SUYUAN SA TUBIGAN hango mula sa maikling kuwento ni Macario Pineda Setting: Sa araruhing tubigan nina Ka Teryo at Ka Albina.

Mga Tauhan: PILANG: Dalagang pamangkin ni KA ALBINA. Pinsan ni NATI. Mahiyain at maganda. PASTOR: Binata. Isa sa mga magsusuyod sa tubigan ni Ka Teryo. May gusto kay PILANG. ORE: Binata. Anak ni Ka Inso. Isa sa mga magsusuyod. May gusto kay Pilang. KA ALBINA: Tiya ni PILANG at ina ni NATI. MILYO: Binata. Malapit na kaibigan ni ORE. Matulungin. PAKITO: Binata. Malapit na kaibigan ni PASTOR. Matuwain. FILO: Binata. Kaibigan ni PASTOR. TONING: Binata. Kaibigan ni ORE. ASYONG: Binata. Kaibigan ni ORE. TINONG: Binata. Kaibigan ni PASTOR. KA IPYONG: kamag-anak ni Ka Teryo at KA ALBINA. FERMIN: anak ni KA ALBINA at Ka Teryo. Kapatid ni NATI. Pinsan ni PILANG. May-asawa KA PUNSO: Isa sa mga pinakamatanda. Ginagalang ng mga kasama. May-asawa.

PASTOR Mabuti ho naman at natuloy. (daliang binababa ang dala at lalapit sa mga babae) Aling Nati, tulungan ko ho kayo sa matong ninyo. Mukhang ang bibigat ng mga dala ninyong pagkain at kubyertas. NATI

(pasigaw) Pilang. May gustong sabihin sa yo si Ore. ORE Ano ba iyan? Anong sasabihin ko? PILANG Ano iyon, Ore? ORE

Salamat na lang ho. Pero kaya ko na ho ito. (binaba ang dala kasabay ng ibang mga babae) Isa pa, tinawag kayo rito upang mag-araro, hindi upang magserbidor. PAKITO Bakit hindi mo alukin ng tulong si Pilang? (binaba ang dala) Si Nati ba talaga ang gusto mo? PASTOR Sige na nga. Pilang, tulungan kita sa dala mo. KA ALBINA Hay naku. Iyang dala mo ang atupagin mo. MILYO

A. E. Na- Nagugutom ako. Ano bang ihahain ninyo para sa amin? PILANG Tiya, ano bang ihahain natin? Nagugutom na daw po si Ore. KA ALBINA Piniritong kamote at kape para pampainit ng tiyan. Pero hindi pa kami tapos sa paghahain dito kaya maghintay-hintay ka pa. ORE A. Ganoon po ba? Salamat po. (kay Milyo) Ano ka ba? Walang paghahanda e sinasabak mo agad ako. MILYO Ayaw mo naman kasing sabihin agad na Pilang, iniirog kita. Ang hina naman ng loob mo. ORE Ang dami-daming tao e. Nandiyan pa si Ka Albina. Ang taray-taray pa naman noon. KA ALBINA Ano iyon? Narinig ko ang pangalan ko diyan. ORE Wala ho. Wala. A. Kasi gusto ko lang hong malaman kung ilan ang natawag ninyo? (bibilangin ang mga lalaki) Aanim pa lang kaming nandito. KA ALBINA A ganoon ba? Sabi ni Ipyong, baka raw umabot sa sampu kayong lahat. PAKITO

(dadating sina Milyo, Ore, Pastor, Pakito, Ka Albina, Nati at Pilang, dala-dala ng mga babae ang mga kubyetas, inumin, at pagkain at daladala ng mga lalaki ang mga araro at ang kanilang mga kalabaw. Nauna na sina Ipyong at Fermin sa pag-aararo sa tubigan.) KA ALBINA Ipyong at Fermin talaga. Hindi pa hinintay ang ibang tutulong sa pag-araro. ORE (ibinaba ang dalang araro) Hayaan ho ninyo. Mukhang hindi pa naman ganoon katagal silang nakalusong. MILYO Teka. Nasaan ho si Ka Teryo?

