarambong, iwanan ang palay na ikabubuhay sa susunod na 6 na buwan. Dahil
ang mawalan ng palay ay mamatay, natutong sumagupa ang mga taga-baranggay.
Makipagpatayan. Nuong bagong salta ang mga Espanyol, inulat ni frayle Pedro
Chirino na bawat baranggay ay may kani-kaniyang sandatahan na laging handang
makipagsagupaan sapagkat laganap ang bakbakan, kahit na ng mga magkakalapit na
baranggay. Panay daw ang tambangan, dambungan, nakawan, dukutan ng tao at patayan.

Nanatili ang gawing pagtatanim sa baku-bakuran, pangingisda sa dagat at ilog,


pagkakaingin sa gubat at gulod ng kamote, gabi at mga punung-kahoy. Nanatili ang
pamumuno ng mga magiting, ang pakikiisa ng mga timawa, ang pananaghoy ng mga datu
at mga catalonan at mga babaylan, ang pagsisilbi ng mga namamahay, ang pagkaka-
alipin ng mga saguiguilid. Ang naiba: Ang pakikipanayam ng mga pinuno ng mga bara-
baranggay ay naging pakikipag-isa ng mga taga-nayon, ang kasu-kasunduan ng payapa
ay nadagdagan ng kampi-kampihan sa labanan. Sapagkat naging napakadalas ang
labanan, lalo na ng mga Visaya, ang mga pintado [turing ng mga Espanyol] na
dinidigma kahit na mga kamag-anak.
Nanatili ang pandarambong, ang naiba ay ang pakikipagdigmaan. Ang mga mangingisda
ay naging mga magdaragat, ang mga magdaragat ay naging mga magsasaka, ang mga
magsasaka ay naging mga mandirigma. Matapang na mandirigma. Kinilala ng mga
nagkakalakal na Intsik at Arabe sa timog-silangan na pulos mapusok ang mga
magdaragat, sa dagat man o sa lupa, at daig nila ang mga taga-katabing bayan.
Kahit kanginong barko na nagkakalakal ay kailangan tumigil at magbayad ng buwis
bago tumuloy; kung hindi, susugurin ng mga mandirigma sa kanilang mga bangka at
mga paraw, at gagapiin kahit gaanong karahas ang kalaban. Kaya sumikat, at yumaman
sa buwis ang iba't ibang baranggay gaya ng Cebu at Butuan.
Hintay muna: Ano ang kaibahan ng pandarambong sa digmaan?
Ang pandarambong ay pagnanakaw o pandurukot ng tao lamang at karaniwang natatapos
sa takbuhan, pagtakas sa gubat-gubat ng mga nalusob. Maaaring hindi magkakilala
ang mga mandarambong at ang mga dinambong. Ang digmaan, sa kabilang dako, ay
paglusob upang puksain o sakupin ang mga dinigma. Magkakilala ang mga pangkat,
kung hindi man magkakilala ang bawat isa. Nangyayari rin ang pagnanakaw at
pandurukot ng maaalipin sa digmaan, ngunit karaniwang higit na masidhi at mapoot
ang mga hangarin sa digmaan.
Nuong una, nagkampihan lamang paminsan-minsan ang mga baranggay laban sa sinumang
sumalakay o mandambong. Nang mauso ang digmaan, naging palagian ang kampihan,
natutong magtabi-tabi ang mga baranggay at naging patuloy ang ugnayan hindi lamang
ng mga pinuno kundi pati ng mga tao ng mga nagsanib na baranggay. Ang mga
kasunduan ay nadagdagan ng palagiang pagpupulong at pagpayo ng mga pinuno tungkol
sa mga suliraning imiral sa pagsasama-sama ng maraming tao. Sa ganitong mga
pangyayari, nabuo ang maraming nayon sa kapuluan.
Dapat sumunod ang higit pang malawak na samahan ng mga nayon upang bumuo ng mga
tribo ng mga magka-angkan, magkakaugnay, magkakahawig ang gawi at may isang wika
at may isang pinuno. Mga tribo na, sa mga ibang bayan sa mga nakalipas na panahon,
ay naging batay ng pagtatag ng mga kaharian. Ngunit maliban sa mga Tausug sa Sulu
at mga Maguindanao sa Cotabato, hindi nagkaroon ng sapat na panahon ang mga
tagapulo na bumuo ng mga tribo bago nadaig ng mga dayuhan. Hayag ni Antonio
Pigafetta nang dumating kasama ni Ferdinand Magellan nuong 1521, "Maraming datu-
datu, ngunit wala ni isa man lang na hari." Kahit na pulos rajah [hari, sa hiniram
na taguri sa India] ang parangal ng mga maharlika sa sari-sarili.
Nanatiling pinuno ng mga baranggay ang mga datu, gat, ka, ginoo, at sa mga bagong
salta mula Borneo, Maluku at Malacca, ang mga rajah, lakan at sultan. Nanatiling
pinakamalaking bahagi ng kanilang pamumuno ang pagsamba at panaghoy sa mga bathala
at anyito para sa kapakanan ng mga mamamayan. Nadagdag sa kanilang mga tungkulin
ang maging tagapaghatol at tagapagparusa sa mga lumabag sa mga gawi at alituntunin
para sa kapayapaan ng nayon. Sa kahiwalay na baranggay, kailangan lamang mamagitan
ang datu sa pag-aaway ng mga magkakapit-bahay hanggang magkaroon ng kasunduan at
maibalik ang katahimikan. Sa nayon, kailangang parusahan ang may kasalanan upang
maiwasan ang paglusob at paghiganti ng mga taga-kalapit-baranggay. Kapag nagkaroon
ng malaking away o paglilitis sa Visayas, pumipili ang mga datu ng isang
umalohokan, o pinunong datu [Mayroon na ngang halalan sa Pilipinas nuon, amin ng
mga Espanyol] para sa pagkakataong iyon lamang. Pagkatapos ng paglitis, kapag
nagkasundo na sa away-away,
tapos na rin ang pamumuno ng umalohokan.
