You are on page 1of 390

Title:Ang Ritwal Bilang Midyum sa Pagbubuklod ng Komunidad Text 140 - Essay Word Count: 2,341 <b>Ang Ritwal Bilang

Midyum sa Pagbubuklod ng Komunidad</b> Marami sa mga grupong etnolinggwistiko ang nagsasagawa ng kani-kanilang m ga ritwal. Sa dahilang ang Pilipinas ay nakasandig sa agrikultural na pamumuhay, marami sa mga ritwal sa bansa ay nakatuon sa iba't ibang antas ng pananim. Sa g anitong paraan, naibubuklod ng ritwal ang komunidad. Ang pananaliksik ni Myrna Cureg ay pumapaksa sa mga ritwal at kultura ng mga Ibanag habang ang pag-aaral ni Mantikayan ay isang pagsisiyasat sa mga ritw al ukol sa pagtatanim ng mga Magindanaon. Ang "</i>The Farming Rituals among Mag indanaon Rice Farmers</i>" ni Saavedra Mantikayan ay isang pagpapatunay sa panin iwala ng mga katutubo na ang mga ritwal sa pagsasaka ay umaagapay at nakatutulon g sa isang masaganang ani. Dagdag pa, ayon kay Mantikayan, naiimpluwensiyahan ng ganitong mga ritwal ang kabuhayan ng mga magsasaka. Naisasakatuparan lamang ito sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan ng mga magsasaka sa espiritu ng uyag-uyag (sustenance) gamit ang mga ritwal. Sa dahilang mayroong pagpapahalaga ang mga ma gsasaka dito, ang bawat yugto ng pagsasaka/pagtatanim ay may kaukulang ritwal. Sa kabilang dako, mayroong isang uri ng <i>paganito</i> ang mga Sebuano . Ayon kay Mojares, tinatawag nila itong <i>pagtiguman</i> o ang pagtitipon ng nakararami. Sa pamumuno ng isang babaylan, may mga pagkaing iniaalay sa mga espi ritu at anito nito para sa isang masagana at mabungang pag-aani. Dagdag ni Mojar es: Samantala, kahawig ng ritwal ng mga Sebuano ang ritwal ng pag-ani ng buk log ng mga Subanon. Isinasagawa ang buklog bilang pasasalamat sa magandang ani. Gamit ang isang palapag o platform, pinatatamaan ang isang malaking kahoy upang makalikha ng ingay habang sumasayaw ang mga saksi. <b>Ang Ritwal Bilang Panlipunang Dokumentasyon at Pedagohiya</b> Ayon kay Biron-Polo, ang ritwal ay maaaring basahin bilang panlipunang do kumentasyon at pedagohiya. Ibig sabihin, ang ritwal ay maaaring magbahagi ng pan iniwala, saloobin at ideolohiya ng grupo. Makikita ito sa pag-aaral ni Dinah Pil uden-Omengan (2004). Pinagtuunan niya ang mga ritwal ukol sa paglibing at kamat ayan ng mga Igorot sa Sagada, Mountain Province. Ang kanyang librong <i>Death a nd Beyond: Death and Burial Rituals and Other Practices and Beliefs of the Igoro ts of Sagada, Mountain Province, Philippines</i> ay isang pagsasalaysay at pagla larawan sa mga paniniwala na nakapaloob sa bawat ritwal. Pinag-aralan ni Piluden -Omengan ang mga ritwal sa bawat sulok ng sagada. Bukod sa dokumentasyon ng mga ritwal ng mga Igorot, naitala rin niya na ang bawat ritwal ukol sa kamatayan at paglibing ay maaaring mapaghanguan ng mga aral at karunungan na makatutulong sa tao upang mabuhay. Ayon sa kanya, mahalaga ng pananamit sa isang ritwal. Ang pan anamit ay naaayon sa estado sa buhay, edad, at paniniwala ng pamilya ng namatay. Dahil din dito, may pang-ekonomiyang katangian ang mga ritwal sa Sagada. Ayon k ay Piluden-Omengan, upang maisagawa ang isang ritwal, may mga pagkakataong nalul ubog sa utang ang pamilya ng namatayan para lamang matuloy ito. Malaking halaga ang hinihingi upang maipagpatuloy ang isang tradisyon.

<b>Paglalagom </b> Batay sa kabuuang paglalatag ng mga asersyon, lumilitaw ang ilang kabatir an tungkol sa pagriritwal o ritwal sa Pilipinas. Una, ito ay katutubong dula ng

panggagagad kung kaya ang mga ritwal ay nagsisilbing tagapamagitan at tagapagbig kis sa kultura at komunidad. Pangalawa, pulitikal ang pagriritwal sapagkat hindi maitatatwa ang mga relasyong nabubuo at kinakatawanan ng mga ritwal bilang inst rumento sa pagpapahayag at paghihiwatig ng mga paniniwala at pananampalataya ng komunidad. Pangatlo, ang ritwal ay isang tekstong nilikha ng mga tao para matugu nan ang kanilang interes at pangangailangan. Sa ganito, ang mga kabatirang ito a y isang pagpapatunay sa dinamikong katangian ng ritwal. Ang ritwal o ang pagriri twal ay hindi lamang isang palabas, bagkus, ito rin ay maaaring tingnan bilang i sang daluyan ng diwa at salaysay kapwa ng kultura at ng komunidad na nagbibigay ng kahulugan at lohika sa mga ito. At ang prosesong ito ay nakapaloob sa isang konteksto o salaysay na siyang tumatayong batayan. Mahalaga ang pag-apuhap sa estruktura at katangian ng ritwal sapagkat nag sisilbing balangkas ito upang higit na maunawaan ang proseso ng pagkilala at pag tanggap sa konsepto ng ritwal sa kultura at kamalayang Pilipino. Sa ganito, ang pagriritwal sa Pilipinas ay pulitikal dahil sa pagsasalikop dito ng kultura, kas aysayan, relihiyon at ekonomiya. Samakatwid, ang ritwal ay maituturing na gahum . Bilang gahum, ito ay maaaring magmanipula, lumikha o bumuwag ng mga konsepto a t ugnayang pangkapangyarihan sa loob at labas ng konteksto nito. Kung gayon, buk od sa pag-oorganisa ng ugnayan, ang ritwal ay naratibo rin ng kapangyarihan. Sa ilang taon ng aking pagsusulat/pagbabasa ng mga kuwentong pambata at p agkukuwento sa loob ng klasrum at sa mga lansangan, nakita ko ang taglay kapangy arihan ng panitikang pambata, partikular ang kuwentong pambata. Nakita ko ang k akayahang nitong makapagbigay ng bagong pananaw sa mga batang nag-aaral, ng pagasa at pangarap sa mga batang-lansangan na kung tutuusin ay hindi na nangangarap , mas mahalaga para sa kanila kung paanong palilipasin ang maghapon nang hindi n agugutom. Dahil sa mga karanasang kong ito, napagtanto kong ang panitikang pambata ay hindi lamang talaga pambata. May mahalaga itong ginagampanan sa kasalukuyang panahon, lalo na sa panahong ito na laganap na kumikilos at nagiging mabisa ang globalisasyon, na tila <i>liquid</i> na sumusuot maging sa kaliit-liitang hima ymay ng ating isip, kultura o kalinangan bilang mga Pilipino. Dahil dito, nahub og at patuloy na nahuhubog ang mga Pilipino, na sa maraming pagkakataon ay nagig ing "mas Amerikano pa kaysa mga tunay na Amerikano". Sisikapin ng papel na ito na maipakita na ang panitikang pambata, partiku lar ang kwentong pambata ay mabisang instrumento/sandata upang labanan ang malaw akang pagpapalabnaw ng globalisasyon, ng mga bansang may pakana nito partikular ang Amerika, sa nasyonalismo o damdaming makabayan ng mga Pilipino. At kung paan o rin ginamit ng mga dayuhan ang panitikang-pambata upang hubugin ang Pilipino a yon sa kanilang kagustuhan. At makapagmungkahi ng mga tiyak na hakbangin upang mapatatag ang nasyonalismo sa pamamagitan ng panitikang-pambata. <i>Nasyonalismo at Wikang Filipino</i> Walang ibang panahon na laganap ang globalisasyon kundi sa kasalukuyang p anahon. Nabuksan na ang ekonomiya ng Pilipinas upang madaling makapasok ang mga imported na kalakal at serbisyo. Maayos nang nailatag ang mga batas, patakaran, kasunduan, at iba pa, upang maging masaklaw at malalim, at panghabambuhay ang t ila "kaginhawahan" at "kaunlarang pang-ekonomiya" na ipinagkakaloob ng globalisa syon. Dahil sa globalisasyon, malayang nagsasanib ang ekonomiya ng mga bansa sa mundo. Mapapansing anumang bagong kasunduan/patakarang pang-ekonomiya ang inilun sad na dulot ng pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa, ang sistemang pan g-edukasyon ang unang "isinasaayos" o pinakikialaman. Isang malinaw na halimbaw a nito ay ang mga programa ng <i>World Bank</i> (WB) at <i>Asian Development B ank</i> (ADB), mga dayuhang institusyong na nagpapautang sa mahihirap na bansa g

aya ng Pilipinas. Malaki ang ginagampanang papel ng WB at ADB sa sistemang pang -edukasyon ng Pilipinas sa kasalukuyan. Ilang ulit na itong nagpautang upang po ndohan ang mga proyektong pang-edukasyon ng gobyerno. Ngunit kapalit ng mga pag papautang na ito ay ang mga kondisyon tulad ng pagpaluwag sa sistemang pang-ekon omiya ng bansa, pagbabago ng mga kurikulum ng edukasyon na umaangkop sa panganga ilangan ng mga dayuhan korporasyon o kumpanya, paggamit ng Ingles at iba pa. Ha limbawa noong 1969, binuo ni dating Pangulong Ferdinand Marcos ang <i>President ial Commission to Survey Philippine Education</i> (PCSPE). Sa ulat na ito, kail angang bigyang-diin ng edukasyon ang paghuhubog ng mga manggagawang may kasanaya n sa <i>mobile assembly line</i> upang tumugon sa pag-unlad ng bansa. Pagkaraan nito, nilagdaan ni Marcos ang <i>Education Act 1972</i> na may layuning magkaroon ng isang edukasyong pangkaunlaran. Ang batas na ito ay pino ndohan ng WB ng mahigit sa P500 milyon sa inisyal na alokasyon. At lalong nagin g malinaw ang pakay ng mga programang ito sa ilalim ng administrasyong Marcos na ng ang WB mismo ay maglaan ng $767 milyon para sa <i>Textbook Development Progr am</i> ng bansa. Gumawa ito ng mga bagong aklat na gagamitin mula Grade 1 hangg ang hayskul. Binigyang-tuon ng mga teksbuk na ito ang agham pangkalikasan at te knikal kaysa agham panlipunan, kasaysayan at panitikan. Ganito ang nakasaad sa artikulong <i>WB at ADB sa Edukasyong Pilipino</i>, na inilathala ng <i>Ibon Facts & Figures</i>: <i>Sa konteksto ng agham panlipunan, itinuturo ng mga teksbuk na ito na "normal" lamang ang kasalukuyang kaayusan ng bansa, kung saan ang ekonomya ay atrasado, hindi industriyalisado, at nakaasa sa pagluluwas ng hilaw na materyales at pag-a angkat ng mga yaring produkto mula sa ibang bansa<pd>...</pd>Nakasulat sa mga te ksbuk na sinakop ng Estados Unidos ang Pilipinas para ituro ang demokrasya at pa gsasarili (p<pd>.</pd>2) </i>. Tinatayang umabot sa 92 milyong sipi ng mga teksbuk na pinondohan ng WB a ng naipamudmod sa mga paaralan sa buong bansa noong 1984. Hinubog ng mga teksbu k na ito ang kamalayan ng mga batang Pilipino ayon sa interes ng mga dayuhan. Nakakuha ako ng sipi ng isang batayang aklat sa Araling Panlipunan I na g inamit ng mga mag-aaral sa Unang Taon sa panahon ng administrasyong Marcos. Sa nasabing teksbuk, direktang itinuturo sa mga mag-aaral ang mga sumusunod: (1) pa mahalaang pederal ng Estados Unidos at pamahalaang totalitaryan ng Unyong Sobyet ; (2) konstitusyon at mga batas ng Estados Unidos; (3) mga karapatan/tungkulin n g mamamayang Amerikano; (4) ukol kay Dr<pd>.</pd> Martin Luther King; (5) mga pr ogramang tulad ng United States Aid for International Development (USAID); at ib a pa. Dahil sa mga nabanggit na ito, nahubog at patuloy na nahuhubog ang mga ba tang Pilipino na may malabnaw na pag-ibig sa bayan, na ang pinakamataas na panga rap o mithiin sa buhay ay ang makapagtrabaho sa ibang bansa at maging isang <i> domestic helper</i>, nars, <i>care giver</i>, titser at iba pa, upang kumita ng dolyar. Mga Pilipinong palagiang tumatangkilik sa mga produktong banyaga at tin atamasa ang panandaliang sarap at ginhawang ipinagkakaloob ng mga ito. Walang m asama ang pangingibang-bansa, ang masama at higit na masakit, at mas pangmatagal an ang epekto, ay ang kamalayang mamamayani at pangarao na makapangibang-bansa s a hinaharap at magbigay serbisyo sa ibang lahi. Sa panahon ng globalisasyon, walang silbi o anumang pinaggagamitan ang na syonalismo. Kadalasan, itinuturing pa ngang hadlang ang nasyonalismo sa malayan g pagpapatupad ng mga batas na nakapaloob sa globalisasyon. Binubuwag nito ang m atatatag na pader ng kaakuhan ng ating bansa. Sa sanaysay na may pamagat na "<i >Dating" Panimulang Muni sa Estetika ng Panitikang Filipino</i>, ganito ang sina bi ni Bienvenido Lumbera:

<i>Kung pakasusuriin ang mga patakaran, lumilitaw na ang nasyonalismo ay wala na ng silbi bilang gabay ng sambayanan tungo sa hinaharap. Na ang nasyonalismo ay isa nang sagabal sa aktwal na pag-unlad ng bayan. Na ang tanging dapat tungkuli n ng mga mamamayang naghahangad ng ikabubuti ng bansa ay ang magpatianod sa glob alisasyon iginigiit sa Filipinas (p<pd>.</pd>34) </i>. Tahasang sinabi ni Lumbera na hindi siya sang-ayon na ang Pilipinas ay m aging pasibo at magsalawang-kibo na lamang sa pagdaluyong ng globalisasyon. Nak asadlak ang Pilipinas sa masamang kalagayan, sa patuloy na pagiging taniman ng m ga produktong pang-agrikultural na kailangan ng mga kapitalistang bansa, taga-su play ng mga hilaw na materyales at murang paggawa, bagsakan ng mga sobrang produ kto, at tagapagbuo ng mga produktong industriyal o teknikal na madalas na ipinag bibili rin naman sa Pilipinas ng mga korporasyong multinasyonal. Buo ang panini wala ni Lumbera na kailangan ang ganap na proseso ng dekolonisasyon upang mapala ya ang kamalayan ng sambayanang Pilipino at magkaroon ng kakayahang makapagdesis yon sa sarili nang maisulong ang interes at kapakanan ng mga Pilipino sa pakikip ag-ugnayan sa ibang bansa. Nagsusulong ng parehong adhikain ang mga pananaw ni Lumbera at Virgilio S<pd>.</pd> Almario ukol sa dekolonisasyon ng bansa. Mas tiyak ang mungkahi ni Almario ukol sa dekolonisasyon o "pagwawakas sa kamandag ng pananakop" dahil bin igyang-diin niya ang paggamit ng Wikang Pambansa na nakabatay sa wikang katutubo , na taglay ang kakayahang gumalugad sa higit na malayong kasaysayan at bumuo ng mga nadurog na gunita ng ating pagkabansa. Sa sanaysay niyang <i>Tradisyon at Nasyonalismo: Panukalang Pagbasa sa Kasaysayan ng Panulaang Filipino</i>, ganit o ang sinabi ni Almario: <i>Wikang pambansa ang pintungan at sandata ng mithiing makabansa. Bilang pintu ngan, nakaimbak at iimbakin sa wikang pambansa ang lahat ng tradisyonal at bagon g kakayahan at karunungan na kailangan sa pagsasakatuparan ng "pangarap na bansa ". Bilang sandata, ang wikang pambansa ang wawasak sa mga pamanang pader at bag ong lambong ng kolonyalismo (p<pd>.</pd>69) </i>. Dahil sa natatanging katangian at kakayahang ito ng wikang pambansa, kail angan itong laging bantayan, ipagtanggol laban sa mga inilulunsad na pagbabago o reformasyon. Lagi't laging igigiit ng globalisasyon ang wikang Ingles upang pa tuloy at malaya nitong maipasok ang mga sobrang kalakal at puhunan sa bansa, mai disenyo ang ekonomiya ng Pilipinas upang maging palaasa sa sistema ng kanilang p ananalapi, maging tagasalo ng mga trabahong inayawan nila, at iba pa. Lagi't la ging igigiit ng globalisasyon ang Ingles, dahil habang nag-i-Ingles nga naman an g mga Pilipino, higit nila tayong mauunawaan at maiintindihan. Anumang pagtatan gkang mapaunlad o magamit ang wikang pambansa sa mga larangan tulad ng edukasyon , ekonomiya, politika, at iba pa, ay isang malaking banta sa globalisasyon. Han gga't ipinipilit ang paggamit ng Ingles, tiyak na magpapatuloy ang pagkakawatakwatak at hindi pagkakaintindihan ng mga Pilipino. Hinding lubusang mapag-aarala n/malulusungan ang kultura o kaakuhan ng isang bansa kung hindi magagamit ang mi smong wika nito. Kung kaya't mapapansing ang mga multinasyonal na korporasyon tulad halimb awa ng McDonald's ay gumagamit na rin ng wikang Pilipino sa pagpapakilala ng kan ilang mga bagong produkto sa publiko. Pagkuha sa panlasang Pinoy upang maiangko p sa kanilang mga produkto, tulad halimbawa ng Rice Burger, at iba pa. Sa paraan nga namang ito, nailalapit nila sa mas maraming bilang ng mga Pilipino ang kani lang produkto. Naipapakilala itong tila kabahagi ng ating nakagisnang kultura, lalo pa't nagsilaki na ngayon ang mga batang nahalina/nahumaling sa mga laruang kasama ng bawat <i>Happy Meal</i>, mga batang may isang estante o higit pa ng m ga laruang may trademark ng kompanyang <i>Disneyland</i>. Tiyak na magpapasali n-salin ito hanggang sa kanilang mga kaapo-apohan. Nakapaglathala/Nakapagpondo na rin ang kumpanya ng McDonald's ng mga aklat-pambata, <i>brochures</i>, <i>fly ers</i>, makukulay na poster, at iba pa, na nagsusulong ng kanilang adhikaing ma

kilala ang kanilang mga bagong produkto. Naikalat na rin ang kanilang logo sa m ga taxi, bus, paaralan, simbahan, lansangan at iba pa. Sa kanilang mga komersya l, laging ipinakikita ang mga pagpapahalagang Pilipino tulad ng pagmamahalan sa loob pamilya, pagmamahal sa matanda at iba pa, bukod pa sa pagkuha ng mga kilala o sikat na <i>endorser</i>, tulad ni Sharon Cuneta at Manny Pacquiao. Dahil s a malawakang pagkilos na ito ng McDonald's, nakapaloob na sa isip at gawi ng mga Pilipino ang mga nais nitong ipatanggap. Ang pagkilos na ito ng McDonald's ay isang uri ng makabagong paraan ng pananakop na hindi halata o lantaran, kung kay a, walang anumang pagtutol o paglaban sa mga sinasakop.

Title:Sanaysay (2) <b></b>Ang kuwentong-pambatang "Bru-ha-ha-ha-ha-ha <pd>...</pd> Bru-hi-hi-hi-hi hi" ni Ma <pd>.</pd> Corazon Remigio ay maituturing ng isang klasiko <b></b>. Kabilang ito sa pinakamabiling aklat pambata ng Adarna House. At bilang guro at tagapagkuwento, napatunayan kong patok ang kuwentong ito sa mga bata. Sa kuwento, isinasalaysay ng bata (narrator) ang ukol sa Mrs<pd>.</pd>Magalit na napagkakamalan niyang bruha dahil sa taglay nitong mga kakaibang katangian. Gan ito ang paglalarawan ng bata kay Mrs<pd>.</pd> Magalit. Patay ang buhok niya. Mala-alambre ito. Malaki ang butas ng kaniyang ilong. Mata las siyang tumingin. Pero maganda ang kaniyang ngipin. Puting-puti at kumikinang kung siya'y tumatawa. Mapapansing ang mga pang-uring ginamit ay tumutukoy sa panlabas na kaanyuan ni M rs<pd>.</pd> Magalit. Ang mga pang-uring ito ay nagiging batayan na rin ng bata kung ano ang tunay na pagkatao ni Mrs<pd>.</pd> Magalit. Maituturing na normal i to sa mga bata, na madalas na pinagbabatayan na totoo o kapani-paniwala ang kung ano ang kanilang nakikita o namamasid. Bukod dito, dala-dala rin ng bata ang mga paniniwala ng lipunan na isinalin o si nabi sa kanya ng kanyang lola. Ganito ang sinabi ng batang tagapagsalaysay: Bakit ko nasabing bruha si Mrs<pd>.</pd> Magalit? Hindi dahil mukha siyang bruha at ibang klase siyang tumawa kundi dahil hindi siya pumapasok sa bahay namin ka pag may walis sa pintuan. Sabi ni lola, (sumalangit nawa ang kaluluwa niya) ang mga bruho't bruha ay takot sa bahay na malinis. Panangga laban sa kanila ay wali s sa may pinto. Mayroon pang dahilan. Kaliwang kamay ang pansubo ni Mrs<pd>.</pd> Magalit. Ganya n daw ang mga bruho't bruha kung kumain sabi ni lola. Ngunit ang ganitong pagtingin ng bata ay nabago nang madapa si Mrs<pd>.</pd> Mag alit at lumipad ang mapuputi at makikinang ngipin nito. Nakadama ng awa ang bata sa matanda. Inaya ng bata si Mrs <pd>.</pd> Magalit sa kanilang bahay. Naging s usi ang pangyayari ito upang mabago ang pagtingin ng bata kay Mrs<pd>.</pd> Maga lit na akala niya ay isang bruha. Inaya ng bata si Mrs<pd>.</pd> Magalit sa loob ng kanilang bahay upang magmeryenda. Di pumapasok sa isang bahay si Mrs<pd>.</pd>Magalit lalo na kung marumi ang kany ang tsinelas. Bukod dito, ipinaliwanag din ni Mrs<pd>.</pd> Magalit sa bata ang mga dahilan kung bakit ganoon siya kumilos. Nirarayuma na raw ang kanyang kanang

kamay kung kaya kaliwang kamay ang kanyang ginagamit sa pagsubo ng pagkain. Nap ahiya ang batang nagsasalaysay sa mga sinabing ito ni Mrs <pd>.</pd> Magalit. Ga nito ang sinabi ng batang nagsasalaysay: Napahiya ako. Maling-mali ang aking akalang bruha si Mrs<pd>.</pd> Magalit. Tini tigan ko siya nang husto at aking napuna na matanda na siya. Maputi na ang mukha ng patay niyang buhok. Malaki ang butas ng ilong niya dahil medyo hirap siyang h uminga. Matalas siyang tumingin dahil malabo na ang kaniyang mga mata. Ang dating takot na nadarama ng bata kay Mrs<pd>.</pd> Magalit ay napalitan ng a wa. Mag-isa na lamang sa buhay si Mrs<pd>.</pd> Magalit. Walang asawa at walang mga anak na mag-aaruga. Simula noon, di na bruha ang tawag ng bata kay Mrs<pd>.< /pd> Magalit kundi lola. PAGPAPAHALAGA SA MATATANDA Tinutukoy sa kuwentong ''Bru-ha-ha-ha-ha-ha <pd>...</pd> Bru-hi-hi-hi-hi-hi" ang mataas na pagpapahalaga ng lipunang Pilipino sa matatanda. Ipinahiwatig ng kuwe nto na ang ganitong pagpapahalaga o pag-aaruga sa matatanda ay mahalagang matutu nan ng mga bata. Mapapansing matapos ang nakahihiyang pangyayari kay Mrs<pd>.</pd> Magalit, inaya siya ng bata sa loob ng kanilang bahay upang magmeryenda. Ipinahihiwatig ng pan gyayaring ito ang pagiging bukas ng tahanan ng bawat pamilyang Pilipino sa mga n angangailangan, lalo na sa matatanda. Bukod dito, mapapansin ding sa loob mismo ng bahay ng bata naganap ang pagkakapa lagayan ng loob ng bata at ng matanda at pagbibigay solusyon sa problemang inila had sa kuwento. Ipinahihiwatig ng ganitong pangyayari na ang bahay ay mahalagang salik sa pagkakabuklod at pagkakaunawaan ng mga nakatira rito. Bagamat ipinahiwatig sa kuwento na ang pag-iisip ng bata ay madalas naiimpluwens yahan ng matatanda, tulad ng mga paniniwala sa pamanhiin, pagtingin sa panlabas na kaanyuan ng isang tao at iba pa, naipakita ring na maaari itong mawakasan at maitama. Sa kabuuan, mapapansing gumamit ng paraang narativ at deskriptiv sa pagkukuwento ang kuwentong ''Bru-ha-ha-ha-ha-ha <pd>...</pd> Bru-hi-hi-hi-hi-hi.'' Dahil dit o, higit na naiiwan sa batang mambabasa ang (narratee) ang pag-iisip kung ano an g nais ipabatid o ipaunawa ng kuwento. Mapapansin din walang pangalan ang batang bida sa kuwento, kung kaya maaaring higit na maiugnay o iangkop ng batang mamba basa ang kanyang sarili sa batang nagsasalaysay. Aktibong tauhan ang bata sa kuwento dahil siya mismo ang sumubaybay at sumaksi s a mga kilos ni Mrs <pd>.</pd> Magalit. Walang ibang tumulong sa kanya upang bigy ang-solusyon ang kanyang mga pagtataka o problema ukol sa tunay na katauhan ni M rs <pd>.</pd> Magalit. Mapapansin wala sa kabuuan ng kuwento ang mga magulang ng bata. Ang bata rin mis mo ang nakaisip na papasukin si Mrs<pd>.</pd> Magalit sa loob ng kanilang bahay. Ipinahihiwatig na ang bata, kung mabibigyang lamang ng kalayaan at pagkakataon, ay may kakayahang ding magdesisyon at mag-isip ng mga solusyon sa kanyang mga pr oblema. Hindi lang 'yan! Mahilig din akong gumamit ng tulay o padrino sa pagdarasal ko. Ang paborito kong padrino? Si Mama Mary! Siya ang takbuhan ng maraming Katolikon g kagaya ko. Kapag hiniling ko kay Mama Mary na tulungan niya akong makarating s a Dios ang mga dasal ko, malamang kaysa hindi na matutupad ang mga ito. Halos k aramihan ng hilingin ko sa aking mga panalangin ay "answered prayer," wika nga. At dahil mas marami akong dasal na pinakikinggan kaysa hindi, nasanay ako sa gan ito. Nasanay ako na halos lahat ng ipagdasal ko ay nakakamit ko. Sa pakiramdam ko nga ay sadyang ipinanganak ako na malakas sa Dios. Na sa lahat ng mga nilala ng ng Dios, ako ang Kanyang pinakapaborito. Ito ang dahilan kung bakit lahat na yata ng bagay tungkol sa akin at sa aking bu hay ay ipinagdarasal ko. Kung sinasabi man ng iba na "ang lahat ay nakukuha sa p era," ang paniwala ko naman, "ang lahat ay nakukuha sa dasal." Hanggang sa dumating ang isang pagkakataong tila sinubukan ng Dios ang tibay ng aking pananalig.

May isang bagay ako noon na gustong-gustong makamit. Ipinagdasal ko ito nang ta imtim. Pero bago ko pa ipagdasal ito, matibay na ang paniwala kong muli itong ip agkakaloob sa akin. Inunahan ko ang Dios sa pagdedesisyon. Pinaniwalaan ko aga d na mapapasaakin ito. Pero nagkamali ako. Kahit anong dasal at pangungulit sa D ios ang gawin ko, hindi ipinagkaloob sa akin ang hinihiling ko. Ilang beses din akong humingi ng tulong kay Mama Mary pero bigo pa rin ako. Sa pakiramdam ko ay humina ang aking paboritong padrino. Naghanap ako ng iba pang padrino, nagdasal ako at nagpatulong sa maraming santo, pero wala pa ring nangyari sa ipinagdarasal ko. Para bang nagpahinga at nakatul og nang matagal ang Dios at ayaw Niyang magpaistorbo kahit na kanino. Kahit na s a akin na pinakapaborito niyang nilalang at lagi Niyang pinakikinggan ang mga pa nalangin. Sa pagkakataong ito, hindi dininig ng Dios ang aking dasal. Noon ako nagpasyang tumigil na sa pagdarasal. Tinigilan ko na ang pang-iistorbo sa Dios. Kinalimutan ko na ang pagdarasal. Sa sarili ko na lang iniasa ang lah at sa aking buhay. Nagbago ang pananaw ko sa pagdarasal. At napatunayan kong tama ako. Kahit pala hindi ako magdasal, basta magsikap lan g ako at maging masipag, makukuha ko rin ang mga bagay na gusto ko. Matagumpay k o pa ring nagagawa ang mga gusto kong gawin at nakapagdedesisyon ako nang tama k ahit hindi ako tumawag at humingi ng gabay sa Dios. Napatunayan ko rin na hindi ko pala kailangan si Mama Mary. Hindi ko rin kailangang magpatulong sa maraming santo. Pinanghinayangan ko ang maraming oras na ginugol ko sa pagdarasal. Pinang hinayangan ko ang mga pagod na naranasan ko sa pagpunta-punta sa simbahan ng Bac laran, Quiapo, Mount Carmel, St <pd>.</pd> Francis, San Miguel, at St <pd>.</pd > Jude, at sa iba't ibang simbahan kung saan nakaluklok ang mga rebulto ng kung sinu-sinong santo para dasalan at hingan ng tulong. Pinagtawanan ko ang aking s arili dahil minsan ay naging "baliw" ako sa paniniwalang matutulungan ako ng mg a santong ito. Kapag kakwentuhan ko ang aking mga kaibigan at napag-uusapan ang tungkol sa pagd arasal, iisa lang ang palagi kong sinasabi sa kanila - huwag silang umasa sa das al, sa halip, mas asahan nila ang kanilang sarili. Sa ganitong mga pagkakataon, buong pagmamalaki kong iniisa-isa sa kanila ang lahat ng mga nakamit kong tagump ay nang walang tulong ng Dios. Ipinagyayabang ko sa kanila na masaya ako, konte nto sa buhay, nabibili ang mga gustong bilhin, napupuntahan ang lahat ng lugar n a gustong marating, at nakakain ang mga gustong pagkain kahit hindi ako nagdaras al at humihingi ng anuman sa Dios. Hanggang sa dumating ang isang pangyayaring magpapabalik sa akin sa paanan ng Di os. Isang panahong kakailanganin kong magdasal nang taimtim at makiusap muli sa Kanya. Abril 2005 - panahon ng tag-init. Naligo kami sa beach ng aking pamilya. Habang masaya kaming naghahabulan ng aking bunsong anak sa dalampasigan, nakatapak ako ng basag na bote at nahiwa ang aking kanang talampakan. Isang maliit na hiwa na noong una'y hindi ko gaanong binigyang-pansin subalit nang magtagal ay nagsimul ang lumaki, lumalim, at magnaknak. Matagal kong inalagaan ang sugat sa aking paa. Maraming antiobiotics na ang akin g ininom. Maraming gamot na rin ang inilagay ko sa aking sugat subalit hindi pa rin ito gumagaling. Huli na nang malaman kong diabetic pala ako kaya hindi guma galing ang sugat ko. Malala na ito at umaakyat na ang impeksyon sa aking binti malapit sa tuhod. Iisa ang hatol ng tatlong espesyalistang kinunsulta ko - kaila ngang putulin ang aking paa bago pa ito tuluyang lumala at umabot sa aking hita. Ang huling doktor na tumingin sa akin ang nagpilit sa aking magpa-confine na sa ospital. Marami siyang ipinaliwanag tungkol sa mas malala pang sitwasyong posib leng kauwian ng aking sugat kapag hindi ko pinayagang putulin ang aking binti ng

unit hindi ko na siya naririnig at naiintindihan. Ang mas naririnig ko nang mga sandaling iyon ay ang aking sarili na nagdarasal, kinakausap ang Dios, nakikius ap na tulungan ako sa kalagayan ko. Sa kauna-unahang pagkakataon, pagkatapos ng mahabang panahon, muli kong nasambit ang pangalan ng Dios. Muli kong natawag ang pangalan ni Mama Mary. Bata pa lamang ako, marami na akong naririnig na mga kwento tungkol sa mga milag rong nagagawa ng pagdarasal tulad ng mga sakit na wala nang lunas pero gumaling nang dahil sa panalangin o kaya nama'y mga imposibleng bagay na naging posible d ahil sa pagdarasal. Ang lahat ng mga ito ay pinaniniwalaan ko. Kaya naman pauli t-ulit at wala sawa akong nagsumamo sa Dios na bigyan niya ang milagro - tulunga n niya akong gumaling at huwag Niyang hayaang maputol ang aking paa. Nanabik ako at umasang pagmimilagruhan ako ng Dios pero hindi ito nangyari. Hindi ako binigyan ng milagro ng Dios pero binigyan Niya ako tapang at lakas ng loob na harapin ang kalagayan ko. Tinuruan niya akong tanggapin nang maluwag sa loob ko ang nangyari sa akin. Ginabayan niya ako sa pagharap sa mundo nang nakat aas ang noo kahit may kulang na bahagi sa katawan ko. Tinulungan niya akong mah alin at pahalagahan ang aking sarili sa kabila ng kapansanan nito. Nagkaroon ak o muli ng bagong pananaw sa pagdarasal. Hindi lahat ng ipinagdarasal natin ay nakukuha natin. Nangyayari ang ganito hind i dahil hindi tayo pinakinggan ng Dios kundi dahil may iba siyang balak para sa atin. Maraming bagay na hinahangad ang ating puso subalit ang mga hangarin laman g ng Dios ang siyang mananaig sa tuwina. Palagi nating naririnig ang bagay na it o na tila isang palasak na kasabihan lamang, ngunit sa nangyari sa akin, napatun ayan kong totoo pala ito at hindi basta kasabihan lamang. Hindi lahat ng ating hinihingi ay ipagkakaloob sa atin, ngunit kung magbibilang lang tayo, matutuklas an nating mas lamang pa rin ang mga dasal nating pinakinggan ng Dios kaysa hindi . At kung iisipin natin kung ano ang nangyari sa mga dasal nating hindi pinagbig yan, mapagtatanto nating may naging ibang kapalit ang mga ito na higit pa kasya hiniling natin. Minsan kasi, kung tumugon ang Dios sa mga dasal natin ay sa para ang halos hindi natin nararamdaman at sa panahong hindi natin inaasahan. Kapag sumasagi sa aking alaala ang nangyari sa akin, lalong tumitibay ang aking pananalig sa panalangin. At sa tuwing pinagmamasdan ko ang aking putol na paa, i pinaalala nito sa akin ang katotohanang dinidinig ng Dios ang ating mga dasal sa Kanyang panahon at sa Kanyang kaparaanan.

Title:Kwento (24) May ilang taon nang namumundok si Kaleb kasama ang kanyang ama at ang mga kasamang rebeldeng Moro. Batid niya ang kahulugan at kahalagahan ng kanilang ip inaglalaban. Ang kanyang ideolohiya na kanyang minana sa ama ay hindi ito paglal

aban ng relihiyon o paniniwalang politikal. Ito ay nag-uugat pa sa kung papaano nakitil ang kanilang mga kalahi noon pang naganap ang masaker ng <i>Jabida</i>. Nakitil ang buhay ng mga kapatid at pinsan ng kanyang ama. Umagos ang dugo ng mg a Morong nag-akalang pinagtatanggol ng rehimeng Marcos. Isinangkalan nang tumang gi ang mga Morong nagboluntaryong nagsanay sa pakikidigma para ipagtanggol at pr otektahan ang isla ng Sabah na inaangkin ng pamahalaan laban sa Malaysia noong 1 968. Bagama't tatlumpu't siyam na taon na ang nakalilipas nang maganap ang pamam aslang, ito ang naging malalim na tinik sa kanilang dibdib. Napakatibay ng dahil ang ito upang sila ay sumapi sa mga rebeldeng Moro. Nagbibigay ito ng lakas loob sa kanila para kalabitin ang gatilyo at paslangin ang mga militar sa bawat engk uwentro sa kagubatan at maging sa mga kalunsuran. Sinanay na ng panahon ang magama sa pamamalagi sa kagubatan at sa paniniwala na tanging ang mga naninindigang Bangsamoro ang pinagpapala ni Allah. Isang madaling araw bago pa man magsimulang dumungaw ang araw at ang unan g bigkas ng <i>salat</i>, narinig ang unti-unting paglakas ng pagsipol at dagund ong ng mga helicopter. Nagsimulang magsayaw ang mga kakahuyan at magmaktol-lumay as ang mga dahong lanta at tuyo sa mga sangang nakabayubay. Isa itong signos ng karahasan. Nagising sa tunog ng mababang lipad ng Sikorsky ang isa sa mga kasama han ni Kaleb. Pinatay nito agad-agad ang sigang nagpapainit ng kanilang mga nahi himbing na katawan. Bagama't hindi agad-agad naampat ang usok nito kung kaya't n ataranta ang mga rebelde para magkubli at maghanda sa mga masusukal na bahagi ng kagubatan. Nagpanakbo sila sa mas makapal na kakahuyan at damuhan at basa pa ng hamog ang mga talahib at baging ng kanilang pinagtaguan. Nagkalat-kalat sila na ng hindi makita ang kumpol ng balat at buhok ng mga armadong Moro. Kipkip nila a ng mga baril na de-kalibre at ilang mga granada. Subalit walang garantiya kung m akapapananggol at makakapanangga ang mga ito sa kanilang hukbo. Sabay sa paglapi t ng helicopter ang pagbayo ng dibdib ni Kaleb. Hindi naman ito ang unang pagkak ataon nila sa engkuwentrong 'di inaasahan. Ilang ulit na silang nakaligtas mag-a ma at alam niya, kahit na papaano, na may bisa ang kanilang paniniwala kay Moham med sa mga ganitong pagkakataon. Ito ang dahilan kung bakit hindi na rin sila na gkakausap at nagkakasundo pa ng kanyang ama kung dapat na magkahiwalay o magkasa ma sila sa mga engkuwentro. Bagamat nakaligtaan nilang hindi na tulad ng dati an g liksi at lakas ng kanyang ama. Nagsimulang magpaulan ng bala ang berdugong lum ilipad ng mababaw sa kanilang mga bumbunan. Nahawi at nahiklat ng hangin ang mga sanga, damo at baging, at lumantad ang ilan sa kanila. Pumutok-sumabog ang kani lang bungo, dibdib at anumang bahaging maaaring dapuan ng punglo. May nagpumilit at agarang naghanda ng mortar para mapabagsak ang rumarapido mula sa kalawakan, ngunit huli na ang lahat. Umatras na ito at tuluyang lumayo. Naging payapa ang kapaligiran. Napipi sa paghuni ang mga ibon at kuliglig. Nakikiramdam maging ang mga kulisap. Ilang minuto ang nakalipas, isa-isang tumayo ang mga magkakasama. Ito ang kanilang almusal. Kinumusta nila ang lahat at may mga pangalang umuungol at may 'di na sumagot pa sa kanilang pagtawag. May mga sugatan at mga napuruhan . Hinanap ni Kaleb ang ama. Piho nitong nakaligtas ang ama, subalit tahimik ang kanyang ama na nakadapa sa lupa. May tama ito sa gulugod at batok habang yakap n ito ang kanyang sariling baril na hindi na nakuha pang ipagtanggol ang sariling amo. Napaupo na lamang si Kaleb at niyapos ang ama. Ilang oras siyang naghintay sa kanyang ina noong araw na kanyang napa gpasyahang bumaba ng bayan at umuwi na lamang sa kanyang ina. Nasa <i>masjid</i> ang kanyang ina nang dumating siya. Naupo siya sa balkon at nagsimulang maalala ang kanyang kabataan sa pamamahay at bakuran nito. Dito siya lumaki at namulat sa mga bagay-bagay. Natutunan niya sa kanyang ina ang halaga ng pagiging matipid at madasalin. Hindi ito sumasala sa pagdaras al. Naituro sa kanya ang halaga ng salat na bagaman nasa kagubatan sila ng kanya ng ama ay kanila pa rin itong tinutupad. Ito ay ang pagdarasal bago sumikat ang araw, sa katanghalian, sa kalagitnaan ng hapon, sa paglubog ng araw at bago suma pit ang hating-gabi. Bagaman, kung minsan ay napapalipas nila ang pagdarasal kun g sila ay nasa peligro ng engkuwentro o operasyon. Iniisip na lamang nilang ang

kanilang ginagawa ay naaayon sa kalooban ni Ahmad. Naaalala pa nga ni Kaleb ang kanilang madalas na pagbisita sa Mosque para isagawa ang kanilang obligasyon. D oon niya natutunan ang pagsamba nang nakabukod sa mga kababaihan at kasama ang m ga kalalakihan. Ang pagsasagawa ng pagdarasal nang nakatayo, nakatungo at nakalu hod habang may mga kilos ding nakalaan para sa mga kamay. Madalas niyang marinig ang <i>adhan</i> at doon nila isinasagawa at sinis imulan ang pagdarasal. Hanggang sa dumating ang araw na madalas na silang iwan ng kanyang ama at tanging ang kanyang ina na lamang ang kanyang nakakasama sa ba hay. Ilang linggo, o kung minsan ay buwan bago ito makabalik sa kanila. Karpente ro ang kanyang ama at umuukit din ito ng mga disenyo sa mga torogan ng mga mahar lika at sultan. Kabisado nito ang kahoy sa pagtingin pa lang sa kulay, kinis, la pad ng hibla at kunat nito. Kung minsan pa nga'y pinipitik pa niya ito upang mal aman sa pamamagitan ng tunog kung gaano ang gulang ng kahoy noong ito ay pinutol at ipinagbili. Madalas siyang iukit ng bangka ng kanyang ama at ito ay kanyang pinalulutang sa ilog malapit sa kanilang likod bahay. At madalas, inaanod ito at kanya na lamang iiyakan ang pagkawala nito sa kanyang paningin. Tatakbo siya sa kanyang ina at magsusumbong sa pagkawala ng kanyang bangka. At saka niya matiya gang hihintayin ang pagbalik ng ama para magpagawa ng bagong laruan. Nakailang l aruang bangka rin si Kaleb at ng kanyang sapitin ang ikalawang baytang sa paaral an, iniregalo sa kanya ng kanyang ama ang baril-barilang gawa sa palo-tsina. Mag aan ito para sa laruang kahoy na kuhang-kuha ang mga detalye ng isang armalite. Siya lang ang batang may ganitong laruan. Bilin sa kanya ng kanyang ama na alaga an ito at huwag ipapakita sa mga guro at sundalong malapit sa kanilang paaralan. Sinunod niya ito. Ito ang kanyang laruan tuwing magpapanakbo silang mga magkaka babata sa kanilang bakuran. Dumating ang panahong nagsawa na siya rito, lalo pa' t nakikita niya ang kanyang mga kalarong hindi na interesado sa paglalaro ng bar il-barilan. Minsan, ipinakita sa kanya ng kanyang kalaro ang tirador na gawa sa sanga ng bayabas at gomang may katad na ipitan ng bato sa gitna. Hiniram niya it o at kanyang ipinakita sa kanyang ama. Pinagsabihan siya ng ama na ang tirador a y nakasasakit at hindi dapat gamitin sa pagpatay ng ibon o paninira ng anumang g amit. Nangako siyang hindi niya ito gagamitin sa anumang makasasakit at makasisi rang gawain. Tinitigan siya ng kanyang ama na para ang pinag-aaralan ang kanyag katapatan. At makalipas ang ilang araw, iniabot ng ama ang kanyang unang tirador . Tanging ang basyong bote o di kaya'y lata ang kanyang inaasinta gamit ang kany ang tirador. Doon niya hinasa ang kanyang galing sa pag-asinta. Minabuti nilang lumipat at magsimula ng panibagong pamumuhay sa Maynila. May kapatid ang kanyang ama sa may Arlegui sa Sentrong Islam. Batid ng kanyang i nang 'di matatahimik at mapapalagay hangga't malapit ang anak sa mga taong hihik ayat dito para bumalik at makibaka sa kabundukan. Sa Maynila nila sisikaping mak apaghanap-buhay matapos nilang ipagbili ang kanilang lupa't bahay at ilang ari-a rian sa Mindanao. Sinagupa nila ng buong tapang ang madalang at mailap na posibi lidad ng pananagumpay. Lumisan sila sa kanilang pook ilang araw bago pa man suma pit ang Ramadan. Tahimik at sagrado ang panahong ito. Hindi karaniwan ang pagpas lang at ang pagsunod ng mga rebeldeng Moro kung sakaling hikayatin at tumanggi a ng kanyang anak sa pagbalik, at ito ang bentahe ng paglisan sa kapanahunan ng p agdiriwang ng Ramadan. Mistulang <i>muhajir</i> sila at napabilang sa pamayanang walang nakakikilala sa kanila bukod sa kapatid ng kanyang ama. Panahon ito ng <i>saum</i>. Gutom sila sa kalinga at pag-asang maitaguyod ang pinaplanong kabuhayan. Naibsan ito nang tulungan silang magtayo ng kanilang maliit na tindahan ng mga pelikulang nasa <i>dvd</i> at tugtuging nasa <i>cd</i > ng kanilang kamag-anak. Napagod ang kanilang katawan sa paggawa at maingat na pagsisimula ng hanapbuhay na kanilang pinamuhunanan. Sinasabayan pa ito ng pagta lima sa dikta ng <i>saum</i> na lalo nilang ikinapapagod subalit ito ay kaakibat ng <i>din</i> o ang pagsunod sa mga rebelasyon ni Allah sa Koran. At nagsimula na ngang tumakbo ang kanilang kabuhayan bago sa pagtatapos ng Ramadan. Isa itong pagbabago sa kanilang buhay na biyaya ng Ramadan at Eid'l Fitr, bagay na kanila ng pinaghirapan at ikinalulugod.

Ilang buwan ang lumipas. Nalaman at napag-aralan na nila ang kalakaran ng buhay sa kanilang pamayanan. Madali naman ang buhay lalo na kung lubos ang kani lang taqwa, ang nararapat na takot, pagsunod at pagsamba kay Allah. Kasama sa kanilang natutunan ay ang pagbibigay ng regular na salapi sa mg a nanghihingi ng lagay. Para raw kay <i>bossing</i> at <i>utol </i> ang kanilang ibinibigay na ang kapalit ay proteksyon at impormasyon sa mga araw ng panghuhul i ng mga pulis at kinatawan ng pamahalaan. Mahirap daw magtampo si bossing, ang hepe, sapagkat mismong ito ang nagtatakda ng kung sino ang mauunang gulatin at h ulihin. Nakakatakot din magalit si utol, ang pulis na kapatid ng piskal ng Mayni la. Sila ang unang makakaalam 'di umano kung sakaling magsagawa ng <i>raid</i> ang kinauukulan at kung may dapat singilin at pag-initang tindahan. Ang hindi ma intindihan ni Kaleb ay kung bakit dapat itong gawin gayong nagbabayad naman sila ng renta sa puwesto at ng permiso sa barangay at munisipyo. Naisip niyang kompl ikado at napakaraming pangangailangan para sa ganitong kasimpleng pamumuhay. Nag tataka siya kung bakit ang mga pulis na halos araw-araw na dumadaan sa kanilang pwesto upang humingi ng pangmeryenda ang siya ring mga pulis na kadalasang nangh uhuli ng iba pang mga mangangalakal ng <i>dvd</i> at <i>cd</i> sa panahon ng <i> raid</i> Pero ito na ang sistemang kanilang dinatnan. Itinuturing na lamang nila ng mag-ina ang mga kaltas sa kanilang kita bilang <i>zakat</i>. Pikit-mata nilan g binabawasan ang kakaunting kita para lamang huwag ng magkaproblema sa mga taon g ito. Nais nilang makapamuhay ng matahimik. Pinlano pa nga nilang makaipon at m akadalaw man lamang sa Mecca kung papalarin para isagawa at tuparin ang <i>hajj< /i>. Umaasa silang makaluluwag din at pasasaan pa't makakaipon din ng sapat na s alapi para masakatuparan ang <i>hajj</i>. Gayunpaman, naging masaya at tahimik ang kanilang buhay hanggang sa salak ayin ng mga pulis at kinatawan ng pamahalaan ang mga tindahan. Isinagawa ang ope rasyon matapos makapananghalian. Nagpanakbuhan ang maraming naglalako ng pekeng <i>dvd</i> at <i>cd<i/>. Sadyang napakahirap para sa kanyang ina na sinupin ang mga paninda nang nag-iisa. Papalapit ng papalapit ang mga tauhan ng pamahalaan s a kanilang pwesto. Maitatarangka na ng kanyang ina ang tindahan nang mismong ang isang pulis ang humadlang dito. Nabalitaan niya ito sa kabilang kalye at humang os siyang pabalik ng kanilang tindahan. Naabutan pa niya ang pakikipagtalo at pa kikiusap ng kanyang ina sa pulis na hayaan na lamang silang magsara at umalis. S inubukan din ni Kaleb na suhulan na lamang ang pulis bagama't bagito ito at tila walang tinatanggap na paliwanag at pakiusap. Nag-iisa ang pulis at napalayo ito sa karamihan. Tila inosente ito sa kalakaran ng pagbibigay suhol at pakikisabwa t. Naggigilid na ang luha sa maa ng kanyang ina. Tuloy ito sa pagsamsam ng kanil ang mga paninda nang magdilim ang paningin ni Kaleb. Hinugot niya mula sa kanyan g likuran ang isang icepick at itinarak ito sa likuran ng pulis nang makailang u lit. Pumulandit ang dugo mula sa bagang nagsimulang bawian ng hangin. Bakas sa m ukha ng biktima ang kirot at ang paghagilap ng mga huling tibok ng kanyang puso at pintig ng kanyang pulso. Walang nagawa ang pulis kundi ang mapaluhod at tuluy ang bawian ng buhay habang nakalatag ang sari-saring pelikulang nasa <i>dvd</i> na isinasako nito. Nabasa ng dugo ang mga kopya ng pelikulang pinamuhunanan din dugo. Napatay niya ang isang pulis.

Title:Kwento (13) Naglubay siya bagamat nakaisip ng bagay na lalo pa niyang ikalalakas at ik ahihilahil ni Berting. Humihingal pang wangis ng kabayong naglakbay sa dulo't du lo ng mundo si Berting. May kakaibang mantsa ng ngiti si Laya. Nakapapanuyo ng l alamunan nang siya ay ilipad nito sa pinamatarik na bangin. Nakalulula at nakal iliyo. Batid niyang may nais si Laya. Ayaw niya sanang malaman. Ayaw niya sana ng malamang kailangan niyang paslangin ang nagbibigay sa kanya ng ikinabubuhay. Ayaw sana niyang unawain ang malinaw na utos ni Laya. Gusto sana niyang tanggi han ang dikta ni Laya. Ang diktang kitilin ng buhay ni Aling Amanda. PAKIRAMDA M NIYA'Y PUNIT NA ANG KANYANG PUSO, PATID NA ANG BAWAT UGAT AT KULTADO ANG UTAK. SAPAT ITO UPANG IWANAN SIYA NG SAMANTALA NI LAYA MATAPOS SIYANG SUMANG-AYON SA KAGUSTUHAN NITO. BUKAS ANG TABING NG KANYANG ULIRAT. Ilang oras na siyang nakahiga nang walang katinag-tinag. Dilat ang mata. Nakatuon ang tingin sa boteng gumulong mula sa pagkakahapon sa kanyang dib dib na ngayon ay kinakalinga na ng kanyang butuhang tagiliran. Naroon ito na til a may hinagpis sa nakasasawang paglutang-lutang sa tubig na nagpapaligo ng salit re rito. Humugot sa kanyang panagimpan ang utos ni Laya. Nanlamig ang kanyang katawan. Alas-otso na. Makulimlim ang kalawakan. Walang bakas ng anumang sina g ng araw ang bintanang kapis. Bumabakat sa garapong kanyang iniingatan ang muk ha ni Aling Amanda na tila pinaghuhulasan ng dugo. Halos bumaliktad ang kanyang sikmura sa pangitaing ito. Nanlalambot ang kanyang mga hita nang subukan niyan g ipiit na ang garapong kanyang kasi-kasiping. Tatayo na siya nang nalaman niya ng pagapang lang ang kaya niyang gawin. Marahil, labis ang mapagparusang panagi nip at utos ni Laya kung kayat hindi niya lubusang magamit ang katuturan ng kany ang kalamnan. Buong pilit niyang ikinubli ang garapon sa dingding at painut-ino t na iniusod ang tukador. Kung maiilado lang ang takbo ng oras ay gagawin na n iya matapos niyang itago ang garapon. Ayaw na niyang ipagpatuloy pa sana ang p agiging gising. May 'sang dipang takot at tore ng karuwagan ang kanyang kalooba n. Hindi niya maintindihan kung bakit kailangan niyang gawin ang utos ni Laya. Tila may kumunoy na lumalamon sa kanyang pang-unawa. Rumaragasa ang ulan. Ma yo na't dama ang kulimlim ng paligid sa patuloy na pasumpung-sumpong na pagbuhos ng ulan. May sigaw na ang bawat sulok ng huni ng kuliglig. Naroon na ang sara p ng paghimbing sa lamig ng gabing basa ang lansangang pinagpuputik ang aspalton g lunod. Maagang nagpapatay ng ilaw ang mga sambahayan. Malalim ang gabi, 'sin g lalim ng mga pangungusap na gumugupo sa budhi ni Berting. Babahiran na naman ni Berting ang kanyang kamay. Ihahalintulad niya sa basang lansangan, pula nga lamang ang bahid nito. Matalim nga ang kanyang mata subalit may lundo ang kanya ng dibdib. Sabay sa ingay ng kuliglig ang paghahasa niya ng patalim. Kumakayod sa maligasgas na bato, sapat upang tumistis ng may animnapu't limang taon nang balat na na ngayon ay kinukulubot. MAY KISLAP ANG PATALIM NA MAIHAHALINTULAD SA MATANG NAGNGANGALIT NI LAYA. NASA TALIM NA NG PATALIM ANG GALIT NI LAYA. ITO ANG POOT NI LAYA HABANG NAGTATANGKA SI BERTING NA ISAKATUPARAN ANG K ATUTURAN NG TANGAN-TANGAN NIYANG PATALIM. Patuloy ang bugso ng hanging hinilamu san ng tubig-ulan. Magkasalikop ang pilikmata ng matandang babaeng nakahimlay nang tahakin ni Berting ang silid nito. Pinapalis pa ng hangin ang pinilakang b uhok nito at pabiling-biling ang katawang may kurbang kaban ng bigas. MAHIRAP NANG SUWAYIN SI LAYA. MINSAN PANG NAWALA ANG KANYANG ANINO. YU MAYANIG ANG BAWAT PINTIG NG KANYANG KALAMNAN NA SIYANG PUMIPILIT SA KANYA PARA M ALIGO NG SARILING KATAS. Waglit sa kaalaman ng matandang babae ang pagsalakay n g halimaw ng mga halimaw. Wari'y nasa patibong ang kanyang dalawang paa, walang ligtas. Tumititig na si Berting sa matandang nagwawangis ng isang bangkay. Nag ing bantulot si Berting nang makita niya sa mukha ng matandang dalaga ang mukha ni Aurora. Bahagyang napinid ang diin ng kanyang pagkakahawak sa patalim. Nami mighati si Aurora. MALAKAS SI LAYA. Isang iglap at matang may talim ni Laya an

g tinititigan ni Berting. MALAKAS SI LAYA. Paulit-ulit niyang iniunday ang patalim sa katawan nito. Nagkabatis ng pulang likido ang higaan. Paulit-ulit itong umigkas gayun man nang buong lakas at diin. Lumamat sa kalawakan ang matalim na galit ng panahon. Naghuhumiyaw an g hangin at nagsesentimyento ang ulan. May aninong tumatakbo sa eskinitang niya yakap ng karimlan ng gabi. May matang nakasubaybay sa nagmamadali at basang kat awang nasisinagan ng mga malalabong ilaw na tinatabingan ng nagsanga-sangang sin epa at bubungang kalawangin. Napalugmok na lamang sa likuran ng pinto si Berting habang itinatakip an g magaspang niyang kamay sa kanyang mukha. Tila batang takot sa mapagparusang i na. Humihingal. Sumasamyo ng kulob na hangin. Tangan-tangan pa rin ang hugas n a ngayong patalim. Suot pa rin ang basang tisert na minantsahan ng nagmamakaawa ng dugo. Tumayo siya't hinubdan ang sarili. Itinabi ang patalim na rekuwerdo ng kanyang pagkakasala. Tinungo ang lababong pinaglulumutan upang padampian ng da lisay na tubig ang kanyang mukha't bisig. Handa na siya sa muling pakikipagkita niya kay Laya. Alas siete ng umaga. Nang mga panahong iyon ng tag-ulan, lagi nang huli ang araw sa kanyang pagsikat. Mapag-anyaya sa pamamaluktot sa ilalim ng mapagkal ingang kumot. Bagamat ganoon ang panahon, hindi nakaligtas sa init ng pagkakatig atig ang mga namamahay sa paligid nang malaman nilang patay na si Aling Amanda. Pinatay si Aling Amanda. Pinagtakahan ng ilan ang tanghali nang pagbubukas ng tindahan nito. Kahit pa katukin nang katukin kung kaya't isa sa kanila ang nan gahas na pasukin na ang looban ng pamamahay ni Aling Amanda. Buo ang loob niyan g siniyasat ang niretasong katawan ng matandang dalaga. Si Caloy, sa kanyang mat ang may kahulugan. "Sino ang nakakita?" "Kilala n'yo ba siya?" "May nakagalit ba?" "May pa milya pa ba 'to?" "Wala ba kayong narinig noong nakaraang gabi?" "Kailan n'yo na lamang patay na ang biktima?" "E, ikaw?" "Sino ang huling nakita niyong kasama n iya?" "Bakit wala ang patalim?" "Ikaw?" Nag-uumapaw na tanungan ng mga pulis hab ang inilalabas ang bangkay ni Aling Amanda. Nasa isang tabi lang si Berting nak ahalukipkip at pinanginginig ng lamig o takot. Tahimik na minamasdan ni Caloy a ng kanyang lantang kabuuan. May ga-usbong na ngiti si Caloy sa kanyang mga mata . Lingid ito kay Berting. Batid lang niyang wala na ang matandang dalaga at lum uluha nang muli ang kalawakan. 'Yun lang. Pumanaw ang maghapon. Nabuhay ang koro ng mga palaka. Kay Berting, par ang mga tinig ito na umuusig. Sa halip na sa papag ay sa sahig siya't nakikipagt ipon sa alpombrang alikabok. Hindi nasunod ang kanyang hinihiling na huwag nang mabahiran muli ng dugo ang kanyang kamay. Nakapapanakal ang silid lalo't kung na kaaldaba ang lahat ng mapapasukan ng hangin. Nakapagtataka't 'di siya dinalaw n i Laya noong nakaraang gabi. Wala siyang makitang dahilan kung bakit dapat siya ng pagtaguan o iwan ni Laya. Ginawa niya ang nais nito. Alam niyang kailangan niya ngayon ang mas higit na pagkalinga ni Laya. Umaasa siyang makatatagpo niya ito sa kanyang paghimbing. Humihimbing sa pagtatakip ng dilim ng paligid at d ilim ng nakatikom na mga mata. Mahimbing. May sumusulak na bilugan at matamlay na dagitab sa kalawakan. Pinagbubu klod ang liwanag at dilim ng umaga. May iilang nagpapalabuy-laboy na ulap sapat upang pasaglit na pagdilimin ang kalawakan. Nagbangon si Berting nang bigo sa kanyang inaasahan. Wala ang babaeng may pakpak ng lawin at buhok na abot hangga ng lupa. Walang nagawa ang lakas ng pagtawag ng kanyang isip. Kahit ito pa ang lumikha kay Laya. Iniwan ni Berting ang kanyang silid at tinungo ang bahay ni Aling Amanda . Parang walang nangyari, parang wala siyang muwang na tupa. Alam niyang 'di n ararapat ang kanyang agad na pagtakas. Mas malalagay siya sa peligro, marami roo

n ang nakakikilala sa kanya. Ang mga kapitbahay, ang mga kasamang drayber ng tr aysikel, at si Caloy. Kilalang-kilala siya ni Caloy. Napakaraming tao sa burol ni Aling Amanda. Pinuspos ng mga nagagayakan ng pangluksa ang paligid ng ataul . Sila ang malalayong kamag-anak ng matanda. Nilulukob ng pagtataka. Tulad ng mala-uling na pananamit ng mga nagluluksa, puro kadiliman. Tinungo ni Berting a t sinilayan niya ang babaeng nahihimlay sa bintana ng ginintuang kahon. Naririn ggan niya ang kanyang sariling tinig, 'Ilang araw kong pinag-isipan ito. Hindi ko alam kung dapat pang sumapit ang pagpanaw mo sa aking kamay. Napakadaling g awin ng lahat matapos kong itarak ang patalim sa iyong dibdib. Napakahirap ang p ag-iwas sa pagsisisi. Ginawa ko ito dahil hindi sa aking kagustuhan, ngayon wal a na ang nag-utos. Huwag mong itanong kung sino. Pagtatawanan mo lang ako. Wal a na siya at ikalawa ka na.' May pagtatagpian ng tingin ang nangyayari. Si Berting sa patay, kay Berti ng isang buhay. Si Caloy. Nakatitig habang sinasalat ang tasa ng kapeng pinal alamig. Nakapapaltos ang titig ni Caloy. Dinadalaw ni Berting ang burol, dinad alaw ng pagsusuri ni Caloy si Berting. Lalabas na siya nang kanyang mahagip ng tingin si Caloy. May kumurot sa kanyang takot, hindi niya maipaliwanag. Nagsim ulang magkulay kape ang langit. Isang ngiti lang ang iginanti ni Caloy. Hindi na siya ang dating tila ulupong kung hinahagupit ng siit sa tuwing makikita niya si Berting. Pakiwari'y hindi na tumatalab ang kamandag ng nakaraan. Wala nan g bisa ang kasalanang kanyang palaging ipinang-uusig sa naging kalaguyo ng kanya ng asawa. May katatagan na si Caloy. Nakapagtataka. Ikatlong araw ng burol. Ikatlong araw na ring binabagabag si Berting ng kanyang mga nilapanging pagtataka. Una, nasaan na ang babaeng may pakpak ng la win at buhok na 'sing haba ng kanyang tangkad. Pangalawa, bakit may kakaibang h anging balagiit ang wangis ni Caloy. At ikatlo, tama ba ang madaliang pagpuga at saan naman siya patutungo? Walang kurap ang kanyang mata habang patuloy sa p agkikipagtalik ang kanyang nilusak na utak sa pinalabnaw na dugo na dumadaloy sa kanyang matamlay na puso. Tila batang iniwan ng ina na titiisin ang bawat lata y sa kanyang balat kahit pa mamalo. Walang imik. Pagpintig lamang ng ugat sa k anyang noo ang bumabakat na naghuhumiyaw. Pinilit din niyang humulma sa kanyang panagimpan ng bagong makakasama, nanatili siyang bigo. Umiwas siyang dumalo sa lamay ni Aling Amanda bagamat ganoon din at nanatili siyang gising buong magdam ag. Dumilat nang muli ang umaga. Basa pa ang mga senepa at alulod ng mga bahay -bahay dahil sa paghagulgol ng alapaap. Sinikap niyang bumangon upang kunin ang kanyang iniingatang garapon. Naroon pa rin at mukhang nakatitig sa kanya ito h abang nagpapalutang-lutang sa mamula-mulang tubig. Sadyang 'di niya makuhang ha wakan ito. Parang may halakhak ang tumatabike sa kanya at sa garapon. Nanunumb at na ngayon ang dating tahimik na mga gagambang nakikitira sa dilim ng guwang. Nakikisama na paninisi. Dama pa niya ang lamig ng umaga, ngunit basa na ang kan yang katawan ng sariling katas. Minarapat na lamang niyang ikubli muli ito. N gayon niya mas higit na nararamdaman at nauunawaan ang kanyang pagkakamali. Nap asandal na lamang siya sa tukador. Sumilip nga ang mala-kahel na araw subalit n ilisan din nito ang kalawakan. Pumalit ang nabubulabog na kalautan ng abuhing ul ap. Tag-ulan na nga. Iilan na lamang ang nasa burol nang kanyang dalawin ito. Kakaunti nga s ubalit naroroon pa rin ang matang mapanuri ni Caloy. Doon niya inisip ang nahih inog nang paghihinala ni Caloy sa kanya. Ni hindi na niya nakuhang humigop man lamang ng libreng kape at ni hindi na niya nakuha pang bumati sa mga nagluluksa. Nilisan niya ang burol. Noong una, binalak niyang umalis upang makaiwas at na ng makalabas na siya, alam niyang kailangan nang makahanap ng bagong matutul uyan. Nararapat na ang paglayo. Pero hindi siya makalalayo dahil hindi pa man siya nakalalayo ay nasa likuran na niya ang yabag ni Caloy. Malayong makalayo p a siya. "Berting<pd>...</pd>" sabay dapo ng maligamgam na kamay sa kanyang bali kat. At sinuklian naman niya ng paglingon.

"Nagmamadali ka. Saan ba lakad?," may talim ang kanyang mga mata. Nak atataranta ang ganoong pagkakataon kay Berting. "Huwag mo 'kong pakialaman. Intindihin mo ang buhay mo," nag-init ang p uno ng kanyang tainga bagamat umikot ang kanyang paningin. "Minsan kailangan mong maging mapagmagandang-loob sa mga taong iyong kin asusuklaman. Mahirap ang may kagalit," may tonong nakapanunuya. At wala nang i nusal si Berting kundi ang pagsasalit-salit na hakbang papalayo kay Caloy ang ka nyang ginawa. Para siyang turompong kangkarot na walang patutunguhan. Hindi ni ya iniintindi ang sala-salabat na takbo ng mga sasakyang muntik-muntikan nang sa giran ang kanyang paglalakad. Lakad-lakad-lakad-parang walang katapusang paglak ad. Paikut-ikot, paikut-ikot, paikut-ikot, hanggang sa 'di na niya malaman kung saan paroroon.

Title:Sanaysay (33) Text 109 - Essay Word Count: 2023 <b>Ayoko!!!</b> Ito ang kauna-unahang salitang itinuro ko sa aking kaisaisang anak na babae. Hindi ang salitang "nanay" kasi hindi naman ako ang magigi ng sentro ng buhay niya kahit na gustuhin ko pa. Baka nga maging magkaaway pa ka mi paglaki niya gaya ng relasyon ko sa nanay ko ngayon. Hindi rin "tatay" kasi bakit? Importante ba iyon? Ito kasi ang salitang sa mahigit tatlumpung taon kong pagpapakatao ay nap agtanto kong isa sa pinakaimportanteng salitang dapat matutunan ng kababaihan. Ito rin ang salitang nagtulak sa akin na gawin ang <i>research</i> at ang papel na ito dahil ayoko ang imahen at impormasyon na tungkol at ukol sa kababa ihang Pilipino sa <i>cyberspace</i>. Ano nga ba ang <i>cyberspace</i>? Bakit ayoko ang imahen at impormasyon na tungkol at ukol sa kababaihang Pilipino rito? At bakit ko kinokontra ito? Ang terminong <i>cyberspace</i> ay unang ginamit ni William Gibson, isan g <i>science fiction writer</i> sa libro niyang <i>Neuromancer</i> (1984). Su bali't simula noon ay nag-evolve na ang definisyon nito. Kung tutuusin, batay sa deskripsyong ito ni Benedikt, masasabing hindi na g-eeksist ang <i>cyberspace</i>. Subalit dahil madalas natin pinag-uusapan ang makababalaghang "<i>ethereal</i>" na lugar na ito at madalas natin sinasabi na s a lugar na ito natin nagagawang makipagkomyunikeyt sa ating mga kamag-anak at ka bigan kaya't ginagamit natin ang terminong ito na tila totoo itong nandiyan lang .

Ginagamit at nagugustuhan na nating gamitin ang terminong <i>cyberspace</ i> dahil na rin sa kawalan ng terminong magamit sa paglalarawan sa teknolohiya n g internet. Ang terminong <i>cyberspace</i> ay tulad din ng ibang <i>neologisms </i> na nakapaglalarawan ng mga hindi pamilyar na teknolohiya sa mga pamilyar na termino. Kailangan ng <i>neologism</i> sa terminong <i>cyberspace</i> upang mag ing pamilyar ang tao sa teknolohiyang ito na punong-puno ng kababalaghan at kapa ngyarihan. Ang <i>cyberspace</i> ay isang teknolohiya na kinikilalang totoo subali t wala dingding, walang humahadlang sa kakayahan nitong makapaglakbay at makapag hatid ng mensahe. At dahil sa kapangyarihan na ito ng <i>cyberspace</i> kaya't ginagamit ito ng mga may kapangyarihan, ng <i>hegemony</i>, ng gahum upang mapa natili nila ang kasalukuyang istatus na sila ang naghahari. Ayon sa isang Italyanong Marxista na si Antonio Gramsci, ang <i>hegemony </i> ay isang uri ng dominasyon na ang paghaharing intelektwal at moral ay may k onsent o pagpayag ng kanilang pinaghaharian. Madalas ginagawang halimbawa sa puntong ito ang midya na nakapaghahari at nakakaimpluwensiya ng odyens dahil na rin sa may konsent o pagpayag ito ng odyens. Gahum naman ang tawag ng kritikong si Isagani Cruz sa terminong <i>hegem ony</i> ng Ingles dahil ayon sa interbyu ko sa kanya, tumutukoy din sa kapangyar ihan ang salitang ito na galing sa wika ng mga Sebwano. Idinagdag pa niya na ma y mga letrang G at H ang gahum na kapag binaliktad ay mapapansing nasa salitang <i>hegemony</i> din. Ipinalaganap ni Cruz ang terminong gahum bilang katapat ng <i>hegemony</i> at ginamit naman ito ng iba't ibang kritiko kaya't nasa diksyun aryo na rin ito na ginawa ng Unibersidad ng Pilipinas. Ginagamit ng may kapangyarihan o <i>hegemony</i> ang <i>cyberspace</i>. Isa itong midyum na maaaring maghari na may konsent ang odyens nito gaya ng te lebisyon at iba pang uri ng pangmadlang midya. Kaya pinipilit ng naghaharing uri , ng <i>hegemony</i>, ng gahum na kontrolin ang makapangyarihang <i>cyberspace< /i> gaya ng nagagawa nila sa telebisyon, radio, at iba pang madlang midya. Nais ng gahum na magkaroon ng iisang linya lamang sa <i>cyberspace</i>, <i>hegemonic linearity</i>. Ang iisang linyang tinutukoy ay iisang linya ng pro duksyon, wika, kontent at distribusyon ng texto sa <i>cyberspace</i> na sila, a ng gahum, ang may kontrol. Karamihan sa may kompyuter at nagpoprodyus ng texto sa <i>cyberspace</i> ay iyong naghaharing uri, ang gahum, ang mga tao at bansang mayayaman. Sila ang may pinakamaraming website na napoprodyus - ang wikang Ingles - ang wikang na uunawaan nila ang madalas na ginagamit dito, ang mensahe na gusto o pabor sa kan ila ang kadalasang nakasaad dito, at ang distribusyon ng texto bagama't hindi ni la kontrolado ay sa gahum pa rin. Kaya <i>linearity</i> dahil iisang uri lamang ang pilit na kumukontrol sa produksyon at iisang pag-iisip, mukha, boses, at li nya lamang ang kanilang pinopromowt sa napakalawak na mundo ng <i>cyberspace</i> . Ang linyang patriyarkal ang nagsisilbi sa interes ng kakaunting mayayaman. Ito ang linyang nagpapanatili ng status quo nila bilang naghaharing uri sa labas at loob ng mundo ng <i>cyberspace</i>. Kinokontra ko ang hegemonic linearity na it o. Ito ang inaayawan ko dahil makapangyarihan ang internet bilang midyum. Malawa k ang espasyo sa <i>cyberspace</i> at dapat na magamit ito sa pagbubuo ng imahen at impormasyong tungkol at ukol sa kababaihang Pilipino. Subalit sino nga ba an g kababaihang Pilipinong tinutukoy ko rito? Batay sa report ng <i>Center for Women's Resources</i> na lumabas sa <i >Usaping Lila 2004 Factsheet</i> noong nakarang taon, umabot na sa 11.9 milyong babae ang manggagawa samantalang ang mga lalaking manggagawa naman ay umaabot sa 19<pd>.</pd>6 milyon. Karamihan ng kababaihang ito ay nagtatrabaho sa <i>serv ice sector</i> (48<pd>.</pd>6%). Bumaba naman ng 76,000 (37<pd>.</pd>1 %) ang na gtatrabaho sa agrikultural na sektor. Samantala, sa 241,511 na nangibang bansan

g manggagawa noong 2003, 166,325 sa mga ito ay mga babae at 40 % sa mga ito ay p inagtrabaho sa <i>service sector</i>. Malaki ang epekto sa kababaihan ng krisis pang-ekonomiya ng bansa na lalo ng lumalala dahil sa ilang lider ng gobyerno na walang ginawa kundi ang mangikil , magnakaw, mangutang, at ilaan ang 77% ng national budget sa pambayad ng utang at tipirin ang natitirang 23% ng budget sa edukasyon, pabahay, kalusugan, at por k barrel. Batay pa rin sa nasabing report, nanatiling pang-aabusong sekswal ang isa sa pinakamatinding problema ng kababaihang Pilipino. Sinasabing isang babae ang nagagahasa sa bawat isang oras kada 42 minuto. Samantala, walang nairereport na lalaking napuputulan ng ari kada isa o kahit dalawang oras. Ito ang imahen at impormasyon tungkol at ukol sa kababaihang Pilipinong n a dapat ay mabigyan ng espasyo sa kalawakan ng <i>cyberspace</i>. Makapangyarihan ang internet bilang midyum at malawak ang espasyo sa <i> cyberspace</i> kaya't ayokong isipin na walang mahalagang papel tayong mga babae sa pagbubuo ng imahen at impormasyon na tungkol at ukol sa babae. Dahil ayoko, sa papel kong ito ay gagamitin ko ang <i>oppositional readi ng</i> ng kilalang British sociologist na si Stuart Hall (1980. 136-138) Ayon ka y Hall may tatlong uri ng pagbasa ng odyens bilang tagatanggap ng mensahe - ng texto. Ang una ay tinatawag niyang <i>dominant hegemonic reading</i> na kung sa an ang odyens ay tinatanggap ang mensahe nang buong-buo at ng walang kwestyon. I to ang uri ng pagbasa na ang odyens ay pasibo. Ayon kay Hall, kakaunti lamang an g mga ganitong uri ng odyens dahil iba-iba ang kultura, karanasan, at kaalaman n g bawat odyens kaya't mahirap na matanggap nila ang mensahe ng buong-buo. Ang pangalawang uri ng pagbasa ayon kay Hall ay tinatawag niyang <i>nego tiated reading</i> saan ang odyens ay may kakayahang makipag-negotiate sa interp retasyon ng imahen at impormasyon ng textong kanyang tinatanggap. Sa ganitong ur i ng pagbasa sinasabing tinatanggap ng odyens ang ilang mensahe samantalang nire -reject niya ang ilan. Mas nakakaraming odyens ang gumagamit ng ganitong uri ng pagbasa. At ang <i>oppositional reading</i> na siya ko namang gagamitin ay tumutu koy sa odyens na ayaw tanggapin ang mensahe, na kinikwestyon ang imahen at impor masyon ng mensahe. <i>Oppositional reading</i> ang aking nais gamiting pagbasa k aya't maglilitanya ako ng tatlong ayoko sa imahen at impormasyon na tungkol at u kol sa kababaihang Pilipino sa <i>cyberspace</i> dahil ang internet bilang makap angyarihang midyum ay usapin ng kapangyarihan Unang ayoko. Ayoko ang imahen at impormasyon na tungkol at ukol sa kababa ihang Pilipino sa <i>cyberspace</i> dahil gaya ng nasabi ko na, ang internet bi lang makapangyarihang midyum ay usapin ng kapangyarihan. Kapangyarihan na untiunting lumalawak at lumalalim. Lumalawak dahil dumadami na ang gumagamit ng inte rnet at lumalalim dahil sa mas makabuluhang bagay na ito ginagamit. Si Janette Toral, <i>site owner</i> ng <i>DigitalFilipino<pd>.</pd>com</ i> na nakapagpablish na rin ng mga papel tungkol sa kahalagahan ng teknolohiya s a mga Pilipino ay naglathala ng kauna-unahang <i>IT-focused statistics publicat ion Digital Filipino Stats Report</i> noong 2002 na nagsasabing: Ipinahayag ni Toral, na siya ring <i>founder</i> at dating pangulo ng < i>Philippine Internet Commerce Society</i>, na inaasahan nila na madadagdagan ng isang milyon ang gumagamit ng internet kada taon. Dumadami na nga ang gumagami t ng internet, kaya naman kahit sa iskwater at mga sinasabing mahihirap na lugar sa Pilipinas gaya ng Bicol ay marami na ring mga <i>internet cafes</i>. Makaka pasok tayong lahat sa kalawakan ng mundo ng cyberspace sa halagang 15-20 pesos l amang kada oras. Samantalang mahalagang malaman din ang nakasaad sa ikalawang report noong 2003 n

a nagsasabing mas marami ang mga babaeng gumagamit ng internet kaysa mga lalake. At ang isa pang dapat tutukan sa dalawang report ng <i>DigitalFilipino< pd>.</pd>com</i> ay ang resultang nagsasaad na nanatiling riserts pa rin ang pan gunahing dahilan kung bakit nag-iinternet ang mga Pilipino. Ibig sabihin nito, ang internet ay makapangyarihang midyum na ginagamit upang ma-<i>empower</i>, ma gkaroon ng kaalaman ang gumagamit nito. Ibig sabihin, hindi lamang dapat nakikit a at ginagamit ang internet sa paglalaro ng <i>Ragranok</i>, sa pakikipag- <i>c hat</i>, <i>cybersex</i> o sa paghahanap ng <i>boyfriend</i> at <i>girlfriend< /i> kundi upang makakuha ng bagong kaalaman. Dumadami na nga ang kababaihang gumagamit ng internet at sa mas makabuluh ang bagay na ito ginagamit, subalit ano naman ang mga impormasyong makukuha ng m ga Pilipina sa internet? Makakatulong ba ang mga impormasyon sa mga <i>website </i> na tungkol at ukol sa kababaihang Pilipino sa internet upang ma- <i>empower ang mga kababaihan? Nang subukan kong itayp ang salitang <i>Filipina sa Google search engin e</i>, may lumabas na 690,000 bilang ng <i>websites na noong Disyembre 2004 ay umabot na sa isang milyon. Subalit kapansin-pansin na sa unang pahina pa la mang ay marami na ang tungkol sa <i>Filipina mail-order-brides</i>, <i>penpal</ i> at <i>nude pictures</i> - mga website na hindi makakatulong sa mga Pilipina na ma-empower. Tanging ang <i>bagongpinay<pd>.</pd>com</i> lamang ang nagpupumilit magp akita ng positibong impormasyon tungkol at ukol sa kababaihang Pilipino subalit nakasulat naman ito sa wikang Ingles. Gaya rin ng <i>website ng National Commi ssion on the Role of Filipino Women</i>, isang ahensiya ng gobyerno na nasa wika ng Ingles at nangangalaga sa mga Pilipina . Subalit ang pinili kong bisitahin at tutukan ay ang <i>website</i> ng Ga briela dahil isa sila sa kinikilalang progresibo at malawak na organisasyon ng kababaihan sa Pilipinas. Sa nasabing website, inilarawan ng Gabriela ang katangi an ng kanilang organisasyon na nagsisilbi sa interes ng kababaihan at bata at an g kanilang mga posisyon tungkol sa iba't ibang isyung panlipunan. Maraming mahalagang impormasyon sa nasabing <i>website</i> na tumatalaka y ng kanilang posisyon sa iba't ibang isyung panlipunan gaya ng globalisasyon, s a <i>Visiting Forces Agreement, <i>mail-order brides</i>, <i>APEC</i>, <i>sex t rade</i>, at kahirapan. Mahalagang malaman ng kababaihang Pilipino sa iba't ibang parte ng Pilipinas at ng mundo ang mga isyung ito na makakatulong sa pagkaroon ng kaalaman sa ikauunla d ng sarili at bansa. Subalit sa pagpapaliwanag ng <i>website</i> ng Gabriela sa kanilang posi syon laban sa presensiya ng mga Amerikanong sundalo sa Pilipinas ay gumamit sila ng wikang Ingles at mga <i>feminist jargon</i> na sa ganang akin ay hindi nauu nawaan ng nakakaraming kababaihang Pilipino. Dapat malaman ng kababaihang Pilipi no ang mga nasabing impormasyon at opinyon tungkol sa VFA, subalit mahirap mangy ari ito kung nakasulat sa banyagang wika. Kung layunin ng Gabriela sa paggamit ng wikang Ingles ay upang makakuha ng suporta sa mga grupong internasyunal ay ma aari naman nilang gawin ito sa <i>gabnet<pd>.</pd>com</i>, ang kanilang website na pang-internasyunal. Dagdag pa rito, sa pamamagitan ng paggamit ng banyagang wika sa internet ay pinapanatili ang pagbabalewala sa mga nakakaraming Pilipinong mas nakakaunawa at nakadarama ng mensahe sa wikang Filipino. Binabalewala ang karapatan ng nakakarami na magkaroon ng kaalaman. Kailan

gang makilala ang karapatan ng bawat isa sa impormasyon. Sinusuportahan ng maram ing lokal at internasyunal na batas ang karapatang ito. Mahalagang maigiit ang p aggamit ng wikang Filipino sa internet dahil wika nga ni Lumbera: Ang usapin ng wikang pambansa ay usaping kinasasangkutan ng buhay ng milyon-mily ong Pilipino na hindi nakapagsasatinig ng kanilang mga adhikain at pananaw sa ka dahilanang ang nasa pamahalaan, paaralan at iba-ibang institusyong panlipunan ay sa Ingles nagpapanukala at nagpapaliwanag. Ang milyon-milyong mamamayang iyan a ng hindi nakapagrireklamo kapag sila'y pinagsasamantalahan, hindi nakapaghahain ng kanilang mga katwiran kapag sila'y niyuyurakan at hindi nakapaggigiit ng kani lang karapatan kahit na sila ang nasa tama. (2000: p<pd>.</pd>130) Kung ginagamit ng kababaihang Pilipino ang internet dahil sa impormasyon o dahil sa riserts gaya ng nakasaad sa survey ng <i>DigitalFilipino.com</i>, ma s kailangan lalo na gamitin ang wikang nauunawaan ng nakakaraming Pilipino. Sa p amamagitan ng wikang nauunawaan at nararamdaman ay mas mapapalalim ang kaalaman ng kababaihang Pilipino para makipagkompetensya sa buong mundo.

Title:Kwento (22) Natatanaw ko na ang mga bahay. Lahat halos ay yari sa putik at pinatuyong dahon ng mga higanteng palmera. Makikituloy ako sa isa sa mga bahay na ito. Mar arating ko na ito nang muling tumahip ang lupa. Narinig kong muli ang hiyaw ng l alaki at ang huni ng kanyang kabayo. Walang lingon akong tumakbo nang buong bili s. Papalapit nang papalapit ang tunog. Sadyang pagod na ang aking kalamnan kung kaya't inabutan ako nito. Nagdilim ang aking paligid nang malaman kong kinulubun gan ako ng isang sako at sapilitang kinargang pasakay sa kanyang kabayo."Huwag k ang matakot. Ako si Duerme, ang bantay ng Dagat ng Pait. Wala akong gagawin sa ' yong laban sa iyo at aking budhi. Hindi ka makalilimot. Hindi mo makikita ang ta tlong makulay na buwang naglalaro sa kalawakan ng mga batong nakapilang pabilog. Dadalhin kita sa aking tore." Mula sa lupa'y nadama ko ang unti-unting pag-angat namin patungo sa kalaw akan. Hindi na sumasayad pa ang mga paa ng kabayo sa lupa at lumalakas pa ang ih ip ng hangin. "Ako lang ang 'di tinatablan ng kapangyarihan ng tatlong naghahabulang bu wan sa loob ng mga tipak ng batong nakahanay nang pabilog sa kalawakan." At sabay nito ang paglapag ng kabayo sa isang patag na lugar. Doon din ni ya tinanggal ang nakasuklob sa aking sako. Napakataas nitong aming kinalalagyan. Nakakalula. Kita mo na halos ang kalawakan ng dagat.

"At hanggang mayroong liwanag na tumatama sa tubig ng Dagat ng Pait, wala ng epekto ang naghahabulang mga buwan sa kalawakan at <pd>...</pd>," "Ako si Dulce. Bakit mo ako dinala rito?" "Iniligtas kita kanina. Di ka aabot sa bayan. Kung dangan ba nama'y bakit ka nagtagal sa pagtatago sa magkayakap na bato. Wala naman akong ibang pakay ku ndi ang malaman ang kinaroroonan ng Gubat ng Tamis." "Alam mong nagtatago ako? Hindi ako maaaring magtagal. Ibalik mo ako." "Mapanganib ang gabi. May dapat ka bang balikan? May maghahanap ba sa 'yo ?" "Wala." "Dumito ka na." At napahikbi na lamang ako. Wala akong magawa. Alam kong hindi niya pahih intulutan sa puntong iyon ang kagustuhan ko. Wala akong laban. At mula sa aking mga mata'y umagos ang luha. "Ano'ng ginagawa mo?" ang tanong ni Duerme. "Umiiyak," maikling sagot ko. "Ano 'yon?" "Kapag malungkot ka, umiiyak. Kapag mayroong labag sa iyong kalooban, umi iyak. Kapag nasasaktan ka, umiiyak," paliwanag ko habang patuloy ang paghabol sa hininga at pagtulo ng luha. "Ano 'yang tubig na nanggagaling sa 'yong mata? May sakit ka ba?" "Wala akong sakit. Kasama ito sa pagpapahayag ng sakit ng kalooban at maa aring magpalinaw ng paningin para maintindihan ang isang bagay o suliranin. Luha ang tawag dito. Bakit wala ka ba nito?" ganting tanong ko. "Wala. Ngayon ko lamang nakita 'yan." "E, 'di hindi ka rin marunong umiyak?" "Hindi ko pa nararanasan. Kung gayon, may dinaramdam ka. Huwag. Lalo mo l amang pinabibigat ang aking suliranin. Isipin mo na lamang na naririto ka para s amahan ako sa aking pag-iisa." "Nag-iisa ka rin?" tanong bunga ng pagtataka ko. "Oo." Doon ko nalamang buong buhay niya'y nag-iisa na siyang tulad ko. Doon niy a kinagisnan ang pamumuhay sa tore. Siya si Duerme. Ang lalaking mayroong katawa ng halos katumbas ng kisig ng dalawang lalaking pinagsanib ang katawan at singta ngkad ng pitong-taong mulawin. Ang balat niya'y pinapula ng hangin ng Dagat ng P ait at itim na bahagyang kulot ang kanyang buhok. Sa kanyang kakisigan, mapupuna ang malamyos niyang pagkilos at ang lambing sa kanyang mukha. "Maaari mo ba akong samahan?" ang tanong niya na isang alok sa akin. Hind i ko maintindihan subalit mahirap para tanggihan ko pa ito.