(ibinaba ang dala) (sa manunood) Pastor talaga. Ayaw magpaalata. Alam naman naming si Pilang talaga ang gusto niya. Sa bagay, may iba diyang may gusto din kay Pilang. (lalapit kay Ore) Hindi mo tutulungan si Pilang? ORE Nahihiya pa ako. MILYO Mauunahan ka niyan ni Pastor e. Kailangan nating mag-araro bago umani. Hirap at tiyaga, kaibigan. Hirap at tiyaga. Hayaan mo, tutulungan kita. ORE

KA ALBINA (inihanda ang mga dalang gamit) Ang asawa koy hindi makakalusong. Natatakot na ata siya sa tubig. Sinusumpong na naman kasi ng rayuma. Mabuti na lang at nandiyan sina Ipyong at Fermin. Gusto pa ngang iurong ni Teryo ang pasuyo kasi ayaw niyang wala siya dito.

Tulungan ako? Ikaw nga diyan ay hindi makapangligaw-ligaw kapag hindi mo kami kasama ni Toning. MILYO Kaya nga kita tutulungan e. Kasi kasama kita noong binato ako ng walis ni Ka Ferda noong hinarana ko si Yola. O itong tulong ko.

Kaya pala mukhang mabigat ang mga matong na iyan. Kay-rami marail ng pagkain.

KA ALBINA Kayong mga lalaki talaga. Puro pagkain ang iniisip. Baka hindi ninyo matapos ang pagsusuyod ninyo. (dadating sina Ka Punso, Toning, Filo, Asyong, Tinong) MILYO Bakit ngayon lang ho kayo? KA PUNSO Paumanhin. Ang tagal kasing tumae ni Filo. FILO Pasensiya. Tinitibi ata ako e. PASTOR

ORE Huwag na. Tama na ang tulong. Baka lalo pa akong mapasama niyan sa mga tulong ninyo. PASTOR (lalapit sa mga babae) Tulungan na kita Pilang. Baka magalusan pa ang mga magaganda mong kamay. PILANG Huwag na, Pastor. Piniritong kamote at kape lang naman ang ihaain. Kaya na namin ito ni Nati. PASTOR Bakit mo naman tinatanggihan ang aking pagtulong? PILANG

TONING Siyanga. Talaga namang ibang-iba ang mga hita ng kalabaw na iyan. PAKITO (sisingit) Mangyariy nagpagawa naman ng bahay si Fermin. Hayan nga naman, mayroon na silang baay. May paglalagyan na rin ang pag-ibig nilang dalawa ni Gundang. FERMIN Hoy! Narinig ko ang pangalan ko! Huwag ninyo akong pag-usapan ng masama diyan. Kung hindi, makakaisa kayo sa akin. FILO Hindi ka namin pinag-uusapan, yong kalabaw mo. TONING (lalapitan ang kalabaw ni Asyong) Walang-wala iyang kalabaw ni Fermin sa bagong kalabaw ni Asyong. Magdadalawang taon pa lang di ba, Asyong? Mainam ang mga baraso. Tuyong-tuyo ang mukha. Ito ay isang tunay kalabaw. PASTOR Pero. Pagkarating sa kaliksihan sa tubigan ay walang tatalo sa aking kalabaw. Si Osman ang pinakamagaling na kalabaw dito pagkarating sa pag-aararo. MILYO Hoy. Hindi iyan totoo. Ang alaga ni Ore ang pinakamakisig at pinakamagaling. ASYONG Siyanga! Siyanga? MILYO

Kain kasi ng kain ng saging. (magpapatuloy sa ginagawa) ASYONG KA ALBINA O Milyo, Ore. Nandito na pala kayo. (ibinaba ang dala) TONING Magandang umaga mga kaibigan. (ibinaba ang dala) ASYONG ASYONG Aba nandito rin pala si Pilang. (kinakalabit si Ore) Ore. Ore. ORE Alam ko. Alam ko. MILYO Kanina pa nga iyang si Pastor e. Kulang na lang na magbigay si Pastor ng bulaklak. ASYONG Aba. May gusto rin pala si Pastor kay Pilang. MILYO Kasi, hindi ka pa naliligo. PASTOR Ka Albina naman. Ang bango-bango ko ngayon. Matagal akong naligo kanina. Ang lamig nga ng tubig e.

Huwag mo nang kulitin si Ore. Nilapitan na niya Kung hindi ka gagalaw, Ore, matatalo ka si Pilang kanina. niyan. TONING Talaga? Anong nangyari? MILYO Nanlamig ang kaibigan natin. Nanlamig. ASYONG PASTOR Ayos lang. Mahaba pa ang araw. Magkakaroon ka din ng pagkakataon. Hayaan mo, tutulungan ka namin. Mangyariy isang buong tag-araw na hindi nilubayan yan sa kariton. (pause) FILO Tila pusang nanunubok kung humila ang kalabaw ni Fermin a. (tuturo sa tubigan) Mukhang pagod na pagod.