Walang mga batas, nakasulat man o hindi, sa sankapuluan, ngunit mula pa sa
pagkabata, tinuruan na ng mga datu, mga magulang at mga nakakatanda ang bawat tao
na makitungo sa bawat isa sa nayon gaya ng pakikitungo nila sa mga kamag-anak at
mga kapit-bahay sa baranggay. Sa ganitong paraan, at dahil daig-karamihan ng mga
Pilipino ay masunurin sa mga pangaral ng matatanda, nakamit ng mga taga-nayon ang
pagkakaisa ng lahat sa nayon.
Hintay muna: Bakit walang batas? Hindi ba may mga batas na isinulat sa Maragtas?
Hindi ba batas ang Code of Kalantiyaw?
Pagdating nina Magellan nuong 1521, wala silang nakatagpong marunong bumasa at
sumulat. Marami silang nakitang gawi, wala silang narinig na batas. Nang bumalik
ang mga Espanyol nuong 1565, tinuklas nila na malaganap na pagsulat at pagbasa ng
mga katutubo. Mahabang panahon silang nag-usisa, nag-aral pa ng iba't ibang wika
sa pulu-pulo. Marami pa ring gawi, ngunit wala pa rin silang natagpuang mga batas.
Sadyang hinanap nila ang pagsamba at mga dasal, pinakamahalagang bahagi sa buhay
ng bawat baranggay, na nakapaloob sa mga awit at panalangin ng mga katutubo. Ang
mga kasulatan nilang nakita ay tungkol lamang sa kalakal, utang at bali-balita,
tula at tsismis. Walang sulat tungkol sa pagsamba [religion], kasaysayan [history]
o mga batas [laws]. Ang katarungan at katahimikan ay nakalagak sa mga lumang gawi
at awit [customs and traditions] at sa payo at pangaral ng mga datu at mga
matatanda. Sa baranggay, ang asikaso sa anumang paglabag kadalasan ay multa lamang
at kasunduan ng mga
nag-aaway. Napag-alaman ng mga Espanyol na kamatayan ang parusa sa panggahasa. Sa
mga pook na uso ang putulan ng ulo, ang pagpatay sa kapwa ay binabayaran ng ulo ng
pumatay; sa ibang pook, maaaring multa na lamang ng kalabaw, ginto o mahalagang
gamit, sandata o damit. Sa ilang pulo, ang mabigat na parusa ay ipatapon o
palayasin ang mga maysala at mga kamag-anak nito. Walang batas, walang batasan,
walang abogado, walang piitan.
Isa pang katibayan na walang batas at batasan sa Pilipinas nuon ay ang kasi-kasi
[blood compact] ng mga pinuno. Nuwa'y lagda ng kasunduan, ito ay hindi napagtibay
ng batas at walang nagpapatupad ng kasunduan, kaya ang lumabas na kahulugan lamang
ng kasi-kasi ay "tayo ay kasalukuyang magkaibigan". Ang kampihan ng mga baranggay
nuon ay batay, hindi sa kasunduan at batas [pacts and law] kundi sa kalakal at
paghanapang-buhay [trade and economics] ng mga magsasaka.
Ang Maragtas, nang unang ilathala sa Iloilo nuong 1907 ay may paunang hayag ni
Pedro Alcantara Monteclaro, bayani sa Himagsikan at digmaan laban sa Amerkano, na
siya ang sumulat ng aklat, balisa at baka ituring siyang mapaglabis sa pagsulat
nito. Hinango raw niya mula sa mga alamat ng mga bayaning kilala pa nuon ng mga
taga-Panay, at mula sa mga saysay ng mga matatanda na tinipon ng isang frayle, si
Tomas Santaren, sa isang Historia de los Primeros Datos Que, Procedentes de
Borneo, Poblaron Estas Islas [Kasaysayan ng mga Unang Datu na, Galing Borneo, ay
Nanirahan sa mga Pulong Ito] nuong Enero 1858. Walang batas sa Maragtas.
Ang Code of Kalantiyaw naman ay gawa-gawa lamang ni Jose D. Marco ng Pontevedra,
sa Negros Occidental, nuong 1913. Ayon sa pag-usisa ni William Henry Scott,
kilalang manalaysay [historian] ng Pilipinas, puno ito ng kamalian at
magkatuligsang mga hayag. Kahit hindi na tignan ang mga huwad na "documento" mula
kay Marco - nakapagtataka kung tutuusin na walang ulat, balita, angal o
alingawngaw man lamang ni Kalantiyaw na nasagap sina Magellan o Legazpi, o kahit
sinumang Espanyol na nag-usisa at nag-ulat sa mga pangyayari sa kapuluan. At
bakit, sa mga pulu-pulong magkakahawig ang gawi, pagkain at damit, walang gumaya
kay Kalantiyaw? Napakahirap pagkasunduin ang mga Pilipino, wala ni isang umagal,
at naghayag na mali ang mga batas ni Kalantiyaw? Kung tunay mang nag-batas si
Kalantiyaw, maniwaring walang pumansin maliban kay Marco. Walang kasulatang batas
na natagpuan sa buong Pilipinas o sa Borneo na pinanggalingan daw ni Kalantiyaw,
maliban sa mga "documento" na ipinagbili ni Marco.