Tulad ko na namamalagi sa Gubat ng Tamis, ilang taon na siyang namamalagi sa toreng ito. Dito na niya inabutan ang pagtaas ng tubig ng dagat. Hanggang tu hod lamang ng matandang lalaking umampon sa kanya ang tubig ng dagat. Ito si Mat andang Brino na asawa ni Matandang Saline. Ang kuwento sa kanya ni Matandang Sal ine ukol sa dahilan ng pag-angat ng tubig ay dahil sa pakikiapid ni Matandang Br ino sa mga Sirenang may pakpak na kristal. Hindi ko maintindihan noong una. Hind i pa ako nakakakita ng Sirenang may pakpak na kristal pero luminaw rin nang ipal iwanag niya sa akin na iniwan sila ni Matandang Brino at sumama na sa mga Sirena ng may pakpak na kristal. Mapanukso ang mga Sirenang may pakpak na kristal. Hind i na nagpakita pa mula noon si Matandang Brino at ang mga Sirenang may pakpak na kristal. Namighati nang taos si Matandang Saline. Naghintay siya nang kung ilan g araw sa dalampasigan. Sumikat na ang dalawang araw at tatlong buwang may iba't ibang kulay, pero walang nagbabalik na Matandang Brino. Nanatili si Matandang S aline nang kung ilang araw at tuluy-tuloy rin ang kanyang pagluhang tila agos ng rumaragasang talon at ilog. Pinuno niya ang dagat hanggang sa lumalim ang tubig -alat nito dahil sa kanyang luha. Hindi maintindihan ni Duerme ang pagluha ni Ma tandang Saline sapagkat hindi niya kayang umiyak o talagang wala siyang kakayaha ng lumuha. Isang gabi, nakita na lamang ni Duerme ang kanyang Matandang Saline n a dahan-dahang lumalakad patungo sa laot. Umakyat ang tubig hanggang baywang, tu maas pa ito hanggang dibdib at inabot ang kanyang leeg hanggang sa lumubog ang k anyang sarili. Ipinakain niya sa lalim ng dagat ang kanyang sarili. Hindi na rin nakita si Matandang Saline. Marahil ay hinahanap niya sa ilalim ng dagat ang ka nyang nawawalang asawa. Naiwan nang mag-isa si Duerme sa tore na dating parola n g mag-asawang umampon sa kanya. Mula noon, mag-isa siyang namuhay at namalagi sa tore. Binabantayan niya ang karagatan pati na ang maaaring pagbabalik nina Mata ndang Brino at Saline. Hindi ako mapalagay. Sasapit na ang umaga. Nagliliwanag na ang ka langitan. May bahid ng mapusyaw na asul ang langit. Kailangan kong makabalik. Wa lang aani sa Gubat ng Tamis. At hahanapin ako ng mga diyos, engkantada, paruparo , at mga kaluluwa. Aapaw ang mga krema, arnibal at tsokolate, tinapay, katas ng prutas, at pukyutan. Mababalot ng tamis ang paligid hanggang sa hindi na ito maa aring pamalagian pa ng mga diyos, engkantada, paruparo, at mga kaluluwa. Kailang an kong kausapin si Duerme. Kailangan kong mapaniwala si Duerme. Alam kong ikasi siphayo niya ito. Ngayon lang siya nagkaroon ng makakasamang tulad ko na sabik d in sa isang tulad niya. Isa siyang estranghero. Isa siyang lalaki na ngayon ko l amang nakilala. Pero alam ko na ang nakaraan niya at kilala ko na siya. Madali p ara sa tulad kong 'di pa nakararanas ng kasinungalingan o panlilinlang ang magti wala sa gaya niya. Wala akong dahilan para maging mailap sa kanya. <i>Hindi siya ang lalaking iiyak para may patunayan, ang lalaking magpapaiyak para malaman an g taas at galing niya sa isa pang nilalang <i>. Matututunan pa lamang niya ang p ag-iyak Naroroon pa kami. Nakatitig siya sa kalawakan ng Dagat ng Pait. Humuhugot papaitaas ang liwanag. Nakatingin ako sa kanyang pananahimik. May iniisip siya. Aawatin at pagpapahingahin ko ang isip niya. Papakiusapan ko siya. "Mag-uumaga na, kailangan ko nang bumalik." "Mag-uumaga na, dumito ka na at samahan ako." Sabay kaming nakapagsalita. Hindi ko alam kung bakit kailangang magsabay ang aming bibig. At sa pagsasabay na ito ay mayroong magkaibang panukala. Luming on siya sa akin kasabay ang pagtusok ng sinag sa kalawakan. Nakasisilaw ito. Hin di ko na halos makita pa ang kanyang mukha. "Ano pang sadya mo roon? Dumito ka na at samahan ako. May babalikan ka?" "Kailangan kong bumalik sa Gubat ng Tamis at umani bago mapuno at mapilit ang lumayas ang mga naninirahan doon."

"Hindi ka na babalik. Iiwanan mo ako." Bakit ba napakahirap niyang tanggihan? Aaminin kong may panghihinayang ak o kung mawawala rin siya sa akin. "Muli akong maghihintay sa 'yo. Magkikita tayo. Babalik ako. Araw-araw." "Susunduin ka ni Milan sa magkayakap na bato at ililipad ka niya rito. Di to ka na titigil." Hindi pa ako nakasasagot ay hawak na ng kanyang kamay ang aking baywang. Kakaiba ang init nito. Umaakyat, sumasanib, iginagapos ang kalamnan ko. Inihagod pa niya ang kanyang kamay sa aking dibdib. Nais nang sumabog ng aking mga ugat. Dahan-dahan niyang pinisil ang aking susong pinapipintog ng labingwalong taong pag-iisa. Nais ko siyang biyayaan ng aking sariling gatas na bahagi ng aking sar ili, na aking iniingatan, na aking itinatago. Naririto rin ang kadalisayan ng ak ing pagkatao. At aking inialay sa pagtatagpo ng kanyang labi at aking dibdib ang lahat nang ito. Pinatid ko ang uhaw niya at binusog niya ako sa init na 'di ko naramdaman sa anumang siga o liyab ng apoy. Nag-usap ang aming mga labi at nagya kap ang aming mga dila. Pinuno ko ng tamis ang kanyang bibig at pinuno niya ng p ait ang sa akin. <i> Pareho na naming alam ang ibig sabihin ng tamis at pait, da hil hindi malalaman ng sinuman kung ano ang tamis kung wala ang pait at kung ano ang pait kung walang tamis </i>. Nag-uusap at nagkakasundo ang aming katawan. W alang ni isang bahagi ang tumatanggi sa nangyayari bagaman biglang naglaro sa ka lawakan ang huli't ikalawang araw. Nakasisilaw. Doon nabuo ang pasya kong lumisa n na. Bumalik ako sa Gubat ng Tamis. Ginawa ang nakagisnan at nakagawian. Bumal ik ako sa tore sakay ni Milan. Ginawa ang lihim na pagtatagpo. Muli akong bumali k sa Gubat ng Tamis. Ginawa ang nakagisnan at nakagawian. Muli akong bumalik sa tore sakay ni Milan. Ginawa ang lihim na pagtatagpo. Paulit-ulit itong nangyari. Minsan sa aking lihim na pakikipagtagpo kay Milan, nakita ko ang is ang kaluluwang ligaw na hinahanap ang tarangkahan ng Gubat ng Tamis. Nakaramdam ako ng takot nang makita niya akong sumasakay kay Milan. Lihim sa mga diyos, eng kantada, paruparo, at mga kaluluwa ito. Bawal. Hindi nila maaaring malaman. Kasa ma ito sa sumpa. Hindi ako maaaring lumayo sa Gubat ng Tamis o sumama kung kanin uman. Habang buhay akong naroroon at aani ng mga matamis na maipagbibili sa baya n. Sumpa ito ni Ama bago siya mamayapa. Takot siyang may makaalam ng Gubat ng Ta mis. Takot siyang baka ito masira at mabulabog ang mga nananahan dito. Ayaw niya ng mawala ito. Siya ang pinagkakatiwalaan ng Impong Kalikasan. Minsan nang nalig aw rito ang Mangangaso ng Timog at kanyang pinagsisira ang mga tanim at batis. I kinagalit ni Ama at nagtuos ang kanilang mga patalim hanggang sa umabot sila sa labas ng Gubat ng Tamis. Kitang-kita ko kung papaano nagpaligsahan sa bilis at l akas ang Ama at ang Mangangaso ng Timog. Isinara ko ang tarangkahan at nawala si la sa aking paningin. Pinili kong lumabas matapos ang ilang sandali. Naglalaglag an ang mga tuyong dahon. Makulimlim. Natagpuan ko ang katawan ng Mangangaso ng T imog na nakahiwalay sa kanyang ulo samantalang naroroon din ang katawan ni Ama n a may ilang hinga pang natitira't bukas ang kanyang dibdib. Noon ko nakita ang p uso niyang matamlay na ang pagtibok. Ipinagbilin niya ang Gubat ng Tamis kakamba l ng sumpang ako lamang ang makapapasok dito at kailanman ay 'di ito iiwanan o k aliligtaan. Muli akong nagbalik sa Gubat ng Tamis. Tahimik ang paligid. lahat ng paruparong lawin. Nakapirmi ang mga kaluluwa. Nakapangkat at engkantada. Kakaiba ito. Ngayon lamang ito nangyari. Muli kong g kaba. At sa sentro ng gubat ang isang matandang babae, si Impong Nakadapo ang ang mga diyos naramdaman an Kalikasan.

"Sa paglilitis ko, sinira mo ang sumpa. At 'di ka nararapat pang tumigil dito," ang nanginginig na tinig ng matanda. Nakapanghihilakbot nang matanawan ko ng hawak niya ang ulo ni Ama. "Lisanin mo ang gubat at huwag nang magbalik. Tutugisin ka ng kabiguan. A t tutumbasan ng kasinungalingan ang iyong pakikisama sa sinuman," parusang binig kas ni Ama. Tahimik kong nilisan ang Gubat ng Tamis. Hinintay si Milan at saka bumali k kay Duerme. Doon ako tumigil. Doon nagsimula ang pamumuhay ko sa labas ng Guba t ng Tamis. Nabigo si Ama sa akin. Minsan, habang kinakabisa ko ang kanyang hubad na katawan sa aking paghap los, narinig ko ang mga tinig na naglalaro sa dagat. Mga babae, masasayang babae . Tumingin ako kay Duerme at alam niya ang nais kong malaman. "Sila ang mga mapanuksong Sirenang may kristal na pakpak. Dumadalaw sila rito. Nagbabakasakaling may marahuyo o maakit. Sila ang dahilan ng pagkawala ng Matandang Brino. Nararamdaman nila ang init ko. Alam nilang may kasama akong bab ae." "Iiwan mo rin ako. Mawawala ka rin. Mangyayari ba ito?" "Hindi. Naririto ka sa akin para kasamahin at alagaan." "Bakit nila ginagawa iyon?"

Title:Sanaysay (37) Text 113 - Folktales Word Count: 2,155 Hindi laging mabait si Mariang Makiling sa mga mangangahoy. Minsan, pinaparusaha n niya ang mga ito. Isang hapon, dalawang mangangahoy ang pauwi mula sa bundok, kasama ang kanilang mga aso at pasan-pasan ang nahuling usa at baboy damo. Nasalubong nila ang isang matandang babae na humingi ng limos. Hindi na binigyan, itinaboy pa nila ang ma tanda na nagbanta, "Isusumbong ko kayo sa may-ari niyang mga hayop!" Humalakhak ang dalawang lalaki bago nagpatuloy pauwi. Nakababa na ang araw pagda ting nila sa paanan ng bundok at, sa dilim, narinig nila ang sigaw mula sa malay o: "Nanduon sila!" Sinundan ito ng mas malayong sagot, "Duon sila! Duon!" Hindi naunawaan ng dalawang mangangahoy subalit tumaas ang tenga ng kanilang mga aso, umungol at tumabi sa kanila. Pagkaraan ng ilang saglit, narinig uli nila a

ng mga sigaw, mas malapit, mula sa gilid ng bundok. Umingit-ngit sa takot ang mg a aso, ibinaba ang mga buntot sa pagitan ng mga paa, at kumaripas ng takbo. Tuma kbo na rin ang dalawang mangangahoy, lalo na nang umalingawngaw uli ang mga siga w, malapit na malapit na! Sindak sila sa bilis ng mga humahabol! Umabot ang dalawang mangangahoy sa sapang Bakal at, sa takot, binitawan ang dal ang usa at baboy damo at umakyat sa isang punong kahoy habang patuloy na tumakas ang mga aso. Sa isang kisap-mata, dumating ang mga humahabol - mga dambuhalang halimaw pala! Sinakmal ng mga ito at kinain ang usa at baboy damo. Ilang minuto lamang, naubos at tumakbo uli ang mga halimaw pabalik sa bundok. Isa sa mga mang angahoy, mas matapang, ay bumaril sa mga halimaw subalit mintis! Wala kahit isang nakatuklas sa mga magulang ni Mariang Makiling, o kung mayruon siyang mga kapatid o ibang kamag-anak. Ang mga nilalang na tulad niya ay maniwar ing lumilitaw na lamang, tulad ng mga bato na tinatawag ng mga Tagalog na "mutya ." Wala ring nakaalam ng tunay niyang pangalan, basta tinawag na lamang siya ng mga tao na "Maria" dahil karaniwang pangalan ito ng mga Pilipina, at "ng Makiling" dahil duon sa bundok na iyon siya laging nagpapakita. Hindi raw siya pumasok sa kabayanan kahit minsan, o sumali sa anumang pagdiriwang sa simbahan. Hindi siya nagbago ng anyo. Ang lima o anim na anak-anakan na nakakita sa kanya, laging sabi ay bata, maliksi at dalisay si Mariang Makiling. Subalit ngayon, ma rami nang taon na hindi siya nakikita, kahit anino ay hindi na aninaw sa Makilin g, kahit na sa liwanag ng buwan. Ngayon, ang mga kasal at iba pang pagdiriwang a y hindi na nakikitaan ng mga alahas ni Maria, wala nang tumatanggap ng handog na yaman. Naglaho na si Mariang Makiling. Sabi ng iba, kasalanan daw ng mga tao sa kabayan an na ayaw magbayad ng puting dumalaga. Ni hindi raw ibinalik ang mga hiniram na alahas at mga damit. Subalit sumbong ng iba, nagalit daw si Mariang Makiling dahil tinatangkang agawi n ng mga <i>hacenderos</i> ang lupain sa bundukin. MARAMING kasaysayan ang alam tungkol sa mapagpalang diwatang ito, karamihan ay t ungkol sa pagtulong niya sa mga mahirap at mga maysakit habang nakabalatkayo sa anyo ng isang karaniwang tagabukid. Ang mga mamahaling ipinahihiram niya sa mga tao ay sinasabing ibinabalik sa kanya, kasama ng handog na dumalagang manok na k asing puti ng gatas ang mga balahibo. Sinasabi pang sobra-sobra ang awa ni Maria ng Makiling. Minsan, may isang binatang magsasaka na parang pinagpala ng tadhana. Kahit kaila n, hindi tinamaan ng salot o bagyo ang kanyang bukid. Malusog lahat ng kanyang m ga alagang hayop. Bulung-bulungan na mayruon siyang anting-anting o mutya na taw ag sa bato na may hiwaga, at ito raw ang nagliligtas sa kanya sa anumang pangani b. Ang binata mismo ay walang imik. Mabait siya at mababa ang luob, subalit tahi mik at malihim. Walang sinasabi tungkol sa kanyang mga ugaling hindi maunawaan, tulad ng madalas niyang pasyal sa gubat ng bundok Makiling. Subalit dumating ang araw, dumilim ang panahon para sa binata at kanyang mga mag ulang. Nagsimula ang isang digmaan at dumating ang hukbo upang kumuha ng mga bin atang gagawing sundalo. Upang makaiwas ang anak, minabuti ng ina ng binatang mag sasaka na ipakasal sa pinakamagandang anak na babae ng isang mayamang pamilya. Nalungkot ang binata nang marinig ito, at lalo siyang naging tahimik. Dumalaw si ya kay Mariang Makiling sa kahuli-hulihang pagkakataon, ilang araw lamang bago s iya ipakasal. "Sana sa akin ka ipinangako," sabi sa kanya ni Mariang Makiling, "subalit ang ka ilangan mo ay pag-ibig na tao. Isa pa, hindi lubos ang paniwala mo sa akin. Kaya naman kitang ipagtanggol, pati na ang iyong mga kamag-anak." Pinahiram niya ng damit at alahas ang binatang magsasaka, upang gamitin sa kasal ng kanyang magiging asawa. Tapos, naglaho na si Maria Makiling. Umuwi ang binat a at ibinigay ang damit at alahas sa napipintong babae. Subalit hindi naibigan n g babae ang mga ito at, sa halip, ang damit at perlas ng kanyang ina ang isinuot

nuong kasal. Mula nuon, wala nang nakakita kay Mariang Makiling o sa kanyang kubo. SABI sa mga alamat, nagkapanahon nuong nakaraan, ang mga diwata o diyos ay namuh ay tulad at kasa-kasama ng mga tao. Kahit na sila ay may hiwaga, nagsalita sila at umibig, namili sa talipapa at iba pang karaniwang gawain ng mga tao hanggang ngayon. Ang alamat ni Mariang Makiling ay tungkol sa dalawang ganitong diwata nu ong Unang Panahon, sina Gat Panahon at Dayang Makiling, at ang kaisa-isa nilang anak, si Maria. Maganda at magiliw si Maria, at wiling-wili ang mag-asawang diwata sa anak na it inuring nilang kanilang kayamanan at ligaya sa buhay. Diwata rin tulad ng mga ma gulang, hindi karaniwan si Maria subalit nakihalubilo siya at nakipag-usap sa mg a tao. Naging ugali niya ang mamasyal sa talipapa kapag araw, nakadamit ng sutla na may borda ng mga bulaklak, ang uso nuon. Ang makapal niyang buhok, abot hanggang s akong ang haba, ay may sabit na mga bulaklak ng suha. Marikit ang kanyang mga m ata kaya pati mga babae ay naakit makiharap sa kanya. Pagdaan niya, yumuyuko ang mga tao sa magalang na pagbati. Dalawang katulong na Aeta ang lagi niyang kasama pagpunta sa talipapa. Hindi lum alayo ang mga Aeta, bitbit ang isang buslo ng luya na ipinagpapalit ni Mariang M akiling - wala pang salapi nuon, at ang "bilihan" sa katunayan ay palitan lamang ng mga dala-dalang bagay - sa mga salakot, banig at sutla. Isang araw, nagtungo sa talipapa ng Makiling si Gat Dula, ang panginuon sa nayon ng Bai, upang mamili at mag-aliw. Siksikan ang mga tao duon sapagkat "araw ng p amilihan" nuon, at lahat sa nayon ay nasa talipapa. Pati ang mga taga-kalapit ba ranggay at nayon ay dumayo upang magkalakal din, bitbit ang kanilang mga "panind a." Nanduon din nuon si Mariang Makiling at nagkataon, nakasabay niya si Gat Dul a sa "pagtawad" sa isang piraso ng balat ng hayop. Kapwa nakaharap sa nagtitinda , nagkadikit ang kanilang mga balikat, at nagkatinginan silang dalawa. Hindi sin asadya, nahipo pa ni Gat Dula ang kamay ni Mariang Makiling sapagkat hawak nilan g magkasabay ang balat ng hayop. Bilang paghingi ng paumanhin, yumuko si Gat Dula kay Maria na, sa hinhin, ay hin di sumagot at tumingin sa malayo. Nagkakilala sila at pagkaraan ng mahabang paguusap, nakangiti nang bahagya si Maria nang maghiwalay sila. Mula nuon, madalas dumalaw si Gat Dula sa bahay nina Gat Panahon at Dayang Makiling, subalit kahit kailan man, hindi na niya nakaharap si Mariang Makiling. Lagi siyang wala sa bah ay at tumutulong sa mga tao. Nuon kasi, gawi ng mga tao kapag nagigipit na lumap it sa mga diwata at humingi ng tulong, at pakay naman ng mga diwata ang tumulong sa mga tao. Isa pang dahilan hindi na nakita uli ni Gat Dula si Mariang Makiling: Siya ay is ang nilalang na tao samantalang si Maria ay isang diwata. Gaano man katalik sila , hindi maaaring mag-ibigan ang dalawang magkaibang nilalang. MARAMING taon na ang nakaraan mula nuong namahay sa mga pampang ng Laguna de Bai ang isang mahirap na mangingisda. Nabalo nang namatay ang asawang babae, siya n a lamang ang tanging nagpalaki sa dalawa nilang anak na babae, sina Mangita at L arina. Kapwa napakaganda ng dalawang anak. Si Mangita ay kayumangging kaligatan at ang buhok niya ay kulay ng hatinggabi. M apagbigay siya at mahal ng lahat ng kakilala dahil mabait. Tinutulungan niya ang kanyang ama sa pagtahi sa mga lambat at sa pagbigkis ng mga sulu - kapwa gamit sa pangingisda gabi-gabi. At araw-araw naman, ang matamis niyang ngiti ang siya ng nagpapaliwanag sa munti nilang kubo. Maputi naman si Larina at haling na haling siya sa manilaw-nilaw niyang buhok na pinatubo niyang mahabang mahaba. Kaiba siya sa kapatid, hindi tumutulong sa bah ay at maghapon na lamang nagsusuklay. At malupit. Nanghuhuli siya ng mga parupar o na tinutusok niya hanggang mamatay at isinasabit na palamuti sa buhok. Tapos, nagpupunta siya sa lawa upang masdan ang sarili sa tubig. Paminsan-minsan, naki kita niyang nangingisay pa ang paruparo at tuwang-tuwa siya sa galaw nito sa kan yang buhok. Dahil dito, ayaw siya ng mga tao na lalong humanga at nagmahal sa kapatid niyang Mangita. Lalo namang nagselos at nainggit si Larisa kay Mangita. Isang araw, isang pulubing matandang babae ang lumapit sa kanilang kubo at humin

gi ng kaunting kanin para sa kanyang maliit na mangkok. Nagsusuklay ng buhok nu on si Larina sa pintuan, at nasuya sa pag-abala ng pulubi. Sinigawan niya at iti nulak palayo. Natumba ang matandang babae at nabagok ang ulo sa bato. Narinig ni Mangita ang ingay at humangos mula sa pagsusulsi niya ng isang lambat . Nakita niya ang sugatang pulubi at maagap na tinulungan. Ginamot niya ang suga t at pinatigil ang pagdugo. Pagkatapos, sumandok siya ng kanin mula sa palayok a t pinuno ang mangkok ng pulubi. Nagpasalamat ang matandang babae. "Hindi ko kalilimutan ang iyong bait at awa," sabi niya kay Mangita bago uugod-u god na lumakad paalis. Hindi niya kinibo si Larina na tumawa lamang, at nagsalit a pa ng paghamak. Pinagalitan siya ni Mangita dahil sa kanyang kawalan ng makata o subalit sa halip na magsisi, lalo lamang namuhi si Larina. Pagkaraan ng panahon, namatay ang ama. Lumuwas siya sa lungsod sa kanyang bangk a, tulad sa madalas na niyang gawa, upang ipagbili ang kanyang huling isda subal it nuon, laganap ang sakit duon. Siya ay nahawa, nagkasakit at natuluyan. Naiwan g lubos na ulila na ang magkapatid. Upang magkaruon ng hanap-buhay, umukit si Mangita ng magagandang kabibi at ipina gbili. Kumita siya ng sapat lamang pambili ng pagkain. Nakiusap siya kay Larina na tumulong upang lumaki ang kanilang kita subalit hindi siya pinansin ng kapati d na nagpatuloy na nag-aliw na lamang sa sarili. Patuloy ang laganap ng sakit at si Mangita ay naratay. Nagmakaawa siya kay Larin a na alagaan siya subalit malaki talaga ang muhi ng kanyang kapatid kaya pinabay aan siyang lumala. Nagsimulang maghingalo si Mangita at malapit nang mamatay nan g bumalik ang pulubing matandang babae. May dalang supot ng mga buto ng halaman ang pulubi. Dumukot siya ng isa at isinubo kay Mangita. Ilang saglit lamang, nag simulang gumaling si Mangita bagaman at lubha pang nanghihina kaya hindi nakayan ang magpasalamat. "Subuan mo siya ng isang buto oras-oras hanggang pagbalik ko," habilin ng pulubi kay Larina bago umalis. Naiwan ang mga buto kay Larina subalit hindi niya binig yan si Mangita. Katunayan, sa laki ng inggit at muhi sa kapatid, hinangad niyang mamatay na si Mangita. Kaya, sa halip na alagaan ang kapatid, itinago ni Larisa ang mga buto sa sariling mahabang buhok. Muling lumala ang sakit ni Mangita at humina nang humina ang paghinga. Agaw-buha y na siya nang bumalik ang pulubing matandang babae. Tinanong niya si Larisa kun g sinubuan ng buto ang maysakit tulad ng bilin. "Oo!" sagot ni Larisa, at ipinak ita pa ang supot, wala nang laman. Hinalughog ng pulubi ang kubo at bakuran suba lit wala siyang nakitang itinapon o itinagong buto. Muli niyang tinanong si Lari sa at muling sumagot ito ng "oo." Nuong sandaling iyon biglang sumabog ang liwanag sa luob ng kubo at nasilaw si L arisa tulad ng pagtitig sa araw. Pagbalik ng kanyang paningin, matapos ng ilang saglit, hindi na pulubi ang nasa harap niya, kundi magandang diwata! Kalong-kalo ng nito ang may sakit na Mangita. "Ako ang pulubing humingi ng limos sa inyo," bigkas ng diwata, "sapagkat nais ko ng matanto ang inyong kaluoban. Mabait si Mangita kaya isasama ko siya sa aking tahanan sa pulo nitong lawa. Subalit ikaw ay masama!" Itinutok ng diwata ang daliri sa mukha ni Larisa, sabay sa paratang at pataw ng parusa. "Mula ngayon, luluhod ka habang panahon sa ilalim ng lawa at magsusuklay upang m asuyod nang walang katapusan ang mga buto mula sa iyong buhok!" Pumalakpak minsan ang diwata at pumasok ang ilang bulilit at hinatak paalis ang humihiyaw na Larisa. "Halika," bulong ng diwata kay Mangita, "umuwi na tayo!" At mula nuon, duon sa magandang tahanan ng diwata namalagi si Mangita at nabuhay silang masaya at mapayapa. Si Larisa naman ay nasadlak sa ilalim ng lawa, walan g tigil ang suyod sa buhok. Isa-isa, naalis ang buto at sumibol na luntiang hala man na lumutang sa tubig. At tuwing malakas ang ulan at hangin, inaanod itong ha laman pa-agos sa ilog Pasig na, pagkita ng mga tao, ay nagpapagunita sa kanila n a pinaparusahan si Larisa dahil sa kanyang kasamaan.

Title:Sanaysay (40) Text 130 - Essay Word Count: 2,261 Ang panitikang pambata ang pinakanakakaligtaang uri ng panitikan. N akakaligtaan dahil kakaunting kritiko ang naglaan ng panahon at isip upang surii n ito. Kadalasang ang pagsusuri ay nagtatapos lamang sa kung ang kwento ba ang nagbibigay-aral o hindi sa mga bata. Hindi sapat ang mga pagsusuri ukol sa pani tikang pambata upang makita ang kalagayan nito sa kasalukuyan. Itinuturing ang panitikang pambata bilang batis ng kaalaman at ng kab utihang-asal. Nagiging instrumento tuloy ng matatanda o ng lipunan ang panitika ng pambata upang hubugin ang bata ayon sa kanilang pamantayan. Sa bawat kwenton g binabasa ng mga bata, wala silang kamalay-malay na naipapasa na sa kanila ang mga <i>gender roles</i> na kailangan nilang gampanan. Pumapaloob sila sa sistem ang patriyarkal at sa mga de-kahong representasyon ng pagiging babae at lalaki. Hanggang kailan iiwasan ng panitikang pambata o ng mga manunulat ang ma seselang paksa tulad ng isyu sa kasarian, ng pagiging <i>gay</i> o <i>lesbian</i >? Ng pagsasama ng dalawang lalaki o babae? Hanggang kailan bubugbugin ang mg a bata ng mga kwentong malayo na sa kanilang nararanasan? Hanggang kailan itutu ring ang panitikang pambata na tagapaghubog sa halip na tagapagmulat? Sisikapi n ng papel na ito ang representasyon ng kasarian sa mga kuwentong pambata. <b>Panimula</b> Sa kasalukuyang panahon, ang panitikang pambata ang pinakanakakaligtaang uri ng panitikan. Nakakaligtaan dahil sa kakaunting kritiko ang naglaan ng pana hon at isip upang suriin ang panitikang pambata. May mga iilang kritiko ang nag susuri, ngunit ang pagsusuri ay nagtatapos lamang sa kung ang kwento ba ang nagb ibigay ng aral o hindi sa mga bata. Malaki ang kakulangan sa mga kritikal na pa g-aaral at pagsusuri sa panitikang pambata na maaaring magpakita ng iniunlad o i niurong kaya nito. Hindi sapat ang mga pagsusuri at iskolarling babasahin ukol sa panitikang pambata upang makita ang pangkabuuang kalagayan ng panitikang pamb ata sa kasalukuyan.

Sa mga panggradwadong tesis naman, kapansin-pansing hanggang sa sumusunod na pananaliksik lamang ang naging malasakit ng mga mananaliksik: ang pagpili n g mga kwentong pambata mula sa mga nagwagi ng Timpalak Palanca upang ilagay sa k alipunan, pagpili/pagmumungkahi ng mga panitikang pambata na naaayon sa antas o baytang ng bata, pagsusuri sa wikang ginamit, at bayograpikal na pagsusuri. Ta lagang kulang na kulang ang mga pagsusuri ng panitikang pambata sa kasalukuyan, lalo na ang pagsusuring pangnilalaman ng mga ito, pagsusuri sa paraan ng pagkaka buo ng mga tauhan at kung paanong nakaaapekto sa mga bata ang mga likhang-tauhan na gumaganap ng mga tiyak na tungkulin sa kwento. Ang panitikang pambata ay hindi lamang pambata. Dahil bukod sa kakayahan nitong magbigay ng kaalaman at tulungan ang bata upang maintindihan at matutuha ng magamit ang wika, taglay din nito ang kakayahang mailipat o maipasa ang kultu ra ng isang lipunan sa mga batang binabasahan o nagbabasa. At ang mga tungkulin g pangkasarian o <i>gender roles</i> ng mga tao sa lipunan ay mahalagang bahagi ng kultura. Samakatuwid, ang paraan ng paglalahad o pagpapakita ng mga tungkuli ng pangkasarian sa kwento ay nakaaapekto sa pagbubuo ng imahen ng bata ng kanila ng sarili at mga tungkuling pangkasarian, halimbawa bilang babae o lalaki sa lip unan. Sa Seattle sa Amerika, isang magulang ang sumulat sa elementary-school li brarian at hiniling na tanggalin sa aklatan ang kwentong <i>The Trouble With Cat s</i> ni Martha Freeman. Ang kwento ay tumalakay sa dalawang nagsasamang lalak i kasama ang kanilang ampon na batang lalaki. Ayon sa magulang, ang kwento ay h indi nababagay sa mga bata dahil sa taglay nitong <i>homosexual agenda</i>. Tin anggal nga sa mga aklatan ang kwentong ito ni Freeman. Sa Pilipinas, wala pang nangyayaring ganito. Wala pang kwento na tinangg al sa aklatan dahil sa pagtalakay nito sa maselang isyu, tulad ng pagsasama ng d alawang lalaki o ng babae, ng ukol sa kasarian, at iba pa. Wala pa kasing kwen to ang naisaaklat o mabibili sa mga bookstore tulad ng kwentong <i>The Trouble W ith Cats</i> ni Martha Freeman, na tumatalakay sa paksang lubhang iniiwasan ng p anitikang pambata sa Pilipinas. Pero tiyak na may mga magulang din na magrerekl amo kung sakaling may ganitong aklat-pambata na maaaring mahawakan at mabasa ng kanilang mga anak sa aklatan ng paaralan. Wala rin sigurong magulang na bibili para sa kanyang anak ng aklat na tumatalakay sa pagmamahalan ng dalawang lalaki o babae, lalong higit sa bansang Pilipinas na pinaghaharian ng sistemang patriy arkal at mahigpit na sumusunod sa mga aral ng Kotolisismo. Sa kasalukuyan, ang panitikang pambata ay itinuturing bilang batis ng kaa laman o karunungan, at higit sa lahat, itinuturing itong bukal ng kabutihang-asa l at wastong pag-uugali. Nagiging instrumento tuloy ng matatanda o ng lipunan a ng panitikang pambata upang hubugin ang bata ayon sa kanilang kagustuhan at pama ntayan. Sa bawat kwentong binabasa o ipinababasa sa mga bata, walang kamalay-ma lay ang mga bata na naipapasa na rin sa kanila ang mga <i>gender roles</i> na ka ilangan nilang gampanan sa lipunan. Pumapaloob na sila sa isang sistemang patri yarkal at sa mga de-kahong representasyon o <i>stereotyping</i> ng pagiging baba e at lalaki. Kaya sa halip na ang panitikang pambata ay magsilbing tagapagpalay a, ito pa nagiging dahilan ng kanilang pagkakalugmok sa pagiging sunud-sunuran, kawalan ng tiwala sa sariling kakayahan at pag-iisip. Dahil dito, paulit-ulit a ng pagkakamali, inuulit lang ng mga bata ang pagkakamali ng kanilang mga magulan g o ng mga nakatatanda sa kanila, mga bata silang kumikilos ayon sa kagustuhan n g matatanda. Kakaunti ang mga kwentong naglalantad sa bata sa mahahalagang isyu na maaari nilang kaharapin sa hinaharap, o sa kanilang pagiging ganap na mamama yan ng bansa. Ngunit hanggang kailan pa iiwasan ng panitikang pambata o ng mga manunula t ang maseselang paksa tulad ng isyu sa kasarian, halimbawa ang tungkol sa pagig ing gay o bakla, <i>lesbian</i> o tomboy? Ng pagsasama ng dalawang lalaki o ng

babae? Hanggang kailan pa bubugbugin ang mga bata ng mga babasahing malayung-m alayo na sa kanilang nakikita at nararanasan sa kasalukuyan? Hanggang kailan pa ituturing ang panitikang-pambata bilang tagapaghubog sa halip na tagapagmulat? <i>Kwentong Pangkasarian sa mga Kwentong Pambata</i> Taun-taon maraming kwentong pambata ang naisasaaklat. Nangunguna rito an g <i>Adarna House</i> na kada taon ay hindi pumapalya sa paglalathala ng mga kwe ntong isinulat ng mga batikan at maging ng mga baguhang manunulat. Ang OMF nama n ay kilala sa paglalathala ng mga kwentong medikal ni Luis P<pd>.</pd> Gatmaita n. Ngunit ang <i>Tahanan Books for Young Reader</i> at <i>Lampara Books</i> ay tila nanlamig na sa paglalathala ng mga aklat-pambata. Ngunit tulad ng mga naba nggit, ang mga kwentong pambata na nalalathala taun-taon ay hindi nabibigyan ng kaukulang pansin ng mga kritiko upang suriin. Mabuti sanang masuri ang mga kwentong inilalathala taun-taon upang matuko y ang mga pagbabago, ang iniunlad o iniurong ng panitikang-pambata sa Pilipinas o ang tungkol sa usapin ng <i>gender roles</i>. Paano na tinitignan o tinatalak ay ng mga manunulat ang <i>gender roles</i> sa lipunan sa kasalukuyan? May mga p agtatangka na bang hamunin/ibahin ng manunulat ang mga nakamulatan o nakagisnang <i>gender roles</i> sa lipunan? O nagpapatuloy pa rin mahabang tradisyon ng st ereotyping ng mga lumang kwentong pambata? Sa pag-aaral na ito, sinuri ang mga kwentong pambatang maaaring nagpapana tili sa mga nakagawiang paniniwala ukol sa <i>gender roles</i>, ang mga kwentong may pagtatangkang wakasan ang mga <i>stereotyping</i> na sanhi ng mga <i>gender role</i> na ito, at ang mga kuwentong kababakasan ng kakaibang representasyon n g kasarian ng bata o ng matatandang tauhan. Sa kwentong <i>Papel de Liha</i> ni Ompong Remigio na nalathala noong 199 6, inihalintulad ng batang persona ang palad ng kanyang ina sa papel de liha. D ahil sa sobrang pagtatrabaho ng ina ng bata sa loob ng kanilang bahay, kumapal a t gumaspang ang mga palad nito. Muli, hindi nakaalpas sa tradisyunal na gawain ng babae ang paglal arawan ni Remigio sa kanyang tauhang ina. Malinaw na ang kwento ay pagpapatuloy lamang sa lumang tradisyon ng mga gawain na ginagampanan ng babae sa loob at la bas ng tahanan na ipinahihiwatig ng paglalaro ni Remigio sa mga salitang <i>dito </i> at <i>doon</i>. Dito at maging doon, sa loob o labas man ng tahanan, iisa ang gampanin ng babae, ang gumawa ng mga gawaing bahay, bukod pa sa pagiging may bahay ng kanyang asawang lalaki. Tingnan ang bahaging ito ng kwento: <i>Isang araw dumating si Tita Maring</i>. <i>Ang sabi niya: "Ano ba naman Milagring! Kaskas-kiskis-kuskos ka nang kaskas-kiskis-kuskos kaya kumapal at gumaspang ang mga palad mo. Parang papel d e liha na pang-isis</i>. <i>Hinay-hinay ka lang at magpalambot ng balat at baka hindi na hawakan n i Turing ang kamay mo</i>" (14). Malinaw na bukod sa pagiging ina ng tahanan at paggawa ng mga gawaing ba hay, isa pang tungkulin ng babae sa kwento ay ang magpaganda (magpalambot ng kam ay) dahil kung hindi ay baka mangyaring hindi na hawakan ng kanyang asawa ang ka nyang mga kamay, na maaaring magpahiwatig ng paghanap ng ibang babae na malambot ang kamay. Sa pagtupad ng babae o ng ina sa kanyang mga tungkulin sa tahanan, hindi pa rin niya dapat kalimutan ang sarili o ang pagpapaganda para sa kanyang asawa. Nakatali at walang ibang buhay ang ina sa kwento bukod sa buhay ng pagig ing isang ina. Hinangaan ng batang babae sa kwento ang kanyang ina, kaya tiyak na ipagpapatuloy niya ito dahil sa paniniwalang ang magaspang na palad ng kanyan g ina ay dapat ipagmalaki.

Sa kwentong <i>Uuwi Na Ang Nanay Kong Si Darna</i> ni Edgar Samar, may pagtatangkang gawing mas aktibo ang representasyon ng babae. Ang babae an g nasa labas at naghahanapbuhay, at ang asawang lalaki naman ang nag-aalaga sa k anilang anak. Ekonomikal ang dahilan ng pagpunta ng babae sa Hong Kong ngunit n ang tanungin ng bata sa kanyang Tatay kung bakit umalis ang kanyang Nanay, hindi ibigay ng ama ang tunay na dahilan. Tingnan ang bahaging ito ng kwento: "<i>Tatay, bakit po ba umalis si Nanay?" Tinitigan muna ako ni Tatay ba go siya sumagot</i>. "<i>Alam mo anak, kailangan kasi ang tulong ng Nanay mo sa ibang bansa. Aba ang galing naman kasi ng Nanay mo</i>" (5). Hindi sinabi ng ama ang tunay na dahilan ng pagtatrabaho ng ina ng bata s a Hong Kong. Sa halip, sinabi niya ang pangangailangan ng ibang bansa sa tulon g ng ina ng bata. Isang pagtatakip ito sa kanyang kawalang kakayahan bilang ama na siyang dapat nasa labas at naghahanapbuhay. Maganda ang pagtatangka ng kwen to na baligtarin ang <i>gender role</i> ng mag-asawa, ngunit ang hindi lang kata nggap-tanggap ay ang pagtakpan ito sa bata at gawin pang tila isang totoong Darn a sa isip ng bata ang inang nasa Hong Kong. Sa halip na maunawaan ng bata ang t unay na dahilan ng pagpunta ng kanyang ina sa Hong Kong, pinapaniwala siya sa is ang ilusyon. Tulad ng kwentong <i>Papel de Liha</i> ni Remigio, ang kwento ay hindi ri n nakawala sa tipikal na tungkulin at gawaing ginagampanan ng babae, nagkaiba ng a lamang sa lunan, tahanan sa <i>Papel de Liha</i>, Hong Kong naman sa <i>Uuwi n a</i></b>...</b> Tulad ng mga OFW itinuring hindi lamang bilang isang bayani ang ina sa kwento kundi bilang isang bayani na may pambihirang kapangyarihan. Gan ito inilarawan ang ina sa kwento: "<i>Ang Nanay mo kasi, kayang-kayang talunin ang milyon-milyong mikroby o sa bahay. Isang pasada lang niya ng wonder walis niya Swisss! Patay lahat ng dumi na nagdadala ng sakit</i>." "<i>Kayang-kaya rin pataubin ng Nanay mo ang gabundok mang labahin. Sa m aghapon, kuskos dito, piga doon. Walang sinabi ang mantsa! Lilinis at puputing tiyak ang labada</i>" (6-7). Sa huli ng kwento, may pagkakataon na sanang mawakasan ang ilusyong itinamin ng ama sa isip ng kanyang anak na lalaki, ngunit nang itanong ng bata k ung si Darna nga ba ang kanyang ina, ang naging sagot ng ina ay isang mahigpit n a yakap. Walang malinaw na sagot ang ina na ipinahayag sa kwento. Samakatuwi d, magpatuloy at magpapatuloy ang ilusyong si Darna nga ang ina ng bata. Hindin g-hindi niya mauunawaan ang tunay na dahilan ng pag-alis ng kanyang ina papuntan g Hong Kong kahit siya ay bata pa at nangangailangan din siya ng pag-aaruga ng k anyang ina. Halos magkapareho ang kalagayan ng dalawang ina sa kwento. Hindi sila na kawala sa mahabang tradisyon ng pagkakahon sa babae bilang taga-gawa ng mga gawa ing bahay, nagkaiba nga lamang sila sa kanilang pinagsisilbihan. Sa kwentong <i>Ang Mahiyaing Manok</i> ni Rebecca T<pd>.</pd> Anonuevo, i nilarawan ang isang bunsong manok na si Onyok, na laging nagmumukmok dahil sa hi ndi siya makatilaok. Isang mahalagang tungkulin ng mga manok ang tumilaok, ngu nit dahil sa pagiging mahiyain o kawalan ng tiwala sa sarili ni Onyok, ang tungk uling ito ay hindi niya magampanan. Dahil dito, lagi siyang nasa isang sulok a t napagkakamalang nakalulon ng itlog na kailangan niyang iluwa, o isang manok na hindi galing sa itlog. Ngunit sa kabila ng mga kakulangang ito ni Onyok bilang manok, tanggap at mahal siya ng kanyang butihing ina. Ngunit dahil sa mismong si Onyok na rin ang may kagustuhang maging isang

ganap na manok, sinikap niyang mag-isa na matutunan ang pagtilaok. Bilang mano k, ang pagtilaok ay isang mahalagang gampanin na kailangang matutunan ni Onyok k ahit bata pa. Bilang isang batang manok, si Onyok ay nakapaloob sa isang sistemang kail angan niyang sundin. Bagama't mayroon siyang kakulangan sa pagiging isang manok , bilang bunso at "lalaking manok", ipinakita sa kwento na kaya itong lampasan o bakahin upang tupdin ang mga tungkuling itinakda ng lipunan. Bilang isang pa ngunahing tauhan sa kwento, si Onyok ay hindi rin tunay na nakalaya sa mga <i>ge nder role</i> na itinakda ng lipunan para sa kanya. Paano kung pangatawanan ni Anonuevo na hindi na makatilaok si Onyok? Tanggapin kaya siya ng kanyang lipun an? Paano kung matuklasan ni Onyok ang iba niyang kakayahan bukod sa pagtilaok? Hindi kaya mas magkaroon siya ng kapangyarihan at laya bilang isang bata? Per o ibang kwento na ito. Marahil, ang talagang layunin lamang ng may-akda ay itan im sa mga bata ang kahalagahan ng pagtitiwala sa sarili, hindi ang himukin silan g tuklasin ang kanilang ibang kayang gawin. Ganito ang wakas ng kwento: <i>Ngayo'y hindi na mapigilan ang batang si Onyok. Minsan ang sabi sa i na at kay Kokok, "Paglaki ko, ako naman ang magtuturo sa mga mahiyaing batang ma nok kung paano ang pagtilaok</i>" (23).

Title:Sanaysay (34) Text 110 - Essay Word Count: 2,247

Kailangan natin maging <i>globally competitive</i> di ba? Subali't ang <i>globa l competitiveness</i> ay tumutukoy sa kakayahan ng mga Pilipina na makipagkompet ensya sa buong mundo sa usapin ng bisnes, edukasyon, syensa, panitikan, teknoloh iya, at iba pa, at hindi ang kakayahan nila na maging katulong, <i>nurse</i>, a t <i>caretaker</i> na siyang gustong mangyari ng gobyerno dahil sa 3 bilyong dol yar kada taon na remitans ng mga OFW. At magiging <i>globally competitive</i> l amang ang kababaihang Pilipino kung malalim at malawak ang kanilang kaalaman sa mga isyung nakakapekto sa kanila at sa bansa. Pangalawang ayoko. Ayoko ang imahen at impormasyon tungkol at ukol sa kababaihan g Pilipino sa <i>cyberspace</i> dahil ang internet bilang makapangyarihang midyu m ay usapin ng kapangyarihan. Kapangyarihang maipalaganap ang totoong identidad ng kababaihang Pilipino. Nagsimula ang internet sa Pilipinas noong 1990s sa mga <i>website</i> na nag-oof er ng mga koneksyon sa Amerika, para sa mga gustong makapagtrabaho at makapag-as awa. Manipestasyon ito na nakikita at ipinakikita na mas gusto ng kababaihang P

ilipino na manirahan sa ibang bansa, paglingkuran ang mga dayuhang asawa, at pag yamanin ang hindi nila bansa. Sa ngayon, masasabing mayroon na ngang mga <i>website</i> tungkol sa kababaihang Pilipino subalit hindi pa rin makikita sa <i>cyberspace</i> ang makatotohanang Pilipinong identidad na nagpapahalaga sa kalagayan ng kanyang bayan at sa kanyan g papel bilang mahalagang mamamayan at haligi ng bayan. Masasabing repleksyon la mang ang <i>cyberspace</i> ng espasyong kinagisnan na natin sa labas ng <i>cyber space</i>, ng espasyong minamaliit ang kababaihang Pilipino. Batay sa RA 6955, iligal para sa sino mang tao o organisasyon na gawing negosyo ang paghahanap ng mga Pilipina upang makapag-asawa ng mga Amerikano, British, o kahit na sinong banyagang lalake. Bawal ang ganitong praktis na mas kilala sa ta wag na <i>mail-order brides</i>. Nakasaad din sa nasabing batas na bawal magpala bas ng <i>advertisement</i> o kahit na anong <i>brochure</i>, <i>flier</i>, o pr opagandang materyal na nagpapakita ng mga litrato ng mga babaeng pagpipilian ng mga banyagang nais mag-asawa o "mag-order" ng Pilipinang kakaibiganin at papakas alan. Subali't kapag nag-<i>search</i> ka sa internet o pumasok ka sa mundo ng cybersp ace na may kaugnayan sa kahit na ano tungkol sa mga Pilipino o sa Pilipinas, tiy ak na may lalabas na <i>website</i> tungkol sa mga Pilipina na naghahanap ng map apangasawang Amerikano o British. At sadyang nakapanggagalit din ang website na <i>x-rated na nagpi-<i>feature</i> ng mga Pilipina. Sinasabi pang "mabenta" uma no ang mga Pilipina sa internet kung ikukumpara sa ibang Asyanong kababaihan dah il karamihan ng mga <i>x-rated</i> at <i>mail-order brides</i> na <i>website</i> na nagpapakita ng Pilipina ay may bayad samantalang ang sa ibang bansa ay mura o libre lamang. Sinasabing bawal at/o iligal ang mga nasabing website subalit nagkalat ang mga i to at ang ilan ay mapapansin pang nasa top <i>100 websites</i> sa Pilipinas gaya ng <i>filipina<pd>.</pd>com</i>, <i>filipinalady<pd>.</pd>com</i>, at <i>filipi nawife<pd>.</pd>com</i>. Nakakapagtaka nga lamang dahil ang mga ganitong ipinagb abawal na <i>websites</i> ay nakapasok at nakalista pa sa mga <i>search engines< /i> na nakabase sa Pilipinas at <i>hosted</i> ng mga Pilipino gaya halimbawa ng <i>yehey<pd>.</pd>com</i> at ang <i>edsaworl<pd>.pd>com</i>. Sa parehong <i>search engines</i>, lumalabas na ang isa sa popular na <i>website s</i> na may bayad at nagpapakita ng mga Pilipina ay ang <i>http://manilabeauty< pd>.</pd>com/</i> kaya't pinili kong pasukin at bisitahin ang nasabing <i>websi te</i>. Inilalarawan ang mga Pilipina sa <i>http://manilabeauty<pd>.</pd>com/</i> na mga "<i>damsel in distress, </i>" mga mahihina, at mahihirap na nangangarap na may mga kanluraning lalake, may mga prinsipeng darating, ililigtas sila sa kahirapan at pang-aapi at dadalhin sa palasyo upang mamuhay nang maligaya habang buhay. Inilalarawan din ang mga Pilipina sa <i>http://manilabeauty<pd>.</pd>com/</i> na mga produktong dekalidad, piling-pili, seksi, hindi tumataba, at hindi nagrerek lamo subalit hindi sinasabi kung ang mga kliyente nilang British o Amerikano ay mga dekalidad, piling-pili, seksi, hindi tumataba, at hindi rin nagrereklamo. Batid ng lahat na malawak na ang industriya ng prostitusyon sa Pilipinas. Ayon s a report ng <i>Center for Women's Resources (CWR) </i> na lumabas sa Usaping <i> Lila Factsheet</i> na noong taong 2000, tinataya ng International Labor Organiza tion ang bilang ng mga prostityut sa Pilipinas na kalahating milyon na pinakamat aas sa buong Asya, pumapangalawa lamang ang Thailand sa bilang na 200,000 at pum apangatlo ang Malaysia sa bilang na 100,000. At lalo pa itong lumalawak kaya't kapansin-pansin na pinasok na rin ng industriya ng prostitusyon ang mundo ng <i> cyberspace</i>. Noong Nobyembre hanggang Disyembre 2004, napanood naman natin sa telebisyon at n abasa sa pahayagan ang sunud-sunod na ginawang raid ng <i>National Bureau of Inv estigation</i> sa mga bahay sa Olongapo na may mga babaeng nakikipag-<i>cybersex

</i>. Ginagawa umano ng mga babaeng ito ang lahat ng gustong ipagawa sa kanila n g ka-<i>chat</i> nila na pinapanood sila sa pamamagitan ng webcam. Nakita rin an g maraming sex gadget gaya ng vibrator, dildo, oil, at iba pa. Dumadami na talaga ang mga <i>website na hindi nagpapakita ng mga totoong identi dad ng mga kababaihang Pilipino, mga website gaya ng <i>www<pd>.</pd>superpekpek <pd>.</pd>com</i>, <i>www<pd>.</pd>putanginamo<pd>.</pd>com</i>, <i>www<pd>.high fiber<pd>.</pd>com</i>, at marami pang iba. Nakakairita na talaga na ang imahen ng kababaihang Pilipino na popular na nakiki ta sa kalawakan ng <i>cyberspace</i> ay iyong mga hindi nag-iisip at hindi tao, kundi mga seks objek. At sa panghuling ayoko na nagsasama ng lahat ng ayoko. Ayoko ang imahen at impor masyon tungkol at para sa kababaihang Pilipino sa <i>cyberspace</i> dahil ang in ternet bilang makapangyarihang midyum ay usapin ng kapangyarihan. Kapangyarihan g makontra ang gahum, ang <i>hegemony</i>. Makokontra ang gahum sa pamamagitan ng impormasyon. Ang impormasyon ang pangunah ing pinagkukunang yaman ng <i>cyberspace</i>. Impormasyon - ito ang puso at di wa ng <i>cyberspace</i> na nais hawakan at kontrolin ng gahum. Impormasyon na m akakatulong sa mga <i>marginalized</i> na sektor ng lipunan, sa mga kababaihan, upang magkaroon ng boses, imahen at kapangyarihan. Impormasyon na makapangyariha n kaya't mahalaga ito para sa mga gahum, sa <i>hegemonic linearity</i>. Makokontra ang gahum at masisimulan ito sa pamamagitan ng produksyon ng mga <i>w ebsite</i> na may mga impormasyon at imahen na magsisilbi sa interes ng kababaih ang Pilipino. Ang produskyon ng texto o mensahe sa internet ay hindi kagaya ng telebisyon, rad yo, at pahayagan na ang texto ng mensahe ay kontrolado ng mga may-ari at ng mga naghaharing uri. Walang artikulo sa diyaryo, programa sa telebisyon at radyo na kumokontra sa nag haharing uri ang makakalabas, kung mayroon man ay pahirapan at nakakatakot ang c onsequence. Ito ang ipinahayag ni Sheila Coronel sa kanyang talumpating pinamag atang "<i>Press Freedom Endangered: Real or Imagined? </i>" noong Agosto 1999 s a <i>Makati Business Club</i>. Sa <i>world wide web</i>, bagamat ang karamihan ng texto, ng kontent, ay produkt o pa rin ng naghaharing uri, nahihirapan pa rin silang kontrolin ang nilalaman n g <i>cyberspace</i> dahil ikaw, ako, ang bawat isa sa atin ay maaaring bumuo ng sarili nating website tungkol sa kahit na anong bagay. Walang <i>censorship</i> sa <i>cyberspace</i> dahil hindi kagaya sa TV radyo, at diyaryo ang pag-aari ni to. Isa tayo sa maraming nagmamay-ari ng internet. Isa tayo sa maaaring makapaso k at makabuo ng espasyo sa kalawakan ng <i>cyberspace</i>. Isa tayo sa maaaring makabuo at makakuha ng impormasyon at imahen na tungkol at ukol sa kababaihang P ilipino sa halagang 15-20 pesos kada oras. Ibig sabihin, napakalaki ng potensyal ng internet para magamit na midyum para sa kahit na anong politikal, kultural, ekonomikal at iba pang layunin o ajenda. Makokontra ang <i>hegemony</i> sa pamamagitan ng pagpapakita ng iba't ibang pagiisip, imahen, boses, kultura, wika at kamalayan, upang maipakita na ang bawat i sa sa atin sa mundong ito ay magkakaiba. Sa ngayon naghahari na ang kanluranin at patriyarkal na pag-iisip sa <i>cyberspa ce</i> subalit kapag lalo pa nating hahayaang lumakas ito ay lalong mawawalan ng imahen, mukha, boses at presensya ang kababaihang Pilipino, ang iba't ibang bab ae tao, bansa, kultura at pag-iisip. Makokontra natin ang gahum at hindi tayo dapat matakot sa hamong ito sa kapangya rihan at kalawakan ng <i>cyberspace</i>. Ika nga ni Gilles Deleuze sa "Societies of Control," <i"there is no need to fear or hope, but only to look for new weap

ons</i>. Alam kong ang ating pagiging babae, ang ating pagiging Pilipino, ang ating pagi ging tao, ang armas na maaari nating gamitin sa pagkakahon o sa pagbabansot sa a tin ng gahum sa pamamagitan ng mga maling imahen at impormasyon na ipinapalagana p nila sa <i>cyberspace</i>. At patuloy nating gagamitin ang armas na ito sa kal awakan ng <i>cyberspace</i> laban sa gahum. Alam kong may magagawa tayo. Ayon nga sa artikulong "<i>World Wide Women and the Web,</i>" na sinulat ni Wend y Harcourt (2000 p<pd>.</pd>150) "<i>Women's groups are using the internet as a way to break down barriers, exclusions, and silences</i>. Nais ni Harcourt sa n asabing artikulo na maipakita at makilala ang mga ginagawa ng iba't ibang grupo ng kababaihan sa <i>cyberspace</i> at kung papaano ito nakakatulong sa lahat ng mga kababaihan sa buong mundo. Ngayon, hinihingan po ang bawat isa sa atin ng kontribusyon, ng lmga kataga, ano po kaya ang iiwanan nating salita, imahen sa internet bilang makapangyarihang m idyum at ang <i>cyberspace</i> bilang malawak na espasyo Basta ako, ipagpapatuloy ko ang pagsasabi ng ayoko sa mga imahen at impormasyon sa <i>cyberspace</i> na hindi nagsisilbi sa interes ng kababaihang Pilipino at a ng paggawa at pagpromowt ng mga <i>websites</i> na tungkol at ukol sa kababaihan g Pilipino dahil ang internet bilang makapangyarihang midyum ay usapin ng kapang yarihan, kapangyarihang unti-unting lumalawak at lumalalim, kapangyarihang maipa laganap ang totoong identidad ng kababaihang Pilipino, at kapangyarihang makontr a ang gahum. Talagang hindi ko sila tatantanan nang kakangawa ng ayoko hangga't hindi dumanak ng dugo<pd>...</pd> sa mga tenga nila. Babae yata ako. MAY multiply factor ang midya. Malawak ang nararating ng mga mensaheng gusto nil ang ipaaabot sa tao. Sa lahat ng uri ng midya na mayroong akses ang mga ordinaryong Pilipino, telebis yon na marahil ang may pinakamalaking impluwensiya sa atin. Dito nanganganak ang kultura o gawi na tinatahak ng marami. Sa karanasan ko, mas malaki ang panahon na inuukol ko sa panonood ng telebisyon. At naniwala ako na hindi ako nag-iisa. Pakay ng sanaysay na ito na hikayatin ang mga nag-aaral sa midya na maging mapan uri sa katangiang gahum ng midya. Gahum? Nakakain ba yun? Naiinom? Oo. Nasa bitu ka mo na, dumaan sa tiyan hanggang sa umakyat sa iyong utak. Hindi mo lang kasi namamalayan at bahagi na siya ng iyong katinuan at buong-puso mong tinanggap. Hindi ka nakapalag ano? Sa ating karanasan, dalawang malaking istasyon ang hindi makakaila na nagdidikta sa kung ano ang ating paniniwalaan sa pang-araw-raw na buhay. Kapuso ka ba o Ka pamilya? Hindi ito tungkol sa network war. Kung tutuusin, wala naman talagang kompetisyon na umiiral . May Eat Bulaga yung isa, may Wowowee naman ang kabila. A<pd>.</pd> S<pd>.</pd>A<pd>.</pd>P<pd>.</pd> vs<pd>.</pd> S<pd>.</pd>O<pd>.</pd>P, StarStru ck sa Siyete, Star Circle Quest sa Dos. May bago ba? Pero tungkol ito sa isang konsepto na madalas lumilitaw sa kanilang mga news pro gram. Sinasambit ni Mike Enriquez pati ni Julius Babao. Hindi rin makaliligtas s i Korina Sanchez at Mel Tiangco. Handa ka na ba sa 'eksklusibong' pagtalakay nito?

<b>Makauna lang</b> Minsan, may magandang naidudulot din ang pagtunganga ko sa buong maghapon sa tel ebisyon. Dito nagbuntis ang mensaheng aking nais iparating. Ang madalas na pagsa mbit ng 'exclusive' sa mga istoryang inirereport. Bawat araw, bawat edisyon. Sila lang daw ang mayroon noon. Ang kabila wala. Kaya nga eksklusibo, sa lenggwa he ng mga mamamahayag, 'scoop.' Wala naman akong tutol doon. At wala akong karapatan na tutulan. Nais ko lang ha munin ang mga taong nasa likod ng mga higanteng istasyon na ito na bigyang ningn ing ang konseptong 'exclusive' sa kanilang larangan. Para sa akin, malakas ang dating ng konseptong ito. Iba ang awra nito kaysa sa m ga ordinaryong balita. Ito ang kanilang pambenta sa mga manononood. Sabi sa Webster Dictionary, "<i>exclusive is something exclusive as a newspaper story at first released to or printed by only one newspaper</i>." Kung sino ang makauna, sila ang 'exclusive.' Pero paunahan na lang ba ang panuntunan upang maituring na 'eksklusibo' ang kani lang balita? Himayin natin ang ilang halimbawa na may leybel na 'exclusive' sa g inawang pagbabalita ng dalawang istasyon: Sa Kapuso network, sabi ng isang brodkaster nila, "Isang lalaki ang natagpuang p atay sa Commonwealth, Quezon City. Narito si (pangalan ng reporter), exclusive!. " (Mula sa 24 Oras, Agosto 13). Siyempre, hindi naman magpapatalo ang Kapamilya network, mayroon din silang eksl usibong balita para sa kanilang mga parokyano noong Agosto 13 edisyon ng TV Patr ol World: "Dalawang holdaper, apat na babae ang dinampot ng mga pulis sa Blumentritt, Mani la. Eksklusibong nagbabalita si (pangalan ng reporter)." Kinabukasan, nagpatuloy ang 'eksklusibuhan' ng dalawang network. Unahin naman natin ang Kapuso, ang sabi ng lead anchor, "Limang lalaki ang arest ado matapos murahin ang pulis sa Caloocan. Narito si (reporter) para sa detalye ng balita, exclusive" (Kay Ganda ng Umaga, Agosto 14). Humirit din ng sarili nilang 'exclusive story' ang Unang Hirit sa kanilang news segment. Ani brodkaster, "Negosyante, hinoldap ng dalawang lalaki sa Navotas. Na rito si (reporter), exclusive!." Kung susundin ang depinisyong ibinigay natin sa itaas, may katotohanan na tunay ngang 'exclusive' ang mga balitang ipinalabas ng dalawang istasyon. Wala namang umaangal dito. Maliban sa akin na hindi kumbinsido na ang pagiging u na lamang na makapagpalabas ang magiging batayan upang maging eksklusibo ang isa ng istorya. Nababawan ako sa praktis na ito. Bakit? Sa dami ng insidente ng holdapan, patayan, damputan ng mga pulis at iba pang kri men sa Kamaynilaan, walang duda na malaking porsyento ang makakuha ng 'exclusive story' sa ganitong uri ng balita.

Wala akong istadistika ng mga presinto (kung saan madalas kumuha ng balita ang n asa police beat) at mga reporter ng dalawang istasyon subalit tiyak ako na mas m alaki ang insidente ng mga krimen kaysa sa bilang ng mga mamamahayag. Samakatuwid, malabong mabokya sila sa paghahanap ng mga eksklusibong istorya na ihahatid sa atin. Bilib ka ba? Pag-isipan mong mabuti. Sa akin, kung dadalumatin mabuti ang uri ng balitang nakapaloob sa sinasabi nila ng 'eksklusibo,' tila nang-iinsulto ang mga ito. Dahil kung ganoon, ako, ikaw, k aya nating maging isang magaling na reporter dahil tiyak na may matitisod kang ' exclusive story' sa daan.

Title:Alamat (5) Text 118 - Legends Word Count: 2013 <b>H</b>atinggabi na nang iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na pananglaw. Hudyat iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang parol nila. <b>N</b>alungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahalinhan ng takot at lu ngkot nang kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na nagsipagtago ang mga hayop s a mga kuweba. Mahigpit namang ikinabit ng mga halaman ang mga ugat sa ilalim ng lupa. <b>T</b>ulad ng dapat asahan, bumuhos na ang malakas na ulan. Takot at kinakalig lig sa lamig ang Buto. "<b>G</b>a...Ganito pala sa labas. Ma...Mamamatay ka sa sobrang ginaw. Mabibingi ka sa ingay ng kulog. Malamang na tamaan ka pa ng kidlat. A...Ayoko na sa labas ." <b>H</b>indi pinakinggan ng Ada ang abuhing Buto ng Kasoy. Bilang panghabambuhay na parusa ay pinamalagi ng Adang manatili sa labas ng Kasoy ang abuhing Buto ni to. <b>I</b>yan ang Alamat ng Kasoy at ng di nito makuntentong Buto.

<b>N</b>oong unang panahon, may isang Sultan na lubos na kinatatakutan ng lahat. Sobra sa lupit ang nabanggit na pinuno na tinatawag sa pangalang Sultan Barabas . <b>M</b>arami na siyang pinapatay. Hindi na rin mabilang ang pinakulong niya sa piitan. Lagi at laging nangangamba ang mga tao na sa maliliit na pagkukulang ay napakalaking parusa ang ipataw sa kanila. Matanda man o bata ay takot na takot k apag nababanggit ang pangalang Sultan Barabas. Para sa nakararami, ang Barabas a y kasingkahulugan ng kawalan ng katarungan. <b>H</b>indi lamang malupit si Sultan Barabas. May kayabangan din siya. Gusto ni yang yumuyuko ang mga tao kapag ipinatatawag niya. <b>N</b>ais niyang isipin ng lahat na lagi siyang nakatataas sa kanila. Ito ang dahilan kung bakit laging nakasubsob ang korona niya sa makinang na korona. Ang nabanggit na korona ay lagging suot niya saanman siya magpunta. Kahit sa pagtulo g ay mahigpit na yakap-yakap pa rin niya ang koronang lalong nagpapayabang sa ka tauhan niya. <b>N</b>angunguna rin sa kasakiman si Sultan Barabas. Ang malawak na hardin niya na pinamumugaran ng iba't ibang prutas ay hindi niya pinapapasukan kaninuman. G ugustuhin pa niyang mangabulok ang mga makopa, mangga, at chesa na bunga ng mga puno kaysa ipakain sa sinumang maralitang kumakalam na ang tiyan. <b>A</b>ng kawalan ng katarungan ni Sultan Barabas ay minsan na namang napatunay an. Ayaw na ayaw ng Sultan na gabi na ay nasa lansangan pa ang sinuman sa kanyan g mga nasasakupan. Isang maningisda noon ang minalas ng abutan siya ng hatinggab i sa panghuhuli ng isda. Sapagkat walang awa sa kapwa, pinadakip ni Sultan Barab as ang maningisda, at pagkatapos ay patiwarik na nilublob ito sa tubig, at ipina kulong pa ni Barabas ang pobre. <b>N</b>akarating sa asawa ng mangingisda na isang magdadaing ang balitang pagpa parusa at pagpapakulong. Dali dali itong nagpunta. Kahit alam niyang natutulog p a ang Sultan ay pinuntahan niya at kinatok ang tirahan ng pinuno. <b>G</b>alit na galit na nagising ang Sultan. Itinanong ng mayabang na pinuno ku ng sino siya. Sinabi ng kumakatok na magdadaing an siya ang asawa ng mangingisda at naroon siya upang ipakiusap na pakawalan na ang ikinulong. Nagkibit balikat lang ang gahaman. Nang malaman ng Sultan na ekspertong magdadaing ang nagmamakaa wa ay nakaisip ng paraan ang tuso. Lalo itong nagalit-galitan. Ipinatawag niya a ng mga kawal at ipinakagat sa mga langgam ang kaawa-awang magdadaing bago ito ip inakulong sa piitan. Kahit nakakulong ay natutuwa ang mag-asawa sapagkat sia ay muling nagkita. Upang maging produktibong alipin ng Sultan, ang bawat isdang mah uhuli ng mangingisda ay pinasusukaan agad sa magdadaing. <b>B</b>agamat maligaya ang mag-asawa na kahit mga alipin ay magkasama, sumasagi rin sa kanila ang kalungkutan kapag naaalala nila ang tanging anak na naiwan sa kanilang tahanan. <b>H</b>indi alam ng mag-asawa na habang wala sila sa tirahan may mga ada namang nagbabantay sa kaisa-isa nilang mahal sa buhay na kahit totoy na totoy pa sa ka musmusan ay marunong na ring manindigan. "<b>S</b>aan po ba naroon ang tatay at nanay ko?" "<b>N</b>asa kaharian sila ni Sultan Barabas. Pinarusahan sila at ipinakulong sa mga kasalanang hindi nila dapat pagdusahan." "<b>T</b>ulungan po ninyo ako. Gusto ko po sila makawala sa kulungan."

<b>N</b>ang makita ng mga ada na lumuluha ang kaisa -isang anak ng mangingisda a t magdadaing ay naawa sila.Nang gabi ring iyon ay inilawan nila ang daan ng inos enteng bata papunta sa kaharian. <b>A</b>ng mahimbing na pagtulog ng Sultan ay lubhang nagambala ng malakas na ka tok ng bata sa pintuan ng kaharian. "<b>S</b>ino ka at ganitong oras ng gabi ay kumakatok ka sa palasyo ko?" "<b>G</b>utom na gutom na ako. Hihingi ako ng pagkain sa mesang kainan mo." "<b>A</b>t bakit sa akin ka hihingi ng pagkain mo?" nag-aalborotong tanong ng Su ltan. "<b>P</b>inasisisid mo sa dagat ang ama kong mangingisda. Ang ina ko naman ay pi nagdadaing mo. Sila ang dahilan kaya marangyang-marangya ang iyong mesang kainan ." "<b>L</b>intik na bata ka!" nanginginig as galit na sigaw ng Sultan." Ano ang ka rapatan mong humingi ng anuman sa aking mesa?" "<b>H</b>indi ikaw ang nagpagod upang mangisda at magdaing. Mga magulang ko ang iyong inalipin. Sa anumang kanilang itinanim, sila lang ang dapat na may anihin. ?" "<b>A</b>ba napakaliit mong bata ka, akala mo kung sino ka. Hindi mo ba alam na Sultan akong dapat mong igalang?" nangangalog ang babang sigaw ng gahaman. <b>N</b>apansin ng bata ang makinang na koronang naiwan ng Sultan sa higaan. Tin akbo niya ito at isinuot at nag-iinsultong nagwika, " Ang korona ay ipinapatong lang sa ulo ng lider na mabuti sa tao. Masama ka ipinakulong mo ang ama at ina k o. Ngayon ako naman ang habulin mo at ipakulong mo, " nang-iinis na nagtatakbo s a loob ng palasyo ang bata. <b>S</b>a sobrang galit ng Sultan ay hinabol niya ng hinabol ang musmos. Hindi m aabut-abutan ng sukab ang inosenteng bata sapagkat inililipad ito ng mga ada. Na karating ang habulan sa malawak na harding kinatataniman ng maraming punongkahoy . Sa sobrang pagod ay sumakit ang dibdib ng Sultan na ikinatumaba niya. Noon din ay namatay ang Sultang walang pagpapahalaga sa tunay na kahulugan ng katarungan . <b>S</b>a lugar na kinatumbahan inilibing ang Sultan. <b>A</b>ng kamatayan ng ganid na dapat sana'y ipinagluksa ay ikinatuwa pa ng mar ami. <b>A</b>ng humaliling Sultan ay kakaiba sa namatay. Tinitimbang niyang mabuti an g bawat paratang sa sinumang nagkakasala. Hindi rin siya padalos-dalos sa pagpap ataw ng parusa. Sinisikap niyang magbigay ng isang makatarungang pagpapasya sa k aso ng sinumang nasasakupan niya mahirap man o mayaman. Para sa kanya ang lahat ay pantay-pantay sa napipiringang katarungan. <b>S</b>apagkat totoong makatarunagan, pinalaya at tinulungan ng bagong Sultang makapamuhay nang matiwasay ang mangingisda at magdadaing. Binigyan niya ng karap atan ang inosenteng bata na malayang makapupunta sa hardin upang mamitas ng anum ang prutas na kanyang piliin. Ipinagdiwang ng lahat ang panunungkulan ng makatar ungang Sultan. <b>I</b>sang araw na naglilibot ng hardin ng palasyo ang bagong Sultan ay nakata wag ng pansin niya ang isang halamang tumubo sa pinaglibingan kay Barabas. Pinad

iligan niya ito sa mga hardinero at pinaalagaan araw-araw. <b>I</b>lang taon din ang nakaraan at naging malaking puno ang halaman. Nagtatak a ang Sultan nang mamunga ang puno sapagkat mukha itong ulo ng tao na may korona at tuktok. "<b>S</b>i Barabas yan!"sigaw ng mga tao. Nang tikman nila ang bunga ay nagulat sila. "<b>P</b>agkapait-pait! Kasimpait ng ugali ni Barabas!" <b>I</b>lang araw lang ang lumipas ay lumaki ang mga bunga ng berdeng prutas. Na ng kagatin ng bata ay napangiwi sila. "<b>P</b>agkaasim-asim! Kasing asim ng mukha ni Barabas!" <b>H</b>indi nagtagal, ang mga berdeng bunga ay dumilaw at huminog na Napangiti ang lahat ng pitasin ang bunga at kagatin. "<b>P</b>agkatamis-tamis! Pagkasarap-sarap ng Barabas!" <b>M</b>agmula noon, tinawag ng Barabas ang berdeng prutas na may nakapatong na korona. Minsang nanungkit ng berdeng prutas ang ilang paslit na bata at tanungin ng mga nakatatanda kung ano ang tawag sa nabanggit na bunga ay sabay-sabay sila ng nagsisagot na, "Barabas, Barabas, Bayabas!" <b>D</b>iyan nagsimula ang alamat ng Bayabas. <b>A</b>ng ninuno ng tribo ng mga Bagobo na ngayo'y naninirahan sa kagubatan ng Mindanao ay mga sakop ni Datu Duri. Ang kahulugan ng duri ay tinik pagka't siya ay laging nagbibigay ng ligalig sa kanyang mga kaaway. <b>I</b>ilan pang taon ang nakalilipas sa kanyang pagka-Datu nang siya ay nagkar oon sa kanyang kabiyak ng isang tagapagmana ng kaharian. Ang bata'y pinangalanan g Durian, na ang gustong sabihi'y munting tinik. <b>N</b>agpakita sa Datu ang Dakilang Bathala at ipinaalam sa ama na ang kanyang anak ay mabubuhay ng labingsiyam na taon lamang. <b>L</b>umakad ang mga araw. Nag-ugat sa puso ni Durian na mahalin ang sakop ng kanyang ama. Sa di-kawasa ay dumating ang malungkot na sandali. Ang sinabi ng Da kilang Lumikha ay natupad. Si Durian ay nagkasakit. Sinuman sa kaharian ay walan g makapagbigay ng lunas. Ang Datu ay nalungkot at nawalan ng lakas na harapin an g katotohanan. <b>H</b>iniling ni Durian sa kanyang ama na kapag siya'y namatay ang kanyang ban gkay ay doon ilibing sa ilalim ng durungawan ng kanyang ina upang maipagdasal an g kanyang kaluluwa sa lahat ng sandali. Ito ay natupad. <b>S</b>a ikasiyam na araw ay napansin sa libing ni Durian na may halamang sumis ibol. <b>N</b>agtumulin ang mga taon. Lumago ang halaman, yumabong ang sanga hanggang sa ito'y namulaklak at namunga. <b>I</b>sang araw, tinikman ni Datu Duri ang isang hinog na bunga. Nagsisunod an g mga kawal sa palasyo pati ng mga nasasakupan. Nakita nilang ang balat ng bunga ay manipis at maliit ang buto. Ang laman ay malasutla at matamis. Naniwala ang mga taong ito'y ibinigay ni Bathala bilang isang alaalang tagapagpagunita hinggi l kay Durian noong nabubuhay pa siya.

<b>S</b>i Datu Duri ay matandang-matanda na. Isang taksil ang naggulo sa mga ali pin upang pag-imbutan ang kanyang kapangyarihan at kayamanan., ang mga Bilaan at Manobos. <b>N</b>apag-alaman ng Dakilang Bathala ang kasakiman ni Sangkalan. Kanya itong pinarusahan. Pinawalan ang kidlat at kulog. Nakatutulig na putok ang narinig pag katapos ng ilang saglit may nakitang mahiwagang liwanag na nakabalot sa punong-k ahoy na nakatayo sa libingan ni Durian. <b>S</b>iniyasat ni Sangkalan at ng mga tao ang puno. Ang mga bunga ay nagkaroon ng malaki at maraming tinik na katulad ng rimas. Nagalit si Sangkalan at isinum pa ang Diyos. Pinagpalaluan ang Kanyang karunungan. <b>N</b>oon di'y nangalaglag ang lahat ng mga bunga ng punong-kahoy at natabunan ang katawan ni Sangkalan. Nadurog ang kanyang bungo at nalamog ang buong katawa n. Noon di'y itinanghal na bangkay si Sangkalan. Ang mga tao ay nasiyahan sa nan gyari. <b>N</b>ang buksan ng mga tao ang ilang bunga ng punong-kahoy, kanilang nakitang ang balat ay makapal at ang buto ay malaki, ngunit ang laman nama'y matamis. Na katawag ng pansin ang masama nitong amoy. <b>I</b>yan ang kauna-unahang puno ng Durian. <b>S</b>inasabing ang puno ng lansones ay karaniwang makikita sa Luzon. Gayunman , walang gaanong pumapansin dito. Isang araw, isang magnanakaw ng kalabaw ang hi nahabol ng mga tao. Napagawi ito sa lansonesan at doon nagtago. Sapagkat gutom n a gutom na rin ang magnanakaw sa katatakbo, pumitas siya ng lansones at kumain. Nalason siya. Dinatnan siya ng mga taong patay at may bakas pa ng bula sa bibig. Mula noon, pinagkatakutan ang lansones. Walang nangahas kumain nito. <b>M</b>insan, isang babaing nakaputi ang dumating. Palakad-lakad ito sa may lan sonesan. Pakanta-kanta ang babae kaya marami ang nakatingin sa kanya pero nangan gamba namang makipag-usap. Nakita ng lahat na kumuha ng bunga ng lansones ang ba bae at nagsimulang kumain. Inasahan ng mga nanonood na mamamatay siya pero walan g nangyari sa kanya. Kinambatan niya ang mga tao para lumapit. "Alam kong nagugu tom kayo, inalisan ko na ito ng lason. Maaari na ninyong kainin." Takot pa rin a ng mga tao. Pero inabutan sila ng babae ng lansones. "Makikita ninyong may bakas ng kurot ang prutas. Iyan ang tanda na inalisan ko na ito ng lason. Kumain na k ayo." At nawala ang babae. <b>S</b>inapantaha ng lahat na isang ada ang babae. Tinikman nilang lahat ang pr utas. At naroon nga ang bakas ng kurot, wari'y lalong nagpalinamnam sa lansones. sones. <b>S</b>a mayamang kaharian, noong unang panahon, ay may isang prinsesang ubod n g ganda. Siya si Prinsesa Amapela na ang lahat ay humahanga sa taglay na kagand ahan. <b>N</b>gunit sa likod ng kanyang kagandahan ay napakasamang ugali. Ang prinsesa ay ubod ng sungit at suplada. Napakataas ng pagtingin niya sa kanyang sarili. "<b>A</b>yoko sa mga taong pangit! Palayasin sila sa palasyo!" ang palaging siga w nito sa tuwing makakakita ng pangit sa palasyo. <b>D</b>ahil sa prinsesa, ang lahat lamang ng magaganda ang nakakapasok at nakak apagtrabaho sa loob ng palasyo. At ang mga pangit ay itinaboy sa labas upang mag ing mga alipin at manggagawa.

Title:Sanaysay (21) Hayaan ninyong ikuwento ko sa inyo ang pinagdaanan ko bilang kasapi ng pangunahing koro sa Maynila. Noong nakaraang taon lamang nang aming pagpasya hang sumulong sa aming European tour para makapagtanghal, lalo pa ang makibahagi sa pandaigdigang olimpiada ng mga koro, ang <i>2004 Choir Olympics</i> na ginan ap sa Bremen sa bansang Germany. Tulad ng iba pang kasapi, umasa kami sa tulong mula sa NCCA pati na sa National Sweepstakes Office. Isinagawa namin ang prepara syon, mula sa matinding pagsasanay, paghahanda ng mga kailangang dokumento hang gang sa sari-saring paraan para sa paglikom ng pondo. Inabot kami ng ilang buwan sa pag-asang mabibigyan ang koro ng suportang pinansyal na may humigit-kumulang na dalawampu't limang kasapi. Subalit wala kaming napala, ni isang kusing lalo pa't katatapos lamang noon ng eleksyon. At nang nasa Europa na kami, doon namin napagtanto na sadyang totoo rin ang bagay na ito sa iba pang korong dumalo at na nalo tulad na lamang ng Mary the Queen Children's Choir. Kapwa kami hirap kung p aano tutustusan ang aming pamasahe, tirahan, pagkain at iba pang gastusing nauuk ol sa paglilibot sa kontinenteng sadyang malupit ang halaga ng salapi hambing sa piso. At kahit pa naipanalo namin ang bansa, sadyang walang pakialam ang sangay ng pamahalaan sa aming sinapit. Totoong may ibinibigay namang suportang pinansyal at iba pang pribelehiy o ang pamahalaan sa iilang <i>Pambansang Alagad ng Sining</i> kasama na rito ang mga musikero at kompositor. Subalit sapat na ba ito para masabing may pagpapaha laga ang gobyerno sa mga musikero? Isa itong karangalan bagaman kailangan ding t anggaping marami pa ang nangangailangan ng suportang ito. Maalala na nga nawa na tin ang kaso ng paham na si Levi Celerio na sadyang hindi kinayang maipagamot an g sarili hanggang sa kamatayan. Ang nakalulungkot pa, walang ginagawang programa ang pamahalaan ukol sa promosyon ng musika at sa proteksyon ng karapatan ng mga musikero. Ito ay isang pagpapamalas kung papaano natin minamaliit ang ating mga bu hay na kayamanan sa sining. Sila ang mga taong nagsikap upang magkaroon ng kabul uhan ang musikang Filipino subalit sila pa rin ang naghihirap. Bukod pa rito, wa la pang unyon sa kasalukuyan ang Filipinong musikero para protektahan ang kanila ng pang-ekonomiya at panlipunang kapakanan. Dagdag pa na napansin din ito ni Mangahas sa kanyang sanaysay na may pag katig nga ang ating sangay pampamahalaan sa mga kanluranin at banyagang mga prod uksyon at mga talento. Madalang ang mga lokal na musikero na nakabilang sa mains tream at pop music ang nakapagtatanghal sa ganitong malalaking venue at suportad o ng mga sangay ng pamahalaan. Kung hindi ka pa magkapag-aari ng popularidad at pangalan ay hindi karakarakang mapabibilang sa mga posibleng magtanghal at masu portahan. Nananatiling sa football field, sa basketball court, sa mga malls, parke

o sa Coliseum ang karamihan kung nais nila ng pagtatanghalan na kapansin-pansin ang malaking agwat nito sa antas ng CCP o ng PICC o ng Tanghalang Francisco Bala gtas. Maaari ring namang mataas at pangmayaman ang pagtingin ng mga masa sa mga ipinalalabas sa CCP o PICC kung kaya't hindi na rin ito sadyang tinatangkilik pa ng nakararaming manonood. Mahirap tuloy maibenta ang palabas o pagtatanghal sa mga venue na binanggit. <b>Ang Musikero Bilang Export</b> Sa dami ng alagad ng musika sa ating bayan, hindi na nila halos maitawid ang kanilang mga pangangailangan bilang indibidwal o may-pamilyang mamamayan ng ating bansa. Resulta, marami ang nangingibang bansa upang makipagsapalaran bilan g mang-aawit o musikero at batid na wala silang kahihinatnan sa Pilipinas. Ayon nga sa University of the Philippines Medical Alumni Society in America, Maaaring magandang pakinggan ang pagdami ng mga Filipinong musikero sa ib ang bansa bagama't ito ay sintomas na hindi sila komportable sa pang-ekonomiyang estado ng ating bayan kung kaya sila napipilitang lisanin ang ating bansa. Buko d pa sa mga domestic helpers, ang mga entertainers (kasama dito ang mga dancers at musicians) ay ang may pinakamataas ng bilang na ipinapadala sa ibang bansa. S a madaling salita, sila'y produktong pang-export. Kung hindi ka magkakapangalan at magkakaroon ng partisipasyon sa mahigpit na kompetisyon sa industriya sa bansang ito ay sadyang wala kang kahihinatnan. Ang siste sa ating lipunan, nakakaligtas lamang ang isang musikero sa hamon ng k risis kung ito ay sikat na at may regular nang kinikita mula sa kanyang katanyag an. Subalit iilan at napakanipis ng pagkakataon para sa mga Filipinong musikero. Kakaunti ang nabibigyan ng pagkakataon para magkaroon ng career sa musika dahil na rin marahil sa dami ng magagaling sa ating bansa. Maituturing pa nga itong i sang paradokso. Lalo pa, ang <i>talent fee</i> sa isang nagsisimula at hindi tan yag na musikero ay hindi sapat para bumuhay ng isang pamilya. Mahilig nga ang ma mamayang Filipino sa musika, subalit nakatuon ang atensyon ng masa sa kung ano a t sino ang mainit sa merkado. Maraming musikero ang dumaranas ng gutom sapagkat tinatalo sila ng nakararaming nakasasabay sa takbo ng mainstream music sa Pilipi nas. Ganito ang pormula ng mga mang-aawit: kung hindi ka bebenta at magiging sik at sa masang Pinoy, wala kang mararating at walang kang kikitain. Komersyal ang musika sa Pilipinas bagaman iilan ang nahihirati sa sining dahil sa pilosopiya n g <i>Art for Art's sake</i>. Kung kaya't kahit pa mayroon tayong mga henyo sa si ning ng tunog, melodya, ritmo at saliw, tila kakaunti pa rin ang sumusuong sa pe ligrosong karera bilang isang musikero. <b>Ang Radyo, Telebisyon, ang Sistema ng Pamimirata at ang Internet</b> Sa pag-aaral ng mass media, malaki ang ginagampanang papel ng radyo at te lebisyon para sa diseminasyon o distribusyon ng impormasyon. Sinasabi na ang baw at kabahayan ngayon sa Pilipinas ay nag-aari ng radyo o telebisyon o maaaring pa reho. Tila isang kahingian na ang pakikinig at panonood ng telebisyon sa ating b uhay. Ito na ang pinakamurang paraan ng libangan lalo't napakaraming pagpipilian ng mga palabas at mga programang panradyo. At ito rin ang lumalagay na pangunah ing midyum para sa pagpapalaganap ng musika at iba pang impormasyon sa bansa sa paraang brodkast. Dito rin dumadaan ang nakararaming musika na ating napakikingg an at napanonood sa mga palatuntunan o maging sa Music Video. Magkagayon pa man, sadyang problema pa rin ang mas malaking bilang ng mg a banyagain o kanluraning musika na pinatutugtog sa ere. Malakas pa rin ang kolo nyalismong kaisipan at pamantayan sa mga istasyon ng radyo at maging sa telebis yon. Kitang-kita ito lalo pa sa kanilang pagpili ng seleksyon at bilan g ng banyagang musika sa bawat airtime. Tandaan na ang proporsyon ng dami ng Fil

ipinong awitin ay sadyang mas nangangailangan ng higit na exposure kaysa sa mga Amerikano o anu pa mang awiting banyaga. Wala pa ngang garantiya na nasusunod ang kahingiang tatlong awiting Pinoy sa bawat oras sa kawalan na rin ng magmomonitor nito sa napakaraming istasyon n g radyo o telebisyon sa ating bansa. Kulang ang napapakinggan nating awiting Pin oy samantalang napakaraming awitin at komposisyon ang maaari sanang mabigyan ng promosyon at pagtaas ng benta ng kanilang mga recordings. At lalo pa, lumilikha ito ng kultura ng korupsyon sapagkat nagkakaroon tuloy ng ideya ng pagbibigay-su hol sa mga istasyon ng radyo at telebisyon. Kahit pa sabihing ang ilang awiting Pinoy ay naititik sa wikang Ing les, malaki pa rin ang pagkakaiba ng wikang Ingles na ang gumamit ay Pinoy hambi ng sa banyaga. Mas tagos ito sa puso. Higit pa rito, ang ating awiting nakasaad sa Ingles ay nakawiwili dahil sa taglay nitong rahuyo o charm sa melodya na tila angkop at patok sa mga Pinoy. Mas lulmalagay na aktibo pa ang mga istasyon sa r adyo at telebisyon ng pagsasaere ng mga awiting hindi naman taal sa Pilipinas. Isa pang makapangyarihang daluyan ng musika sa kasalukuyang panahon ay a ng Internet o ang cyberspace. Kahit pa masasabing may bentahe ang pagkakaroon ng aktibong kalakalan ng musika sa internet, mayroon din naming paglabag na nagaga nap sa pamimirata rito ng mga likhang awitin. Dumarami ang mga sites na sadyang nagbibigay ng mga libreng downloads ng mga musika at maaari ring isagawa ang pag papasa at pangongopya ng impormasyon at music files sa loob ng cyberspace na wal ang bayad at walang limitasyon sa dami. Ang ganitong sistema ay tahasang nakakaa pekto sa pag-usad ng musika at kalakalan nito, kahit pa may paninigurong magpapa tuloy ang musika sa banta ang teknolohiya. Sa lahat ng maaaring makapagdulot na masamang epekto sa musika sa ating b ansa, ang pamimirata ang pinakamalaking suliranin, banta at hadlang sa pag-unlad ng industriyang nito. Ayon sa <i>International Federation of Phonographic Indu stry</i> (IFPI), may humigit- kumulang na US$4.3 bilyon na pagkalugi sa bawat ta on sa buong daigdig. At sa kasalukuyan, talamak at lalo pang nagiging aktibo sa pamimirata sa ating bansa. Napakalaki ng nalulugi sa isang ekonomiya dahil sa pamimirata. Ang biktim a at ang natatalo dito ay ang mga sumusunod: Ang mga musikero (artists) na ang k anilang pagiging malikhain at masining ay hindi napapalitan o natutumbasan ng ka bayaran. Ang pamahalaan na nawawalan ng milyon-milyong tax revenues. Ang pamban sang ekonomyiang nawawalan ng bagong investments. Ang mga mamimili na nabibigyan ng kakaunting pagpipilian. At ang mga producers at recording companies na napip ilitang bitawan at talikuran ang kanilang mga musikero at ihinto ang produksyon ng kanilang mga likha. Ayon pa rin sa IFPI, may kadahilanan kung bakit dapat labanan a t itigil ng pamahalaaan ang pamimirata kahit pa alam nating may mga kumikita rin sa ganitong sistema ng kalakalan. Una, ang pinakamalaking naaapektuhan at bikt ima ay ang lokal na kultura. Sa halip na lumikha pa ang mga kompositor, ang mga nag-aareglo at manunulat ng titik ng mga awiting naghahayag ng ating kalinangan at kaakuhang Pinoy, mas mamarapatin pa nilang ibaling na lamang sa ibang bagay ang kanilang pagiging malikhain. Ikalawa, ang pamimirata ay nagdudulot ng mas organisadong krimen. Kalimit an, ang ibinabayad na salapi sa mga piniratang CDs ay padadaluyin para sa panga ngalakal ng ipinagbabawal na gamot, money laundering at iba pang uri ng mga inor ganisang gawaing kriminal. Ikatlo, ang , paglago ng ekonomiya at a naman ang magtatangkang dahil sa piracy? At dahil pamimirata ay nakapagdudulot ng paghinto ng investment mga posibleng trabaho, lalo pa sa mga musikero. Sino b gumugol ng kapital kung walang garantiyang kikita ito dito, marami ang magsasarang kompanya at kasabay ang k

awalan ng mapapasukang trabaho ng maraming manggagawa. <b>Konklusyon at mga Rekomendasyon</b> Isipin na lamang natin ang senaryo kung sakaling lumala pa at sadyang mar apatin na nga ni Juan dela Cruz ang pananahimik at pagtigil sa pag-awit. Ano na nga ba ang mangyayari sa ating bayan? Papaano na magpapatuloy ang ating kultura kung pagkakaitan ng musika? Ano ang sasapitin ng mga Filipinong may angking gali ng at talino sa musika? May ilan akong imumungkahi na posibleng paraan para sa pagpapayaman at pagbibiga y-halaga sa estado ng musika sa ating bansa, lalo't higit sangkot ito sa antropo lohikal na kalikasan ng pagkatao ng mga Filipino. Una, sikaping maging isang tampok panturismo ang ating mga talento sa m usika. Dahil tanyag nga ang ating bansa sa dami at galing ng mga musikero, maaar ing ito ang maging bentaha natin. Maaaring ibenta ang talento natin sa loob ng a ting bansa lalo pa ang mga de-kalibreng mang-aawit. Maaari itong dayuhin ng mga banyaga at maging isang pangunahing destinasyong panturismo. Bakit hindi tayo ma gtatag ng isang institusyon at ganapan na magpapakita o magsho-showcase ng galin g at talino ng Filipinong musikero? Napakarami nating maaaring pagdausan nito sa Pilipinas na maaaring dayuhin ng mga turista bilang pangunahing pang-akit ng at ing bayan. At sa ganitong paraan, mababawasan ang pangingibang bayan ng ating mg a kababayan para sa pagtatrabaho doon. Ikalawa, paigtingin at pag-ibayuhin pa ang pagsasanay ng mga talento para makapagtayo ng akademyang maaaring maging tanyag sa paghuhubog ng mga musikero sa Asya at sa buong daigdig. Hindi malayong tayo ang siyang tatayong sentro ng m usika sa Timog Silangang Asya. Ikatlo, itatag ang isang mas maayos na komisyon na ang tanging layon ay a ng pangangalaga lamang ng kapakanang pangkalusugan, kabuhayan at edukasyon ng mg a alagad ng musika at iba pang sining. Maaari itong maging isang ganap na unyon ng mga musikero na mangangalaga rin ng kanilang karapatan at iba pang pribelehiy o. Ikaapat, mangyaring paramihin pa ang bilang ng awitin na napapakinggan sa radyo at napapanood sa telebisyon. Mas bigyan ng priyoridad ang musikang atin s a mass media. Ikalima, maaari ring buhayin pa at patingkarin pa ang mga award-giving bo dies tulad ng CECIL AWARDS, AWIT AWARDS, KATHA at MTV AWARDS. Magsisilbi itong m otibasyon sa mga musikero at mang-aawit upang pag-igihin pa ang kanilang sining. Dito rin papasok ang pampamahalaang institusyon at programa para sa mga musiker o.