Oo naman. Di ba, Ore, binibida mo sa akin kung paano mo sinuyod ang buong tubigan ni Ka Auring sa loob ng kalaating oras. ORE Ano? Wala akong MILYO (sisingit at kakausapin si Ore) Nanonood si Pilang. Ito na ang pagkakataon mo

para sumikat at numingning. Sumabay ka na lang sa akin. ORE

ang ang sasabihin namin sa mga magulang mo? PILANG Wala namang magtatanan a. Nanliligaw sila. Kaya mo iyan, Ore! (bubulong kay Milyo) Matatalo si Ore? MILYO NATI Ligaw. Tanan. Anong pinagkaiba noon? Galingan mo, Ore! (bubulong kay Asyong) Matatalo si Ore. TONING Ore! Matatalo ka daw! ORE Tumahimik ka! KA ALBINA (Binigyan ng kape sina Fermin at Ipyong) Ano ba ang ginagawa ninyo? Magkape na kayo. FILO Mamaya na muna, Ka Albina. Manonood muna kami. (pasigaw) Sisiw lang iyan sa yo, Pastor. NATI PASTOR (nakasakay sa kalabaw mula sa tubigan) Hayaan ninyo. Mauna na muna kayo. Gusto kong malaman kung talaga nga bang mas magaling ang alaga ni Ore kaysa sa akin. Ano Ore, girian tayo? ORE Hay naku. Nagpapakalalaki na naman ang mga iyan. KA PUNSO Natatandaan ko tuloy noong araw na si Juana ay nililigawan ko, nagkatagpo kami niyong taga-Dalig sa pasuyo ni Tandang Lucio sa Nabao. Hinamon ako girian. Alam niyang nililigawan rin si Juana. TONING ASYONG Maganda ba ang kalabaw niya, Ka Punso? Sige, Ore. Kaya mo iyan! Patunayan mo ang sarili mo. MILYO KA PUNSO Maganda ang kalabaw niya. Ang gilas ng tindig. Kung masisindak kay masasabi mong mairap labanan sa girian. PAKITO ORE Oo na! Maggigirian kami ni Pastor. PAKITO Ayan! Mukhang magiging maganda ito a. ASYONG Anong nangyari, Ka Punso? Nagkairitan ba kayo ng mabuti? KA PUNSO Nahuhuli ako. Sampung likaw na yata ay hindi ko pa nahahalataan ang kalabaw niya. Ang kalabaw ko naman ay ibig nang tumigil.

E, hindi naman totoo iyang sinasabi mo. Inabot ako ng kalaating araw doon. Pagurin na din ang alaga ko. PASTOR

KA ALBINA Totoo ba iyang sinasabi ni Milyo, Ore? Kalaating oras? Parang mahirap paniwalaan. Tama na nga iyan. Tatawagin ko na ang mga MILYO lalaki. (pasigaw sa mga nag-aararo) Totoo ang sinasabi ko. Di ba, Ore? Di ba? Halina kayo. Nakahanda na ang kape. Magpainit muna kayo ng tiyan. ORE (babalik sa kainan at pahingahan ang mga lalaki A. E. maliban kina Ore at Pastor) KA PUNSO Tama na muna iyang pagyayabang ninyo. Tara na at tulungan na nating magsuyod sina Ipyong at Fermin sa tubigan. (kukunin ng mga lalaki ang kanilang mga araro at kalabaw at sila ay susulong sa tubigan) NATI Hoy, Pilang. Kanina pang nagpapaalata sina Pastor at Ore a. Kung wala kang gagawin ay baka hindi ka titigilan ng mga iyan. PILANG Ano ba ang gagawin ko? Nakakahiya naman kung pipili ako ng isa tapos ipagtatabuyan yung isa. Baka mag-away yung dalawa. KA ALBINA E di hayaan mong magbasag-ulo. Tapos piliin mo yung nanalo para tapos ang usapan. NATI Ang pangit naman ng payo ninyo, Inay. Ginawa nyo namang sabong ang panliligaw ng dalawa. KA ALBINA A, ito. Mas magandang ideya. Pagkabalik na pagkabalik nila, pareho mong hindian. Siguradong titigilan ka na ng mga iyan. PILANG Ang lamig naman noon. NATI Bakit? May gusto sa isa sa dalawa ano? Ee. Ano Tama si Asyong. Hindi ito ang oras para maduwag. (nakasakay sa kalabaw) Kailangan ba natin? Pwede sa susunod na lang? KA IPYONG Mabuti naman at kape na. Pampagising ng kaunti. MILYO Nasaan sina Ore at Pastor? (pasigaw) Hoy. Ore. Pastor. Magkape muna tayo.