Kaginsa-ginsa, sapagkat sa salaysay ng iba't ibang bayan, ang mga batas ay nasulat
at napairal hango sa mga luma at magkakaibang batas sa pali-paligid, malapit ay
malayo. Walang hawig ang code sa mga gawi ng mga tagapulo. At ang mga tunay na
batas ay karaniwang maraming copia [copies] at magkakaibang ulat [versions]. Hindi
tunay si Kalantiyaw, walang code.
Matagal nang gawi, libu-libong taon, ang pandarambong ng mga magdaragat sa mga
ibang pulo o malalayong baranggay. Ang naiba sa pandarambong ay pagkauso ng
pandarambong upang makakuha lamang ng mga alipin. Ang pagbabago sa pagtatag ng mga
nayon ay ang pagiging kalakal ng mga alipin - nalalako at nabibili hawig sa mga
gamit at hayop. At kaiba rin sa gawi ng baranggay, ang mga alipin ay hindi na
nakakaahon. Kahit ang mga anak-anakan ay nananatiling alipin. Maaaring natutunan
sa mga taga-India, na sapin-sapinan ang lipunan [social caste system], at mga
taga-Arabia, na mahilig magkaroon ng utusan, ng mga dumayo mula Indonesia at
Malaysia. Saan man nanggaling, sa hindi mawaring dahilan, lumaganap ang pagdukot
sa mga tao ng mga taga-timog Visayas at ng mga taga-kanlurang Mindanao, lalo na ng
mga taga-Sulu. Ang alipinang dating batay sa makataong pakikibalato ng mga
namamahay at pakikisukob ng mga nasa gilid-gilid nuong panahon ng mga magdaragat
ay naging bahagi ng kalakal at pananalapi
[commerce and finance] sa lipunan ng mga mandirigma. Ang mga hampas-lupa ay naging
paninda.
Marami ang karaniwang sanhi ng pagiging alipin sa mga nayon nuon sa Pilipinas.
Hintay muna: Wala bang naghimagsik sa pagka-alipin? Sukdulan ba ang pagmamalupit
sa kanila, pinapatay ang tumakas?
May nahayag na gawi ng ilang pangkat sa Luzon at Mindanao, kapag namatay ang amo,
pinapatay din ang alipin at inililibing upang patuloy na pagsilbihan ang amo sa
kabilang buhay. Ngunit mga mayaman at makapangyarihan lamang ang gumawa, hindi
naging malaganap. Karaniwan, ang alipin ay nanatiling alipin ng pamilya ng nabalo
at naulila. Hindi maipagkakaila na karumal-dumal ang buhay ng mga alipin, lalo na
ang mga saguiguilid, salat sa ari-arian, pasingit-singit sa mga kubakob sa sulok-
sulok, lusong sa putik at animo'y kalabaw kung magbanat ng buto. Baka isa ito sa
dahilang napakatigas na umayaw ang marami sa pagtatag ng mga kaharian sa kapuluan,
ngunit walang katibayan o hayag na natuklasan tungkol dito. Wala ring kahit isang
hayag ang mga dumating na Espanyol ng pagtakas o paghiganti, kahit na sumbong man
lamang ng kalupitan, gayong matama nilang inusisa ang mga alipin sa utos ni Felipe
2, hari ng Espanya. Tuya ng isa sa mga unang hayag na walang gaanong pagkakaiba
ang datu sa mga
alipin sa galaw at anyo.
Nuong 1574, isinulat ni Frayle Martin de Rada kay Haring Felipe 2 na kaunti lamang
ang mga nagiging alipin dahil sa digmaan ng iba't ibang baranggay kahit na marami
at madalas ang digmaan. Ang karaniwang dahilan ng pagiging alipin ay ang hindi
pagbayad sa utang, kahit na gaanong kaliit ang halaga. Dahil sa patong sa utang
tuwing ika-3 buwan, nagiging alipin sa loob ng 2 taon, hindi lamang ang umutang
kundi pati na ang kanyang pamilya at, madalas, pati mga kamag-anak. Inaalipin din
ang mga lumabag sa katahimikan o sa mga gawi ng pagsamba. Sa mga inalipin dahil sa
paglabag sa katahimikan at mga gawing sapul pa [traditions], madalas na pagnanakaw
ang sala, kahit na gaanong kaliit ang ninakaw.
Karagdagan, ang mga pinuno, sabi ni Rada, ay maraming gawa-gawang dahilan upang
maalipin ang kahit sinong pangkaraniwang tao. Kapag may paglabag sa utos, kahit
hindi alam ng lumabag, minumultahan agad at kapag hindi agad nakabayad, inaalipin
na. At kapag mabigat ang kasalanan, gaya ng pagpatay, paggahasa o pakikiapid
[adultery], o paglason sa nakatataas na tao, inaalipin pati ang buong pamilya ng
maysala. Ang pinakamaraming alipin ay ang mga ipinanganak na alipin; marami, ayon
kay Frayle Rada, ay mga apo-apo at hindi na alam kung bakit unang inalipin ang mga
ninuno.