Title:Sanaysay (42) Text 132 - Essay

Word Count: 2,077 Isang deskriptibong pag-aaral ito na naglalahad ng nababatid ng mga lalab intaunin na naiuugnay sa panahon ng kanilang pag-unlad sa aspektong pansarili, p ang seksuwalidad, at pang sosyal. Ginamitan ng pagtatanong-tanong ang pananalik sik na ito, isang paraan sa Sikolohiyang Pilipino sa paghahagilap ng datos sa la rangan at sinuri ang mga sagot na pawang mga salita sa kwalitatibong pamamaraan . Sa mga umpukan sa isang panahon ng tag-araw, tinanung-tanong ang mga kabataan sa mga lungsod sa Kamaynilaan at piling nayon sa lalawigan tungkol sa kanilang libangan, ligawan, at lambingan. Nabatid sa may 243ng mga binata, binatilyo, da laga, at dalagita na nananatiling kinatatakutan ang mga sakit na kaugnay ng seks walidad lalo na ang HIV/AIDS, iyong mga sakit na may kinalaman sa sariling panga ngatawan gaya ng tuberculosis o kanser, gayundin iyong may kinalaman sa aspekton g sosyal, halimbawa bunga ng pandidiri ang pag-iwas ng iba sa kanila. Marami sa kanila ang salat sa kaalaman tungkol sa banta ng pagkalat at pagpigil ng HIV/AID S. Sinulyapan sa pag-aaral na ito ang samu't saring mga saliksik na nagpapatiba y sa napag-alaman sa pagtatanung-tanong sa mga kabataan. Pinatibayan ng mga lit eraturang naipon ang nananatiling "feminized" at "stigmatized" na pananaw ng mga lalabintaunin sa HIV/AIDS at ang mga nakakabagabag na kanilang iniuugaling kaug nay ng kanilang seksuwalidad na maaaring maglagay sa kanila sa tiyak na kapahama kan ng pagkahawa at pagkalat nito. Kahit pa nga unibersal na nalalaman kung ano ang HIV/AIDS laganap pa rin ang maling kabatiran tungkol sa sakit na ito. Panimula at paglilinaw Unang ginamit ni Virgilio G<pd>.</pd> Enriquez ang katagang lalabintaon upang tu kuyin ang mga kabataang nasa pagitan ng 11 hanggang 19 na taong gulang. Ang sap ilitang salin sa wikang Ingles ay dalawa ang konseptuwal na <i>adolescent</i> at ang tinakdaan ng edad na <i>teenager</i>. Ang <i>adolescence</i> ay isang yug to sa pag-unlad na maaaring sumaklaw sa mga <i>transitions</i> o paglilipat mula sa isang panahon papunta sa susunod na panahon kung saan may ibang inaasahang p agbabago. Maaari din itong sumaklaw hanggang bago maging ganap na ang gulang o sa Ingles ay <i>adult</i>. Ang <i>teenager</i> naman ay sasaklaw sa edad na 13 (thirteen) hanggang 19 (nineteen). Ito nga ang palasak na panawag sa Filipino, tinedyer mula sa 'teen' at 'age(r).' Samantala ang <i>teenager</i> ay nagsisimu la sa edad na labintatlo (13) at karaniwan na may mga pagbabagong pampisikal sa paggulang ng tao tulad ng produksiyon ng punlay (mula sa punla ng buhay - <i>spe rm</i>) sa lalaki at pangingitlog (<i>ovulation</i>) naman sa babae. Subalit hi ndi lang pisikal na paggulang ang batayan ng pagbabago sa aspetong pansikolohiya , mahalaga ang kultura at lipunan na nakikialam sa kanyang pagkilala sa sarili. Ang pagbabago ng indibidwal ay tinatakdaan ng impluwensiya ng mga magkasanib na mga salik na pansarili, pagbabagong pampisikal tulad ng produksiyon ng punlay a t salik na pangkultura gaya ng ritwal ng pagtutuli. Sa karanasan sa Pilipinas, ang mga bata ay may iba't ibang panawag pa nga sa kan yang pagdaan sa panahon ng paglalabintaon. Ang mga nagsisimula pa lamang sa pag lalabintaon ng babae ay tinatawag na dalaginding, malapit ng magkaregla (regla <i>menstruation</i>) at ang dalagita naman ay may regla na at kita na ang mga p agbabago sa panlabas na anyo tulad ng pagtubo ng suso. Samantala, pagdadalaga a ng panahon ng mga patuloy na pagbabago at pagdanas ng sariling seksuwalidad ng b abae. Ang mga lalaki naman ay nagsisimula sa binatilyo, karaniwang dumaan na sa ritwal ng pagtutuli (<i>circumcision</i>) at binatang-binata na bilang paglalar awan sa mga pisikal na pag-iiba dulot ng pagbabagong biolohikal may matipuno nan g katawan at mas matangkad na sa kaysa kaedad na babae. Sa madali't sabi, ang m ga Pilipinong kabataan ay dumadaan sa panahon ng pagbabago, ang pagdadalaga at p agbibinata hanggang marating ang isang katayuang pangkultura, dalaga o binata. Ang isang tao ay maaaring manatiling binata o dalaga habang panahon o di kaya ay makipag-relasyon, mauwi sa kasalan at magkaroon ng asawa.

Ang paglalabintaon ay isang panahon sa buhay na dinaraanan ng bawat isa. Pana-p anahon ang pagbabago kaya may mga hamon na haharapin upang marating ang susunod na panahon ng buhay tulad ng pagiging magulang (<i>parenting</i>) at kinalaunan ang pagiging matanda (<i>aging</i>). Panahon ng paghahanda ng sarili, paghahana p ng katatayuan sa lipunan, at pagtatakda ng kasarilinan ang paglalabintaon. An g pagbibinata at pagdadalaga ay pagkakataon upang danasin ang sigla ng sariling seksuwalidad at husay ng mga pangkognitibong kakayahan. Samantala hindi pa gana p ang gulang at kulang sa karanasan kung kaya madalas na may kaguluhan sa kaisip an at bagabag sa damdamin ang naglalabintaon. Pansin sa iniuugali ang pagkalito sa paglalabintaon, tulad ng tahasang pagsuway sa bawal. Malaki ang maitutulong ng mga nakatatandang may higit na karanasan at kawastuhan ng pag-iisip upang ala layan sa pagsasarili ang mga lalabintaunin. Ang paglalabintaon ay isang maikli subalit makabuluhang yugto sa buhay ng tao. Sa panahon ng paglalabintaon inihahanda ang sarili sa isang mahabang yugto ng la long pagulang at pagtanda. Hindi na kaila na sa panahon ngayon ay maraming kail angang haraping hamon ang mga nasa yugto ng paglalabintaon tulad ng mga tiyak na panganib sa sigla ng seksuwalidad, halimbawa ang <i>sexually transmitted infect ion</i> (STI). Ang sakit na naisasalin sa pakikipag-sex ay higit na mapanganib sa lalabintaunin dahil sa dulot nitong pangmatagalang epekto hindi lamang sa kan ysang kalusugang pangreproduktibo kundi lalo na sa sikolohikal na aspeto, gaya n g labis na pagkalungkot. Ang pagkakaroon sa maagang panahon ng STI ay maaaring mauwi sa pagkabaog sa kalaunan. Ang pagbubuntis ng lalabintauning babae o pagig ing ama ng lalabintauining lalaki ng wala sa panahon ay makapagdudulot din ng su liraning sikolohikal gaya ng pagtigil sa eskuwela at pag-aaruga sa anak. Nauna na ring ginamit ni Virgilio G<pd>.</pd> Enriquez ang salitang kalinawan ng isip na katumbas sa Ingles ng <i>mental health</i>. Tinutukoy niya dito ang ka kayahang makapagpasya ng mabuti para sa sarili alinsunod sa atas ng pakikipagkap wa at panatag na kalooban. Ang taong may malinaw na isip ay malusog, masigla, a t marunong makipagkapwa. Ang tampuhin, bugnutin, at basagulero ay ilan sa mga t aong hindi malinaw ang isipan. Ang pagkalito o kaguluhan sa isipan ay maaaring bunsod ng kawalan ng sigla, lusog ng katawan, kawalan ng kalinga ng kapwa, at pa kikipagkapwa. Ang taong walang sigla ay ni ayaw makihalubilo sa kapwa. Gayundi n naman ang taong masasakitin ay mainitin din ang ulo. Ang kalinawan ng isip ku ng gayon ay bunga ng tamang pagkaunawa at tunay na pakikipagkapwa. Maaari samak atuwid na tanda ng problemang pangkalusugan ang kawalan ng kalinawan ng isip. Sa pag-aaral ng paglalabintaon tutunghayan ang kalinawan ng isip ng kabataan. I naakala na may kalituhan ang isip nila bunsod ng banta sa sigla ng kanilang seks walidad gaya ng STI, partikular dito ang usapin ng HIV/AIDS. Lito ang karaniwan g lalaki o babaeng lalabintaunin sa kasalukuyang panahon sa kung aling alituntun in sa pagdanas sa kanilang sekswalidad ang susundin. Ibinabato sa kanila ang sa mu't saring mga usaping halos walang linaw laluna't may hasik na takot ang HIV. Sa isang banda may nagsasabing <i>postpone</i> ang pakikipag-sex, sa kabila nam an ay i-praktis ang <i>safe sex</i>, at meron ding nagsasabing pigilan ang kahih inatnan ng maaagang pagbubuntis. Alam na ng marami na lubhang mapanganib ang se x sa lumalalang sitwasyon ng paglaganap ng HIV/AIDS. Kailangang alamin ang mabi sang paraan ng pakikialam sa kanilang sekswalidad upang matulungan silang makaiw as sa STI lalo na sa sakit na HIV/AIDS. May hangganan ang gamit ng pananakot sa usapin ng HIV/AIDS lalo na sa lalabintaunin. Mukhang hindi mabisa ang ganitong lapit sa pagpapaalaala sa kanila ng panganib ng sakit na nakahahawa at nakamama tay. Dapat pag-isipan ang mga bago at may bisang paraan ng pagpapaalam at pagpa paunawa sa kanila ng tiyak na panganib ng pagkahawa sa mga sakit na walang lunas tulad ng HIV. Ang pag-alam sa kanilang iniisip, iniuugali, at damdamin ang mag lalaan ng batayan sa paglalaan ng programa ng pakikialam upang maimpluwensiyahan ang kanilang pagpapasya sa mapanganib na sitwasyon tulad ng sex. Saliksik sa lansangan, sinop sa linangan (<i>field research, review of AIDS stud ies</i>)

Isang deskriptibong pag-aaral ang isinagawa para mailarawan ang kaalaman ng mga lalabintaunin sa kalusugan na naiuugnay sa yugto ng pag-unlad ng sariling seksuw alidad at paghahanda sa pagsasarili. Hinagilap ang ilang mga pag-aaral sa HIV/A IDS, <i>illness notions</i>, at <i>mental health</i> na maglilinaw sa kaasalang sekswal sa panahon ng paglalabintaon partikular ang pakikipagrelasyon at pag-uug aling kaakibat ay panganib (<i>risky behavior</i>). Isang kwalitatibong lapit s a pananaliksik ang ginamit upang makaipon ng datos sa lansangan. Inikot ng mga mananaliksik na estudyante ang mga lansangan sa Kamaynilaan. Ang mga lalabintau nin na naging kalahok ay mula sa mga piling lunsod gaya ng Maynila, Quezon, Maka ti, Mandaluyong, at Pasay. Tanging ang Lalawigan ng Cavite ang pinagmulan ng mg a kalahok mula sa probinsiya at sa mga piling barangay sa Bayan ng Silang lamang . Inipon din ang mga nailathalang pag-aaral tungkol sa STI at HIV/AIDS na may k inalaman sa sekswalidad ng kabataan at kanilang pag-uugali sa panahon ng paglala bintaon. Ang mga hinalawan na pag-aaral sa linangan ay buhat sa mga ulat sa sam u't saring kumperensiya sa AIDS at sa mga instityut na nanaliksik tungkol dito. Usisaan, umpukan, ulit-ulit: Ang kwalitatibong lapit sa pananaliksik Katutubong lapit sa <i>interview</i> o pagtatanong-tanong (Pe-Pua, 2005) ang pam amaraan sa pag-iipon ng datos. Nagtanong-tanong sa mga lalabintauning lalaki at babae upang malaman ang kanilang karanasan sa kanilang sekswalidad. Ang pagtat anong-tanong ay mabisa sa pag-usisa sa mga tao sa umpukan (<i>natural cluster</i >) na karaniwang may untahan. Ang umpukan ay likas na nabubuo sa pagtitipon-tip on ng mga taong magkakakilala na upang magkumustahan at mag-usap. Ang mga likas na umpukang ito ang sinalihan ng mga mananaliksik matapos ang pagpapakilala at pakikitungo sa kanila. Pakay ng pag-uusisa na alamin ang mga libangan at lambin gan ng mga lalabintaunin tuwing tag-araw. Gumawa ng gabay para sa pagtatanong-t anong ayon sa pakay ng pag-uusisa. Bunga ng pagtatanong-tanong ang maraming sal ita na isinagot ng mga kalahok na lalabintaunin. Mula sa mga salitang hinalaw s a mga usapan, sinuri ang mga ito sa pamamagitan ng paghahanap ng pag-uulit (<i>r epetition</i>), pagkakatulad-tulad <i>pattern</i>), at pagbubuo ng mga kategorya ng sasaklaw sa mga napagsasamang salita. Ito ang mga ginamit sa paglilinaw at p agpapalawig ng paliwanag sa naipong mga sagot. Kalahok, at mga katuwang sa pagtatanong-tanong sa lansangan Naging kalahok ang mga lalabintauning lalaki at babae sa mga umpukan sa isang la lawigan at mga piling lunsod sa kalakhang Maynila. Katuwang sa pagtatanong-tano ng ang mga estudyante ng Batsilyer sa Siyensiya sa Sikolohiya na nasa ikatlong a ntas ng kolehiyo sa Pamantasang De La Salle. Halos ka-edad din nila ang kanilan g mga pinagtanong-tanungan dahil nasa pagitan ng 17 hanggang 19 na taon gulang s ila. Tumulong sila sa pag-iipon ng datos noong panahong naka-enrol sila sa term inong tag-araw sa kursong Sikolohiyang Pilipino. Nagkaroon muna sila ng pag-aar al sa mga katutubong pamamaraan ng pananaliksik at binigyan ng pagsasanay sa pag gamit ng mga metodong angkop sa karanasan at kultura ng mga kalahok. Sa lalawig an, nakipanuluyan sila ng halos isang linggo sa komunidad upang alamin ang iniuu gali ng mga lalabintaunin doon pati na ang kanilang mga hilig at pinagkakaabalah an tuwing bakasyon. Sa lunsod, nagdalaw-dalaw na lamang sa kani-kanilang mga ko munidad ang mga mag-aaral sapagkat sila ay laki naman na rin doon at alam ang mg a pasikot-sikot sa lugar. Gayunpaman kinailangan pa rin ang mga tulay (<i>go be tween</i>) para mapadali ang pakikipanuluyan at pagdalaw-dalaw, mapa-lunsod o la lawigan man. Ang tulay ang nagpapakilala sa mga mananaliksik sa mga tao sa komu nidad sa simula ng kanilang pananaliksik at kinalaunan ay nakihalubilo na sila at nakipagpalagayang-loob na rin bago ang pagtatanong-tanong. Talaan 1: Dami ng Kalahok Kalakhang Maynila

Kabuuang Bilang Lalaki = 82 Babae = 41 123 Kanayunan sa Lalawigan Lalaki = 83 Babae = 37 120 Kabuuang Bilang Lalaki =165 Babae = 78 243 Kabuuang bilang ng mga kalahok sa kalunsuran, kanayunan Bagama't hindi kailangan ang pagtatakda ng bilang ng kalahok sa kwalitatibong pa nanaliksik na ito, minabuti na ring ipakita ang dami ng mga napagtanong-tanungan . Makikita ang pagkakaiba sa bilang ng mga lalabintauning lalaki na nasa umpuka n kaysa mga babae sa lalawigan o lunsod man. Masasabing karaniwang lalabintauni ng lalaki ang nagiging kalahok sa pagtatanong-tanong dahil sila ang madalas na n agtitipon-tipon. Malamang na abala pa sa mga gawaing bahay ang mga ka-edad nila ng babae o di kaya naman ay di pinahihintulutang umalis ng bahay. Ganito ang ma dalas na dahilan ng hindi pakiki-umpukan ng mga lalabintauning babae lalo na kun g ang kanilang mga magulang ay mahigpit at nagbabawal sa kanila na lumabas ng ba hay. Ang mga naging kalahok na babae at lalaking lalabintaunin ay nasa pagitan ng 15 hanggang 19 na taong gulang. Ito ay magkatulad sa probinsiya o sa siyudad man. May ilan ding mga kalahok na nasa nagsisimulang gulang ng paglalabintaon, 11 o 12 t. g. at may nasa lagpas na sa labintaon, 20 at 21 t. g. Natutunghayan sa Talaan 1 ang dami ng mga kalahok sa pagtatanong-tanong na umabot sa 243ng la labintaunin mula sa lalawigan at mga lunsod.

Title:Sanaysay (28) Text 104 - Essay Word Count: 2025 Kaya nga, hanggat di naisusulat ang mga kuwento ukol sa kakapusan ng mga batang Pinoy, mananatiling kuwento ng mga batang elite at kabilang sa middle class ang ating mababasa. Paanong maituturing na panitikang-pambata ang mga ito kung tung

kol o nakatuon lamang sa mga batang nasa Maynila? Lahat tayo ay dumaan sa pagkabata. At di lamang tayo dumaan sa pagiging bata, h igit pa, tayo ay mga batang Pilipino. Kaya nga lahat ay maaaring makasulat ng k uwentong pambata. Kayang-kayang ninuman ang sumulat ng kuwentong-pambata. Kay a nga, di ako naniniwala sa mga kumperensiya, worksyap o kaya ay mga samahan uko l sa pagsulat ng mga kuwentong-pambata-na kung tutuusin ay maka-Kanluran sa isti lo at pamamaraan. Kaya nga, kung wala namang balak na manalo sa Palanca, PBBY, at kung anu-ano pa, ang isang manunulat ng mga kuwentong-pambata, di niya nakiki ta ang halaga ng mga kumperensiya, worksyap o patimpalak na ito sa kanya. Kung tunay na pambata ang mga ito, kailangang gawin ito sa harap o kasama ng mga bata . Kailangang mga bata ang judge ng kuwento dahil para sa kanila naman talaga an g babasahing ito. Ang pagdiriwang ng panitikan o aklat pambata ay kailangang ga win sa labas ng Museo Pambata, Pambansang Aklatan o ng CCP, kasama ng mga batang Pilipino at di lamang matatanda na taun-taon ay sila-sila na lamang ang nagkiki ta-kita. Kung nais pakinisin ang isang bagong kuwento, ikuwento mismo ito sa mga bata. Batay sa ekspresyon ng kanilang mukha, sa kanilang mga sambitla, makikita kung a no ang kahinaan at kakulangan ng kuwento. Ito sa palagay ko ang katutubong para an natin ng pagpapakinis o pagwo-worksyap sa kuwento. Di yaong nakaupo ang mga panelists na parang alam na alam nila ang lahat at ang kinabukasan ng kuwento sa nakasalalay sa kanilang mga sasabihin. Di sila ang target na mambabasa ng mga kuwentong-pambata. Sa aking pagiging manunulat, sa panahon ng aking pagmumuni-m uni, napatunayan kong ang aking mga pagkukuwento sa mga batang lansangan sa Bino ndo ang tunay na nakatulong sa akin upang makasulat ng mga kuwentong nakatuntong sa lupa. Kaya nga sa ngayon, tulad ng ginawang pagsasalin ni Rizal sa mga kuwento ni Ande rsen, simplehan muna natin ang ating pangarap para sa panitikang-pambata. Pakin ggan muna natin ang mga batang Pilipino sa labas ng Maynila-marami sa kanila an g nabubuhay sa kakulangan. Isulat natin ang tungkol sa kanila. At pagkatapos na matupad ang pangarap nating ito, saka natin isunod ang iba pa n ating pangarap-dahil libre at ginastusan na pamahalaan ang produksyon ng mga akl at-pambata, libre na itong mahahawakan ng mga batang Pilipino sa buong kapuluan. Wala na sa National Bookstore ang mga aklat pambata, kundi nasa kanilang mga p aaralan, aklatan, plasa, hanggang sa kanilang tahanan at ilalim ng kanilang mga unan bago matulog. At marami ng batang Pilipino na kung bibigyan ng pangalawang buhay ay pipiliin uling maging Pilipino. Kapag nangyari itong mga simpleng pangarap natin, doon ko pa lamang masasabing t unay na kumakalinga ang sambayanang Pilipino sa mga bata, na di malupit lipunang Pilipino sa kanila dahil silang talaga ang tunay na yaman at pag-asa ng ating b ansa. Kinikilala si Raquel bilang isa sa pinakasikat at pinakakilalang tauhan ng mga b atang Pilipino buhat sa kuwentong pambatang Ang Pambihirang Buhok ni Raquel na i sinulat ni Luis P<pd>.</pd> Gatmaitan. Tumatak siya di lamang dahil sa kanyang m akulay at pambihirang buhok, kundi dahil sa kanyang katatagan. Sa kuwento, isinasalaysay ng batang si Ana (narrator) ang ukol sa kanyang pinsan g si Raquel na may sakit na leukemia. Ikinubli ng makukulay na buhok ni Raquel a ng tunay niyang sakit. Ganito ang paglalarawan ni Ana kay Raquel: Bilib na bilib ako kay Raquel. Sa lahat ng aking mga pinsan, siya ang aking hina hangaan. Ang kulay ng buhok niya ay iba-iba. May asul, dilaw, at saka pula. Pamb ihira talaga! Sa una, inggit ang nadarama ni Ana kay Raquel dahil taglay ng kanyang pinsan ang

mga katangiang wala siya. Hindi alam ni Raquel, naiinggit ako sa kaniya. Maganda kasi siya. Makinis ang ka niyang balat. Kay puti-puti. May dimpol siya pag ngumingiti. Hindi galawgaw kung kumilos. Kay galing niyang mag-Ingles. At 'yun pa nga, mayroon siyang kakaibang buhok. Bakit kaya wala ako ng mga meron siya? Tuloy, pag ikinokompara ko ang sa rili ko kay Raquel, parang ang layo-layo ko.Sa bahaging ito, ipinakikilala rin n i Ana ang kanyang sarili bilang kabaligtaran ng mga katangian ni Raquel. Taglay ni Raquel ang mga katangiang wala siya-makinis na balat, dimpol, di galawgaw kun g kumilos, magaling mag-Ingles at kakaibang buhok. Ang mga katangiang ito na tag lay ni Raquel ang dahilan upang maramdaman ni Ana kalayuan ng kanyang sarili bil ang isang natatangi o ideyal na bata. Dahil dito, lagi't laging may pagsisikap s i Ana na gayahin ang mga katangian ng kanyang pinsan, halimbawa, ang pagngiti, p agdadamit, pagkandirit at pagkanta-kanta ni Raquel. Ang panggagayang ito ni Ana ay mangyayari sa buong panahong sila ay magkalayo ni Raquel. May kakaiba ring pa nanaw si Ana sa mga batang taga-Maynila at mga batang taga-baryo. Pansinin ang k anyang pagkokompara: Hindi siya maselan kahit ang bango-bango niya, at ako'y amoy-araw. Palagi niya n ga akong hinahalikan! Hindi siya isnabera kahit taga-Maynila sila, at ako'y taga baryo. Siya pa nga ang nauunang pumansin sa akin. At hindi niya ako pinagtatawan an kahit mali-mali ang Ingles ko. Sa bahaging ito, mapapansin ang mga de-kahong pananaw ni Ana ukol sa batang luma ki sa Maynila at sa batang lumaki sa baryo. Ang mga batang lumaki sa Maynila ay higit na sibilisado, mabango at mahusay magsalita sa wikang Ingles, at kaligtara n naman nito ang mga batang lumaki sa baryo. Ngunit ang ganitong pananaw ni Ana ay nabago dahil iba ang kanyang pinsang si Raquel sa kanyang inaakala. Ang inggit ni Ana kay Raquel ay ganap lamang na mawawala pagkaraan na matuklasan niya ang tunay na dahilan sa likod ng makukulay at magagarang buhok ng kanyang pinsan. Sa bahaging ito lamang manunumbalik kay Ana ang pagtitiwala sa kanyang s arili, na bagamat marami wala sa kanya na nasa kanyang pinsan, higit pa rin siya ng mapalad dahil wala siyang anumang karamdaman. Tinutukoy sa kuwentong Pambihirang Buhok ni Raquel ang kahalagahan ng kalusugan kaysa anumang bagay. Sa mga batang tulad ni Raquel, mahihinuhang higit na masaki t ang malagasan ng buhok kaysa mismong sakit na leukemia, kung kaya kinailangan niyang magsuot ng makukulay at magagarang peluka upang ikubli o itago sa kanyang pinsang si Ana ang matinding kalungkutang kanyang nadarama. Dahil sa mga pambih irang buhok ni Raquel, nagkaroon ng elemento ng sorpresa ang kuwento. Ipinahiwat ig ng kuwento na madalas na nakakaligtaan ng mga bata, tulad ni Ana ang mga lika s at natatangi nilang katangian dahil sa pagkokompara ng kanilang sarili sa iban g bata. Kinailangan ni Ana (narrator) ang mga paliwanag ng kanyang nanay at tatay upang higit na maunawaan ang nagyari kay Raquel. Pinatutunayan ng pangyayaring ito na di pa taglay ng bata ang sapat na pag-iisip upang maunawaan ang maseselang isyu tulad halimbawa ng pagkakasakit ng isang kamag-anak. Laging kailangan ang paliwa nag ng mga magulang o ng mas nakatatanda upang higit maunawaan ng isang bata ang mga pangyayari sa kanyang pamilya o kapaligiran. Ito rin ang maibibigay na dahi lan kung bakit inilihim ng mga magulang ni Ana sa kanya ang tunay na sakit ni Ra quel. Bilang pangunahing batang tagapagsalaysay (narrator), masasabing di talagang nak aalpas sa mga de-kahong representasyon ng bata si Ana. Mapapansing ang kanyang p akahulugan o pagkilala sa sarili ay naaayon sa katangian ng ibang bata. Ipinakit a rin sa kuwento na ang maseselang usapin, tulad ng pagkakasakit ay dapat na ili him sa mga bata. Kinailangan ang gabay ng matatanda, partikular ng kanyang mga m agulang upang maunawaan ang nangyari kay Raquel at maituring ang sarili bilang h igit na mapalad. Gumamit ng paraang narativ, deskriptiv at argumetativ sa bandang katapusan ang k uwentong Pambihirang Buhok ni Raquel. Narito ang bahagi ng kuwentong nasa paraan

g argumentativ: Bigla kong naalala ang madalas na sinasabi sa akin ni Raquel na mas mapalad daw ako kaysa kaniya. Noon ko lang 'yon naintindihan. Hindi nga kami mayaman. Hindi ako maganda o maputi. Pero malusog ang aking katawan. "Ang kalusugan ay kayamana n," 'yan ang madalas na sabihin ni Tatay. Dahil dito, maipapabatid sa mga batang mambabasa (narratee) ang pananaw na kayam anang maituturing ang pagkakaroon ng maayos na kalusugan. Higit na kailangang pa halagahan ang kalusugan kaysa anumang materyal na bagay o panlabas na kaanyuan. Kailangan ang mga ganitong kuwentong magbubukas at maglalapit sa mga bata sa mga isyung kailangan nilang harapin at bigyang solusyon, tulad ng mga sakit, proble mang pampamilya, digmaan, at iba pa-kailangang simulan nang maisulat at maikuwen to sa mga bata ang mga dating di napag-uusapan, ang mga itinuturing na bawal at pangmatanda lamang. Kailangan nang sagutin ang mga dating itinuturing na mistery o at mahiwaga. Bukod sa mga pista, magagandang tanawin, at iba't ibang pangkat-etniko, malimit ding gamitin o ipakita ang mga dyip sa tuwing ipakikilala ang bansang Pilipinas sa buong mundo. Sa mga video na ipinalalabas ng Department of Tourism (DOT), sa mga postcard, magasin, flyers, selyo, lagi't laging makikita ang makukulay na d yip. Sinasabing ang dyip ay isang magandang patunay kung gaanong kakulay ang ka saysayan, sining, at kultura ng mga Pilipino. Matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nakitang solusyon ang mga sasakyang p andigma na iniwan ng mga Amerikano upang gawing pampublikong transportasyon. M ula noon hanggang ngayon, ang dyip ang naging pangunahing pampublikong transport asyon sa buong bansa. Binago ng mga Pilipino ang mga dyip na binili nila sa mga Amerikano. Nilagyan n ila ito ng pintuan sa likod, hinabaan ang kaha, at pinatungan ng iba't ibang kul ay ang dating kulay berdeng kulay. Sa paraang ito makikita ang pagiging malikh ain ng mga Pilipino. Pagkaraan nito'y naging isang malaking negosyo ang paggawa ng dyip sa Pilipinas. Noong taong 1950, itinayo ni Mr<pd>.</pd> Leopoldo Sarao sa Las Pias, ang pagawa an ng dyip. Sinundan ito ng iba pang pagawaan ng dyip sa Cebu at Cavite. Nagsu lputang parang kabute ang mga pagawaan ng dyip sa buong Pilipinas. Maluluwag ang mga bintana ng dyip upang makapasok ang hangin. Ngunit kung sosya l ang tsuper, ito ay natatabingan ng makukulay na kurtina o jalousies, o kaya ay electric fan na madalang namang buksan. At kung umuulan, ibinababa ang transpa rent na trapal. Ang buong katawan ng dyip ay may disenyo o drowing ng bunsong a nak, o ng mga kilalang superhero, kartun karakter, magagandang tanawin, artista, rock band, bandila ng mauunlad na bansa, at kung anu-ano pa. Madalas na mababakas ang personalidad ng tsuper sa disenyo ng dyip na kanyang mi namaneho. Walang dyip sa Pilipinas na magkapareho ang disenyo. Sa loob ng isang dyip, ma papansing ang harapan ang pinakamakulay o punung-puno ng dekorasyon. Dito makik ita ang maliit na altar na may imahen ni Sto<pd>.</pd> Nio o Birheng Maria na lagi ng sinasabitan ng sampaguita-sa paniniwalang gaganda ang kita. Sa harapan makik ita rin ang makulay na ginantsilyong kurtina na may nakasulat na God Bless Our T rip, maliliit na bote ng Coke o San Miguel Beer, mga piniratang CD o DVD, palaka ng may barya sa bibig, pusang kulay-ginto na kumakaway, pusang gumagalaw-galaw a ng ulo, mga naiwang panyo ng mga pasahero, isang paa ng sapatos ng sanggol, mali liit na bumbilya, larawan ng mga mahal sa buhay, at CD player na galing sa mga l umang kompyuter shop, at kung anu-ano. Madalas din na nakalagay ang lalagyan ng pera sa ibaba ng altar. Makikita sa ganitong paraan ng pagdidisenyo ng mga Pil ipino ang konsepto ng halu-halo. Tulad ng pagkaing halu-halo, tig-kakaunting la hok ngunit kapag nahalo na, nagtutugma ang mga lasa. Sa mga tsuper, kapag mas maraming nakalagay, mas makulay, masaya at maganda. Ka

ya lahat ng maaaring ipalamuti sa dyip, ilalagay nila. Bawat espasyo ay kailang ang lagyan ng disenyo. Ang espasyo ay nagpapahiwatig ng kakulangan o kahirapan . Ngunit may ilang mga dyip din naman na kakaunti ang nakalagay sa harapan. Kung susuriin ang pagkakaayos ng mga pasahero sa loob ng dyip, ang upuan ay magk akaharap na tila naghihikayat sa isang huntahan. Mahalaga para sa mga Pilipino ang harapang pag-uusap, ang nakikita ang mukha lalong higit ang mga mata. Maram i na ring mga kuwento ng pag-ibig ng mag-asawang nagkakilala at nagkaibigan sa l oob ng dyip. Makikita rin sa loob ang iba't ibang karatula na may mga nakasulat na panuntunan na dapat sundin ng mga pasahero, halimbawa, "Magbayad nang maaga ng di maabala, " "Barya lang po sa umaga," "Bayad muna bago bumaba nang di ka mapahiya," "God k now Judas not pay," "Puwede matulog, bawal humilik," at kung anu-ano pa.

Title:Sanaysay (8) Pokus ng kanyang mga kuwento ang mga babaing umiibig ngunit di-nabubulag sa pagkarahuyo nila rito. Umiibig sila at nabibigo ngunit di-nawawalan ng pag-a sa. Mga babae silang matalino, may prinsipyo, di-napadadaig sa mga kahirapang d umarating sa kanilang buhay, nangangarap sila at nabibigo ngunit ginagawa nila a ng lahat upang makabangong muli mula sa pagkakadapa at makamit ang pinapangarap na tagumpay. Itinampok sa mga kuwento ni Labog ang mga babaeng naiiba sa mga babaeng n abuhay sa patryarkal na lipunang Pilipino noong kanyang panahon. Katulad ng nag ing buhay ni Labog, ang maghapon nila ay hindi nakatali sa loob ng tahanan. Sil a ay nagtatrabaho gaya ng pagiging reporter, manunulat, titser, nars, atendant s a ospital, social worker, tindera, katulong sa bahay, manggagawa sa pabrika, emp leada sa opisina, mananahi, doktora, at iba pa. Ano man ang maging gawain ng mga tauhang babae sa mga kuwento ni Labog, m aging sa loob man o labas ng tahanan, ano man ang kinakaharap nilang pagsubok at responsibilidad, nananatili silang babaeng may tiwala sa sarili at hindi umaasa sa iba. Mga babae silang may sariling pagpapasya, paninindigan, at pag-iisip. Mga babae silang may sariling katauhan. Sa libro ni Alejandro Arca Fojas (1909) na pinamagatang "<i>Ang Bagong Ba bae (Album Biografico De Filipinas Ilustre)</i>", tinagurian ni Fojas si Labog b ilang <b>hija del siglo XX</b> (akin ang pagbibigay-diin). Binanggit din nitong sa edad na labinsiyam ay isa nang <b>self-made man</b> (sa risertser ang pagbib igay-diin) ang kuwentista. Inilahad ni Fojas ang konsepto ni Labog sa feminismo : eamos sus ideales sobre Feminismo: "Ipantay ang babaye sa lalaki, nangang ahulugan na ang babaye, gagawa ng lahat na mga gawaing lalaki; ngunit u

nawain nating bawa't isa, ay may kanikaniyang katungkulan; magtangol ng b ayan ang sa mga lalaki, at ng bahay ang sa mga babaye. Igalang ang karapatan ng lalaki't gayon din ang sa mga babaye." (p.17) Malinaw at tiyak ang konsepto ni Labog sa feminismo - ang pagkakapantay ng babae at lalake sa anumang bagay. Di lamang sa maraming kuwento at nobela n i Labog makikita ang konsepto niya ng feminismo kundi sa kanyang naging buhay. Kasama ang ilan pang kababaihan ay nanguna si Labog sa pakikibaka para sa pantay na karapatan ng mga babae at lalake laban sa <i>women's suffrage</i> na umiiral sa kanilang panahon. Para kay Labog, hindi karapatan lamang ng mga lala ke ang pagboto kundi karapatan din ito ng mga babae bilang bahagi ng lipunang Pi lipino May banggit si Orosa (1980) tungkol sa pagiging isang babaeng-lider ni Labog: Ang pagiging feminista ni Labog ay di-lamang mababakas sa mga kuwentong k anyang isinulat kundi maging sa personal niyang buhay. Sa ginawa niyang pagsis ikap na makatapos ng kanyang kurso, binuwag ni Labog ang malaon nang paniwala na hindi na dapat pang pagsikapan ng babae na makapag-aral sapagkat ang lugar niya ay sa loob lamang ng bahay. Sa kabila ng pagiging kabilang ni Labog sa isang 'de buena familia' noon g dalaga pa siya at maging nang siya'y may asawa na ay hindi pa rin siya tumigil sa pagsulat. Ayaw na siyang payagan ng kanyang asawang si Benigno Sr<pd>.</pd> na magpatuloy sa pagsulat ng mga kuwento at nobela, sapagkat "makasisiya na raw ang kanyang kinikita sa kanyang pamilya," (Lopez: 1962) subalit nagpatuloy pa r in siya sa gawaing ito. Ang ginawang ito ni Labog ay isang matapang na pagtalik od sa dikta ng lipunang patryarkal na ang babae ay dapat na sumunod at pasakop s a kanyang asawa. Isang pagbura ito sa kaisipang patryarkal na ang ama ang dapa t na nasusunod at nagpapasya para sa kanyang asawa at mga anak. Sa kanyang patu loy na pagsulat ay nabigyang-laya ni Labog ang kanyang mga karapatan bilang isan g babae at bilang isang tao: ang karapatang paunlarin ang kanyang sarili at gami tin ang kanyang talino sa gawaing magbibigay sa kanya ng pansariling-kaganapan a t identidad bilang isang babae. Sa kanyang naging buhay ay masasalamin ang kon septo ng feminismo ni Labog na binanggit sa artikulo ni Fojas: na bagamat tungk ulin ng babae ang magtanggol ng tahanan, hindi siya dapat na matali lamang sa tu ngkuling ito. Sa halip, dapat niyang ipantay ang sarili sa lalake at sikaping g awin ang anumang magagawa nito. Kung kaya ng isang lalake na maging ama at asaw a habang nagtatrabaho sa labas ng bahay, maaari rin itong gawin ng isang babae ang maging ina at asawa habang gumaganap ng iba pang tungkulin sa labas ng taha nan. Hindi pa man gaanong nakikila ang ideolohiya ng feminismo sa Pilipinas n a ayon kay Ruth Elynia Mabanglo (sa Reyes: 1992), ay tumututol sa hindi makataru ngan at nakakahong representasyong ibinibigay ng mga lalake sa mga babae bilang mahina, pantahan lamang, at may kasariang mababa o inferyor sa lalake ay may mal inaw nang konsepto nito si Labog. Saan kaya nakuha ni Labog ang kanyang konsepto ng feminismo? An ong salik kaya ang nakaimpluwensya kay Labog upang taglayin ang konsepto ng femi nismo at ipasok ito sa kanyang mga kuwento? Marahil, ang matutukoy na sagot ay ang kinagisnan niyang patryarkal na lipunan. Naitanong ko sa aking sa sarili: naging "biktima" kaya si Labog ng lipunang ito? Hindi naging sapat ang mga nak uha kong impormasyon sa nakatalang talambuhay ni Labog sa <i>CCP Encyclopedia o f Philippine Art</i> at sa <i>Filipino Women Writers and Their Works</i> ng Nati onal Centennial Commission upang mabigyan ng tiyak at kongkretong kasagutan ang aking tanong. Muli ay naitanong ko sa sarili, may mga tao kaya o ibang manunul at na nakaimpluwensya kay Labog? Wala pa rin akong nahanap na sagot sa talambuh ay ni Labog. Sa mga librong binasa ko ay wala rin akong natagpuang anumang tala

kay na magpapatunay na may manunulat na nakaimpluwensya sa feministang panitik n i Labog. Kung nabasa ni Labog ang mga tula ni Leona Florentino (1849-1884), ma ipapalagay na naimpluwensyahan ni Florentino si Labog sapagkat itinuturing si Fl orentino bilang kauna-unahang makatang feminista sa Pilipinas (Gruenberg: 1977). Sa ginawa kong pag-interbyu sa mga kapamilya ni Labog, wala rin akong nak uhang tiyak na tugon mula sa mga ito bagama't nagkakaisa sila sa pagsasabi na a ng marubdob na pakikibaka ni Labog sa lansangan para sa karapatan ng kababaihan; ang kasipagan niyang maitaguyod nang nag-iisa at mapagtapos ng pag-aaral ang ka nyang dalawang anak sina Benigno Jr<pd>.</pd>, at Manuel, pati na ang pamangking si Teodoro, na pawang naging topnotcher sa CPA Board Exam, gayundin ang nag-iis ang anak na babaeng si Iluminada; ang pagsisikap niyang maitampok sa kanyang mga kuwento ang pantay na karapatan ng mga babae at lalake, gayundin ang paglalaraw an sa mabubuti at kahanga-hangang katangian ng mga babaeng Pilipina ay sapat nan g mga patunay upang masabing isa ngang feminista si Labog sa kanyang sariling ka paraanan. Dahil nga sa wala pang nag-aral kay Labog at sa kanyang mga akda, may kah irapang mahalungkat kung sino at ano ang nakaimpluwensya sa kanya sa konsepto ng feminismo. Gaya ng nabanggit na, maaaring sa lipunang patryarkal na kanyang k inagisnan nag-ugat ang konsepto nito ng feminismo. Maaari rin namang mula sa ka nyang mga sariling karanasan, sa karanasan ng mga babaeng kakilala o kaibigan ni ya, kakilala ng mga kakilala niya, kaibigan ng mga kaibigan niya, o ng mga kamag -anak niya. Maipalalagay na ang mga karanasang ito ang nagtulak kay Labog upang "labanan" sa pamamagitan ng kanyang mga kuwento ang naisasantabing kalagayan ng mga babae sa patryarkal na lipunang Pilipino, at upang hangarin niyang maipanta y ang kalagayan ng mga babae sa mga lalake. Sa kanyang tinamasang popularidad at natamong mga pagkilala at parangal a y maihahanay si Labog sa kahusayan at popularidad ng mga lalaking manunulat. An g kahusayang ito ang nagbigay-daan upang mapasok niya ang mundo ng literatura na noon ay pinangingibabawan ng mga lalaking manunulat. Maitatala ang pangalan ni Hilaria Labog sa kasaysayan ng literatura sapagkat matagumpay siyang nakaigpaw sa tradisyon at kalakaran ng kanyang panahon na ang binabasa lamang ay ang akda ng mga lalakeng manunulat. Nagkaroon siya ng kapangyarihang kanyang-kanya lamang at nagawa niyang buwagin ang paniwalang ang mga manunulat na lalake lamang ang makalilikha ng mga kuwento at nobelang dapat na hangaan at basahin. Nagsulat ng mga akda si Labog sa panahong ang nangingibabaw sa larangan n g literatura ay kalalakihang manunulat. Sila ang higit na kinikilala at mga akd a nila ang binabasa bunga ng paniwalang ang mga lalakeng manunulat ang bukal ng galing at talino sa pagkatha. Matagumpay na nakaigpaw si Labog sa kalakaran n g pangingibabaw ng kalalakihang manunulat. Nagawa niyang mailuklok ang kanyang sarili sa pedestal kahanay ng mga ito. Sa isang panahong ang literatura ay mundong pinaghaharian ng mga lalaking manunulat, may isang babaeng nagngangalang Hilaria Labog na ang mga akda ay pin anabikan, binasa, isinapelikula, kinilala, at ginawaran ng mga parangal. Mayo 13, 1962, sa edad na pitumpu't dalawang taon (72) ay binawi ng Lumik ha ang hiram na buhay ni Hilaria Labog dito sa lupa. Mayo 16, 1962, apat na ara w matapos ang pagluluksa sa kanyang paglisan, at ng pagdiriwang din naman sa kan yang naging matagumpay at makabuluhang pamumuhay bilang asawa, ina, lola, tiya, kwentista, nobelista, at ng iba't iba pang papel na ginampanan niya bilang isang babae noong siya'y nabubuhay pa, inihimlay ng mga nagmamahal na pamilya, kaanak , at mga kaibigan ang mga labi ni Hilaria Labog sa Manila North Cemetery matapo s ang isang Banal na Misa sa UST Chapel na ginanap sa ikapito at kalahati ng uma ga.

Mayo 1962, nailibing ang pisikal na katawan ni Hilaria Labog, ngunit hind i ang galing at talino ng kanyang panitik. Nakatakdang buhayin ang kanyang alaal a at ang kanyang mga akda sapagkat isang buwan bago ang kanyang kamatayan, Abril 1962, isang malusog at magandang sanggol na babae, ang inyong lingkod, ang inil uwal sa sangmaliwanag upang gumanap ng tungkuling ito. <b>Ang Antolohiya: Apat na Dekada ng Pangangatha ni Hilaria Labog</b> Sa muling pagbuhay, pagpapakilala, at pagsagawa ng antolohiya ng mga kuwe nto ni Labog, nanangan ako sa paggamit ng sistemang retrival. Ayon kay Louis Ke lly (2000), isang teorista, "ang isang teorya" ay dapat na magtaglay ng tatlong komponents: (1) pagtiyak sa layunin at fangksyon, (2) deskripsyon ng proseso o operasyon, at, (3) ugnayan sa pagitan ng layunin at fangksyon at ng proseso o op erasyon. Hindi ko naging suliranin ang unang komponent sapagkat malinaw at ti yak ang aking layunin sa pagretriv ng mga kuwento ni Labog - ang makatugon sa ha mon ni Reyes na maipakilalang muli si Labog sa mga mambabasa ng maikling kuwento sa kasalukuyang panahon, ang maisulat ang kanyang literari biografi, at magawan ng isang kronolohikal na antolohiya ang kanyang mga maikling kuwento. Para sa pangalawang komponent naman, hindi ko nagawang sumunod sa isang n asusulat na tiyak na proseso o operasyon sa aking isinagawang literari retrival sapagkat wala akong natagpuang kongkretong proseso o operasyon para dito. Sa gi nawa kong pagriserts sa mga laybrari o maging sa internet man, ang mga natagpuan g talakay ay ukol lamang sa impormasyong retrival na sadyang napakalawak. Walang tiyak na teoryang mapanghawakan para sa literari retrival na nasa ilalim lamang o nakapaloob lamang sa impormasyong retrival. Gayunman, sa buong panahon ko n g pagretriv ng mga akda ni Labog, nakabuo ako ng pansariling prosesong nagamit k o nang epektibo at nakatulong nang malaki sa akin sa pagretriv at pagbuo ng anto lohiya ng mga kuwento ni Labog: <b>1</b><pd>.</pd> <b>Paghanap ng mga kuwento sa iba't ibang babasahin ng iba't ibang aklatan</b>. Unang hakbang na ginawa ko ang pagpunta sa National Library, UP Diliman Main Library, at Lopez Memorial Museum. Sa mga lugar na ito ko natagpuan ang mga lumang-lumang kopya ng mga magasing pinagretrivan ko ng mga kwento ni Labog at pinagkunan ko ng ilang mahalagang tala tungkol sa kanya (ang pinakalumang kopya ay 1909). Nakapalooob din sa prosesong ito ang isa-isang pagbuklat ng mga naka-bind na orihinal na kopya ng mga magasin para hanapin ang mga kuwentong isinulat ni Labog. May katagalan ang prosesong ito sapagkat totoong ingat na ingat ako sa p agbuklat ng mga magasin partikular yaong mga nalathala noong dekada 20 upang huw ag mapunit ang mga ito dahil talaga namang malutong na ang pahina at ang malilii t na piraso ay nalalaglag na sa mesa at ang iba ay sa kandungan ko. Ayaw kong s a mga kamay ko madurog ang mga magasing ipinagpapalagay kong isang mahalagang ka bang naglalaman ng mayamang diwa at kaisipan ng mga manunulat na Tagalog. Sa kabuuan, mula sa Rare Books Section ng National Library ay nakaretriv ako ng dalawampung (20) kwento, at dalawampu't anim (26) naman sa Serials Sectio n ng nasabi ring pambansang aklatan.

Title:Sanaysay (10) Bakit kaya ang lalakas ng loob ng mga mayor at gobernador ng ilang l awigan na tahasang sabihin at ipangalandakan sa mga pahayagan na sila at ang lah at ng mamamayan na kanilang nasasakupan ay sumusuporta sa pamahalaan ni Gloria A rroyo? Sa mga nakaraang isyu ng Bulletin Today, nakalathala sa ilang pahina nito ang pahayag ng pagsuporta kay Gloria Arroyo ng ilang siyudad at lalawigan ng Pi lipinas. Halimbawa, noong Marso 9, 2008, nakalathala sa isang buong pahina ng Bu lletin Today ang ganito "We, the undersigned municipal and barrangay officials and the People of the Municipality of Valencia, Bohol express our unqualified an d stanched support to her Excellency, President Macapagal Aroyo." Noong Marso 14 , 2008 ay nakalathala naman sa tig-isang buong pahina ang "City of Silay Open Le tter of Support to Her Excellency, President Gloria Macapagal-Arroyo," at ang "S ama-samang Pahayag ng mga Pinunong Bayan at Mamamayan ng Lalawigan ng Laguna" ka y Arroyo. Ano ang patunay ng mga pinunong-bayang ito na ang lahat nga ng mamamay an ng kanilang siyudad o lalawigan ay sumusuporta kay Arroyo? Halimabawa, sa Lag una, nakausap ba nila at natanong ang lahat ng mamamayan dito? May isinagawa ba silang survey para patotohanan ito? Ako mismo ang magpapatunay na ang pahayag na ito ay isang malaking kasinungalingan at isang tahasang panloloko sapagkat ang mga kamag-anak kong nakatira sa San Pedro at Calamba, at mga kaibigan kong tagaBian at Sta. Rosa, Laguna ay hindi sumusuporta kay Arroyo. Nagtanong din ako sa ak ing mga estudyanteng taga-Laguna kung sumusuporta ba sila kay Arroyo. Marami sa kanila ang sumagot ng HINDI. Sana, kung gusto ng mga pinunong ito na sumispsip a t magpalapad ng papel kay Arroyo, sila na lang. Huwag na silang mandamay pa ng i ba. Naging usap-usapan ang maling pagsasalita sa Ingles ni Janina San M iguel sa Question and Answer ng Binibining Pilipinas. Marami ang nagtawa at kumu tya sa kanya na para bang isang napakalaking kasalanan bilang isang Pilipina na kakatawanin mo sa isang beauty pageant ang Pilipinas at pagkatapos ay hindi ka b ihasa sa Ingles. Sa isang artikel sa People's Journal noong Marso 13, sinabi ni Charlene Gonzales, isa sa hosts ng Binibining Pilipinas, ang ganito: "I think ni nerbiyos lang siya. Kasi, I talked to her later at okay naman ang English niya. It's the first time for her to join a contest, so understandable that she's so t ense." Mas mahirap pa nga raw ang mga tanong sa pre-screening pero nasagot naman ni Janina ang tanong sa kanya sa tamang Ingles. Nakapagtataka lang, bakit nga ba pinagtatawan natin ang isang Pilipino kapag nagkamali siya sa pag-i-Ingles sa mantalang aliw na aliw tayo sa pakikinig sa isang Amerikanong nagkakamali sa pag sasalita ng Filipino? Bakit okey lang sa atin na magkamali ang iba sa paggamit n g sarili nating wika samantalang hindi okey sa atin ang magkamali tayo sa Ingles ? Sa totoo, lang, hindi ang pagtatawa kay Janina ang nakababahala rito kundi ang mas mataas na pagpapahalaga natin sa Ingles at ang lumalalang kolonyalismo ng m araming Pilipino. Ang sa akin lang naman, huwag sana nating pagtawanan ang kapwa natin kapag nahihirapan siya o nagkakamali siya sa pagsasalita sa Ingles dahil wala namang taong gustong magkamali at mapahiya lalo na sa harap ng libu-libong manonood. Sabihin nang may kasalanan din si Janina dahil pinilit niyang mag-Ingl es kahit hindi siya komportable sa wikang ito, pero sapat na ba ito para pagtawa nan at kutyain siya dahil dito? Kung may isang taong napakahilig mang-istorbo sa Dios, ako na yata ang ta ong ito. Ang ibig kong sabihin sa mang-istorbo ay 'yung lagi akong nagdarasal s a Dios sa maliit man o malaking dahilan. Naging bukambibig ko na ang pagsasabi ng "Sana Lord<pd>...</pd>," "Lord please<pd>...</pd>" "Lord, saklolo di ko kaya 'to<pd>...</pd>" o kaya'y "Lord, tulungan mo naman ako<pd>...</pd>" Mula nang matuto akong magdasal, naging malaking bahagi na ito ng buhay k o. Naging ordinaryong routine na sa pang-araw-araw kong buhay ang pagdarasal -

sa umaga pagkagising, bago kumain, bago umalis ng bahay, at sa gabi bago matulo g. Nagi-guilty ako kapag hindi ako nakapagdasal sa loob ng isang maghapon. Sa pakiramdam ko ay nakagawa ako ng isang napakalaking kasalanan kapag hindi ako n akapagdasal. Wala halos akong gawain na hindi ko ipinagdasal sa Dios. Lagi ko Siyang i niistorbo kahit sa pagdedesisyon sa pinakasimpleng bagay lang. Lahat ng problema ng dumating sa akin at lahat ng pagsubok na dumaan sa akin, itinatawag ko sa Kan ya. Pero mabilis din naman akong umusal ng pasasalamat anuman ang maging resulta ng ipinagdasal ko. Bukambibig ko rin ang mga katagang "Thank you, Lord<pd>...< /pd>" Kapag hindi ko naman nakamit ang ipinagdadasal ko, kasunod ng aking "Tha nk you, Lord<pd>...</pd>" ang pagsasabi ng "next time na lang, ha!" Hindi lang 'yan! Mahilig din akong gumamit ng tulay o padrino sa pagdaras al ko. Ang paborito kong padrino? Si Mama Mary! Siya ang takbuhan ng maraming Ka tolikong kagaya ko. Kapag hiniling ko kay Mama Mary na tulungan niya akong makar ating sa Dios ang mga dasal ko, malamang kaysa hindi na matutupad ang mga ito. Halos karamihan ng hilingin ko sa aking mga panalangin ay "answered prayer," wik a nga. At dahil mas marami akong dasal na pinakikinggan kaysa hindi, nasanay ako sa ganito. Nasanay ako na halos lahat ng ipagdasal ko ay nakakamit ko. Sa paki ramdam ko nga ay sadyang ipinanganak ako na malakas sa Dios. Na sa lahat ng mga nilalang ng Dios, ako ang Kanyang pinakapaborito. Ito ang dahilan kung bakit lahat na yata ng bagay tungkol sa akin at sa a king buhay ay ipinagdarasal ko. Kung sinasabi man ng iba na "ang lahat ay nakuku ha sa pera," ang paniwala ko naman, "ang lahat ay nakukuha sa dasal." Hanggang sa dumating ang isang pagkakataong tila sinubukan ng Dios ang ti bay ng aking pananalig. May isang bagay ako noon na gustong-gustong makamit. Ipinagdasal ko it o nang taimtim. Pero bago ko pa ipagdasal ito, matibay na ang paniwala kong muli itong ipagkakaloob sa akin. Inunahan ko ang Dios sa pagdedesisyon. Pinaniwala an ko agad na mapapasaakin ito. Pero nagkamali ako. Kahit anong dasal at pangung ulit sa Dios ang gawin ko, hindi ipinagkaloob sa akin ang hinihiling ko. Ilang beses din akong humingi ng tulong kay Mama Mary pero bigo pa rin ako. Sa pakiram dam ko ay humina ang aking paboritong padrino. Naghanap ako ng iba pang padrino, nagdasal ako at nagpatulong sa maraming santo, pero wala pa ring nangyari sa ipinagdarasal ko. Para bang nagpahinga at nakatulog nang matagal ang Dios at ayaw Niyang magpaistorbo kahit na kanino. Kah it na sa akin na pinakapaborito niyang nilalang at lagi Niyang pinakikinggan ang mga panalangin. Sa pagkakataong ito, hindi dininig ng Dios ang aking dasal. Noon ako nagpasyang tumigil na sa pagdarasal. Tinigilan ko na ang pang-ii storbo sa Dios. Kinalimutan ko na ang pagdarasal. Sa sarili ko na lang iniasa ang lahat sa aking buhay. Nagbago ang pananaw ko sa pagdarasal. At napatunayan kong tama ako. Kahit pala hindi ako magdasal, basta magsi kap lang ako at maging masipag, makukuha ko rin ang mga bagay na gusto ko. Matag umpay ko pa ring nagagawa ang mga gusto kong gawin at nakapagdedesisyon ako nang tama kahit hindi ako tumawag at humingi ng gabay sa Dios. Napatunayan ko rin na hindi ko pala kailangan si Mama Mary. Hindi ko rin kailangang magpatulong sa ma raming santo. Pinanghinayangan ko ang maraming oras na ginugol ko sa pagdarasal. Pinanghinayangan ko ang mga pagod na naranasan ko sa pagpunta-punta sa simbahan ng Baclaran, Quiapo, Mount Carmel, St<pd>.</pd> Francis, San Miguel, at St<pd>. </pd> Jude, at sa iba't ibang simbahan kung saan nakaluklok ang mga rebulto ng k ung sinu-sinong santo para dasalan at hingan ng tulong. Pinagtawanan ko ang akin g sarili dahil minsan ay naging "baliw" ako sa paniniwalang matutulungan ako ng mga santong ito.

Kapag kakwentuhan ko ang aking mga kaibigan at napag-uusapan ang tungkol sa pagdarasal, iisa lang ang palagi kong sinasabi sa kanila - huwag silang umasa sa dasal, sa halip, mas asahan nila ang kanilang sarili. Sa ganitong mga pagkak ataon, buong pagmamalaki kong iniisa-isa sa kanila ang lahat ng mga nakamit kong tagumpay nang walang tulong ng Dios. Ipinagyayabang ko sa kanila na masaya ako , kontento sa buhay, nabibili ang mga gustong bilhin, napupuntahan ang lahat ng lugar na gustong marating, at nakakain ang mga gustong pagkain kahit hindi ako n agdarasal at humihingi ng anuman sa Dios. Hanggang sa dumating ang isang pangyayaring magpapabalik sa akin sa paana n ng Dios. Isang panahong kakailanganin kong magdasal nang taimtim at makiusap m uli sa Kanya. Abril 2005 - panahon ng tag-init. Naligo kami sa beach ng aking pamilya. Habang masaya kaming naghahabulan ng aking bunsong anak sa dalampasigan, nakata pak ako ng basag na bote at nahiwa ang aking kanang talampakan. Isang maliit na hiwa na noong una'y hindi ko gaanong binigyang-pansin subalit nang magtagal ay n agsimulang lumaki, lumalim, at magnaknak. Matagal kong inalagaan ang sugat sa aking paa. Maraming antiobiotics na ang aking ininom. Maraming gamot na rin ang inilagay ko sa aking sugat subalit hindi pa rin ito gumagaling. Huli na nang malaman kong diabetic pala ako kaya hi ndi gumagaling ang sugat ko. Malala na ito at umaakyat na ang impeksyon sa akin g binti malapit sa tuhod. Iisa ang hatol ng tatlong espesyalistang kinunsulta ko - kailangang putulin ang aking paa bago pa ito tuluyang lumala at umabot sa aki ng hita. Ang huling doktor na tumingin sa akin ang nagpilit sa aking magpa-confi ne na sa ospital. Marami siyang ipinaliwanag tungkol sa mas malala pang sitwasyo ng posibleng kauwian ng aking sugat kapag hindi ko pinayagang putulin ang aking binti ngunit hindi ko na siya naririnig at naiintindihan. Ang mas naririnig ko nang mga sandaling iyon ay ang aking sarili na nagdarasal, kinakausap ang Dios, nakikiusap na tulungan ako sa kalagayan ko. Sa kauna-unahang pagkakataon, pagkatapos ng mahabang panahon, muli kong n asambit ang pangalan ng Dios. Muli kong natawag ang pangalan ni Mama Mary. Bata pa lamang ako, marami na akong naririnig na mga kwento tungkol sa mg a milagrong nagagawa ng pagdarasal tulad ng mga sakit na wala nang lunas pero gu maling nang dahil sa panalangin o kaya nama'y mga imposibleng bagay na naging po sible dahil sa pagdarasal. Ang lahat ng mga ito ay pinaniniwalaan ko. Kaya nama n paulit-ulit at wala sawa akong nagsumamo sa Dios na bigyan niya ang milagro tulungan niya akong gumaling at huwag Niyang hayaang maputol ang aking paa. Nanabik ako at umasang pagmimilagruhan ako ng Dios pero hindi ito nangyar i. Hindi ako binigyan ng milagro ng Dios pero binigyan Niya ako tapang at la kas ng loob na harapin ang kalagayan ko. Tinuruan niya akong tanggapin nang malu wag sa loob ko ang nangyari sa akin. Ginabayan niya ako sa pagharap sa mundo nan g nakataas ang noo kahit may kulang na bahagi sa katawan ko. Tinulungan niya ak ong mahalin at pahalagahan ang aking sarili sa kabila ng kapansanan nito. Nagka roon ako muli ng bagong pananaw sa pagdarasal. Namulat ako sa naging karanasan kong ito na hindi lahat ng ipinagdarasal natin ay nakukuha natin. Nangyayari ang ganito hindi dahil hindi tayo pinakingga n ng Dios kundi dahil may iba siyang balak para sa atin. Maraming bagay na hinah angad ang ating puso subalit ang mga hangarin lamang ng Dios ang siyang mananaig sa tuwina. Palagi nating naririnig ang bagay na ito na tila isang palasak na ka sabihan lamang, ngunit sa nangyari sa akin, napatunayan kong totoo pala ito at h indi basta kasabihan lamang. Hindi lahat ng ating hinihingi ay ipagkakaloob sa atin, ngunit kung magbibilang lang tayo, matutuklasan nating mas lamang pa rin a

ng mga dasal nating pinakinggan ng Dios kaysa hindi. At kung iisipin natin kung ano ang nangyari sa mga dasal nating hindi pinagbigyan, mapagtatanto nating may naging ibang kapalit ang mga ito na higit pa kasya hiniling natin. Minsan kasi, kung tumugon ang Dios sa mga dasal natin ay sa paraang halos hindi natin nararam daman at sa panahong hindi natin inaasahan. Minsan nga, hindi natin alam na ang magagandang nangyayari sa atin ay tugon na pala ng Dios sa ating mga panalangin. Kapag sumasagi sa aking alaala ang nangyari sa akin, lalong tumitibay ang aking pananalig sa panalangin. At sa tuwing pinagmamasdan ko ang aking putol na paa, ipinaalala nito sa akin ang katotohanang dinidinig ng Dios ang ating mga d asal - sa Kanyang panahon at sa Kanyang kaparaanan.

Title:Sanaysay (36) Text 110 - Essay Word Count: 2032

Romantesista ang isang manunulat ng akdang romansa. Gayunman, dapat na mabatid ng isang nagnanais na magsulat sa ganitong genre ang ilang mga pangangailangan b ukod sa kanyang mayamang emosyon. Sa pagsulat ng iskrip ng komiks, kailangang may ideya ang magtatangka sa paggawa ng mga kuwadro, kapsyon, dayalogo at tunog. Sa pagsulat naman ng mga nobelang romansa, dapat na magkaroon ng kamalayan sa konsepto ng 'love triangle', 'happy ending', saglit na kasiglahan at elaborasyon. Alinman sa mga akdang ito ang tatangkaing isulat, kailangang magtaglay ng kiliti , kurot at kilig upang maging matagumpay na akdang romansa. Sa papel na ito, tatalakayin nang pahapyaw ang ilang mga bagay na kailangan upan g makasulat ng mga nabanggit na akda. Layunin nito na maiparamdam sa mga tutung hay na hindi nalalayo ang mga pangangailangan sa pagsulat ng mga kadang romansa sa paglikha ng iba pang mga genre. Tangka rin nito na maipadama na matindi rin ang hamong taglay ng pagsulat sa komiks at mga akdang romansa na minsa'y higit p a nga sa pagsulat ng mga tinaguriang lehitimong akda. <b>Panimula</b> Maraming nagtuturing sa pagsusulat ng mg iskrip ng komiks at mga nobelang popula r na may temang romansa bilang mga akdang hindi maihahanay sa mga lehitimong lit eratura. Hayagang masasabi na mababa ang pagtingin sa pagsulat ng mga ito at an g kanilang mga manunulat, malamang na mababa na rin kaysa sa mga iba pang mga na gsisisulat sa ibang genre.

Sa papel na ito, tatalakayin nang pahapyaw ang ilang mga bagay na kailangan upan g makasulat ng mga nabanggit na akda. Layunin nito na maiparamdam sa mga tutung hay na hindi nalalayo ang mga pangangailangan sa pagsulat ng mga kadang romansa sa paglikha ng iba pang mga genre. Tangka rin nito na maipadama na matindi rin ang hamong taglay ng pagsulat sa komiks at mga akdang romansa na minsa'y higit p a nga sa pagsulat ng mga tinaguriang lehitimong akda. Unang tatalakayin ang pagsulat ng komiks at susundan ng pagsulat ng mga nobela a t mini nobelang romansa. Wawakasan ang mga talakay sa pagsasanib ng mga element ong dapat na isaalang-alang sa pangkalahatang pagsulat ng mga akdang romansa. <b>Dalaw ng Romansa</b> Dapat na romantesista ang isang manunulat ng komiks. Linawin natin ang pahayag na ito. Madalas na iugnay ng isang karaniwang makabab asa o makaririnig ang salitang romansa sa lambingan o sa positibong ugnayan sa p agitan ng mga indibidwal na may pagtutugma sa nararamdaman. Hindi limitado sa g anito lamang ang romansang tinutukoy sa naunang pahayag. Ang isang manunulat sa komiks ay dapat na nakakikita ng kagandahan sa kahit na p inakamasagwang bagay na kanyang nalalaman. Dapat na kaya niyang makahagilap ng kahihinatnan o wakas na positibo o masaya kahit na nga dumanak na ang dugo o bum aha na sa luha ang istorya. Dapat na kayang takasan, sa magandang paraan, ng is ang manunulat ng komiks ang pangit na kaakibat ng katotohanan. Dapat na may abi lidad ang manunulat ng komiks na masilip ang banaag maging ng pinakamanipis na l iwanag sa pagitan ng pinakamadidilim mang ulap! Iyan ang romansang hatid ng kom iks. Iyan ang dalaw ng romansang dapat na patulan ng isang manunulat ng komiks! Sa pagsulat ng iskrip sa komiks, ilang mga bagay ang dapat na bigyan ng pansin: a<pd>.</pd> kuwadro Ito ang paghahati-hati ng mga larawan sa bawat pahina ng komiks. Bilang manunulat, kasama sa obligasyon ang pag-isip ng mga posibleng mapabilang na pig ura at eksena sa susulating obra. Mahirap ito dahil para na ring ang artist gag ampanang ito ng may-akda. Ang tanging kaibahan ay hindi manunulat ang aktuwal n a guguhit ngunit nasa kanya ang pagsasabi ng laki (buo, kalahati, isang kapat a t iba pa), hugis (puso, tatsulok, parihaba at iba pa) at kung ano mismo ang maki kita sa loob nito. b<pd>.</pd> kapsyon Ito ang pagsasalaysay mo bilang manunulat. Dito inilalaman ang mga deta lyeng hindi mababanggit sa dayalogo. Ang hirap dito ay ang limitasyon na isa ha nggang dalawang pangungusap na payak lamang ang dapat gamitin. Kapag haumaba pa kasi kaysa rito, wala ng matitirang espasyo para iguhit ang mga larawan sa kuwa dro. Dapat ding isaalang-alang ang pagtutugma ng kapsyon at larawan sa kuwadro. c<pd>.</pd> dayalogo Ito ang mga pahayag na binibigkas ng mga tauhan. Tulad ng kapsyon, kaila ngang maikli ang mga ito at tiyak. Hindi kasi maipagkakasya lalo na sa maliit n a kuwadro anag tatlong bagay na nabanggit na: larawan, kapsyon at dayalogo. d<pd>.</pd> tunog o sound effects Sa unang tingin o dinig, karaniwang pagtatakhan ang pagkakaroon ng tun og ng isang akdang nasusulat tulad ng iskrip sa komiks ngunit isa ito sa mga mah ika ng komiks. Tinutumbasan ng manunulat ng iskrip ang mga bagay na dapat ay na ririnig sa isang tagpo. Isa itong hamon sa kanya na gamitin ang mga titik upang tapatan ang mga tunog na, kung magkaminsan, ay bahagi lamang ng pantasya tulad

ng kapag 'science fiction' ang ang matutunghayan na iskrip. Ngayon, isipin pa kung paanong ilalaman, kukulungin at lilimitahan sa tatlo o apat na pahina ang isang madulang salaysay ng pagmamahal... kung paanong pipigilan ang nag-uumapaw na kalipunan ng emosyon ng mga karakter na kabilang s a salaysay... kung paanong rerendahan ang nagpupumiglas na kakintalang dapat na manatili pagkatapos na matunghayan ang isang pag-uugnayang nasaksihan sa loob la mang ng dalawa hanggang apat na minuto (batay na rin sa bilis o bagal ng nagbaba sa) upang maunawaan ito ng mambabasa matapos niyang matitigan ang huling larawan sa pahina na kakikitaan ng salitang WAKAS. Napakahirap! Masakit sa ulo at sa dibdib! Maitatanong marahil, "Kung mahirap at masakit, bakit pa isusulat?". Ma gandang tanong. Ito ang sagot diyan: hinggil sa pag-ibig ang akdang isinusulat at sadyang ganyan ang pag-ibig. Ang hirap na nadarama ng nagmamahal ang pinaguugatan ng pagpapahalaga sa kanyang iniibig. Ang sakit namang hatid ng pag-ibig ang nagpapatibay sa pusong nagmamahal. Kaya ang mga tunay na manunulat ng roma nsa, dulot ng patuloy na pagdanas ng sakit at hirap, ay lalo namang nag-umapaw s a inspirasyong dulot ng pag-ibig! <b>Romansa sa Isang Upuan Lamang</b> Dekada '90 nang umusbong ang mga nobelang romansa na hiwalay sa komiks at mga seryeng bahagi lamang ng mga magasin. Unang lumutang ang mga nobelang 1 20 pahina lamang ang kabuuan at sinundan naman ng mga mini-nobelang 50 pahina la mang. Naging mabili ang mga ito sa mga taong nais magbasa sa sariling wika ngun it nais na makaramdam ng hamon ng pag-iisip ng mga imaheng pahiwatig ng mga sali ta at hindi iyong lantaran ng idinidikta ng mga larawan na tulad sa mga komiks. May bagong kalayaanag hatid ang ganitong mga genre. May dagdag na pahinang magagamit ang isang manunulat upang maunti-unting buksan ang laman ng k anyang isip at dibdib. Hindi kailangang madaliin kaya nananamnam ng may-akda an g bawat pintig na hatid ng kanyang emosyon! Hindi na kailangang sikilin kaya na ibubulalas nang walang pag-aalinlangan ang bawat salita at emosyong taglay ng mg a ng mga salita at tagpo<pd>...</pd> hantad man o tago! Hindi masakit sa ulo! Hindi makirot sa dibdib! May pattern na sinusu nod ang ganitong mga akda na bagamat nagkakaiba minsan ay nagkakatulad naman sa higit na madalas na pagkakataon sa iba't ibang akda. Tila baryasyon ito ng mga bahagi ng salaysay na pampanitikan. Pamilyar ang ilang bahagi ngunit posible pa ring makapagpalinaw ang bahagyang talakay sa ilang bagay na maaaring bago. <b>Simula</b> <b>Katawan</b> <b>saglit na kasiglahan</b> <b>elaborasyon</b> <b>tunggalian</b> <b>kasukdulan</b> <b>kakalasan</b> <b>Wakas</b> Pamilyar na tayo sa marami sa mga bahaging binanggit sa itaas ngunit h ayaan ninyong ipaliwanag nang bahagya ang dalawang bahagi na posibleng bago sa m ga tumutunghay: ang saglit na kasiglahan at elaborasyon. Saglit na kasiglahan ang tawag sa bahaging may matinding kapanabikan na mararanasan ang sinumang sumusubaybay kahit na nga nasa unahang bahagi pa laman g ang salaysay. Kung ihahambing nga sa kapanabikang dala ng tunggalian, tila ha los pantay lamang sila. Ang kaibhan, sandali lamang ang mga kapanabikang hatid

ng saglit na kasiglahan at mangyayari ang mga ito sa pagitan ng simula at elabor asyon. Ang saglit na kasiglahan ang magdaragdag sa kapanabikan ng mambabasa upa ng hindi bitiwan ang maliit na aklat na kanyang hawak. Ito ang magbibigay sa ka nya ng kagustuhang tapusin ang kanyang tinutunghayan sa isang upuan lamang. Ang elaborasyon naman ay ang bahaging unti-unting natutuklasan ang mga detalyeng maaaring bumagabag sa sumusubaybay ng salaysay na dulot ng mga naunang pangyayari. Dito rin makukuha ng mambabasa ang mga detalyeng kailangan upang t unay na maunawaan ang darating na mga kapanabikan at pangyayaring hatid ng tungg alian. Madalas na walang kapanabikang hatid ang elaborasyon ngunit kung sapat a ng nagawang panggising ng saglit na kasiglahan, hindi ito mapapansin ng mambabas a. Matapos ang bahagi, sulyapan naman natin ang pormulang sinusunod ng ga nitong mga akda: love triangle, aapihin ang bida, may mamahalin siya, makakaban gon siya sa suliranin at magtatagumpay sa huli. <b>Love triangle</b> Tatlong kaluluwa ang laging sangkot sa mga ganitong akda. Dala kasi n g trayanggulo ang awtomatikong pananagumpay ng dalawa at pagtanggap ng natitiran g isa pa. Sa tatlo kasi nalalagay sa pwersadong pamimili ang isang indibidwal n a magdadala sa kanyang pagpapasya kung alin ang papanigan. Hindi limitado sa isang babae-dalawang lalaki, isang lalaki-dalawang b abae ang love triangle. Maaaring isang pangkat ang karibal, pamilya o maging sa riling pagkatao na hindi kasundo ng tauhang naguguluhan. <b>Dadaan sa hirap ang bida</b> Sa pagkakataong ito makakukuha ng sinmpatiya ang bida. Dito magsisimul ang iugnay ng mambabasa ang sarili sa tauhang kanyang sinusubaybayan. Nakikisalo na ang mamababasa sa karanasan ng tauhan sa salaysay. Kung napakaganda ng pagkakagawa sa ganitong pormula, nangyayaring ituring ng sumusubaybay ang kanyang sarili bilang siya ring tauhan ng salaysay. Wala na silang ipinagkaiba! Siya na ang tauhan! Iiyak na siya kapag umiyak ang tauhan. Tatawa siya kapag masaya nag tauhan. Ki kiligin kapag nakadarama ng pagmamahal ang tauhan! <b>Magmamahal ang bida</b> Matapos na maging iisa ang bida at ang mambabasa dulot ng nabanggit sa itaas, napakadali na para sa mambabasa na mahalin ang mahal din ng bida. Kasama na rin dito ang pagtuturing sa mga taong kaaway ng bida bilang kaaway. Kung na pakaganda ng pagkakasulat at madadala nang husto ang sumusubaybay, mamumuhi ang sumusubaybay sa antagonista ng salaysay. <b>Makababangon sa suliranin ang bida</b> Laging nmakahahanap ng solusyon ang bida sa anumang suliraning ihahar ap sa kanya. Kahit na nga minsan ay tila napakahirap at halos imposibleng malusutan ng bida ang mga suliranin, darating ang pagkakataong malul utas ang mga ito. Dahil tila iisa na ang turing ng mambabasa sa bida at sa kany ang sarili, sa bahaging ito nakadarama ng tila pagmamalaki at tagumpay ang mamba basa. Ang bahaging ito rin ang nagbibigay sa kanya ng lakas ng loob na lumaban maging sa tunay na buhay. Dahil iisa nga ang mambabasa at ang bida: kung kaya ng bida, kaya rin niya!

<b>Magtatagumpay ang bida sa huli</b> Bawal ang malungkot na wakas sa mga akdang ito. Ang masayang wakas kasi ang bubuo sa lahat ng positibong dulot at nadama ng mambabasa sa mga pinagdaanan niya bilang siya na ring bida. Ang masayang wakas rin ang magbi bigay-kaganapan sa mga pangarap ng mambabasa at maging sa kanyang bagong tuklas na lakas ng loob upang humarap sa mga hamon ng buhay. Kung magwawakas sa malung kot na paraan ang isang akdang romansa, magdudulot ito ng panlulumo sa halip na kasiglahan, ng panghihinayang sa halip na pag-asa at pagkamuhi sa halip na pagibig. Naghahatid ang mga akdang romansang ito ng pag-asa na maganda ang mun do, may taong itinakda upang magmahal sa bawat indibidwal, lilipas din ang mga p agsubok, kayang lagpasan ang mga hamon ng buhay at higit sa lahat<pd>...</pd> ka yang talunin ng pag-ibig ang lahat! Makikita rin ito bilang bagay na espiritwal. Nakasaad kasi sa Bibliy a na tatlong bagay ang ibinigay ng Diyos sa tao: pag-asa, pananampalataya at pa g-ibig. Sa tatlong ito, pinakadakila ang pag-ibig! Ang sarap ng pakiramdam kun g magsisilbing isang instrumento ang manunulat upang mapalaganap ang pinakadaki lang handog ng Diyos sa tao. Idagdag pa rito ang lakas ng loob na kung nasa isa ng indibidwal ang pinakadakilang handog ng Diyos sa tao, ano pa ang kanyang mahi hiling? Dapat ding mabanggit na isa sa mga nakagawian sa pagsulat ng mga gani tong akda ang paggamit ng sagisag-panulat na pambabae o pangalang sadyang pambab ae. Dala ito ng katotohanang ang karamihan sa mga tumatangkilik ng mga kadang r omansa ay kababaihan. Ang tatlong K na ito, kiliti, kurot, kilig ang siyang mga pangangail angan ng isang mainam na akdang romansa. Ang tatlong ito ang siyang sikreto ng tagong sulok ng puso na siyang pinagmumulan ng romantikong mga isinusulat. Ang tatlong ito ang siya ring dahilan kung bakit hindi pagsasawaan ng mga mambabasa ang mga akdang pumapaksa sa pag-ibig sinuman ang sumulat ng mga ito.

Title:Kwento (7) Pero di na nila kailangan pang magsuot ng uniporme, magsapatos, o magdal a ng mga gamit o bag. Mayroon din silang guro, si Titser Trudy. Nag-aaral sila ng bumasa at sumulat. Araw-araw silang pumapasok. Gusto ni Berto na matuto silang magbasa at magsulat ng kanyang kapatid. Di sila lumiliban sa klase.