Bumubula na ang bunganga. Abot na ang hingal. Noong dalawampung likaw na kami ay pinilantik ng taga-Dalig. Akala niya ay maiiwan na niya ako. Pero noong pinaltik niya ang kanyang kalabaw, bigla ba namang humiga ang alaga niya. Kay-lalim ng labak na ginawa. Swertet nanalo ako. MILYO Ang kalabaw mo, Ka Punso. Hindi ba nahirapan? KA PUNSO Anong hindi nahirapan? Ayaw na ngang tumayo kinabukasan noong ipangsuyod ni Ama. Kaunti na akong hambalusin ng urang ni Ama. Mag-isa akong pinaghanap ng panggatong ng dalawang buwan para parusa sa akin. TINONG Ayan magsisimula na. Bilisan mo, Pastor! Pakainin mo ng putik! PASTOR

Ang galing mo talaga, Pastor. (pumilantik si Ore sabay ng isang sutsot) O, humahabol na ulit si Ore. Pantay na sila. Mukha ngang maganda ang girian na ito a. (sa ikatlong paglikaw/pag-ikot ay pantay na sina Pastor at Ore) PASTOR Walang sinabi sa yo si Ore. (naka-ngiti) Iyan lang ba ang kaya mo, Ore. Baka matalo ka niyan. ORE MILYO Maghintay ka lang, Pastor. Mauunahan din kita. KA PUNSO Mukhang ang kampanteng-kampante si Pastor. Ang laki ng ngiti. (pumilantik si Pastor) Ayan, pumilantik na rin si Pastor. Naku, lumalayu na ulit ang paggitan. MILYO Dali, Ore! Habol! (lalapit kay Ore) Pasensiya na Ore. Akalain ko ba na hahamunin ka ni Pastor? ORE Ayos lang. Mas nakakahiya naman kung hindi ko tatanggapin yung hamon niya. ASYONG Ako na ang maglilinis sa alaga mo. Mag-kape ka na muna. TONING (sa ika-apat na paglikaw/pag-ikot ay nauna na muli ang si Pastor) Sige pa, Ore! Huwag kang magpahuli! FERMIN (bumubula ang bunganga ng kalabaw ni Ore) Talagang gumagalaw ang kalabaw ni Ore. Pero bumubula na ang bunganga. FILO Humahabol na siya. Mag-ingat ka, Pastor! MILYO (sa ika-limang paglikaw/pag-ikot ay nagpatuloy si Pastor habang tumigil na ang kalabaw ni Ore) A! Tumigil ang kalabaw ni Ore! Tumigil na! (hiyawan) Hay. Talagang makisig ang kalabaw ni Pastor. KA PUNSO Oo nga. Tutulungan ko si Asyong. Magpahinga ka na muna rito. (lalapitan nina Asyong at Toning ang kalabaw ni Ore at huhugasan ito) MILYO (kukuha ng kape mula kay Nati) (sa manunood) Panalo si Pastor sa girian. Walang duda. Pero siya nga ba ang nanalo? (titingin kay Ore. naka-ngiting lalapit ni Pilang si Ore at aabutan si Ore ng kape) Mukhang magiging maganda ang ating araw ngayon. Katapusan PASTOR Salamat. Salamat. FILO Wala kang kapantay. TINONG

(mula sa tubigan) Handa ka na ba, Ore? Gusto mo mauna ka. Partida. ORE Huwag na. Handa na ako. (sabay na sumutsot ang dalawa sa kanilang kalabaw) TONING Ang liksi naman ng kalabaw ni Pastor. Nauna kaagad. FERMIN Ayan. Humaabol na si Ore. (pipilantik si Ore sa kanyang kalabaw) Ang lakas ng pilantik. (sa unang paglikaw/pag-ikot ay nauna si Pastor ngunit hindi malayo si Ore) MILYO Sugod, Ore! Huwag kang magpapatalo! FILO

ASYONG

Pastor! Ore! Magkalag muna kayo. (sa pangalawang paglikaw/pag-ikot ay nauuna pa rin si Pastor at lumaki ang lamang niya kay Ore) Mukhang nahihirapan ang kaibigan ninyo sa paghabol lang. KA IPYONG (dadating sina Pastor at Ore. Babatiin ng mga kalalakihan si Pastor. Mag-isang pupunta sa isang tabi si Ore.) PAKITO