Sa kahiwalay na sulat ni Guido de Lavezaris, ang naging governador sa Manila
pagkamatay ni Legazpi, inulat niya kay kay Felipe 2 nuong 1574 din na isa pang
sanhi ng pagkaalipin ay ang paghingi ng pagkain kung panahon ng gutom [famine] o
kung naulila ang mga bata at nanghingi ng pagkain, kahit na mga kamag-anak,
aalipinin na sila. Ginagawa ring alipin, sabi niya, ang mga nagparatang sa iba na
hindi nila napatunayan, at mga nakiapid sa asawa ng iba, o pumatay ng tao.
Nakiusap si Lavezaris na payagang mag-ari ng alipin ang mga Espanyol sa Pilipinas.
Maghihirap daw ang buhay nila kapag itinigil ang pag-aalipin at palayain ang mga
alipin, gaya ng sinimulang gawin sa Europa nuon. Ang mga alipin, sabi ni
Lavezaris, ang pumapasan sa kabuhayan ng karamihan sa nayon, ang gumagawa ng
mabibigat na kailangang gampanan para sa ikabubuti ng pang-araw-araw na pamumuhay
ng mga mamamayan. Isa pang katotohanang nalahad sa buhay ng nayon ay ang pag-amin
ni Rajah Humabon nuong unang dating ng mga
Espanyol na pagtanda niya, at pinalitan na siya ng anak bilang datu, siya at ang
asawa niya ay gagawin na lamang utos-utusan ng kanyang anak at manugang.
Mawawari sa mga pahayag na ito na lumawak ang pag-aalipin dahil ginawa itong lunas
sa mga hindi maiwasang suliranin ng nayon:
Ang mga nagkasala, gaya ng pagpatay o pagnakaw, at ang mga naulila at walang
hanap-buhay ay ginawang mga alipin, tagapagsilbi at pakainin ng mayaman. Sa mga
sumunod na panahon ng Espanyol at Amerkano, pinalitan ang ganitong pagka-alipin ng
pagpiit sa kulungan, pagiging walang silbi at pakainin ng lipunan sa walang
katapusang pagbuwis at pagbawas sa yaman ng lahat ng mamamayan. Ang mga naulila at
walang hanap-buhay ay naging palaboy at pulubi, nagbungkal sa basurahan, o namatay
ng gutom.
Sa pagdami ng mga away ng mga mamamayan dahil sa pagdami ng tao, ang mga
nakapinsala sa buhay ng iba ay inalipin ng mga nasiraan. Sa mga sumunod na
panahon, nagtatag ng mga litisan [courts], sumulat ng mga batas, nagpaaral ng mga
abogado at mga hukom [judges] upang pangasiwaan ang mga hablahan [civil suits].
Isa sa mga malaking pagbabago sa lipunan na ginawa ng bilihan ng mga alipin,
kahit hindi sinadya, ay ang palitan ng tao at paghahalu-halo sa iba't ibang pulo.
Ang mga Bicolano at mga Tagalog sa Luzon ay naka-ugnay, sa karumal-dumal na
paraan, ng mga mandirigma at mga maka-hari ng Visayas at Mindanao. Sa mga sumunod
na panahon, ang ganitong ugnayan ay napangyari ng lakbayang bayan [mass transit]
at paghahalu-halo sa mga paaralan [public education] na sinabayan ng ligawan at
pagtatanan.

Ang puno ng nayon ay tinawag na datu, lakan, rajah, gat o ka, batay sa kung ano
ang parangal ng mga kapantay o nakatataas, at kung kailan hiniram ang parangal
mula sa Indonesia at Malaysia. Karaniwang anak o kamag-anak ng nakaraang pinuno,
pinagkakamalan silang hari ngayon ngunit ang kanilang pumumuno ay hindi paghahari
at, gaya ng baranggay, ay batay sa pag-sang-ayon ng mga pinamumunuan. Ang pag-
sang-ayon, gaya uli sa baranggay, ay batay naman sa giting at dunong ng pinuno.
Aninag ito sa hayag ng mga Espanyol nang unang dumating nuong 1521, kilala at
iginalang si Rajah Humabon ng mga Sugbuanon at iba pang mga Visaya sa pali-
paligid, kahit na 800 lamang ang tauhan niya sa Cebu, kasama na ang mga babae at
mga musmos.
Gaya ng mga pinuno ng baranggay na inalalayan ng mga magiting, ang mga pinuno ng
nayon ay inalalayan ng mga pinuno ng mga kalapit na baranggay na tinaguriang
maharlika, hiram na taguri mula sa kaharian ng Sri Vishaya sa Indonesia, na
humiram naman mula sa India. Uli, pinagkamalan silang "nobility" ng mga Espanyol,
ngunit sila ay mga kakampi lamang [allies] sa sama-samang pagtanggol o pagdambong
sa ibang nayon o baranggay.
Hintay muna: Bakit mali ang akala ng Espanyol na hari si Rajah Humabon? Di ba
talagang hari siya? At hindi ba nobles ang mga maharlika?