'Nung una, kailangan pang tulungan ni Berto ang kanyang kapatid upang ma kapagsulat ng sariling pangalan, hanggang sa matuto na si Buknoy. Kayang-kaya n a ni Buknoy na isulat ang kanyang buong pangalan. Si Berto ang katu-katulong ni Titser Trudy sa pagtuturo sa ibang bata na magbasa at magsulat. Si Berto rin ang nagpapatahimik sa buong klase. "Kamusta na Berto?" tanong ni Titser Trudy. "Ayos naman po," matipid na sagot ni Berto. "Ikaw Buknoy? Magaling na ba ang mga sugat mo?" tanong ni Titser Trudy k ay Buknoy. "Patuyo na po," sagot ni Buknoy. Pagkatapos ng klase, ang ibang mga batang may sakit ay dinadala ni Titse r Trudy sa health center para mabigyan ng gamot. At 'yung mga liban naman, pinu puntahan ni Titser Trudy. Pagkatapos mag-aral ng magkapatid, pupunta sila sa Jones Bridge. Mula s a itaas ng tulay, tatalon si Berto sa tubig. Manonood lang si Buknoy sa kanyang Kuya Berto. Pagmamasdan nila ang malalaking bangka na may mga hatak-hatak. Titignan ang makulay na tren na nakaangat sa lupa, ang malalaking billboard ng mga pagka in at pangarap na panooring sine. Magpapahinga sila sa gilid ng maitim na ilog. Masaya sina Buknoy at Berto. Ito ang oras ng kanilang paglalaro. Wala silang inaalalang dapat ibabang mga gulay at prutas, na dapat isulat o basahin, kung paano ang kanilang tanghalian at hapunan. Ito ang oras ng kanilang pamamah inga. Sa mga oras na ito, nagiging tunay silang mga bata. Pangarap ni Buknoy na magkaroon ng malaking-malaki at makulay na barko. "Kuya, 'pag nagkabarko na tayo, di na tayo tatapak sa lupa. Lilibutin n atin ang dagat. Kahit anong lugar, mapupuntahan na natin kahit 'yung pinakamala yong dagat. Di na tayo magugutom. Maraming pagkain sa barko. Di na daanan ng mga sasakyan ang bubong ng ating bahay. Ang langit na ang magiging bubong natin ," sabi ni Buknoy sa kanyang Kuya Berto. Pangarap naman ni Berto ang magkaroon ng matuling motorsiklo. Gusto niy ang maging pulis. "Buknoy, 'pag naging pulis na ako, lagi kitang iaangkas sa aking matulin g motorsiklo. Pupuntahan natin ang lugar ng masasamang tao. Huhulihin natin si la," sabi ni Berto sa bunsong kapatid. Araw-araw, lagi nilang pinagkukuwentuhan ang kanilang matitingkad na mga pangarap. Pagkatapos, uuwi na sila sa kanilang tirahan. Sa ilalim ng isang konkre tong tulay, na umuuga kapag may dumaraang malalaking sasakyan. Pero bago sila umuwi, bumibili sila ng tukneneng. Siyempre, uuwian nila si Mang Ben. Matagal-tagal na rin silang nakatira kay Mang Ben. Isang magaling na ka rpintero si Mang Ben. Sa katunayan, halos lahat ng mga katabi nilang maliliit n

a bahay, si Mang Ben ang gumawa. Mahusay na karpintero si Mang Ben, kahit kakau nti lang ang kahoy, yero, o pako, kaya niyang gawing maliit na bahay. Isang hapon, matapos nilang maligo, nagulat sila sa kanilang nadatnan. Nagkakagulo ang mga tao sa kanilang lugar. Nasa gilid ng kalsada ang maraming g amit. "Nagkaroon ng demolisyon kanina. Pinaaalis na tayo," balita ng isang ba ta sa kanila. Hinanap nila si Mang Ben pero di nila makita. Hinanap pa rin nila at ip inagtanong sa kanilang mga kapitbahay, pero walang makapagsabi kung nasaan si Ma ng Ben. Tinignan nila ang dating pinagtatayuan ng kanilang maliit na bahay, pero giba na ito. Dumating si Titser Trudy. "Nabalitaan ko ang demolisyon kanina, kaya nagpunta agad ako rito." "Kailangang dalhin ko muna kayo sa center. Do'n tiyak na magiging ligta s kayo." "Pero kailangan muna kayong maghiwalay hangga't wala pa akong nakikitang center na puwede kayong dalawa. Sa center, mas marami kayong magiging kaibigan ." "Salamat Titser Trudy. Wala na kaming matitirhan ni Buknoy," tugon ni B erto. Sa center, naaalala ni Buknoy ang kanyang Kuya Berto, ang matuling motors iklo na sasakyan nila kapag naging pulis na ang kanyang Kuya. At naaalala rin ni Berto ang kanyang bunsong kapatid, ang malaki at maku lay na barkong puno ng pagkain. At kapwa rin nila naaalala si Mang Ben, ang mabait na si Mang Ben, si Ti tser Trudy, at ang mga taong naging mabait sa kanilang magkapatid. Magkahiwalay man sina Berto at Buknoy pero palagi pa rin silang nagkakas ama. Sumasakay sa matuling matorsiklo, naglalayag sa malaking barko, kapwa nila lasap ang kawalang-hanggan ng kanilang lalo pang tumitingkad na mga pangarap. MALAKING-MALAKI ANG aming bahay. Wala pa akong nakikita na kasing-laki ng aming bahay. Mga totoong kotse, matutuling dyip, at mga dambuhalang trak ang aking la ruan. Mayroon din akong mga laruang bisikleta, motor, at karitong itinutulak. Kasyang-kasya lahat ang mga ito sa loob ng aming malaking bahay. Kahit sino puwedeng pumasok sa aming bahay. Matanda o bata, babae o lal ake, may pustiso o wala, drayber, tindero't tindera, panadero, pulis, madre, tit ser, doktor, intsik, bumbay, at kung sino-sino pa. Maski 'yung mga walang bahay na mauuwian, sa malaking bahay namin tumitira. Kasyang-kasya kaming lahat sa a ming bahay. Lalo pa itong lumalaki kapag gumagabi na. Marami ring pagkain sa loob ng aming bahay. May bilog at kuwadradong ho pya, siomai, maliit at malaking siopao, umuusok na pansit, iba't ibang kulay ng palamig, mainit-init na tukneneng, adidas, bituka, paa, at ulo ng manok na may m

aanghang at matamis-tamis na sawsawan. Lahat ay puwedeng kumain sa loob ng aming malaking bahay. Walang tamad sa loob ng aming bahay. Masisipag ang lahat ng pumupunta r ito. May nagwawalis ng sandamukal na kalat. May nagtatrapiko ng aking mga laru ang kotse, dyip, at trak, lalo na kapag hindi gumagana ang aming tatlong malalak ing ilaw na may tatlong kulay: dilaw, berde, at pula. May nagtitinda ng dyaryo, sigarilyo, kendi, tubig, tsitsaron, at itlog ng pugo. Mag nagbebenta ng Lotto at tiket ng Sweepstakes. Mag nagbibigay ng dasal at nag-aawitan. May nagbibiga y ng pamasahe sa naliligaw. May nagpapatunog ng mabulaklak na mantel para sa me sa. May nagpaparoo't parito. May trabaho ang lahat sa loob ng aming bahay. Kahit malaking-malaki ang aming bahay, nagtatrabaho rin ako. Nagsisilid ako ng bihon sa bihunan ni Mister Yu. Bawal na bawal ang tamad sa loob ng amin g malaking-malaking bahay. Pero mayroon din namang tamad na nagagawi sa aming bahay. May nanghi hingi ng limos, may nagkakalat at naghahalukay ng mga basura, may tulog sa araw at gising buong gabi, may naghihintay lang ng biyaya at tira-tira sa mga restawr an, may nandudukot ng ibang pitaka. May nagpaparoo't parito. 'Yung iba sa kani la, kilala ko. Pero tulad ng ibang bahay, may dapat ding sundin sa loob ng amin g bahay. Kapag gumawa ng di mabuti, pinarurusahan. Malaking-malaki rin ang aking paliguan. Walang tigil ang agos ng tubig galing sa butas na tubo. Dito ako naliligo at nagkukusot ng aking mga damit. K ay lamig ng tubig. Ako lang 'ata ang may ganitong kalaking paliguan. Sa sobrang laki ng aming bahay, wala itong haligi at bubong, walang bint ana na kailangang isara kung gabi, walang pinto na dapat ikandado, walang gamit na kailangang ingatan o bantayan. ISANG MALAKING-MALAKING problema ko lang kapag umuulan, dahil ang aming malaking -malaki bahay ay nagiging isang malaking-malaking ilog. Kaya lahat ng tao sa lo ob ng aming bahay, nakatayo at walang mahigaan. Lahat kami, naghihintay na humi nto ang ulan at nang bumaba na ang tubig-ulan. Pero kung minsan, talagang matag al ang ulan, kaya 'yung iba kong kasama, naghahanap ng ibang masisilungan, ng ib ang mahihigaan. Pero ako, ayokong iwan ang malaking-malaki kong bahay. Dito na 'ata ako lumaki. Araw-araw, may nadadagdag sa aming bahay pero meron ding nababawas. May dumarating na lang at may nawawala nang ilan o maraming araw, tulad nina Tatay at Nanay. Natatandaan ko, pagkagising ko isang umaga, wala na silang pareho. Gano n naman sila e, minsan kasa-kasama ko, minsan hindi. Pero ngayon, totohanan na 'atang iniwan na nila ako. Matagal-tagal na silang wala. Unang nawala si Tatay , tapos sumunod si Nanay. Siguro alam nilang di naman ako maaano sa aming malak ing bahay. MAY ISA AKONG madalas na bisita sa aming bahay, si Kuya Anghel. Araw-araw, umulan man o umaraw, di niya nakakalimutang dalawin ako. Siya ang na gturo sa aking magbasa at magsulat, pati magkuwenta, para raw di ako maloko ng i ba. Siya rin ang nagturo sa ibang bata. Mabait si Kuya Anghel. Lagi siyang nakangiti at may magandang tinig kap ag nagsasalita. Lagi rin siyang may dalang biskwit at juice. Kung minsan, nude ls, sabon, at kung ano-ano pa. May gamot sa sipon at ubo. Minsan naman, mga ku wento ang pasalubong niya. Astig magkuwento si Kuya Anghel. Kayang-kaya ng bos es niya na maging iba't ibang tao.

PERO ISANG HAPONG dinalaw ako ni Kuya Anghel. "May bakanteng center na akong nakita. Doon, maaalagaan ka nila at matut uruan. Mahirap para sa isang batang tulad mo na tumira sa lugar na ito. Mahira p ang walang bahay." "Kailangan mo ng maayos na bahay Aste. Kailangan mong maging ligtas," da gdag ni Kuya Anghel. Tumango-tango lang ako sa mga sinabi ni Kuya Anghel. NAISIP KO, DI ko pala bahay ang malaking-malaking bahay na tiniti rhan ko. Di pala ito matatawag na bahay. May bahay pala na talagang para sa ak in. Bahay na may haligi at bubong. Bahay na ligtas at di nagiging ilog kapag umuulan. Bahay na magkukumot sa akin kapag malamig. Bahay na masisilungan kapag matindi ang sikat ng araw. Bahay na may mga taong kasalo ko sa umagahan, tanghalian at hapunan. Bahay na may mga nakatirang magmamahal sa akin. Pero paano na ano na ang masisipag ailangang iplastik? ing paliguan? Tiyak ang mga nagtutulinan kong laruang kotse, dyip, at trak? Pa na taong lagi kong nakakasama? Paano na ang mga bihon na k Paano na ang mga batang darating at aalis? Ang aking malak kong lahat ito ay mami-<i>miss</i> ko.

Paano na sina Nanay at Tatay, baka dumating na sila sa isang bukas? Paan o nila malalamang iba na ang aking bahay? Pero sabi ni Kuya Anghel, "Isa lang ang dapat mong isipin ngayon Aste, ku ng paano ka magiging ligtas at kung paano mo magiging kaibigan ang mga batang ma kakasama mo sa bagong bahay na iyong lilipatan." "'Alang problema Kuya Anhgel! <i>Promise</i> ko sa 'yong magiging kaibiga n ko silang lahat." BUTI NA LANG at may tulad ni Kuya Anghel na handang tumulong at m aghanap ng bahay para sa akin. Tulad ng ibang batang di na bumalik, hindi na ri n ako babalik sa aming malaking-malaking bahay. Muli akong mangangarap. Bubuuin ko ang magara at malaking bahay sa akin g isipan. Makikipagkaibigan ako. Tutulong sa maraming gawain. Mag-aaral akong mabuti hanggang sa bumalik na sina Nanay at Tatay. Magsasama-sama na uli kam ing lahat sa bahay na aking bubuuin. Di na sila mawawala at di na rin ako maiiw an. Titira kami sa iisang bahay. Bahay na hindi bahay ng iba, kundi bahay na k aming tatlo lang ang nakatira. Bahay na bahay namin. IBANG-IBA SA IBANG bahay ang aming bahay. Wala itong malaking haligi at mataas na bubong. Wala rin itong bintana at pinto na kailangang isara kapag ka mi ay natutulog. Pero kahit ganito ang aming bahay, bahay pa rin ito para sa am in ni Tatay. Magaling magmaneho ng aming bahay ang aking Tatay. Kahit sa maliit na is kinita, kayang-kaya niyang sumingit. Kahit sa pagitan ng mga sasakyan, nakakalu

sot kami nang walang gasgas o daplis. At kapag gusto naman naming umidlip, ipap arada lang ito ni Tatay. Minsan sa ilalim ng isang puno sa parke, minsan sa lik od ng palengke at minsan naman sa isang <i>waiting shed</i> na bakante. Gustung -gusto kong magmaneho si Tatay. Masarap kasi sa tenga ang businang-sipol niya. Di tulad ng drayber ng mga kaskaserong dyip na nakabibingi ang busina. Kahit saan kami magpunta, lagi naming kasama ni Tatay ang aming bahay. M ay gamit din naman ang aming bahay tulad ng ibang bahay. May dalawa kaming ping gan, dalawang baso, isang kutsara't platito, isang maliit na kaldero at yuping t akure. May kahon din kami ng damit, isang boteng makulay at may kakaibang hugis , pati piktyur ng iba't ibang tao. Paggabi na. "Aking Bunsong-bulinggit, sumampa na't aking ikakabit ang bubungan nating plastik," ang sasabihin ni Tatay. Sa aking pagtulog, laging may kwento si Tatay. Sabi ni Tatay, noon daw, noong matagal na matagal na, lahat daw ng bahay ay pareho ng aming bahay. Lahat ng tao, nagtutulak ng bahay. Pero naging tamad daw ang mga tao, ayaw nilang magtulak ng kanilang bahay.

Title:Kwento KUNG SAAN-SAAN KAMI nakakarating ni Kuya. Bumibili kami ng mga l umang dyaryo at komiks, bakal, mga butas na timba at palanggana, bunging kaldero at kawali sa mga bahay-bahay. Masayang-masaya kami ni Kuya kapag napupuno ang kariton. Papauwi, patutulinin ni Kuya ang asul na kariton. Magkakalantuga n ang mga laman ng kariton habang nakasakay at kinakabahan ako. Sa buong maghap on, walang pahinga ang kariton. Kaya alam kong pagod din ito tulad namin ni Kuy a. Minsan, pinagpatung-patong ko ang mga bote ng ketsap, patis, toyo , at gamot na parang matataas na bilding. Tuwang-tuwa ako. Iba't iba ang laki at hugis ng mga ito; may punggok, may mahaba at maiksi ang leeg, may lapad at ku wadrado ang katawan, may parang bombilya at kulay sampalok. Agad naming dadalhin kay Mang Ruben ang aming mga nakolekta. Dadangkali n ang mga dyaryo at komiks. Titimbangin ang mga bakal at plastik. Isa-isang bi bilangin ang mga bote ng ketsap, patis, toyo, at gamot. Mabait si Mang Ruben. Walang daya ang kanyang timbangan. Husto rin lagi ang kanyang bayad sa amin. M insan sabi ni Mang Ruben, "Tulad n'yo, dati rin akon magkakariton, kaya't alam k o ang hirap ng magkakariton." Magpapaalam kami ni Kuya kay Mang Ruben. Sasakay uli ako sa asul na kariton. Si Kuya ang magmamaneho. Nakahinga na nang maluwa

g ang asul na kariton pero parang pagod na pagod pa rin ito. Napadaan kami sa tindahan ng pansit at sago. Inihinto ni Kuya ang karit o at pinababa niya ako. Kumain kami ng mainit na pansit at malamig na malamig n a sago. Busog na busog kami ni Kuya. "Kay sarap talagang mabusog," ang sabi ni Kuya na padighay-dighay pa. Pagkatapos, maliligo kami ni Kuya sa isang parang batis ng tubig sa isan g butas na tubo. Ang lamig ng tubig. Lalabhan namin ni Kuya ang aming mga dami t. At sa aming pagkukusot, susulpot ang mga bulang-lobo. Gagawa si Kuya ng mar aming bulang-lobo. Magaling siyang gumawa ng mga bulang-lobo. Gagawin muna niy ang maliit na kuweba ang kanyang mga kamay. Hihipan niya ito nang dahan-dahan a t saka isa-isang magsusulputan ang maseselang bulang-lobo. At bigla-bigla, mapu puno ng bulang-lobo ang aming paligid na parang nahahawakang ulap. Hinding-hindi namin nakakalimutang paliguan ang asul na kariton. Iisisi n ni Kuya ang labas at gulong. Ako naman ang loob at ang manibela. Tulad namin ni Kuya, tuwang-tuwa ang asul na kariton sa lamig ng tubig. Ngunit sabi ni kuya : "Natutuklap na ang asul na kulay ng kariton, kailangan na nating bumili ng asul na pintura." Napansin ko ang lungkot sa mga mata ni Kuya. Masuwerte sa amin ni Kuya ang asul na kariton. Kapag umuulan at bumabah a, nagiging bangka ito. Kapag gusto naman naming magpahinga, sasakay kaming par eho ni Kuya sa kariton, at mag-isa itong aandar sa papalusong na daan. Kahit ba ku-bako ang daan kaya nitong maging matulin. Maghihiyawan kami ni Kuya na paran g makakalas ang bawat parte ng kariton. Pero alam naming matibay ito. Kapag wala kaming makolekta, agad naming pupulsuhan ang asul na kariton at dadalhin kami nito sa mga bahay na maraming lumang dyaryo, komiks, bakal, mga butas na timba at palanggana, mga bunging kaldero at kawali. Pero minsan, wala talaga kaming makolekta ni Kuya. Pinulsuhan namin ang asul na kariton, pero parang pagod na pagod ito. Napansin ko rin, hindi na mat ingkad na asul ang kulay nito. Papalaki na nang papalaki ang nawawalang asul sa kulay sa katawan nito. Kaya siguro wala kaming makolekta ni Kuya. Sa aming pag-uwi, napadaan kami sa tindahan ng pansit pero tuluy-tuloy l ang ang kariton. Parang naaamoy ko pa rin ang mainit na pansit at ang palamig. "Di tayo makapagmemeryenda ngayon, kailangan pa nating maghanap sa bahay -bahay," ang sabi ni Kuya. May nakolekta rin kami ni Kuya pero konti lang. Biglang bumuhos ang mal akas na ulan at nabasa pa ang kaunting dyaryo na nakolekta namin. Wala kasi kam ing masilungan noon. Hinintay kong magsalita si Kuya pero tahimik lang siya. Noon ko lang na kitang naging malungkot si Kuya. Giniginaw na ako. Alam ko si Kuya rin at ang kariton. Dinala pa rin namin kay Mang Ruben ang aming mga nakolekta. Binati kami ni Mang Ruben pero di pa rin kumikibo si Kuya. "Matagal-tagal na rin kayong nagbebenta sa 'kin ng iyong mga nakokolekta . Naisip ko kanina, bilhan kayo ng pintura, ng asul na pintura. Di na kasi kul

ay asul ang masuwerte ninyong kariton," ang sabi sa amin ni Mang Ruben sabay abo t sa isang latang pintura na itinago pa niya sa kanyang likuran. Napansin ko ang kakaibang kinang sa mga mata ni Kuya. Sa wakas! Mapipinturahan ka na rin namin!" sabi ni Kuya sa basang-basang kariton. Di maubos-ubos ang tawanan naming tatlo. Kinabukasan, pinunturahan namin ni Kuya ang kariton. Ako ang nagpintura sa loob at manibela. Si kuya naman sa labas. Itinaob pa namin ang kariton par a mapinturahan din ang ilalim. Pagkatapos naming magpintura: "Hanep sa ganda! Poging-pogi!" ang isinigaw ni Kuya. Tinignan pa namin sa malayuan at malapitan ang asul na kariton para masi guro naming pantay ang pagkakapintura. Kay saya ko noon at alam ko, lalo na ang asul na asul na kariton. Simul a noon, lalong itong naging masuwerte sa amin ni Kuya. Sa gabi, ipinarada namin ang asul na kariton. Wala itong laman kaya nag iging higaan namin. Sasapinan namin ito ng mga karton ng pinaglagyan ng mansana s, ponkan, at ubas. "Kay bangong higaan!" ang sabi ni Kuya na paunat-unat pa. Tatanawin namin ang mga bituin habang nakatungtong ang aming mga paa sa asul na kariton. Maraming kuwento si Kuya tungkol sa mga bituin. Isa-isa niyan g ituturo ang makikislap na bituin. "Ikaw iyong kay liit pero kay liwanag," sabay turo ni Kuya na parang nas a dulo ng kanyang hintuturo ang maliit at kay liwanag na bituin. "Sina Nanay at Tatay naman iyong magkatabing bituin," parang nasa kamay uli ni Kuya ang dalawang makikislap na bituin. Bigla kong naisip sina Nanay at Tatay. Matagal na silang wala, pero ala m kong lagi nila kaming iniingatan at binabantayan, saan man kami makarating ni Kuya sa pangangariton. Lalo na sa gabing nagpapahinga kami sa loob ng asul na k ariton na pagod din sa maghapon. Matapos ang aming kuwentuhan ni Kuya, matutulog kami sa loob ng asul na asul na kariton, na biglang nagkakabubong sa tuwing malamig at umaambon. Lumaki ako sa pamilyang bibihira o talagang walang nagbabasa. Wala akong natatandaan anumang babasahin sa loob ng aming bahay n oon. Ang ganitong kapaligiran ang dahilan kung bakit di ko rin nagustuhan ang pa gbabasa. Pagdating ko ng hayskul, ang konsepto ko ng aklat o mga babasahi n ay ensayklopedia lang. Naiinggit nga ako sa aming mga kapitbahay na may isang estante ng ensayklopedia na bibihira nilang buksan o basahin, na kung ilang buwa n din nilang hinulugan. Di pa noon uso ang xerox at wala pang xerox sa aming lug ar, kung kaya nagtiis ako sa pagkopya kapag may pa-assignment ang aming titser. Noon din, akala ko, kapag may-ensayklopedia sa bahay, mayaman o maykaya, o kaya may mataas na pinag-aralan ang mga nakatira. Bagamat nasa probinsya ako, nakakaluwas pa rin ako ng Manila nan g mag-isa para bumili ng aking mga gamit sa National Bookstore sa may SM Edsa. D oon nakita ko ang marami at iba't ibang libro. May iba pa palang libro bukod sa

ensayklopedia. Pero napansin kong puro mga librong isinulat ng mga banyaga ang k anilang idinidispley sa salamin. Pagdating ko ng kolehiyo, doon ko lang talagang nakahiligan ang pagbabasa. Ilan sa aking mga kaklase ay mahilig magbasa. Paramihan kami ng nabas a. Palitan at hiraman. Tanda ko, Popular Bookstore sa may Doroteo Jose ang aming bilihan ng mga murang libro. Yabangan kami ng aming mga nabasa, kaya nakakahiya kung wala akong nabasa. Natatandaan ko, dahil sa kagustuhan kong matapos ang isang luman g-lumang libro ng isang manunulat na Pilipino, ipinuslit ko sa aklatan ng aming pamantasan ang aklat. Problema ko kasi, dahil panggabi akong estudyante lagi rin g sarado ang aklatan. Sarado ang aklatan sa mga estudyanteng panggabi na tulad k o. Lalo pa akong nahilig sa pagbabasa nang makahiligan ko rin ang p agsusulat. Sabi nga, ang isang manunulat ay isa ring mambabasa. Sa bawat perang natatanggap ko, isang libro agad ang binibili ko. At kahit saan man ako mapunta , lagi kong kasama ang mga naipon kong libro. Di talaga ako matatahimik kung di ko kasama ang mga libro kong nakahanay nang maayos, tulad noong tumira ako sa Si niloan, Laguna sa loob ng dalawang taon. Pero sa kasamaang-palad, nang magkaroon ng malakas na bagyo sa Siniloan, Laguna, nabalutan ng putik ang aking mga libro . Ang dating mababangong pahina ay bumaho at nagkulay-putik. Para akong namataya n noon, matinding depression ang naranasan ko. Pero lagi't laging puwedeng magsimula. Nagsimula muli akong mag -ipon at bumili ng mga libro. Napuntahan ko na ang lahat ng maaaring bilhan ng mga libro. Mula sa pinakamamahal hanggang sa mumurahing tindahan ng mga libro. Mula Glorietta h anggang sa isang second hand bookstore sa Baguio, Cebu, Cagayan de Oro, Davao at iba pa, napuntahan ko na. Mula sa mga coffee table book hanggang sa mga childr en's book, may collection ako. Mula sa mga libro ukol sa teorya hanggang sa mga panitikan, kulturang popular, media at iba pa. Noong magkaroon ako ng sariling bahay, kauna-unahang ipinagawa k o ay lalagyan ng libro. Gusto kong matahimik na ang mga ito. Alam na alam ko rin kung may gumalaw o kaya ay may nawawala sa aking mga libro. Nakaayos ang mga it o ayon sa mga manunulat. Ganoon 'ata talaga. Kung ano ang ipinagkait sa isang tao noong bata pa siya, iyon ang kanyang nagiging bisyo paglaki niya. SABI NI LOLO, panahon pa ng mga Hapon ang kayang bisikleta. Ib inigay ito sa kanya ng isang sundalong Hapones noong panahon ng giyera. Naging kaibigan daw niya ang Hapones. Kakaiba ang bisikleta ni Lolo. Mas mataas ito k umpara sa mga bisikleta ngayon, manipis ang gulong, may manibelang hugis sungay at may natutuklap na abong-kulay. Ngunit kahit luma na ang bisikleta ni Lolo, m atulin pa rin ito. Kapag Sabado at Linggo, kung saan-saan kami nakakarating ni Lolo; sa Gul od, sa Sapang Palay, sa Dulong Bayan, sa Balong Malayo, sa bukid at kung saan-sa an pa. Kaysarap umangkas sa bisikleta ni Lolo lalo na't papalubog ang nagkukula y-kahel na araw at sumasabay sa amin ang masasayang ibon sa kalangitan. Sa lahat ng pinupuntahan namin ni Lolo, ang bukid ang di ko makakalimuta n. Isasandal ni Lolo ang bisikleta sa punong sampalok at maglalakad kami, malap it sa pilapil. Kay-inam pagmasdan ang mga kulay-gintong butil ng palay! At min san, sinabi ni Lolo na, "Ito ang buhay, naririto ang buhay ng bawat tao." Ngunit nakapagbibiskleta lang kami ni Lolo kapag wala sina Mama at Papa. Minsan, dumating agad sina Mama at Papa na wala kami sa bahay ni Lolo. Nang d umating kami, agad-agad na kinuha ni Papa ang bisikleta at sinabing, "'Tay naman , ilang beses ko nang sinabi sa inyo na huwag na kayong magbibisikleta, bilin ng doktor na bawal sa inyo ang mapagod." Hindi kumibo si Lolo. Tumuloy siya sa k anyang silid.

Kinabukasan, napansin kong wala na ang lumang bisikleta ni g sandalan nito. Hinanap ko ang bisikleta sa buong kabahayan pero makita. Tinanong ko si Lolo at sinabi niyang nasa bodega na raw. ang maagiw na bodega. Nakabitin nang mataas ang bisikleta, sa di ni Lolo. Nakatali ito nang mahigpit.

Lolo sa datin hindi ko ito Pinuntahan ko kayang abutin

Mula noon, di na kami nakapagbisikleta ni Lolo at hindi na namin napupun tahan ang mga paborito naming lugar. Napansin ko, laging matamlay si Lolo. Par ang laging may iniisip. Kung di ko pa siya sunduin sa kanyang silid ay hindi si ya lalabas. Minsan hiniling ko kay Lolo na dalhin namin ang kanyang tumba-tumba sa il alim ng malaking punong-mangga sa likod ng aming bahay, upang doon siya magpahin ga. Pumayag siya at pinagtulungan naming ilabas ang tumba-tumba. Pakiramdam ko , muli kaming nagbibisikleta ni Lolo sa mga lugar na paborito naming puntahan ka pag Sabado at Linggo. Muli naming pinasyalan ang pastulan sa Gulod, pinagmasdan ang mga tutubi sa Sapang Palay, ang lumang Simbahan sa Dulong Bayan, uminom at magsalamin sa napakalinaw na tubig sa Balong Malayo, pagmasdan ang mga kulay-gin tong butil ng pala at kulay-kahel na langit, at ang mga nagliliparang ibon na su masabay sa pagbibisikleta namin ni Lolo. Alam ko, gumagaan ang pakiramdam ni Lo lo.

Title:Sanaysay (25) Tinatayang umabot sa 92 milyong sipi ng mga teksbuk na pinondohan ng WB a ng naipamudmod sa mga paaralan sa buong bansa noong 1984. Hinubog ng mga teksbu k na ito ang kamalayan ng mga batang Pilipino ayon sa interes ng mga dayuhan. Nakakuha ako ng sipi ng isang batayang aklat sa Araling Panlipunan I na g inamit ng mga mag-aaral sa Unang Taon sa panahon ng administrasyong Marcos. Sa nasabing teksbuk, direktang itinuturo sa mga mag-aaral ang mga sumusunod: (1) pa mahalaang pederal ng Estados Unidos at pamahalaang totalitaryan ng Unyong Sobyet ; (2) konstitusyon at mga batas ng Estados Unidos; (3) mga karapatan/tungkulin n g mamamayang Amerikano; (4) ukol kay Dr<pd>.</pd> Martin Luther King; (5) mga pr ogramang tulad ng United States Aid for International Development (USAID); at ib a pa. Dahil sa mga nabanggit na ito, nahubog at patuloy na nahuhubog ang mga ba tang Pilipino na may malabnaw na pag-ibig sa bayan, na ang pinakamataas na panga rap o mithiin sa buhay ay ang makapagtrabaho sa ibang bansa at maging isang <i>d omestic helper</i>, nars, <i>care giver</i>, titser at iba pa, upang kumita ng d olyar. Mga Pilipinong palagiang tumatangkilik sa mga produktong banyaga at tina tamasa ang panandaliang sarap at ginhawang ipinagkakaloob ng mga ito. Walang ma sama ang pangingibang-bansa, ang masama at higit na masakit, at mas pangmatagala n ang epekto, ay ang kamalayang mamamayani at pangarao na makapangibang-bansa sa hinaharap at magbigay serbisyo sa ibang lahi.

Sa panahon ng globalisasyon, walang silbi o anumang pinaggagamitan ang na syonalismo. Kadalasan, itinuturing pa ngang hadlang ang nasyonalismo sa malayan g pagpapatupad ng mga batas na nakapaloob sa globalisasyon. Binubuwag nito ang m atatatag na pader ng kaakuhan ng ating bansa. Sa sanaysay na may pamagat na "<i >Dating" Panimulang Muni sa Estetika ng Panitikang Filipino</i>, ganito ang sina bi ni Bienvenido Lumbera: "Kung pakasusuriin ang mga patakaran, lumilitaw na ang nasyonalismo ay wala nang silbi bilang gabay ng sambayanan tungo sa hinaharap. Na ang nasyonalismo ay isa nang sagabal sa aktwal na pag-unlad ng bayan. Na an g tanging dapat tungkulin ng mga mamamayang naghahangad ng ikabubuti ng bansa ay ang magpatianod sa globalisasyon iginigiit sa Filipinas" (p.34). Tahasang sinabi ni Lumbera na hindi siya sang-ayon na ang Pilipinas ay maging pa sibo at magsalawang-kibo na lamang sa pagdaluyong ng globalisasyon. Nakasadlak ang Pilipinas sa masamang kalagayan, sa patuloy na pagiging taniman ng mga produ ktong pang-agrikultural na kailangan ng mga kapitalistang bansa, taga-suplay ng mga hilaw na materyales at murang paggawa, bagsakan ng mga sobrang produkto, at tagapagbuo ng mga produktong industriyal o teknikal na madalas na ipinagbibili r in naman sa Pilipinas ng mga korporasyong multinasyonal. Buo ang paniniwala ni Lumbera na kailangan ang ganap na proseso ng dekolonisasyon upang mapalaya ang k amalayan ng sambayanang Pilipino at magkaroon ng kakayahang makapagdesisyon sa s arili nang maisulong ang interes at kapakanan ng mga Pilipino sa pakikipag-ugnay an sa ibang bansa. Nagsusulong ng parehong adhikain ang mga pananaw ni Lumbera at Virgilio S. Almario ukol sa dekolonisasyon ng bansa. Mas tiyak ang mungkahi ni Almario u kol sa dekolonisasyon o "pagwawakas sa kamandag ng pananakop" dahil binigyang-di in niya ang paggamit ng Wikang Pambansa na nakabatay sa wikang katutubo, na tagl ay ang kakayahang gumalugad sa higit na malayong kasaysayan at bumuo ng mga nadu rog na gunita ng ating pagkabansa. Sa sanaysay niyang <i>Tradisyon at Nasyonali smo: Panukalang Pagbasa sa Kasaysayan ng Panulaang Filipino</i>, ganito ang sina bi ni Almario: "Wikang pambansa ang pintungan at sandata ng mithiing makabansa. Bilang pintungan, nakaimbak at iimbakin sa wikang pambansa ang lahat ng tradisy onal at bagong kakayahan at karunungan na kailangan sa pagsasakatuparan ng "pang arap na bansa". Bilang sandata, ang wikang pambansa ang wawasak sa mga pamanang pader at bagong lambong ng kolonyalismo" (p.69)". Dahil sa natatanging katangian at kakayahang ito ng wikang pambansa, kailangan itong laging bantayan, ipagtanggol laban sa mga inilulunsad na pagbab ago o reformasyon. Lagi't laging igigiit ng globalisasyon ang wikang Ingles upa ng patuloy at malaya nitong maipasok ang mga sobrang kalakal at puhunan sa bansa , maidisenyo ang ekonomiya ng Pilipinas upang maging palaasa sa sistema ng kanil ang pananalapi, maging tagasalo ng mga trabahong inayawan nila, at iba pa. Lagi 't laging igigiit ng globalisasyon ang Ingles, dahil habang nag-i-Ingles nga nam an ang mga Pilipino, higit nila tayong mauunawaan at maiintindihan. Anumang pag tatangkang mapaunlad o magamit ang wikang pambansa sa mga larangan tulad ng eduk asyon, ekonomiya, politika, at iba pa, ay isang malaking banta sa globalisasyon. Hangga't ipinipilit ang paggamit ng Ingles, tiyak na magpapatuloy ang pagkakaw atak-watak at hindi pagkakaintindihan ng mga Pilipino. Hinding lubusang mapag-a aralan/malulusungan ang kultura o kaakuhan ng isang bansa kung hindi magagamit a ng mismong wika nito. Kung kaya't mapapansing ang mga multinasyonal na korporasyon tulad halimb awa ng McDonald's ay gumagamit na rin ng wikang Pilipino sa pagpapakilala ng kan ilang mga bagong produkto sa publiko. Pagkuha sa panlasang Pinoy upang maiangko p sa kanilang mga produkto, tulad halimbawa ng Rice Burger, at iba pa. Sa paraan nga namang ito, nailalapit nila sa mas maraming bilang ng mga Pilipino ang kani lang produkto. Naipapakilala itong tila kabahagi ng ating nakagisnang kultura, lalo pa't nagsilaki na ngayon ang mga batang nahalina/nahumaling sa mga laruang kasama ng bawat <i>Happy Meal</i>, mga batang may isang estante o higit pa ng mg

a laruang may trademark ng kompanyang <i>Disneyland</i>. Tiyak na magpapasalinsalin ito hanggang sa kanilang mga kaapo-apohan. Nakapaglathala/Nakapagpondo na rin ang kumpanya ng McDonald's ng mga aklat-pambata, brochures, <i>flyers</i>, makukulay na poster, at iba pa, na nagsusulong ng kanilang adhikaing makilala an g kanilang mga bagong produkto. Naikalat na rin ang kanilang logo sa mga taxi, bus, paaralan, simbahan, lansangan at iba pa. Sa kanilang mga komersyal, laging ipinakikita ang mga pagpapahalagang Pilipino tulad ng pagmamahalan sa loob pami lya, pagmamahal sa matanda at iba pa, bukod pa sa pagkuha ng mga kilala o sikat na <i>endorser<i/>, tulad ni Sharon Cuneta at Manny Pacquiao. Dahil sa malawaka ng pagkilos na ito ng McDonald's, nakapaloob na sa isip at gawi ng mga Pilipino ang mga nais nitong ipatanggap. Ang pagkilos na ito ng McDonald's ay isang uri ng makabagong paraan ng pananakop na hindi halata o lantaran, kung kaya, walang anumang pagtutol o paglaban sa mga sinasakop. Sa paniniwala ni McGillis, mahalagang lunan ng neokolonyalismo ang kultur ang popular. Sa pamamagitan ng kulturang popular naipatatanggap ng mga dating k olonisador ang kanilang mga kultura at produkto sa mga teritoryo o bansang nasa kontrol nito. Kay McGillis, kababakasan ng neokolonyalismo ng mga aklat-pambata . Taglay ng mga aklat-pambata ang mga agenda ng mga kolonisador. May pagsisika p itong makontrol ng namamayaning kultura (<i>dominant culture</i>) ng kolonisad or ang maliliit o katutubong kultura (<i>minority culture</i>) ng kolonisadong b ansa. Ginhawa at yaman ang natatamo ng mga bansang kolonisador, kahirapan naman sa mga kolonisadong bansa. n g o w May pagka-<i>fluid</i> ang globalisasyon, kaya nitong gaygayin at pasuki maging ang kasuluk-sulukan ng ating kultura, tulad ng wika. Sa pamamagitan n paggamit ng wikang Pilipino sa pagpapakilala ng mga banyagang produkto, nabubu at naibibigay ang iisang kahulugan at representasyon ng kultura ayon sa panana ng mga dayuhang negosyante.

<i>Panitikang Pambata, Bilang Sandata ng Pananakop</i> Mababakas sa kasaysayan ng sistema ng edukasyon ng bansa na ang panitikan g pambata ang ginamit ng kasangkapan ng mga kolonisador upang sakupin ang Pilipi nas. Ganito ang sinabi Rolando S<pd>.</pd> dela Cruz sa kanyang kritikal na pap el na may pamagat na <i>Kailangang Magsimulang Muli ang mga Akdang Pambata sa Su liranin ng Pagkabansa: Ang Pulitika ng Literaturang Pambata</i>: "Sa panahon ng pananakop, tumulong ang panitikang pambata upang lupigin ang mga Pilipino. Ipin akilala ng mga Kastila at mga Amerikano ang literaturang pambata sa paghahangad na lalong palakasin ang kanilang kontrol sa Pilipinas" (p.8). Lubhang magastos at madugo ang pananakop gamit ang dahas at sandata. Dah il sa madudugong digmaang kinasangkutan ng Espanya at Amerika, natutunan nilang gamitin ang mapayapa o walang dahas na paraan ng pananakop. Isa nga sa mga ito ay ang pamumudmod at pagbababasa ng mga aklat o kuwento na magpapaamo sa mga Pil ipino. Ang panahon ng pananakop ng mga Espanyol at pagpapalaganap ng Kristiyanis mo ay panahon ng malawakang paglilimbag ng mga aklat o babasahin. Nasa ilalim n g kontrol ng simbahan ang mga imprentahan, kung kaya't nasa kontrol din nila ang mga kaalaman o kwentong gusto lamang nilang ipabasa sa mga katutubo. Ang unang aklat na limbag, ang Doctrina Christiana (1593) na naglalaman n g mga dasal at batayang paniniwala ukol sa doktrina ng Katolisismo, ay ginamit u pang hubugin ang mga katutubong binyagan at yakaping buong-puso ang ipinakilalan g relihiyon. Bukod sa Doctrina Christiana na ginamit lamang sa mga bata pagkara an ng kalagitnaan ng taong 1860, ginamit na rin ang mga aklat panturo sa mga paa ralan. Hindi tulad ng Doctrina Christiana, ang mga aklat-panturo ay orihinal na limbag sa Espanya. Sa sanaysay ni Almario na may pamagat na <i>Ang Panitikang Pambata sa Filipinas: Isang Pahapyaw na Kasaysayan</i>, ganito ang kanyang sinab

i: "<pd>...</pd>hindi totoong dasal o nobena lamang ang itinuturo sa mga bata no ong panahon ng Espanyol. Sa ilalim din ng mga Espanyol nag-umpisa ang isang sis tema ng edukasyong publiko. Sa bansang 1850, may mga paaralang primarya na sa F ilipinas na hindi hawak ng mga pari. Sa mga paaralang ito ginagamit ang tinataw ag na "kartilya" -isang munting aklat sa pag-aaral kumilala at sumulat ng mga ti tik sa alpabeto. Tinatawag din itong "abesedaryo." O kaya'y ang mas makapal na "katon" -isang aklat na tulad ng kartilya ngunit may mga dagdag na leksiyon sa p agbuo ng mga pantig at salita". Bukod sa kartilya at katon, may ginamit ding mga aklat sa pagtuturo ng ka gandahang-asal, tulad ng <i>El Amigo de los Ninos</i> ni Sabatier, <i>Juguete pa ra Ninos</i> ni Aguilara, at <i>Lecciones de Urbanidad Cristiana</i> ni Torio. Walang anumang dalisay na layunin ang mga aklat o babasahing inilathala s a panahon ng mga Espanyol. Ito ay nagsilbi lamang sa kanilang intensyong sakup in ang Pilipinas sa mahabang panahon. Ginamit nila ang mga nabanggit na aklat u pang kontrolin ang kaalaman na humubog sa mga bata at ituring silang mga kolonis ador bilang mga natatangi at nakatataas na lahi sa lipunan, na dapat igalang sa lahat ng oras. Naipakilala nila ang kanilang kultura bilang sukatan ng pagiging ganap na tao o pagiging sibilisado. Malayung-malayo sa karanasan at sensibilidad ng mga katutubong bata ang l aman ng mga aklat na ito, kung kaya't nanatili lamang sa antas ng pagmememorya, pagbigkas ng mga salita, kabutihang-asal at pag-uugali ang kanilang mga natamo o natutuhan. Nahubog ang mga bata na tila mga de-susi at tau-tauhang laruan. Ma y kaukulang parusa sa mga batang hindi sumunod o nakalimutang tumupad sa mga nap agkasunduang asal o pag-uugali. Kakaunting bata lamang ang nakapapasok sa mga p aaralang nasa pamamahala ng simbahan. Paglaon, ang mga batang ito naman ang mag papatuloy ng mga kaasalan at kaalamang natutunan nila sa mga aklat panturo, sa t alambuhay ng mga sikat na tao, at sa buhay ng mga santo, na ipinabasa sa kanila ng mga Espanyol. Sa panahon naman ng pananakop ng mga Amerikano, kasabay ng pagbubukas ng mga pam publikong paaralan, ang pagdating at pagdagsa ng mga babasahing banyaga sa Pilip inas. Mula taong 1898 hanggang 1910, naging puspusan ang paglalathala ng mga ak lat para sa mga bata. Ginamit ang mga aklat na ito bilang mga propaganda. Ilan sa mga kwento ay isinulat nina William Thames, Edward Stratemeyer, at Sargent R ayme, na naglalarawan sa mga sundalong Amerikano bilang mga bayani, bida, mababa it na kaibigan at higit sa lahat, bilang mga tagapagligtas at tagapagtanggol. Madalas na ginamit bilang tagpuan o lunan ang Pilipinas sa maraming kwent ong isinulat ng mga Amerikanong manunulat. Ito ang napansin ni Morton J<pd>.</p d> Netzorg (1985) sa mga kwentong tulad ng <i>The Brownies in the Philippines</i > (1904), <i>Adventures All: A Tale of the Philippine Islands</i> (1905) ni K<pd >.</pd>M<pd>.</pd> Eady, <i>Boy Scouts in the Philippines</i> (1911) ni G<pd>.<p d>H<pd>.</pd> Ralphson, <i>Uncle Sam's Boys in the Philippines</i> (1912) ni H<p d>.</pd>I<pd>.</pd> Hancock, <i>The Adventures of Piang the Moro Jungle Boy</i> (1917) ni F<pd>.</pd>P<pd>.</pd> Stuart, <i>The Adventures of Jack and Janet in the Philippines</i> (1918) ni Norma W<pd>.</pd> Thomas, <i>The Filipino Twins</ i> (1923) ni L<pd>.</pd>F<pd>.</pd> Perkins, <i>The Bailey Twins in the Philippi nes</i> (1930) ni C<pd>.</pd>A<pd>.</pd> La Belle, <i>That Mario</i> (1940) ni L <pd>.</pd>H<pd>.</pd> Crockett at <i>Piang the Moro Chieftain</pd> (1941) ni F<p d>.</pd>P<pd>.</pd> Stuart. Ayon kay Luna Sicat Cleto, mahalagang pagtuunan ng pansin ang mga kuwentong tulad nito, dahil <i>may tendensiya ang mga manunulat n a ito na "imbentuhin ang kanilang Pilipinas</i>. Dagdag pa ni Cleto sa kanyang sanaysay na <i>Ang Imahinasyon ng Digmaan at Liberasyon sa Ilang Akdang Pambata Ukol sa Panahon ng Hapon</i>: Magandang mapagtuunan ng pansin kung sino ang naee tsapuwera sa mga pag-aakdang ito - at lumalabas na nagsisilbing backdrop lang o setting ang Pilipinas, bida ang mga Amerikano, at insidental o peripheral lang a

ng presence ng mga Pilipino (p.31).

Title:Sanaysay (16) Sa premodernong panahon, hindi usapin ang pagbubuo ng kaakuhan o identid ad ng isang indibidwal. Ang mga pangangailangan at relasyon sa komunidad na kan yang kinabibilangan ang siyang nagtatakda kung ano ang kanyang magiging papel at tungkulin sa buhay. Ang papel at tungkuling ito ay hindi agad nagbabago dahil ang kanyang mga modelo at batayan ay hindi rin agad nagbabago o tumatagal nang m ahabang panahon. Ngunit ang ganitong kalakaran ay nagbago na sa kasalukuyang panahon. Ang mga pangangailangan at relasyon ay hindi nagmumula sa komunidad kundi idinidikt a ng mga nasa labas ng komunidad. Dahil sa pag-unlad ng teknolohiya at pagkitid ng mundo bunga ng globalisasyon, ang kaakuhan ay mabilis magpapalit-palit, nagi ging kumplikado at nalulusaw. Sa modernong panahon, ang isang indibidwal ay hin di na lamang kasapi ng isang komunidad. Bahagi na rin siya ng dalawa o higit pa ng komunidad tulad ng paaralan, opisina, simbahan o mga organisasyon. Sa mga ko munidad na ito ay may kanya-kanyang sistema ng relasyon, mga sari-saring pangang ailangan at papel na dapat gampanan. At madalas, ang mga relasyon, pangangailan gan at papel na ito ay magkakaiba, magkakataliwas at nagbabago rin depende sa mg a panlabas at panloob na puwersa ng lipunan. Sa ganito, masasabing mahirap ang pagbubuo ng kaakuhan at ang isang indib idwal ay laging nasa proseso ng paghahanap ng kanyang batayan at modelo ng pagbu buo. Hindi maipagkakaila na may mahalagang papel ang pangmadlang midya sa pagbubuong ito. Ang pangmadlang midya tulad ng telebisyon, radyo, dyaryo o magasin ang isa sa madalas na maging sanggunian ng mga indibidwal kung paano kikilos, magdedesis yon o mag-iisip. Dito sila kumukuha ng impormasyon o ng kahit anong garantiya n g panandaliang satispaksyon sa mga nagaganap sa kapaligiran. Sa kabilang banda, aktibo rin ang pangmadlang midya sa gawaing ito. Lagi itong nagtatangka na im pluwensyahan ang mga tao kung ano ang kanilang i-kukunsumo sa araw-araw, ano ang kanilang pag-uusapan o pagtsitsismisan, alin ang pagtatawanan o iiyakan, alin a ng isusuot o maging ang paraan ng paggastos. May nagsasabi rin na maging ang mg a batayang paniniwala, pagpapahalaga at atityud ay pilit na iniimpluwensyahan. Ang mga ito ay ginagawa ng pangmadlang midya upang mapanatili o lumikha ng isan g kultura o sistema ng lipunang nakaangkla sa kapital, kita at konsumerismo. Ang advertisement ay isa sa mga uri ng pangmadlang midya na nagsasakatup aran ng gawaing ito. Bukod sa pagbibigay-impormasyon, hinihikayat nito ang mga mamimili na bilhin ang produkto. Lumilikha ito ng ugnayan sa pagitan ng produkt o at mamimili sa pamamagitan ng paggamit sa mga nakagawiang kahulugang ibinigay ng mga tao sa mga karaniwang bagay, imahen at simbolo. Umaayon ito sa prinsipyo

ng AIDA, ang apat na tungkulin at paraan ng advertisement. Ang mga ito ay: A<pd>...</pd>to attract ATTENTION I<pd>....</pd> to create INTEREST D<pd>...</pd>to stimulate DESIRE A<pd>...</pd> to induce ACTION Ang prinsipyo ng AIDA ay karaniwang makikita sa mga tradisyunal na ads. Ngunit dahil sa patuloy na pagtindi ng kumpetisyon, nagkaroon ng mga bagong est ratehiya at pamamaraan sa paggawa ng advertisement. Mapapansin sa mga naglabasa ng bagong advertisement na hindi na lamang simpleng pagpapakilala at paglikha ng asosasyon ang nagaganap kundi paglikha at pagpapakilala ng isang kaakuhan sa mg a mamimili na aayon sa kapital na interes. Ginagawa ito sa pamamagitan ng pagbi bigay ng bagong kahulugan sa mga bagay, imahen at simbolo na kilala ng mga tao. Sa mas malawak na pagtingin, naglalahad ang mga kasalukuyang advertisement ng b inagong realidad at kaakuhan. Sa ganito, maitatanong ang mga sumusunod: Anong u ri ng kaakuhan at realidad ang ipinapakilala ng mga kasalukuyang advertisement? Paano ito naisasakatuparan? Pagtatangkaang sagutin ang mga tanong na ito sa pa mamagitan ng pagsusuri sa isang advertisement sa radyo (Smart), isa sa telebisyo n (Globe) at tatlong billboards (Colgate at Coca Cola). Sa pagtalakay sa usapin ng realidad at kaakuhan, mahalagang unawain kung paano ang mga ito ay nalilikha at paano sila nag-uugyanan. Ayon kay Prospero Co var (9), "Ang pagiging tao ay isang prosesong bayolohikal. Ang pagpapakatao ay naayon naman sa prosesong kultural." Mahihinuha sa pahayag na ito na ang kaakuh an ng isang nilalang ay hindi likas. Bagkus ito ay produkto ng kanyang lipunang ginagalawan. Sa kanilang librong <b>Social Construction of Reality</b> (1966), ipinaliwanag nina Peter Berger at Thomas Luckman ang ugnayan ng realidad at kaa kuhan. Para sa kanila, ang realidad ay isang konstruksyon ng tao. Bago pa man sumulpot ang tao, ang mundo ay may sarili nang kaayusan at batas. Ibig sabihin, may sarili nang itong materyal na realidad. Gayunpaman, ang pag-unawa ng mga t ao dito ang nagbibigay sa realidad ng katangian na pagiging isang konstrak. Up ang mabuhay ang mga unang tao, lumilikha sila ng ugnayan sa kanilang paligid at binibigyan nila ito ng kahulugan batay sa kanilang pakikipag-ugnayan sa isa't is a. Sa madaling salita, hinuhulma nila ang mundo para sa sariling pag-iral (48 50). Ang likhang realidad na ito ng tao ay naipapahayag nila sa pamamagitan ng objektivasyon o pagbibigay ng kahulugan sa mga bagay sa paligid. Sa mga bagay na ito kanilang ibinabatay ang pagkilos at gawain. Dito rin nila ibinabatay kun g paano sila makikisalamuha sa iba pang indibidwal. Dito rin nila nililikha ang konsepto ng sarili. Para sa kanya, totoo ang isang realidad sa pamamagitan ng mga bagay na ito. Bahagi ng paglikha ng isang realidad ang pagkakaroon ng mga tao ng papel dito. Sa kanilang paglikha ng isang kaayusan, lumilikha rin sila ng mga gawain na kanyang gagampanan. Sa pamamagitan ng paggampan ng papel na ito nakikilala s ila ng iba pang tao at nagiging bahagi ng kaayusan (72 - 75). Sa madaling salit a, ang kanilang kaakuhan ay nakabatay sa papel at gawaing kanilang ginagampanan o gagampanan. Dagdag nina Berger at Luckman, may pangangailangan na mapanatili at mapatatag ang kaayusang nilikha ng tao, kasama na ang mga kaakuhang iniangkop dito. Upang magawa, kailangan ng habitwalisasyon o pag-uulit, panggagagad at pa gsasalin sa iba, at sa mga susunod pang salinlahi, ng mga kahulugan at papel ng tao (35). Sa pamamagitan ng habitwalisasyon, nagiging institusyunalisado ang li khang realidad. Gayumpaman, may panganib pa rin matibag ang institusyong ito habang nagka karoon ng pagsasalin. Dahil ang tao ay may likas ding kahinaan pagdating sa pag -aalala, maaaring malimutan niya ang orihinal na rasyunal ng pagkakabuto nito ku ng kaya't kailangang magkaroon ng mga instrumento ng lehitimasyon na siyang magp apagunita, magpapaliwanag at mangangatwiran sa kaniya (62). Ito ay maaaring sa anyo ng salawikain, kasabihan, epiko, likhang sining, awit, sayaw o ritwal. Ibi

g sabihin, bahagi ng institusyunalisasyon ng isang likhang realidad ang paglikha ng mundo ng simbolo at pahiwatig (94 - 95). Sa antas na ito, nagkakaroon ng re ifikasyon sa tao at nalilimutan na niya na ang kanyang likhang realidad, kasama na ang mga papel at kahulugang nakapaloob dito, ay kanyang kagagawan (89). Ibi g sabihin, sa halip na ang kahulugan at kaayusan ay umayon sa kanyang pangangaai langan, siya na ang umaayon dito. Sa madaling salita, nagaganap ang dehumanisasy on ng realidad at nawawala na ang papel ng tao bilang orihinal na tagapaglikha n g mundo. Sa kasalukuyang kaayusan ng lipunan, ang kaakuhan o identidad ng tao ay n akabatay at sumusunod sa isang kulturang pinamamayanihan ng konsumerismo at mass media. Ang isa sa mga pangunahing instrumento upang mapanatili ang ganitong ka ayusan ay ang mga advertisement. Bukod sa pagbibigay-impormasyon, hinihikayat nito ang mga mamimili na bilhin ang produkto sa pamamagitan ng paglikha ng mga i mahen o konseptong pansarili (self-concept) na siyang maaaring maging batayan ni la sa pagdedesisyon (Ryan at Wentworth 135). Sa larangang ito, ang realidad at kaakuhan ng tao ay kinakatawan sa iba't ibang anyo tulad ng print ad, komersyal sa tv at radyo. Makikita sa mga ito ang iba't ibang paraan ng pagpapahiwatig ku ng kaya't maituturing silang mga sign. Ayon ulit kina Berger at Luckman, "[a] s ign may be distinguished from other objectivations by its explicit intentions to serve as an index of subjective meanings" (35). Samakatuwid, ang mga ad ay hin di inosente. Ayon nga kay Roland Barthes, "we never encounter (at least in adver tising) a literal image in a pure state." (Hall 69). Dahil ang mga ad ay sistem a ng pagpapakahulugan, semyotika ang gagamiting lapit sa pagtukoy sa realidad at kaakuhang ipinapakita ng mga ad. Sa paraang ito, hindi lamang susuriin ang mga imahen kundi titingnan din ang mga salita, istruktura at daloy ng pagpapahayag. Sa sanaysay na <b>How Effective Are Outdoor Ads?</b>, tinalakay ang billb oard bilang isang uri ng advertisement na madalas gamitin dahil sa pagiging epek tibo nito. Ang naging tradisyon sa paggawa ng billboard ay ang paggamit ng mga kilalang personalidad o mga taong may magandang mukha o pangangatawan upang ang produktong ipinakikilala ay magkaroon ng recall. Isang halimbawa nito ay ang is ang billboard ng isang kilalang toothpaste. Makikita sa billboard na ito ang tatlong mahalagang bagay na kailangang p agtuunan ng pansin: Ang larawan ng produkto, ang malaking pangalan ng produkto a t ang prominenteng magandang mukha ng isang kilalang artistang si Sharon Cuneta. Mapapansin na ang produkto at ang pangalan nito ay nasa gawing kaliwa samantal ang ang mukha ng artista ay nasa gawing kanan. Ang ganitong pagkakaayos ay tila isang pormula sa addition na nagsasabing "<b>produkto + pangalan ng produkto = Sharon Cuneta</b>" o simpleng "<b>Colgate = Sharon Cuneta</b>." Ang ganitong l ohika sa addition ay isang malinaw na paglikha ng asosasyon ng produkto at si Sh aron Cuneta. Gayumpaman, ang tagumpay ng ad na ito ay hindi lamang nakasalalay sa mga lantad na pahayag ng billboard. Ang asosasyong tinatangkang likhain ng a d ay nakakabit din sa konotasyon ng mga tao kay Cuneta. Matatandaan na ang kasi katan ni Sharon Cuneta ay sumasaklaw sa maraming sektor dahil sa kanyang mga gin ampanang papel mula pagkabata hanggang kasalukuyan tulad ng pagiging bata, tined yer, asawa, kaibigan, mangingibig, api, amo, mahirap, mayaman, karaniwan, sikat at iba pang papel (Bautista 16 - 21). Dahil sa mga ginampanang papel na ito, ma raming tao ang makakaugnay sa kanya. Nakikita nila na si Cuneta ay sila o sila si Cuneta. Mahihinuha dito na ang paraan ng pagpapakahulugan ay nagsisimula sa paggamit ng mga karaniwang karanasan ng mga tao. Dahil itinapat sila, sa pamama gitan ni Cuneta, sa produkto, nagkakaroon na ng bagong pagpapakahulugan sa saril i. Kung sa una ay wala silang malay na pag-uugnay sa produkto, nagkakaroon na n g pangangailangang umugnay rito. Kailangang pagtugmain ang realidad na ipinapak ita ng billboard sa kanilang mga realidad.Ibig sabihin, ipinapahiwatig na ang pa ggamit ng Colgate ay pagkakaroon ng ugnayan kay Sharon Cuneta o kaya'y ang pagga mit ng Colgate ay pagiging Sharon Cuneta na rin. Makikita rito kung paano nili likha ang isang demand kaugnay ng kaakuhan ng tao.

Ang ganitong paglikha ng demand sa isang produkto ay makikita rin sa dala wang susunod na ad. Kamakailan, dalawang malaking kompanya ng cell phone ang nag labas ng kanilang mga patalastas upang ipakilala ang kanilang bagong serbisyo. Ang isa ay nasa midyum ng radyo at ang isa ay sa telebisyon. Sa advertisement sa radyo, isang lalaki ang pangunahing tauhan. Sa ad na ito, ang tauhan ay nasa isang balisang kalagayan. Mahahalata ito sa pamamagita n ng tono at himig ng kanyang boses habang iniisa-isa ang kanyang mga kinatataku tan kapag nawalan ng load sa cell phone tulad ng posibleng pag-iwan sa kanya ng kanyang kasintahan, ang pagkawala ng kanyang mga kaibigan o ang kawalan ng komun ikasyon sa mga kamag-anak o kapamilya. Sa bawat pagbanggit ng mga kinatatakutan , sumasalit naman ang isang tinig ng babaeng nagsasalitang parang robot at sinas abing "<i>you have zero credit</i>!" Sa pagtatapos ng patalastas, isang masayan g tinig naman ng isa pang lalaki ang maririnig na nagbibigay-diin sa pangangaila ngang manatiling maging konektado sa ibang tao sa pamamagitan ng regular na pagl oload ng bagong credit. Batay sa mga inilahad sa itaas, malinaw ang nais iparat ing ng patalastas: ang pangangailangan na magkaroon ng palagiang prepaid load. Ang ganito ring ideya ay malinaw sa patalastas sa telebisyon. Dito ang p angunahing tauhan naman ay babae. Sa simula, ang babae ay magiliw na nakikipagusap gamit ang cell phone at tila walang pakialam sa mga nangyayari sa kanyang p aligid. Hindi nagtagal, naging balisa ang ekspresyon ng kanyang mukha at tila u nti-unting naglalaho. Hindi siya mapakali at patingin-tingin sa paligid na tila may hinahanap. Nang makita ang isang tindahan, agad siyang tumakbo dito at bum ili ng bagong prepaid load. Matapos mailagay ang load, naging solido muli ang b abae at muling masayang nakipagkuwentuhan sa kausap sa cell phone. Samantala, n asaksihan ng isang grupo ng nag-iinuman ang nangyari. Nagtaka ang mga nag-iinum an sa nakita at ang isa sa kanila ay nagsabing "Loaded na yata ako!" Natapos an g patalastas na makikitang nagtatawanan ang iba pang nag-iinuman at katulad ulit ng naunang patalastas, isang masayang tinig din ang maririnig na nagsasabi ng p angangailangan ng palagiang pagkakaroon ng prepaid load.

Title:Sanaysay (19) Si Romulo ang naging unang patnugot ng <i>Varsity News</i>, na itinatag n oong 1914. Ito ang kauna-unahang publikasyon ng mga estudyante ng UP na naglalam an ng mga balita at komentaryo bukod sa mga akdang pampanitikan. Ang <i>Varsity News</i>, matapos ang walong taon, ang siyang pagmumulan ng publikasyong <i>Phil ippine Collegian</i> (Navarro 1968: 5). Bunsod na rin sa dami ng mga dating patnugot ng <i>Philippine Colegian</i > na naging aktibo sa Guild at sa kabila ng matinding reaksyon na isinagawa ng p ublikasyon matapos ang insidente sa halalan, hindi nagtagal ang alitan ng dalawa ng institusyon. Noong Agosto 1935, sa isang sulat na ipinadala ni Rodriguez sa < i>Philippine Collegian</i>, pormal nitong inimbitahan ang huli para muling magin

g kasapi ng CEG. Mula rito, tinanggap ng publikasyon ang imbitasyon para dumalo sa halalan para sa bagong pamunuan ng Guild. Dumalo ang <i>Philippine Collegian</i> sa pan gunguna ng editor nitong si Fred Ruiz Castro, kasama ang mga nahalal na sina Esp eranza Garma bilang bise-presidente, Daisy Hontiveros bilang kalihim at Lydia Zu lueta bilang katuwang na ingat-yaman. Isa sa mga inilunsad na proyekto sa taong 1935 ay ang paghahalal ng Inter -collegiate Girl. Ito ay paghirang sa babaeng miyembro ng Guild na siyang tatayo ng host o tagapag-asikaso para sa lahat ng mga aktibidad ng CEG. Naging pamantay an sa pagpili ang angking kagandahan ng kandidata, pagiging aktibo sa Guild at a ng magandang rekord sa pang-akademiko at ekstra-kurikular na kahusayan sa kanyan g kolehiyo. Itinanghal na unang Inter-collegiate Girl si Daisy Hontiveros ng <i> Philippine Collegian</i>. Nagpatuloy ang paglaki at pagkilala sa organisasyon m ula nang ito ay itinatag niong 1931. Kasabay ng paglulunsad ng Inter-collegiate Girl, taong 1935, ng pormal na pagtanggap sa CEG bilang opisyal na miyembro ng A merican Association of College Editors. Lima sa mga miyembrong publikasyon ng CE G ay binigyan ng markang A ng internasyonal na grupo kahanay mga publikasyon ng Harvard, Yale, Princeton, Columbia, Fordham at Marquette. Ilan sa mga aktibong m iyembro ng Guild katulad ng <i>The Guidon</i> ay binigyan ng malaking halaga at medalya bilang pagkilala sa kagalingan sa pagsusulat at sa iba pang teknikal na aspekto ng pamamahayag, ng mga grupo at institusyon sa loob at labas ng bansa. Sa unang taon ng Pamahalaang Komonwelt sa pamumuno ni Pangulong Manuel L. Quezon, ilang kilalang mga manunulat mula sa Amerika ang naging panauhing tagap agsalita sa mga pulong ng Guild. Nagsalita sa harap ng mga Guilders sina Dr<pd>. </pd> Carl W<pd>.</pd> Ackerman, Marlen E<pd>.</pd> Pew, William Allen White, Wa lter M<pd>.</pd> Karig, Sterling Fisher at George Wright Hawkins. Maging ang mga manunulat sa mga mainstrim na pahayagan ay dumadalo sa mga pagpupulong na ito u pang ibalita sa kanilang pahayagan ang aktibidad ng CEG. Sa loob ng ilang taon p a lamang, naging matunog na ang pangalan ng Guild sa mga pahayagan dahil sa mga kumperensya at kontrobersyang kinasasangkutan nito. Ika-5 ng Hulyo taong 1936, mahigit 50 delegado mula sa 17 kolehiyo't unib ersidad ang dumalo sa pulong ng CEG upang ihalal ang mga bagong opisyal ng CEG. Matapos ang apat na taong panunungkulan ni Rodriguez bilang presidente, nahalal si Helena Benitez bilang bagong pangulo ng Guild samantalang muling nahalal bila ng modereytor ang publisyer ng pahayagang <i>D-M-H-M</i> na si Carlos P<pd>.</pd > Romulo. Kasama sa mga bagong opisyal ng CEG sina Leon O. Ty ng <i>The Barriste r</i> mula sa NU Law College bilang unang bise-presidente, D<pd>.</pd> Flandes B atacan ng <i>Advocate</i> mula sa Far Eastern University (College pa noon) at Da isy Hontiveros ng <i>Philippine Collegian</i> bilang mga ikalawa at ikatlong bis e-presidente. Si Pat Inocencio ng <i>Philwomenian</i> ay nahalal bilang kalihim at Pura Torres bilang katuwang na kalihim, Basil Francisco ng <i>La Sallite</i> ng De La Salle College bilang ingat-yaman at Elpidio Foro ng Barrister bilang ka tuwang na ingat-yaman ("Helen Benitez" 1936). Bagamat naging makasaysayan ang halalan dahil sa isang babae ang nahalal na presidente, hindi na itong naging kabigla-bigla sa mga miyembro ng Guild. Sa isang artikulo noong Marso 1936 na lumabas sa <i>Philwomenian</i>, halos apat na buwan bago ang eleksyon, kinilala ng noo'y presidenteng si Rodriguez ang mga ka babaihan na aniya'y nagkaroon ng malaking bahagi sa pagtataguyod ng Guild. Bagam at ang mga kalalakihan ng Guild ay mga kilalang balediktoryan, pangulo ng mga ko nseho ng mag-aaral, orador, debatista, makata, aktor, atleta, politiko, editor a t mga lider kabataan, ang mga kababaihan ay magaganda, intelihente at dinamiko. Noong itatag ang CEG nang 1931, kung saan mayroong anim na miyembrong bab ae ang Guild at lumaki ang kanilang bilang pagkalipas lamang ng ilang araw at li ngo. Naging matingkad ang mga pangalang Rosario Llamas ng <i>Pharos</i> ng Manil

a College of Pharmacy and Dentistry (MCPD), Fraternidad Gonzales at Anatolia Gam boa, na ang huli'y naging istrikto umano sa pangongolekta ng mga bayarin mula sa mga miyembro nito. Si Fe Palma na siyang nahalal na bise-presidente ng 1932 ay nakatulong nang malaki kay Rodriguez bilang puno ng organisasyon. Malaki rin ang ambag ng patnugot ng <i>Philwomenian</i> ng PWU na si Leticia Perez sa pamumuno sa maraming pagkakataon sa mga kababaihan at kalalakihan ng Guild upang itaguyo d ang pamamahala ni Rodriguez. Ang taong 1933, ayon kay Rodriguez, ay panahon ni Maria Martha "Titos" Al bert na hindi nawala ang suporta sa kanya lalo na sa panahon ng botohan. Sa loob ng tatlong taon ng Guild, tatlong beses pa lamang umanong hindi nakadalo si Tit os. At sa ikatlong taon ni Rodriguez bilang presidente ng CEG, kinilala niya ang mga ambag nina Esperanza G<pd>.</pd> Rama, Daisy Hontiveros, Alyne Lopez at Lou rdes Mila Nieva na sa iba't ibang pagkakataon ay nanindigan para sa Guild. Makaraan ang halalan ng mga bagong opisyal, hinirang din ni Benitez ang m ga bubuo ng iba't ibang komite ng organisasyon. Ang Komite para sa Paligsahan ay pinamunuan ni Lamberto Avellana kasama sina Esperanza Garma, Honorio Poblador a t Fred Ruiz Castro. Sa Komite ng Pakikipag-ugnayan, hinirang na mga tagapangulo sina Hontiveros at Mila Nieva, at mga miyembro sina Raul Manlapus, Enrique Quema at Poblador. Pinangungunahan naman ni Carmen Vibar ang Komite ng Pinansya. Kasa ma niya rito sina Torres, Garma, Pascual at Duque. Hindi naman tuluyang nawala s i Rodriguez sa listahan ng mga susing tao sa Guild matapos siyang hirangin ni Be nitez na tagapangulo ng Komite ng mga Tagapayo kasama sina Garma, Castro at Pabl o Viray. Ngunit hindi pa man tuluyang nakagaganap ng gawain ang mga bagong halal a t hirang na mga opisyal ng Guild, dalawang buwan makaraan ay nireorganisa ni Ben itez ang pamunuan ng CEG. Hinirang na bubuo ng Komiteng Tagapagpaganap ang mga p atnugot mula sa iba't ibang publikasyon na sina Aurora Dio ng <i>Philwomenian</i>, Francisco Garay ng <i>Builder</i> mula sa Mapua Institute of Technology, Leon M a<pd>.</pd> Guerrero ng <i>The Barrister</i>, Carlos A<pd>.</pd> Faustino ng <i> Philippine Collegian</i>, Celestino C. Vega ng <i>The National</i>, Rufino R. Pa scual ng <i>Varsitarian</i>, D<pd>.</pd> Flandes Batacan ng <i>Advocate</i> at J oaquin Gonzales ng <i>La Sallite</i>. At ang Komite ng Tagapayo na bubuuin ng pa wang mga alumni lamang ng Guild na sina Rodriguez, Vinzons, Porfirio Miraflores, Gil R<pd>.</pd> Carlos, Fe Palma at Esperanza Garma ("Guilders Meet" 1936: 13). Sa kanyang pamumuno, itinatag ni Benitez ang Press Bureau na nagsilbing s entruhan ng mga balita at artikulo ukol sa mga aktibidad hindi lamang sa mga kol ehiyo't pamantasan kundi maging sa Kamaynilaan. Ang naturang komite ang namahala sa pagpapadala ng mga pahayag at artikulo ng mga mamamahayag pangkampus at naki kipag-ugnayan sa mga mamamahayag sa mainstream. Muli ring tinanggap bilang mga miyembro ng organisasyon ang <i>Eco's</i> ng San Beda College at <i>The Pharos</i> ng Manila School of Pharmacy and Oral S urgery. Samantala, naging panlabindalawang miyembro ng Guild ang <i>Assumpta</i> ng Assumption Girl's College. Naging pangunahing gawain ng Guild ang pagbibigay ng mga parangal sa mga miyembrong publikasyon nito at paglulunsad ng mga paligs ahan sa pagsulat ng mga akdang pampahayagan at pampanitikan. Matapos ang paggagawad sa <i>The Guidon</i> ng Theo. Rogers Banner bilang pinakamahusay na pahayagan at sa <i>The Barrister</i> bilang pinakamahusay na m agasin, inianunsyo ang pagdaragdag ng lima pang kategorya para sa paligsahan sa susunod na taon. Ito ay ang paligsahan sa pagsulat ng balita, lathalain, interby u, balitang pampalakasan at kuwentong may human interest. Buwan na ng Marso ng 1937 nang ihayag ang mga nagwagi sa naturang paligsa han. Nakuha ng <i>Philippine Collegian</i> at <i>The Guidon</i> ang una at ikala

wang puwesto para sa pinakamahusay na pahayagan, samantalang ang <i>Philwomenian </i> at <i>The Pharos</i> ang nakakopo ng una at ikalawa para sa pinakamahusay n a magasin. Ayon kay Prop<pd>.</pd> Modesto Farolan (1937), General Manager ng pahaya gang <i>D-M-H-M</i>, ang <i>Philwomenian</i> ay may magandang hinaharap sa mga s usunod pang kompetisyon ng CEG. Sa pagtutulungan ng mga guro sa pamamahayag, mga asignatura sa wikang Ingles, administrasyong pangkalakalan at maging ng iba pan g organisasyong pang-estudyante sa loob ng pamantasan, mapapanatili ng publikasy on ang prestihiyo at magandang pangalan ng PWU sa publiko. Ayon kay Benitez sa isang personal na panayam (2006), sa mga unang taon ng CEG mula nang ito ay binuo nuong 1931, isa sa mga nakatulong sa organisasyon ay ang matibay na pakikipag-ugnayan sa mga pabliser, editor at mamamahayag sa ma instream. Ang mga paligsahan at paggagawad ng mga parangal sa mga publikasyong p angkampus at sa mga mamamahayag nito ay naging mabisang tulay upang makamit ang matibay na relasyong ito. Samantala, ang alitan ng mga publiko at pribadong pamantasan, partikular yaong ekslusibong panlalaki na pinapatakbo ng simbahan, ang isa sa mga naging pr oblema ng organisasyon. Bagamat kanyang tinutulan ang pagkakaroon ng paligsahan para sa Inter-collegiate Girl ng CEG, ang naturang aktibidad ay nakatulong upang maibsan ang hidwaan ng mga kalalakihan sa Guild. Nagpatuloy ang CEG sa paglulunsad ng mga taunang paligsahan at mga regula r na pulong. Maraming alumni ng Guild ang naging aktibo sa larangan ng politika, akademya at maging sa propesyonal na pamamahayag. Matapos ang pahayag na ito sa gitna ng plenaryo, isinulong ni Helen Benit ez, katuwang na modereytor ng CEG ang pagkakaroon ng mga polisiyang halaw sa pol isiyang pampatnugutan ng <i>Philippine Collegian</i>. Inaprubahan din ng mga del egado ang inihaing <i>CEG Canons of Journalism</i> na naglalaman ng mga pamantay an at pamamaraan kung papaano pinapatakbo ang mga pahayagang pangkampus at kung papaano tinitingnan ang pamamahayag pangkampus bilang isang propesyon at laranga n. Nilalayon ng <i>CEG Canons of Journalism</i> na lalo pang pataasin ang istand ard ng pamamahayag pangkampus sa bansa. Ilan pa sa mga isyung tinalakay ng kumperensya ay ang sensorsyip sa mga pahayagan, ang pagbibigay ng kompensasyon para sa mga patnugot at mga miyembro n g publikasyon at kung anu bang mga paksa o artikulong nararapat na nilalaman ng mga pahayagang pangkampus. Subalit para kay Manuel E<pd>.</pd> Buenafe ng <i>Cam pus Leader</i> mula sa University of Manila, ang pinakamalaking problemang kinak aharap ng mga mamamahayag pangkampus ay ang hindi mapagkasundong polisiya ng mga kolehiyo't pamantasan sa mga paniniwala at paninindigan ng mga patnugot ng mga publikasyon rito. Sa pinakamalaking kumperensya ng CEG noong Pebrero taong 1940 sa UP na dinaluhan ng mga publikasyon mula sa 17 kolehiyo at pamantasang miyemb ro nito, muling ipinakita ng Guild ang lawak ng impluwensya nito sa mga patnugot ng mga pahayagang pangkampus at administrasyon ng mga paaralan. Sa patuloy na pagkakaroon ng problema ng mga pahayagang pangkampus sa ani la'y sensorsyip, ang naturang usapin ay binigyang tugon ni Manuel Roxas, kalihim ng Departamento ng Pinansya, na siyang pangunahing tagapagsalita ng kumperensya . Isinasagawa lamang umano ang sensorsyip sa kapakanan ng publiko subalit higit na mahalaga ang pagtitiyak ng kawastuhan at katotohanan ng mga detalye bag o ito ilathala sa mga pahayagang pangkampus. Iprinesenta rin ni Kal<pd>.</pd> R oxas ang ang kanyang planong pagtatayo ng isang University Community Center. Ito ay isang lugar na maaaring pagdausan ng mga kumperensya at seminar at maaari ri ng maging lugar na mapupuntahan ng mga estudyante upang mag-aral, magbasa at mak

ipagpalitan ng ideya sa mga kapwa mag-aaral. Sinusugan naman ni Prop<pd>.</pd> Crispino Jamias, adbayser ng <i>Philipp ine Collegian</i>, ang pahayag ng kalihim. Sa kaso umano ng kanilang pahayagan, walang nagaganap na sensorsyip kundi isa lamang paggabay na hindi naman pinagmum ulan ng alitan ng adbayser at ng mga patnugot (1940). Sa naturang kumperensya, binigyan ng parangal ang mga nagwagi sa mga pali gsahang inilunsad ng CEG para sa pinakamahusay na editoryal, sanaysay, pahayagan at magasin, at para sa mga pinakamahusay na manunulat ng balita, editoryal at b alitang pamapalakasan. Ibinigay ang Roxas Gold Medal para sa pinakamahusay na ed itoryal at ang TVT Gold Medal para sa pinakamahusay na manunulat ng editoryal. Ang mga hurado para sa naturang kategorya ay kinabibilangan nina Salvador P<pd>. </pd> Lopez ng pahayagang <i>Herald</i>, A<pd>.</pd>V<pd>.</pd>H<pd>.</pd> Hanrt endorp ng pahayagang <i>Philippine Magazine</i> at Frederick Marquardt ng pahaya gang <i>Free Press</i>.

Title:Sanaysay (44) Text 136 - Essay Word Count: 2,121 Ang konsepto ng kagandahang loob ay hindi na bago sa ating pandinig, n gunit kung itatanong mo sa mga tao kung ano ang ibig sabihin nito, hindi ito mad aling sagutin. Bawat isa ay may sariling pagpapakahulugan. Ang maaaring gawin ay hanapin ang 'common' na depinisyon na ginagamit ng mga Pilipino. Sa Ingles, ang pinakamalapit na katumbas nito ay '<i>kindness</i> na ayon kay Ferrucci (2006), ito ay kombinasyon ng maraming magagandang katangian tulad ng pagiging tapat, m apag-aruga, mapagpatawad, mapagtiwala, may konsiderasyon, mapagmalasakit, mapagk umbaba, mapagpasensya, mapagbigay, marespeto, mapaglingkod, maalalahanin, at mas ayahin. Ayon rin kay Ferrucci (2006), ang bawat isa sa mga mabubuting katangiang ito ay sapat na upang magkaroon ng malaking pagbabago sa ating pagkatao. Sa lit eratura ng <i>social psychology</i>, ang pinakamalapit na kaugnay na salita dit o ay ang "<i>prosocial personality</i>" na ang ibig sabihin ay ang 'palagiang pa g-iisip sa kapakanan at karapatan ng ibang tao, pakikiramay sa kanila, at pagkil os sa paraang kapaki-pakinabang sa kanila (Penner at Finkelstein 1998). Sa liter atura ng <i>counseling psychology</i>, ang pinakamalapit na rito ay ang salitang "<i>empathy</i>". Ilang mga Pilipino na rin nagsubok na magsalin nito sa Ingles . Ayon kay Pe-Pua at Protacio-Marcelino (2000), ito ay ang "<i>shared humanity< /i>." Kay Narciso-Apuan (Symposium, Nobyembre 24, 2005) naman, ang kahulugan nit o ay "<i>essence of humanity</i>." Bukod sa walang eksaktong katumbas ang Kagandahang Loob sa Ingles, wala r in itong kongretong depinisyon sa sarili nating wika. May mga ilan nang sumubok

na magbuo, ngunit wala pang depinisyon na masasabing '<i>standard</i>'. <b>Mga unang depinisyon ng Kagandahang Loob</b> May nagsasabi na ang Kagandahang Loob ay ang lahat ng mabuting katangian na nasa isang tao (De Mesa 1991). Ito rin ay maihahalintulad sa pag-ibig ng Diyo s sa tao (Miranda 2003; De Mesa 1991), sapagkat ang isang taong may kagandahang loob ay mapagpatawad at hindi kinukunsinti ang mga maling gawain (Miranda 2003), marunong makipagkapwa, may magandang intensyon para sa ibang tao, nagpapakatoto o, mabait, matulungin (De Mesa 1991), mapagbigay (De Mesa 1991; Narciso-Apuan Sy mposium Nobyembre 24, 2005) at nakikiramay na hindi lamang nagpapakitang-tao (Mi randa 2003; Narciso-Apuan Symposium, Nobyembre 24, 2005). Sa ngayon, si NarcisoApuan (Symposium Nobyembre 24, 2005) ang may pinakamalawak na deskripsyon ng kag andahang loob. Ito ay ang hindi pagiging makasarili, pagbibigay ng respeto sa ib ang tao, nakahahanap ng kaligayahan mula sa pagtulong sa ibang tao, ginagawa ang tama kahit na ito ay mahirap o taliwas sa tingin ng ibang tao, hindi nandidikta o namumuwersa ng ibang tao, malaya, maawain, mapagmalasakit, mapagkumbaba, humi hingi ng tawad, maunawain, nagpapasaya at nanghihikayat ng mga may problema, buk as ang loob, nagpapatibay ng loob ng kapwa, nagbibigay ng pag-asa, nagtitiwala s a sarili at sa kakayahan ng ibang tao, nag-aaruga, hindi nanghahamak o nanlalait , kusang loob na naglilingkod sa kapwa nang walang kapalit, malawak ang pag-unaw a, at malapit sa Diyos. Marami-rami na ang mga katangiang nabanggit na maaaring maging batayan sa pagbuo ng depinisyon ng Kagandahang Loob, ngunit halos lahat ay konseptwal lama ng at hindi empirikal. Limitado at hindi pa malinaw and depenisyon ng kagandahan g loob base sa pagsusuri ng literatura. Ang depinisyon na maaaring masaklaw ang lahat ng deskripsyon ng iba't ibang may-akda ay iyong kay De Mesa (1991) na ang kagandahang loob ay ang lahat ng mabuti na nasa isang tao. Tanging layunin ng pag-aaral na ito na makabuo ng kongkretong depinisyon na may empirikal na basehan na makatutulong sa pag-unawa natin ng konsepto ng K agandahang loob. Isang <i>questionnaire</i> ang ipinasagot sa mga kalahok at mul a sa kanilang mga kasagutan ay nakalikha ng mga kategorya na masasabing bumubuo ng depenisyon ng Kagandahang Loob. <b>Pagpili ng Kalahok</b> Sa pagpili ng mga kalahok sa pag-aaral na ito, <i>non-probablity purposi ve sampling</i> ang ginamit, sapagkat may mga katangiang taglay na hinanap sa ba wat kalahok. Sa paghahanap ng depinisyon ng isang konsepto, mahalaga na maraming eksp erto sa konsepto ang magtulung-tulong sa paggawa nito. May dalawang grupo na sum agot sa <i>questionnaire</i>. Ang unang grupo ay binubuo ng mga eksperto (mga pr opesor) sa kagandahang loob. Kabilang sa grupong ito ay isang propesor ng sikol ohiya, tatlong propesor ng sikolohiyang Pilipino, dalawang propsesor ng <i>couns eling psychology</i>, isang propesor ng wikang Pilipino, at dalawang propesor ng relihiyon at moralidad. Ang ikalawang grupo naman ay ang mga indibidwal na pina niniwalaang may taglay na kagandahang loob na kinabibilangan ng dalawang <i>coun selor</i>, isang pari, isang madre, at dalawang <i>charity volunteer</i>. Ang k abuuan ng mga sumagot ay 16. May 11 na lalaki at 5 babae na ang edad ay mula 18 hanggang 62. Ang <i>average</i> na edad ng nila ay 39<pd>.</pd>47. <b>Mga Instrumento</b> Isang <i>open-ended interview questionnaire</i> ang ibinigay sa dalawan g grupo (grupo ng mga eksperto, grupo ng mga pinaniniwalaang may kagandahang loo b). Ang mga katanungan sa <i>questionnaire</i> ay puro tungkol sa kung paano nil a naranasan ang Kagandahang Loob mula sa ibang tao at kung paano nila binibigyan

ng depinisyon ang kagandahang loob. Sa pananaw ng mananaliksik, mas magiging ko mportable ang mga kalahok kung ang katanungan sa <i>questionnaire</i> ay "Sa paa nong paraan ka nakaranas ng kagandahang loob mula sa kapwa?", sa halip na "Sa pa anong paraan mo naipakita ang iyong kagandahang loob sa iyong kapwa?" Sa ganiton g tanong, hindi mahihiyang sumagot ang mga kalahok. Sa kulturang Pilipino, hindi kaaya-aya na maghayag ng mga mabubuting ginawa natin sa kapwa. Ang <i>questionnaire</i> ay sinuri muna ng isang eksperto sa pananaliksi k mula sa Departamento ng Sikolohiya ng De La Salle bago ipinasagot sa mga kalah ok. <b>Paglikom ng Datos</b> Ang lahat ng mga kalahok na naging bahagi ng pag-aaral ay binigyan ng li ham ng pagpayag o <i>consent letter</i> kung saan nakasaad ang kanilang bahagi b ilang kalahok at ang layunin ng pag-aaral. Sa 14 na kalahok, personal na ibiniga y ng mananaliksik ang <i>questionnaire</i> at ang dalawang kalahok naman ay suma got sa pamamagitan ng <i>e-mail</i>. Ang mga kalahok ay may dalawang linggo upang sagutan ang <i>quest ionnaire</i>. Personal rin na kinuha ang mga <i>questionnaire</i> mula sa mga ka lahok maliban lamang sa mga sumagot sa <i>e-mail</i>. Sinigurado ng mananaliksik na konpidensyal ang mga datos na nakuha mula sa kanila. Ang mga sagot sa <i>que stionnaire</i> ay inilipat sa <i>electronic file</i> upang masimulan ang pag-aan alisa. <b>Pagsusuri ng Datos</b> Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng <i>qualitative analysis</i>. Sa pagbu o ng konsepto ng kagandahang loob, <i>content analysis</i> ang ginamit. Mula sa mga kasagutan sa <i>questionnaire</i>, hinanap ang mga magkakapareho ng tema at bumuo ng mga domeyn at kategorya. Isang eksperto sa Sikolohiyang Pilpino, isang <i>counselor</i>, at isang propesor ng <i>counseling psychology</i> ang mga tum ulong sa mananaliksik sa <i>content analysis</i> o sa pagbuo ng mga domeyn at ka tegorya. Sila ay hindi kasama sa mga kalahok na sumagot sa <i>questionnaire</i>. Tinawag na <i>general</i> ang mga kategorya na lumabas sa lahat ng <i>case</i> maliban sa isa. <i>Typical</i> naman kapag higit sa kalahati at <i>variant</i> k apag higit sa tatlo. Dahil mahigit sa 15 ang mga kalahok, nagdagdag pa ng isang uri na tinatawag na <i>rare</i> kapag ang kategorya ay dalawa o tatlong beses la mang na nakita (Hill, Thompson, Hess, Knox, Williams at Ladany 2005). Pagkatapos mabuo ng mananaliksik at ng mga kanyang kasamahan ang mga dom eyn at mga kategorya ay muling sinuri ng <i>external auditor</i> upang makasigur o na ang pag-aanalisa ng datos o ang pagbubuo ng mga domeyn at kategorya ay wast o. <b>Limitasyon ng Metodolohiya</b> Sa kabila ng masusing pagpaplano ng paraan ng pagkalap ng datos para sa pag-aaral na ito, mayroong mga ilang kahinaan pa rin ang makikita sa pag-aaral. Mayroong mga ilang problema rin na hinarap ang mananaliksik sa pag-aaral na ito. Ngunit naniniwala ang mananaliksik na marami pang maaaring maging kontribusyon ng pag-aaral na ito sa iba't ibang larangan ng sikolohiya. Marahil ay mapapansin kaagad ng mga mambabasa at maitatanong din nila ku ng ano ang magiging basehan sa pagpili ng mga indibidwal na pinaniniwalaang may kagandahang loob gayung wala pa namang malinaw at kongkretong depinisyon ito. Pa ano matitiyak na ang mga mapipili ay may kagandahang loob? May katuwiran ang tan ong na iyan, subalit kailangang magsimula sa kahit na anong paraan na nararapat. Sa sitwasyong ito, sa tingin ng mananaliksik, ang paraan lamang ay ipagpalagay na ang mga taong nasa <i>helping profession</i> ay may kagandahang loob, sapagka

t napapaloob sa kanilang trabaho ang pagtulong sa kapwa. Sa pagsusuri naman ng datos, may mga ilan ding naging pagsubok. Ayon kay Hill, Thompson, Hess, Knox, Williams at Ladany (2005), sa isang pagsusuri kung saan maraming tao ang kasapi, maaaring maging problema ang komitment ng mge miye mbro, pagdodomina ng isang miyembro, pauulit-ulit na gawain ng pagsusuri, at ang kakulangan sa kongkretong hakbang sa pagsang-ayon sa mga kategorya. Ginawa ng m ananaliksik ang lahat upang maiwasan ang mga ito, ngunit inaasahan na hindi lubu sang maaalis ang mga tinurang hadlang. <b>Resulta</b> Napag-alaman na ang kagandahang loob ay binubuo ng tatlong domeyn: ang <i>malasakit</i>, <i>pakikipagkapwa</i> at <i>malinis na kalooban</i>. Sa bawat domeyn ay may kategorya na sumasailalim. Masasabing ang kahulugan ng Kagandahan g Loob ay ang pagiging mapagmalasakit, may pakikipagkapwa, at pagkakaroon ng mal inis na kalooban. Napag-alaman din ang ilang katangian na nagpapakita ng kawalan kagandahang loob. <b>Mga Katangian ng Konsepto ng Kagandahang Loob</b> Mula sa datos na nakalap sa mga kasagutan ng mga kalahok, may tatlong do meyn na lumabas ang Kagandahang Loob at sa bawat domeyn ay may mga ilang kategor yang napapasailalim sa mga ito. Ipinakikita sa Talaan 1 ang mga tatlong domeyn na nabuo, at sa Talaan 2 hanggang 4 ay ang mga kategoryang napapasailalim sa mga domeyn na ito. Sa bawat talaan, nakalagay ang mga deskripsyon, porsyento, at ur i ng mga ito. Sa mga sumusunod na talata ay ipaliliwanag nang mas malalim ang mg a ito at magbibigay ng mga halimbawa, para sa bawat kategorya na nagmula sa aktw al na kasagutan ng mga kalahok sa <i>questionnaire</i>. <b>Mga Domeyn ng Kagandahang Loob</b> Mula sa datos, mayroong tatlong pangunahing katangian ang taong may kaga ndahang loob. Siya ay may malasakit, pakikipagkapwa at malinis na kalooban. <i>Talaan 1: Mga domeyn ng kagandahang loob</i> <b>Mga domeyn ng kagandahang loob</b> <b>Deskripsyon</b> <b>Porsyento (%)</b> <b>Uri</b> Malasakit

Pakikipagkapwa

Malinis na kalooban

Sensitibo, hindi iniinda ang abala, may konsiderasyon, inuuna ang kapakanan ng iba

Laging handang tumulong, <i>unconditional</i>, nagbibigay ng serbisyo, maalalaha nin May utang na loob, bukal ang loob, marangal, nagbibigay ng lakas ng loob 94

94

69 <i>General</i>

<i>General</i>

<i>Typical</i> May <i>malasakit</i>. 15 sa 16 o 94% sa mga <i>cases ang may ganitong k laseng tema. Ang taong may malasakit ay sensitibo sa pangangailangan ng ibang ta o at may inisyatibong tumulong. Hindi nagdadalawang-isip kahit na siya ay maabal a. Siya ay may konsiderasyon sa kapakanan ng ibang tao at hindi siya nang-aabala . Kahit sa mga pagkakataon na siya mismo ay may mga pangangailangan din, uunahin pa rin niya ang tumulong sa iba. <i>Pakikipagkapwa</i>. 15 sa 16 o 94% sa mga <i>cases</i> din ang may ga nitong klaseng tema. Ang mga taong marunong makipagkapwa ay mga taong laging han dang tumulong kahit kanino, kahit saan, kahit kailan at kahit na sa anong paraan . Kapag sila ay nagbigay ng tulong, hindi sila naghihintay ng kapalit. Iniaalay nila ang kanilang serbisyo o ang kanilang pagiging eksperto para sa mga taong ma kikinabang dito. Sila ay nakaaalaalang nagbibigay ng kahit na maliliit na bagay lamang sa kanilang mga kaibigan o kahit na mga kakilala lamang. <i>Malinis na kalooban</i>. 11 sa 16 o 69% naman sa mga <i>cases</i> ang may temang <i>malinis ang kalooban</i>. Sila ay taal na mabubuting tao at masas abing halos walang bahid ng dungis ang kanilang kalooban, at kahit ang kabutihan na natanggap nila ay nais nilang ibalik sa nagbigay. Sila ay tumatanaw ng utang na loob o nagbabalik sa ibang tao ng kabutihan, sapagkat sila rin ay nakaranas nito mula sa kanila. Bukal ang kanilang loob-tapat at mula sa kanilang puso ang kanilang mga inihahayag. Kabutihan lamang ang iniisip nila para sa kapwa at hind i sila gumagawa ng mali kahit man ginagawa ito ng karamihan. Ang kalinisan ng ka nilang loob ay kanila ring ibinabahagi sa pamamagitan ng pagbibigay ng lakas na loob sa kapwa nila. Ang mga kategorya sa ilalamin ng mga domeyn na ito ay ipaliliwanag sa mg a sumusunod na talaan at talata. <i>Talaan 2: Mga kategorya ng katangiang malasakit</i> <b>Mga kategorya ng katangiang malasakit</b> <b>Deskripsyon</b> <b>Porsyento (%)</b> <b>Uri</b>

Sensitibo Hindi iniinda ang abala (<i>Unmindful of self</i>) May konsiderasyon

Pag-una sa kapakanan ng ibang tao (<i>Selfless</i>) may pagkukusa, nakararamdam ng may pangangailangan hindi iniintindi kung siya ay maaabala sa pagtulong sa ibang tao hindi nanlalamang; disiplinado; iniisip ang kapakanan ng iba; hindi nang-aabala; may respeto Iniisip muna ang ibang tao bago ang sarili; handang magsakripisyo 75 31

19

19 <i>Typical</i> <i>Variant</i>

<i>Rare</i>

<i>Rare</i> <i>Sensitibo</i>. 12 sa 16 o 75% sa mga <i>cases</i> ay may temang <i>se nsiribo</i>. Ang taong may kagandhang loob ay sensitibo sa pangangailangan ng ib ang tao at may pagkukusang tumulong. Hindi na kailangan pang hingan ng tulong an g taong ito sapagkat siya na mismo ang lalapit at ibinabahagi ang sarili. Siya n a ang nag-aalok ng tulong. Ang halimbawa ay ang kusang pagtulong sa pag-asikaso ng mga papeles ng isang kaibigan dahil wala na siyang oras para asikasuhin ito. Isa pang halimbawa ay ang pagpapahiram ng gamit sa kaibigan para hindi na siya b umili pa.

Title:Pabula at Kwentong Bayan Text 125 - Fables and Folktales Word Count: 2146 May isang inahing manok ang may anim na sisiw. Kung nasaan ang inahing manok ay naroon ring nakasunod ang mga sisiw nito. Palagi silang sagana sa pagkain kaya s ila'y palaging masaya. Sa isang bakuran naroon sina inahing bibi at ang kanyang anim ring mga maliliit na bibi na nagsisipaligo at naglalaro sa isang maliit na balon. Natanaw ng mga sisiw ang mga nagsisipaglangoy na mga bibi. Lumapit sila s a gilid ng balon at doo'y pinanood ang masasayang mga bibi. "Umalis kayo sa gilid ng balon!", sigaw ni inahing manok. Waring walang narinig ang mga sisiw sa sinabi ng inahing manok. "Masdan n'yo ang mga sisiw na nagsisipaligo sa balon," ang sigaw ng isang sisiw. "Hindi iyon mga sisiw. Sila'y mga bibi. Hilig nila talaga ang tubig. Umalis na k ayo sa gild ng balon dahil baka kayo'y mahulog at malunod. Halina kayo't tayo'y aalis na." ang wika ng inahing manok. Patungo na ang inahing manok sa kanilang pugad kasunod ang limang sisiw. Ang isa ng sisiw ay nagpaiwan at nanatiling nakamasid sa mga nagsisipaligong bibi. Naisi p niyang kung kayang lumangoy ng mga maliliit na bibing iyon sa tubig ay kaya ri n niyang isang sisiw. Kaya't siya'y tumalon sa tubig, ngunit huli na ang lahat n ang mapag-isip-isip ng matigas na ulong sisiw na hindi niya kayang lumangoy, kay a't siya'y nalunod. Mayroong isang malaking pamilya ng daga na nakatira sa bodega ng isang magsasaka . Ang bodega ay puno ng mga mais, bigas, at damo. Ang mga daga ay makakapamuhay dito ng matahimik at komportable kundi lamang sa malaking pusa na alaga ng magsa saka na nagbibigay sa kanila ng mga alalahanin at panganib. Isang araw, ang mga daga ay nagsagawa ng pagpupulong at tinalakay kung ano ang d apat gawin upang maiwasan na mahuli ng pusa. Isang matalinong batang daga ang tumayo at nagsabi: "Talian natin ng laso na may kuliling ang leeg ng pusa, para marinig natin kung siya ay parating na." Ang ideya ito ay hinangaan at pinalakpakan. Ngunit may isang matalinong matandand daga ang nagsabi: "Ang kuliling sa leeg ng daga para nababalaan tayo upang maging ligtas tayong la hat ay isang magandang ideya, pero sino ang magtatali ng kuliling sa leeg ng pus

a?' Ang mga daga ay nagtinginan. Nagkaroon ng mahabang katahimikan. Walang may gusto na gawin ito. Si Haring Bruce at ang kanyang mga tauhan na pawang mga sugatan ay nagkubli sa i sang gubat. Matapos na takasan ang kanilang mga kaaway na nagpatalsik sa kanya, sa kanyang trono. Nang ang kanyang mga tauhan ay nakabawi na ng lakas, Sila'y mu ling nakipagtunggali sa kanilang mga kaaway ngunit sila'y muling nagapi. Halos a nim na beses na silang nagtangkang makipaglaban ngunit ganoon parin ang nangyaya ri. At sa wakas napag-isip-isip ni Haring Bruce na sumuko na at hindi na muling lumaban pa. Isang araw nakakita si Haring Bruce ng isang gagamba na kasalukuyang gumagawa ng kanyang sapot na tirahan. Nais ng gagamba na makatawid sa kabilang sanga upang matapos na ang kanyang tirahan. Anim na beses siyang nagtangkang tumawid sa kabi lang sanga ngunit lagi siyang nabibigo. Hindi huminto ang gagamba sa pagsubok na tumawid sa kabilang sanga, hanggang sa maabot na niya ito. Sa wakas natapos na niya ang kanyang tirahan. Si Haring Bruce ay napatalon sa tuwa at nagwikang: "Maraming salamat munting gag amba! May natutunan akong leksyon mula sa iyo. Na huwag akong susuko sa pakikipa glaban hanggang sa ako'y magtagumpay." Ginawa nga ng hari ang kanyang sinabi. Siya at ang kanyang mga tauhan ay humayo na at muling nakipaglaban sa abot ng kanilang makakaya. Si Haring Bruce at ang k anyang mga tauhan ay nagapi ang kanilang mga kalaban at muling nagbalik ang hari sa kanyang trono. "Masaya ako sa buhay natin, hindi tayo kinakapos at hindi rin tayo sumasala sa o ras" wika ni palaka. "Hayaan mo at lalo akong magsisikap. Alam mo namang sa bayan ng mga palaka ay a ko ang pinakamagaling at hinahangaan" ang mayabang na wika ng amang palaka. Biglang dumating ang kanilang mga anak galing sa paglalaro, "ama, ina may nakita kaming higante!" humihingal na balita ng panganay. "Ano ang itsura?" usisa ng ama. "maitim po at may sungay! Kahanga-hanga po siya !" sabay-sabay na wika ng lima. Hindi makapayag ang amang palaka na may higit pa sa kanya. "Ipakikita ko sa iny o kung sino ang higante sa amin". Agad nitong pinalaki ang katawan. "Ganito ba siya kalaki?" Malaki pa po diyan", sagot ng lima. Huminga ng malalim ang ama. Humigop siya ng humigop ng hangin ngunit mas malaki pa rin daw ang higanteng n akita ng kanyang mga anak. Hindi siya tumigil nang kahihigop ng hangin hanggang tuluyan siyang sumabog at namatay. Nakita ng uwak ang agila na dala-dala ang isang tupa sa himpapawid. Nakita rin niya nang dalhin nito ang tupa sa pugad. Nainggit ang uwak kaya ginaya niya ang agila. Sa kanyang paglipad, nakakita siy a ng tupa at ito ay kanyang dinagit. Nagulat siya sa kanyang natuklasan na buko d sa mabigat ang tupa, sumabit pa ang kanyang kuko sa balahibo nito. Nakita siya ng nag-aalaga ng tupa kaya't agad siyang hinuli nito at inilagay sa kulungan. Pinagtawanan siya ng agila at ng mga ibon nang makita siya ng mga ito. Ang langgam ang pinakamasinop na insekto. Hindi siya tumitigil sa paghahanap ng pagkain para sa panahon ng tag-ulan. Ang mayabang na tipaklong naman ay pakanta-kanta lang. Panay ang pamamasyal. K ung pagod na siya ay matutulog na siya. Nang dumating ang tag-ulan, walang naip ong pagkain ang tipaklong. Humingi ng pagkain ang tipaklong sa langgam, nagdahilan siya na mayroon siyang s akit. Pinagsabihan ni langgam si tipaklong. "Iyan ang sinasabi ko sa'yo. Hindi ka na g-ipon ng makakain noong tag-araw. Tapos ngayon, hihingi ka sa akin. O sige, b ibigyan kita ngayon, pero sa susunod ay hindi na". Tinanggap ni tipaklong ang pagkain kahit nahihiya siya kay langgam. Nangako siy

a sa sarili na magiging masinop na rin siya para mapaghandaan ang tag-ulan. Isang araw, may isang lobo na pumunta sa bukid ni Mang Isko. Nakita ni Mang Isk o ang lobo, nabaitan siya dito dahil hindi man lang hinabol ng lobo ang mga alag a niyang tupa. Sa halip, binabantayan pa ng lobo ang mga tupa. Minsan, pupunta si Mang Isko sa bayan. Bibili siya ng pagkain. Kinausap niya ang lobo na bantayan nito ang mga alagang tupa. Pagbalik ni Mang Isko, siya ay nagulat sa nakita. Patay ang tatlong tupa na kan yang alaga at wala rin sa paligid ang lobo. Nasabi nalang niya sa sarili na "isang masamang hayop ang lobo at hindi ito mapa gkakatiwalaan." Isang araw, may isang mangangaso na nakahuli ng batang usa. Ito ay dinala niya sa kanyang bahay. Sinalubong siya ng kanyang mga alagang aso. Pagalit na itina boy ng mangangaso ang kanyang mga alaga. Sinabi niya sa sarili an sana ay matur uan niya ang usa upang sumunod dito ang magugulo niyang mga aso. Lumaki ang usa at naging kaibigan niya ang mga aso. Isang araw, lumabas ng bakuran ang usa. Maraming mga ligaw na aso ang nagkalat sa kalsada. Pinuntahan ng usa ang mapanganib na mga aso at sinubukan niyang mak ipaglaro sa mga ito. Nagulat ang mga aso sa ikinilos ng usa. Bigla siyang sinu nggaban ng mga ito. Nag-isip-isip ang naghihingalong usa, naisip niya kung bakit kailangang humanton g sa kanyang wakas ang pakikipagkaibigan sa mga aso. Isang araw, isang pagong (turtle) ang naghihingalo dahil sa labis na gutom at uh aw. Dalawang ibon ang nakakita sa pagong na iyon. Tinulungan siya ng mga ibon na kumuha ng isang kahoy. Hinawakan nila ang kahoy sa magkabilang dulo gamit an g kanilang tuka. Nakasabit sa gitna ng kahoy ang pagong, gamit naman ang kanyan g bibig. Inilipad siya ng dalawang ibon na ito upang dalhin siya sa ligtas na l ugar. Nasa himpapawid sila ng marinig nila ang usapan ng mga taong nag-uusyoso. "Ting nan ninyo! Kamangha-mangha ang mga ibon! Hila-hila nila ang isang pagong." Ibig magyabang ng pagong at nais niyang magpasikat sa mga tao. "Kumusta na kayo ?" sigaw niya. Dahil sa pagsasalita niya at pagbuka ng kanyang bibig, ang pagong ay nahulog. Minsan may magkapatid na naninirahan sa isang bayan. Ang isa ay mayaman. At ang isa naman ay mahirap na walang ibang pinagkakabuhayan kundi ang magtanim ng kala basa. Isang araw, namunga ng isang kakaibang kalabasa ang kanyang pananim. Isang kalab asang may pambihirang laki! Hindi alam ng lalaki ang kanyang gagawin sa dambuhal ang kalabasa. Naisin man niyang kainin ito, ngunit napakalaki at tiyak na maraming masasayang. Kung mag-iimbita siya ng mga bisita para kumain sa kalabasa ay manghihinawa lan g ang mga iyon. Kung dadalhin naman niya sa palengke upang ibenta ay hindi rin m aaari. Walang sasakyang maaaring magdala sa ganito kalaking kalabasa. At hindi r in magiging sapat ang kita para makabawi sa gagamiting transportasyon patungo sa palengke. Naisip ng taong ito na iregalo na lamang sa hari ang dambuhalang kalabasa. At ganoon nga ang kanyang ginawa. Laking tuwa ng hari. Dahil noon lamang ito nak akita ng ganoong kalaking kalabasa. "Isa itong kamangha-manghang bagay. Tiyak magiging pangunahing pang-akit ito sa ating kaharian!" At dahil sa kasiyahan ng hari, binigyan nito ng ginto at mamahaling bato ang tao ng nagbigay ng regalo. Tuwang-tuwa siya at kaagad nagtungo sa kanyang kapatid up ang isalaysay ang nangyari. Hindi makapaniwala ang kanyang mayaman na kapatid. G ayunpaman, naisip ng mayamang kapatid na kung ang hari ay natuwa sa walang kwent ang kalabasa, tiyak na mas ikagagalak nito kung reregaluhan niya ng mas mahalaga ng bagay tulad ng mamahaling kasuotan at magagandang alahas.

Kaya't ganoon nga ang ginawa ng mayamang kapatid. Niregaluhan niya ang hari ng m ga magagandang kasuotan at magagandang alahas. Lubos namang natuwa ang hari. Ang sabi niya, "Ang mga ganitong pambihirang regal o ay dapat lang suklian ng pambihirang regalo." Natuwa ang mayamang kapatid. Batid na niyang saku-sakong ginto ang ireregalo nit o sa kanya. Ngunit sa kanyang kabiglaan, ang ipinagkaloob sa kanya ng hari ay ang pinakamaha lagang bagay sa palasyo noong mga sandaling iyon. At iyon ay walang iba kundi ang dambuhalang kalabasang nagmula sa kanyang kapati d. Payabang na sinabi ng hangin sa araw: "Mas malakas ako sayo." Mabilis naman itong sinagot ng araw: "Hindi! Mas malakas ako sayo." Di kalaunan nakakita sila ng isang lalaki. Upang malaman kung sino talaga sa kan ilang dalawa ang mas malakas, napagkasunduan nilang kung sino man sa kanilang da lawa ang makapagpatanggal ng suot na pangginaw ng lalaki ay siyang mas malakas. Sinimula nang magtago ng araw sa mga ulap. Nagsimula namang umihip ang hangin sa lakas ng kanyang makakaya. Ngunit habang lumakas at tumitindi ang pag-ihip niya ng hangin ay siya namang higpit ng hawak ng lalaki sa kanyang pangginaw. Pagkat apos ng ilang pagsubok ay sumuko na rin ang hangin. Ngayon naman ang pagkakataon na araw. Lumabas ang araw mula sa kanyang pinagkuku blihan. Marahan at tahimik siyang lumabas at nagsimulang magbigay ng matinding l iwanag. Hindi nagtagal nakaramdam ang lalaki ng matinding init sa katawan at nag simulang maghubad ng kanyang pangginaw. Minsan may dalawang pulubi na nasa lansangan na namamalimos ng barya sa mga nagd araan. Isang gabi, sila'y ginising mula sa pagkakahimbing ng isang nakasisilaw n a liwanag. At mula sa liwanag na iyon ay may namataan silang isang pambihirang n ilalang. Maganda ang damit at gawa sa mamahaling bato ang kasuotan nito. Natuwa and dalaw ang pulubi. "Ito na marahil ang hari ang mga hari," ang sabi ng isa. "Tama! Pagkakalooban niya tayo ng kayamanan, at hindi na uli tayo kailangan pang mamalimos!" Lumapit nga sa kanila ang hari at sila'y kinausap. "Ano ang maaari ninyong ihand og sa akin?" ang tanong nito. Nagtaka and isang pulubi. Bakit sila pa ang magbib igay? Ang naisaloob niya. Samantalang ang ikalawang pulubi ay nagmamadaling nagb ukas ng kanyang sako at kumuha ng pinakamalaking piraso ng tinapay na mayroon si ya. "Anong gagawin mo?" ang tanong ng naunang pulubi dito. "Iaalay ko sa kanya ang pinakamalaki kong tinapay." "Nababaliw ka na ba? At papaano ka?" "Karapat-dapat lamang ipagkaloob sa hari ang nararapat para sa kanya at ito ang aking gagawin!" Inalay nga ng pulubing yaon ang malaking piraso ng tinapay. "Ito lang po ang aking maipagkakaloob," ang sabi pa nito sa hari." Ngunit ito na po ang pinakamalaking bagay sa buhay ko. Nawa'y tanggapin ninyo." Tinanggap ng hari ang tinapay na alay ng pulubi. Nang balingan nito ang isa pang pulubi ay nakita nitong nagkukumahog ng naghahag ilap ang pulubing iyon sa paghahanap ng maipagkakaloob. Sa wakas, nakakita rin i to ng pinakamaliit na butil ng mais. Inalay nito sa hari ang naturang butil ng m ais. "Heto lang ang maaari kong ipagkaloob sa inyo," ang sabi pa nito. Iyon lang at tinanggap iyo ng hari. At bigla ngang naglaho ang liwanag at nawala na rin ang hari. Maya-maya'y may na

pansin ang isang pulubi sa buhat-buhat niyang sako. Animo bumigat iyon. Nang buk san niya iyon, laking gulat niya sa nakita! Sa loob ng sako ay may nakalagay na ginto! Isang malaking piraso ng ginto na 'sing laki ng tinapay na ipinagkaloob n iya sa hari! Napalunok ang isa pang pulubi nang makita iyon. Nang bisitahin din niya ang kany ang sako, hindi siya nagulat nang makita niyang nakalagay na ginto doon. Gintong 'sing liit ng isang butil ng mais na ipinagkaloob niya.

Title:Alamat Text 114 - Legends Word Count: 2053 <b>N</b>oong panahon na bata pa ang mundo, ay may isang mag-anak ang tahimik at masayang namumuhay sa loob ng kakahuyan. <b>A</b>ng ama; si Roque ay mabait at mapagkalinga sa kanyang pamilya. Nagtatani m siya ng mga gulay at nanghuhuli ng mga hayop sa gubat upang kanilang pagkain. <b>S</b>amantalang ang ina naman; si Magda ang siyang nag-aasikaso sa kanilang b ahay at dalawang anak na sina Maria at Jose. <b>M</b>insan, nagulat ang pamilya sa pagdating ni Roque mula sa mga pusang guba t nang ito ay maligaw. Inaalagaan nito ang pamilya. <b>A</b>t sa paaglipas ng panahon, naging malakas na ang lalaki na nakilala nila ng Damaso. <b>I</b>sinalaysay ni Damaso na pinalayas siya ng kanyang amo dahil sa hindi niy a nabantayan ang taniman nito ng ubas, naging dahilan upang manakaw ang bunga ng mga ito. At sa kanyang paglayas, naligaw siya sa gubat at inatake ng maraming a lamid. <b>N</b>aawa naman ang pamilya kay Damaso, kaya doon na pinatira sa bahay nila i to. Itinurig nila itong kapamilya at nakatulong pa ni Roque sa pang-araw-araw na paghahanap ng pagkain. <b>N</b>gunit lingid kay Roque, may namumuong lihim na pagkagusto sina Magda at Damaso sa isa't isa. <b>A</b>t isang araw nga, nagpasya sina Damaso at Magda na tumakas at mamuhay sa ibang lugar. <b>N</b>ag-iyakan ang dalawang batang sina Maria at Jose. "<b>I</b>na, huwag mo po kaming iwan!" ang iyak ni Maria.

"<b>O</b>o nga po! Mang Damaso, huwag n'yong kunin ang aming ina!" ang iyak ni J ose. <b>N</b>gunit hindi napigilan sina Magda ng kanyang mga anak. Sumakay pa rin sil a ng bangka at umalis na kasabay ng agos ng ilog. <b>L</b>along nag-iyakan ang dalawang bata. Nais sanang magbago ng isip si Magda , ngunit nanaig ang kanyang pagkagusto kay Damaso. <b>M</b>ula sa malayo, anong gulat nila Magda nang makitang nagtalunan sa ilog s ina Maria at Jose upang humabol. <b>N</b>apatayo si Magda sa bangka, dahil alam niyang hindi marunong lumangoy an g dalawang bata. <b>S</b>iyang pagdating ni Roque, na agad ding tumalon sa ilog upang iligtas ang mga anak. Ngunit lumakas ang agos ng ilog, at napailalim sa tubig ang mag-aama. <b>M</b>ula sa malayo, natanaw nina Magda at Damaso ang pangyayari. At sising-si si ang dalawa sa kanilang nagawa, lalo pa't hindi na nila nakitang pumaimbabaw s a tubig ang mag-aama. <b>B</b>igla, mula sa tubig ay isang babae ang lumutang sa hangin. "<b>M</b>asahol pa kayo sa mga hayop! Dahil sa inyong makasariling pagnanasa ay nagawa ninyong saktan ang ibang tao. Dapat lamang kayong maging kauri ng hayop," ang wika ng babaeng diwata pala ng ilog. <b>B</b>igla ang pagbabago ng anyo ni Magda at Damaso.Ang kanilang katawan ay na puno ng balahibo, humaba ang kanilang mga nguso, tumalim ang mga ngipin at nagka pangil, ungol at kakatwang ingay ang lumalabas sa kanilang bibig. "<b>M</b>ananatili kayo sa ganyang anyo, hangga't ikaw Damaso, ay hindi natutong tumanaw ng utang na loob sa taong nagpapala sa iyo. At ikaw Magda, hangga't hin di mo naipapakita ang tunay mong pagmamahal sa iyong mga magiging anak," at nawa la na ang diwata pagkawika niyon. <b>A</b>ng dalawang isinumpa ay namuhay sa kakahuyan. Nagkaroon sila ng maraming anak. Sila ang unang angkan ng mga aso sa daigdig. <b>A</b>t sa pagdami ng mga tao, ang mga aso ay naging alaga nila sa kanilang mg a tahanan. <b>A</b>t hanggang ngayon nga ay pinatutunayan pa rin ng mga aso na sila ay tapa t sa kanilang mga amo. <b>B</b>inabantayan nila ang mga bahay ng kanilang amo at ipinagtatanggol ang mg a ito as mga kaaway, upang patunayan na tumatanaw sila ng utang na loob, sapagka t umaasa pa rin silang mawawala ang sumpa ng diwata. <b>A</b>ng mga inahing aso naman ay labis na binabantayan ang kanilang mga tuta, upang sa ganun ay papatunayan ding marunong na silang magmahal sa kanilang mga anak. <b>K</b>aya't maging maingat tayong makasakit ng ibang tao, lalo na ang nagpapal a o tumutulong sa atin, sapagkat may kaparusahan sa mga taong hindi marunong tum anaw ng utang na loob na tulad ni Damaso, at ganun din sa mga taong hindi maruno ng magmahal na tulad ni Magda. <b>N</b>oong araw, sa isang liblib na nayon ay may mag-ina na naninirahan sa tab i ng kakahuyan.

<b>A</b>ng ina; si Aling Rosa ay isang relihiyosang babae. Palagi siyang nagdara sal, at sinanay din niya ang kanyang anak na lalaki na magdasal at mag-orasyon b ago sumapit ang dilim. <b>A</b>ng anak; si Juan ay isang mabuti at masunuring anak. Palagi niyang sinus unod ang utos ng kanyang ina tungkol sa pagdarasal. Bago dumilim, kahit saan sya naroon ay umuuwi siya upang samahan ang ina sa pag-oorasyon sa tapat ng kanilan g bahay. <b>M</b>aagang namatay ang asawa ni Aling Rosa, natutuwa naman siya at naging ma bait ang kanyang anak na si Juan, na nakatuwang niya sa pagtatanim at paghahanap ng mga makakain. <b>S</b>a paglipas ng panahon, mabilis na tumanda si Aling Rosa, at si Juan nama n ay naging isang makisig na binata. <b>S</b>i Aling Rosa ay nanatili na lamang sa bahay at palaging nagpapahinga, sa mantalang si Juan ay siyang naghahanap ng kanilang makakain sa araw-araw. At kah it mahina na si Aling Rosa ay hindi pa rin nila nakakalimutan ni Juan ang magdas al. <b>M</b>insan, habang si Juan ay nangunguha ng bungangkahoy sa gubat, isang baba e ang kanyang nakilala; si Helena. <b>S</b>i Helena ay lubhang kaakit-akit, kung kaya't agad umibig dito si Juan. A t dahil sa panunuyo ni Juan kay Helena, gabi na ito nang makauwi. "<b>O</b> anak, ginabi ka yata ng uwi ngayon. Hindi mo na tuloy ako nasamahang m ag-orasyon," ang wika ni Aling Rosa sa anak. "<b>P</b>asensiya na po, Inay! Nahirapan ho kasi akong maghanap ng mga prutas sa gubat," ang pagsisinungaling ni Juan. <b>D</b>umalas ang pagtatagpo ni Juan at Helena sa gubat. Nahulog ng husto ang d amdamin ni Juan sa dalaga. Hangang minsan, nabigla si Juan sa sinabi ni Helena. "<b>H</b>anggang ngayon ay hindi ko pa nararamdaman na tunay ang pag-ibig mo sa akin, kaya nagpasya ako na ito na ang huli nating pagkikita." "<b>N</b>gunit, bakit? Sabihin mo, paano ko mapapatunayan sa iyo na tunay ang ak ing pag-ibig. Sabihin mo at kahit ano ay gagawin ko," ang pagsusumamo ni Juan. "<b>M</b>aniniwala lamang ako sa pag-ibig mo, kung dadalhin mo sa akin ang puso ng iyong ina na nasa iyong mga palad!" ang matigas na wika ni Helena. <b>H</b>indi makapaniwala si Juan sa narinig. Malungkot itong umuwi dahil binigy an siya ng taning ni Helena. Kailangan niyang madala ang puso ni Aling Rosa bago maghatinggabi <b>N</b>ang dumating si Juan sa kanilang bahay ay agad siyang niyaya ni Aling Ro sa na mag-orasyon. Nagtungo ang mag-ina sa harap ng kanilang bahay. Ngunit haban g nagdarasal iba ang nasa isip ni Juan. Naiisip niya ang pag-iibigan nila ni Hel ena. At bigla, hinugot ni Juan ang kanyang itak at inundayan si Aling Rosa sa li kod. Bumagsak sa lupa ang ina ni Juan, at kahit nanghihina na ay nagsalita ito. "<b>A</b>nak, bakit? Ngunit anupaman ang iyong dahilan ay napatawad na kita. Ngu nit humingi ka ng tawad sa Diyos! Napakalaking kasalanan ang nagawa mo sa iyong sariling ina," ang umiiyak na wika ni Aling Rosa.

"<b>D</b>ios ko po, Inay! Patawarin n'yo ako!" ang nagsisising nawika ni Juan na nagbalik sa katinuan ang isip. Umiyak nang husto si Juan lalo na nang pumanaw a ng kanyang ina. <b>K</b>asabay niyon ay bigla na lamang nagbago ang anyo ni Juan. Siya ay naging isang maliit na hayop na may buntot. Si Juan ay naging isang butiki; ang kaunaunahang butiki sa daigdig. <b>M</b>ula sa malayo, natanaw ni Juan si Helena na papalapit. Nasindak si Juan nang makita niyang si Helena ay naging isang napakapangit-pangit na engkanto. Hu malakhak itong lumapit. <b>S</b>a takot, dagling gumapang si Juan papanhik ng bahay hanggang makarating sa kisame. <b>N</b>akita rin ni Juan ang engkanto, sa labis na katuwaan ay naging iba't iba ng uri ng kulisap at insekto, at naglaro sa paligid. <b>A</b>gad na pinagkakain ng butiking si Juan ang mga kulisap na napagawi sa ka nya. At dahil doon ay hindi na nakabalik sa dating anyo ang engkanto, at nagtago na lamang ito sa mga halamanan bilang kulisap. <b>N</b>agsisi ng husto si Juan ngunit huli na. At bilang pag-alala sa kanyang i na, sinasabing si Juan at ang sumunod pa niyang lahi ay patuloy na bumababa sa l upa bago dumilim upang mag-orasyon. <b>A</b>t haggang sa ngayon nga ay patuloy pa ring pinupuksa ng mga butiki ang m ga kulisap na sa paniniwala nila ay mga engkanto. <b>S</b>i Gamba ay isang manghahabi. Siya ang pinakamahusay sa lahat ng manghaha bi sa kanilang komunidad. <b>S</b>apagkat alam niyang siya ang pinakamagaling, taas noo siya at walang sin umang pinapansin. "<b>A</b>te, pahiramin mo naman ako ng karayom na pamburda mo. Pwede ba Ate?" <b>G</b>alit na umangil si Gamba, "Lumayu-layo ka nga rito. Huwag mong mahiram-h iram ang pamburda ko. Baka masira lang ito, wala kang perang ipambayad dito. Lay o!" <b>N</b>apaiyak ang kapatid na babae ni Gamba. Naramdaman niyang hindi siya itin uturing na kapatid ng ate niya. Parang langit ang taas nito, napakahirap abutin. <b>M</b>aya-maya, ang kapatid na lalaki naman ang lumapit kay Gamba. "<b>A</b>te, Ate tulungan mo naman ako. Pakisulsi mo namn ang napunit na kamiset a ko." "<b>L</b>umayo ka rito. Istorbo ka talaga. Doon ka sa Nanay magpasulsi. Walang g inagawa ang matandang iyan! Sige layo ka rito. Layo!" <b>N</b>arinig ng ina ang mapagmataas na tinig ng anak. Nagpupuyos ang damdamin ng kahabag-habag na ina. Gusto sana niyang saktan si Gamba subalit nagpigil siya . "<b>S</b>umusobra ka na Gamba. Obligasyon mong pakitaan ng mabuting asal ang mga kapatid mo. Kung nanghihiram sila sa iyo, pahiramin mo. Kung humihingi sila ng tulong, tulungan mo. Hindi lang kapatid mo ang dapat pagpakitaan mo ng kagandaha ng-loob. Lahat ng nangangailangan ay dapat mong kalingain." Parang walang narini

g si Gamba. Patuloy itong humabi ng tela mula sa mga sinulid na nasa ikitan niya . <b>I</b>sang gabing inaaya si Gamba ng ina upang maghapunan, pagalit itong sumig aw, "Ano ba kayo. Iniistorbo na naman ninyo ako. Di ba ninyo nakikitang hindi pa ako tapos sa hinahabi ko?" "B</b>a...baka magkasakit ka, iha, kung malilipasan ka sa pagkain." "<b>W</b>ala kayong pakialam." "<b>G</b>amba," pagpigil ng mapagmahal na ina, "kasalanan sa Diyos ang pagtanggi mo sa pagkain." "<b>A</b>no bang kasa-kasalanan. Wala akong pakialam kung kasalanan man un. Inuu lit ko. Pabayaan ninyo ako sa ginagawa ko!" "<b>P</b>atawarin ka ni Bathala," luhaang sabi ng ina. "<b>S</b>ana humabi ka na lang nang humabi," inis na hiling ng kapatid na babae ni Gamba. "<b>O</b>o nga humabi ka na lang nang humabi... humabi nang humabi," dugtong ng kapatid niyang lalaki. <b>A</b>ng hiling ng magkapatid ay dininig ni Bathala. Sa isang makapangyarihang tinig ay narinig ng lahat ang galit Nito, "Naging mapagmataas ka sa kaunting ka alamang bigay Ko sa iyo. Di mo kinakalinga ang mga kapatid na kailangang tulunga n. Hindi mo rin binigyan ng puwang sa puso ang magulang mo! Pati na biyaya sa ha pag kainang dulot Ko ay tinatalikuran mo. Bilang parusa, paghahabi na lang ang g agawin mo araw-araw, oras-oras, minu-minuto!" <b>P</b>agkasabi nito ay biglang nawalang parang bula si Gamba. Isang insektong paikut-ikot na humahabi ng sapot ang naiwan sa silyang kinauupuan ng dalaga. <b>S</b>a awa sa anak ay napahagulgol ang ina at marahang hinaplos nitoang insek to at tinawag na Gamba... Gamba. <b>M</b>agmula noon si Gamba ay tinawag nang Gagamba na araw at gabi ay walang t igil sa paghabi hindi ng sinulid sa ikiran kundi ng sapot mula sa kanyang katawa n. <b>I</b>yan ang pinagmulan ng alamat ng Gagamba. <b>N</b>oong unang panahon ay may isang bayan na kalapit ng isang mataas na bund ok at halos naliligiran ng malapulong gubat. Ang mga mamamayan dito ay tahimik a t maligaya sa kanilang pamumuhay. Ang malawak na bukirin at mayabong na punong-k ahoy ay nagbibigay ng masaganang ani na siyang ikinabubuhay ng bawat taong nanin irahan doon. <b>N</b>gunit sa lahat ang pinagmamalaki ng mamamayan ay ang kanilang gintong ka mpana na nakasabit sa simboryo ng simbahan. Ang pinagmulan nito ay matagal ng na limutan. Ayon sa mga kanunu-nunuan nila ang kampanang iyon ay nagisnan na nila a t kanila ngang ginagalang. Dito ay may napapaloob na hiwaga at ang paniwala'y do on nanggagaling ang biyayang tinatamasa nila sa buhay. Ang batingaw na iyon ay n apakaganda ang hubog, malakas, at buo ang tunog. Kung tumutunog ay kinariringgan ng napakagandang tinig at ang bawat taong makarinig ay sapilitang lumuluhod at taimtim na nagpapasalamat sa Maykapal dahil sa mga biyaya nilang tinatanggap.Tal agang napakalaki ng pagsamba at paggalang ng mga tao sa kanilang batingaw.

<b>Maraming sa tao sa malalayong bayan ang nakaalam sa kahalagahan ng kampanang ito. Hindi lamang kakaunti ang nagkaroon ng masamang nasa na makamtan ang nasabi ng batingaw. Higit sa lahat na may nais ay ang mga tulisang naninirahan sa gubat . Balak nilang tunawin ito kapagka nakuha nila.

Title:Sexually transmitted infection, HIV-AIDS: Kabatiran ng kabataan sa kalusug an Text 134 - Essay Word Count: 2,249 <i>Sexually transmitted infection</i>, HIV/AIDS: Kabatiran ng kabataan sa kalusu gan Ilan pang halimbawa ng mga usapan ng mga lalabintaunin tungkol sa kanilang kalus ugan at seksuwalidad ang hinalaw upang mailarawan ang kanilang kabatiran tungkol dito. Naging paksa sa mga umpukan ang mga sakit na nakahahawa at inilaan ang m ga tanong tungkol sa mga sakit na kaugnay ng sekswalidad. Itinanong-tanong ang tungkol sa <i>sexually transmitted infection</i> at ang tungkol sa HIV/AIDS. Ay on sa mga untahan sa umpukan lumalabas na maraming akala ang mga lalabintaunin n a sumasalamin sa mas malalaking problemang may kinalaman sa kanilang sariling se kswalidad at sa kultura at lipunang kanilang ginagalawan. Akala ng ilang lalaki ng lalabintaunin na ang lahat ng STI gaya ng tulo o gonorrhea ay HIV. Akala din ng marami na simple lamang ang lunas sa sakit na AIDS tulad ng katas ng halaman o sabaw ng prutas o di kaya ay paglalangas ng tubig na may sabon. Natutunghaya n sa mga sumusunod na halimbawa ang ilang tamang kabatiran at ilan ding mga naka babagabag na kakulangan sa pag-unawa sa mga sakit na nakakahawa at nakamamatay g aya ng HIV/AIDS. Mga halimbawa ng kulang na kabatiran sa AIDS Hindi tulo ang AIDS! Nico 16 "sa napag-alaman ko, di ba palatandaan ng AIDS yung hirap sa pag-ihi<pd> ...</pd> sa guys parang may nana yung lumalabas" Mark 20 "yung tulo, AIDS din yun<pd>...</pd> diretso na rin sa AIDS!" Heto pa, hindi sabaw o sabon ang gamot sa HIV! Rona 20

"ang gamot sa AIDS, parang<pd>...</pd>pang-bawas lang buco juice<pd>...< /pd>sabi ng lola " Mark 20 "sa tulo<pd>...</pd> ang gamot mainit na tubig na may konting sabon" Teka muna, ano ba ang HIV ate/kuya? Elsa 14 "AIDS nakakahawa<pd>...</pd> hindi ko alam kung paano nagkaka-AIDS, hindi naman pinag-uusapan" Jomar 19 "kapag nasama sa tubig tapos nainom, ewan ko parang gan'on, nagkakaroon ka na ng AIDS<pd>...</pd>" Raymond 17 "<pd>...</pd> AIDS nakukuha mo sa laway, sa halikan<pd>...</pd>" Ilang maling pananaw Daisy 16 "<pd>...</pd> 'pag may AIDS, kailangan may sariling gamit kasi puwede ka ng mahawaan kapag ginamit mo iyong kanyang kutsara o baso<pd>...</pd>" Gilbert 16 "<pd>...</pd> hindi dapat lumapit sa taong may AIDS kasi nakakahawa<pd>. ..</pd>" Angelo 14 "<pd>...</pd>hindi mo naman alam kung sino may sakit na AIDS di ba<pd>.. .</pd>kaya di mo maiiwasan<pd>...</pd>" Erik 16 "<pd>...</pd> kung magka-AIDS ako sasabihin ko sa iba na 'wag na silang maglalapit sa akin, baka mahawa sila</pd>..." HIV ang dahilan ng AIDS Hindi nababatid ng tama ng maraming lalabintaunin na ang HIV ang dahilan ng saki t na AIDS. Ang HIV ay isang retrovirus o kilala itong Human Immunodeficiency Vi rus. Hihina ang sistemang pang-immune ng katawan na nauuwi sa malalang sakit na AIDS o Acquired Immunodeficiency Syndrome. Dalawa ang prosesong nagpapaliwanag ng pagka-komplikado ng AIDS. Dulot ng HIV ang <i>direct viral disease</i> at a ng <i>disease secondary to the immunodeficiency state</i>. Ang <i>direct viral disease</i> ay magkakaroon ng <i>constitutional illness</i>, ang labis na panga ngayayat at patuloy na panghihina ng pangangatawan. Halimbawa ang <i>wasting sy ndrome</i> ng <i>consitutional illness</i> kung saan nilalagnat ng mataas, la bis na nagpapawis sa gabi, at sobrang mahina ang katawan ng may sakit. Magkakar oon din ng <i>neurologic disease</i> na kinahihinatnan ng <i>direct viral disea se</i>, ang halimbawa nito ay <i>dementia</i>, ang pagkasira ng bait o dili kaya ay magkakaroon ng mabilis na paghina ng kakayahang pangkognitibo ng tao. Sa <i >disease secondary to the immunodeficiency state</i> naman may mga <i>malignanc ies</i> at <i>opportunisitic infections</i> na maaaring kahinatnan. Ang <i>Ka posi's sarcoma</i> ay isang <i>malignancy</i>. Samantala sa mga <i>opportunist ic infections</i> may apat na maaaring magsamantalang <i>micro organisms</i> s a mahinang sistemang panlaban sa sakit tulad ng <i>bacteria</i>, (e<pd>.</pd>g<p d>.</pd> <i>Mycobacterium tuberculosis</i>), <i>fungus</i>, (e<pd>.</pd>g<pd>.</ pd> <i>Candida albicans</i>), <i>virus</i>, (<i>Herpes zoster</i>), at <i>protoz

oa</i> (e<pd>.</pd>g<pd>.</pd> <i>Pneumocystis carinii pneumonia</i> o PCP). Ang PCP ang karaniwang sakit ng may AIDS. Kasalukuyang paraan ng pag-alam kung may HIV at AIDS at mga pagpigil ng pagkalat nito Ang ELISA o enzyme-linked immunosorbent assay test ang isa sa mga paraan ng pag -alam kung ang tao ay may HIV. Ito ay sobrang sensitibo sa pag-<i>detect</i> n g HIV (99<pd>.</pd>5%), subalit marami ang <i>false positive</i> kaya iminumung kahi ang pag-uulit ng test. Ang Western blot test ay isa pang paraan ng pagtiya k kung may HIV ang isang tao. Mas komplikado ang paraang ito subalit mas masino p sa paggamit ng antigens (e<pd>.</pd>g<pd>.</pd> p24). Upang matiyak naman kun g may AIDS na ang may HIV binibilang ang CD4 T-lymphocyte para alamin kung ito a y mas mababa na sa takdang bilang (CD4 < 200). May mga AIDS-<i>defining opportu nistic infections</i> na rin bukod sa may ebidensiya na ng HIV infection ang ta ong may <i>full-blown AIDS</i>. Ito na ang pinangangambahang kalagayan na nauuw i sa kamatayan ng nahawa ng HIV. Dahil na rin sa wala pang natutuklasang lunas s a sakit na AIDS ang mga paraan ng pagpigil sa pagkalat ng nakamamatay na sakit n a ito ay isang malaking hamon pa rin sa mga eksperto sa medisina at pag-uugali o behebyur. Ang <i>prevention</i> o pagpigil ang tanging paraan sa pagtigil ng pagkalat ng HIV. Isa rito ay ang paraan ng pagtuturo at pagkatuto sa mga dapat iwasang gawain na nagpapataas ng antas ng panganib na magkahawaan. Ang isa pang paraan ng pagpigil ay ang pagsala sa mga produktong dugo na gagamitin sa medisi na. Humahanap na rin ng bakunang panlaban sa HIV kanya lamang ay maraming probl ema ang kinakaharap ng mga siyentipiko tungkol dito. Samantala sa mga nahawaan na ng HIV, inaantala ang pagdami ng mga <i>retrovirus</i> na ito sa paggamit n g HAART <i>triple drug therapies</i> Ang may mga <i>opportunistic infections< /i> naman ay ginagamot sa mga angkop na lunas dito gaya ng <i>antibiotics</i> . Halimbawa ng tamang kabatiran Michelle 12 "<pd>...</pd>AIDS madaling kumalat, 'pag nagka-AIDS hindi na gagaling<pd >...</pd>" Caryl 16 "<pd>...</pd>AIDS nakukuha sa sexual intercourse, sa infected na karayom o dugo<pd>...</pd>" Verne 18 "<pd>...</pd>AIDS nakukuha thro' injection (IV drug users) Benedict 17 "<pd>...</pd>AIDS, wala pang gamot para diyan<pd>...</pd>" Kinatatakutang sakit ng mga kalahok na lalabintaunin Ang mga kinatatakutang sakit ng mga lalabintaunin ay may kinalaman sa mga sumusu nod na aspeto: sarili, sekswalidad, at sosyal. Ayon sa mga kalahok na lalabinta unin kinatatakutan nila ang mga sakit na STD, <i>sexually</i> (<i>socially</i> ) <i>transmitted disease</i> at ang AIDS, acquired immunodeficiency virus. Id inadahilan nila ang takot sa mga ganitong sakit sa pagkawala ng sigla sa buhay ( sarili), pagpawi ng gana sa sex (seksuwalidad), at ang paglayo ng iba bunga ng p andidiri (sosyal). Ang ilang halimbawa ng mga naging tugon sa mga tanong ay mat utunghayan sa ibaba. Ang ibang kinatatakutang sakit ng mga kalahok ay tuberculo sis (TB) at cancer. Kinatatakutan ang ganitong mga sakit dahil may kaugnayan pa rin sa mga aspetong sarili, sekswalidad, at sosyal. Ang pagkakaroon ng TB o ca ncer ay seryosong banta sa lakas ng katawan (panghihina ng kalamnan), imahe ng s

arili (pangangayat ng katawan), anyong panlabas (pagkalugas ng buhok), at kaloob an (pagkawala ng pag-asa). Natutunghayan ang ganitong pag-uugnay sa mga sumusuno d na halimbawang hango sa mga interbyu. Napag-alaman din sa mga lalabintauning kalahok hindi lamang ang kanilang agam-ag am sa AIDS kundi ang mga pananaw na sumasalamin sa kakulangan ng pag-unawa sa sa kit na ito. Ang mga lalabintaunin lalo na ang mga lalaki ay naniniwalang ang sa kit na AIDS ay pambabae o pang mga bakla lamang at nahahawa ang mga lalaki dito. Akala pa rin ng marami sa kanila na ang sakit ay nakukuha sa pakikipag-sex lam ang sa mga babaeng bayaran at mga bakla. Sinasabi din nila lalo na ng mga lalak ing lalabintaunin na nahahawa ng HIV sa pakikipagtalik sa mga tinatawag nilang l alaking operada o transekswal at sa mga hindi matitinong babae o kung ituring ni la ay mga babaeng gala.. Ang mga prostityut o mga babaeng bayaran ang nagpapasa ng sakit na STI at HIV/AIDS dahil sa pasalin-salin sila sa iba't ibang kostomer . Gayundin mariin pa ring pinaniniwalaan nila na ang mga bakla ang may dala ng sakit na HIV/AIDS dahil daw sa mga aktibiting sekswal ng mga ito. Samantala hin di malinaw sa mga kalahok kung bakit mga babae lalo na ang mga bayaran at ang mg a bakla ang dahilan ng pagkalat ng HIV. Sa ilang sumusunod na halimbawa sa ibab a, matutunghayan ang ganitong mga pananaw. Halimbawa ng <i>feminized</i> na pananaw sa sakit na AIDS

Keith 18 "<pd>...</pd>umiwas sa mga bayarang babae... sila mismo kasi nakakakuha ng AIDS, mag-ingat na rin sa mga ganitong babae, sa ganitong lugar<pd>...</pd>" Gary 15 "<pd>...</pd> para makaiwas sa AIDS, hindi makikipag-ano sa mga babaeng gala at sa mga bakla<pd>...</pd>" Ryan 19 "<pd>...</pd> nakukuha ang AIDS sa pambabae<pd>...</pd>" Rutloy 19 "<pd>...</pd>yung lalaki sa lalaki<pd>...</pd> nakukuha ang AIDS kung na kikipagtalik ka sa bakla!" Sulyap sa samu't saring saliksik <i>Stigmatized</i> at <i>feminized</i> ang sakit na HIV/AIDS. Ito ang siyan g nagpapanatili sa banta ng lalong malawakang pagkalat nito sapagkat hindi malin aw sa marami ang dahilan ng pagsasalin-salin ng HIV. <i>Stigmatized</i> ang s akit na HIV/AIDS sa mga bakla at babaeng bayaran. Inaakala pa rin ng marami na bunga ng kakaibang sekswalidad ang pagkakaroon ng sakit na HIV. Ang retrovirus ay galing sa mga bakla at naisasalin sa pakikipag-sex sa kanila. Halos ganito r in ang <i>feminized</i> na pananaw sa sakit na ito kung saan inaakala na sa ba bae nanggagaling ang HIV virus at kumakalat dahil sa pakikipagtalik sa isang bab aeng nagkaroon ng ibang partner sa sex bukod sa kanyang kasintahan o asawa. Sus ulyapan ang samu't saring saliksik sa larangan ng pag-aaral sa HIV/AIDS ang mga usaping kaugnay ng mga pananaw na pambabae at pang bakla lamang ang sakit na ito . Ang <i>Feminization of HIV/AIDS</i> ni Nwe Nwe Aye (2004) ay naglalahad ng mga katibayan ng maling pananaw at pagkakabit sa kababaihan ng sakit na ito. Ay on sa pag-aaral, nasa tiyak na panganib ang mga kababaihan lalo na ang mga bata at lalabintauning babae sa pagkahawa sa sakit na HIV. Sinabi sa pag-aaral na ang mga babae ay may <i>multiple vulnerabilities</i> ku ng saan lalong madaling mahawa sila sa STI partikular sa HIV. Ayon pa sa pag-aa ral mabilis na dumarami ang mga kaso ng HIV sa Timog Silangang Asya lalo na sa Thailand at mga karatig bansa nito na di kalayuan sa Pilipinas. Idinagdag pa ng

pag-aaral na mas mataas na ang <i>rates ng HIV sa mga babaeng lalabintauning may asawa. Gayundin naman ang HIV <i>transmission risk</i> ay mas matindi sa sit wasyon na may puwersahang pakikipagsex. Iminungkahi sa pag-aaral na ang lalabin tauning babae ay dapat magkaroon ng sapat na kaalaman at kasanayan upang makaiwa s mahawaan ng HIV. Ilang mahahalagang usapin ang inilahad ni Nwe Nwe Aye (2004) sa kanyang pag-aara l kaugnay ng AIDS at kasalukuyang iminumungkahing paraan ng pagpigil ng HIV. Ay on sa kanya hindi sapat ang ABC bilang <i>prevention strategy</i> lalo na para sa mga kababaihan, partikular sa mga bata at lalabintauning babae. Ang ABC ay istratehiya ng pakikialam kung saan itinuturp na ang A para sa pag-<i>abstain</i > sa sex, B para sa <i>being faithful</i> (pagiging tapat), at C para sa pag gamit ng <i>condom</i> . Aniya, ano ang bisa ng ABC kung may karahasan sa kaba baihan gaya ng <i>rape</i> o panggagahasa, pwersahang pakikipagtalik, at iyong nasa <i>commercial sex work</i> na hindi nakapipili talaga ng kung sino ang k anilang magiging kostomer. Marami ring babae ang nahawaan ng kani-kanilang mga asawang lalaki samantalang nananatili silang tapat sa mga ito. Ang sitwasyon ng kababaihan ang higit na mapanganib at hindi ang kanilang iniuugaling kaugnay ng sekswalidad. Hindi rin sapat ang paggigiit sa kanila ng paggamit ng <i>condom< /i> dahil laging naroon ang banta ng pwersahan at pamimilit na sex. Marami sa mga babae ang walang kapangyarihan sa negosasyon tulad ng mga nasa <i>commercia l sex work</i> at nasa marahas na sitwasyon. Ayon kay Nwe Nwe Aye, dapat magi ng bahagi ng pangkalahatang istratehiya ang ganitong kaalaman upang maging mabis a ang programa para sa pagpapaalam sa banta ng AIDS. Idiniin niya na mahalagang isali ang mga lalaki lalo na ang mga lalabintaunin sa kampanya sa pag-unawa sa sitwasyon ng mga kababaihan upang higit na mapangalagaan ang kanilang kalusugan. Nagkalat pa rin nga ang pananaw na ang AIDS ay sakit ng babae at sila ang nakah ahawa sa mga lalaki. Dapat na ngang ulit-ulitin sa mga kalalakihan na ang sakit na ito ay unibersal, ang lahat ay maaaring magkaroon at may banta sa bawat isa sa atin. Ilang nakalap na mga pag-aaral sa epidemyolohiya ng HIV/AIDS at mga sarbey tungk ol dito ang maglilinaw na ang sakit na ito ay walang pinipiling kasarian, gulang , lahi, o pananampalataya at hindi usaping pangbabae o pambakla kundi panlahat. Halimbawa sa ulat ng <i>Philippine National AIDS Council</i> (Poblete 2005) m as marami ngang naitalang kaso ng HIV/AIDS sa mga lalaki (62<pd>.</pd>8%) kaysa sa mga babae (37<pd>.</pd>2%). Pataas din aniya ang bilang mula sa naunang nait alang kaso noong 1984 sa mga taong nasa 20 - 29 taong gulang (31<pd>.</pd>7%) at sa mga nasa 30 - 39 taong gulang (37<pd>.</pd>8%). Ayon pa rin sa ulat, sa pag tatalik nahawa ang mga lalaki. Sa interbyu sa mga ama at ina na may HIV, karami han sa mga ina ay nahawaan ng kanilang mga asawang lalaki na nakuha ang <i>retro virus</i> sa labas ng bansa noong naghahanap-buhay pa sila bilang mga <i>overs eas worker</i> (Javier 2006). Mahihinuha na mas maraming kalalakihan ang may HIV/AIDS at sila ay nasa maagang yugto ng pagiging <i>adult</i> . Sa pagtataya ni Cravero (2004) sa sitwasyon ng HIV/AIDS sa Pilipinas sinabi niya na kailangan g basahin ang mga tanda na <i>slow at <i>low cases ng sakit bilang <i>hidden</i> at <i>growing</i> dahil nga sa maraming palatandaan ng pagmumulan ng pagkal at nito. Aniya maraming <i>overseas workers</i>, <i>commercial sex workers</i> , at mapanganib na ugali ng mga kabataan sampu ng kanilang mga iniuugali sa sek swalidad ang mga palatandaan ng banta ng HIV/AIDS. Pinatutunayan ito ng nakaraa ng tala ng pagdami ng kasong iniuulat na may HIV/AIDS. Ayon pa rin sa naging ul at ng <i>Philippine National AIDS Council</i> , mula sa buwanang pagtatala ng 1 0ng kaso lamang sa mahabang panahon ay nagkaroon ng biglaang pagtaas ng bilang s a 20ng kaso ng HIV/AIDS nitong taong 2006.

Title:Kwento (21) Hindi niya malilimutan ito, parang tuta siyang itinali kasama ang kanyang nag-ii sang tiyahin. Hindi niya malilimutan ito, parang tuta siyang itinali kasama ang kanyang nag-ii sang tiyahin.Pinagtuluan ng pawis ang paud at ngayo'y babantayan naman ng sapot sa haligi sa kanyang paglisan upang makihimok. Hindi humihibas ang kanyang poot kaya't sumama siya sa mapaghimagsik na pangkat laban sa Hapon. Natigil sa lungos ng Hagonoy si Alfonso at ang hukbong Pilipino kaya't nakilala niya si Gloria. Doon malimit namimili ng mga gamit ang magkapatid na Cora at Gl oria bago umuwi sa Pampanga. Kadalasang nagkikita sina Alfonso at Cora roon at lahat ay pawang lihim mula sa matandang dalagang si Cora. Hindi pa mabubulid ni Gloria ang kanyang sarili kundi masinop siyang niliyag at itinangi ng lalaki. At hindi rin niya mababatid ang tunay nitong pagkatao kundi pa maghigkat ito noo ng isang pagkakataon at nagtago nang maghabulan ang isang sundalong Hapones at i sang kasapi ng hukbong Pilipino sa pinamimilihan ng magkapatid. Sukdulang poot ang ipinakita ni Ditseng Cora nang kanyang malamang may nakilalang lalaki ang ka nyang kapatid. Nabuo ang palaisipan kung bakit labis ang pagpupumilit nitong hu miwalay sa tuwing namimili sila ng mga gamit. Magaling na mananahi si Ditseng Cora. Karamihan sa kanyang mga tahi ay tinatang kilik ng mga asenderong Kastila sa Pampanga. Malaki-laki na ang naipon ng magka patid, dito rin pinagtapos ng pag-aaral sa mataas na paaralan si Gloria. May il ang Hapones na may kataasan ang ranggo ang may hilig na magpatahi sa magkapatid. Nagkaroon din si Gloria ng binatang-bukid, si Hen. Usaki Kimadori. Mahirap ta nggihan ang ganitong uri ng pagkakataon, kailangan nila ng baluti laban sa kalup itan ng digmaan sa kadahilanang madali silang tampalasanin ng mga nito. Makabub uting pakisamahan ng magkapatid ang Hapones datapuwat naiilang ang matandang kap atid ni Gloria sa mga lalaking namamanhikan. Walang magagawa si Gloria sa kanya ng kalagayan lalo't nasa batang gulang pa lamang siya. May bilin ang ina bago m amayapa na pakasundin ang utos ng kanyang Ditse. Si Ditseng Cora na ang naging pangalawang ina ni Gloria. Namayapa ang kanyang Ate Salud nang may kaagahan dah il sa matinding karamdamang dumapo. Mas may pagkiling si Gloria sa kanyang namay apang kapatid. Batid ito ng kanyang Ditse. Ingkilino ang kanilang ama sa isang Kastila nang ito ay namatay, walang naiwang kayamanan ito maliban sa isang luma ng bahay na mana pa nila sa kanilang Ingkong Basyo. Hindi napaawat si Alfonso sa kanyang pagtingin kay Gloria bagamat nasa nunok pa ng digmaan. Nakukuha niyang sumaglit sa Pampanga na nakabalat kayong magsasaka upang batyawan at makipagtagpo sa kanyang iniirog. Sa balon na malapit sa palaw ingwing ng tumana sila madalas nagkikita. Mangyari'y idinadahilan ng dalaga sa matandang kapatid ang pagkuha niya ng gulay at bungang-kahoy sa taniman. Tuloy ay nagpuputik ang kanyang mga tsinelas. Nagpatuloy ang kanilang pagtatagpo ng it o nang kung ilang ulit. Tahimik ang puna ng kanyang Ditseng Cora sa lingid na p akikitagpong ito. Sumisidhi ang digmaan. Unti-unting kumakalat ang hukbong Hapones sa dakong pina nanahanan ni Alfonso. Sumisidhi rin ang pagtingin ng Heneral kay Gloria bagama t puno ng patumapat ang kanyang kapatid. Maganda ang pakikisamang inilaan ng ka

nyang Ditseng Cora para sa Heneral. Balita ang Heneral sa kanyang kalupitan sa pamumuno at pagpaparusa sa mga katutubo. Isang dapit-hapon matapos magkita ni Gloria at Alfonso, binati ni Ditseng Cora a ng hinahapong dalaga nang may pag-aalala dahil sa hindi karaniwang pag-uwi nito. May pagkakataon ikang nahuhuli na sila sa Orasyon. Inutas din ng matandang ka patid na huwag kadalasan ang pagluluto ng gulay, nakauumay na at nakasasabik nam an ang ibang ulam. Nakatuon sa sinulid na binabaltak mula sa telang puti ang pa ningin ni Ditseng Cora. Tatalikod na lamang si Gloria upang simulan na ang gawai ng binimbin nang mapansin niyang nakapaa ang kapatid. Bago ito sa kanyang panin gin bagamat hindi na niya ito binigyang pansin pa. Naging halaghag si Gloria up ang masimulan na ang pag-oorasyon sa oras. Matapos ay bumababa siya sa may bat alan upang kunin ang palayok ng kanin. Nakapirming may makapal na putik sa gili d ng tapayan ang tsinelas ng kanyang Ditse. Balighong pangamba ang kanyang nara mdaman. Sa hapag ay binilinan ng Ditseng tapusin na sa kinabukasan ang binuburd ahan at manatili na lamang sa bahay. Walang imik si Gloria. Maagang umalis ang matandang kapatid ni Gloria upang ihatid ang mga patahi at na ng dumating ito bago mananghalian ay binibitbit nito ang isang bayong. Karne an g laman ng bayong, na manapa'y tipong pagtanaw-loob daw ng Hapones sa magandang pagkakagawa ng burdadong husi. Kumukulimlim ang panahon, tila nagbabanta ang pa gbuhos ng ulan. Naupo sa tumba-tumba si Ditseng Cora upang manahi matapos makapananghalian. Bana ag sa kanyang mukha ang kapanatagan at kalmadong pag-iisip. Humehele habang inu uguy-ugoy ang inuupan. Sa katabing upuan naman lumuklok si Gloria. Tila unos a ng pagpatak ng ulan. "Mangilan-ngilan na lamang ang natitira sa mga naghihimagsik laban sa mga Hapone s. Unti-unting napupugnaw ang kanilang kasapi. Hindi ko nga malaman kung bakit ayaw pa nilang manahimik na lamang. Nakaaawa hindi ba Gloria?," pahayag ni D itseng Cora. "Bukas ihatid mo sa bayan ang matatapos natin. Mahalagang makakuha ka ng salapi . Nasira ang aking tsinelas kanina sa pag-uwi ko. Hindi ko maiwasang magmadali dahil sa nakaliligalig na dami ng sundalong Hapones. Ibili mo na lamang ako ng mumurahin," dagdag pa ng nakatatandang kapatid. Nanatiling hindi napipinid si Gloria sa kinauupan. Kinabukasan, lumuwas sa bayan si Gloria upang tupdin ang utos ng kapatid. May l inggal ang mga taong nakamasid sa liwasan. Hinaharangan lamang ng mga sundalong Hapones ang mga taong nakasasaksi sa bangkay ng hindi nakikilalang lalaki. Nan g lumapit si Gloria sa nakaratay na bangkay, halos tumaob ang kanyang sikmura at magkulay suka ang balat habang umaalog ang bawat hibla ng kalamnan. Lumayo siy a at tanaw ang bangkay habang ibinibiting patiwarik ito sa puno. Inihayag ng He neral na isa ito sa mga walang galang at hindi nararapat na tularang kalalakihan g tuloy pa rin sa paghihimagsik. Unti-unting nabawasan ang mga nakamamalas nang isa-isang magbigay ng tusok ng bayoneta sa katawan ng lalaki ang bawat sundalon g Hapones. Magkahalong dugo at tubig-ulan ang pumapatak mula sa kanyang ulo't k atawan. Malagkit sa putik ang buhok na nakayangyang at kumakampay na tila nagpa paalam. Tumalilis pabalik si Gloria na hindi manlamang makaiyak dahil sa labis na tagupak sa pangyayari. Galit na lamang ang namuo sa kanyang kalooban ngunit sinikap niya itong lipulin pansamantala. Sumapit siya sa tarangkahan at natanaw niya ang kanyang Ditseng Cora sa durungaw an at tila nakangiti. Hinanap ng kapatid ang pinabibiling sinelas subalit pinan gatuwiranan na lamang ito ni Gloria na wala ang taong pagbibigyan ng pagawa. Lumipas pa ang mga araw. Walang guhit ng silakbong naramdaman ang kanyang Ditse ng Cora maliban sa mas magandang pakikitungo nito sa mangingibig na Heneral. Ma

y kadalasan ang kanilang pagkikita. Inisip ni Ditseng Cora na tanggap na nito a ng Heneral sa kanyang layunin. Minarapat pa niyang pigilan si Gloria sa pangamb ang matuluyang mahulog ang dalaga rito. Subalit walang nangyari sa kanyang mga balakin. Nabatid ni Hen<pd>.</pd> Kimadori ang ibig ni Ditseng Cora mula kay Gloria na la bis nitong ikinapoot. Walang anu-ano'y dinakip ito't ipiniit sa bintang na isa itong manghihimagsik. Habang panay sa pakikinig ng komparsa sa lungsod ang Hene ral at si Gloria kung gabi. Lihim na hinuhuli ni Gloria ang tamang pagkakataon upang maisakatuparan ang kanyang mga balakin. Sumisiping na ang Hapones sa dala ga, makailan na nila itong ginawa at palagay na ang Heneral sa kanya. Biglang p umailanlang ang balitang pinaslang ang Heneral ng hindi nakikilalang tao. Apat na saksak sa likuran para sa pinanis na alindog at dalawa sa dibdib para naman s a impit na hikbi kay Alfonso. Matapos ay nawala na lamang si Gloria. Si Gloria ang pinaghinalaan kung kaya't pinatay din si Ditseng Cora. Nagkubli s i Gloria at paminsa'y nagbabalat-kayo. Nanirahan sa tumana kasama ng manananim ng gulay bagamat hindi niya binibitiwan ang aguha para sa tela. Bihasa na ang kamay ni Gloria sa pananahi at pagbuburda. Bihasa rin sa pag-alaa la ng lumipas niyang panahon. Nag-iisa sa buhay si Gloria, wala na si Ditse. Ako si Dulce. Ipagpapalagay kong naroroon pa lamang kami sa punto ng pagpapakila la sa isa't isa, malapit sa gubat ng tsokolate at yema. Umaagos noon sa batis an g nektar at katas ng piling prutas. Mabango ang mga nahihinog na panutsa at paku mbo at ang pamumukadkad ng mga iba't ibang kulay na tinapay na hinaluan ng krema . Walang nakaaalam ng lugar na ito bukod sa akin. Lihim ito. Marami na ang nagta ngkang hanapin, tunguhin at saliksikin, pero walang nakatagpo. Ito ang nakakubli ng hardin ng mga diyos. Dito namamahinga ang mga dalisay na engkantada. Dito nam amalagi ang mga paruparong singlaki ng lawin at umaawit na tila mga maya at mart ines sa tag-araw. Dito nagdaraan ang mga kaluluwang uhaw at gutom sa napakahaban g paglalakbay tungo sa walang hanggang paraiso. Dito nabubuo ang mga imahen ng m ga masasayang panaginip. Dito ko inaani ang walang kaparis na linamnam at bango. Dito ko kinukuha ang mga sangkap na aking ipinagbibili sa ibayo at bayan. Kalal abas ko pa lamang ng Gubat ng Tamis. Naglalakad ako noon patungo sa ibayo. Kaila ngan kong marating ito para ikalakal ang aking mga pagkaing minatamis. At sa pag kakataong ito ko lang naramdaman ang pagyanig ng lupa at ang halihaw ng isang la laking sakay ng kabayong kulay uwak. Piho ko'y naliligaw ito. Siya si Duerme. Mabilis ang pagsasalit-salit ng aking mga paa sa daang mabato-maputik-malumot. Papalayo na ako noon sa bukana ng Gubat ng Tamis. Napapaligiran ito ng mga punon g masinsin ang tubo na pinagkaitan ng luntiang dahon. Kakailanganin ng tatlong m edya-anyos na lalaki upang yakapin ang lapad ng isa nito. Pinababakat ng sinag a ng anino ng mga sanga-sangang tila ugat sa lupang nagluluksa. Nagpanakbo ako hal os 'di ko na maalala ang dapat daanan. Hindi na mabilang ang mga punong aking ni lampasan at pinagkublihan. Pero ganoon pa rin ang aking naririnig at lalo pa nga ng lumalakas ito. Papalapit siya. Di ko lang batid kung saang direksyon. Binabal ot ng kanyang umuugong na tinig at pagtahip ng lupa ang paligid. Paminsan-minsan g mawawala ang dagundong ng kabayo at sasalitan ng tunog-alma nito. Isa lang ang batid ko, malapit at lumalapit siya sa akin. Pinili ko nang tumugot sa dalawang magkayakap na batong dalawang ulit ang laki s a akin. Mahihirapan ang lalaking makita ako roon, ang inisip ko. Sanggol akong k inupkop ng mag-asawang bato na libong taon nang nakatirik sa kandungan ng lupa. Tumahimik ang paligid. Kasabay nito ang paghupa ng kaba sa aking dibdib. Wala na ang bantang bangis ng isang estranghero. Nanatili ako nang ilan pang sandali sa aking kinalalagyan. Sinilip ko ang paligid at unti-unti akong lumabas. Mahalumi gmig. Ganoon pa man naroroon pa rin ang aking pag-iingat. Marahan kong inihahakb ang at itinatapak ang paa sa lupang may alpombrang tuyong dahon. Papalubog na an g ikalawang araw, magdidilim na. Hindi maglalaon at kakainin na rin ng abot-tana

w ang unang araw at lulutang ang tatlong buwang may kulay na asul, dilaw, at pul a na patuloy sa paghahabulan sa loob ng mga batong nakalutang at nakaayos nang p abilog. Hindi ako dapat abutan ng dilim. Hindi ko na matutunton at matatagpuan a ng daan pauwi. Hindi sa dahilang hindi ko ito makikita kundi hindi ito ipakikita ng tatlong buwang manlilibang sa nakapapanood. Mananatili ang iyong pansin dito hanggang sa muling magpakita ang una at ikalawang araw. At malalaman mong 'di k a natulog sa buong magdamag dahil sa hapdi ng iyong matang 'di kumukurap. Nakailang hakbang na ako. Inakala ko nang wala na nga ang lalaking sakay ng kaba yong kulay uwak. Tanging ang malutong na tunog na lamang ng mga tuyong dahon ang aking naririnig sa aking paghakbang. Alam kong malayo na ito sa akin. Natanawan ko na ang pulang buwan na hinahabol ng dilaw na buwan. Kinabahan na ako. Naaani nag ko na ang batong pabilog na nakalutang sa kalawakan na magsisilbing palaruan ng tatlong naghahabulang buwan. Nagsisimula na ring magtago ang ikalawang araw. Nakita ko na ang daan patungong bayan. Ligtas na ako sa lalaking nangangabayo. At ang iniisip ko na lamang ay ang umabot sa huling liwanag ng ikalawang araw. D oon ko ipinasyang tumakbo na. Hindi ko na namamalayan kung paahon o palusong ang binabagtas kong daan. Balewala ang mga pagkakatapilok at pilipit ng aking paa. Tuluy-tuloy ako. Humahangos. Sinasabayan ng tibok ng puso ang bilis ng aking pag takbo. Kilala na ng alikabok ang aking baga at balat.

Title:Sanaysay (46) Text 141 - Essay Word Count: 2,674 Sa paniniwala ni McGillis, mahalagang lunan ng neokolonyalismo ang kultur ang popular. Sa pamamagitan ng kulturang popular naipatatanggap ng mga dating k olonisador ang kanilang mga kultura at produkto sa mga teritoryo o bansang nasa kontrol nito. Kay McGillis, kababakasan ng neokolonyalismo ng mga aklat-pambata . Taglay ng mga aklat-pambata ang mga agenda ng mga kolonisador. May pagsisika p itong makontrol ng namamayaning kultura (<i>dominant culture</i>) ng kolonisad or ang maliliit o katutubong kultura (<i>minority culture</i>) ng kolonisadong b ansa. Ginhawa at yaman ang natatamo ng mga bansang kolonisador, kahirapan naman sa mga kolonisadong bansa. n g o w May pagka-<i>fluid</i> ang globalisasyon, kaya nitong gaygayin at pasuki maging ang kasuluk-sulukan ng ating kultura, tulad ng wika. Sa pamamagitan n paggamit ng wikang Pilipino sa pagpapakilala ng mga banyagang produkto, nabubu at naibibigay ang iisang kahulugan at representasyon ng kultura ayon sa panana ng mga dayuhang negosyante.

<i>Panitikang Pambata, Bilang Sandata ng Pananakop</i> Mababakas sa kasaysayan ng sistema ng edukasyon ng bansa na ang panitikan g pambata ang ginamit ng kasangkapan ng mga kolonisador upang sakupin ang Pilipi

nas. Ganito ang sinabi Rolando S<pd>.</pd> dela Cruz sa kanyang kritikal na pap el na may pamagat na <i>Kailangang Magsimulang Muli ang mga Akdang Pambata sa Su liranin ng Pagkabansa: Ang Pulitika ng Literaturang Pambata</i>: <i>Sa panahon ng pananakop, tumulong ang panitikang pambata upang lupigin ang mg a Pilipino. Ipinakilala ng mga Kastila at mga Amerikano ang literaturang pambat a sa paghahangad na lalong palakasin ang kanilang kontrol sa Pilipinas (p<pd>.</ pd>8) </i>. Lubhang magastos at madugo ang pananakop gamit ang dahas at sandata. Dah il sa madudugong digmaang kinasangkutan ng Espanya at Amerika, natutunan nilang gamitin ang mapayapa o walang dahas na paraan ng pananakop. Isa nga sa mga ito ay ang pamumudmod at pagbababasa ng mga aklat o kuwento na magpapaamo sa mga Pil ipino. Ang panahon ng pananakop ng mga Espanyol at pagpapalaganap ng Kristiyanis mo ay panahon ng malawakang paglilimbag ng mga aklat o babasahin. Nasa ilalim n g kontrol ng simbahan ang mga imprentahan, kung kaya't nasa kontrol din nila ang mga kaalaman o kwentong gusto lamang nilang ipabasa sa mga katutubo. Ang unang aklat na limbag, ang Doctrina Christiana (1593) na naglalaman n g mga dasal at batayang paniniwala ukol sa doktrina ng Katolisismo, ay ginamit u pang hubugin ang mga katutubong binyagan at yakaping buong-puso ang ipinakilalan g relihiyon. Bukod sa Doctrina Christiana na ginamit lamang sa mga bata pagkara an ng kalagitnaan ng taong 1860, ginamit na rin ang mga aklat panturo sa mga paa ralan. Hindi tulad ng Doctrina Christiana, ang mga aklat-panturo ay orihinal na limbag sa Espanya. Sa sanaysay ni Almario na may pamagat na <i>Ang Panitikang Pambata sa Filipinas: Isang Pahapyaw na Kasaysayan</i>, ganito ang kanyang sinab i: <pd>...</pd><i>hindi totoong dasal o nobena lamang ang itinuturo sa mga bata noo ng panahon ng Espanyol. Sa ilalim din ng mga Espanyol nag-umpisa ang isang sist ema ng edukasyong publiko. Sa bansang 1850, may mga paaralang primarya na sa Fi lipinas na hindi hawak ng mga pari. Sa mga paaralang ito ginagamit ang tinatawa g na "kartilya" -isang munting aklat sa pag-aaral kumilala at sumulat ng mga tit ik sa alpabeto. Tinatawag din itong "abesedaryo." O kaya'y ang mas makapal na " katon" -isang aklat na tulad ng kartilya ngunit may mga dagdag na leksiyon sa pa gbuo ng mga pantig at salita</i>. Bukod sa kartilya at katon, may ginamit ding mga aklat sa pagtuturo ng ka gandahang-asal, tulad ng <i>El Amigo de los Ninos</i> ni Sabatier, <i>Juguete pa ra Ninos</i> ni Aguilara, at <i>Lecciones de Urbanidad Cristiana</i> ni Torio. Walang anumang dalisay na layunin ang mga aklat o babasahing inilathala s a panahon ng mga Espanyol. Ito ay nagsilbi lamang sa kanilang intensyong sakup in ang Pilipinas sa mahabang panahon. Ginamit nila ang mga nabanggit na aklat u pang kontrolin ang kaalaman na humubog sa mga bata at ituring silang mga kolonis ador bilang mga natatangi at nakatataas na lahi sa lipunan, na dapat igalang sa lahat ng oras. Naipakilala nila ang kanilang kultura bilang sukatan ng pagiging ganap na tao o pagiging sibilisado. Malayung-malayo sa karanasan at sensibilidad ng mga katutubong bata ang l aman ng mga aklat na ito, kung kaya't nanatili lamang sa antas ng pagmememorya, pagbigkas ng mga salita, kabutihang-asal at pag-uugali ang kanilang mga natamo o natutuhan. Nahubog ang mga bata na tila mga de-susi at tau-tauhang laruan. Ma y kaukulang parusa sa mga batang hindi sumunod o nakalimutang tumupad sa mga nap agkasunduang asal o pag-uugali. Kakaunting bata lamang ang nakapapasok sa mga p aaralang nasa pamamahala ng simbahan. Paglaon, ang mga batang ito naman ang mag papatuloy ng mga kaasalan at kaalamang natutunan nila sa mga aklat panturo, sa t

alambuhay ng mga sikat na tao, at sa buhay ng mga santo, na ipinabasa sa kanila ng mga Espanyol. Sa panahon naman ng pananakop ng mga Amerikano, kasabay ng pagbubukas ng mga pampublikong paaralan, ang pagdating at pagdagsa ng mga babasahing banyaga s a Pilipinas. Mula taong 1898 hanggang 1910, naging puspusan ang paglalathala ng mga aklat para sa mga bata. Ginamit ang mga aklat na ito bilang mga propaganda . Ilan sa mga kwento ay isinulat nina William Thames, Edward Stratemeyer, at Sa rgent Rayme, na naglalarawan sa mga sundalong Amerikano bilang mga bayani, bida, mababait na kaibigan at higit sa lahat, bilang mga tagapagligtas at tagapagtang gol. Madalas na ginamit bilang tagpuan o lunan ang Pilipinas sa maraming kwent ong isinulat ng mga Amerikanong manunulat. Ito ang napansin ni Morton J<pd>.</p d> Netzorg (1985) sa mga kwentong tulad ng <i>The Brownies in the Philippines</i > (1904), <i>Adventures All: A Tale of the Philippine Islands</i> (1905) ni K<pd >.</pd>M<pd>.</pd> Eady, <i>Boy Scouts in the Philippines</i> (1911) ni G<pd>.</ pd>H<pd>.</pd> Ralphson, <i>Uncle Sam's Boys in the Philippines</i> (1912) ni H< pd>.</pd>I<pd>.</pd> Hancock, <i>The Adventures of Piang the Moro Jungle Boy</i> (1917) ni F<pd>.</pd>P<pd>.</pd> Stuart, <i>The Adventures of Jack and Janet in the Philippines</i> (1918) ni Norma W<pd>.</pd> Thomas, <i>The Filipino Twins </i> (1923) ni L<pd>.</pd>F<pd>.</pd> Perkins, <i>The Bailey Twins in the Philip pines</i> (1930) ni C<pd>.</pd>A<pd>.</pd> La Belle, <i>That Mario</i> (1940) ni L<pd>.</pd>H<pd>.</pd> Crockett at <i>Piang the Moro Chieftain</i> (1941) ni F< pd>.</pd>P<pd>.</pd> Stuart. Ayon kay Luna Sicat Cleto, mahalagang pagtuunan ng pansin ang mga kuwentong tulad nito, dahil <i>may tendensiya ang mga manunulat na ito na "imbentuhin ang kanilang Pilipinas</i>. Dagdag pa ni Cleto sa kanyang sanaysay na <i>Ang Imahinasyon ng Digmaan at Liberasyon sa Ilang Akdang Pambata Ukol sa Panahon ng Hapon</i>: <i>Magandang mapagtuunan ng pansin kung sino ang naeetsapuwera sa mga pag -aakdang ito - at lumalabas na nagsisilbing backdrop lang o setting ang Pilipina s, bida ang mga Amerikano, at insidental o peripheral lang ang presence ng mga P ilipino (p<pd</pd) </i>. Kung kaya, naimbento o nailarawan ang Pilipinas ayon sa lente o pagtingin ng mga dayuhang manunulat, na siya namang yinakap ng mga mag-aaral na Pilipino. Nang maitayo ang Unibersidad ng Pilipinas noong 1908, naging proyekto ng mga gurong dayuhan na sina Mabel Cole at Dean Fansler ang pangangalap ng mga kat utubong kwentong-bayan. Inilathala noong 1916 ang kalipunan ng mga katutubong k wentong-bayan, na naging mayamang sanggunian ng mga manunulat ng mga kwentong pa mbata sa kasalukuyan. Mula sa tradisyong oral ng mga katutubo sa pagkukwento, n aisadokumento at naisaaklat na ang mga ito. Muli, ginamit ang mga kwentong ito upang itanghal ang kulturang nais ipan guya ng mga gurong Amerikano sa mga batang Pilipino. Mababakas din sa mga kwen tong ito ang pananaw ng mga Amerikanong manunulat ukol sa Pilipinas. Nabuo ang imahen ng Pilipinas ayon sa pananaw o pagtingin ng mga banyaga. Dahil sa malawakang pagtatayo ng mga pampublikong paaralan na nasa ilalim ng pamamahala ng mga Amerikanong edukador, pagdagsa ng mga aklat galing Amerika , pagkontrol sa mga kaalaman, at pagtuturo ng kanilang kultura at wika, naging m atagumpay ang layunin ng Amerika na hubugin ang mga Pilipino bilang mga <i>littl e brown Americans</i>. Nakadagdag pa ang pagbibigay ng iskolarsyip sa mga piling mag-aaral na Pi lipino upang ipagpatuloy ang kanilang karera sa Amerika. Tinawag silang mga pen sionados, na pagkaraan ng kanilang pagsusunog ng kilay sa Amerika ay uuwi sa Pil

ipinas dala-dala ang kanilang mga natamong kaalamang banyaga. Sa aklat-pangkasa ysayan ni Jaime B<pd>.</pd> Veneracion na may pamagat na <i>Agos ng Dugong Kayum anggi, Isang Kasaysayan ng Sambayanang Pilipino</i>, ganito ang kanyang sinabi: <i>Ang mga mag-aaral na binansagang pensionado pagbalik nila sa Pilipinas ay hin irang na mga "propesor" sa paaralan ng estado o ginawang puno ng kawanihan, ahen siya, at tanggapan ng pamahalaan. Ilan sa kanila ang naging tagapagdala ng kult urang Amerikano dahil sa tindi ng epekto sa kanila ng edukasyon. Ang mga nasa l arangan ng literatura ay nagsimulang sumulat sa Ingles na pumapaksa sa pagtuklas ng kanluraning indibiduwalismo (p<pd>.</pd>180) </i>. Ang mga <i>pensionados</i> na ito ang pumalit sa mga Amerikanong edukado r sa pagtuturo at pagbibigay kaalaman sa mga Pilipino. Ang mga <i>pensionados</ i> ang tila ba naging mga <i>clone</i> ng mga umalis na Amerikano sa patuloy na pagtuturo ng kulturang banyaga at wikang Ingles. Naging mas epektibo at madali na ang pagtanggap para sa batang Pilipino dahil kapwa Pilipino na ang nagtuturo sa kanila. Naipasa na ng Amerika sa mga <i>pensionados ang layunin nitong mapasa ilalim at makontrol ang Pilipinas sa mahabang panahon. Sa sanaysay ni Luna Sicat Cleto na may pamagat na <i>Ang Imahinasyon ng D igmaan at Liberasyon sa Ilang Akdang Pambata Ukol sa Panahon ng Hapon</i>, ganit o ang kanyang sinabi: <pd>...</pd><i>ang panitikang pambata ay hindi nyutral. Tinataglay ng tila inos enteng babasahin ang agenda mismo ng mga mananakop (p<pd>.</pd>31) </i> Kaya hanggang sa kasalukuyan, damang-dama pa rin natin ang patuloy na pam amayani ng edukasyong maka-Amerikano sa sistema ng ating edukasyon. Wala man si la sa ating bansa pero parang nasa lahat sila ng dako ng ating buhay at pagkatao . Anumang gawin nating pag-iwas, nandoon pa rin sila. Tila wala na tayong pwed eng puntahan, lahat tayo ay laging pauwi sa kanila: sa pagkain, sa mga panoorin, sa mga babasahin, sa ating sinasalita, at sa lahat-lahat na yata. Ito ang age nda ng mga Amerikano sa mga Pilipino, ang agendang nakapaloob sa kanilang mga pa nitikang-pambata. <i>E Kasi Pambata! </i> May kaliitan ang pagtingin sa panitikang pambata. Dahil bata nga naman ang target ng mga babasahing ito, kadalasang nakakaligtaan o hindi ito napagtutu unan ng pansin. Ngunit ngayong naipakita na ang taglay na kapangyarihan ng pani tikang-pambata, masimulan na sana ang mga hakbangin o programa sa pagpapaunlad n g panitikang pambata sa Pilipinas. Kayang balikatin ng panitikang pambata ang p agpapaunlad at pagpapalaya ng Pilipinas mula sa kontrol o dominasyon ng mga maka pangyarihang bansa, tulad ng Amerika. Ngunit paano ito masisimulan at maisasaga wa? Malaki ang responsibilidad ng kasalukuyang gobyerno at ng Departamento ng Edukasyon (DepEd), upang simulan ito at malalikha ng mga teksbuk na naglalama n ng mga kuwentong kababakasan ng kulturang Pilipino at magpapataas ng pagtingin ng bawat batang Pilipino sa kanilang mga sarili. Mabisang gamitin ang panitikan g pambata bilang lunsaran ng mga kaalaman. Higit na nagiging madali ang pagtutu ro ng mga kaalaman kung ang mga ito nakapaloob sa mga pangkaraniwang sitwasyon o pangyayari na malapit sa karanasan ng mga bata. Sa mga kasalukuyang teksbuk, k apansin-pansin ang mga kuwentong isinulat ng mga hindi naman manunulat, na bukod sa halatang pilit na pilit na iniakma sa mga aralin ay hindi nagsusulong ng pag kamakabayan. Dapat ding tanggapin gobyerno at ng Departamento ng Edukasyon, na higit ang matatamong pagkatuto ng mga mag-aaral kung gagamiting midyum sa kanila sa pagtuturo ay ang Wikang Filipino, at vernakular na wika naman sa mga nasa la lawigan. Higit na dapat ipangamba kung ang mismong mga Pilipinong mag-aaral ay magiging mahina sa Wikang Filipino. Hindi na bale sa Ingles dahil talaga namang hindi ito ang wikang ating kinagisnan. Ika nga, hindi ito ang wika ng ating "k

aluluwa". May tungkulin ding dapat gampanan ang <i>mass media</i>, partikular ang televisyon. Mahigpit na katunggali ng aklat ang televisyon. Maraming bata ang ngayon ay nahuhumaling sa panonood ng mga programa sa televisyon na sa halip ay nagbabasa. Dahil dito, mahalagang maging alternativ o kaya ay ekstensyon ng aklat ang televisyon. Malikha sana ang mga programang maghihikayat sa mga bat a upang simulan ang pagbabasa ng panitikan na isinulat para sa kanila. Bukod di to, wakasan na rin ang mga patalastas o komersyal sa televisyon na nagbibigay ng maling representasyon ng mga batang Pilipino. Isang halimbawa nito ay ang isan g komersyal ng palaman, na nagpakita na ang pinakamataas na pangarap ng isang ba tang babae ay ang maging superstar sa Hollywood. Kapansin-pansin din sa mga kom ersyal na tampok ang mga bata, tila tanging si Tolits na lamang yata ang gumagam it ng "po" at ang tanging nag-isip kung anong kurso ang kanyang kukunin sa koleh iyo upang maging pangulo ng bansa. Alam nating may nag-isip nito upang gampanan ni Tolits, ngunit kung malilikha ang mga ganitong uri ng komersyal sa televisyo n, naitatatak sa isip ng mga batang Pilipino na may taglay silang kakayahan o po tensyal bilang mga bata, na sila ang yaman at pag-asa ng ating bansa. Dahil sa naipakita ni Tolits ang tunay na sensibilidad at mga pangkaraniwang sitwasyon ng mga batang Pilipino at dahil na rin sa paggamit niya ng wikang Filipino, higit siyang tumatak at nagustuhan ng maraming tao, kaysa sa mga batang bukod sa pinil it na papagsalitain sa wikang Ingles ay mga bastos pa. Malaki rin ang responsibilidad na ginagampanan ng mga <i>publishing hous e</i>. Gaano man kahusay ang pagkakasulat ng kwento o kaganda ang mga ilustrasy on nito, kung ito naman ay hindi kayang bilin ng mga magulang dahil sa mahal, ba le wala rin. Madalas, ang mga magulang ang nagdedesisyon kung anong aklat-pamba ta ang bibilhin nila para sa kanilang mga anak. At kung minsan, ang unang batay an sa pagpili ng aklat-pambata ay ang kakayahan ng kanilang bulsa. Malathala sa na ang mga murang aklat-pambata na hindi nasasakripisyo ang kasiningan o kontent ng mismong kuwento. Sa kasalukuyan, tanging ang Adarna House ang kakikitaan ng pagiging akti bo at seryoso sa paglalathala ng mga kwentong-pambata. Taon-taon, hindi pumapal ya ang Adarna sa paglalathala ng mga aklat-pambata. Bukod sa mga aklat-pambata na mabibili sa murang halaga, naglathala na rin ito ng mga serye ng aklat-pambat a, tulad ng Batang Historyador Series at Aklat Adarna, Big Book, Manuals, Poster s Series, Teen Novellas at Teen Romance. Inilunsad din nila ang mga programang tulad ng Kuwentong Adarna, Klasrum Adarna, Biyaheng Eskuwela ng Adarna, Bright M inds Read! at iba pa. Pinamamahalaan din ng Adarna taon-taon ang mga patimpalak at palihan sa pagsulat at pagguhit ng mga kuwentong-pambata. Sa mga manunulat ng panitikang-pambata, galugarin pa ang kamalayan at kul turang Pilipino, lalo na ng mga batang Pilipino upang makalikha ng mga panitikan g tunay na madarama at makapagpapaunlad ng damdaming makabayan. Malaki ang mait utulong ng panitikang pambata upang mabuo ang watak-watak na imahen ng kaakuhang Pilipino. Muling maisakwento ang kasaysayan o naging kalagayan ng Pilipinas, s a pananaw o pagtingin ng isang Pilipino rin. Maisulat ang mga guwang o nakaligt aang kasaysayan. Mahalagang ring magamit ang wikang Filipino, maging ang mga wikang vernak ular sa pagsulat ng panitikang-pambata. Kung mapauunlad ang wikang Filipino sa panitikang-pambata, tiyak na higit pagkakaunawaan at pagkakaisa ng bawat Pilipin o. At baka mangyaring ang mga Amerikano na ang dapat mag-aral ng ating wika upa ng maunawaan nila tayo. Mahikayat na rin ang mga bata na sila na rin mismo ang sumulat at lumikha ng kanilang sariling panitikan. Ito ay sapagkat sila rin ang nakakaalam kung a no ang gusto o maganda para sa kanila. Higit sa lahat, mabibigyan sila ng pagka kataon upang magsalita at ilahad ang kanilang mga pananaw. Dahil dito, malilikh

a ang panitikang-pambata na isinulat ayon sa pananaw ng mga bata. Hindi laging pananaw ng isang matandang manunulat ang dapat na mamayani sa mga kwentong-pamba ta. Malaki rin ang responsibilidad ng mga ilustrador na nagbibigay-buhay at k ulay sa panitikang-pambata. Sikaping ang mga ilustrasyon ay maging pintuan ng m ga bata, lalo na ng mga batang hindi pa nakababasa, upang mapasok ang sariling k aakuhan at kultura. Sikaping masaling ng mga ilustrasyon ang imahinasyon ng mg a bata upang bumuo ng sariling imahen at kahulugan ng kanyang sarili bilang bata ng Pilipino. Sa pamamagitan nito, magiging malinaw at buo ang pagpapakahulugan niya sa kanyang sarili bilang iba at kapantay ng ibang bata ng ibang lahi. Kailangan ang agarang pagkilos upang maisakatuparan ang mga mungkahing k ong ito, bago pa man tuluyang lamunin at isa-isang matupad ang pangarap ng mga b atang Pilipino na makapangibang-bansa sa hinaharap. Malaki ang pangangailangan natin sa mga batang Pilipino, na magiging taga pagtaguyod ng ating bansa sa hinaharap. Gamitin natin ang panitikang-pambata bi lang sandata sa pagbawi ng ating nadurog at nawalang kaakuhan at kasaysayan. Ga mitin natin ang panitikang-pambata upang itama ang ating mga pagkakamali. Gamit in natin ang panitikang-pambata upang maitanim ang punla ng nasyonalismo. Nasa sa mga bata pa rin ang ating huling pag-asa.