Ang hari ay dapat may sapat na yaman at kapangyarihan, 800 lamang ang mga ka-
baranggay ni Humabon, pati na ang mga babae at mga musmos. Malamang 100 o higit
pang pamilya, malaki para sa isang baranggay at maituturing nang nayon ngunit
malayo sa pagiging kaharian. Ang kamalian maniwari ay batay sa akalang si Humabon
ang "rajah" ng buong pulo ng Cebu, ngunit siya na rin ang naghayag kay Magellan na
kapantay lamang siya ng mga datu sa paligid. Ang nakapaliit na pulo ng Mactan ay
may 2 datu. Ni hindi kayang gapiin ni Humabon ang munting baranggay ni Lapu-Lapu .
Hindi siya hari.
Tungkol naman sa nobility: Ito ang pamunuang sapin ng lipunan [ruling classes] na
binubuo ng hari [panginoon ng malawak na lupain] at ng mga sumumpa ng pananalig at
pagsisilbi sa kanya, at nagmula sa uri ng pamahalaang tinawag na feudalism na
umiral sa Europa nuong nakaraan. Napahabang paksa ito - sabihin na lamang na ang
paghiram ng taguring maharlika, gaya ng hiram sa taguring "rajah", ay hindi angkop
sa kalagayan sa Pilipinas nuon. Hindi hari ang datu kahit gamit niya ang pangalang
"rajah", at ang mga sandatahang alalay ng datu ay hindi matatawag na mga lakan
[nobles], at lalong hindi sila maharlika [royalty] kahit iyon ang itinawag nila sa
mga sarili. Ang mga kakampi ni Humabon, gaya ni Zula, ay ganuong na nga lamang -
mga kakampi [allies]. Pinuno rin ng kani-kanilang bara-baranggay, masasabing sila
ay oligarchs at ang kampihan nila ay sapian [alliance, federation], at ang uri ng
pamahalaan nila, kung nagkaroon sila ng pagkakataong makapagbuo, ay matatawag na
oligarchy, hindi
feudalism. [Marami sa Manila ang magsasabi na ito na nga ang pamahalaan ng
Pilipinas sa kasalukuyan.]
At lahat sila, ang mga pinuno, ang maharlika, ang mga alipin, ay nakasalalay sa
mga timawa, ang mga pangkaraniwang mamamayan na bumubuo ng "katawan" ng lipunan.
Ang huli at pinakamalaking sapin ng lipunan ng mga taga-nayon. Gaya rin sa
kasalukuyan, sa kanilang pakikipag-isa o pagtiwalag nabubuhay o nasasalanta ang
baranggay at nayon. Tuusin ang karanasan ni Magellan: Nilusob nila ang mga taga-
Ladrones, nagtakbuhan ang mga tao. Nang sunugin nila ang baranggay, nagalit ang
mga tao, nilusob sila ng 50 paraw na maaaring magsakay ng mga 30 sandatahan. Kaya
mahigit 1,000 tao ang lumusob, tumalilis sina Magellan kahit may kanyon sila sa 3
barko. Nang lumusob sila sa Mactan , sumagupa sa halip na tumakbo ang mga katutubo
dahil galit sa paggagahasa ng mga Espanyol. Talo si Magellan.
Ang "timawa" ay kaugnay sa tawag na "tao", "tawu", "kama" at "me-a" o "meya" sa
iba't ibang wika ng mga Tagapulong Timog [Austronesians]. Sa urian ng sapinan ng
lipunan [social classes or hierarchy] ng mga tagapulo nuong unang pasok ng mga
Espanyol, walang angkop na taguri sa mga timawa maliban sa hindi-sila-maharlika-
hindi-sila-alipin. Katunayan, may mga salaysay na ni hindi binanggit ang mga
timawa, tinagurian na lamang na "tao" [people]. Sa ibang salaysay, pinagkamalan
silang mga malaya [free men], ngunit batay rin ito sa karanasan sa Europa at,
bagaman at hindi alipin ang mga timawa, hindi angkop ang kahulugan ng free men
upang tagurian sila ng ganuon. Hindi rin angkop ang turing na middle class na
ginagamit ng ilan sa kasalukuyan, batay wari sa pag-iisip na - maharlika [upper
class] sa itaas, alipin [lower class] sa ilalim, timawa sa gitna, e di middle
class! Malinaw!
May kahulugan ang middle class na hindi angkop sa kalagayan ng mga timawa nuon at
ngayon. Sa ibang sabi, hindi angkop na tawaging timawa ang kasalukuyang middle
class.
Hintay muna: May mga timawa pa ba hanggang ngayon? Di ba tawag lang 'yon sa mga
matakaw at hindi marunong kumain nang mahusay? Hindi ba feudalism ang gawi sa
Pilipinas nuon? Ano ba ang middle class at hindi puwedeng gamitin?
May katuturan sa mga sumunod na pangyayari sa Pilipinas, ngunit pasikut-sikot ang
magiging paliwanag kaya pauna na ang mga madaling sabi:
Tatalakayin ang kahulugan ng middle class sa nararapat, sa mga panghuling yugto
tungkol sa kasalukuyang paghanapang-buhay [economy] ng Pilipinas.
Ang mga timawa ang tinatawag na ngayong "bakya crowd" o, kung ayaw makasakit,
ang mga "masa". At walang ugnay kung paano kumain. Tatalakayin din sa mga huling
yugto.