Title:Sanaysay (43) Text 133 - Essay Word Count: 2,063 Samakatuwid, ang kwento ay pagpapatuloy lamang ng lumang tradisyon n g nakagisnang pag-uugali at tungkulin. Ito ang sakit na namamayani sa panitikan g pambata sa Pilipinas. Kakaiba naman ang kwentong <i>Nasaan si Kuya Emil</i> ni Germaine Yia na nalathala noong 2000. Kakaiba ang kwento dahil sa pagsisikap ng manunulat na m ailarawan ang nararamdaman ng isang batang lalaki na lubhang naninibago sa ikini kilos ng kanyang pinsan na Kuya Emil. Sa mga simulang pahayag sa kwento, mahihi nuhang tila may espesyal o natatangi ang pagtingin ng bata sa kanyang Kuya Emil. Mababakas ang matinding hinanakit o selos sa mga pahayag ng batang lalaki. Su riin ang simula ng kwento: <i>Aba, nasaan kaya si Kuya Emil</i>? <i>Dati, siya lagi ang unang sumasalubong sa amin</i>.

<i>Sabik na sabik na akong makita siya</i>. <i>Dalawang taon kasi kaming hindi nagbakasyon dito sa bahay nina Kuya Em il sa Probinsya</i>. <i>At si Kuya Emil ang pinakapaborito kong pinsan</i>. <i>Siya lamang ang gusto kong kalaro maghapon</i> (2). Kakaiba ang bata sa kwento dahil sa kadalasang mas gusto ng bata ang mag karoon ng mas maraming kalaro dahil sa mas maraming pwedeng laruin kung marami. Natural sa bata ang bumuo ng idolo mula sa mga nakatatandang miyembro ng pamily a, ngunit ang kagustuhang makipaglaro sa iisang pinsan sa buong maghapon ay iba na. Sinimulang hanapin ng bata ang kanyang Kuya Emil sa pag-aakalang ito ay nakidnap. Masakit para sa bata ang maraming pagbabagong kanyang nakita sa kanya ng Kuya Emil. Inakala ng bata na pekeng Kuya Emil ang kanyang nakita. Dahil di to, sinimulan niyang hanapin ang kanyang Kuya Emil. Maraming ginawa ang bata upang malamang totoong Kuya Emil nga ang kanyan g Kuya Emil. Inisprey ng bata ang pabango sa mukha ng kanyang Kuya Emil, ngunit sa halip na mahatsing ito, tulad ng akala ng bata, ay nagustuhan pa nito dahil sa <i>amoy pawis at amoy araw</i> ang kanyang Kuya Emil. Alam din ng bata na <i >hindi man lang tumitingin sa babae</i> ang kanyang tunay na Kuya Emil. Lagi ri ng dala-dala ng bata ang retrato nila ng kanyang Kuya Emil. Aktibo ang bata sa kwento sapagkat siya mismo ang gumawa ng paraan upang bigyang-solusyon ang kanyang problema. Walang ibang nag-isip o tumulong sa kan ya upang gawin ang mga bagay na gusto niyang gawin at patunayan. Binigyan ng sa riling isip ang bata sa kwento. Ngunit isang malaking tanong lamang sa akin ang sensibilidad niya bilang isang bata. Natural ba ang kanyang ginawa at nararamdaman bilang isang bata sa kanyang Kuya Emil? Ganito rin ba ang maging mga hakbangin ng ibang bata kung s akaling sa kanila mangyari ang pagkawala ng pinakapaboritong pinsan? Natural ba ng silipin ng bata ang kanyang pinsan sa banyo? Siguro'y marumi lang ang isip ko o kinargahan ko lang ng ibang kahulugan ang mga pahayag sa kwento. Ngunit naging malinaw ang isyu ng sekswalidad ng bata sa kwento dahil sa ilustrasyon ng kwento. Sa mga inilapat na ilustrasyon, mapapansin ang palagian g pagsisingit ng mga bagay na matutulis o may <i>phallic symbol</i>, tulad ng <i >ruler</i>, <i>antenna</i> ng TV, suklay, pambomba ng bola, stik ng <i>fishball< /i>, torotot, at iba. Mapapansin din ang guhit ng pusong nabiyak at ang mga nak apilantik na kamay ng mga barkada ng Kuya Emil ng bata sa kwento. Hindi maaari ng ihiwalay ang ilustrasyon ng kwento sa kwento mismo. Integral na bahagi ng kw ento ang ilustrasyon. Sa mga batang hindi pa nakababasa, malaki ang ginagampana n ng mga ilustrasyon. Pinupunan ng ilustrasyon ang mga hindi nila mabasa/maunawa an sa teksto ng kwento. Ang mga ilustrasyon ay kwento ring sinusundan ng bata. Isang babae ang sumulat ng kwento, kung kaya masasabing dalisay ang kany ang layuning ipakita lang ang dilemang dinadaanan ng bata kapag nagbabago ang pi sikal na anyo, ugali, at iba pa, ng kanilang mga iniidolo. Ngunit dahil nga sa ilustrasyon ng kwento, masasabi kong may sasang-ayon sa mga unang pahayag ukol sa posibleng maging kasarian ng bata sa kwento. Pero hindi na ito ang mahalaga. Ang mahalaga ay nagkaroon ng kalayaan ang bata sa kwento na ipahayag/ipakita an g kanyang nadarama sa mga pagbabago ng taong mahalaga sa kanya. Ipinakita sa ku wento na sensitibo ang mga bata sa mga pagbabago sa kapaligiran. Tulad ng kwentong <i>Ang Mahiyaing Manok</i> ni Rebecca T<pd>.</pd> Anon uevo, isang hayop ang bida sa kwentong <i>Mga Lihim sa Gabi ni Ruming</i> ni Ray mund Magno Garlitos. Ang kwento ay tungkol sa isang lalaking pusa na pumupuslit o tumatakas kung gabi.

Sa konteksto ng lipunan o pamilyang Pilipino, ang mga anak na lalaki ay kadalasang pinapayagang lumabas ng bahay. Sa kwento, ang pagtakas ng pusang si Ruming ay nagpapahiwatig na maski ang mga bata ay nangangailangan din ng <i>priv acy</i> o minsang pag-iisa. Ngunit ano nga ba ang ginagawa ni Ruming kapag siy a ay nasa labas ng bahay ng kanyang amo? Suriin ang mga gawain ni Ruming: <i>Naroon sa tindahan at nakikipagkwentuhan tungkol sa dumaang hapunan</i >. <i>O nagpapatintero, taguan, tumbang-preso, kasama ng mga kalaro</i>. <i>Minsan ay nagmimiryenda ng barbekyu sa kalsada kasama ang barkada</i>. <i>Gumagala buong gabi, sinusuyod ang tabi-tabi-sa kalye ay parang hari</ i>! (11-17). Lubhang nakapapagod ang gawaing ito ni Ruming tuwing gabi, kaya't pagdat ing niya sa bahay ng kanyang amo, hapung-hapo siya. Ngunit ito ang kalikasan ni Ruming bilang isang lalaking pusa o bilang isang batang pusa. Tumuklas ng mga bagay-bagay, tuklasin ang mundo sa labas ng bahay. Ang mga lihim ng gabi ni Rum ing ay gabi ng pagiging malaya mula sa kanyang mga amo. Sabi nga ng isang manun ulat din ng mga kwentong pambata, si Ruming daw ay isang pusang rumarampa kung g abi. Oo nga ano? Kung susuriin ngang mabuti, ang Ruming ay pangalang hindi lik as na panlalaki. Bakit mga lihim sa gabi ni Ruming? Dahil ba ang paglabas niya sa gabi ay bawal kung kaya kailangang ilihim? Mayroon bang sinusuway na pataka ran si Ruming bilang bata o lalaking pusa? Samakatuwid, binuwag ng kwento ang mga nakagawiang representasyon ng lal aki sa mga kwentong pambata, na ang lalaki ay laging malakas, nag-iisip at hindi emosyonal. Sa kwento ni Garlitos, ang mga katangian ni Ruming ay tila katangia ng kadalasan taglay ng mga babae, tulad ng pagpunta sa hardin, pagtanaw sa mga b ituin, magpahangin, sumukob sa malalaking puno, umawit sa buwang hugis karit, at ang humalik sa kanyang amo bago matulog. Hindi tulad ng ibang kwento na bida ang lalaki, ang pusang si Ruming ay nakadarama ng pagod. Ang lalaking tulad ni Ruming ay pwede ring maging malambot o magtaglay ng katangian ng isang babae na hindi nangangahulugang bakla o bading. Binuwag ng kwento ang kategorya ng kasa rian, sapagkat ang lahat naman ay tao muna bago naging lalaki o babae, bakla o t omboy. Ipinakita ng kwento na ang pagiging taung-tao ang tunay na mahalaga. Sa ikalawang kwento ni Garlitos na <i>Chenelyn</i>! <i>Chenelyn</i>! gin amit naman niya bilang titulo ang noo'y sikat na sikat na <i>gay lingo</i> na <i >tsenes</i>, na ang kahulugan noon ay <i>biro lang</i>, <i>loko lang</i>, o <i>w alang lang</i>. Nagkaroon agad ng register ang titulo ng kwento sa mga bata, ma ging sa matatandang mahilig sa kwentong pambata, kung kaya hanggang ngayon, ang <i>Chenelyn</i>! <i>Chenelyn</i>! ay isa sa pinakamabiling mga aklat-pambata ng Adarna House. Matapang ang ginawang ito ni Garlitos na magamit ang <i>gay lingo</i> na Chenelyn bilang pangalan ng kanyang pangunahing tauhan. Sa pamamagitan nito, h indi na lamang eksklusibong pag-aari ng mga nasa ikatlong kasarian ang salitang ito. Napatunayang maaari ring maging makabuluhan at lumikha ng ibang kahulugan tulad ng kabayanihan ang salitang dati ay itinuturing na <i>loko lang</i> o <i>w alang lang</i>. Sa ngayon, kaugnay na ng pangalang Chenelyn ang kabayanihan o p agpapakasakit sa kapwa. Ang kwento ay tungkol sa isang katulong na si Chenelyn na napagkakamalan g may madyik dahil lahat ng hilingin ng bawat miyembro ng pamilya sa kanya, agad niyang nagagawa. Bibigkasin lang nila ang pangalang Chenelyn!, agad na lalabas ang mainit na kape, plantsadong damit at iba pa. Tila isang madyik ang pangala ng Chenelyn sa buong pamilya. Ngunit isang araw, biglang nagbago ang lahat, naw ala ang madyik ng pangalan ni Chenelyn. Nagkasakit si Chenelyn at hindi niya ma gampanan ang kanyang mga gawain.

Ang maganda sa kwento, bagamat isang babae pa rin si Chenelyn na gumagaw a ng mga gawaing bahay bilang isang katulong, natutunan ng pamilya na tulungan s iya. Ang pagkakasakit ni Chenelyn sa kwento ay nagpapahiwatig na kailangan niya ng tulong buhat sa pamilya. Isang pag-amin ito na siya ay napapagod at lubhang nahihirapan sa mga gawaing-bahay na nakaatang sa kanya. Tumulong kay Chenelyn ang pamilyang kanyang pinagsisilbihan. Ang katulong ay hindi lamang katulong, s iya ay katuwang sa mga gawaing-bahay. Siya ay tao ring nakadarama ng pagkapagod . Hindi rin pinahalagahan sa kwento kung ang mga gawain ba ay panlalake o pambab ae. Sa pamamagitan ng pagkakasakit ni Chenelyn, natutunan ng buong pamilya na huwag na alang iasa ang lahat sa katulong. Ang mga gawaing-bahay ay higit na d umadali kung ang lahat ay magtutulungan. Binigyang-buhay ng mga sinurng kwento ang iba't ibang tauhan na gumaganap ng kani-kanilang <i>gender role</i> sa lipunan. Ngunit masasabing karamihan s a mga tauhan, lalo na ang mga babae ay hindi pa rin tahasang nakakawala sa mga s inauna, negatibo, at de-kahong representasyon sa mga kwento. Tulad ng ipinakita sa mga kuwentong <i>Papel de Liha</i> at <i>Uuwi na ang Nanay Kong si Darna</i> , namamayani pa rin sa mga kwento ang maka-lalaki o patriyarkal na sistema ng li punan dahil siguro sa mga lalaki rin ang nagsulat. Ang ganitong suliranin sa kw entong pambata ay hindi lamang namamayani sa panitikang-pambata sa Pilipinas, ga nito rin ang namamayani sa mga kwentong kaunluranin. Tulad ng mga babae, ang mga lalaki ay nanatili rin sa mga de-kahong repre sentasyon sa kwento. Sa kwentong <i>Mahiyaing Manok</i>, bagamat ipinakita ang kakulangan ni Onyok bilang lalaki na makatilaok, sa huli'y sumunod at pumaloob p a rin siya sa kinagisnang sistema. Sa kwentong <i>Nasaan si Kuya Emil</i>, ang batang lalaki ay naging mas aktibo sa paghahanap ng kanyang nawawalang pinsan. Ang mga pagbabago sa pisikal at pag-uugali ni Emil ay nakalikha ng takot at pang amba sa pinsang umiidolo sa kanya. Emosyonal (nalulungkot, nagseselos, sentimen tal, at iba pa) ang bata sa kwento na bihirang makita sa mga kwentong namamayani sa kasalukuyan. Sa kwentong <i>Mga Lihim sa Gabi ni Ruming</i>, ang pagtakas ng pusa ay n agsusulong ng ideyang ang lalaki ay mas binibigyang-laya upang lumabas ng bahay. Ang pagtuklas ng mundo sa labas ng bahay ay napakagpapatibay at nakadaragdag ng pagkalalaki. Ngunit hindi ekonomikal ang dahilan ng paglabas ni Ruming kundi an g bigyang luho at laya ang sarili upang gawin niya ang kanyang mga gustong gawin . Ginamit naman ang dating usung-usong <i>gay lingo</i> na <i>tsenes</i> bi lang pangalan ni Chenelyn na isang katulong. Sa pamamagitan ng kwento, ang dati ng eksklusibong wika na ginagamit ng mga nasa ikatlong kasarian ay naunawaan at ginamit na rin ng mga wala sa ganitong kasarian. Samakatuwid, taglay ng panitikang pambata, partikular ang kwento ang kabi saan upang maimulat ang mga bata sa tamang pagtingin o pagtanaw sa kasarian at < i>gender roles</i>. Maaaring ituro ng mga kwento, nang hindi namamalayan ng mga bata, ang patas o pantay na representasyon ng lahat ng tao, anuman ang kasarian o katayuan sa buhay. Nagsisilbing salamin ng kasalukuyang lipunang Pilipino ang mga kwentong s inuri, kung kaya masasabing namamayani pa rin ang mga <i>gender bias</i> at patr iyarkal na sistema. Darating ang panahon na ang mga batang nakabasa ng mga kwen tong ito ay magsisilaki at silang magiging mamamayan ng ating bansa. Sa kanila ng kamalayan, tiyak na mamamayani pa rin ang mga <i>gender bias</i> at magsisilb ing tagapagsulong ng patriyarkal na sistema. Kailangang alisin na ang takip sa tenga ng mga bata. Kailangang mapakinggan o mabasa na nila ang mga kwentong nag sasalamin ng kanilang kapaligiran. Mahalagang mailagay na sa mga payak na sitwa syon ang mga pangyayari sa kanilang kapaligiran upang lubos nila itong maiproses

o at maunawaan. Sa pamamagitan nito, naihahanda ang mga bata sa mga sitwasyon n a maaaring niyang kaharapin sa kinabukasan. Kung mangyayari ito, hindi na maitu turing na isang paraan ng pagkondisyon ng isipan ng mga bata ang kwentong pambat a, kung hindi isang hakbang upang mahikayat silang maging mulat at aktibo. Taglay ng kwentong pambata ang kakayahang maitama o maiwasto ang mga pagk akamali. Kailangang maisulat at maisalibro ang mga kwentong magwawasto sa mga d e-kahong representasyon ng babae at ng lalaki. Isang <i>cultural artifact</i> a ng panitikang pambata. Taglay nito kultura, wika, pananaw, at paniniwala ng isa ng lipunan. Kung kaya, maaari itong magamit upang maipaliwanag ang lipunan o an g mga kasalukuyang pangyayari. Nasa mga bata pa rin ang huli nating pag-asa, upang malikha ang isang lip unang malaya, maunlad, at higit sa lahat, pantay na kumikilala sa lahat ng tao, anumang kasarian, mamamayang hindi humuhusga sa kanyang kapwa. Dahil ang katoto hanan, tao muna tayong lahat bago nagiging isang babae o lalaki.

Title:Kwento (26) Hindi iisang pagkakataon ko inisip ang hubog at kahahantungan ng mga pangyayari dahil sa aking hindi karaniwang pagtingin sa kanya. Pilit kong itinatali ang ba wat saglit upang magkaroon ito ng isang payak na silbi sa lumipas naming panahon . Siya ang nagsisilbing bantas at kulay ng aking mundong minsan ay pinagkaitan ng dalisay na kaligayahan at kapayapaan. Ayaw kong isiping darating ang araw na magigising ako na nag-iisa, subalit kinak ailangan ko itong gawin, upang hindi umilandang ang mga nag-usbong kong mga pang arap. Datapwat hindi ko magawang maglagay ng isang tabiking magsisilbing pangp igil sa aking papalaot na damdamin, pilit ko pa rin binibigyan ng limitasyon ang bawat kilos, lalu na't maraming mga mata ang maya't maya ay nakatitig. Maselan ang kalagayan naming dalawa. Bawat kilos ay masid ng mga nakabaluting h awak ay pistol. Oras-oras ay may nagbubuwis ng sariling hininga, samantalang pi kit-mata naman naming walang humpay na sinasalansan ang mga nakasakong buhangin sa bawat panig ng kalawanging bakod. Kung kaya't maraming pagkakataon ang tumit itig na lamang ako sa sa aming hinaharap habang iniiwan ang mga nakaraang nasaya ng at isara ang kasalukuyang panahon. Panahon na inaano ng nakalulunod na digma an. Gera hanggang Dresden, dalawampu't dalawang milya ang unti-unti naming nilakad. Sampung buwan na punung-puno ng pagod, uhaw at gutom. Hindi na umabot sa punto ng garison si Ilienno, ang nag-alaga at nangangasiwa ng klab na kung saan kami nagkakilala ni Waldteim. Si Waldteim ay isang medya klaseng mangangalakal mula sa Stuttgard bago kompiskahin at ipatapon siya sa Meerane, Gera ng pangkat ng ka taas-taasang diktador. Sa naipon niyang salapi, naka-aamot siya ng opiyo na ipi nagbibili sa hukbong parokyano ng klab. Ang pagtatrabaho ko bilang isang mang-a

awit ang nag-udyok sa kanya upang kami ay magkakilala. Noong una, hindi ko pina pansin ang kanyang patuloy na pagbibigay ng sulat upang kami ay makapag-usap. P ag-uusap ukol sa pagpapasa ng opiyo sa may nakararami. Hindi siya nagpapigil at bagkus ay pinupuntahan pa ako sa aking silid. At doon niya nakuha nag pagsangayon ko sa ganitong hanap-buhay. Natatakot akong malaman niya ang tunay kong pa gkatao dahil napapansin kong araw-araw ay napapalapit ako sa kanya. Ako'y isang LIHIS. Ito ang mga tawag sa mga kalalakihang nag-iiba ng tinatahak na kasarian . Ang mga Gestapo ang higit na nakaaalam dahil ang ilan sa kanila ay suot-suot din ang "rosas at maskara". Ang ganitong kasarian ay ipinagbabawal. Kung ikaw ay nasa ganitong kalagayan nararapat lamang na maging maingat. Kung gabi ay nak amaskara at sa umaga'y nakakortapluma. Marahil ay matagal na akong ipinatapon k ung wala sa panig ko si Ilienno. Maraming tulad ko ang ngayon ay nasa Dresden u pang maglingkod at parusahan. Si Waldteim at ako, habang lumalala ang kalagayan ng seguridad ay patuloy pa rin sa aming pangangalakal. Tuloy din ang pagiging matalik naming magkaibigan. M arami akong natututunan sa kanya at humahanga ako sa kanyang kabaitan. Ika-6 ng Agosto 1942. Lumipat ang mas nakararaming pangkat ng destakamentong Al eman. Lalong naging mapanganib at mahigpit ang hanapbuhay naming dalawa. Isina ra ang klab ni Ilienno. Dumating ang malawakang tag-gutom at maraming mag-anak ang nawalan ng hanapbuhay. Ako, si Waldteim at Ilienno ay napabilang sa unang p agsosona dahil sa kumakalat na epidemya. Doon ko natikman ang mabuhay tulad ng isang hayop. Tahimik kaming pinahihirapan sa madilim at masikip na daan sa ilal im ng lupa. Ika-27 ng Enero 1943. Katatapos lamang ng taglamig. Akala ko'y katapusan na nami n. Nagkasakit si Waldteim subalit nakabawi rin dahil sa tulong na Gestapo ni Il ienno. Lalo lamang siyan napapalapit sa akin. Malaki ang kanyang pasasalamat a t naramdaman kong... madals niya akong tinatawag sa tabi niya. Maraming lihis a ng nahuli sa sona kung kaya't tumitindi ang pagbabantay sa amin. May mga sandal ing kinakailangan kaming tumayo ng ilang oras kung tutugtog ang sirena. Ginagaw a ito upang sirain ang aming loob at pag-iisip. Kailangang magpakatatag! Ika-10 ng Marso 1943. Ipinatawag ako ng pinuno ng kawan at tagapagpaganap. Hind i ko akalaing magagawa sa akin ang pagmamalabis. Pinilit nila akong aminin ang aking pagkatao. Halos itakwil ko ang aking pananampalatayang Orthodox. Higit k ong naintindihan ang impeyerno sa lupa. Oo, inaamin kong ako'y isang LIHIS! Ibinalik ako sa sona na lupaypay at tuyong-tuyo ang bawat himaymay ng aking kata wan noong ika-25 ng Marso, 1943. Hindi ko magawang umiyak dahil sa hapdi ng num erong ipinaso ng nagbabagang matal sa aking dibdib. Batid na ni Waldteim ang ka tauhan ko. Habang pumapatak ang nauupos na kandila'y may pakiwari akong tulad a n rin ako nito, lamang ay nasa tabi ko nagpapanatili ng apoy nito. Nabigla ako nang aking malamang alam na ni Waldteim ang katauhan ko bago pa kami nagkakilala. Si Ilienno ang nagbigay-alam. Tanggap na niya ako, bagamat inaam in din niya na hindi niya inaasahang magkakalapit kami sa isa't isa hanggang sa ... Ika-17 ng Abril 1943. Ang talaan ng mga bagong lihis ay inilabas kasama ang isa ng batas pagpapatalsik sa Dresden. Kasama ako roon at dahil sa pag-aalinlangan ay isinama na rin si Waldteim at Ilienno. Lumipas ang anim na buwan at naramdaman na naman namin ang kanluraning hangin n g tag-lamig habang kami ay naglalakbay. Mayroong mga taong tuluyan nang nagpahi nga at nabaon sa makapal na buhos ng yelo. Kasama dito si Ilienno. Ika-20 ng Abril 1944. Narating namin ang sinasabing Dresden. Walang magnadang pagbabago ang aming buhay. Maghapo na paggawa sa mainit na kapatagang binabalot ng kalawanging bakod ang aming ginagawa araw-araw. Kung minsan ay maaamoy mo a

ng umaalingasaw na mga bangkay sa hukay na malapit sa likod tore ng mga jaguwar (ito ang mga bantay kung gabi). Bawal ang mag-usap kung nagtatrabaho kung kaya' t natutunan na naming umintindi ng gma pangungusap na mga mata lamang ang ginaga mit. Bawat kilos ay may kahulugan sa amin. Kung ikaw ay mahuhuling nagpapahing a o 'di kaya'y magkasakit, ituturing ka nilang inutil at pabigat na nararapat la mang na patayin. Karagdagang bangkay sa hukay ang sino mang mahuhuli. Sa barracks, mabato at mainit ang aming hinihigan. Tanging aluminyong plato ang inuunan samantalang isang kapirasong balabal na mistulang basahan ang sa magdam ag nama'y ipinangtatakip sa pagal at manhid naming katawan. Papawiin lamang ang aming pagod ng kapirasong tinapay at tubig na kung minsan ay hinahaluan ng mata bang na nilagang patatas. Wala na ang dating ganda ng aking katawan, wala na an g dating kisig ni Waldteim. Inaanay na ang aming katawan, ngunit umaasa akong h indi pa kasama ang aming isipan. Malimit kong inaawitan si Waldteim bagamat may halo itong takot at mapusyaw na pag-asang hindi na muli kami magigising sa isa ng maligalig na bukang-liwayway. Takot na akong mawala pa siya. Ika-20 ng Mayo 1944. Kahapon ng tanghali, dalawa ang inutas ng punglo. Sigaw n g pagmamakaawa at pangakong hindi na muli titigil sa paggawa ang narinig namin b ago pumailanlang ang isang putok at mga impit na sigaw. Matagal na tumitig sa akin si Waldteim na tila may alab ng poot ang mga mata. Nilapitan kami ng mga b antay at agad kaming pinaghahampas ng kanilang pamalo. Wala kaming magawa. Nan ghihina na ang kaibigan ko. Ika-26 ng Mayo 1944. Kapansin-pansin ang madalas na pagtitig ni Waldteim sa aki n kung kami ay nasa barracks. Pamisan-minsang sumasakit ang dibdib niya. Madal as siyang makatulog sa kandungan ko. Ganunpaman, pilit pa rin ako sa paglalagay ng limitasyon. Kung kaya't maraming pagkakataon ang napapatitig na lamang ako sa aming hinaharap. Ayaw kong isipin ang<pd>...</pd> Ika-2 ng Hunyo 1944. Napakataas ng araw at tila walang balak ang mga jaguar na kami ay pasilungin. Tuloy ang pagsasalansannaming dalawa ng mga nakasakong buha ngin. Bawat piraso nito ay bumibigat sa bawat buhat patungo sa bakod. Bigla na lamang napaluhod si Waldteim. Hindi niya ako pinayagang tumulong dahil sa maa ari itong pagmula ng dahilan para kami ay parusahan. Nagpumilit siyan makatayo. Tumunog ang sirena at pinabayaan kaming tumayo ng ilang oras sa init ng araw. Sumakit ang kanyang dibdib sabay ang paghalik niya sa tuyong lupa. Hindi ko ma tiis, tinulungan ko siya. Ilang sandali pa ay lumapit na ang pinuno kasama ang dalawang jaguwar. Itinanong nila kung siya ang aking kaibigan. Ang sagot ko ay paulit-ulit na pagkakaila habang kanilang dinidikdik ang kamao nito sa lupa. H indi tumanggi ang pagpatak ng aking luha. Binuhusan sya ng tubig, ilang saglit pa ay bumalik na ang kanyang ulirat. Pangalan ko ang laman ng kanyang panaghoy. Tuluy-tuloy ang panunuya ng pinunno sa akin dahil sa kanyang narinig. Mapanib ugho ang kanyang dila. Pinaluhod ako at itinutok ang pistol. Hindi iisang pagkakataon ko inisip ang hubog at ang kahahantungan ng mga pangyay ari dahil sa aking 'di karaniwang pagtingin sa kanya. Pilit kong itinatali ang bawat saglit upang magkaroon ito ng isang payak na silbi sa lumipas naming panah on. Siya ang bantas at kulay ng aking mundo. Wala nang limitasyon Waldteim, wala na. <b>Hajj</b> Taglay ng Koran ang <i>fatwa</i>, ang kaparusahan sa lahat ng bagay na is inagawa. Lalo na kung labag ito sa turong matuwid ni Allah. Kaya't maingat at ta kot sila sa kanilang paniniwala. Hindi kailan man itinuring na marangal at matuw id ang pagkitil nang 'di sinusunod ang tagubilin at pamantayan ng <i>Sunnah</i>, ang mga bahagi ng Koran. Lahat ng naniniwala sa gawi, salita at turo ni Mohamad ay inaasahang <i>taiyib</i>, o dalisay, malinis at marangal. Lumaki si Kaleb ng puno ng pangaral at prinsipyo ng pagiging matapat at may pagpapahalaga sa karap atan at katarungan. Naniniwala sila na ang bawat <i>maksiat</i> o kasalanan at m

aling gawi ay may katapat na kaparusahan. Tulala ang kanyang ina. Walang nakakibo sa mga nakakita. Hindi nila inaasahan na ang tulad ni Kaleb na tahimik at masikap sa buhay ay makagaga wa ng ganoong pagpaslang. Batid ni Kaleb na hindi ito mabibilang sa <i>ibadah</i > kailanman ngunit may higit na dahilan ito para gawin niya. Wala na siyang sina yang na sandali at tumakbo siya patungo sa Mosque, para marahil makapagtago at h anapin ang kanyang tiyuhin para makahingi ng tulong. Sinundan siya ng mga lagad ng batas at tauhan ng pamahalaan. Nagpanakbo ang mga ito sa direksyong tinahak n i Kaleb. Nangaglutangan sa hangin ang nabulabog na alikabok na dumidikit sa kani lang mga pawisang balat. Mababangis ang mga mukha nito at tila hindi nakakikilal a ng kahit pa <i>imam</i> ang kanilang makaharap. Magulo ang isip ng ina ni Kal eb kung kaya't 'di na nito nakuha pang sundan ang anak. Napaupo na lamang ito sa isang sulok ng bangketa at matahimik na nakiramdam at naghintay. Hindi niya mai paliwanag kung bakit kailangang pumatak sa kanyang mata ang nag-iisang luha. Gum uhit ito sa kanyang pingi na walang pag-aalinlangan sa pagpatak sa sementong tan ging ang kanyang luha ang dumilig matapos ang ilang araw ng pagkakait ng ulan. K asabay ng pagpatak ng kanyang luha ay ang makailang putok na kanilang naulinigan . Kung kaya pa nga nais ng mag-ina na makadalaw sa Mecca ay upang isakatupa ran ang pangangailangang makapanalangin na kahit minsan sa harap ng Ka'aba at ma lubos ang haligi ng kanilang paniniwala. At nais din nilang makapagpasalamat sa magandang buhay na ipinagkaloob ni Allah sa kanila. Kahit pa may banta ng pambub uwag ng mga alagad ng batas at pamahalaan, ilang ulit nilang naipagtanggol at na iraos ang mga pananalakay ng mga ito. Ngunit hindi naman pala sa lahat ng pagkak ataon ay papanigan sila ni Allah at maging ang kanilang pagtatangkang maging <i> taiyib</i>ay may katumbas ang <i>fatwa</i>. Natagpuang patay si Kaleb sa tarangkahan ng Mosque. Diniligan ng sariling dugo ang uhaw na kongkretong kahit kailan ay 'di nakatikim ng karahasan. Lumapi t ang dalawang nakatatandang pulis na kapwa may bangis at galit sa mukha, at nag simulang dumami ang mga taong nais malaman ang nangyari. Hindi na nakumpleto pa ni Kaleb ang <i>salat</i> sa araw na iyon. At hindi na nga nila maisasagawa pa ang kanilang pinlanong <i>hajj</i> magpakailanman. "<i>Wa Alaikum Assalam</i>." Halos mag-aalas dos na ng hapon. Makaraan ang ilang saglit, dumating ang kanyang ina na bitbit pa nito ang ilang pinamiling pagkain. Tulala si Kaleb na n akatitig sa abot-tanaw nang madama niya ang kamay ng kanyang ina sa kanyang bali kat. Napabaling siya sa babaeng may katagalan na niyang 'di nakakasama at kanya itong niyakap. Para siyang musmos na muling nagsusumbong sa kanyang ina kung pap aano nautas ang buhay ng ama. Walang bahid ng hinagpis ang mukha ng kanyang ina maliban na lamang sa matang nagpapahayag ng pihong kalungkutan at pangungulila s a asawa. At kasabay sa paghigpit ng kanyang yapos sa anak ang kanyang mataimtim na pagdarasal at pagpapasyang hindi na muli babalik ang kanyang anak sa kagubata n. Wala na siyang makita pang dahilan kung bakit dapat bumalik ang kanyang anak. Nais na lamang niyang mamuhay silang mag-ina ng payapa at malayo sa karahasan. Napaliwanagan at hiniling ng kanyang inang tumalikod na siya sa tungkulin at magbagong buhay. Siya pa ring batang masunurin. Nangako siya sa inang magbab agong buhay na siya. At muli nilang sabay narinig ang <i>adhan</i> matapos ang i lang taong pagkakahiwalay.

Title:Sanaysay (39) Text 129 - Essay Word Count: 2,360 Hindi maihihiwalay sa naunang apat ang salik ng gender o kasarian at sekswalidad ang pagiging babae o lalaki, at ang pagkababae o pagkalalaki. Pin atunayan nina Moi at Quindoza Santiago na dikta ng kultura ang pagkababae at pag kalalaki (Moi 1985, Quindoza Santiago 2002). Kaya bago pa man gampanan ng isang babae ang kanyang papel sa lipunan ay mayroon ng mga ekspektasyon sa kanya sa pa gganap ng naturang papel. May mga katangian ding nararapat na taglay niya upang maging mahusay ang kanyang pagganap sa nasabing papel, dagdag ni Quindoza Santia go (Quindoza Santiago 2002:14). Kadalasang nakakulong sa pamilya at pagpapamilya ang mga ekspektasyon at katangiang ito. Kabilang dito ang pagiging mabuting ina , asawa, at anak. Pakikipagkapwa ang tawag sa ganitong konsepto o relasyong taosa-tao sa kulturang Pilipino (Enriquez 1981:13, Quindoza Santiago 2002:191). Ang panlaping "pakiki-" ay nangangahulugang "pagsama at pagdamay sa anumang bagay n a ginagawa o nadarama ng iba" (Enriquez 1981:13). Ayon sa paglalahad ni Santiago sa "The Language of Food" (1976), may napakaraming antas ng pakikipagkapwa ng m ga Pilipino, mula sa pagiging "civil o civility" o "pakikitungo" hanggang sa pag kakaroon ng "sense of unity and identification" o "pakikiisa." Nasa tuktok ng ha yrarkiyang ito ang konsepto ng "pakikipagpalagayang-loob" na nangyayari lamang s a pagitan ng magkakaibigan kung ihahambing sa "pakikisama" na maaaring sa kahit kanino (Santiago 1976:132-139). Sa artikulong "Black Feminist Thought in the Matrix of Domination" (1990), tinalakay ni Patricia Hill Collins ang tatlong level ng pagdanas (experience) a t pakikibaka (resistance) ng isang babae sa limang puwersa ng lipunang tinatalak ay. Ang mga ito ay makikita sa level na personal, panggrupo o komunidad, at panl ipunan. Sa level na personal makikita ang karanasan, motibasyon, ugali, at emosyon ng isang tao na bahagi ng kanyang kaakuhan. At sapagkat walang dalawang taong m ay parehong kaakuhan, tulad ng fingerprint, marka ito ng pagkatao. Kasama sa kat egoryang personal ang relasyon ng kababaihan sa isa't isa, at sa kalalakihan o p akikipagkapwa. Maaaring mapagpalaya o nakasasakal ang mga relasyong ito. Para sa kababaih ang African-American halimbawa, ayon kay Collins, makapangyarihang elemento ang pag-ibig at ang pag-iibigan ng isang babae at lalake. Samantalang dominante nama n ng mga kaso ng pananakit at pang-aabuso ang listahan ng mga nakasasakal na rel asyon sa mga babaeng ito (Collins 1990: 619-620). Manipulado ng gahum ng dominanteng grupo ang ikalawang antas ng pagdanas at pakikibaka: ang panggrupo o pangkomunidad. Matatagpuan sa antas na ito ang k awing-kawing na puwersa ng lipunang gumagahum sa isang tao. Bahagi ng antas na i to ang mga salik o kontextong kultural tulad ng lahi, estado sa lipunan, edad, g

ender, relihiyon, at sekswalidad (Collins 1993:619). Nararapat na magkakabahagi sa pagbuo ng identidad ang mga kontextong kultural na binanggit (Smith 1990, Mir on 1999). Ngunit napansin ni Santos sa kanyang pagsusuri sa pantikan ni Pantoja Hidalgo sa artikulong "Feminist Uses for Enchantment: A Gendered Reading of Cris tina Pantoja Hidalgo's Tales for Rainy Night" sa <i>The Likhaan Book of Philippi ne Criticism 1992-1997</i> (2000) na ang identidad ng isang babae ay palagiang n akabase lamang sa kanyang mga "social relationship" (Santos 2000:348). Tulad ng pagiging ina at asawa. Kung gayon, higit na mapaiigting ang identidad ng isang b abae kung isasama ang salik ng relasyon o pakikipagkapwa (Smith 1990). Lalo't hi git sa isang bansang "personal" tulad ng Pilipinas. Ani Cruz: <i>Hindi dapat inaaalis sa kontexto ng pamilya, kaibigan, at lipunan ang kritika . Hindi tayo bansang America kung saan maaaring malunod sa kawalang-identidad an g isang kritiko. Tayo ay bansang personal, kung saan ang tao ay may halaga bilan g tao at hindi bilang utak lamang o sensibilidad (Cruz 2002: 24)</i>. May teorya si Ma<pd>.</pd> Stella Valdez, isang iskolar at premyadong mana naysay, ukol sa gahum ng gender o sekswalidad, estado sa lipunan, itsura o pisik al na anyo, at edad sa kulturang Filipino. Sa "Himanting: Suhay Sa Kamalayang Ni lamatan ng Kamalayang May Basag" (1997) sa espesyal na isyu para sa kababaihan n g <i>Daloy</i>, journal ng Departamento ng Pilipino ng Pamantasang De La Salle, ginamit ni Valdez ang bahay bilang parameter ng pagsusuri. Sa artikulo, binanggi t ni Valdez na may dalawang lugar na maaaring puntahan ang isang babae sa lipuna ng Pilipino - ang "loob at ang labas ng bahay" at ang dalawang ito ay "mediated ng pagkakaroon o absens ng isang sekswal na ugnayan sa lalaki" (Valdez 1997:36). Sa bawat lugar, sa loob at labas ng bahay, ay may dalawang opsyon ang babae. An g mga babaeng nasa loob ng bahay ay kadalasang yaong may sekswal na relasyon sa lalake kaya't ang tawag ay "asawa" o yaong mga babaeng walang sekswal na relasyo n ngunit binabayaran upang gumawa ng mga trabahong-bahay tulad ng "katulong" at "yaya." Madalas na "hindi maganda" (ito siguro ang politically-correct term) o p angit ang mga babae sa huling kategorya, sapagkat kung wala rin lamang sekswal n a relasyon sa lalake, ang babaeng magaganda ay kadalasang matatagpuan sa labas n g bahay. Maituturing na "hindi maganda" ang "matitigas na braso, malalaking bint i o pata, magagaspang na kamay, at maitim na kompleksyon," dagdag ni Valdez. Bat ay sa "pisikal na kagandahan" naman at "talino" ang mga opsyon na maaari sa kaba baihan sa labas ng bahay. Yaong mga babaeng magaganda ay maaaring magkaroon ng d alawang pagpipilian sa labas ng bahay, at nakadepende ang dalawang ito sa kanyan g "social status" o estado sa lipunan. Ang mahirap na babae, dahil walang pera a t hindi nakapagtapos ng pag-aaral ay maaaring maging "puta," na ang ibig sabihi' y may ilegal na relasyong sekswal sa lalake kapalit ng pera. Pansinin na higit n a mababa ang status ng puta, dahil ilegal at nasa labas ng bahay, kaysa "maybaha y," bagaman parehong sekswal na relasyon sa lalake ang basihan ng ganitong kateg orya. Ayon pa kay Valdez, "negatibo, masama, at bawal" ang ganitong relasyong se kswal sa labas ng bahay. Samantalang ang babaeng maganda at maykaya sa buhay ay maaaring magkaroon ng magandang trabaho bagaman walang sekswal na relasyon sa la lake. Ganito rin ang opsyon sa labas ng bahay para sa mga babaeng matalino, na k adalasang "hindi maganda" dahil kung maganda ang babae ay sasabihing maganda't m atalino. Ang mga babaeng hindi maganda ay may dalawang pagpipiliang karir sa buh ay: maaaring maging katulong kung malakas ang katawan at masinop magtrabaho, at maaari naman magkaroon ng magandang karera sa kanyang propesyon sa labas ng baha y kung matalino. Ang kababaihang kabilang sa ganitong kategorya ay kadalasang "m as mababa ang opsyon dahil ang mga ito ay komplemento lamang," tulad ng mga tind era at sekretarya. Ani Valdez, "Ang implikasyon kasi kailangang matuto siyang bu hayin ang sarili dahil hindi siya maganda" (38). May ibang kuwento naman ang mga babaeng matalino at maykaya sa buhay. Dahil nakapag-aral, may pagkakataon siyan g umasenso sa buhay. Ngunit dahil matalino lamang (at hindi maganda) ay malaki a ng posibilidad na tumanda siyang dalaga o maging "matandang dalaga." Kadalasang may istigma sa lipunan ang ganitong tawag dahil sa pag-iisip na walang nanligaw o nagkagusto sa babae dahil hindi na maganda ay threatened pa ang lalake sapagka t matalino at maaaring kapantay niya (ng lalake) ang istatus. Kabaliktaran nito

ang leybel na matandang binata na may positibong konotasyon dahil sinasabing wal ang nagustuhang babae kaya tumandang binata na lamang, at hindi dahil walang nag kagustong babae sa kanya batay sa pamantayan ng lalake. Pinakamaswerte sa lahat ng mga ito ang babaeng maykaya na sa buhay, maganda't matalino pa, dahil tila ba hindi "normal ang ganito sa ating kultura," kaya't may pagkakataon siyang malay o ang marating sa buhay (36-44). Sa iskima ni Valdez, mapapansin na kawing-kawing ang apat na salik ng gend er o sekswalidad, estado sa lipunan, itsura o pisikal na anyo, at edad sa pagtuk oy ng identidad at kinabukasan ng isang babae sa ilalim ng isang bansang may kas aysayan ng kolonisasyon tulad ng Pilipinas. Kung ilalapat ang iskimang ito sa Ma trix ng Dominasyon ni Collins, makikitang may iba't ibang posisyon ang sarisarin g imaheng tinalakay ni Valdez sa artikulo. Tatawagin natin Matrix ng Pagkababae ang Matrix ng Dominasyon ni Collins na nilapatan ng teorya ni Valdez. Nasa tukto k ang babaeng maykaya sa buhay at may asawa (o sekswal na relasyon sa lalaki). S amantalang nasa ibaba naman ang isang mahirap na matandang dalaga. Dalawa lamang ang babaeng may asawa at matandang dalaga sa mga representasyon ng kababaihang matatagpuan sa matrix na ito. May ikatlong antas ang pagdanas at pakikibaka ng kababaihan sa gahum ng li punan, ayon pa kay Collins. At ito'y matatagpuan sa antas ng mga panlipunang ins titusyon tulad ng paaralan, simbahan, media, at iba pang pormal na organisasyon. Tulad ng personal at panggrupo o komunidad, mahalagang salik sa pagtukoy ng pos isyon at papel ng kababaihan sa lipunang Pilipino ang mga panlipunang institusyo n, sapagkat ang mga ito ang nagsisilbing malawak na venyu ng paninikil o pang-aa pi sa kababaihan. Ayon pa kay Collins, bagaman nagbibigay ang mga ito ng oportun idad upang matuto, isinusulong naman ng mga organisasyong ito ang mali o di-angk op na uri ng katotohanang nakabatay sa pamantayan ng naghaharing-uri o dayuhan ( Collins 1990:109). Isang magandang halimbawa ang sistema ng edukasyon sa Pilipin as na mula sa kolonyalismo ng mga Amerikano. Isa itong malaking "miseducation," ayon sa historyador na si Constantino. Gahum ng kapitalismo naman ang isinusulon g ng mga istasyon ng telebisyon dahil ang isa sa pinakapaboritong chanel dito sa Pilipinas, ang Chanel 2, ay maliit na bahagi lamang sa isang malaking korporasy on ng isang makapangyarihang pamilya na kumukontrol sa halos lahat ng serbisyong panlipunan tulad ng sa kuryente o Meralco. May kaakibat na "paghihirap" at "oportunidad" ang posisyon o lokasyon ng i sang babae sa komplikadong matrix (Zinn at Dill 1999:107). Higit na mabuti ang b uhay ng babaeng may katayuan o katangiang nabibilang sa gahum ng lipunan. Samant alang may iba't ibang intensidad naman ang kalupitan sa kababaihang wala sa domi nanteng uri. Mahalagang ma-locate kung nasaan ang isang babae sa ganitong matrix . Bukod dito, hindi sapat na isiwalat lamang na may kalupitang nangyayari sa kab abaihan sa isang lipunan. Bagkus, nararapat na maliwanagan ang Dimensyon ng Kaap ihang ito. Sapagkat ang malulupit na karanasang ito ang nagsisilbing permananten g tatak ng pagkatao, isang pagtataksil sa paghahanap ng katotohanan, kung gayon, na ibilang lamang sa isang kategorya ang iba't ibang mukha, lawak at lalim ng d ominasyong buhat sa sarisaring puwersang likha ng magkakaibang lokasyon o posisy on sa buhay. Samakatuwid, bukod sa Matrix ng Pagkababae na sakop ng ikalawang an tas, mahalagang suriin ang posisyon ng isang babae sa iba pang antas ng dominasy on - sa personal at panlipunan, upang maging ganap ang pag-alam ng Dimensyon ng Kaapihan ng isang babae. Sa kabila ng ganitong katotohanan, ayon kay Collins, hi ndi sapat sa pag-aaral ng pagdanas at pakikibaka ng kababaihan ang pababa-taas o pataas-babang istruktura ng kapangyarihan. Higit na makahulugan ang pagsusuri n g kaparaanan ng mga nasa ibaba ng matrix, yaong mga api, na gamitin ang kanilang kakaunting kakanyahan upang magbigay-katuturan sa kanilang hamak na sitwasyon ( Collins 1990: 619). Dala ng ganitong paliwanag, samakatuwid, hindi lamang layon ng pag-aaral na ito ang makabuluhang pagtukoy ng mga salik-kultural na nagbibiga y-kahulugan sa pagkababae at ang iba't ibang dimensyon nito, ngunit higit na mah alaga ang paglalahad ng pag-iral at pakikibaka ng mga api sa kanilang hamak na s itwasyon.

Kultural ang konsepto ng pag-iral. Pinatutunayan ito ng mga nagtutunggalia ng paniniwala ng iba't ibang relihiyon at ideolohiya. Para sa mga Hapon, halimba wa, walang saysay na mabuhay ang isang taong walang dangal, kaya't sa halip na h umarap sa publiko nang walang mukha (o dangal), mas kanais-nais ang magpakamatay . "Harakiri" o "seppuku" ang tawag sa marangal na pagpapakamatay ng isang Hapon. May pagkakatulad ang konsepto ng pag-iral (o hindi) ng mga kapatid nating Musli m sa konsepto ng mga Hapon. Nabasa ko sa librong <i>Muammar Al Qathafi: The Grea t Leader</i> (1989) ni Jaime Ramirez, propesor ng Mass Communications at naging Research and Publications Coordinator ng Center for Regional Operations ng Unive rsity of the Philippines sa Cebu City, at napanood ko sa pelikulang <i>Lion of t he Desert</i>, na may pondo mula sa gobyerno ng Libya (o kay Muammar Al Qathafi) bagaman produksyong Hollywood ang pelikula, ang tungkol kay Sheik Omar El Mukht ar, isang rebolusyonaryong pinuno sa Libya na matagal na nakipaglaban sa mga Ita lyano, na higit na nanaisin ng isang Muslim na mamatay sa pakikipaglaban para sa kalayaan kaysa masakop ng dayuhan. Sa pelikula, itinatali ng mga Muslim ang kan ilang mga binti at paa habang nakaluhod sa kanilang pwesto sa labanan upang pigi lan ang kanilang mga sarili (o ang kanilang instinct) na tumayo at tumakbo. Para sa mga ganitong uri ng tao, sa mga Hapones at Muslim, higit nilang nanaisin na hindi umiral kaysa umiral na walang dangal at hindi malaya. Sa kontexto ng kulturang Pilipino, naging bahagi ng ginawang pag-aaral ni Aurelio Agcaoili, iskolar at propesor ng wikang Filipino, sa sanaysay na "Ang Pa gkalalaki sa Panitikang Pilipino" sa <i>Salaysay: Pananaliksik sa Wika at Paniti kan</i> (2001) ang konsepto ng pag-iral ng kalalakihang Pilipino. Mula sa pagsus uri ng ilang panitikang likha ng kalalakihan tulad ng <i>The Pretenders</i> at < i>Without Seeing the Dawn</i>, at mga balita sa dyaryo tungkol sa kalalakihan, n apansin ni Agcaoili na ang mga lalaking tulad nina Antonio Samson at Carding ay nagdedesisyong "kitilin ang sariling buhay (at ng mga minamahal) kapag sila ay n ahaharap sa mga dagok ng buhay" (Agcaoili 2001:137). Pinakapopular ang ganitong disposisyon ng lalake sa katauhan ni Romeo ng <i>Romeo and Juliet</i> ni William Shakespeare nang kanyang makita na tila patay si Juliet. Base sa pag-aaral ni A gcaoili at mula sa mga halimbawang binanggit, ang "nihilismo" (137) ay disposisy ong lalake, samantalang ang pag-iral, sa kabila ng anumang hirap ng buhay, ay di sposisyong babae. Ang pagtingin sa pag-iral ng babaeng persona sa Panitikang Pil ipino, kung gayon, ay isang pangangailangan sa pag-aaral ng kababaihan o pangkab abaihan sapagkat gaya ng naipakita, hindi lahat ng uri ng tao ay may kapasidad a t lakas ng loob umiral. Sa kabuuan, naniniwala akong ang maging babae o ang pagkababae ay hindi ka sing simple ng ating inaasahan kaya't gagamitin ko ang salitang "dimensyon" upan g mangahulugan at ihambing ang konsepto ng pagkababae sa isang figyur sa geometr i na may iba't ibang lawak, lalim, at taas. Ang pagsasama ng Matrix ng Pagkababa e (kolonisasyon, gender o sekswalidad, itsura, edad, estado sa buhay) at Antas n g Dominasyon (personal, panggrupo, panlipunan) ay bubuo nang higit na malawak na konsepto ng Dimensyon ng Kaapihan. At kapag ikinabit sa Diskurso ng Pag-iral an g Dimensyon ng Kaapihan, maghahatid ng malawak at komplikadong konsepto o Dimens yon ng Pagkababae ang ugnayan ng dalawa. Maisusuma ng panimulang pormularyo ang pangkalahatang konsepto ng sanaysay na ito: <i>Matrix ng Pagkababae + Antas ng Dominasyon = Dimensyon ng Kaapihan</i> <i>Pag-iral + Dimensyon ng Kaapihan = Dimensyon ng Pagkababae</i>

Title:Sanaysay (9) <b>2</b><pd>.</pd> <b>Pagfotocopi at pagprint ng ilang kwento mula sa mic rofilm. <b> Ang mga kuwento mula sa mga magasing maaari pang ifotocopi sapagkat malinaw pa ang mga kopya gaya ng mga magasing nalathala noong huling hati ng de kada '30 hanggang dekada '50 ay pinafotocopi ko na lamang. Samantala, ang mga m agasing di na maaaring ifotocopi ay pina-print ko naman mula sa microfilm. <b>3</b><pd>.</pd> <b>Pag-enkowd ng mga kwento</b>. Ang mga kuwentong na fotocopi o na-print sa microfilm ngunit may mga bahaging malabo at di na mabasa ang pagkaprint mula sa foto copying machine at microfilm ay direkta kong kinopya mula sa mga naka-bind na magasin gamit ang laptop. Pinayagan akong gumamit ng laptop sa Lopez Museum. Samantala, sa National Library naman ay sa Rare Books Section lamang ako unang pinayagang gumamit ng laptop at hindi sa Serials Sectio n. Nang magtagal, pinayagan na rin akong gumamit ng laptop sa Serials Section s apagkat nakita ng mga staff dito kung gaano katagal at kahirap kumopya ng mga ku wento nang sulat-kamay lamang. Ang mga kuwentong na-print-out sa fotocopying mac hine at microfilm mula sa mga laybrari ay isa-isa muling inenkowd at ipinrint sa kompyuter. Dahil sa karamihan ng bilang ng mga kwentong naretriv, at dahil sa a ng ibang kuwento ay lubhang may kahabaan lalo na yaong mga nalathala noong dekad a '20, kumuha ako ng estudyanteng enkowder, at para mas mapabilis pa, kumuha din ako ng ilang enkowder sa Cybernet. Napili ko ang Cybernet dahil sa rekomendasy on ng aking mga estudyante na mababait, masisipag, at malinis magtrabaho ang enk owder dito. Samantala, limang (5) kwento ang naretriv ko sa Microfilm Center ng UP-Di liman Main Library, at pinakamarami sa Lopez Memorial Museum na umabot sa limamp u't apat (54). <b>4</b><pd>.</pd> <b>Pag-edit ng mga naenkowd na kwento</b>. Bago pa tul uyang i-print ang faynal na kopya ng mga kuwento, inedit ko pa rin ang bawat kwe ntong inenkowd ng estudyante at ng mga taga-Cybernet. Nagbuhos ako ng mahabang panahon sa pag-edit ng mga kuwento upang matiyak at masigurong walang pagkakamal i sa enkowding, nakopya ang bawat kwento nang berbatim, at hindi nabawasan at/o nadagdagan ang anumang bahagi ng bawat kuwento. <b>5</b><pd>.</pd> <b>Pagbuo ng Antolohiya<b>. Matapos maenkowd na lahat at ma-print ang faynal na kopya ng bawat kuwent o, isinaayos ko na ang mga ito ayon sa dekadang kinabilangan ng bawat isa. Pina gsama-sama ko ang lahat ng kuwentong nalathala noong Dekada '20 ayon sa pagkakas unud-sunod ng mga petsa at taon ng paglathala mula 1927 hanggang 1929. Ganito r in ang pagsasaantolohiyang ginawa ko para sa mga kuwentong nalathala mula 1931 h anggang 1939; mula 1940 hanggang 1949; at mula 1950 hanggang 1959. Matapos mapagsama-sama at maisaantolohiya ang mga kuwento ayon sa dekada, binasa ko ulit isa-isa ang mga kuwento upang alamin ang paksa ng bawat isa. Bi lang panimulang pag-aaral, inalam ko lamang muna ang paksa ng bawat kwento at hi ndi sinuri o krinitik ang mga ito sapagkat labas na ang bagay na ito sa layunin ng aking riserts. Sa pangalawang pagbasang ginawa ko, napatunayan kong hindi la mang talaga pag-ibig o love story ng babae't lalake ang lumutang na paksa sa mga kuwento ni Labog, Nagtaglay din ang mga kwento ng iba't ibang unibersal na tem a ukol sa buhay ng tao tulad ng pagpapakasakit, kadakilaan, mabuting pakikisama sa kapwa, panibugho, paghahangad ng pagbabagong-buhay, buhay-pamilya, pagmamaha l sa kapatid, pagkakaibigan, pag-asa, pagmamahal sa hayop at kalikasan, pagtit

iwala, pagbabayad sa kasamaan, buhay may-asawa, pag-ibig sa bayan, himala, pag harap at pananagumpay laban sa iba't ibang pagsubok sa buhay, katalinuhan ng bab ae, katapatan sa isang panata, katapatan sa sinumpaang tungkulin, pangarap na makaahon sa kahirapan, at pananalig sa Maykapal. Nagsagawa rin ako ng apat (4) pang talaan ng mga kuwento ni Labog. Una, ang talaan ng mga kuwento ayon sa dekadang kinabilangan; pangalawa, ayon sa paal pabetikong ayos ng pamagat; pangatlo, ayon sa dekada kasama ang 'teaser' na gina mit sa bawat kuwento, at pang-apat; ang talaan ng mga kuwento ayon sa temang tag lay ng bawat isa. Para sa bawat dekada, may kabuuang labindalawang (12) kwentong naisulat si Labog noong dekada 20, limampu't isa (51) noong dekada 30, dalawamp u't pito (27) noong dekada 40, at labinlima (15) naman noong dekada 50. Naging malaking bahagi rin ng pag-aaral na ito ang pag-interbyu ko sa pa milya ni Labog gaya ng kanyang anak na si Sir Benigno Jr<pd>.</pd>, mga paborito ng apong sina Direktor Danny Zialcita at Ms<pd>.</pd> Nina Morales, at pamangkin g si Mr<pd>.</pd> Teodoro Arcenas. Mula sa kanila ay nalaman ko ang naging buha y ni Labog bilang asawa, ina, lola, at manunulat. Una kong ininterbyu sina Sir B enigno Jr<pd>.</pd>, at Direktor Danny Zialcita. Malakas pa noon si Sir Benigno Jr<pd>.</pd> at nakikipagbiruan pa sa amin. Sabi pa niya, hindi naman niya gaan ong pinapansin kung sikat man o kilala ang kanyang nanay. Naisip ko, marahil ay hindi dala ni Labog ang kanyang kasikatan sa loob ng kanilang tahanan o maaaring balewala din ito sa kanya. Nanatili ang kanyang kababaang-loob sa kabila ng ka nyang popularidad. Ibinigay naman sa akin ni Direktor Danny ang mga pangalan at numero ng mga taong maaari kong puntahan at interbyuhin upang makatulong sa pag buo ng riserts na ito. Sumunod kong ininterbyu si Ms<pd>.</pd>Nina Morales, ang panganay na apon g babae ni Labog sa bunso nitong anak na si Manuel. Kay Ms<pd>.</pd> Nina ko na patunayan ang pagiging isang feminista ni Labog noong ito ay nabubuhay pa. Ikin uwento niya sa akin ang 'paglabas' sa kalsada ni Labog upang sumamang magrali sa iba pang mga babae para ipaglaban ang pagkakaroon ng pantay na pagtingin sa mga babae at lalake sa lipunan. Sa tahanan din ni Ms<pd>.</pd> Nina ko nakita ang lumang-lumang Remington typewriter na ginamit ni Labog sa paglikha ng kanyang mg a kuwento at nobela. Kwento ni Ms<pd>.</pd> Nina, mahigpit na ibinilin sa kanya ng kanilang Daddy na ingatan ang typewriter na ito ng kanilang Lola Yayang sapa gkat ito ang bumuhay at nagpaaral sa Maynila. Ipinakita din sa akin ni Ms<pd>.< /pd> Nina ang maraming larawang nakaalbum ni Labog na karamihan ay kuha sa mga g awad-parangal sa kanya bilang manunulat. Sa kasamaang-palad ay walang kapsyon a ng mga larawan kaya hindi na matiyak ni Ms<pd>.</pd> Nina kung anu-anong paranga l ba ang mga ito at kung anu-anong samahan ang naggawad. Ang isa sa mga larawan ay gawad-parangal na ginanap mismo sa loob ng Malacaang. Huli kong pinuntahan para interbyuhin si Mr<pd>.</pd> Teodoro Arcenas Jr< pd>.</pd>, ang pamangkin ni Labog na kasalukuyang Chairman ng Banco Pilipino. Mula kay Mr<pd>.</pd> Arcenas Jr<pd>.</pd> ay muli kong napatunayan ang pagiging isang masipag na manunulat ni Labog. Naging saksi si Mr<pd>.</pd> Arcenas sa m ahahabang araw at gabing ginugol ni Labog sa paglikha ng kanyang mga akda. Siya rin ang naging madalas na kasa-kasama ni Labog sa pagpunta sa mga palimbagan par a magsabmit ng manuscript ng kanyang mga natapos na nobela at kuwento. Hindi ko rin nakaligtaang puntahan at interbyuhin si Dr<pd>.</pd> Soledad S<pd>.</pd> Reyes, ang kritikong naging isa sa mga batayan ng pagbuo ng riserts na ito. Mula kay Reyes ay lalo pang nadagdagan ang kaalaman ko sa kahalagaha n ng retrival bilang isang paraan ng pagpapayaman di lamang ng literaturang Taga log kundi ng literaturang Filipino sa pangkalahatan. Tumanggap pa nga ako ng pa gbati kay Reyes sapagkat ayon sa kanya, mabibilang lamang sa daliri ang nagsasag awa ng retrival sa bansa dahil sa bukod sa "maruming" trabaho ito, matagal ang p anahong ginugugol para rito. Binanggit din ng kritiko na isa nga si Labog sa m ga manunulat na babaeng karapat-dapat na 'buhayin' dahil sa naiambag niya sa lit

eraturang Tagalog sa larangan ng maikling kuwento at nobela. Mula sa mga isinagawa kong interbyu ay higit akong napalapit sa ri serts na aking sinusulat. Nagkaroon ako ng sigla at inspirasyon at itinuring ko ang riserts na ito bilang pagpaparangal sa isa sa mga 'dakilang' babaeng manunul at sa literaturang Tagalog. Ang mga dagdag-kaalamang nakuha ko mula sa mga kaa nak ni Labog ay nakatulong nang malaki upang higit kong maunawaan at mapahalagah an ang kanyang mga kuwento. Samantala, para sa ikatlong komponent, masasabing naging malaki ang ugna yan ng layunin at fangksyon at ng pansariling proseso o operasyong ginamit ko. Ang layunin kong makatugon sa hamon ni Reyes na maipakilala si Labog sa mga mamb abasa ng maikling kuwento sa kasalukuyang panahon at makabuo ng antolohiya ng ka nyang mga kuwento ang naging daan upang makabuo ako ng pansariling proseso sa pa gretriv. Hindi naging sagabal sa akin na wala akong natagpuang kongkretong pros eso o operasyon para sa literari retrival sapagkat naging sapat ang mga pansaril ing prosesong aking pinagdaanan para matagumpay na maretriv ang isandaan at lima ng maikling kuwento ni Labog. Nauna kung gayon sa akin ang aktwal na karanasan ng pagretriv kaysa sa pagbuo ng proseso. Dahil dito, napatunayan kong maaarin g makabuo ng iba't ibang retrieval process ayon sa taong nagreretriv, sa kanyang mga layunin, at sa mga istratehiyang kanyang ginamit. <b>Kongklusyon</b> Katulad ng nabanggit na sa unang bahagi ng pag-aaral na ito, mahalagang buhayin at ipakilala si Hilaria Labog sa mga mambabasa ng literatura sa kasaluku yang panahon, lalo na sa larangan ng maikling kuwento dahil sa mga tinalakay na espesyal at namumukod niyang katangian bilang babaeng manunulat: Ang kanyang ti naglay na popularidad, kalidad at kahusayan bilang kwentista at nobelista, ang l awak ng korpus ng kanyang mga akda na may bahid ng feminismo sa panahong hindi p a gaanong kinikilala o nakikilala ang kaisipang ito sa Pilipinas, at ang matagum pay niyang pag-igpaw sa kalakaran noong kanyang panahon nang magawa niyang maiha nay ang sarili sa mga kinikilalang lalakeng manunulat at patunayang karapat-dapa t ding basahin ang mga akda ng kababaihan. Ang apat na dekada ng pangangatha ni Labog ay magsisilbing tagapagbandila ng talino at kahusayan ng mga babaeng manunulat. Wika nga ni Duque (2001): Ang isang mahusay at makabuluhang lite ratura ay hindi basta maisasantabi lamang. Ang isang magandang panitikan ay ma ituturing na hiyas ng isang bansa at marapat na mabigyan ito ng kaukulang pagp apahalaga upang higit na yumabong at umunlad. (p. 138) Batay pa rin sa resulta ng pag-aaral na ito, napatunayan kong ang retriv al ay isang malaking tulong para sa muling 'pagbuhay' ng isang mahalagang manunu lat gayundin ng kanyang mga akda. Napatunayan ko ring may mga pagkakataong maaa ring magamit ang sistemang retrival nang walang anumang teoryang gumagabay sa ri sertser. Ang mahalaga ay malinaw ang kanyang layunin at may tiyak na prosesong g inagamit sa pagreretriv. Sapat na ito upang maging matagumpay ang retrival na i sinasagawa. Gayundin naman, ang teorya ay maaaring mabuo habang nasa aktwal na proseso na ng pagreretriv o kaya'y pagkatapos na mismo ng retrival na ibabatay s a pinagdaang karanasan tulad ng dinanas ko sa riserts na ito. Sa pagtugon ng pag-aaral kong ito sa hamon ng kritikong si Reyes, nanini wala akong napunan ang kakulangan, kundi man ang kawalan ng mga mababasang kuwen tong Tagalog na isinulat ng mga babaeng manunulat. Inaasahan kong ang pagsaantolohiya ng mga kuwento ni Labog ay pupukaw sa interes ng iba pang risertser na pag-ukulan ng pansin at pag-aralan ang iba pang akda ng mga babaeng manunulat at maipagpatuloy ang pagsaantolohiya sa kanila up

ang higit pang mapayaman ang kaban ng literaturang Tagalog. Isang mayamang paksa ang mga babaeng manunulat noong mga nagdaang panahon at isang malaking hamon an g pagtuklas at pagbuhay sa kanilang mga akda para mabasa ng kasalukuyang heneras yon. Bilang pangwakas, dahil sa paghalungkat at pagbasa ko sa mga kuwento ni L abog, nagkaroon ako ng kamalayan at higit kong naunawaan ang pinagdaanang buhay ng mga Pilipinong hindi ko nakasalamuha at nagisnan. Nagkaroon ako ng karanasan g makiluha sa kanilang kabiguan at pagkatapos ay makipagdiwang sa kanilang tagum pay, makasama nilang maghimagsik sa panahon ng digmaan, makibaka sa kanilang kah irapan, makilutas sa kanilang mga suliranin sa buhay, makisaya sa kanilang iba't ibang okasyon at pagdiriwang, makidalangin sa Maykapal, makasamang mangarap ng magandang buhay, at umibig at makasalo sa pakikipag-ulayaw sa kanilang mga minam ahal. Higit sa lahat, dahil sa pag-aaral na ito, nagawa kong balikan at pahalagahan ang kasaysayang pinagdanan ng lahing aking pinagmulan. Tapos na ang pinakahihintay na laban ni Manny Pacquiao. Naipagbunyi na ng kanyang mga tagahanga sa loob at labas ng Pilipinas ang tagumpay niya lab an sa kapwa boksingerong si Juan Manuel Marquez. Para sa mga humahanga at bilib na bilib kay kay Pacquiao, ang muli niyang pananagumpay sa larangan ng boksing a y isa na namang malaking karangalan para sa bansa. Sa palagay ko, kung may taong higit na nagdiriwang sa panalo ni Pacquiao, ito ay walang iba kundi si Gloria A rroyo. Ang panalo ni Pacquiao ay panalo rin ni Arroyo dahil nalilimutan ng mara mi ang mga isyu ng katiwaliang bumabalot sa kanyang gobyerno tuwing may laban si Pacquiao. Natatabunan at naiisantabi ang mas mahahalagang usaping panlipunan. T alo ang Pilipinas sa bagay na ito. Ngayong nakabalik na sa bansa si Pacquiao, p anahon na rin para balikan ang mga problema ng bayan. Kalimutan na muna ang bok sing, mas mahalagang pag-usapan ang korapsyon at pangungurakot na patuloy na nag papahirap sa bayan.

Title:Sanaysay (31) Text 107 - Essay Word Count: 2014

Naging tagatutok na rin ako ng ilaw para sa video, tagadala ng mga picture o dip loma na dapat i-laminate, at kung minsan, taga-develop ng mga black and white ID picture at iba pa. Kung walang okasyon o mga picture na maide-deliver, isinisingit ko pa rin ang pa nanalbos at pangunguha ng mga bunga na maaaring ibenta. <b>Pag-aaral sa kolehiyo</b>

Akala ko'y nakaipon na ako nang malaki noon. Akala ko'y sapat na ang aking naipo n para makapag-aral sa kolehiyo. Sa pagluwas-luwas ko noong papuntang Maynila, s a paghahanap ng mga pwedeng pasukang iskwelahan at pagkuha ng mga entrance exam, halos maubus-ubos na ang ipon ko. Wala palang bisa ang ibayong pagsisipag ko no ong bakasyon upang makapag-aral ako sa kolehiyo. Mahirap talagang maging mahirap sa may pangarap na makapag-aral. Kaya't naisipan kong maghanap ng trabaho bilang isang service crew sa fast food chain. Ito kasi ang uso noon. Isinabay ko sa paghahanap ng iskwelahang mapapasuk an ang pagbibigay ng aking bio-data sa bawat fast-food na aking madaanan noon. L aging akong may baong bio-data sa aking bag. Buti na lang at hindi ko na problem a ang ID picture. Marami naman ang tumawag sa akin sa teleponong ibinigay ko, na telepono ng kaibigan ng aking kaeskwela noong high school. Sa hinaba-haba ng aking ipinila at paghihintay, iisa lang ang sagot sa akin kapa g kaharap na ako ng nag-iinterview. Masyado raw akong maliit para maging service crew. Ang iba nama'y may nakahanda nang sukatan ng taas bago pa man interbyuhin . 'Ni 'di man lang ako tinanong. Tinatawag na agad ang kasunod ko. Nakabibinging "Next please!" ang malimit kong marinig. Kung maaari nga lang sanang sabihing sanay naman akong umakyat ng puno, kahit pa gaano kataas, kahit gaano kalanggam o kahigad, kahit pa naglulumot ang puno, ka yang-kaya ko. Kaya ko ring hagilapin ang bahay ng mga taong nagtatago, kahit saa ng liblib o lupalop ng mundo. Pero walang punong kailangang akyatin sa loob ng f ast food. Walang punong maaaring talbusan sa Maynila. Walang taong kailangang ha napin at papagtubusin ng kanilang mga obligasyon. Sa dinami-dami ng tumawag at n ag-interbyu sa akin, walang tumanggap sa akin kahit isa. Kaya't iisang libo ang natira sa gpapainterbyu sa mga taong akala buong ingat ang natitirang isang n, kahit alam kong wala na itong aking ipon. Sa ilang beses na pagluwas ko at pa mo'y mga Diyos kung magtanong. Itinabi ko nang libo na pinaghirapan ko noong nakaraang bakasyo mararating.

Pero nakapasok pa rin ako sa kolehiyo, gamit ang downpayment na isang libo na na tira sa aking ipon. Nakituloy ako sa boarding house ng aking pamangking kumukuha ng kursong nursing, na anak na panganay ng aking Ate. Kumuha naman ako ng isang kursong 'di ko alam kung ano. Banking & Finance yata ' yon. Pero isa lang ang sigurado at alam na alam ko noon, dinoble ko ang sipag at tiyaga sa pag-aaral. Sabi ko, siguro 'pag nakita ng iskwelahan na matiyaga ang istudyante, baka kuning iskolar. Naging highest pa nga ako sa mga pagsusulit noo n sa klase. Pero wala palang mata ang iskwelahan para makakita. Naubos na ang mg a araw na palugit, hinihingi na ang permit bago makakuha ng final exam. 'Di na p wede ang sulat ng paumanhin o pakikiusap. Pitong-libo ang halaga ng permit. Ito ang simula ng mga tunay kong problema. Tunay na problema, dahil 'di na biro ang laki ng perang kailangan ko. Hinding-hindi na ito kayang sustentuhan ng pananalb os o pagde-deliver ng picture. Nagpunta ako guidance (counselor). Pero ang sabi, ba't noon lang daw ako lumapit sa kanya at magda-drop, masyadong huli na raw at 'di na maibabalik ang isang li bong downpayment ko. Akala ko'y matutulungan niya akong makakuha ng final exam, hindi pala. Kaya isang araw, walang katinag-tinag at walang anumang pag-iisip at pagsisisi, "Bye! Bye! Napakamahal na iskwelahan!" Paalam na rin sa 'sang-libong downpayment ko! Walang sinuman sa aking pamilya ang nakakaalam ng pangyayaring ito, maging ang p

amangkin kong tinutuluyan, kundi akong-ako lang. Akala nila, ayos na ayos lang a ko, na ako pa rin ang batang ang problema ay kung saan maaaring makapanalbos upa ng may mabaon, na walang anumang mabigat na problema akong pinapasan. <b>Natigil sa pag-aaral Kaya sa unang pagkakatao'y naranasan kong tumigil sa pag-aaral. Pero buti na lan g at sa aking paghinto, may tumanggap na sa akin bilang service crew sa isang ba gong-bagong tayo na fast food, na halos nasa tapat ng La Salle sa Vito Cruz. Hindi pala biro ang tanggapin bilang service crew. Kailangan pa ng NBI at Police Clearance, Mayor's Permit, Health Certificate, at pambayad sa dalawang set ng u niporme, bukod pa ang ilang ulit na interview at pagbabalik-balik. Malaki-laki r in ang kailangang pera upang magkaroon ng lahat ng ito, at tanggapin bilang isan g legal na service crew. Umutang muna ako sa pamangkin kong may regular na allow ance kada linggo. Sa unang araw ko bilang service crew, nasabak ako sa counter. Mabilis daw kasi a kong kumilos (na ipinakita ko 'nung training pa lang) kaya dapat daw akong nasa istasyong ito. Siyempre, mga Lasalista ang halos lahat ng kumakain. Sa mga oras na kakaunti ang kumakain, nagde-deliver din ako ng mga pagkaing orde r mula sa mga kalapit na opisina. Siyempre, madali kong nahahanap ang mga buildi ng, street, o bahay ng mga umorder. Eksperto yata ako sa paghahanap ng mga bahay . Kapag opisina sa La Salle ang umoorder, nakikipag-unahan ako sa ibang mga serv ice crew sa pagkuha ng pagkaing dapat i-deliver. Akala nila'y sobrang sipag ko l ang talaga. Pero ang 'di nila alam, gustung-gusto ko lang makapasok at makita an g nakabibighaning mga gusali at halaman sa loob ng La Salle. Kay puputi ng nagla lakihang gusali at berdeng-berde ang mga halamang parang plastik na di nawawalan ng bulaklak. Parang nag-iiba ang mundo ko kapag nakakapasok ako ng La Salle, ka hit sandaling-sandali lang. Sana'y nakapag-aaral din ako. Pero bago ako makapasok at maihatid ang pagkaing oder sa La Salle, katakot-takot na pagsisiyasat ang gagawin sa akin ng mga gwardiya, na para bang bomba ang aki ng dala at sa akin nakasalalay ang buhay ng lahat ng tao sa loob ng La Salle. Bu kod pa sa mukhang nadidismaya at naiinis sa akin ang mga gwardiya, dahil nakadar agdag nga naman ako sa magaan naman ngunit pilit nilang pinabibigat na trabaho. Sa tuwing magde-deliver ako, hindi pa man ako nakakalapit, ay nagsasalubong na a ng kilay ng mga gwardiyang pagtatanungan ko. Pero sanay akong makiharap sa lahat , maging sa mga ayaw akong harapin o sa mga naaasar sa akin. Hinding-hindi kaila nman naging pamilyar ang aking mukha sa mga gwardiya. 'Di kailanman sila naging maluwag sa akin, kahit pa halos araw-araw ay nagde-deliver ako ng pagkain sa loo b ng La Salle. Nakaipon ako sa aking pagiging service crew. Kung kaya nakabalik ako sa iskwelah ang pinasukan ko, ngunit 'di na upang mag-aral kundi para bayaran ang utang kong pitong-libo (kahit abot-langit ang aking panghihinayang!), upang makuha ko ang aking mga credentials. Pagkatapos kong magbayad, ibinigay sa akin ang isang kapi rasong papel, INCOMPLETE ang lahat ang grades ko. Wala raw kasi akong final exam kaya INCOMPLETE. 'Di na mahalaga sa akin ang grades na nakuha ko. Ang important e sa akin, nabawi ko ang card ko 'nung high school. Ayos lang kahit papaano dahil hinding-hindi na naman ako babalik sa iskwelahang iyon. Ito na ang huling pagpapaloko ko. Pagkalabas ko sa mukhang perang iskwelah ang iyon, pinunit ko ang kapirasong papel na grades ko raw. Hinayang na hinayang ako sa pitong libo na aking ibinayad na halos limang buwan kong pinaghirapan, at maging sa tiyagang ibinuhos ko noon sa pag-aaral. Pero nai babalik naman ang tiyaga, pero ang pitong-libo, 'di na. Pitong libo pala ang hal aga ng mga INCOMPLETE?

<b>Pagbabalik sa pag-aaral</b> Pauwi galing sa pagbabayad, napadaan ako sa isang luma at parang kumbentong iskw elahan. Walang kaabog-abog akong pumasok at nagtanong kung kailan ang entrance e xam. Nagkataon namang buwan iyon ng pagkuha ng exam. Tandang-tanda ko'y seventy pesos ang aking ibinayad para sa entrance exam. Nakapasa ako. Pagkapasok ko bilang freshman uli, saka ko lang nalaman na kilalan g-kilala pala ang iskwelahang pinasukan ko sa kursong education. Walang ibang ku rsong iniaalok dito kundi education. Wala akong kamalay-malay, pagiging isang ti tser pala ang pinasok ko. Murang-mura ang aking matrikula kumpara sa pinanggalingan kong iskwelahan. Pero kahit murang-mura, problema ko pa ring malaki ang pera. Isa pa, mahirap pa lang makituloy, kahit kadugo ko at anak ng aking Ate ang aking tinutuluyan. Walang 'd i nagsasawa sa pagtulong, lalo na kung madalas. Nagpatuloy ako sa pagiging service crew sa araw, at estudyante naman sa gabi. Sa mga linggong wala akong sweldo, ay talagang isang malaking problema sa akin. Da hil siguro sa matinding inis na ng aking pamangkin, kung kaya pinagtataguan na n iya ako ng pagkain, ng sabong panlaba at pampaligo, colgate, shampoo, at ng iba pa. Nakikihati pa nga naman ako sa kanyang tinitipid na allowance kada linggo. Lalo pang nadagdagan ang problema ko 'nung matapos ang anim na buwang kontrata k o bilang service crew. Dagdag pa ang 'di magandang pakikitungo sa akin ng aking pamangkin. Alam kong nabibigatan na rin siya sa akin. Nararamdaman kong sawa na siyang tumulong, kaya't napilitan na akong humiwalay. Sa mga unang linggo, nag-uwian ako mula Bulacan patungong Maynila. Tiniis ko ang layo at ang pagod ng biyahe, pero ayos lang naman dahil sanay naman ako rito. A ng 'di ako sanay, ay ang manghingi sa aking kapatid ng pamasahe kung talagang wa lang-wala na ako. <b>Sagad-sagarang pagtitipid</b> Kung talagang pwede namang 'di pumasok sa araw na iyon, 'di muna ako pumapasok, nang kahit papaano ay makatipid ako sa pamasahe. Pero hinding-hindi ako tumigil sa pag-aaral. A tleast 'ka ko, 'di ko na problema ang matrikula, ang problema ko na lang ay pamasahe at pambili ng pagkain sa araw-araw, na kahit papaano ay mad aling mahagilap. Kung minsan nga, pagsakay ko ng dyip o bus, ini-imagine kong sana'y naging pera na lang ang mga balat ng kendi o ang mga tiket na nakasingit sa mga upuan nang m ay maipamasahe ako. Madalas ding nagwa-wan-tu-tri na lang ako sa dyip. Pinupulsu han kong maigi ang drayber kung kailan dapat bumaba nang 'di napapansin. Pero 'di nagtagal, natanggap uli ako bilang service crewi. Madali na akong nakap asok dahil may experience na raw ako. Dahil dito, nakapag-boarding house na ako. Pero panibagong problema ang mga linggong dapat nang magbayad ng upa. Sa mga araw o gabing tila isa akong wanted at nagtatago sa may-ari ng boarding h ouse dahil wala pang sweldong pambayad ng upa, sa Luneta ako natutulog. Nakakadi smaya lalo na kung tyempong umaambon o kaya'y umuulan, dahil hindi pwedeng magpa lipas ng gabi sa Luneta. Kamuntik-muntikan na rin akong makulong sa kulungang puno ng mga snatcher, mandu rukot, durugista, at solvent boys, dahil nahuli akong umiihi sa isang pader sa m ay Luneta. Buti na lang at may natawagan akong isang kaibigan na siyang nagbayad ng tatlong daang piso na piyansa para 'di ako makulong. Kundi dahil sa kaibigan kong binulabog ko nang madaling araw na iyon, matutulog akong kasama ng mga lal

aking nanlilisik ang mga mata at tila handang mamamatay, kasama ng mga kinumpisk ang taho, maantot na balot at penoy, kumunat na chicharon, candy, sigarilyo, at iba pang kinumpiskang mga paninda sa Luneta. Problema ko rin maging ang mainit na tubig para sa kape sa umaga. Sa canteen ng aming eskwelahan, naging kaibigan ko si Ate Helen. Siya ang nagbibigay sa akin n g sabaw at nagpapailalim ng maliit na hiwa ng baboy o kaya'y longganisa, tocino, o kaya'y pritong tinapa sa sandamukal na kanin na binili ko. <b>Pagsusunog ng kilay</b> Bukod sa pagiging working student, naisingit ko pa rin ang pagiging staff writer ng student publication ng aming eskwelahan, na ang opisina ay naging bahay ko n a rin paglaon. Sa mga gabing wala talaga akong matulugan, sa opisina ng publikas yon ako lihim na natutulog. Tinatakpan ko ng mga diyaryo ang lahat ng bintana, u pang 'di maaninag ng mga gwardiyang nagroronda sa gabi ang liwanag na nagmumula sa screen ng computer. Ito ang gabi ng aking paggawa ng mga reaction at term pap er, at ng maraming-maraming tula. Umiihi ako sa bote ng softdrink. Naglalakad na ng dahan-dahan at walang anumang nililikhang ingay o kaluskos. Sa umaga, sa may CR ng library ako lihim na naliligo. Pero isang malas na umaga, habang nangangaligkig ako sa lamig ng tubig, naabutan ako ng isang gwardiya na naliligo.

Title:Sanaysay Ang kuwentong "Sandosenang Kuya" ni Russell Molina (2003) ang kuwentong-pambata na di ako napapahiyang ikuwento sa mga bata. Patok na patok ang kuwentong ito sa mga bata at napatunayan ko na ito. Tinalakay sa kuwento ang pangangailangan ng isang bata sa pamilya. Bagamat di ta lagang maituturing na tunay na pamilya ng bata ang kanyang pamilya, ang mas maha laga ay ang magagandang karanasan at pagmamahal na ibinigay sa kanya ng kanyang mga kuya. Sa kuwentong ito, isinalaysay ng isang batang lalaki na si Noy, na itinuturing n a pinakabunso ang ukol sa kanyang malaki at kakaibang pamilya. Punto de bista ni Noy ang ginamit sa kuwento. Di tulad ng ibang kuwento, ang kuwentong ''Sandosenang Kuya'' ay di nagsimula sa pagsasalaysay ng pangyayari o paglalarawan ng isang tauhan. Ang kuwento ay sini mulan ng ekspresyong "Ano ba 'tong mga batang itoooo!" bilang pagpapakita na di madaling pamahalaan ang isang malaking pamilya. Ganito inilarawan ni Noy ang kan yang sandosenang kapatid: Sandosena ang kuya ko. Iba-iba ang itsura, iba-iba ang porma. May bilugan, malap ad, meron ding higante sa tangkad. May pormang artista, may pormang henyo, at 'y ung isa nama'y tinutukso naming isda! (ang laki kasi ng mata niya) Pero kahit na iba-iba ang kanilang hugis at itsura, iisa lang ang tawag ko sa kanila<pd>...</

pd> kuya. Sa paraan ng paglalarawan ni Noy, masasabing di niya tinitingnan na isang proble ma ang pagkakaroon ng malaking pamilya o ang pagkakaroon niya ng sandosenang kuy a. Higit niyang pinagtuunan sa kanyang paglalarawan na bagamat iba-iba ang itsur a ng kanyang mga kuya, ang mas mahalaga ay may tinatawag siyang kuya. Bilang pinakabunso, nakita ni Noy na ang pagkakaiba-iba ng kanyang mga kuya ang dahilan kung bakit higit na nagiging masaya at makulay ang kanyang buhay pagkaba ta. Ginagampanan ng kanyang sandosenang kuya ang ibat ibang tungkulin para sa ka nya bilang pinakabunso sa kanilang pamilya. Ganito ang isinalaysay ni Noy: <i>Sandosenang ngiti ang bumabati sa akin tuwing umaga</i>. <i>Sandosenang kalaro ko ng taguan sa plasa</i>. <i>Sandosenang tsinelas ang lumilipad sa tumbang preso</i>. <i>Sandosenang nakabantay sa patintero</i>. <i>Noong ako'y nagutom, sandosenang kalawit ang pumitas ng mangga sa kapitbahay< /i>. <i>Sandosena rin ang nagtakbuhan nang mahuli kami ng asong-bantay</i>. <i>Sandosena ang katulong ko sa pagwawalis ng kalat</i>. <i>Sandosenang titser ang nagturo sa akin magbasa at magsulat</i>. <i>Sandosenang doktor din ang gumagamot kapag ako'y may lagnat</i>. <i>Sa harap ng TV, sandosenang "ha-ha-ha!" at "hi-hi-hi!" ang maririnig mo</i>. <i>Sandosena ang kumakanta kasabay ng radyo (pero wala namang tumatama sa tono) </i>. <i>Sa bawat problema ko, sandosenang solusyon at payo</i>. <i>Pag malungkot naman, sandosenang masasayang kuwento</i>. <i>Ako na talaga ang pinakamasuwerte sa buong mundo! </i> Ngunit dumating ang isang malaking problema ni Noy. Di niya maunawaan kung bakit kailangang umalis ng pinakamatanda niyang kuya. Sa pangyayaring ito, mahihiwati gang nasa kamalayan ni Noy na ang bawat miyembro ng isang pamilya ay di dapat na maghiwalay. Di makapaniwala si Noy na kailangan ng umalis ng kanyang pinakamata ndang kuya. Ganito ang pagsasalaysay ni Noy: <i>Laking gulat ko nang isang araw, lumapit sa akin ang pinakamatanda kong kuya. "Noy, aalis na ako sa makalawa," ang bungad niya. "Magpakabait ka, 'wag mong pa hirapan ang mga kuya mo ha</i>." "<i>Saan ka pupunta, Kuya?</i>" "<i>Kailangan ko nang umalis ng bahay. Nasa tamang gulang na ako at kaya ko nang mag-isa</i>." <i>Hindi ako makapaniwala. Bakit kailangang umalis ni kuya?</i> <i>Ang tanong na ito ni Noy ay sasagutin ng kanyang kinikilalang ama. Ganito ang naging tugon ng ama ni Noy</i>: "<i>Ganiyan talaga iho," ang paliwanag ni Tatay, "pag nasa wastong edad na'y kai langang umalis na rito. Hindi ka naman titira nang habambuhay dito sa bahay kali nga, di ba?</i>" <b>SORPRESA</b> Taglay ng kuwento ang elemento ng sorpresa. Ang pamilyang tinutukoy ni Noy sa si mula ng kuwento ay di ang pamilyang inaasahan ng mambabasa, na tunay na magkakad ugo. Si Noy at ang kanyang sandosenang kuya ay di tunay na magkakapatid o magkak adugo, ngunit nabubuhay sa isang bahay kalinga. Ang tinatawag nilang Tatay ay di talaga nila tunay na ama. Dahil dito, tila naging napakalaking tungkulin ngayon ni Noy na magpaliwanag sa mambabasa na kanyang pinaasa sa simula pa lamang ng k uwento. Ganito ang naging paliwanag ni Noy: <i>Oo nga pala, hindi ko nasabi sa 'yo, sa bahay kalinga kami lahat nakatira. Di to napupunta ang mga batang ulila na kagaya ko - wala nang magulang o kamag-anak na makakapag-alaga. Dito kami dinadala upang sa kalye ay hindi magpagala-gala. Suwerte nga namin at nandito si Tatay. Siya ang aming kinikilalang ama. Siya at ang aking sandosenang kuya ang nakagisnan kong pamilya</i>. Tinutukoy ng kuwentong ''Sandosenang Kuya'' na mahalaga para sa isang bata ang p agkakaroon ng isang pamilyang masasandigan at makapagbibigay sa kanyang ng makuk ulay na karanasan. Ipinahihiwatig nito na ang pagpapakahulugan sa pamilya ay nag babago sa pagtakbo ng panahon. Matatawag na isang pamilya ang pamilya ni Noy dah il lahat ng mga kasapi nito ay nagtutulung-tulungan upang maibigay ang kanyang m

ga pangangailangan bilang pinakabunso. Binasag ng kuwentong ito ang tradisyunal na depinisyon na pamilya. Bilang isang batang tauhan sa kuwento, si Noy (narrator) ay nabigyan ng sariling pag-iisip. Sa kuwento, tila siya ang nag-uugnay sa lahat ng kanyang Kuya. Bilan g tagapagkuwento, direkta niyang kinakausap ang mambabasa (narratee). Sa pamamag itan nito, tila nakapaloob at nasasangkot din sa kuwento ang mambabasa at nagigi ng kasapi ng pamilya. Dahil tulad nga ng sinabi, ang kanilang bahay ay bukas par a sa lahat, lalo na sa mga batang ulila o napabayaan. Bukod dito, binuksan din ng kuwento ang bagong pananaw na maaari pa ring lumakin g masaya at kompleto ang buhay ng isang batang ulila na sa mga magulang o kaya a y wala sa sariling tahanan. Ang pag-alis ng pinakamatandang kuya ni Noy ang naging hudyat upang paghandaan n aman niya ang kanyang tungkulin bilang bagong kuya sa mga bagong darating na bat a. Ang pagiging kuya ay isang tungkuling maaaring maisalin. Ganito ang sinabi ng kanyang kinikilalang ama: Darating ang araw, sabi ni Tatay, na may iba pang mga bata na mapupunta rito. Mg a bagong kapatid ko. Mas bata nga lang sila sa akin, At sila na ang magiging bun so. "Iba-iba ang kanilang itsura, iba-iba ang kanilang porma," dugtong ni Tatay, "pero lahat sila ay tatawagin kang<pd>...</pd> Kuya." Bukod sa narativ at deskriptiv na paraan ng pagkukuwento, gumamit ng paraang arg umentativ ang kuwento. Dumaan sa kamalayan ng isang batang ulila ang paglalarawa n ukol kanyang kinagisnang pamilya. Inilahad ng kuwento ang bagong pananaw ukol sa pagkakaroon ng isang pamilya. Ang isang batang ulila na tulad ni Noy ay maaar i pa ring lumaking isang kompletong bata kahit na nasa bahay-kalinga. Halina't basahin sa mga bata ang kuwentong ''Sandosenang Kuya'' na sa palagay ma giging klasiko sa mga darating na panahon. Ipagkaloob natin sa mga bata ang kanilang sariling espasyo. Iwasan natin silang hubugin ayon lamang sa ating kagustuhan, bilang matatanda... Ang kuwentong 'Tiger on the Wall' ni Annette Flores Garcia ay kabilang sa aking listahan ng magagandang kuwentong pambatang inilathala ng Adarna House noong 200 5. Sa kuwentong ito, isinasalaysay ng isang batang babae ang ukol sa isang tigre na kanyang nakikita sa pader ng garahe ng kanyang ama. Tanging siya lamang ang nak akakita ng tigreng ito. Ganito inilarawan ng bata ang tigre na kanyang nakikita: May isang tigre sa pader sa garahe ni papa. Simpayat ng tingting, sindilaw ng ar aw, tigre sa pader. Tuwing umaalis ako sa umaga, tinitingnan niya ako na tila nagsasabing "Hihintayi n kita!" sabay kaway ng buntot. Sa hapon naman, sinasalubong niya ako, pasuot-suot sa aking mga paa, parang ahas na madilaw at mabuhok. Pagkatapos balik na naman siya sa pader. Tuwing mapapasulyap ako, naroroon siya lagi at ang kaniyang matang berde at mist eryoso. Natutulog pa kaya ang tigre? Saan siya kumakain at bakit hindi siya nahu hulog? Sa bahaging ito, mapapansing tiyak ang paglalarawan ng bata sa tigre. Sa kanyang pag-alis at pag-uwi ng bahay, laging nakaantabay sa kanya ang tigre. Bukod dito , tiyak din kung saang bahagi ng bahay nakikita ng bata ang tigre, sa pader ng g arahe ng kanyang ama. Isang mabangis na hayop ang tigre na kailanman ay di maaaring maging kaibigan ng isang bata at alagaan sa loob ng bahay. Ngunit batay sa paglalarawan ng bata sa kuwento, tila napakaamo ng tigre, na maaari talagang alagaan at maging kaibigan ng isang bata. <b>MATALIK NA PAGKAKAIBIGAN</b> Ang pagiging matalik na magkaibigan ng tigre at ng bata ay patutunayan ng susuno d na bahagi ng kuwento. Ayon sa bata, kung mahiwaga ang gabi dinadalaw siya ng t igre at kung saan-saan sila nagpupunta. Ganito ang kanyang paglalarawan: Kapag mahiwaga ang gabi, at kabilugan at bughaw ang buwan, dinadalaw ako ng tigr e. Simbilis ng jaguar, sindulas ng magnanakaw, lumulundag siya sa kama, kasunod ang biyoletang anino sa dingding ko. "Rowwrrr?" ang bati niya, "Anong ginagawa mo rito sa gabing ganito? Halika laro

tayo!" anyaya niya. At naglaro nga kaming dalawa, ang tigre at ako. Sinakyan ko siya (kapag ganitong panahon ang tigre ay lumalaki), paglundag niya palabas ng bintana, paimbulog sa himpapawid, papunta sa buwan at mga bituin. Sa pangyayaring ito, mahihiwatigang ang pagdating ng tigre sa gabi sa silid ay a ng hudyat ng paglaya ng bata palabas ng bintana, paimbulog sa himpapawid, papunt a sa buwan at mga bituin. Ang mga ganitong pangyayari kung gabi ay inililihim ng bata. Pagdating ng umaga, di niya titingnan ang tigre sa pader na parang walang nangya ri o na parang di sila magkaibigan. Mahihiwatigang ding maikukumpara sa isang ma panglaw na kagubatan ang bahay na tinitirhan ng bata at sa gitna ng kagubatang i to ay nakita niya ang isang kakampi at kaibigang tigre. Sa kabila nito, ipagtatanong pa rin ng bata sa mga kasamahan niya sa bahay kung sino ang tigre sa pader. Pero walang makakita o makapagsabi kung sino ang tigre sa pader bukod sa kanya. Ganito ang pagsasalaysay ng bata ukol sa kanyang pagtat anong: Isang araw, naitanong ko, "Sino ang tigre sa pader?" "Patak ng tinta," sagot ni Rico at nagkibit ng balikat. "Grasa," sabi ni Eduardo sabay kamot sa ulo. "Putik," sabi ni Mama na may hawak na bulaklak. "Usok," sabi ni Papa, sabay andar sa kotse Kahit si Lola na lagi kong kakampi ay walang nakikita. "Marka lang 'yan sa pader, iha." Wala, walang nakakikita sa tigre kundi ako. Sa bahaging ito ng kuwento, mahihinuhang tila nagpapahayag na ng hinanakit ang b ata dahil sa kawalan niya ng kakampi sa loob ng kanilang bahay bukod sa kanyang lola. Mahaba ang panahong sinakop ng kuwento dahil ang batang nagsasalaysay sa kuwento ay naging isang ina na. Pagkaraan ng maraming taon, sa kanyang pagbalik sa baha y ng kanyang tatay, di na rin niya nakita ang tigre sa pader bukod sa kanyang an ak. Ganito ang naging wakas ng kuwento. Lumipas ang panahon at ako'y tumanda. Nakatira muli ako sa bahay ng tatay ko. Ngayon, ang anak ko ang nakakakita ng ti gre sa pader. Pero ako? Kahit pilitin ko pa, hinding-hindi ko na siya makita! Tinutukoy sa kuwento, na kung minsan ay kailangan ng bata ang pag-iisa upang hig it na maging malaya at malikhain. Sa kanyang mga pribadong panahon, natutuklasan niya ang kanyang mga potensyal o kakayahan bilang isang bata. Ang pribadong pan ahon na ito ng bata ay di dapat panghimasukan ng matatanda. Ipinahihiwatig sa kuwento na ang bahay kung minsan ay nagsisilbing kulungan din ng bata. Kung kaya, madalas ay naghahanap siya ng kakampi o ng tutulong sa kanya upang makita ang labas ng bahay o matuklasan ang iba pang magagandang bagay sa kanyang kapaligiran. Di ito maituturing na isang pagtakas, kundi isang pagtuklas dahil pagkaraan naman ay nagbabalik ang bata sa kanilang bahay. Bilang isang batang tauhan (narrator) sa kuwento, maituturing na buo at may pani nindigan ang bata sa kuwento. Naigiit niya sa loob ng tahanan ang pangangailanga n niya sa sariling espasyo o pag-iisa. Wala man siyang kakampi, higit niyang pin aniwalaan ang sarili, kung ano ang kanyang nakikita at nararanasan. Ngunit ipinahihiwatig sa kuwento, na ang ganitong mga pangangailangan at kakayah an ng bata ay naglalaho sa kanyang paglaki, tulad ng nangyari sa batang nagsasal aysay nang siya ay maging isang ina na. Ang ganitong pagtalakay sa pangangailangan ng bata na makapag-isa at magkaroon n g sariling espasyo upang higit na maging malaya at maging malikhain ay nagdudulo t ng bagong pananaw sa mga batang nagbabasa (narratee). Ang pagkakaroon ng saril ing espasyo sa loob ng tahanan ay mahalaga upang higit nilang makita ang kanilan g gampanin bilang bata. May natatangi o naiibang paraan ng pagtingin ang bata sa mga bagay sa kanyang paligid at mahalagang kilalanin o igalang ito ng iba. Ang kabuuan ng kuwentong "'Tiger On The Wall'' ay gumamit ng paraang narativ at deskriptiv sa pagkukuwento. Isinalaysay at inilarawan ng bata ang tigre sa pader ng garahe ng kanyang ama na tanging siya lamang ang nakakakita. Nakakubli o nak atago ang ideolohiyang nais ipabatid ng kuwento. Ipagkaloob natin sa mga bata ang kanilang sariling espasyo, bigyan natin sila ng

kalayaan upang higit nilang makita ang kanilang sariling kakayahan at mga katan gian. Iwasan natin silang hubugin ayon lamang sa ating kagustuhan, bilang matata nda.

Title:Kwento (23) "Nasisiyahan sila sa mahinang loob ng lalaki at ang paghihinagpis ng baba e. Kristal ang kanilang pakpak at may katawang sirena. Mabilis silang nakalalang oy at nakalilipad rin. Inililipad nila ang katawan ng lalaki sa kanilang kuweba habang umaawit ng nakalalangong himig." Katahimikan. "Nangungulila ako sa Gubat ng Tamis. Wala na ring magdadala ng matamis sa bayan. Hahanapin ng mga tao ang mga ito." "Wala na bang paraan para makabalik ka sa Gubat ng Tamis?" "Ang parusa ay parusa." At sa gabi-gabing magkasiping kaming dalawa ay nakakabisa ko na ang linya , hubog, kurba, at kinis ng kanyang katawan. Alam ko na kung papaano siya pumipi kit para pasukin ang pagtulog. Kung papaano niya pinupuno ng hangin ang kanyang baga. Kung gaano kadalas ang kanyang paghinga. Kung saan niya ibabaling ang kata wan at ihihilig ito sa akin. Kung kailan siya didilat at yayakap sa akin. Kung a no ang ibig sabihin ng kanyang ngiti sa mga umagang nag-aagaw ang dilim at liwan ag. Kilala na namin ang isa't isa. Iisa na lamang ang natitira, ang pagsanibi n ang aming katawan. Hindi ko maintindihan pero may takot ako. Hindi ko alam kun g bakit. Ilang araw ang lumipas. Pinilit kong mapiho ang lahat bago ko pinabayaa ng mangyari ito. Wala akong pinagsisisihan. At nang kinaumagahan, napuspos ng pa gkain ang hapag. Sarisaring pagkain bagaman ang nakararami'y yari sa matamis, sa mga krema, malapot na arnibal, katas ng prutas at pukyutan, tinapay at tsokolat e, mga piling mani at bungang-kahoy na binalot ng asukal at iba pa. Bunga ito ng pagtatalik namin noong nakaraang gabi. Biyaya itong itinakda ng kalikasan sa si numang nagtatalik, mortal man o imortal. Doon namin napag-isipan ang bagay na magiging paraan para sa pangungulila ko sa Gubat ng Tamis at sa pangangailangan ng mga tao sa bayan. Iminungkahi nam in sa aming sarili ang gabi-gabing pagtatalik. Muli't muli naming pagdadaupin an g aming mga katawan. Pagsasanibin ang init. Paghahaluin ang mga sangkap ng buhay . Paghahatian at paaalsahin ang saya at sukdulan. Bubudburan ng tamis ng pagtiti wala at katapatan. Kakatasan ng marubdob na halik at yakap. Huhustuhin sa pugon ang lambot at linamnam. Papahiran ng mayamang langis ng olibang magpapakinis sa gaspang at talim. Pagyayamanin sa bangong di-karaniwang nasasamyo. Pipintahan ng mga kulay na magpakailanma'y kikiliti sa paningin. At sisinupin ng pagmamahal a

t babalutin ng kasiyahang-loob. At gabi-gabi kaming lilikha ng tamis na pupuno s a hapag ng mga biyayang alay ng kalikasan. At ang mga ito ang ihahatid at ibabah agi ko sa ibayo at bayan. May signos ang panaginip. Nagising ako ng isang panaginip. Nakita ko roon si Duerme na tinatangay ng mga paruparong lawin. Wala siyang malay. Nakita ko i to hanggang sa kainin na sila ng alapaap. Totoo ang signos ng panaginip. Pagod ako noon. Pagal ang katawan sa magha pong gawain at nakaraang gabi. Nasa ilalim ako ng himbing. <i>Ganoon pala ang id udulot ng kawalan ng hangganan sa aming sarili. May posibilidad na ang isa sa am in, ay masanay, makalimot at magsawa </i>. Ginising ako ng paglalaro ng mga tini g at kawalan ni Duerme. Nagbangon ako. Sinilip ko at natanawan ang pakikipagsuyu an ni Duerme sa mga Sirenang may pakpak na kristal. Tumugot ang kanilang saya at agad itong umakyat patungo sa akin. Napakalakas ng hampas ng alon sa mga batuha n. Nilulunod ako ng paninibugho. Lumisan ang mga Sirenang may pakpak na kristal. Lumisan akong sakay ni Milan bago makatagpo si Duerme. Iniwan ko siya. Nagbalik ako sa Gubat ng Tamis. Bukas na ang tarangkahan nito at naroroon ang lahat kasama si Impong Kalikasan. Nagkatotoo ang parusa ni Ama. Narinig ko mula roon ang sigaw ni Duerme. <i> Masama ang gabi-gabing pagtatalik na pumanis sa sagrado at gloryang hatid nito. Nagiging mahina sa pagod ang sinuman at nagig ing lapitin ng tukso</i>. Ilang panahon din ang inilagi ko sa loob ng Gubat ng Tamis. <i>Alam ko na ang ibig sabihin ng katotohanan, kasinungalingan, at panlilinlang. Kinurot ng p uso ko ang utak para malaman ito<i>. Ilang panahon ko ring narinig ang pagmamaka awa ni Duerme sa labas ng Gubat ng Tamis. Ilang panahon ko ring narinig ang pana ghoy nito. Ibinigay niya ang litanya ng pakiusap at paliwanag sa akin. Wala akon g magawa. Naroroon si Impo at Ama. At dumating ang araw na katahimikan na lamang ang aking naririnig. Umaawit ang kawalan ng anumang tunog o tinig. Kasabay nito ang pag-indayog ng aking kalungkutan at luha. Naroroon si Impo at Ama. Dama nil a ang aking kalungkutan. Isang araw na may kaigtingan ang dalawang araw sa kalawakan, may kakaiba sa mga nananahan sa loob ng Gubat ng Tamis. Tahimik ang paligid. Nakadapo ang la hat ng paru-parong lawin. Nakapirmi ang mga kaluluwa. Nakapangkat ang mga diyos at engkantada. Kakaiba ito. Ngayon lamang ito nangyari. Muli kong naramdaman ang kaba. At sa sentro ng gubat nakapisan ang matandang babae, si Impong Kalikasan tangan ang ulo ni Ama. Maaaring may paglilitis na mangyayari. "Batid mo ang kaibhan ng tamis at pait, ng saya at siphayo, ng katotohana n at kasinungalingan, katapatan at kapalaluan. Alam namin ang pait at lungkot mo . Gubat ito ng tamis, walang sinuman ang nararapat na may kimkim na kalungkutan. Gawin mo ang dapat. Bumalik ka kay Duerme," mungkahi ni Impong tangan ang ulo n i Ama. Sinunod ko ang mungkahi ni Impo at Ama. Muli akong bumalik sa dalampasiga n ng Dagat ng Pait. Muli kong natanawan ang parola. At sa batuhan, nakatayo si D uerme at nakatitig sa papaimbulog na tatlong araw sa kalawakan. Papalubog na ang ikalawang araw. Nilapitan ko siya. Binusalan ng katahimikan ang kanyang bibig. Naulinigan ko ang mga hikbi. Hinahaplos ng hangin ang aming mga katawang tila pi naglalapit. Idinapo ko ang aking kamay sa kanyang balikat. Dama ko ang kalungkut an sa kanya. Humarap siya at natambad sa akin ang umaagos niyang luha. May luha na ang kanyang mga mata. Para siyang batang ngayon lamang natutong umiyak. Dumad aloy ang tila walang katapusang pagluha. Hindi na kinailangan pa ang paliwanag a t pakiusap. At dito ko siya muling hinagkan. Muli naming pinagtagpo ang aming mg a labi. Noon ko napansin ang tamis ng kanyang luha at labi. Naglaho na ang datin g pait. At sa huli'y ang pagtatalik namin habang sinisinagan ng tatlong buwang n aglalaro sa kalawakan. Nakalimot kami at di pansin ang paglubog sa kailaliman ng

Dagat ng Pait na unti-unting pinupuspos ng tamis at kasaganaan ng saya. Nagdiwa ng kami sa aming muling pagniniig. At nagsuyuan nga si Dulce at Duerme sa laot, sa Dagat ng Tamis. Kadalasang nauupo sa bangko ng kampanaryo ang Padre tuwing umaga. Suot ang puting abito, nakatitig sa punong acacia na tila nagpapaikot ng kaisip an sa utak o nagbibilang nang kung ilang Ave o Credo. Marahil ay dalawang punit ng bilang ng mga araw sa buwan ang kanyang gulang. May riles na ang pawis sa kan yang mukha at wala nang silbi ang suklay sa kanyang tuktok. Kilala siya sa mga m apanudyong salita tuwing Linggo. Mas kilala siya ng bawat pako ng simbahan ni Sa n Francisco at bahay-pari, ewan lang kung pati na rin ang madaldal na kampanaryo . Ni minsa'y hindi siya masisilayang inakyat ang higanteng tumatanaw sa buong ba yan. Sariwa ito sa kanyang yapak maliban sa kalyo ng paa ni Kuba. Maaawain si Pa dre. Marami ang nagtataka kung bakit niya kinuha ang kubang lalaki para sa ganit ong trabaho sa pag-aakala nilang may kumakalog na bulitas sa bao ng ulo nito. Su balit kailanma'y hindi siya sumala sa bilin ni Padre, "Patunugin sa ika-anim ng umaga, ika-labing dalawa ng tanghali, ikatlo ng hapon, ika-anim ng hapon." Si K uba rin ang tatawag kung may patay o kasal, simba o pista. Masunurin si Kuba. Hindi makikitang hindi nakasuot ang buling sombrero sa kanyang ulo. Ipin agtatanggol siya nito sa mga taong turing ay 'di normal na nilalang. Tahimik at hindi siya nakikipag-usap ng basta na lamang sa ibang tao. Panis na yata ang say say ng letra at numero sa kanya. Kulo lang ng sikmura at init ng katawan ang kan yang naiintindihan. May mga pagkakataong bumubulong at kinakausap niya ang hangi n. Nagbunga rin ang katahimikan ng kampanaryo, may sarili na siyang kaibigan, an g kanyang sarili. Dapit-hapon nang marinig niya ang kura sa silid-tanggapan nito na may ka tinigan. Ngayon lamang niya narinig na may kausap ito. Malumanay ang pag-uusap n ila. Ang alam niya'y tipid na pangungusap ang ibinibigay nito sa mga nagsasadya sa kanya at maging sa mga tao ng simbahan. Mararamdamin ang kura gaya ng babasaging kristal. Hindi mabubura sa pisa ra ng gunita ni Kuba ang mga sandaling nakukulubungan ng pagtatampo ang Padre. N aroroon ang pangyayari sa alcalde nang magbigay ng misa-pasasalamat para sa kaar awan ang Pari ng kalapit na parokya sa halip na siya ang kunin. Kinailangan pang suyuin siya ng may-bahay ng alcalde sa pag-aalay ng mga hiyas para sa parokya't bahay-pari. Hindi niya pansin ang katotohanan na ang alcalde mayor at ang pari ay magkaanak. Ang alam niya ay prinsipyo't sariling katuwiran ang unang kakatiga n sa mga pagkakataong masasaling ang kanyang damdamin. Karaniwang pari siya ng dekada '30. Mala-makina niyang tinutupad ang ka nyang tungkulin. Nangyayari ang karamihan sa kanyang mga pagkurap at paghinga sa tatatlong lunan, simbahan, bahay-pari at tanggapan. Paulit-ulit. Kaya't walang dahilan sa pagtataka kung bakit nahihirati sa pag-upo ang pari sa harap ng kamp anaryo. Sa palagiang pagsilay ni Kuba sa kurang buong giliw ang pagkakalugmok sa bitak-bitak na bangko'y inisip na lamang niyang pagkawala na ito ng pari sa lum alambat na gawain at nakasasawang paikut-ikot na takbo ng buhay. Buong paghihirap ni Kubang binubuhat ang timbang lata ng tubig nang maki ta niya ang isang batang lalaki sa silid ng Santo Entiero na naglilinis. Bago it o sa kanyang paningin. Kadalasa'y ang mayor doma ang gumagawa nito. Kulay lupa a t siksik sa laman ang katawan ng bata. Puna niya ang gulang nito na naglalaro sa labing-walo hanggang dalawampung paglipas ng tag-araw. Maamo ang mukha nito na may bahid ng hapo sa paggawa. May kakaibang rahuyong taglay ang bata lalaki. Wal a sa bangkong trono sa may kampanaryo ang pari nang umagang yaon. Gayunpaman hin di lubusang binigyan pansin ito ni Kuba. Dalawang linggo makalipas ang kanyang napansing pagbabago sa tauhan ng si mbahan, anupa't nilapitan siya ng mayor doma na nagpapasa ng balitang sinisante

na ang katiwalang matandang hardinero. Pinasinungalingan at tinambalan ng pagtut ol ng matandang babae ang kanyang mga salitang may bahid ng pait ng loob. Totoo ang kanyang mga inutas; walang pagkibo ang ganti ni Kuba. Nakatitig lamang sa ni lulumot na dingding ng hardin ng simbahan nang yamot siyang iniwan ng babae. Hin di niya maintindihan ang ugali ng pari, pati kung bakit nagkaganoon ang mga pang yayari. Mainit ang katanghalian, binawi lang ng sombrerong buling kanyang ikinak ampay. Nakabuka na naman ang mga dama-de-noche na pinahahalimuyak ng bilog na buwan. Maraming dama ang nakatanim sa hardin ganoon di't nangyayari na nakikitang naglalakad ang kura sa paligid ng hardin. Nakapang-aakit din ang pina ghalong mala-pilak at kahel na sinag ng buwan. Tila isang hudyat sa paggawa ng m ga bagay-bagay na hindi inaasahan. Pambihirang wari ang tingkad nito na kailanga n na kahit pa papaano ay mapakinabangan ng isang nakamamalas. Maalinsangan ang m ga gabi ng tag-araw, ito na rin ang dahilan kung bakit naglalakad ang kura. Nag lalakad hanggang sa pagsapit ng hating-gabi. Walang malay sa matang nakatitig sa kanya mula sa kampanaryo. Makapananghalian na nang maalunignigan ni Kuba ang tinig ng kur a sa kanyang tanggapan. Tila nakaligtaan na naman ng pari ang kanyang ampolyas p ara sa dugo kagabi kung kaya't ganito na lamang ang kanyang galit. Ni anas ay w alang marinig si Kuba mula sa kausap ng pari. Mabuti't hindi na ngangalayin si K uba sa pagsilip sa maliit na siwang ng dingding, nakapako na ang kanyang katawan sa pagyukod. Ang mayor doma ang tinataltalan ng matandang kura habang nagbubuti l-butil ang pawis ng matandang babae. Halos dumighay sa pagluha ang mayor doma d ahil sa mga pilipikong ipinanglalatay sa kanya ng paring kausap. Datapuwa't may katagalan nang naninilbihan ang mayor doma ay kakaiba pa rin ang tinig ng kura a t bulisik ng mga mata. Sinikap ni Kubang makalayo upang hintayin na lamang sa ba nggerahan ang matandang dalaga nang tumayo ito sa pagkakaupo mula sa pinainit na almohadon. Isinakdal sa pagiging alibugha't pabaya ang mayor doma. Saragateng iminuk ilkil ng pari sa matandang babae ang dumadalang nitong paglalagay ng mga amarily o't rosas sa kanyang silid. Dagdag pa ang tila panunubok nito sa mga ginagawa ng pari, madalas mapansin ang pagpasok ng katiwalang babae kung may kausap ang kur a.

Title:Kwento (4) Siguro, ganito ko muna sasagutin ang tanong ko kay Mama. Alam kong magka karoon din ng totoong sagot si Mama sa aking tanong pagdating ng panahon. May kanya-kanya mang lakad o trabaho sina Mama at Papa mulang Lunes hangg ang Sabado, magkikita pa rin sila kung Linggo. Basta i-e-<i>enjoy</i> ko muna an g bawat Linggong dumarating na kami'y magkakasama at masaya.

At tuwing araw ng Linggo, parang laging nadaragdagan ang higpit ng yakap akin nina Mama at Papa, at lalong nagiging matunog ang kanilang mga halik sa aki n. Pakiramdam ko, wala naman talagang nabago, bukod sa pagkakaroon ko ng dalawa ng bahay. At sa bilog na mesa, sandaling seryosong mag-uusap sina Mama at Papa, may a-maya'y magtatawanan na sila, maghahalakhakan, magtitinginan, muling seseryoso at sandaling tatahimik, tapos biglang mapupunta sa akin ang kanilang usapan. "Kamusta na si Kala sa iskul?" tanong ni Papa kay Mama. "Kamusta si Kala 'nung Linggo?" tanong naman ni Mama kay Papa. Nasa akin ang sagot sa mga tanong ni Mama at Papa sa isa't isa. Gusto ko ng sabihin sa kanila ayos na ayos naman ako mula Lunes hanggang Biyernes, mula S abado at lalo na kung Linggo. Pero naisip kong ang dating magkapareha'y pwede pa rin palang maging magk aibigan. At kahit anong mangyari, ako pa rin ang kanilang kaisa-isang anak. Ngayo'y napansin ko ang kakaibang sigla ng tinig ni Mama at ang kakaibang kislap ang mga mata ni Papa. MAY MAMA AKONG Papa. Siya ang nagpapakain sa akin, sa umagahan, tanghalian, at hapunan. Siya ang nagpapaligo sa akin araw-araw at nagpaplantsa ng aking mga damit pang-iskul. Ang nagpupulbos sa aking mukha at likod. Ang nagpapabaon ng bimpo na di nakalilimutang ilagay sa aking likod kung pinapawisan ako. Sa kanya ako nagpapaturong magsulat at magkulay ng iba't ibang hugis at larawan. Siya ang nagpapasyal sa akin sa plaza, sa Bayan, sa magandang hardin ng aming kapitbahay, at maging sa Simbahan tuwing hapon ng Biyernes kung papauwi na kami galing iskul. At siya ang nagpapatulog sa akin ng kanyang mga kuwentong sobrang gagali ng. May Mama akong Papa. Si Mama lang ang naghahatid sa akin, papasok sa iskul. At si Mama lang din ang sumusundo sa akin, papauwi ng iskul. Siya ang kasama ko sa pagpapalipad ng saranggola. Sa pagpapaagos ng bangkang papel tuwing may tubig na umaagos sa kanal sa tapat ng aming bahay. At tuwing papalubog na ang araw, pinapapasok na niya ako sa loob ng baha y. Si Mama lang ang nagpapaalala sa akin na maging mabait at magalang. Si Mama at Mama lang at walang nang iba.

Walang-wala kaming problema ni Mama. Pero nagkaproblema lang ako nang magkaroon kami ng <i>assignment </i>. "Bukas ay magdala kayo ng larawan ng inyong pamilya at idikit sa inyong <i>notebook</i>. Isulat ang pangalan ng iyong Mama at Papa, pati na rin ang pan galan ninyo at ng inyong mga kapatid, kung mayroon," sabi ni Titser Malou. Pag-uwi namin ni Mama. Hinanap ko agad ang aming <i>photo album</i>. T inignan ko ang mga <i>pictures</i> pero wala akong makitang <i>pictures</i>ng am ing buong pamilya. Mga <i>pictures</i> ko lang, <i>pictures</i> ni Mama at <i>p ictures</i> naming dalawa. Mga <i>pictures<i> lang noong bininyagan ako at karga-karga ni Mama, noong nagngangawa ako habang karga-karga ni Ninong Ruben, noong nakangiti naman ako 'nung kalong-kalong ni Ninang Perla, noong una ako pinagupitan ni Mama sa barbero sa Bayan, noong unang bertdey ko habang hinihipan ko ang kandila sa malaking keyk, noong pumunta kami kina Lola Dominga sa Sapang Palay, at <i>class picture</i> ko noong isang taon, ang aking mga nakita sa lumang <i>photo album</i>. Pero ayokong pumasok nang walang <i>assignment</i>. Kinuha ko ang isang <i>picture</i> namin ni Mama na karga-karaga niya ako 'nung maliit pa ako. Idi kit ko sa aking <i>notebook</i> at isulat ko sa malalaking letra: <i>Ang aking mahal na mahal na Mama at ako ang kanyang nag-iisang anak</i>. Ipinakita ko sa aking mga klasmeyt at kay Titser ang <i>picture</i> ng a king pamilya. Pero lahat sila tumahimik nang ipinakita ko sa harap ang <i>pictu re</i> naming dalawa ni Mama. "May pamilya bang walang Papa?" ang tanong ng isang klasmeyt ko. "Di ba ang isang pamilya, kailangan may Mama at Papa?" ang tanong ng is a kong klameyt?" "Paano na ang inyong pamilya kung wala kang Papa?" ang tanong ng isa ko pang klasmeyt. "May Mama akong Papa." "Si Mama ang nagPAPAkain sa akin, ang nagPAPAligo sa akin araw-araw, ang nagPAPAbaon ng bimpo, sa kanya ako nagPAPAturong magsulat, ang nagPAPAsyal sa akin sa plaza, kasa-kasama ko lagi PAPAsok at PAPAuwi ng iskul, ang nagPAPAtulog sa akin sa gabi, kasama ko sa pagPAPAlipad ng saranggola,

sa pagPAPAagos ng bangkang papel, ang nagPAPAalala na maging mabait at magalang ako." "Kaya may Mama akong aking Papa." "Puwede ba 'yon?" hirit ng isa kong makulit na klasmeyt. "Puwede aking mga mag-aaral, basta ang mga miyembro ng pamilya ay may pa gmamahalan, matatawag itong isang pamilya. Kahit wala man ang isa sa inyong mag ulang, Mama o ang inyong Papa man, pamilya pa rin kayong matatawag. Pamilya pa rin matatawag ang pamilya ni Jayson kahit Mama lang niya ang kanyang kasama," sa bi ni Titser Malou. Tapos malakas na malakas na palakpakan ang aking narinig sa aking mga kl asmeyt. Bumilib sila sa akin dahil di raw ako nahiyang sabihin ang tungkol sa ak ing pamilya. At bilib na bilid din sila sa Mama kong Papa. Magaling daw ang ak ing Mama dahil kayang-kaya rin niyang maging Papa para sa akin. "Syempre naman!" ang sabi ko sa kanila. Pag-uwi namin ni Mama, ipinakita ko sa kanya ang aking ginawa. Tapos nakita ko na lang na umagos ang luha sa mga mata ni Mama. Niyakap niya ako nang mahigpit. "Jayson, alam kong nakikita mo na ang kaibahan natin sa ibang pamilya. L agi akong narito sa iyo anak para tuparin ang tungkulin ng isang ama. Bubuhayin at papag-aralin kita," sabi sa akin ni Mama. "Aba Mama! Sabi ni Titser Malou isang pamilya ang ating pamilya. At bum ilib sila sa iyo dahil kayang-kaya mo raw maging Mama at Papa sa akin. Mahirap daw 'yon!" Ako lang 'ata ang may Mamang Papa. Mamang nagPAPAkain sa akin, nagPAPAligo sa akin araw-araw, nagPAPAbaon ng bimpo, ang nagPAPAsyal sa akin sa plaza, ang nagPAPAtulog sa akin sa gabi, kasama ko sa pagPAPAlipad ng saranggola, sa pagPAPAagos ng bangkang papel, laging ang nagPAPAalala na maging mabait at magalang ako. Tapos, isang malakas na halakhak ang narinig ko kay Mama. Mag-aaral akong mabuti para kay Mama. Alam ko, siya ang unang-unang matu tuwa kapag naging magaling ako sa iskul.

Mag-aaral akong mabuti para magkaroon ako ng magandang trabaho. At kapag nangyari 'yon si Mama, papagPAPAhingahin ko na. Mahirap 'atang maging parehong Mama at Papa. Sa Mama kong Papa, isang pagPAPAsalamat. Saludo ako sa iyong galing! MAY ISANG SILID sa aming paaralan na madalang daanan ng aking mga kaklase, maging ng ibang mga bata. Napapansin ko, walang nagtatangkang pumunta dito o kaya ay silipin kung ano ba ang nasa loob nito. Sa maraming silid sa aming paaralan, ito lang ang silid na napakat ahimik at laging nakandado. Simula noong pasukan hanggang ngayon, hindi ko pa i to nakitang binuksan. Bakit nga kaya nakasara ang silid na ito? Siguro, dahil sa nasa sulok ang silid kaya bihira itong madaanan o mapunt ahan. Siguro talagang wala namang makikita rito. Walang anumang pambihira at k akaiba sa loob nito. Siguro talagang hindi na ito pwedeng gawing klasrum dahil sa sobrang agiw at alikabok. "Ang maililistang pangalan ng maiingay sa blakbord, ay ikukulong ko sa na kakandadong silid na iyon," sabi ni Titser. Kapag sinabi na ito ni Titser, parang dinaanan na ng pison ang bibig naming laha t. Tatahimik ang buong klase. Mawawala ang nakaririnding ingay. Magsisiupo na sa kani-kanilang mga upuan ang mga kaklase kong mahilig mangapit-bahay sa ibang upuan . "Doon, doon ko ipakukulong sa silid na iyon ang mga batang maingay," saba y turo ni Titser sa kinaroroonan ng silid. Lahat naman kami napapatingin sa nakasarang silid, sa maagiw at maalikabo k na silid. Tanaw mula sa aming silid ang nakakandadong silid. Siniksik ako ng kaklase kong si Dye-dye. "Ayoko ngang makulong do'n," bulong niya sa akin. "Nakakatakot 'ata do'n." Isang hapon habang naglalaro kami ng taguan, di ko sinasadyang makapagtag o malapit sa may silid na nakakandado. Nakita ko ang munting siwang ng bintana ng silid. Tahimik na tahimik at dahan-dahan akong lumapit sa bintana. Sinilip ko ang loob ng silid. Madilim nga ang loob nito. Maagiw at halatang matagal nang hindi nabubu ksan at napupuntahan ng mga bata. "Huli ka!" malakas na boses ang nadinig ko sa aking likuran. Nahuli na pala ako ng taya. "Bakit d'yan ka nagtatago?" tanong ni Dye-dye. "Di mo ba alam na nakakatakot dito? Iniiwasan nga naming dumaan dito."

"Halika na bilisan mo, uwi na tayo," yaya ni Dye-dye sa akin. Kinabukasan, hindi pumasok si Dyedye. Sabi ng nanay niya, nagkala gnat daw. At 'nung ipinatawas si Dye-dye kay Mang Serio, nakita ang maraming du wendeng may hawak na libro sa mga patak ng kandila sa tubig. May napuntahan daw si Dye-dye na hindi dapat puntahan. Nabulabog daw ang mga duwende sa kanilang tahimik na pagbabasa. Galit daw kasi ang mga duwende sa ingay. "Ang silid na iyon kahapon!" ang bulong ko sa sarili. "May mga duwende palang nagbabasa?" "Kaya pala, sa silid na iyon ipakukulong ni Titser ang maiingay kong kakl ase dahil kailangan nilang tumahimik do'n." "Naku, kailangan ko palang maging maingay para ikulong ako ni Titser sa silid na iyon. Tiyak na magiging kaibigan ko ang mga duwende dahil bukod sa tah imik naman akong bata ay mahilig din akong magbasa. Tiyak na magiging kasundo k o ang mga duwende." "Bakit hindi ninyo gayahin itong si Marie, bukod sa matalinong bata ay t ahimik pa," puri sa akin ni Titser. Napatingin sa akin ang lahat ng aking mga kaklase. "Inaasahan kong ang bawat isa sa inyo ay makikipagtulungan sa akin lalo na sa mga susunod na araw. Ang ating paaralan ay puspusang naghahanda ngayon par a sa pagdating ng mga espesyal nating bisita." "Maasahan ko ba ang inyong pakikiisa?" tanong ni Titser "Opo," tugon naming lahat. "Kung gayon, Ningning, sabihin mo sa iyong nanay na hihiramin muna natin ang maganda ninyong kurtina para sa ating silid. Ariel, sabihin mo sa inyong t atay na pahiramin tayo ng ilang paso ng halaman para maging maganda ang labas ng ating silid. Marie, mangulekta ka naman ng 5 piso para sa <i>floor wax</i> at bunot. At ang bawat isa ay kailangang magdala ng timba, sabon, papel de liha a t basahan. Bukas sisimulan na natin ang paglilinis." Kinabukasan nga, ang lahat ng mag-aaral sa aming paaralan ay naging abala sa paglilinis at pagpapaganda ng kanilang mga silid. May kanya-kanyang gawain ang bawat isa. May nagpapahid ng <i>floor wax</i> at nagbubunot ng sahig, may nagkakabit ng mga kurtina, may nagpupunas ng bintana, may nagbubunot ng mga damo sa halamanan, may nagwawalis, at iba pa. Ako tumulong sa pag-iisis ng mga sil ya. Pero tulad ng dati, iisang silid pa rin sa aming paaralan ang hindi binu buksan at nililinis. Nanatili itong nakakandado, maalikabok at maagiw. Tahim ik na tahimik pa rin ito. Ang silid na tirahan ng mga duwendeng tahimik na nagb abasa. Pero teka totoo nga kaya ang nakita ni Mang Serio sa kanyang tawas? Tot oo nga kayang ang mga duwende ang dahilan kung bakit nilagnat si Dye-dye? Totoo kayang may mga duwendeng mahilig magbasa? "Pinupuri ko ang lahat sa inyong pakikipagtulungan. Maaga ko kayong pau uwiin ngayon upang makapagpahinga kayong mabuti. Bukas na ang dating ng ating m ga espesyal na bisita. Walang liliban, kailangang magpakitang-gilas kayo bukas, " mga bilin ni Titser.

Bago ako umuwi, tinanaw ko uli ang silid na tahimik, ang maagiw, maalika bok at walang pumapansing silid. "Marie, sabay tayong umuwi," dinig ko sa aking likuran, si Dye-dye uli. Kinabukasan ng umaga, marami ngang pagbabago ang aking nakita sa aming paaralan. Naging berdeng-derde ang buong paligid dahil sa dami ng halaman g hiniram. Malilinis at maaayos ang mga silid. Parang napuno ng mga bulakla k ang mga silid dahil sa mga bulaklaking kurtina. At parang biglang naging robo t ang aking mga kaklase, walang nagsasalita, walang maingay at walang nangangapi t-bahay sa ibang upuan. Ganito ba talaga kapag espesyal ang mga bisita? Lahat ay dapat magbago. Tinanaw ko ang silid na tahimik. Pero teka, totoo ba ang ak ing nakikita? "Mamaya, bago dumating ang mga espesyal nating bisita, dadalhin ko kayo s a ating silid-aklatan. Kailangang makita nila kayong nagbabasa," sabi ni Titser .

Title:Kwento (17) Pero nasunod pa rin si Aurora para kay Berting na siyang naging dahilan ng maanghang na poot ng kanyang mga magulang. Umabot ito sa isang sumpa ng paghihirap at pagkasawi ng dalawa nang kumalas sila sa kanilang mga magulang . NAGLILIWANAG NANG UNTI-UNTI ANG PANAGINIP SA MATA NI LAYA NA TINITITIGAN NI BERTING. NAKASISILAW ITO HABANG SINASALIWAN NG NAKABIBINGING UGONG NA PARAN G WAWASAK NG UTAK SA NAKARIRINIG AT MULING NAGPAPALIT ANG MGA IMAHE. Banat sa g awaing bukid ang katawan ni Berting, kinakatulong siya ng kanyang ama rito. Hin ubog nito ang kanyang katawang binabalot ng balat na sinunog ng araw. Nakita ni Berting kung papaano namatay ang kanyang amang umaasa sa kanyang tulong at kung papaano nagdalamhati ang kanyang inang ikinakitil din nito. Higit pa sa tinamaa n ng peste at 'sang-taong tag-tuyot ang buhay ng mga magulang ni Aurora, bigo si lang ibinaon sa lupang bitak-bitak. NAGLILIWANAG NANG UNTI-UNTI ANG PANAGINIP SA MATA NI LAYA NA TINITITIGAN NI BERTING. NAKASISILAW ITO HABANG SINASALIWAN NG NAKABIBINGING UGONG NA PARANG WAWASAK NG UTAK SA NAKARIRINIG AT MULING NAGPAPALIT ANG MGA IMAHE. Iba na ang umiigkas na mga pangitain. Naroroon na ang sandaling nagkakilala ang kanyang as awa at si Caloy sa pabrikang pinapasukan nilang dalawa. Lingid sa dalawang nanu nubok nang madalas si Berting tuwing magsasabay ang dalawang uuwi at dadaan muna sa bahay ni Caloy. Natiis ito ni Berting. LUMALATAY ANG MAHINANG HALAKHAK NI LAYA HABANG IPINAKIKITA ANG PANGITAIN G ITO. IBANG MAGPARUSA SI LAYA. Biruin mo't nakaya nitong ipamukha kay Berting kung papaano siya naging inutil at pagtawanan ng mga taga-roon ng palihim. Na kung minsan ay binabansagang "pendehong may kiring asawa". 'Yan ang madalas mag ing alingasngas. Hindi niya malimutan ang araw nang biruin siya ni Aling Amanda , "Iho, kamusta na kayo? Malaki ang kinikita ng asawa mo. Marami yata siyang p inagkakaabalahan. Aba'y baka tuluyan siyang mawalan ng oras dahil sa dami n'yan.

At huwag ka sanang mahirati sa lahat ng ipinakakain sa 'yo ng asawa mo. Mahir ap na." LUMALATAY ANG NAKATUTULIG NA TAWA NI LAYA HABANG IPINAKIKITA ANG IBA PA NG PANGITAIN. IBANG MAGPARUSA SI LAYA. Kitang-kita niya kung papaano niya sinub ukan ang minsang pagsama ni Aurora kay Caloy. Lumabsak ang kanyang kalamnan nan g pasukin niya ang loob ng pamamahay ni Caloy at makita ang dalawang naglilingki sang katawan. Wala siyang nagawa kundi ang pagsusuntukin si Caloy at ang kaladk arin si Aurora pauwi. Mahirap nang usisain at magmarakulyo sa asawang si Aurora . Unang-una, ayaw niya nang madiin sa kagustuhan ng asawang magkaanak. Pangala wa, naaabutan si Aurora nang kahit papaano ni Caloy na siyang naigugugol sa pag papagamot at pagkain ni Berting. Ang hindi alam ni Berting, totoo ang pagmamah al ni Caloy kay Aurora. Hindi na ito simpleng larong biruan lang kay Caloy. Sa pat maging dahilan upang ikasira ng buhay nito at maging taong patapon. Buhat n oon, bote na lamang ang kinakalaguyo ni Caloy. Wala siyang kalaban-laban. Gano on pala ang napapala kung panlamigan ang isa sa mag-asawa. Humahanap ng makapag bibigay ng sapat na init. Alam ni Berting na mahirap sa kanyang asawa ang lumim ot sa lalaking kinasama. Mahirap lalo't sinentensyahan na ng panghabangbuhay n a kakulangang magkaanak silang dalawa. Mahirap lalo't para silang mga estatwang kakalug-kalog sa isang kahon. Dito siya walang laban. Dito siya na dehado. BUMABAON ANG HUMAHAGALPAK NA PAGTAWA NI LAYA HABANG IPINAKIKITA ANG SUSU NOD PANG MGA PANGYAYARI. IBANG MAGPARUSA SI LAYA. Sadyang katahimikan lang an g isinukli ng taos na paghihinuha ni Berting. Ayaw niyang mawala ang kanyang as awa. Ito na lamang ang nagtitiyaga sa kanya. Pinilit niyang magtrabaho at sa b ahay na lamang pipirmi si Aurora. Nagsimula siya sa isang pagawaan ng baterya ng kotse. Taga-salin siya ng asido sa mga container. Magsisimula siya ng alas-ot so ng umaga at matatapos ng ala-singko at kung minsan ala-siete. At lahat nang oras, nakalaan sa pagtatagayan ng nakaliliyong singaw-asido. Hala sige Berting! Kumayod ka nang kumayod! Dapat na patunayan mo sa asawa mong kaya mo pa siyan g buhayin. Pero sadyang may kahinaan pa ang katawan mo. Kahit na sinong lalakin g may matipunong pangangatawan ay pihong susuko sa ganoong trabaho. Tuloy hindi mo man gusto, nagkaroon ka ng karamdaman. Balik papag ka na naman. Balik kayod na naman si Aurora. Balik takot rin sa paghihinala si Berting. Pero wala kang magagawa. Walang siyang magagawa kundi ang yumapos sa unan at magtalukbong sa takot ng paghihinala. Nag-isip nang nag-isip si Berting. Hanggang sa simulan n iyang kausapin ang sarili niya. Hanggang sa kumulo ang kanyang utak at humilab ang kanyang guni-guni. Nagsusumbong siya nang madalas sa hangin. Walang humpay siyang nagmukhang turompong kangkarot ang isip. Lumakas ang kanyang guni-guni s a mga oras ng kanyang pag-iisa. Umabot pa ito at pinayagan niyang umabot hangga ng sa kanyang mga panaginip. Humulma siya ng 'di lang basta hangin na mapagsusum bungan. Nililok niya ang isang kakasamahin sa kanyang panaginip habang naglalar o ang nakapikit niyang mga mata. Binuo niya ang mga pira-pirasong imahen ng ka nyang magiging kasama sa pinakamasiphayong panahon ng kanyang pagiging lalake. Unti-unting lumutang sa madilim niyang pagkakahimbing ang anak ng kanyang haraya . Ang babae - ang babaeng dapat ay may pakpak ng lawin - ang babaeng dapat a y may pakpak ng lawin at mahabang buhok na sasayad sa lupa - ang babaeng dapat ay may pakpak ng lawin, mahabang buhok na sasayad sa lupa at pag-iisip na magigi ng alalay niya sa kanyang mga desisyon - ang babaeng dapat ay may pakpak ng lawi n, mahabang buhok na sasayad sa lupa, na may pag-iisip na magiging alalay niya sa kanyang mga desisyon at ililipad siya sa malayong pook na magiging takbuhan at kublihan niya. Binigyang laya niya itong makapag-isip at gumawa ng mga pasy ang nararapat sa kanya. Takot si Berting na sumuong sa isang bagay na walang na gsasabi sa kanya kung ano ang dapat gawin. Ang babaeng ito ang siyang magbibiga y sa kanya ng direksyon- siya si LAYA. IBANG MAGPARUSA SI LAYA. MALAKAS ANG KANYANG PAG-IISIP NA SA PUNTONG ITO , KAYA NANG PUGNAWIN ANG UTAK NG KANYANG LUMIKHA. NARINIG NI BERTING ANG ISANG NAKALILIYONG PAGKABASAG NG KRISTAL HABANG NARAMDAMAN NIYANG MAY TILA MGA BUBOG N A TUMIMO SA KANYANG MUKHA. BUMUNGAD ANG ISANG SALAMIN SA KANYANG HARAPAN. NAKI TA NIYA ANG ISANG MUKHANG DUGUAN. Inaninag niya ito. Imahen ng isang nananagho

y na babae ang naroroon. Parang may isang pangitaing nagbabalik ang kanyang nak ikita. Niyayapos siya ng hapdi ng kanyang mukha at ang dahan-dahang paglamig na nagpapatirik sa kanyang mga balahibo. Animo'y ibinaon siya sa isang disyerto n g yelo. Naroroon sa salamin ang mukhang naghihirap ni Aurora. Ito ang unang di kta sa iyo ni Laya. Naaalala na ni Berting ngayon. 'Yan ang pinakahihintay niy ang kapasyahan na inilapit niya sa kasa-kasamang kaibigan sa panaginip. 'Yan an g kapasyahang pinag-isipan niya ma'y nasunod pa rin ang babaeng may pakpak ng la win at buhok na hanggang lupa. Ito ang kuwento kung paano naisip ni Berting na maaaring mawala sa kanya si Aurora. Ang kuwento kung papaano niya naisip na gan oo't ganoon pa rin ang ginagawa ni Aurora tuwing magsasabay siya ng lalaki. Aya w pahintulutan ni Berting na mawala at mababoy siya ng kanyang asawa at ang kany ang upod na pagkalalaki. Alam niyang balang-araw ay mabibigyan din niya ng anak si Aurora at mapapakain din niya ito. Umaasa siyang maglalaho pa ang sumpang i ginapos sa kanilang dalawa ng mga magulang ni Aurora. Dito unang nagpasya si Lay a. WALANG KASING LUPIT MAGPARUSA SI LAYA. NAIIBA NIYA NANG TILA PAGPATAK N G ULAN ANG IMAHE NA LALONG NAGPANGATAL SA KATAWANG PAGAL NI BERTING. Pinaglunoy ang mukhang may bahid takot at pinalitan ng mukhang pinakikislap ng pawis at sa riling langis nito. Ang mukha ni Berting. Ang mukha niya habang nakatitig sa is ang ngiping iniluwa niya subalit may matamis siyang ngiti at 'di hapdi. Nagbali k mula rito ang araw nang mamaalam silang mag-asawa kay Aling Amanda. Uuwi sila ng La Union. Uuwi sila, 'yan ang paalam niya at alam ni Aurora. Ilang araw ri n niyang kinumbinsi si Aurora sa biglaang planong ito. Walang magawa ang babae kundi ang sumunod sa asawa. Iniwan nilang pansamantala ang mala-kahong tirahan. Dala-dala nila ang iilang damit at kasa-kasama naman ni Berting si Laya. TULOY ANG PANAGINIP NG PAGPAPARUSA NI LAYA KAY BERTING. La Union, alas dos ng umaga. Naroroon sila sa lumang bahay ni Berting. Itinarangka lamang ito ng kanilang mga malalayong kamag-anak. Malayo sa kabihasnan at liblib na saban a ang lugar na kinatitirikan ng kubong aasa ang sinumang magpapahintulot pumatak ang ambon sa loob kung panahon ng sigwa. Tanging mga kuliglig lang ang maririn ig at sipol ng naglalagos na hangin sa mga puno ang maririnig. May kumislot sa u tak at dibdib ni Berting nang sumapit ang gabing nahihimbing na silang dalawa. NAGSIMULANG HUMUGOT NG HALAKHAK SI LAYA. Umaawit ng paalala ang babae sa kanyang panaginip na naglalaman ng pagtatangkang gawin na ang nararapat. Nagbangon si Berting. Tinungo ang banggerahang balot ng ibinugkos-pinilang kawayan at hinugot mula rito ang isang patalim. Walang anumang sinag ng buwan ang magpapakislap n ito. Maulap. May banta ang pagbagsak ng ulan. Pinagsawa niya ang kanyang pani ngin sa patalim at saka bumaling sa nagpapahingang asawa. Umaandap ang gasera. Walang anino si Berting. May babaeng nag-uudyok sa likuran ng kanyang pag-iisi p. Ito lang ang nararapat upang mapasakanya si Aurora at wala nang sinuman ang makisalo pa. Pangakong kanyang gagawin na siya pa rin ang magbibigay ng anak di to. Lumalalim ang gabi at lumalakas ang sipol ng hangin at huni ng kuliglig. N asa kalaliman ng pagtulog si Aurora. May ga-butil ng asin na takot sa mukha ni Berting. Subalit pinanindigan niyang tama ang kanyang ginagawa at gagawin. Ini akma niya ang patalim sa dibdib ng asawa at sabay bagsak nito nang bigay ang buo ng bigat ng kanyang mga bisig. Naglusot sa pagpag ang patalim sabay bawi ng hin ga ng katawang pinagkaitan ng hanging sumisipol sa mga puno. Nakuha pang idilat ni Aurora ang kanyang mga mata hanggang sa pumanaw na ang kanyang paningin. 'Y un ang huli niyang pagsilay sa kanyang Berting na pinanghihinaan ng tuhod matapo s na gawin ito. Bakat pa sa namumutlang bisig ni Aurora ang unti-unting pumapana w na ugat. Muli niyang isinaksak ang patalim sa puson nito upang hugutin ang ba hay-batang kanyang iingatan sa garapon. Tunay nang nilamon ng kadiliman ng gabi pati ang kanyang pang-unawa. Nasa kanya na ang pinakamahalagang bahagi ni Auror a na siyang magpapatotoo sa kanyang pangako. Nagtagumpay si Laya. Payapa na an g balisang pagsisiping ng mag-asawa. Payapa na ang suliraning dulot ng natambad sa kanyang mga mata sa pamamahay ng lalaking sinasamahan ni Aurora. Payapa na. GUMULONG PA ANG PANAHONG SINAKOP NG PANAGINIP NI BERTING KASAMA ANG BABA

ENG MAY PAKPAK NG LAWIN AT BUHOK NA HANGGANG LUPA. BINANAT PA NI LAYA ANG ALAA LA KUNG PAPAANO NIYA ITINAGO ANG BAHAY-BATA. Matapos mapilas ang mga dahon ng i lang linggo, umuwi siyang nag-iisa mula sa lalawigan. Idinahilan niya ang panga ngalaga ni Aurora sa kanilang magulang na may karamdaman. Nabulabog niya ang al ikabok na namamahinga sa mga gamit nilang iniwanan. Hindi niya alam kung ano an g uunahin. Nakalilito. Parang napakalawak ng kuwartong iyon sa kanya. Sa una' y 'di pa siya lubusang mapalagay sa iniingatang maleta. Inilagay niya ito sa il alim ng kama tapos sa may aparador tapos sa may lumang tukador tapos sa may liku ran ng pinto. Pero tila nakapangangatog ng kanyang tuhod ang lahat ng ito. In isip niya kung saan ito ilalagak. May ilang minuto rin siyang nakatihaya sa pap ag habang namamasa sa ambon ng pawis ang kanyang noo at katawan. Alam niyang na pakahalagang bagay nito sa kanya. Nag-isip siya at napagbuntunan niya ng sipat ang tukador na may siwang ang katabing dingding. Nilapitan niya ito at akmang sinusukat ang lalim sa pagsundot ng daliri niya. Tinungkab niya ang manipis na lawanit at saka kinuha ang garapon ng bahay-bata. Doon niya pinamahay ang kany ang pinakamahalagang kayamanan. Ibinalik niya ang kasukat na piraso ng lawanit at saka iniusod ang tukador upang tumabing dito. Ito ang tirahan ng kanyang kay amanan. At pinabayaang bantayan ng mga nagsasapot na gagamba ang guwang na kanya ng inukit sa dingding sa likod ng tukador. MULA RITO'Y GUMULONG SA KANYANG PISN GI ANG LUHANG 'DI NA NAKUHA PANG PIGILIN NG KANYANG NAKAPIKIT NA MGA MATA. Napak ahaba ng gabing ikinalbaryo ni Berting. Nagmamakaawa na ang bawat patak ng kanya ng dugo na itigil na o kundi ma'y ipagpaliban na ang hirap na kanyang dinaranas. MAAWAIN SI LAYA SA KANYANG LUMIKHA KAHIT NA KAUNTI.

Title:Sanaysay (7) Hindi na sila ang mga babaeng sinasabing ipinanganak upang mangana k at manatili sa loob ng bahay. Pinalaya ni Arceo ang mga babae sa kanyang nob ela mula sa diktang ito ng lipunan. Hindi palahian o pambahay lamang ang mga b abae. Wala na at di na muling magbabalik pa ang panahong ang babae ay itinuturin g na premyong napapanalunan at naiuuwi ng mga sundalong nagtagumpay sa kanilang misyon. Tapos na ang ipinamanang ito nang nakalipas. Binuwag ni Arceo ang panin iwalang lalaki lamang ang dapat mabuhay nang maligaya sa mundong ito na ang nagh ahari ay ang Diyos Ama. Ipinakita ni Arceo na ang mundong ito ay di lamang mund o ng mga lalaki kundi mundo rin ng mga babae. Nag-aambag si Arceo ng mga bagong pananaw na taliwas sa nakagawian nang paniniwala ukol sa papel ng mga babae sa loob ng tahanan at sa lipunan. Nakalantad sa nobela ni Arceo katotohanang sa pa glakad ng panahon ay maaaring mabago ang pagtingin sa mga babae. Ang kailangan lamang ay may manguna sa adhikaing matamo ang pagbabagong ito. Sa Paunang Salita sa aklat-antolohiya ng mga kwento ni Arceo na may pama gat na <i>Mga maria, Mga Eva</i> ay binanggit ni Thelma B<pd.</pd> Kintanar (199 5) ang ganito ukol kay Arceo: Kinikilala ng maraming kritiko na si Liwayway A<p d>.</pd> Arceo ang siyang nagpasimuno sa pananaw na "feminista" sa makabagong panitikang Filipino. Sa mula't mula pa, itinatampok niya sa kanyang mga kuwen to at nobela angbabaing kaiba; isang babaing may sariling paninindigan at pagpapasiya; siya man ay maging biktima ng karahasan at kalupitan ay kaya niy

ang itayo ang sarili at magbagong-buhay. Kaya din niyang ipaglaban ang kanyang karapatan at hindi basta nagpapaapi lamang. Nangunguna si Liwayway A<pd>.</p d> Arceo sa tukuyang paglalarawan sa tauhan at tema ng kanyang mga akda n g imahen ng "strong woman." Masasabing ang karamihan ng mga babae sa akda ni Liwayway A<pd>.</pd> Arceo ay nakikita bilang katipan, maybahay, in a mga t radisyonal na papel na ginagampanan ng kababaihan at laging kaugnay sa kanilang buhay ang lalaki o pamilya. Yaon ay katotohanan sa ating lipunan. Ngunit ipinakikita ni Arceo na ang pagganap sa mga papel na ito ay hindi pagsusumite lamang sa mg a tradisyonal o de-kahong pagtingin sa kakabaihan. Ano man ang kanyang gawai n, ano man ang kinakaharap niyang suliranin o responsibilida d, ang babae ay may sariling katauhan at pag-iisip. May tiwala siya sa sa rili at hindi kailangang umasa sa iba. Ayon kay Batnag (1996), may tungkulin ang manunulat sa kanyang lipunan. Tungkulin niyang maging tagapagpahayag ng mga mithiin ng kanyang panahon. Sa p ananaw na feminismo, at maging sa pananaw ni Arceo, ang mithiing ito ay ang pags ulong ng kapakanan ng interes ng mga babae. Si Arceo at ang kilusang feminista ay iisa sapagkat iisa ang hangarin nila para sa mga babae. Ang pakikibaka ni Ar ceo laban sa kinagisnang tradisyong mahina ang babae, malakas ang lalake ay paki kibaka pa rin ng kilusang feminista hanggang sa ngayon. Ang hangarin ni Arceo na makilala ang talino ng mga babae at maiangat an g kanilang kalagayan sa lipunan ay patuloy pa ring magiging hangarin ng mga baba eng naniniwala sa sarili nilang talino at kakayahan... mga babaeng handang manin digan para sa kanilang karapatan. Sinikap ni Arceo na kumawala sa kombensyonal na paglalarawan sa babae bilang mat iisin at di marunong lumaban. Introduksyon Isa si Hilaria Labog sa mga nanguna at kinilalang nobelista at kuwentist a noong kalagitnaan ng dekada 20 hanggang dekada 50. Dahil dito, mahalagang 'bu hayin' at kilalanin siya. May tatlong pangunahing dahilan kung bakit: Una, de-k alidad at popular na kuwentista si Labog noong kanyang panahon. Pangalawa, may espesyal na katangian si Labog bilang manunulat. Ang corpus ng kanyang mga kat ha ay may indikasyon ng kanyang feministang pananaw sa panahong hindi pa gaanong kinikilala o nakikilala ang feminismo sa Pilipinas. Pangatlo, nagtagumpay si L abog na makaigpaw sa kalakaran ng kanyang panahon at nagawa niyang ihanay ang sa rili sa kinikilalang kalalakihang manunulat. Sa pagbasa ko ng mga libro at mga lumang isyu ng iba't ibang babasahin at magasin sa Rare Books Section at Serials Section ng National Library, Microfilm Center ng UP-Diliman Main Library, at Lopez Memorial Museum sa layuning tuklasi n kung sino ang kauna-unahang babaeng manunulat ng maikling kuwentong Tagalog, n atuon ang aking atensyon sa isang manunulat na babaeng nagngangalang Hilaria Lab og. Napansin ko ang malaking bilang ng mga kathang kanyang naisulat. Higit na kumuha ng aking atensyon ang mga patalastas na inilalathala sa kanya kung may s usunod na o may bagong nobela na siyang ilalabas. Halimbawa, sa Liwayway ay kar aniwang ganito ang patalastas: "<i>Abangan ang bagong nobela ng inyong kinasasab ikan at hinahagaang si Hilaria Labog<i/>." Ganito naman ang karaniwang nakasula t patungkol sa mga ilalathalang kuwento niya: "<i>Isa pa rin ito sa tatlong kuwe nto ng kuwentistang babae na ipinagmamalaki ng Liwayway sa bilang na ito</i>." Napansin ko ring nakahanay ang pangalan ni Labog sa mga kinilalang lalak ing manunulat noong araw tulad nina Buenaventura G<pd>.</pd> Medina Sr<pd>.</pd >, Jose Esperenza Cruz, Fausto Galauran, Teodoro Virrey, Severino Reyes, Gervaci o Santiago, Pedrito Reyes, Brigido Batungbakal, Nemesio Caravana, at Lazaro Fran cisco. Maging sa mga talakay sa kasaysayan ng Magasing Liwayway ay nababanggit palagi ang pangalan ni Labog bilang isa sa mga naging pinakamahusay na manunulat

sa literaturang Tagalog. Mula kalagitnaan ng dekada '20 hanggang dekada '50, nakapagtala ako ng i sandaan at limang (105) kuwento ni Labog mula sa mga magasing <i>Liwayway</i>, < i>Liwayway Extra</i>, <i>Aliwan</i>, <i>Ilang-Ilang, Bulaklak</i>, <i>Dalaga</i> , <i>Sampaguita</i>, <i>Alitaptap</i>, <i>Silahis</i>, at <i>Hiwaga</i>. Ang m alaking bilang ng mga kwentong naisulat ni Labog at nailathala sa iba't ibang ba basahin at magasin ay patunay ng naging walang sawang pagtangkilik sa kanya ng m ga mambabasa sa Tagalog at ng pananabik at pag-abang ng mga ito sa kanyang mga k wentong nabigyan niya ng iba't ibang bihis at kulay. Ang mga kuwento ni Labog, ayon sa kritikong si Soledad S. Reyes sa kanyang librong Katha (1997) ay malaon nang tinanggap ng libu-libong mambabasa. Idinagdag pa ni Reyes na naging ritwal na sa mga mambabasa ang pagbasa ng mga k uwento ni Labog. Ayon naman kay Ligaya D<pd>.</pd> Perez, manunulat ng lathalaing "Ginintu ang Didal" sa magasing Ilang-Ilang noong dekada 60, "hindi na kailangang ipagtan ong pa ng mga mambabasa sa Tagalog si Labog: Siya'y isa sa mga manunulat na baba e na naghawan ng landas sa pagsulat ng maikling katha at nobelang Tagalog." (196 2) Subalit, sa kabila ng tinaglay na popularidad ni Labog noong kanyan g panahon, at sa kabila ng marami niyang kuwentong nalathala sa iba't ibang ling guhang babasahin at magasin ay wala pa ring nagtangkang pag-aralan siya. Walan g sapat at detalyadong tumalakay sa kanya at sa kanyang mga akda partikular ang kanyang mga kuwento. Sa libro ni Reyes na Ang <i>Silid na Mahiwaga - Kalipunan ng mga Kuwento't Tula ng mga Babaeng Manunulat</i> (1994), mababasa ang tanong ng kritiko na, "sino ang nakakikilala kina Francisca Laurel, Fausta Cortez, Filo mena Alcanar, Rosalia Aguinaldo, at Hilaria Labog na nagsulat ng kuwento, nobela , at tula noong kalahatian ng siglo?" ang maitutugon ay halos wala na o bihira n a ang nakakikilala sa mga nabanggit. Mula sa tanong na ito ng kritiko, mapatutu nayang mahalagang maipakilalang muli ang nahuhusay na babaeng manunulat ng nagda ang panahon katulad ni Labog. Samantala, sa librong <i>Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popula r - Piling Sanaysay, 1976-1996</i>, (1992) muling binigyang-diin ng kritikong si Reyes na, "dapat masuri ang mga akda nina Rosalia Aguinaldo, Hilaria Labog, Mag dalena Jalandoni, Rosario De Guzman Lingat, Susana De Guzman, at Ligaya D<pd>.</ pd> Perez, upang maunawaan ang katangian ng mga akdang sinulat ng kababaihan; ma aaring sabihing ito ay esensyalismo subalit sa unang yugto ng feminismo sa kriti sismo, makabubuting simulan ang ganitong uri ng pag-aaral." Hindi lamang si Reyes ang naniniwala sa kahalagahan ng pagbuhay at pagkil ala sa mga babae ano man ang maging gawain o kalagayan nila sa buhay, at maging kilala man sila o hindi. Sa librong <i>Tinig at Kapangyarihan: Mga Kuwentong Bu hay ng Kababaihang Manggagawa sa Bahay</i>, binanggit ni Rosalinda P<pd>.</pd> O freneo (1999) ang ganito: "<pd>...</pd>sapagkat ang buhay at karanasan ng kababa ihan ay napakahalagang paksa ng imbestigasyon. Hindi dapat nawawala o nasa gili d lamang sila - kailangang ilagay sila sa sentro ng pagsusuri. Kailangang bigya ng-halaga, lalo na ang kababaihang 'pangkaraniwan' na kadalasan ay hindi naisasa ma sa mga salaysay at diskurso. Kailangang bigyang-ngalan ang mga walang pangal an, palitawin ang hindi nakikita, bigyang-tinig ang mga pinatahimik, at bigyan n g kapangyarihan ang mga binawian nito." Dahil sa mga naunang talang natuklasan ko tungkol kay Labog, isinantabi k o na ang nauna kong layunin na ang maging paksa ng riserts na ito ay ang kauna-u nahang babaeng manunulat sa Tagalog. Sinabi ko sa sarili na maaaring hindi man si Labog ang kauna-unahang babaeng manunulat sa Tagalog, nangangailangan pa rin siya ng ating atensyon at karapat-dapat pa rin siyang buhayin at bigyan ng espas

yo sa ating panahon, hindi lamang dahil sa tinamasa niyang popularidad, kundi hi git sa lahat, dahil sa tinaglay niyang kalidad at kahusayan bilang manunulat. Ang ginawa kong 'pagbuhay' kay Labog at ang pagretriv ng kanyang mga kuwento ay magsisilbing unang hakbang sa pagtanggap sa hamon ng kritikong si Reyes na maipakilala at masuri ang mga akda ng mga babaeng manunulat. <b>Ang Biograpiya: Isang Pagpapakilala kay Hilaria Labog</b> Ipinanganak si Hilaria Labog sa isang maykayang pamilya noong En ero 14, 1890 sa Samal, Bataan. Nag-aral siya sa Tondo Grammar School, Tondo Sec ondary School, at sa Escuela Municipal. Naipasa niya ang Civil Service Examinat ion noong 1907, at naging isa sa tatlong kauna-unahang babaeng nagtrabaho sa Bur eau of Education. Makalipas ang isang taon, lumipat siya sa Bureau of Customs a t isa sa naging unang limang babaeng kawani sa naturang kompanya. Unang ikinasal si Labog kay Benigno Zialcita Sr<pd>.</pd>, auditor ng Pub lic Service Commission noong 1910. Nagkaroon sila ng dalawang anak, sina Ilumin ada at Benigno Jr<pd>.</pd>. Nang mabiyuda siya ni Benigno Sr<pd>.</pd>, nagpa kasal naman siya kay Dr<pd>.</pd> Jose A<pd>.</pd> Morales, ng Insular Life nong 1924. Isa ang naging anak niya kay Jose, si Manuel. Sinikap ni Labog na paunlarin ang sarili bilang isang manunulat sa pamama gitan ng aktibong pagsali sa iba't ibang samahang pampanitikan tulad ng Ilaw at Panitik, 12 Panitik, at Aklatang Balagtas. Naging kalihim siya ng Jose Palma Cl ub, at naging kalihim din at ingat-yaman ng samahang Ang Mithi ng Bataan. Ang pagsisikap ni Labog na magtagumpay sa larangan ng literatura ay napah alagahan at naisakatuparan nang tumanggap siya ng dalawang gantimpala sa <i>Timp alak Pampanitikan ng Commonwealth</i> noong 1940. Nagtamo ng gantimpala ang kan yang nobelang <b>Nadaya! </b><pd>...</pd> at nagtamo naman ng karangalang-banggi t at ng gantimpalang P500 ang kanyang <b>Katipunan ng Maiikling Kuwento</b>. Na gkamit rin ng karangalan sa <i>Timpalak Liwayway</i> ang kanyang nobelang <b>Sa Lumang Kumbento</b> noong 1929. Samantala, ang kanyang kuwentong <b>Walang Mal iw</b> ay nakasama sa antolohiya ng <i>50 Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kuwenti sta</i> ni Pedrito Reyes noong 1939. Tumanggap din siya ng Lope K<pd>.</pd> Sa ntos Award. Isa pang patunay ng pagkilala sa kanyang pagiging de-kalidad na manunulat ang paghirang sa kanya ng <i>Gantimpalang Palanca<i> upang maging isa sa mga hu rado nito sa kategorya ng Maikling Kuwento sa Tagalog noong taong 1954-1955, kas ama ang mga batikan ding sina Iigo Ed. Regalado at Gregorio N<pd>.</pd> Garcia. Katulad ng nabanggit na, hindi lamang isang kwentista si Labog. Isa rin s iyang nobelista. Kabilang sa maraming nobelang kanyang inakda ang <i>Mga Guhit ng Kapalaran</i> (1928); sa <i>Lumang Kumbento</i> (1929); <i>Maria Rosa</i> (19 30); <i>Kabayanihan</i> (1933); <i>Matinik na Bulaklak</i>, <i>Kalbaryo ng Tagum pay</i>, at <i>Dinilig ng Dugo</i> (1938); <i>Boda de Plata</i> (1941); <i>Sa La ndas ng Kaligayahan</i> (!945); <i>Salamin ng Buhay</i>, <i>Bumagsak na Dambana </i>, <i>Dakilang Ina</i>, at <i>Matamis na Paghihiganti</i> (1946); <i>Naglahon g Liwanag</i>, <i>Ang Bagong Sinderela</i>, <i>Kasal na Walang Pag-ibig</i>, <i> Ang Suliranin ng Kanyang Pag-ibig</i>, at <i>Ulilang Kalapati</i> (1947); <i>Kal uluwang Dakila</i> (1948); <i>Nagicay A Lawag</i> (1949); <i>Natacneng A Cararua </i> (1952); <i>Inahing Hamili</i> (1953); at ang <i>Simpatikong Tsuper</i> (195 4). Kabilang pa rin sa kanyang mga nobela ang <i>Anak ng Gobernador</i>, <i>Pan auhin sa Hatinggabi</i>, <i>Tinangay ng Apoy</i>, <i>Lihim ng Lumang Simbahan</> , <i>Busilak</> at <i>Armando at Leonor</>. Ayon kay Perez, ang ilan sa mga nobela ni Labog ay isinalin sa pelikula n g Exotic Films. Samantala, sa libro ni Rosalinda L<pd>.</pd> Orosa (1980) na pi

namagatang "<i>Above The Throng (Portraits and Profiles, Sketches and Silhouette s) </>", binanggit ng awtor na ang ilang nobela ni Labog ay isinapelikula naman ng Premier Production at ng Sampaguita Pictures. Maliban sa popularidad at kahus ayan bilang manunulat, isang espesyal na katangian pa rin ni Labog ang pagkakaro on ng bahid ng feminismo ng karamihan sa kanyang mga kuwento at maging sa kanyan g naging buhay.

Title:Libangan at lambingan sa tag-araw Text 135 - Essay Word Count: 2,211 Libangan at lambingan sa tag-araw Kadalasang hapon hanggang hating-gabi ang untahan sa umpukan o bidahan sa barkad a. Inaamin ng mga lalabintauning lalaki o babae man na karaniwan ang inuman. Ka dalasang nasa inuman ang mga lalabintauning lalaki kaysa babae. Karaniwan ding lalabintauning lalaki ang naninigarilyo. Kapwa inaaliw ng mga lalabintauning la laki at babae ang kanilang mga sarili tuwing tag-araw sa mga liga at ligawan. A ng liga ay aliwang palaro ng basketbol sa mga komunidad tuwing nasa bakasyon ang mga estudyante sa hayskul at kolehiyo. Maraming liga ang isinasagawa sa mga ba rangay kung saan nakasasali ang mga lalabintauning lalaki at karaniwang mga lala bintauning mga babae ang nanonood nito. Ang ligawan ay nangyayari sa mga palaro gayundin sa mga pagtitipon sa pista ng barangay o bayan. Tuwing tag-araw maram ing mga kapistahan ang ipinagdiriwang at dahil bakasyon sa eskuwela masigla ang lahat lalo na ang mga lalabintaunin. Kahit pa nga hindi bakasyon ay patuloy din g nag-uumpukan ang mga lalabintaunin. Napag-alaman sa pagtatanong-tanong sa mga lalabintauning nasa mga umpukan sa lan sangan na ang barkada ang hingaan ng kanilang sama ng loob pati sigla ng sekswal idad. Ito ang grupo na kinabibilangan ng karaniwang naglalabintaon kung saan ma aari niyang ikuwento ang kanyang karanasan sampu ng kanyang mga nararamdaman at naiisip. Matutunghayan sa ilang halimbawang hango sa mga naging untahan sa umpuk an ang paglalarawan sa ugaling ito. Madali pa nga ang pagbubulalas ng damdaming -sikil kung may inuman sa umpukan ang mga lalaking lalabintaunin. Inaamin nila na karaniwan ang kuwentuhan tungkol sa mga bawal, may iniinom mang beer o wala. Natutunghayan sa mga sumusunod ang bulalas at bida ng isang binata sa kanyang b arkada. Ang 'baduy' sa barkada ang bulalas<pd>...</pd> Exel 19 "<pd>...</pd> magkakabarkada, nagkakaintindihan kayo, mapa-love life, ma pa-family problem open sa barkada, yung di mo ma-open sa magulang<pd>...</pd>

'pag umiiyak ka, parang hindi baduy tignan, tsaka 'pag umiyak ka ng hind i man lang kayo naka-inom, pangit<pd>...</pd> lolokohin ka lang!" Pati nga ang bawal, sa barkada rin ang bida! "<pd>...</pd> 'pag nakatambay, nag-iinom, nagyoyosi, nanonood ng bold<pd >...</pd>" "pare, ano nakita mo kanina tapos ng inuman<pd>.....</pd>di ba magkapato ng sila?" Isang mahalagang pagkukunan ng katibayan sa iniuugali ng kabataan ang mga kwanti tatibong datos mula sa Young <i>Adult Fertility and Sexuality Survey 3</i> (Gr ace Trinidad-Cruz 2004). Ilan sa mga maiuugnay sa kasalukuyang pag-aaral sa sek swalidad ng mga lalabintauin ang hinalaw mula dito upang maglaan ng linaw sa pan ganib ng HIV/AIDS para sa kanila. Ayon sa datos tumaas ang antas ng seksuwal na aktibiti sa mga kabataang nasa 15 - 27 taong gulang. Mas maaga na rin anito a ng pakikipag-sex, ang mga lalaki ay nasa 17 taong gulang at ang babae naman ay nasa 18 taong gulang. Halos 50% ng kalahok hindi naka-plano o hindi ginusto ang unang pakikipag-sex at wala pa sa 1 sa 4 ang gumamit ng proteksiyon sa pakikipa gsex. Maraming kabataan ang may paniniwala na may <i>immunity</i> o hindi sila mahahawaan ng HIV/AIDS (60%) at may naniniwala pa sa kanila na may lunas ang HI V/AIDS (23%) ayon pa rin sa ulat ng <i>Philippine National AIDS Council</i> . Ayon pa nga sa isa pang pag-aaral, mataas ang insidente ng STI sa mga kabataan, partikular ang gonorrhea at chlamydia (<i>Family Health International Survey</i> 2003). Ito naman ay may patunay sa pagtataya ng mga karaniwang sakit na kaug nay ng sekswalidad (Telan 2004). Nangunguna sa mga nasusuring sakit kaugnay ng sex ang Neiserria gonorrhea at Chlamydia trachomatis. Ang ibang natukoy ay Trich omonas vaginalis, Candida albicans, Herpes simplex, at Treponema pallidium. Sa mga lubhang malala natiyak ang HIV 1, HIV 2, Hepatitis B, at Hepatitis C sa mga sinuring sampol ng <i>semen</i> at <i>vaginal discharges</i> . Natutunghayan sa mga sumusunod na halimbawa ng katibayang kwalitatibo mula sa pagtatanong-tano ng sa mga lalabintaunin ang mga panganib sa kanilang kalusugan kaugnay ng kanila ng iniuugali. Halimbawa ng mga mapanganib na iniuugali Nico 16 "<pd>...</pd> gumigimik, paglasing na parang wala ng paki, 'pag yung gir l lasing na rin, so alam mo na yon, may chance talaga na mangyari<pd>...</pd>" Roel 19 "<pd>...</pd> may mahilig sa ganyang pakikipagtalik, ng isang lalaki sa ibang babae na hindi kakilala, basta nakausap lang, ok na!" Ken 20 "<pd>...</pd> 'pag lasing na, sabay may kainumang babae, siyempre pi-pla ce na lang Kayo<pd>...</pd> 'ayun an<pd>...</pd>" Gary 15 "<pd>...</pd> para makaiwas sa sakit, hindi makikipag-ano sa mga lalakin g operada at sa mga babaeng gala<pd>...</pd>" Anthony 19 "<pd>...</pd> 'pag pinagko-<i>condom</i> ka parang pinandidirihan ka.. . bakit kailangan, pwede namang hindi<pd>...</pd>"

"naniniwala ako sa sex before marriage<pd>...</pd> pwede nga sex without marriage<pd>...</pd>" Nico 16 "<pd>...</pd> kasi ako<pd>,...</pd> 'pag boys kasi medyo active ang sex life eh<pd>...</pd>" Mga panganib at banta sa kalusugan ng lalabintaunin Samantalang nababatid ng mga lalabintaunin kung ano ang HIV/AIDS dahil halos uni bersal na nga ang naitatalang tanda nito sa mga sarbey (95%) malaki pa ang pagku kulang sa kaalaman lalo na ang tungkol sa <i>transmission</i> at prevention</i > nito. Maraming <i>misconceptions</i> tungkol sa HIV/AIDS partikular doon sa mga hindi nakaabot ng mataas na antas ng edukasyon at sa mga lalaki. Laganap ang mapanganib na praktis sa pakikipag-sex ng mga lalabintauning lalaki. May b anta ang mabilis subalit matahimik na pagkalat ng STI at HIV dahil sa <i>stigma< /i> na nakakabit dito. Kung pinaniniwalaan na ang STI at HIV ay hawa mula sa mga babae at bakla itatago ang sakit na ito at tahimik na pagtitiisan. Mas masa klap kung ito ay ipananakot na lamang na walang lunas dahil may gamot naman upan g palawigin ang buhay ng may HIV kung matutuklasan sa maaagang panahon at mababa go ang <i>lifestyle</i> ng nahawaan. Gayundin, ipangangambang lalo ng mga nag ka-HIV hindi dahil sa pakikipag-sex ang diskriminasyon na dala ng paniniwalang s akit ito na nakuha sa ginawang masama. Sa interbyu sa ilang ina na nahawaan ng HIV ng kanilang mga asawang lalaki at naisalin sa mga lalabintauning anak na bab ae ang nahaharap sa usaping ganito. Ikinatatakot nila ang kahihinatnan ng pagpa paalam sa mga lalabintauning anak na babae na sila ay may HIV at naisalin lamang sa kanila. Ang mga lalabintauning anak na babae ay nagsisimula na sa pakikipag -relasyong romantiko na karaniwan naman sa kanilang edad. Masalimuot ang sitwas yong ito dahil dalawang nag-uumpugang bato ang haharapin ng mga magulang at mga anak. Una, kailangang ipaalam sa kanila ang kalagayang kapwa sila may HIV, pang alawa ang usaping kaugnay ng sekswalidad. Ang ibang mga nagpapalala sa sitwasyong kaugnay ng pagkalat ng STI partikular an g HIV ay mga mapanganib na iniuugali ng karaniwang lalabintauning lalaki. Inaam in ng maraming kabataang lalaki na aktibo ang kanilang sekswalidad subalit hindi kakikitaan ng pag-iingat ang kanilang pagsasabi sa kung paano sila makaiiwas sa sakit na STI at HIV. Mas may katibayan pa nga ang pagka-aktibong ito sa pagdam i ng mga lalabintauning babae na napapaaga ang pagbubuntis. Sa maagang pagbubunt is nailalagay sa kompromiso ang mga lalabintauning babae at lalaki. Matitigil a ng pag-aaral habang naghihintay ng panganganak at pagkatapos ng pagbubuntis dahi l kailangan naman niyang mag-aruga ng sanggol. Mapipilitang tumigil sa pag-aara l ang mga lalabintauning lalaki na maagang naging ama upang maghanapbuhay o tumu long sa pag-aalaga sa anak. Subalit lalong mahirap para sa kanila ang makakita ng hanapbuhay na disente kung tawagin dahil sa hindi naman sila nakatapos ng pag -aaral. Bukod sa sikolohikal na aspeto ng panganib sa sekswalidad ay ang mga ka ugnay na sosyal at pang-ekonomiko rin. Natutunghayan sa ilang halimbawa ang gan itong masaklap na sitwasyon kung saan ang mga lalabintauning lalaki ay napipilit ang pumasok sa prostitusyon kung saan karaniwang mga bakla ang mga kostomer. Hi ndi rin kaila sa marami ang pagdami ng mga lalabintauning babae na nagpupunta sa Japan upang magtrabaho bilang <i>entertainer</i> na karaniwan namang nauuwi d in sa prostitusyon. Dahil kulang sa aral malamang kulang din sa pagiging aserti bo ang mga lalabintaunin. Hindi maigigiit nito ang kanyang mga karapatan kahit pa sa bilihin ng sex. Halimbawa ng mga kalituhan ng mga lalabintaunin Nonalyn 17 "<pd>...</pd> kapag nagalaw ka tapos hindi mo naman alam kung 'yung lala king

naka-ano sa iyo may AIDS<pd>...</pd> na ano ka ng may AIDS<pd>...</pd>" Benedict 17 "<pd>...</pd> dun sa walang trabaho<pd>...</pd> kapit sa patalim<pd>...< /pd> pasalin-salin" Carlo 16 "<pd>...</pd> takot talaga ako sa AIDS! (tukso ng kabarkada: "<pd>...</p d>mabakla kasi yan!") Veronica 13 "<pd>...</pd> para maka-iwas sa AIDS, tigilan ang panlalaki<pd>...</pd> bisyo na yan!" Kalusugan ng mga lalabintaunin: Seksuwalidad at <i>Mental Health</i> Ang kalusugang pampisikal ay maaaring maikompromiso dahil sa iniuugali ng indibi dwal subalit mga salik na pang pamumuhay (<i>lifestyle</i> ) na ito ay nasa ko ntrol ng bawat isa. Ang mga ito ay may kinalaman sa diyeta, ehersiyo, paninigar ilyo, pag-inom ng alak kasama ang paggamit ng droga at mga aktibiting sekswa. M aaaring magkaroon ng kontrol sa pagkain ng labis na taba, pagkain ng may mataas na <i>content</i> ng <i>fiber</i> , at pagpigil sa sobrang pagkain upang magi ng malusog ang katawan. Kailangan din ang tamang ehersiyo dahil ang kawalan ng pampalakas sa katawan ay nakapanghihina ng sistemang pandepensa sa sakit. Ang paninigarilyo, pag-inom ng alak at paggamit ng droga ay maititigil sa kagustuhan ng indibidwal upang lumusog ang katawan. Ang mga aktibiting sekswal ay nasa di rekta ring kontrol ng bawat isa. Samantalang mahalaga ito sa pagpapanatili ng s igla kailangang maging maingat upang makaiwas sa mga sakit na naililipat sa sex. Ang sigla ng sex ay isa sa mahalagang pinagmumulan ng saya ng isang indibidwal na maaari naman niyang maranasan sa mga relasyong romantiko. Ayon sa nabatid sa mga lalabintaunin may kahandaang sikolohikal na sila sa kanil ang sekswalidad sapagkat ito ay bahagi ng karaniwang karanasan sa yugto ng buhay na ito. Kailangang alalayan ng mga nakatatanda ang mga lalabintaunin sa pagkaka roon ng malinaw na isipan sa pagpapasya tungkol sa pagdanas ng kanilang sekswali dad. Dapat sapat na kaalaman ang maipagkaloob sa kanila tungkol sa banta ng STI at HIV upang makapag-pasya kung kailangang i-<i>postpone</i> ang sex o magpra ktis ng <i>safe sex</i> at i-<i>prevent</i> ang hindi gustong kahihinatnan n g pagdanas ng sekswalidad sa panahon ng paglalabintaon. Malakas na ang dating o <i>impact</i> ng bantang AIDS sa kamalayan ng mga lalabintaunin hindi sa kani lang sekswal na behebyur na nasasalamin sa kanilang mga sinasabi. Ang sekswalid ad ng lalabintauning Pilipino ay nanganganib dahil ilang maling paniniwala at pa g-uugaling sekswal. Hinihingi na nang pagkakataon na alalayan sila sa pamamagit an ng pagbibigay ng mga tamang kaalaman sa sekswalidad lalo na ang mga hindi nak aaabot ng mataas na antas ng pag-aaral at ang maraming lalaking lalabintaunin. Ang pagiging bukas sa sariling sekswalidad ang magiging susi upang lalong maging masigla ang panahon ng paglalabintaon. Kailangang bahagi ng kaalaman nila na m ay pananagutan sila sa sariling sekswalidad at may kabuluhan ito sa konteksto ng relasyong interpersonal. Mali ang <i>casual sex</i> at tama ang sex kung may pag-ibig at sa isang tao lamang sa daranasin sa akmang panahon. Ang <i>Kagandahang Loob</i> ay isang mahalagang konsepto sa kulturang Pilipino . Madalas itong ginagamit upang ilarawan ang isang taong nagpapakita ng kabutiha n sa kapwa ngunit wala pa itong malinaw na depinisyon. Sa literatura, ito ay ang lahat ng kabutihang taglay ng isang tao. Ito rin ay inihahalintulad sa pagmamah al ng Diyos sa kanyang mga anak. Nakamit sa <i>qualitative</i> na pag-aaral na ito ang pagkakaroon ng depinisyon ng <i>Kagandahang Loob</i> mula sa empirika l na datos. <i>Content analysis</i> ang ginamit upang makabuo ng tatlong domey n at 12 kategorya mula sa 16 (mga propesor at mga nasa <i>helping</i> professi

on) na sumagot sa <i>questionnaire</i> . Ayon sa resulta, ang taong may kaganda hang loob ay may malasakit (sensitibo, hindi iniinda ang abala, may konsiderasyo n, at inuuna ang kapakanan ng iba), may pakikipagkapwa (laging handang tumulong, <i>unconditional</i> , nagbibigay-serbisyo, at maalalahanin) at may malinis na kalooban (tumatanaw ng utang na loob, bukal ang kalooban, nagbibigay ng lakas n g loob, at marangal). Ang implikasyon ng resulta sa <i>clinical</i> at <i>coun seling psychology</i> ay tinalakay rin sa pag-aaral na ito. Ang pagkilala sa mga katutubong konsepto na kadalasan ay walang eksaktong katumb as sa wikang Ingles ay nakatutulong sa pag-unawa ng isang kultura, kaya may ilan g mga mananaliksik na nagsisikap na pag-aralan ang mga konseptong ito. Ang halim bawa nito ay ang salitang <i>Amae</i> sa Japan na ang kahulugan ay 'pagiging d ependent sa pagmamahal at pag-aaruga ng isang tao.' Madalas itong pag-aralan ng mga mananaliksik na Hapon sapagkat ayon sa kanila ay wala itong eksaktong katumb as sa Ingles. Maaaring nararanasan din ang konseptong ito sa ibang kultura dahil may mga ibang salita naman na maihahalintulad dito sa ibang wika, ngunit sa Jap an ay napakahalaga ang konseptong ito, dahil sa ito ay malaking bahagi ito ng ka nilang kultura (Doi 1992). Gayundin ang masasabi sa Pilipinong konsepto na <i>Ka gandahang Loob</i>. Bagamat nararanasan din ito sa ibang kultura, mahalagang big yan ito ng pansin ng mga mananaliksik, sapagkat ito ay malaking bahagi ng pagkat aong Pilipino at ang salitang ito ay wala ring eksaktong katumbas sa Ingles. Sa salitang 'kagandahang loob', ang nakatatawag ng pansin ay ang katagang 'loob. ' Ang loob ay isang mahalagang konsepto sa kulturang Pilipino. Ayon kay Salazar (1985), ang pagkatao ng isang Pilipino ay may loob at labas (<i>internality</i> at <i>externality</i>) at ang loob ang siyang mas pinahahalagahan. Ayon kay Il eto (1979), ang loob ang siyang panloob na sarili, ang ubod ng pagkatao at siyan g kinasasalalayan ng tunay na halaga ng isang tao. Ang loob ay isang konseptong may kinalaman sa relasyon at naglalarawan sa ating pakikitungo sa iba, kaya nama n ang mga salita natin tungkol sa pangpakikipagkapwa ay may taglay na loob: "uta ng na loob," "sama ng loob," "kusang loob" at "kagandahang loob." Kapag ang sali tang 'loob' ay ginamit upang ipahayag ang nararamdaman, sadyang lumalalim ang ka hulugan nito. Ang 'palagay ang loob ko sa iyo' ay mas malalim sa 'may tiwala ako sa iyo' at ang 'masama ang loob ko sa iyo' ay mas mabigat kaysa sa 'galit ako s a iyo.'