Feudalism: Ang anumang pamahalaan sa kapuluan nuon ay pang-baranggay o pang-
nayon [village chieftains] lamang, maliban sa kaharian ng Tausug at ng Maguindanao
sa Mindanao. Kung ihahambing sa pamahalaan sa ibang bayan, masasabing sapian ng
mga makapangyarihan [oligarchy] ngunit higit na angkop sabihing kampihan lamang
[alliance or league] ng mga baranggay at nayon.

Ngayon, ang mga nais umiwas sa mahabang urian ng nakaraang lipunan at paghanapang-
buhay [economy] sa Europa, pitikin itong Ang Ika-3 Kaharian upang lumaktaw sa
susunod na yugto. Salamat po.
Upang maunawaan ang dahilan ng pagkakamali ng mga Espanyol, sinadya man o hindi,
at upang maunawaan ang sinadya nilang gawin sa Pilipinas sa susunod na 300 taon,
kailangang talakayin ang piraso ng kasaysayan sa Europa nuong bago magpanahon ni
Felipe 2, ang kasaysayan ng feudalism [bigkas: fiYU-dalisim]. Ito ang katagang
binuo ng mga abogado ng hari, una sa England, nuong bandang 1500 upang ipangalan
sa mga iba-iba at hiwa-hiwalay na lipunan na nagsisimula nuong magtipon-tipon sa
mga bagong kaharian. Hinawi ito sa tawag sa baka ["vieh" sa Aleman, "vaca" sa
Espanyol, "beef" sa English] na sukat ng yaman nuon sa Alemanya o Germany. Tawag
na naging "fief" [bigkas: FIF], isang bagay na may halaga na nuong panahong iyong
pulos magsasaka ang tao sa Europa, ay karaniwang nangangahulugang bukid o sakahan.

Sinapantaha ng mga abogado nuong 1500 na sa nakaraang 600 taon, nakapailalim sa


mga hari-harian [petty tyrants] ang mga lupain [estates] na pinagbaha-bahagi nila
sa kanilang mga tauhan, ang mga tinawag na aristocrats, mga magiting na
ipinanganak at pinalaking marunong sa pangangasiwa at pakikipagdigmaan - tungkulin
at karapatan dati ng pamahalaan. Kaya't ang feudalism ay nagkahulugang hiwa-
hiwalay na kaayusan [organization] na umiiral kapag hindi nagampanan ng pamahalaan
ang mga tungkulin, kapag hindi nasupil ng pamahalaan ang pagtayog ng mga
makapangyarihan sa baha-bahagi ng bayan.
Nakalilito, kaya bagtasin ang pinagmulan ng kalagayang ito. Sa gulo at kanya-
kanyahan nuong 800 - 900 taon sa Europa matapos bumagsak ang Roma, hindi na
pinagyaman ng mga pinu-pinuno ang pangangasiwa at mga gawi ng Roma, at sinunod na
lamang kung anuman ang umubra. Kaya nagkaroon sa Europa ng mga gawing angkop sa
kalagayang walang salapi o mga lansangan, naglaho na ang mapagsakop na pamahalaan
[central government] at wala nang ugna-ugnayan ang mga kabayanan. Mga gawing
mabisa sa pagtatanggol laban sa pandarambong ng mga Viking mula Scandinavia
[Sweden, Norway at Denmark] at Finland, mga Magyar mula Hungary at mga Saracen
mula Ukraine at Siberia.
Umiral sa hiwa-hiwalay na lipunan nuon ang mga sapian ng mga magsasaka [manors],
mga kumbento ng mga frayle [monasteries], at kampihan ng mga aristocrat
[feudalism]. Ang mga may-ari ng malalaking lupain [estate, encomienda o hacienda]
ang umako ng mga kapangyarihan ng pamahalaan. Hindi nagtagal, bumuo sila ng
sariling kaurian sa lipunan [social class] bilang mga mandirigma, kahiwalay at
nakatataas sa ibang mga kasapi sa lipunan. Inari nila ang lahat ng karapatan at
tungkulin sa bawat pook, sila ang nangasiwa sa paggamit at kalakal ng lahat ng
pagkain at ari-arian, ang pagpapa-inam ng hanapang-buhay [economy]. Sinarili nila
ang karamihan ng mga pagkakakitaan. Ang mga karapatan at tungkuling ito ay minana
ng kanilang mga anak.
Ang kampihan ng mga aristocrat ay karaniwang kasunduan ng pagsisilbi [homage mula
sa homme, tawag sa tao o tauhan] sa panig ng tauhan, at ng katapatan [fealty mula
sa feal or faithful] sa panig ng kanyang poon o panginoon [lord, higit na angkop
ang boss]. Ang tauhan ay tinawag na vassal [boy o "bata" sa wikang Celtic], at
binigyan ng
Pirasong lupa, tinawag na fief, na pagkakakitaan sa mahabang panahon ng tauhan
at pamilya niya
Dangal [respect], nagngangahulugan nuon hindi nakikialam ang poon sa pamumuhay
o pamamahala ng vassal
Katarungan [justice], ipagtatanggol ang vassal laban sa ibang poon o sa mga
taong sakop sa fief

Maraming balik at pangako ang vasssal sa poon:


Upa [relief] o buwis, karaniwang bahagi ng ani o anumang yamang nakamit ng
vassal
Pagdalo [aid and counsel] sa bawat pulong na ipatawag upang magpayo at kumampi
sa poon
Paglilingkod [vassalage] ng ilang buwan taon-taon o kapag ipinag-utos,
karaniwang pagsusundalo sa digmaan o sa kastilyo [castle], ngunit maaaring kahit
ano ang iutos - pagiging kalihim, sugo, atbp. [Ang upa, pagdalo at paglilingkod ay
taning din sa mga naninirahan sa lupa ng vassal na tunay na may-ari, hindi kapatas
lamang, at panginoon din ng mga naninirahan.]
Kupkupin at pakainin nang 3 araw ang poon at mga kasama niya tuwing dumalaw
Mag-ambag sa pagtubos sa poon kapag nadukot o nahuli ng kalaban
Maghandog sa kasal ng pinakamatandang anak na babae ng poon, at sa pagiging
alalay [knight] ng pinakamatandang anak na lalaki.

Tangi ang pagniniig ng poon at ng nagiging vassal, hawig sa pagsapi sa Katipunan


dahil tinularan ni Andres Bonifacio. Luluhod ang vassal habang kipkip ng poon ang
kanyang mga kamay, susumpa ang vassal na igagalang at mamahalin niya ang poon.
Ipapangako naman ng poon na ipagtatanggol niya ang katauhan at dangal ng vassal.
Kapwa sila tatayo at magyayakap. Maghahandog ng salapi ang vassal, bibigyan naman
siya ng poon ng espada o kahawig na gantimpala. Mula nuon, ang vassal ay ituturing
nang ka-pamilya ng poon.
Sa ilalim at "pag-aari" ng vassal ang mga maninirahan sa lupang ibinigay sa kanya.
Nawa'y aarugain, karaniwang ginagawang alipin sa lupa o serfs [tinawag ding mga
magsasaka o peasants], pinagsasaka at kukunan ng kalahati ng ani o anumang kitain.
Marami ding pinagsisilbi sa tahanan ng vassal bilang mga alila [servants]. Sa
digmaan, tungkulin ng vassal na bumatak ng mga tao mula sa kanyang lupain, dala
ang sandata at pagkain, upang magsilbi sa hukbo [private army] ng poon. Pinapatay
ang sinumang umalis sa lupain [estate] o umangal sa pagturing ng vassal. Bahagya
lamang ang kaibahan nila sa mga lubusang alipin [slaves]:
Mayroon silang sariling bahay
Hindi sila maaaring patayin nang walang dahilan
Hindi sila maaaring ipagbili

Madaling naglaho ang pag-aalipin [slavery] sa Europa. Dahil sa kahig-tukang hirap


ng buhay, kahit na ng maraming aristocrat, naging pasanin at pakainin lamang sila.
Istorbo at magastos pa, laging nag-aaklas. Napalitan sila ng mga serfs na higit na
kanais-nais sapagkat nagsisilbi na, sila pa ang nagsasaka at nagpapakain sa mga
sarili. At sa mga aristocrat.
Ang puso ng feudalism ay ang pag-aari ng lupa. Ang may-ari ang
pinakamakapangyarihan at sa 600 taong umiral ang feudalism sa Europa, nauso ang
tuntuning pati ang lahat ng nasa lupa - tubig, hayop, bato, puno, tao - ay ari
din. Walang nakainom ng tubig, walang nakakuha ng panggatong, walang hayop na
kinatay, walang tanim na kinain nang walang pahintulot. Bitay o piitan ang parusa.
Naganap ang dapat asahan, naghangad ang mga may lupa ng higit pa at naging madalas
at malawak ang mga digmaan ng mga nag-aagawang poon. Kasisimula pa lamang ng
feudalism, nagsimula na rin ang pagbubuklod ng mga lupain sa pagsakop sa mga
katabi ng mga pangahas at malakas. Hanggang pagkaraan ng ilang daang taon,
nakapagbuo sila ng malalawak na kaharian [kingdom] at sila ay tinanghal na mga
tunay na hari [kings]. Ang pagsakop sa America at sa Pilipinas ay pagpapatuloy
lamang ng dati nang gawi ng mga hari ng Espanya.
Ang lipunan nuong feudalism at sa mga sumunod na panahon ay sapin-sapin
[hierarchical]. Ang mga serf sa pinakailalim ng patong-patong na mga aristocrat -
mga duke, baron, conde atbp, batay sa laki at yaman ng fief. Sa tabi-tabi ang mga
frayle na katulong ng mga aristocrat sa pamamahala at hindi nagbabayad ng buwis o
upa sa lupang kinatatayuan ng mga kumbento.
Nuong una, nasa tabi-tabi rin ang mga taga-kabayanan [towns people] o mga taga-
lungsod [city folks] na karaniwang namumuhay sa pagkakalakal sa mga pagitan ng
malalaking fief gaya ng Paris, sa France, at London, sa England, at sa mga daungan
ng barkong dagat sa hilaga [ang North Sea at ang Baltic Sea] at sa timog [ang
Mediterranean Sea] ng Europa, gaya ng mga lungsod ng Amsterdam, sa Netherland, at
Venicia, sa Italia. Dahil palakbay-lakbay sa pagkakalakal, ang mga taga-kabayanan
ay hindi naipako sa lupa gaya ng mga serfs at sila ang tinuring na mga malaya o
free men.
Dinayo sila ng mga takas na serf at mga patapon [criminals and undesirables] na
naging mga kargador sa pier at mga bodega at tauhan [ships crew] sa mga barkong
dagat. Lumawak, yumaman at naging makapangyarihan ang mga lungsod at kabayanan at,
sa katagalan, naging karibal ng mga fief sa pamamahala ng mga tao. Isa sa mga
"kalayaan" ng mga kabayanan ay ang pagpapalit ng kinakampihang aristocrat, kung
sino man ang sapantahang mananalo sa sunud-sunod na digmaan sa Europa. Dahil dito,
maraming namuhi sa mga free men, lalo na sa mga palaboy-laboy na nagkakalakal
[traders] at mga manggagawa, mga karpintero at mason na gumagawa ng mga simbahan
at kastilyo sa iba't ibang bahagi ng Europa, na kinainggitan ng mga serf. Kung
hindi man sila sinalihan ng mga takas, natuto naman sa kanila ang mga serf kung
ano ang kalayaan.
Sapagkat panalo ang kinampihan nilang aristocrat, karaniwang naging capitolio o
himpilan ng pamahalaan ng fief ang mga kabayanan at lungsod. Sa halubilo duon ng
mga aristocrat at mga mayamang malaya, namayani ang buhay-kabayanan [urban life]
na lalong nagpatibay sa mga kalayaan ng mga taga-lungsod. Sila, ang mga malaya at
masalapi ng lungsod at kabayanan, ang naging middle class.
Makikita ang ilan-ilang pagkakahawig ngunit napakarami ng pagkakaiba upang
masabing feudalism ang iral sa kapuluan nuong dumating ang mga Espanyol.
Katunayan, ang mga Espanyol ang nagtatag ng feudalism sa Pilipinas sa kanilang mga
encomienda at mga hacienda. Kakatwa sapagkat mahigit 100 taon nang patay ang
feudalism sa Europa nuon pang 1492, nang tuklasin ni Christopher Colombus ang
America para sa Espanya. Pumalit ang panahong tinawag na kagisnan [renaissance],
nang binuhay na muli ang mga gawi at pangangasiwa ng Roma [Roman Empire], ngunit
iyon ay iba nang salaysay.
Unang-una, sa ulat na rin ng mga Espanyol gaya ni frayle Pedro Chirino, karamihan
ng mga baranggay ay maliliit, 30 hanggang 100 pamilya lamang. Bagaman at
magkakalapit daw, bihira ang mga nayon na binubuo ng ilang baranggay sa ilalim ng
isang pinuno, dahil nais ng mga katutubo na mamuhay katabi ng kanilang mga bukid,
ilog o dalampasigan, kung saan sila naghahanap-buhay.
Isa pa, sinuman daw na may sapat na lakas at dahas ay nagiging pinuno ng
baranggay. May mga nayon, gaya ng Cebu sa ilalim ni Rajah Humabon, na anak ng datu
ang namumuno, ngunit sa karamihan ng mga baranggay at nayon, ayon kay Chirino,
hindi lamang iisang tao kundi maraming taga-baranggay, ang mga magiting at mga
matanda, ay kasali sa pamamahala. Halimbawa ang nayong binuo sa Leyte ni Amang
Hawin [Old man or senior Hawin, sinulat na Datu Amahawin ng mga Espanyol] mula sa
mga baranggay ng Bato, Hilongos, Hindang, Inopacan at Matalom. Sa Leyte rin, binuo
ang nayon ng Cabalian (Cabulian ngayon, sa hilaga ng Leyte), umabot hanggang
Cagayan (lungsod sa Misamis Oriental ngayon) sa Mindanao ang lawak, ni Datu Agu
[si Agu, sinulat na Datu Siagu ng Espanyol] ngunit isang datu rin, si Malitik, ang
pinuno ng baranggay ng Cabalian mismo. [Cabalian ang unang tawag ng Espanyol sa
Leyte, at kahindik-hindik man ang laki, alalahaning ilan-ilan baranggay lamang sa
hiwa-hiwalay na dalampasigan ang
'nayon' nuon. Pulos gubat at walang tao sa looban ng Leyte nuon. Si Datu Agu ay
ibang tao, hindi si Rajah Agu na nakaharap ni Magellan mahigit 50 taon sa
lumipas.] Ang mga ilan-ilang nayon na natagpuan ng mga Espanyol ay hindi mga
kaharian kundi mga kampihan lamang ng mga magkakalapit na baranggay [federation of
allied villages]. Kasali na rito ang Cebu ni Humabon at ang Manila ni Soliman.
Ang pinamalaking pagkakaiba ng kapuluan sa feudalism ay ang pag-aari sa lupa.
Bagaman hawak at ipinagtatanggol ng mga tagapulo ang kanilang baranggay at
bukirin, ang lupa ay gamit lamang at hindi ari ng mga nagsasaka o ninuman sa
baranggay. Ang mga ani lamang at mga bagay na nilikha ang tinuring nuon na pag-
aari, gaya ng isdang nalambat sa dagat o nabingwit sa ilog. Walang may-ari ng
ilog, dagat o parang, kahit na nagtataboy ng mga dayuhan ang mga tagaroon.
At ang mga timawa nuon ay walang hambing sa middle class ng Europa nuong panahon
ng feudalism, maliban sa sila ay kapwa malaya at hindi nakapako sa lupa gaya ng
mga serf. Katunayan, nuong panahon ng mga datu, walang nakapako sa lupa at
naaaring lumayon sinuman. Ang mga Espanyol, sa kanilang pagkaganid, ang nagpako ng
mga timawa sa lupa, bilang mga sacada at kasama sa bukid.

You might also like