Title:Sanaysay (15) Ito nga ang pangunahing dahilan kung bakit hindi ito maaaring wikang pambansa. W alang sinuman sa harap ko ngayon ang maaaring magsalin sa Tagalog ng mga bagay n a ating hiram sa ibang kultura, tulad ng snow, computer, o kaya'y maging ang ati ng mga underwear. Ito ay sa dahilang imposibleng magkaroon ng isang salitang pan umbas kung wla nito sa kultura. Gayunman, malulunasan lamang ito ng isang mabisa ng pambansa. Taong 1959 nang ideklarang Pilipino ang tawag sa ating wika. Sa pun tong ito mga kaibigan, nais kong ibahagi sa inyo sa pamamagitan ng isang formula

ang pagkakaiba ng Tagalog sa Pilipino. Kitang-kita na ang Tagalog ay isang maliit na bahagi lamang ng Pilipino. Hindi T agalog ang mga salitang gurang, manong at dyutay, at lalong hindi Tagalog ang sa patos, radyo at spaghetti. Ngunit ang mga itoy' normal nang sinasalita at kasama na sa leksikong Pilipino. Nagpatuloy ang pagyaman ng ating wika ng kilalanin ito ng Konstitusyon ng 1973 a t tiniyak ng 1987 na tawaging Filipino. Sa formulang ito, kitang-kita ang pagkakaiba sa pamamagitan ng letrang I na naga ngahulugang INTELEKTWALISASYON! Intelektwalisado ang wika kung kaya nitong pasuk in ang mga larangan tulad ng sayans at teknoloji, matematiks, batas at iab pa. N aisakatuparan ito sa dalawang panahon. Una, noong dekada 80 nang maging 28 letra sa ating ortografi at gawin itong pa-Ingles. Lalo itong napalapit sa wikang glo bal (Ingles) nang mula sa 8 letrang hiram ay kinilalaang pagkakaroon ng fonemik istatus ng mga letrang FJV at Z. Mula 2001, ang mga letrang ito ay malaya nang m agagamit maging sa mga karaniwang salitang hiram kung ang tunog (fonim) ay nagmu la sa alinamn sa 4 na letrang ito. Samakatuwid, dahil sa ganitong revisyon at modifikasyon, ang wikang dating nakas entro lamang sa Tagalog ay yumaman, nagkapakpak at nakipagsabayan sa iba pang wi ka sa Asya at maging sa iba pang panig ng mundo. Alisin na natin ang maling ko nsepto sa kailangan nating mag-Tagalog at kung kaming mga titser ng Filipino ay gumagamit ng wikang Filipino ay pinararatangan pang nagta-Taglish. Ang modernong Filipino ay kumikilala sa katotohanang "buhay" ang wika, at pagkat buhay, patuloy itong nagbabago. Upang higit na maging intelektwalisado, kailang an naman ng ganap na istandardisasyon. Ngunit ang huling prosesong ito ay nangan gailangan pa ng mahabang panahon. Ganito ang nangyari sa Ingles, hindi naging ma gdamagan lamang ang pagiging istandardisado nito. Hanggang ngayon, patuloy itong nanghihiram. Hindi nito binago ang mga salitang bouquet at reservoir (Franses), lasagna at spaghetti (Italyan), kimono at tempura (Hapones). At nalalaman ba ni nyo na maging sa Tagalog ay ay humihiram din ang Ingles? Pansinin ang mga salita ng boondocks at abaca na maluwag nang nakapasok sa kanilang diksyunari. Sa kasal ukuyan, maluwag nating tinatanggap ang mga varyant upang sa pagdaan ng panahon a y makapamili ang mga Pilipino ng preferens sa paggamit. Halimabawa, sa ngayon ay may mga batayan na ang ating wika. Kung nais nating isalin sa Filipino ang isan g terminong Ingles, maaari na itong isalin sa 3 man lang na paraan: batay sa Tga log, sa Espanyol at sa Ingles. Maging sa Ingles naman ay gayundin, hindi problema kung center o centre, color o colour, enroll o enrol, acknowledgment o acknowledgement, encyclopedia o encycl opaedia. Ang mahalaga ay maging konsistent sa paggamit at malalaman din naman sa bandang huli kung alin ang magiging "archaic" o ituturing na siinauna. Mga kaba bayan, hayaan nating umunlad ang wikang Filipino nang tulad ng isangh kabataan. Huwag nating sikilin at baka maghimagsik. Huwag naman nating labis na palayain p agkat baka naman lumayaw. Sa ayaw at sa gusto natin, yayaman at yayaman ang atin g wika. Ang tanging sagwil lamang ay ang mga taong gumagamit na patuloy na hindi matanggap ang mga pagbabago. Intelektwaklisado na ang wikang Filpino. Ginamit n a ito sa panahon ng "impeachement", ginamit na ito sa mga nabigo at nagtagumpay na mga kudeta, nagpabagsak na ito at nagpaluklok sa di-iilang pangulo ng bansa. At ngayon, ilang telenovela nang Mexicano ang naluklok sa pedestal nang katanyag an dahil sa pagkakasalin sa Filipino, kailangan ko pa bang sabihin ang kasalukuy ang kinahuhumalingang mga teleseryeng Intsik na nang dahil sa wikang Filipino ay waring na-champoy na at naging siomaiang maraming Pilipino? Sino sa ngayo ay hi ndi kilala sina Petsay (San Chai), Galing Zoo (Dao Ming Zi), at Wa ka Sey (Wah Z he Lei)? May duda pa ba sa bisa ng sariling wika? Bakit kung kailan matatag at p ayapa ang bansa ay saka ipagpipilitan ang paggamit ng Ingles, gayong kapag nasa krisis, Filipino ang siyang gamit? Walang Pilipinong nais na limutin ang Ingles, ang dapat pa nga ay sabay itong umunlad ng Filipino. Ngunit dapat bang sisihin ang sariling wika para lamang maging matatas sa Ingles? Walang bansang umunlad n a hindi gumamit ng sariling wika! Sa bibig ng namayapang si Ghandi, sinabi niya na kaya patuloy na nagdarahop ang kanyang bansa ay dahil sa pagkahumaling ng mga maraming taga-India na maging bihasa muna sa ibang wikakaysa sa sarili nilang w ika, hindi ba't ganyan din tayo?hindi masamang matuto ng Ingles, pagkat iyan ang

nararapat talaga. Ang masama ay ang labis na pagkahumaling dito na waring wala nang silbi ang wikang Filipino na humahantong sa diskriminasyong ang matatalino lamang ang marunong mag-Ingles. Inuulit ko, intelektwalisado na ang wikang Filipino, ang mga Pilipino na lamang yata ang hindi intelektwalisado. Ginawa ng Diyos ang kalikasan na maganda at maayos para sa lahat ng mga nilikha. Lahat nang ginawa ay mabuti ( Gen<pd>.</pd>1:31 ). Sa pag-ibig kabutihan at kal igayahan nilikha ang daigdig saka itinalaga ang tao na maging tagapatnahala ng l ahat ng nilalang . Nilikha ang taong maging " kalarawan at kawangis niya " ( Gen .1 :26:5; 1-2 ). Binigyan ng kapangyarihan ang tao higit pa sa hayop upang idive lop at gamitin ang likas na yaman tungo sa pagpapaunlad ng magandang kinabukasan . Nabubuhay ang tao sa pag-ibig at pagmamabal ng Diyos na. nararanasan sa iba. H indi siya nag-iisa; may pananagutan siya sa iba. Sa proseso ng pakikipag-ugnayan maari siyang magmaha1, o maga1it , makipag-away o makipagtulungan. Ang pirmihan g interaksyon sa iba ang makatutulong sa pagkatao ng isang indibidwal. Matitiyak ang pagpapasiyang moral sa kamusmusan pa lamang. Para itong blangkong papel na maaaring sulatan ng anumang bagay na may kinalaman sa buhay. Malakas na pwersa a ng mga karanasang maaaring humubog sa isang katauhan. Magiging sangkap ito ng ur i ng moralidad na nais isabuhay , ayan sa istandard ng mga aksyong moral. Ang mg a kahalagahang moral at moral istandard ang tumutulong sa pagtuklas at paghahana p ng katotohanan at kabutihan. . Pinakamatalinong nilalang ng Diyos ang tao. Iba siya sa hayup kaya't napagwawari mga bagay na dapat bigyang halaga para sa kinabukasan, tulad ng kahalagahang pa ntao. Ayon kay ( Fichter 1974: 324) ang kahalagahang pantao ay ang istandard o p amnantayan na ginamit na sukatan ng pangkat o lipunan upang husgahan ang katangi an at halaga ng tao, ideya, aksyon o layunin at iba pang bagay na pangsosyal at pangkultural. Ito'y pinagsamangsamang kaisipan tungo sa isang matibay na panini wala kung alin ang kanais-nais at di kanais-nais. Nagbibigay ito ng kahulugan at kahalagahan sa kabuuan ng lipunan at kultura na siyang nakakaimpluwensya sa buh ay ng mamamayan . Sa ganitong kaisipan ating sisipatin ang larawan ng buhay ni Leon Floretino sa p aghaharap niya sa pagsubok ng buhay. Batid ng lahat kung gaano kahirap ang humar ap sa katotohanan. Upang maunawaan ito nang higit, gumamit ang manunulat ng mga tools na siyang batayan upang maka-cope ang isang tao sa mga realidad ng buhay. Sa mga tools na ginamit tulad ng upbringing, karanasan, damdamin, at katauhan, i naaasahang matatagpuan ang tunay na paraaan ng pagiging tagumpay ng isang femini stang Ilokana sa kanyang panulat. Sa paghahambing ng buhay ni Leona sa iba pang factor na ginagamitan ng parehong kasangkapan (tools) natutuklasan ang kanyang u niqueness sa panulat katangian sa pakikipag-ugnayan sa. kapwa at pagharap sa rea lidad ng buhay. Ating himay-himayin ang kaugnayan ng bawat isang tool sa buhay ni Leona Florenti no. <b>UPBRINGING</b> Nasa matiwasayan na kalagayan sa pamumuno si Mariano Ricarfort nang isilang ang Sappho ng Pilipinas, si Leona Floretino ika-19 ng Abril 1849 nang kumita siya ng unang liwanag mula sa mayamang angkan ng mag-asawang Don Marcelino Florentino a t Don Isabel Florentino. Bagama't magpinsan ang dalawa ay hindi naging hadlang s a kanilang matagumpay na samahan. Masipag at matiyaga si Don Marcelino kaya't di nakapagtatakang sila ay yumaman bagama't isa sila sa kinikilalang pamilya noong panahong iyon. Naging matulungin pa rin si Don Marcelino sa mahihirap, pinakisa mahan niya ang mga ito at tinulungang makaangat sa hirap ng buhay. Nagpatuloy an g pagdami ng kanilang ani. Patuloy itong lumago at dahil sa mabuti niyang pakiki sama , pagtitiyaga,at pagsisipag, nag-ani siya ng papuri at kinilalang isa sa ma yayamang angkan sa Villa Femandina. Bagama't may sinasabi ang angkan nina Leona naging mababa pa rin sila sa kanilang pakikipagkapwa. Maliit pa lamang siya ay n aipunla na sa murang isipan ang halaga ng pagiging masipag at matiisin. Tinuruan . siya. ng ina ng mga gawaing bahay tulad ng paglilinis, pagluluto at pag-aayos

ng mga kasangkapan. Naniniwala si Dona Leona na gaano man kayaman ang isang tao ay kailangan pa ring matuto ng gawaing bahay, upang hindi mahirapan. Bawat isa s a kanyang mga anak pati si Leona ay may gawaing nakatakda. Naiiba si Leona sa ma gkakapatid , tanging siya lamang ang payat patpatin at masasakitin. Kaya't bihir a siyang utusan at pagalitan. Sakay ng kalesa, madalas siayng ipapapasyal ni Don Marcelino malalawak nilang lupain sa Villa Femandina. Naipasok sa kaisipan ni L eona ang ganitong magandang karanasan. Di rin malilimutan ang itinuro ng ina tun gkol sa pagalang at pagkilala sa dignidad ng gawaing manwal. Ang pagiging mabait , masipag, at pantay na pakikitungo sa mga taong nagsasaka sa bukid ay natutunan sa mga magulang. Sa gulang na sampu ay natuto na nga kastila at nagsimulang mag sulat. Anim na taong gulang siyang ng mapasailalim sa pagtuturo ni Padre Evarist o Abaya, pare ng parokya ng Villa Feranndina at matalik na kaibigan ng mga Flore tino. Hindi nagtagal ay natuto siyang magsalita ng Espanyol at Latin. Patuloy si yang tinuruan at binigyan ng mga aklat mg tula at maikling kwento. Kinagiliwan n iya ito at natagpuan na lamang ang sariling sumusulat ng mga tual at sarswela. D i naglaon ay napabilang siya sa mga sikat na manunulat noong panahong iyon. Sa p anahong din ito nakilala ang Pilipinas. <b>KARANASAN</b> Sa maikling panahon ng buhay ni Leona, matatagpuan ang mayaman niyang karanasan. Minsan sa kanyang pagdalo sa isang kaarawan ay napilitan siyang sumulat ng tula upang ihandog sa may kaarawan. Nagkataong siya'y pinilit lamang ng kanyang ina na dumalo sa salu-salo kayat't wala silang dalang regalo. Naisipan niyang humabi ng tula na siayng inihandog sa kaibigan. Emilia ang naging pamagat ng tulang it o. Binigkas nang malakas ang tulan sa harap ng mga bisitang naroroon at nagustuh an ito ng nakakarami, kaya't muli siyang pinabigkas ng isa pang tula. Mula dito' y naanyayahan siay sa mga pagtitipon, kasayahan at mga koronasyon. Hinangaan sia y ng maramiing tao kabilang na ang kapitan, sa lubos na paghanga ay nasambit niy a kay Leona ang mga katagang " kay ganda ng dalagang ito." Sa simula'y nginitian lamang siya ni Leona, subalit nang paulit-ulit na itong sambitin ng kapitan , i nisip na niya itong insulto kayat sa inis ay lumapit sa Kapitan at pinagsasampal niya ito. Napatigalgal ang kapitan at pati ang mga bisitang naroon ay nagulat d in sa nangyari. Siyang pagdating ni Don Marcelino inilayo niya si Leona sa mga o pisyal ng guwardiaya sibi1. Sapagka't malapit na. kaibigan ng lolo ni Leona ang Obispo at dahilan na rin sa impluwensya ni Don Marcelino sa mga pinuno ng Villa Fernandina napatawan ng karampatang parusa ang kapitan. Hindi mapapasubalian ang immature na desisyon na pag-aasawa ni Leona kay Elias d e los Reyes sa maagang edad, gawa na rin ng kanyang mga magulang. Nagbunga ito n g mapait na karanasan. Kapwa bata palibhasa kaya' t hindi nagkaroon ng sapat na panahon upang kilalanin nila ang isat-isa. Ipinanganak ni Leona si Isabelo de lo s Reyes sa edad na labinlima. Sa panahong ito rin lumabas ang tunay na ugali ni Elias , nagbalik siya sa dating bisyo, ang pagpatol sa sinu-sinong babae. Dahil dito ibinaling ni Leona ang kanyang atensyon sa pagsulat ng tula. Nang lumaon ay naging dahilan ito ng pagkamuhi ni Elias kay Leona dahil sa ang buong gabi nito 'y ginugugol sa pagsusulat.

Title:Kwento (15)

Sabi ni Marites, masama nga raw ang umuwi at matulog ng busog. Mabuting m aglakad-lakad at magpalipas-oras. Liberal itong si Marites na 'di tulad ng ibang babaeng nagkukumahog umuwi lalo't bago pa lamang kakikilala sa lalaki. Nakita n iya ang karitong tindahan ng fishball. Inimbitahan niya si Mr<pd>.</pd>Pabling n a kumain at siya na ang manlilibre. At nadiskubre nilang dalawa na mas masarap a ng fishball kapag isinusubo ito ng kasa-kasama. Mainit, matamis at masarap at ku ng minsan pa nga'y maanghang. Nakangiti ang buong gabi sa dalawang magkakilalang biniyayaan ng magandang pag-uumpisa ng relasyong nag-ugat sa lunang Malate, Nak pil at Adriatico Circle. <b>12:00AM-1:00AM<pd>,</pd> Tamis ng unang halik sa may hardin</b>. Nagtatawanan sila ukol sa kanilang nakaraan nang mapatigil sila. "Sir Pabling?" "Ikaw naman, Joey na lang ang itawag mo sa 'kin. Ok lang ba, Tess?" "Okey, Joey." Niyakap ni Joey si Tess at hinagkan ito. Malayang ginawa ito nang walang pag-iimbot ni Marites. Mas mainit, matamis at masarap ang anghang ng halik kes a sa fishball. May ilang nakasaksi nito. Tila mga magkakabarkadang masiyahin. At kung ma tama kang makikinig ay tila may wikang galing pa sa ibang planeta. "Ay, shoray mez sisteraka! Byonda mez! Wineru ka ni! Efektsenez ang menth ol mezlak!" ang sabi ng isang sa tatlong magkakabarkada. "Kakainggit naman palaman kayotra!" dagdag pa ng isa. "Shorap! Laplapan naitech! Pling, plang, plung!" bulalas na may kasabay p ang ipit na pagtawa. <b>1:00AM-2:00AM<pd>,</d> Imbitasyon</b>. Nagsimula na ang kanilang magandang pagtitinginan sa isa't isa. Napakaram i na nilang napag-usapan, lalo pa ang kanilang mga plano sa buhay at kung papaan o ba dapat maging ideyal na magkatipan. Bagaman, nagpasya si Marites nang muli n iyang makita ang oras sa relo. "Joey, uwi na tayo." "Okey, saan bahay mo? Hatid na kita." "Sa Bulacan pa ako umuuwi. Malayo, 'wag na lang. Kaya ko na. " "Delikado panahon ngayon, bukas ka na umuwi. Ihahatid pa kita. Gusto mo sa bahay ka na tumuloy? Sa Paraaque. Mag-isa lang ako pero sa sala na ko matutu log." Napangiti si Marites at sumakay sila sa kotse na may tila parehong iniisi p. <b>2:00AM-3:00AM<pd>,</d> Eksena sa kotse</b>. Sa kotse sila nagpatuloy ng kuwentuhan. Biruan, tawanan at titigan ang ka nilang pangunahing libangan nang ilang sandali pa. Inistart ni Joey ang makina ng kotse. Tumingin si Marites na tila sigurado sa desisyon.

Kambiyo-Primera: "Buti at nagkakilala tayo, Joey. Salamat kay Ester. Tama siya, mabait ka nga. Hindi ako nagkamali na sumama sa iyo." Nagmaniobra para tuluyang lisanin ang lugar. Kambiyo-Segunda: "Salamat at gusto mo rin pala ako, Tess." Kambiyo-Tersera, harurot: Ipinatong ni Tess ang kamay sa kandungan ni Joe y. Napangiti si Joey. Kambiyo-Kuwarta, mabilis: Ipinatong din ni Joey sa kamay ni Tess ang kan yang kamay. Kanyang hinawakan ito at hinagkan ni Joey ang kamay ni Tess. Humili g sa balikat ni Joey si Tess at pumikit na nakangiti. <b>3:00AM-4:00AM<pd>,</d> Masarap magmahal sa malamig na madaling-araw (part 1) </b>. Narating nila ang condo ni Mr<pd>.</pd>Pabling. Kanyang kinarga at inihi ga ang tulog ng si Tess. Lalo pang nabakas ang kagandahan ng dalagang naiidlip. Kakatwang hindi niya inisip na magkaroon ng milagro ng pagniniig sa oras na iyo n. Kinumutan niya ito matapos na tanggalin ang pagkakapusod ng buhok at sinupin ang kanyang sandals. Ilang sandali niyang tinitigan si Tess habang nakaupo sa gi lid ng kama. Minarapat niyang matulog na lamang sa sala. Patayo na sana siya pa ra iwan ang babae nang madama niya ang hawak nito sa kanyang bisig. Nilingon niy a ito at nakita ang mapanghikayat na tingin ng dalaga. Walang anumang paliwanag at nahiga siya sa tabi ni Tess at inunan nito ang kanyang dibdib. Sadyang masara p ang may kasiping sa gabing malamig. <b>4:00AM-5:00AM<pd>,</d> Masarap magmahal sa malamig na madaling-araw (part 2) </b>. Pinagsaluhan nila ang init, yakap at halik sa mga oras ng kanilang pagsis iping. Sadyang inililibot ni Mr<pd>.</pd>Pabling ang kanyang kamay sa paghaplos. Narating nila ang sandaling may pangangailangan sa pagtatalik subalit hindi na pinayagan pa ni Marites ito. Hinawakan niya ang kamay ni Joey at hinagkan ito na tila tupang gumagalang sa berdeng damuhan ng talampas. Magkayakap at sadyang nilasap ang pangako ng bukang-liwayway. Masarap n gang magmahal sa malamig na madaling-araw. <b>5:00AM-6:00AM<pd>,</d> Bukang-liwayway</b>. Maliwanag na ang sikat ng araw subalit sadyang nakapang-aakit pa rin ang paghimbing. Lalo pa na kasiping niya ang taong kanyang pinapangarap na makasama . Mahigpit ang yakap ni Joey. Tila nilalasap ang bawat sandali at umaasang hindi na ito matatapos pa. Mahigpit ang yakap ni Joey nang mausisang unan na lamang i to. Napapitlag siya sabay bangon. <b>6:00AM-7:00AM<pd>,</d> Ang tawag sa telepono</b>. Ilang minuto siyang nakahigang dilat at mabigat ang paghinga. Nag-iisa na siya. Inabot ang cellphone at binuksan ito mula sa magdamag na pagkakapatay. Il ang messages ang pumasok dito. Galing kay Robert ang marami. Nagtatanong, nagtat aka at nagpapatawag sa landline si Robert. <b>7:00AM-8:00AM<pd>.</d>velation</b>. Medyo mainit ang ulo ni Robert nang tawagan niya si Mr<pd>.</pd>Joey Pab ling.

"Ni hindi ko alam kung nasaan at ano na ang nangyari sa 'yo. Hindi ko al am kung tuloy pa tayo sa usapan natin kagabi. 'Tol, ang labo mong kausap. Anyway , kasama mo raw 'yung chick na hinahanap mo. 'Wag mo na i-deny, buking ka na. Si nabi sa akin ni Ester na sumama raw 'yung hinahanap mong chick. Inamin din niya ang totoo d'un sa chick. Jackpot ka, pare! Siguro, alam mo na ngayon ang sikret o ni Marites. Gusto ko sanang sabihin sa iyo at bigyan ka ng warning pero 'di ki ta makontak. Patay yata ang cellphone mo. Hinayaan ni Ester kasi hindi mo siya p inapansin at laging binabale-wala lately. At may tama rin pala sa 'yo ang dalaga . 'Yung dalagang dating binata. Hoy, tama na ang pagmumukmok. Sikreto na natin ' yan. Pumasok ka na, oy!" <b>8:00AM-9:00AM<pd>,</pd> Pag-alis / Pagtakas</b>. <b>Voice over: JAPAN AIR, FLIGHT 2254 BOUND FOR TOKYO DEPARTED FROM NINOY AQUINO INTERNATIONAL AIRPORT AT EXACTLY 8:15AM</b>. Nagpark ang kotse ni Mr<pd>.</pd>Joey Pabling sa carpark ng NAIA, alas-ot so y medya. Wala na si Marites. Nakita niyang tumawid sa kalawakan ang eroplano pero hindi niya sigurado kung sakay nga nito si Marites. Hindi niya mapaniwalaan ang sinabi ni Robert. Pero iisa lang ang kanyang naisip at nasigurado. <b>9:00AM-10:00AM<pd>,</pd> Si lalake iiwan ni Babae? Si babae na dating lalake? Kahit sino pa siya</b>. Dumating siya sa office. Tahimik siya. Nakita ni Robert ang pagdating ni Joey. Nilapitan, inakbayan at kinausap para bigyan ng suporta. Tinungo nila ang cafeteria para pagsaluhan ang de-boteng serbeza at 'sang order ng fried chicken . Hindi na sana gusto pang kantiin ni Robert ang isyung ukol kay Marites at kung ano ang naramdaman niya para dito pero<pd>...</pd> "Alam mo, pasalamat na rin ako kay Ester at nakilala ko si Marites. Hinan ap ko siya kahapon dahil alam kong siya na ang aking dapat makasama habang-buhay . At nang malaman ko ang tunay niyang katauhan, mas lalo ko pa siyang minahal. H ahanapin at hihintayin ko siya ulit." Umiinom ng serbeza si Robert nang hindi niya mapigilang maibuga ito sa sa riling kandungan. Mariin ang pagkakahawak ni Joey sa bote at may tinging puno n g pangako ng muling pagkikita.

<b>S I

B E R T I N G</b>

UMAGA, ala-singko sa diktador na orasan. Gumuguhit pa sa nakayapos na k umot sa katawan ang malamig na hangin na nagmumula sa alikabuking bentilador. Wa lang katinag-tinag ang katawan sa pagkakahiga sa papag na nilatagan ng buling ba nig at sinapnan ng kumot. Nagpupumiglas na masinagan ng sumisilip na araw ang s ilid na sinasangga ng bintanang yari sa kapis. Maaga kung sumilay ang araw kung tag-init. Ito ang silid na pinagparadahan ng 'sang laksang lamok na nakidigma sa ngayon ay mauupod nang katol. Parang nasa paraiso ng usok at hangin at dilim at lamig at tigas ng katre at mga lumang gamit at kilu-kilong agiw. Ito ang si lid ni Berting. Kung saan siya nahihimbing, nagigising, kumakain at nag-iisip s a mga gabing nang-aakit ang mga tila imposibleng panaginip. Panaginip na nagmam asahe sa pagod sa pagtatakang utak ni Berting. Batid nito ang bawat hikbing kimk im ni Berting. Ito ang kanyang kasa-kasama tuwing gabing unat na ang kanyang pag al na katawan. Dito niya kinatatagpo ang babaeng de-pakpak ng lawin at may buho k na 'sing haba ng kanyang tangkad hanggang lupa. Ito ang kanyang kaibigan mula

pa nang mabaog siya sa isang matinding sakit. Ito na ang pumipili ng kanyang t utunguhin o gagawin. Lahat alam na niya kahit pa sa panaginip lang niya ito nat atagpuan. Inililipad siya nito sa pinakamataas na bangin at doon iniiwan habang pinag-iisip ng mga desisyong kahit hindi niya gustuhin, ganoo't ang babaeng may pakpak ng lawin at mahabang buhok ang masusunod. Sumasama siya dahil na rin sa takot ng pag-iisa. May kasama si Berting dati, nag-iisa na siya ngayon. Suma sama siya dahil takot siyang makitang muli ang mga pangyayaring nagbunsod sa kan ya upang mag-isa. Si Berting. Si Berting na takot kung magbabalik sa kanyang a laala ang mga lumipas na binusog ng dugo at galit. Si Berting na laging kasama ang babaeng may pakpak ng lawin at mahabang buhok na pinangalanan niyang LAYA. Si Laya na ang kasa-kasama niya ngayon. Ang lumilipad sa kanyang utak na humihi kayat upang tumakas nang kahit na panandalian lamang. Mahal niya ang panaginip tuwing kasama niya si Laya dahil naliligalig siyang harapin ang katotohanan. Ang katotohanang hindi siya makapag-iisa dahil sa nanglalamong nakalipas. Hayan ang nakatihayang si Berting na kumikita lang sa paekstra-ekstra sa traysikel ng kapitbahay na ang bawat sira nito ay isinisisi at ikinakaltas pa s a kanyang boundary. Otsenta pesos. Otsenta pesos ang boundary ng kalawanging t raysikel na muntik pang ikasama ng loob ng may-ari nang pakiusapan ito ni Bertin g na babaan. Hayan napapayag pa rin ni Berting ito sa gusto niyang halaga kahit pa halos mapigtal na ang lalamunan niya sa pagmamakaawa. Wala ring nagawa kahi t pa pangatwiranan ng may-ari na buong araw itong ilalabas ni Berting at magkata likuran ang upuan nito 'di gaya ng pangkaraniwang traysikel. Palibhasa'y matand ang dalaga at tila may gasinulid pang lambing sa dibdib para sa mga lalaking wal ang kasa-kasama gaya ni Berting. 'Yan ang pakilala niya. Pero ngayon tanghali na. TOK! TOK! TOK! BOG! BOG! BOG! Ginulantang nang maagang paninira ng pintuan itong si Berting sa pagkaka himlay mula sa malalim na pagkaidlip. Naroroon pa nga si Laya sa kanyang tagpuan habang pinipikitan ng mga naglalarong mata. Si Aling Amanda, ang may-ari ng tra ysikel ay sumisirena dahil sa tatlong dahilan. Una, dahil tanghali na at nakahi lata pa ang kanyang mala-kalabaw kung kumayod na si Berting. Pangalawa, hindi n ito inintrega ang boundary kahapon, naniningil siya. At ang huli, gusto niyang masilip kahit na papaano ang lalaki at kung sakali ay mapagsawaan ang alaala nit o sa buong maghapon. Napapitlag siya sa kanyang hinihigan at agad na iniusod ang antigong tuk ador. Parang may ikinukubli sa lawanit na dingding nito. Pero kung may tao man g nakakikita sa kanya, sa kabilisan e 'di na mabibigyang halaga pa kung bakit ni ya ito iniusod para dumikit pang lalo ang tukador sa dingding. Mabilis niyang p inagpaglagos sa kanyang mga hita ang pantalong kupas. Hubad siya at kita ang k atipunuan ng isang lalaking naglalaro sa may dalawampu't walong taon nang nabubu hay. Mabilis niyang tinungo ang pintuang alkitran ang pintura. Mabilis niyang nasilayan ang nanlilisik na mukha ni Aling Amanda. At mabilis ding inungkat na ng matandang dalaga ang mga dahilan kung bakit sumugod ito nang ganoong kaaga. At hindi na nakapagsalita pa si Berting, ni hindi na nakuha pang anihin ang nags ulputang muta sa kanyang mata bago pa man makaalis ang matanda. Noong umagang ' yon, para siyang itinubog sa isang bariles ng nagyeyelong tubig. Kagabi, napag-isipan pa ni Laya sa panaginip ni Berting na huwag nang il abas ang traysikel at tumigil na muna sa bahay. Tulad ng dati, napapayag niya s i Berting nang ilipad niya ito sa pinakamatarik na bangin. Pipilipit ang sikmura ng sinuman sa lula. Parang bata si Berting na nagmamakaawa't nangangakong gagaw in ang gusto ni Laya. Ngayon lang ito nangyari. Alam niyang ikatutuwa na naman ni Laya ang pa ngyayaring ito sa susunod niyang pag-idlip. Naiipit siya sa lakas ng pangako ka y Laya at ang obligasyon kay Aling Amanda. May mga pagkakataong parang naduduro

g na kristal ang tawa ni Laya sa mga nangyayari kay Berting. Sumusulak ang dugo sa kanyang utak na tila ba nilulunod ang maliwanag niyang pag-iisip. Nakakalit o at walang magawa kundi ang magmakaawang itigil na nito ang pagtawa.

Title:Sanaysay (35) Text 111 - Folktales and Epics Word Count: 2,099 ISANG ARAW nuong Unang Panahon, sa nayon ng Hannanga, isang sanggol na lalaki an g isinilang sa mag-asawang Amtalao at Dumulao. Ang pangalan niya ay Aliguyon. Si ya ay matalino at masipag matuto ng iba't ibang bagay. Katunayan, ang napag-aral an niyang mahahalaga mula sa mga kasaysayan at pangaral ng kanyang ama ay marami . Natuto siya kung paano makipag-bakbakan nang mahusay, at paano umawit ng mga m ahiwagang gayuma. Kaya kahit nuong bata pa, tiningala na siya bilang pinuno, at hanga ang mga tao sa kanya. Nang mag-binata si Aliguyon, ipinasiya niyang sagupain si Panga-iwan, ang kaaway ng kanyang ama, sa nayon ng Daligdigan. Subalit ang sumagot sa kanyang hamon a y hindi si Panga-iwan. Ang humarap sa kanya ay ang mabangis na anak nito, si Pum bakhayon, marunong ng hiwaga at bihasa rin sa bakbakan tulad ni Aliguyon. Pinukol ni Aliguyon ng sibat si Pumbakhayon. Kasing bilis ng kidlat, umiktad si Pumbakhayon upang iwasan ang sibat at, kagila-gilalas, sinalo sa hangin ang siba t ng isa niyang kamay! Wala pang isang kurap ng mata, binaligtad ni Pumbakhayon ang sibat at hinagis pabalik kay Aliguyon. Umiwas din si Aliguyon at sinalo rin ng isang kamay sa hangin ang humahagibis na sibat. Binaliktad din niya at ipinuk ol uli kay Pumbakhayon. Pabalik-balik at walang tigil, naghagisan at nagsaluhan ng sibat si Aliguyon at Pumbakhayon hanggang umabot ng 3 taon, hindi pa rin tumigil ang bakbakan, at wal ang nagpakita ng pagod o pagsuko. Subalit sa bangis at dahas ng kanilang paghaha mok, kapwa sila humanga sa giting at husay ng kalaban, at pagkaraan ng 3 taong b akbakan, natuto silang igalang ang isa't isa. Biglang bigla, tumigil sina Aliguyon at Pumbakhayon at nahinto, sa wakas, ang ba kbakan. Nag-usap at nagkasundo sila ng payapa ng kanilang nayon ng Hannanga at Daligdigan. Buong lugod na sumang-ayon lahat ng tao at ipinagdiwang nila ang ka mpihan ng dalawang bayani. Sa paglawak ng katahimikan, umunlad ang dalawang nayon. Naging matalik na magkai bigan sina Aliguyon at Pumbakhayon. Nang sapat na ang gulang ni Aliguyon, pinili niyang asawa si Bugan, ang batang-batang kapatid na babae ni Pumbakhayon. Inala gaan niya sa bahay si Bugan hanggang lumaki itong napakagandang dalaga. Ang pilining asawa naman ni Pumbakhayon ay ang kapatid na babae ni Aliguyon, si Aginaya. Ang dalawang pamilya nila ay yumaman at iginalang ng lahat sa Ifugao.

IBALON ang awit ng giting ng tatlong bayani sa pakikibaka laban sa mga halimaw u pang iligtas at tulungan ang mga tao nuong Unang Panahon. Nuong wala pang pangal an ang Bicol. Maaaring tatlo o higit pang kasaysayan, naihatid itong halu-halong awit-giting sa kasalukuyan ng mga 'Kadugnung,' ang mang-aawit at makata na tan ging naglalahad ng mga nakaraang pangyayari nuong hindi pa marunong sumulat ang mga Unang Tao. Ang tatlong bayani - sina Baltog, Handyong at Bantong - ang sumabak, pumatay at nagpalayas sa mga hayop at halimaw na dating nagmalupit sa Bicol. Tulad ng dalaw ang sawa - ang babaing Oryol at ang duling na Sarimao. Ang dambuhalang baboy-da mo , si Tandayag. Ang halimaw na Buwaya . Si Buringkantada na iisa ang mata .Si Angongoluod, ang bakulaw. Si Rabot na kalahating tao at kalahating hayop. Si Tam baluslos na may katawan ng kambing. Ang mga pating. MAHABANG panahon mapayapang umunlad ang Ibalon sa pamumuno ni Handiong subalit w alang magandang palad na nagtatagal, at ang Bicol, mula pa nuong Unang Panahon ay lagi nang sinasalanta ng marahas na kalikasan. Sumapit ang panahon ng malakin g baha na pinawalan sa lupa ni Unos. Tapos, nagsimula ang sunud-sunod na lindol, sinabayan pa ng pagsabog ng tatlong bulkan - ang Hantik, ang Kolasi at ang Isarog. Bumaon ang lupa, pati mga bundok ay gumuho, at maraming nayon sa Ibalon ang nawasak. Napunit din ang lupa mula sa Kalabanga hanggang sa Ponon, sa Magarao, na tinatahak ngayon ng ilog Inarihan. Sa lakas ng mga lindol, umangat ang Pasacao mula sa dagat, pati na ang pulo ng K otmo na bahagi ng Pasacao. Sa Kotmo ang tahanan ng isang halimaw, si Rabot, ang dambuhala na may katawang kalahati ay tao, at kalahati ay hayop. Mabagsik ang ka nyang kapangyarihan. Inutusan ni Handiong ang kanyang kaibigan, si Bantong, upang puksain si Rabot. N agsama ng 1,000 mandirigma si Bantong subalit talino, at hindi lakas ng katawan, ang ginamit niya laban sa halimaw. Hindi nila sinugod agad ang lungga, kundi na gmanman muna upang maunawaan ang ugali ni Rabot. Nakita ni Bantong ang malalaking bato na nakapaligid sa lungga - mga tao na gina wang bato ni Rabot. Pagtagal, namalayan ni Bantong na madalas at mahimbing matulog ang halimaw. Kaya minsang tulog si Rabot, ginapang siya ni Bantong. Sinaksak ng bayani sa dibdib si Rabot at namatay ang halimaw. Nagbalik ang katahimikan sa Ibalon. SIYAM na buwan bago siya isinilang sa isang maharlikang pamilya namundok ang kan yang ama upang sugpuin ang isang masamang pangkat ng mga Igorot. Sa kasamaang-pa lad, napatay ang ama, pinugot ang kanyang ulo at isinabit sa gitna ng nayon ng m ga Igorot bilang gantimpala at parangal sa kanilang pangkat. Sa kabilang dako, n agulat ang ina pagkatapos nang biglang lumaki ang sanggol at agad-agad nagsalita . Isinumpa ni Lam-Ang - sapagkat ito nga ang naging pangalan niya - na mamumundo k din siya upang matuklas kung ano ang nangyari sa kanyang ama. Kasama ang kaiba at mabuting pangkat ng mga Igorot, inakyat ni Lam-Ang ang bundok at natagpuan a ng bangkay ng ama niya. Bilang ganti, pinatay niya ang bawat isa ng mga masamang Igorot, gamit ang tangi niyang sandata - isang sibat. Pagod na pagod siya pagbalik sa bahay. Minabuti niyang maligo muna at sumisid sa ilog Amburayan. Kaginsa-ginsa, umapaw ang ilog sa kapal ng putik at dugo na nah ugas mula sa kanyang katawan. Lahat ng isda sa ilog ay namatay. Pati ang mga pal aka at iba pang hayop na umahon mula sa tubig ay namatay lahat sa pampang. Kinabukasan, ipinahayag ni Lam-Ang sa ina na mag-aasawa na siya. Ginamit niya an g kapangyarihan niya sa hiwaga at nabatid niya na ang magiging asawa niya ay si Ines, isang babae taga-Kandon, isang munting nayon sa hilaga. Patungo na siya du on nang nadaanan niya ang isang batong dambuhala na sumisira sa palay at tabako

sa mga bukid. Gamit ang kalasag na pilak na minana sa ama, nilabanan niya at pi natay ang dambuhala. Tapos, pinugutan niya ng ulo. Sa Kandon, dinatnan niyang nakapaligid sa bahay ni Ines ang libu-libong lalaki n a lumiligaw sa dalaga. Siksikan silang lahat at, upang makalapit sa bahay, napil itan ni Lam-Ang na lumakad sa mga ulo ng mga lumiligaw hanggang umabot siya sa i sang bintana, kung saan siya pumasok sa bahay. Humanga nang matindi si Ines sa l akas at tibay ng luob ni Lam-Ang kaya pumayag siya agad na maging asawa nito. Su balit alinlangan pa ang mga magulang ng dalaga. Kailangan daw mag-alay ng bigaykaya ang mga magulang ni Lam-Ang bago makuha si Ines. Pumayag si Lam-Ang at ipinangakong babalik siya pagkaraan ng isang linggo, kasam a ng kanyang ina at ng mga handog at iba pang yaman. Humangos siya pabalik sa in a, at naghanda ng isang bangka na balot ng ginto. Pinuno niya ito ng iba pang gi nto, mga alahas, mga estatua at iba pang mamahaling bagay. Pagbalik niya sa Kand on kasama ng kanyang ina, nagimbal ang mga magulang ni Ines sa dami ng kayamanan g dala. Nuong araw ding iyon, ikinasal sina Lam-Ang at Ines. Pagkaraan ng tatlon g taon, nagka-anak na lalaki ang bagong mag-asawa. Isang araw, binangungot si Lam-Ang: Alang-alang sa kanyang anak, at sa kanyang m ga ninuno, kailangan niyang pagdaanan ang makalumang gawi ng pahirap. Ayon masam ang panaginip, dapat siyang sumisid hanggang sa sahig ng dagat upang hanapin an g gintong kabibi. Batid ni Lam-Ang na ikamamatay niya ang gagawin, kaya nagdasal siya at nanawagan sa mga diyos. Sinagot naman siya at binigyan ng pag-asa. Isin iwalat ni Lam-Ang ang lahat kay Ines: Ang hirap na susu-ungin niya, ang mga pahi watig ng kanyang pagkamatay, pati na ang habilin ng pag-asa na sagot sa kanya ng mga diyos. Pagsapit ng takdang araw, dumumog ang lahat ng tao sa nayon, pati na sa mga kala pit sa paligid, upang saksihan ang pagsisid ni Lam-Ang sa gintong kabibi sa ilal im ng dagat. Subalit bahagya pa lamang nakalubog si Lam-Ang nang biglang umahon si Berkakan, ang dambuhalang halimaw na pating, at sinakmal ang bayani. Sa bahay , nakita ni Ines lahat ng pahiwatig na isiniwalat ni Lam-Ang. Bumagsak ang kalan , umuga ang hagdan, at nanginig ang kanilang anak na lalaki. Napahagulhol si Ine s: Patay na si Lam-Ang. Tatlong araw lumuha si Ines bago siya nagkalakas lumabas at sundin ang mga habil in ng mga diyos. Inipon niya ang mga buto-buto ni Lam-Ang na inanod ng dagat sa pampang, at inuwi sa bahay. Sunod sa isiniwalat ni Lam-Ang, binalot niya ang mga buto sa pulang sutla, tumalikod at nagdasal nang nagdasal. Habang ibinubulong n i Ines ang mga panalangin, naririnig niyang unti-unting nabubuo uli ang kalansay at katawan. Pagkaraan ng ilang sandali lamang, lumitaw si Lam-Ang na buhay na m uli. Dahil dito at iba pang giting na ginawa ni Lam-Ang, silang mag-asawa at ang kani lang anak ay pinatawan ng mga diyos ng walang katapusang buhay. At sila ay namuh ay sa sagana ng mga bukid ng palay habang panahon. Si Mariang Makiling ay isang dalaga, hindi tumatanda, nakatira sa magandang bund ok Makiling sa pagitan ng lalawigan ng Laguna at Tayabas, subalit walang nakakaa lam kung saan talaga. O kung paano siya namamahay. Sabi ng iba, nakatira siya sa isang magandang palasyo na napapaligiran ng mga hardin. Ang sabi naman ng iba, nakatira siya sa isang dukhang dampa na gawa sa karaniwang kawayan at mga dahon ng nipa. Matangkad si Mariang Makiling at mahinhin. Ang kutis niya ay makinis, kayumanggi ng kaligatan, sa bigkas ng mga Tagalog. Malaki at itim ang kanyang mga mata, mah aba at makapal ang buhok, at maliliit ang mga kamay at paa, at mala-kandila ang mga daliri. Sa madling salita, siya ay maniwaring isang diwata, parang isinilang sa maputlang sinag ng buwan sa ibabaw ng Pilipinas, pasulpot-sulpot sa pagitan

ng mga punong kahoy sa gubat ng Makiling. Ang diwa niya ang namamayani sa bundok subalit siya mismo ay bihirang makita ng mga tao. Paminsan-minsan, natatanaw siya ng mga mangangahoy sa dilim ng Viernes Santo, ka pag namumundok sila upang humuli ng usa. Nakatayo raw si Mariang Makiling sa gil id ng mataas na bangin, walang katinag-tinag habang umaalon ang kanyang buhok sa ihip ng hangin. Kung minsan daw, nilalapitan daw sila, binabati nang tahimik ba go lumalayo at naglalaho sa dilim ng gubat. Walang naglalakas-luob na kumausap, sumunod o magmanman man lamang sa kanya. Karaniwang lumalabas si Mariang Makiling pagkaraan ng bagyo at lumiligid sa mga bukid, binubuhay muli ang mga nasirang halaman at itinatayo uli ang mga natumba ng punong kahoy, at ibinabalik ang dating ayos ng lahat. Pati ang mga ilog ay bu mabalik sa kanilang takdang landas at agos. At lahat ng sira mula sa bagyo ay na glalaho sa bawat madaanan niya. Mabuti ang kalooban ni Mariang Makiling. Dati-rati, pinahihiram niya ang mga mah irap ng damit, at pati alahas, para sa mga kasal, binyagan at pista. Tanging kap alit na hinihingi niya ay isang puting-puting dumalaga, batang inahen na hindi p a nangingitlog. Paminsan-minsan, lumilitaw siya sa anyo ng isang karaniwang taga bukid at tinutulungan ang mga matatandang babae sa pagpulot ng mga panggatong. P agkabigkis at pasan na ng matandang babae ang mga kahoy, isinisingit nang lihim ni Mariang Makiling sa bigkis ang pira-pirasong ginto, barya, pati mga alahas. Minsan, ayon sa kwento, isang mangangahoy ang nakakita ng baboy damo. Kumaripas ang hayop sa mga sukal at tinik ng gubat habang walang tigil na humabol ang lala ki, na nagka-galos-galos sa mga tinik. Biglang-bigla, narating nila ang isang ma liit na kubo. Takbo at nagtago ang baboy damo sa loob. Natigilan ang lalaki, lal o na nang lumabas ang isang magandang dalaga. "Sa akin iyong baboy damo," sabi ni Mariang Makiling sa lalaki, "at hindi mo dap at hinabol. Subalit nakikita kong ikaw ay pagod na pagod, at sugatan. Pulos dugo ang iyong mga bisig at binti. Halika sa loob, magpahinga ka at kumain. Gagaling ka, tapos maaari ka nang umuwi." Napukaw ang lalaki sa alindog ni Mariang Makiling. Pumasok siya sa kubo at, wala ng imik, kinain lahat ng lugaw na hinain. Masarap at kaiba sa lahat ng natikman niya. Naramdaman niyang napawi ang kanyang hapo, gumaling ang kanyang mga sugat at bumalik ang kanyang lakas. Binigyan siya ni Mariang Makiling ng ilang piraso ng luya. "Ibigay mo ito sa iyong asawa," sinabi niya sa lalaki na, utal pa rin, ay yumuko lamang bago umalis. Isinuksok ng lalaki ang mga luya sa luob ng kanyang salakot . Habang pauwi, pabigat nang pabigat ang mga luya kaya dinukot niya ang ilang pi raso at itinapon. Kinabukasan, nagulat silang mag-asawa nang nakitang kumikinang ang 'luya' na naging lantay na ginto ang mga ito. Laking hinayang nila sa mga ' luya' na naitinapon pauwi.

Title:Sanaysay (11) Ang Kuwentista ng mga Tsikiting (KUTING) ay binubuo ng mga kasaping buhat sa iba 't ibang larangan. Nabuo ito sa pamamagitan ng panghihikayat ni Virgilio Almario , ang noo'y secretary general ng PBBY. Pangunahing tagapagtatag ng KUTING ay sin a Perpi Alipon-Tiongson, Carla Pacis, Robert Magnuson, Augie Rivera, Lara Saguis ag at May Tobias. Noong 2000, kinilala ng Reading Association of the Philippines (RAP) ang KUTING para sa pagtaas ng kalidad ng panitikang-pambata sa panitikan. Noong 2003, isina sagawa ng KUTING ang kanilang kauna-unahang workshop para sa mga gustong magsula t para sa mga bata. Bukod dito, nagsasagawa rin sila ng mga lektyur at talakayan upang pag-usapan ang ukol sa pagsusulat at ang iba pang mga isyung may kaugnaya n sa panitikang-pambata. Nagbubukas din ang KUTING ng pintuan sa mga miyembro ni to upang mailapit sa mga publishing house ang kanilang mga kuwento upang maisali bro. Kaugnay nito, layunin din ng KUTING na kilalanin at palakasin ang karapatan ng mga manunulat ng panitikang-pambata. Marami sa mga kasapi ng KUTING ay nakapaglathala na ng kani-kanilang mga aklat-p ambata. Ang iba naman ay nagwagi sa mga patimpalak tulad ng Palanca, PBBY-Salang a Writers' Prize, National Book Award, Gintong Aklat Award at iba pa. Noong 1996, inilathala ng Osnofla Books Casa San Miguel sa pakikipagtulungan ng mga miyembro ng KUTING at ng Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> ang Water in the Ring of Fire na bunubuo ng mga kuwentong-bayan ng mga bansang nasa Asia-Paci fic. Ito ay pinamatnugutan ni Carla Pacis. Noong ika-17 ng Mayo 2003, sa kauna-unahang pagkakataon, iginawad ng samahan ang KUTING honorary membership kina Mailin Peterno-Locsin, Amelia Lapea-Bonifacio, Vi rgilio Almario, at Rene Villanueva, bilang pagkikilala sa kanilang kontribusyon sa pagpapalaganap ng panitikang-pambata sa Pilipinas. Ganito ang sinabi ni Augie Rivera, ang pangulo noon ng KUTING sa kanilang Kuting Mewsletter: Noong mga panahong pupungas-pungas pa lamang ang ating munting industriya, silan g apat ang mga unang sumubok at nangahas na magsulat, magpalabas, magpabilis, ma gturo, magpalaganap at magsulong ng panitikang pambata sa Pilipinas. Nauna silan g lahat sa atin. At hindi naman siguro kalabisang sabihing inihanda nila ang "bu bungan" na siya ngayong nagiging "palaruan" ng maraming KUTING (2). Samakatuwid, itinuturing na ngayong isang industriya ang pagsusulat at paglalath ala ng mga babasahin para sa mga bata. Dahil dito, nakita ng samahan na mahalaga ng maitaas na ang uri ng mga kuwentong-pambatang naisasalibro sa pamamagitan ng pagsasagawa ng mga taunang workshop, maigiit at kilalanin ang kanilang mga karap atan bilang mga manunulat ng panitikang-pambata at iba pa. <b>Ang Ilustrador ng Kabataan (Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd>) </b> Ang mga ilustrador ang nagbibigay buhay sa mga aklat-pambata. Dahil sa kanilang makukulay na ilustrasyon, nabubuhay ang mga tauhang nilikha ng mga manunulat - n agkakaroon ng mukha, hugis o katawan, ang mga tauhan. Dahil dito, higit na tumat atak o nagkakaroon ng rehistro sa mga bata ang mga tauhan, lalo na ang mga batan g di pa nakababasa at umaasa pa lamang sa mga larawan. Ang Ilustrador ng Kabataan ay produkto ng mga serye ng workshop sa pagguhit at p agdidisenyo para sa aklat-pambata na pinamahalaan ng Goethe Institute of Manila sa pakikipagtulungan ng Children's Communication Center na nagsimula noong 1989. Noong ika-7 ng Hunyo, 1991, matapos ang isang workshop na pinangunahan ng kilala ng ilustrador na German na si Reinhard Michl, naitatag Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd >K<pd>.</pd> bilang isang samahan ng mga ilustrador sa Pilipinas. Ang workshop n a ito ay magkatuwang na binuo at pinamahalaan ng PBBY at ng Goethe Institute of Manila. Karamihan sa mga naging kasapi ng Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> ay mga n agtapos ng Fine Arts sa UP tulad nina Robert Alejandro, Joanne de Leon, Felix Mi

guel, Mel Silvestre at Jason Moss. Mula sa orihinal na kasapi na 21, umabot sa b ilang na 70 ang kasapi nito at patuloy na lumaki sa pagtakbo ng panahon. Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> ay binubuo ng mga ilustrador, graphic desi gner, pintor, manunulat, guro at maging ng mga mag-aaral ng visual arts, mga art ist na nagtatrabaho sa mga publishing company at advertising agency, at iba pang propesyunal. Patuloy Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> sa pakikipag-ugnayan sa iba't iban g samahan at institusyon at sa pagsasagawa ng mga workshop at eksibit. Regular a ng kanilang mga pulong, paglalathala ng newsletter, annual catalogs at pagsasaga wa ng taunang eksibit ng kanilang mga ilustrasyon. Sa pagtakbo ng panahon, bukod sa mga aklat-pambata, ang mga miyembro ng Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> ay aktibo na rin sa paggawa ng mga workbook, textbook, mural, animated features , products design and merchandising, at iba pa. Pinatatatag nila ang ugnayan ng mga may kinalaman sa produksyon ng mga aklat pam bata tulad ng ilustrador, manunulat, at mga edukador. Ang ugnayang ito ay malaki ng salik upang mahikayat ang mga baguhang ilustrador na maging kasapi ng Ang I<p d>.</pd>N<pd>.</pd>K<pd>.</pd> dahil sa pagkakataong sila ay maaaring mailathala , bukod pa sa malalaman nila ang kanilang mga karaparatan ukol sa industriya ng panitikang-pambata. Marami na rin sa mga kasapi ng Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</pd>K<p d>.</pd> ang nagkamit ng mga lokal at internasyunal na pagkilala sa larangan ng pagguhit o ilustrasyon ng panitikang pambata. Naniniwala ang mga miyembro ng Ang I<pd>.</pd>N<pd>.</d>K<pd>.</d> o ang INKies na bata pa ang industriya ng pagdidisenyo o ilustrasyon ng mga aklat-pambata sa Pilipinas, dahil dito marami pang dapat gawin upang mapagbuti ito. At hangga't m ay mga kabataang may malikhaing pag-iisip at kuwentong nais sabihin o ibahagi, n aniniwala Ang I<pd>.</d>N<pd>.</d>K<pd>.</d> na makakamit nila ang kanilang mga layuning ito. <bAlitaptap Storytellers Group</b May mahalagang ginagampanan ang mga tagapagkuwento sa pagpapalaganap ng panitika ng-pambata sa Pilipinas. Nagsisilbi silang tulay upang maihatid ang mga batang t agapakinig sa iba't ibang mundo. Naihahatid nila sa mga bata ang mensahe ng kuwe nto sa paraang madali at normal. Ang Alitaptap Story-tellers Group ay isang samahang may layuning magturo, magpay aman at maglibang sa mga batang Pilipino sa pamamagitan ng pagkukuwento. Nagsimula ang Alitaptap bilang isang maliit na grupo ng mga tagapagkuwento sa Mu seo Pambata hanggang Pebrero 1999 nang humiwalay sa Museo Pambata. Hanggang sa kasalukuyan, nagpapatuloy pa rin ang Alitaptap sa pagsasagawa ng mga workshop sa pagkukuwento. Layunin nitong mahikayat ang mga mahilig magkuwento a numan ang kinabibilangang propesyon. Bumuo na rin ito ng mga taunang proyekto o programa sa pagkukuwento sa mga paara lan, aklatan, hospital, bahay-ampunan at iba pa. Tunay na malaki ang naitutulong ng mga samahang tulad ng KUTING, Ang Ink at Alit aptap sa pagpapaunlad ng panitikang pambata sa Pilipinas. Ang kanilang pagtutulu ngan ay nagiging dahilan upang makalikha at mailathala ang mga kuwentong-pambata at maipaabot ito sa mas maraming batang Pilipino, lalong na ang mga batang mahi hirap. Kailangan lamang na ipagpatuloy ang mga magandang nasimulan upang makamit ang inaasahang pag-unlad ng panitikang-pambata ng Pilipinas. Tiyak na di magtat agal, maihahanay na ang panitikang-pambata ng Pilipinas sa ibang mauunlad ng ban sa tulad ng Great Britain, Germany at Japan. Di na pahuhuli ang mga aklat-pambata ng Pilipinas kung pag-uusapan ang bilang ng mga aklat na nalathala sa isang buong taon, ang kalidad ng kuwento, ilustrasyon , materyal na ginamit, at kung naipaaabot ba ito sa mas maraming bata, na siyang target na mambabasa ng mga ito. May malaking potensyal ang panitikang-pambata ng Pilipinas upang umunlad bilang isang industriya. Di magtatagal, magsisilaki ang mga batang Pilipino na nakabasa ng mga kuwentong sumasalamin sa kanilang mga karanasan, mga Pilipinong may pagp apahalaga sa sariling wika at kultura, na ang pinakamataas na pangarap ay mapagl ingkuran ang sariling bansa. Simulan natin ang talakayang ito sa isang tunay na pangyayari sa buhay ng isa sa aking kambal. Para sa kaalaman ninyo nasa unang baytang na ang aking mga anak a

t minsan nagkaroon ng pagsusulit ang kanilang titser kaugnay sa wastong ispeling . Ang kontrobersyal na salita ay nagmula sa Ingles na RADIO. Ang anak kong si Ma riz, dahil ginamit ang klaster na DY (radyo) ay tama sa kanyang sagot. Sa kabila ng dako, si Mardi ko, bagamat di pa niya nabasa ang 2001 revisyon (na ang ispeli ng na ng Ingles na salitang budget ay bajet), ay isinulat ang salitang ito nang RAJO (bilang pagkilala kaya sa fonemik istatus ng letrang J?). Ang resulta, umuw ing malungkot ang bata pagkat mali raw ayon sa titser! Hulaan ninyo ang naging r eaksyon ko! Nais kong bigyan ng kaukulang papuri at paghanga ang mga namuno at bumubuo ng mg a komite upang mabuo ang revisyong ating pinag-uusapan. Tungkulin ko sa hapong i to na maghayag ng mga reaksyon at suhestyon para sa malawakang diseminasyon at e fektibong pagtanggap ng sambayanan sa nabanggit na patnubay. Hinati ko ang papel na ito sa tatlo: ang mga personal na observasyon at pagsusuri, ang mga nagawa n ang hakbang alinsunod sa patakaran ng KWF, at mangyari pa, mga mungkahing walang ibang layunin kundi ang lalo pang umunlad ang Wikang Filipino tungo sa intelekt walisasyon at/o istandardisasyon. Mga Observasyon at Pagsusuri Sa panahon pa man ng dating Punong Komisyoner Dr<pd>.</pd> Ponciano B<pd>.</pd>P <pd>.</pd> Pineda, binanggit ko na noon na waring tanging ang KWF ang komisyon s a ilalim ng batas na walang kapangyarihang sumita man lamang ng mga akademikong institusyon na sumusuway sa mga patakaran nito. Malinaw itong nabanggit sa blg. 5 ng Unang Bahagi ng primer na may mga sumunod at di sumunod sa 1987 Patnubay ka ya nagbunga ng iba't ibang paraan ng ispeling. Sa blg.2 naman ng Ikatlong Bahagi ay mababasa na inaasahang sa loob ng maraming taon, ang revisyong ito ang pipil iin ng bayan matapos ng isang mahigpit na pagsunod. Nangangahulugan kaya na sa p agkakataong ito, sa pamumuno ng bagong Punong Komisyoner Dr<pd>.</pd> Nita P. Bu enaobra ay may puwersa na ang KWF upang igiit ang revisyong nabuo? Kung magkakagayon, tahasan kong sinasabi na nasa likod ako ng KWF upang sa munti kong paraan ay mabigyan ng katuparan ang malawakang diseminasyong ito. Gayunman , tulad ng naunang patnubay, asahan natin ang masalimuot, madugo at makapigang-u tak na mga palitang-kuro. Upang maiwasan ito, hayaan ninyong ilahad ko sa inyo a ng mga inaasahan kong itatanong nila na sagutin na natin ngayon. Simplisidad at Ekonomiya. Nagmula sa mga labi ng Ama ng Balarilang Tagalog na si Lope K<pd>.</pd> Santos na ang kanyang ginawa noon ay hindi "gawa ng Diyos." Sa makatuwid, maaaring magbago ayon sa takbo ng panahon. Kaya nga nagkaroon ng 1987 Ortograpiya. At ayon na rin sa pilosopiyang ito, narito na ang 2001 Revisyon. G ayunman, kung ang layon natin ay manaig ang simplisidad at eknomiya sa ating wik a, bakit may mga salita pa ring hindi umaayon dito? Pansinin ang mga salitang na kalista. Sadya kong inayos nang ayon sa mga letrang may fonemik istatus. Kung ang panghihiram ng mga salita ay halos sa Ingles na ibinatay, hindi ba't ma s matipid ang mga salita sa kanan? Kung ang sagot na problemang ito ay ang pagig ing varyant ng isa sa isa, dapat linawin kung alin ang una at ika-2 preperensya. Sa puntong ito, kasabay ba ng panghihiram natin ng mga salitang Ingles ay ang pa gsunod din sa kanilang bigkas? O tanging ang batayan lamang ng ispeling ay pagka kasulat ng mga letra? Nabanggit ko ito pagkat may mga salita sa Ingles na bagama t letrang S ang gamit ay may tunog namang /z/. Dahil na rin sa pagkakaroon ng fonemik istatus ng 4 na letra sa itaas, nangangah ulugan na rin bang 25 na ang ponemang Filipino? Fleksibilidad. Kung ito naman ang pag-uusapan, bakit waring panay Ingles na sali ta lamang ang ating napagtutuunan sa panghihiram. Muli, ang ibig bang sabihin ng paggamit ng 4 na letrang may fonemik istatus ay eksklusiv lamang sa Ingles? Paa no na ang mga salitang hiram sa Espanyol? Alam ko ang sagot, pasok na kasi ang mga ito sa leksikong Filipino. Pero, hindi ba ganon na rin ang mga salitang alpa beto at rebisyon? Bakit nabago pa ang ispeling? Dahil Ingles? Ano ba talaga? Mag-ingat sana tayo mga kasama pagkat baka dumating ang araw na ang pagiging kon sistent natin sa bigkas ay maglaho na. Pansinin na lamang ang kawalang-konsisten t ng mga letrang U at I. Di iilan ang bumibigkas ng /yunipor.me/ kaysa sa /unipo r.me/. Sa buklet lamang ng 2001 revisyon, ano ba talaga ang bigkas ng salitang P

RIMER? /pray.mer/ ba o /pri.mer/? Ingles ba o Espanyol? Kung ang una ang gusto n inyo, aba'y hindi na konsistent ang tunog ng I sa ating ortografi! Sa dakong huli, walang masama sa maluwag na paggamit ng 4 na letrang FVJZ, iyon nga lamang, napatunayan na ng mga titser sa Ingles na "ayaw" ng karaniwang Pilip ino ng mga sofistikadong tunog ng /f/, /v/ at /z/. Mapapasunod ba natin nang mah igpit ang mga Pilipino sa ganitong uri ng bigkas? Hindi ba't kahit na Filipino n a ang ating wika, /Pilipi.no/ pa rin ang bigkas? At kahit sabihin pa ng iba na a ng bansa natin ay orihinal na Felipinas, mas gugustuhin pa rin ng marami ang Pil ipinas. Maliban kung nakararami na ang may gustong maging Filipins na ang ating bansa!

Title:Kwento (9) "Naku! Pa'no na kaya 'to? "May espesyalista kayang doktor na para lang sa pag-aalis ng buto sa tiy an?" "Paano kung tumubo na ang buto at maging isang malaking puno sa loob ng aking tiyan?" "Paano na ang aking tiyan?" "Magiging parang buntis kaya ako o maging isang malintog na lobo ang aki ng tiyan dahil sa puno ng santol na nagsisimula ng tumubo? "Makakakain pa kayo ako?" "A! Alam ko na, di na lang ako iinom ng tubig para di na tumubo ang buto sa aking tiyan." "Sabi kasi ni Lola Terry kapag di raw nadidiligan ang buto, natutuyo ito at di na tumutubo." "Kapag di nadiligan ang buto sa loob ng aking tiyan, tiyak na mauuhaw it o at mamamatay. At di na magiging isang puno." "Pero paano kung mauhaw ako?" "Kailangan ko rin ng tubig." "A! Alam ko na, iinom ako ng maraming-maraming tubig." "Sabi kasi ni Lola Terry kapag nasobrahan ng tubig ang buto, nalulunod i to at namamatay." "Kapag nasobrahan sa tubig ang buto sa loob ng aking tiyan, tiyak na mal ulunod ito at mamamatay. At di na magiging isang puno."

"Pero paano kung matakaw pala sa tubig ang buto ng santol? Baka lalo bu milis ang paglaki ng puno sa loob ng aking tiyan." "Paano na kaya 'to?" "Kanino ko kaya sasabihing may buto sa loob ng aking tiyan?" "Teka parang may mga ugat nang lumalabas sa aking tiyan. May maliliit, malalaki at paliku-likong ugat." "Paano kung lumalaki na nga ang puno ng santol sa loob ng aking tiyan?" "Paano kung maglabasan na ang mga sanga nito sa aking ilong, bibig, teng a, at mata?" "Paano na ako makakahinga, makapagsasalita, makaririnig, at makakakita?" "Makilala pa kaya ako nina Nanay at Tatay? Ng aking mga kaklase pag-uwi ko sa bahay namin?" "Naku! Ilang oras na ang buto ng santol sa loob ng aking tiyan. Kanina pa ako kumain ng santol pagkatapos ng tanghalian. Ngayon, hapunan na." "Gaano na kaya kalaki ang buto sa aking tiyan?" "May sumusulpot na kayang isang dahon? Dalawang dahon? O tatlong dahon ?" "Gaano na kaya ito kataas? Kalahating dangkal kaya? Isang sangkal? O higit na sa isang dangkal?" Sa gitna ng mesa, nakita ko na namang nakahain ang sandamukal na santol. "Martina, pumili ka ng santol na gusto mo at ipagbabalat kita,' ang utos sa akin ni Lola Terry. "Para talaga sa 'yo ang matatamis na santol na 'yan!" ang sabi naman ni Kuya Lester. "Sa Maynila, binibili pa 'yan," si Lola Terry uli. Pinili ko ang pinaka-<i>orange</i> at ipinagbalat na ako ni Lola Terry. Walang putol magbalat ng santol ang aking Lola. At si Kuya Lester, kumuha na rin ng santol at kinagat na lang niya ito, saka isinawsaw sa isang platitong asin. "Sarap talagang panghimagas ng santol. Ang tamis-tamis!" ang lumabas sa bibig ni Kuya Lester. Pagkatapos mabalatan ni Lola ang santol, "Para sa aking mahal na apo, is ang matamis na matamis na santol," ang sabi ni Lola habang ibinibigay sa akin an g santol. Inabot ko ang santol at nang kakagatin ko na, naalala kong bigla, "Teka pala! May buto pa nga pala ng santol sa aking tiyan," ang sabi ng isip ko. Kring! Kring! Kring!

"Si Lola talaga, buti na lang at biglang nag-ring ang telepono kung hind i, tiyak na makakakain uli ako ng santol." Pinuntahan ni Lola Terry ang telepono. At sandali lang, "Martina! Martina! Ang iyong nanay nasa telepono! Dalia n mo apo!" "Nanay?" "O anak kamusta ka na?" "Ayos maman po ako dito 'Nay." "Susunduin ka na namin bukas ng Tatay mo. Malapit na ang pasukan anak." "Nay?" "O ano 'yon anak?" "'Pag ba nakalunok ng buto ng santol, puwedeng tumubo sa loob ng tiyan?" Isang malakas na halakhak ang narinig ko kay Nanay. "Anak, di totoo 'yon," sagot ni Nanay. "Kung maliit lang naman ang buto, sasama 'yon kapag umoo ka." "Pero anak, kailangan din na mag-ingat sa pagkain ng santol. Hindi mabut i sa katawan ang makalunok ng buto ng santol." Sa sinabi ni Nanay, nakahinga na ako. Bumalik na uli sa dati lah at. Gusto ko na ulin kainin ang matamis na santol na binalatan ni Lola Terry. 'Pag balik ko sa mesa, tatlo pang santol ang binalatan ni Lola Terry par a sa akin. At si Kuya Lester mukhang nakakarami na. "Lester, bukas nang umaga, iakyat mo ng santol ang iyong Tita Glenda par a maiuwi nila sa Maynila. Piliin mo 'yung mga hinog, hane?" ang bilin ni Lola. "Aba e, mukhang nakakarami ka na. Dahan-dahan lang. Baka makalunok ka ng buto'y may tumubong puno sa iyong tiyan," ang sabi ni Lola Terry kay Kuya Les ter. "Si Lola naman, nanakot pa! E kung totoo 'yon e di lumaki na ang butong nalunok ko noong nakaraang bakasyon. Siguro ngayon may puno na sa loob ng akin g tiyan," sabi ni Kuya Lester habang hinihimas-himas ang pilit pinalalaking tiya n. Di mauubos ang tawanan naming tatlo sa bilog na mesa na puno ng pinagbal atan ng matatamis at parang maliliit na bumbilyang santol. WALONG LAHAT ANG aking mga kapatid. Si Ate Perla, Kuya Puti, Kuya Itim, Kuya Ruben, Ate Charito, Ate Rowena, Ate Sally, at si Kuya Tuan. Tapos ako raw ang pansiyam ang sabi sa akin ni Nanay. Kaya bin ibilang kong lagi, siyam kaming magkakapatid. May sobra pang isa sa aking mga daliri. Madalas si Ate Rowena at s

i Ate Sally lang ang aking nakakasama. TUWING HAPON, SINUSUNDO ako ni Ate Rowena at ni Ate Sally. Sila an g kambal kong kapatid na babae. Magkamukhang-magkamukha sila. Sabi ni Nanay, g aling daw sa laro ang pangalan ni Ate Rowena at ni Ate Sally. Rowena puwera at Sally kasali. Kapag nasa malaking bahay na kami, naglalaro kami ng taguan. Taguan sa salamin ang aming laro. "Gener, hanapin mo na kami!" ang sabi ni Ate Rowena. "Gener, nakikita mo ba ang aming pinagtataguan?" si Ate Sally naman. Sa malaking salamin ng lumang aparador, nakikita ko silang dalawa pero d i ko talaga makita ang kanilang pinagtataguan. Tapos isang malakas na, "Brummmm! Brummmm! Brummmm!" ang aming maririni g. Biglang matataranta ang dalawa kong kapatid. Bababa ng bahay si Ate Sal ly at hahawakan naman ako ni Ate Rowena sa dalawang kamay. "Halika na Bunso, bilisan mo at may mumu sa bintana," aya ni Ate Rowena. Si Ate Sally, naghihintay naman sa ibaba ng bintana. Idadaan nila ako sa mataas na bintana. Nakapikit ako dahil sa sobrang l ula ko. Tapos nagmamadali akong ihahatid ni Ate Sally sa maliit na bahay namin n i Nanay. Mahigpit na ang hawak sa akin ni Ate Sally. Siguro salbahe ang mumu sa bintana. KINABUKASAN, SUSUDUIN ULI ako ni Ate Rowena at ni Ate Sally. Maglalaro uli kami sa malaking bahay na may dalawang malaking bintana. Taguan uli sa salamin ang aming laro. "Gener, saan kaya kami nagtatago?" sabi ni Ate Rowena "Gener, makikita mo kaya kami?" sabi naman ni Ate Sally. Sa malaking salamin ng lumang aparador, nakikita kong magkatabi sila per o di ko talaga makita ang kanilang pinagtataguan. Parang sa salamin galing ang kanilang mga boses. Tapos malakas na, "Brummmm! Brummmm! Brummmm!"uli ang aming maririnig. Matataranta na naman si Ate Sally at si Ate Rowena. "Halika na Bunso, bilisan mo at may mumu sa bintana," aya ni Ate Rowena. Idadaan na naman nila ako sa mataas na bintana. Nakapikit pa rin ako per o di na ako gaanong nalulula. Tapos ihahatid na uli ako ni Ate Sally sa maliit na bahay namin ni Nanay . Malalaki at mabilis ang aming mga hakbang. Siguro talagang salbahe ang mumu sa bintana.

Pauwi, nilingon ko si Ate Rowena sa malaking bintana. "Bakit parang di siya natatakot sa papuntang mumu sa bintana?" LAGING DI NATATAPOS ang laro namin ni Ate Rowena at ni Ate Sally dahil sa malakas na "Brummmm! Brummmm! Brummmm!" na naririnig namin. Siguro talagang salbahe ang mumu kaya dapat akong idaan sa bintana para di niya ako makasalubong sa hagdanan. Siguro ang pangit-pangit ng mukha ng mumu. Siguro ang laki-laki ng kanyang bibig dahil ang laki ng boses niya. Hindi kaya niya tinatakot ang walo kong kapatid na nakatira sa malaki na ming bahay? Siguro kaya di ako nakatira sa malaking bahay dahil maliit pa ako. Kaila ngan ko pa ang pag-aalaga ni Nanay. Sina Ate Perla, Kuya Puti, Kuya Itim, Kuya R uben, Ate Charito, Ate Rowena, Ate Sally, at Kuya Tuan ay malalaki na. Kaya na nilang labanan ang mumu sa bintana. Siguro pag-malaki na ako sa malaking bahay na rin ako titira. "Pero pano nga pala si Nanay? Sasama kaya siya?" PERO ISANG HAPON, may nakakatakot na nangyari habang naglalaro ka mi ni Ate Rowena at ni Ate Sally. Basta narinig na lang namin ang malalakas na paa na umaakyat sa hagdanan. Napatayo si Ate Rowena at si Ate Sally pero huli n a ang lahat. Di na nakababa si Ate Sally para saluhin ako sa ibaba ng bintana. Nagkaroon na ng mukha ang salbaheng mumu na sinasabi ni Ate Rowena. Per o di mumu na pangit ang mukha at malaki ang bibig. "Ialis ninyo ang batang 'yan sa bahay na ito!" ang sabi ng mumu nang ma kita ako. Tulad uli ng dati, madali akong inihatid ni Ate Sally sa bahay namin ni Nanay. Pero sa hagdanan na niya ako idinaan. Nakita ko ang nakaparadang pulang dyip. GABI, TINANONG KO si Nanay tungkol sa mumung nakita ko kanina sa malaking bahay. "Maiintindihan mo rin ang lahat anak pagdating ng panahon. Pero hindi m umu ang nakita mo kanina," ang sabi ni Nanay habang hinihimas ang aking ulo. "Talaga 'Nay." "Oo anak, hindi siya mumu na dapat mong katakutan." Naramdaman ko na lang ang mahigpit na yakap ni Nanay. Tapos natulog na kami. KINABUKASAN NG HAPON, sinundo uli ko ni Ate Rowena at Ate Sally. Parang kakaiba ang lahat. Binihisan ako ni Nanay nang paborito kong damit. Pin ulbuhan ako ni Ate Rowena. Sinuklay naman ako ni Ate Sally. Pagdating namin sa malaking bahay, ibang-iba talaga ang lahat.

Dumating din pala si Ate Perla, Kuya Puti, Kuya Itim, Kuya Ruben, Ate Ch arito, Kuya Tuan, at siyempre, si Ate Rowena at Ate Sally. Binilang ko silang lahat, walo silang aking kapatid at ako ang pang-siyam. PAGKATAPOS NARINIG NAMING lahat ang "Brummmm! Brummmm! Brummmm!" at ang paang umaakyat sa hagdanan. Tapos, nakita ko sa pinto ang mumung nakita ko kahapon. "Tay, siya na po si Gener," ang sabi ni Ate Perla. "Tay, siya po ang bunso naming kapatid," ang sabi ni Kuya Puti. "Tay, gusto po namin na dito na siya tumira," ang sabi ni Ate Charito. "Aba, kamukhang-kamukha ko 'ata si Gener," ang sabat naman ni Kuya Ruben . "Sinong magsasabing hindi namin siya kapatid?" si Ate Rowena. "Nakakamukha natin siyang lahat," si Ate Sally naman. "Para naman may maiangkas ako sa 'king matuling bisikleta," si Kuya Tuan . "Tay, para naman magkaroon ng bata dito sa 'ting bahay," At nakapalibot silang lahat sa akin. Lumapit sa akin ang mumu. Hinawakan niya ako sa balikat. Medyo natakot ako sa kanya. "Mga anak, simula ngayon dito na siya titira sa atin," ang sabi ng mumu. Biglang sumaya ang malaking bahay. Maraming halik at yakap ang ibinigay sa akin ng aking walong kapatid. Ngayon, mabibilang ko na talaga. Siyam kamin g magkakapatid at ako ang bunso. SIMULA NOON, NATATAPOS na lagi ang laro namin ni Ate Rowena at ni Ate Sally. Hanggang ngayon, di ko pa rin alam kung saan sila nagtatago at kung paano sila napupunta sa salamin. Hindi na kami nagmamadali at di na ako idinadaan sa bintana 'pag nariri nig namin ang "Brummmm! Brummmm! Brummmm!" at ang paang umaakyat sa hagdanan. Wala na ang mumu sa bintana na aking kinatatakutan. Dahil ang mumu pala ng iyon ang tatawagin kong TATAY. TUWING GABI, PINAGHAHANDAAN KO ang pagdating ng aking Tatay. Pinalalak as ko ang aking loob dahil sa mga nakatatakot na namang pangyayari. Lalangilang itlit ang makintab naming sahig, maiiwan ang kulay-itim na bakas ng mga paa, kak alat ang amoy ng maitim na tambutso ng sasakyan, magkakalatugan ang mga pinggan at baso. At sa hating-gabi, maririnig ko ang hilik ng parang isang halimaw sa l oob ng malaking kuweba?malakas, pahina, hanggang lumakas nang lumakas. Tatakpan ko ng unan ang aking teynga. "Nardo, ikaw na ba 'yan?" ang sasabihin ni Nanay.

"Oo!" Gabing-gabi na kung umuwi ng bahay si Tatay at pagkagising naman namin n i Nanay sa umaga, nakaalis na siya.

Title:Sanaysay (6) Taliwas sa kinagisnang tradisyong "mahina ang babae, malakas ang l alaki" ang naging pananaw ni Arceo. Bilang isang feminista, naniwala siya na an g mga babae ay laging kapantay ng lalaki - sa lakas man o sa kaalaman. Maaari s iyang magtaglay o humawak ng kapangyarihan tulad ng lalaki. May sarili siyang t alino at mga katangiang maipagmamalaki. Wala siya sa likod ng lalaki, at sa hal ip, ay kapantay siya nito. Sa panayam na ginawa ng risertser kay Arceo sa kanilang tahanan sa Quezo n City noong ika-26 ng Pebrero, 1998, nabatid na sinadya at hindi nagkataon lama ng ang pagpaksa niya sa mga babae sa marami niyang akda. Ayon kay Arceo, kinikilala niya ang kanyang sarili bilang isang feminist ang manunulat. Sa bawat akdang kanyang isinusulat ay sinisikap niyang "ibandil a ang talino ng mga babae, mabago ang kalagayan nila sa lipunan, at ihanay sila sa mga lalaki." Kakambal pa rin ng bawat pagsulat niya ng akda ang layuning matu lungan ang mga babaeng ibangon at linising muli ang nayurakan at narumihan nila ng mga karapatan. Pangarap niyang muli nilang buuin ang unti-unting nawasak na p agtingin sa kanila ng lipunan. Isang maituturing na <b>obra/<b> ni Arceo na kababasahan di lamang ng tun gkol sa pagpaksa ng iba't ibang uri ng babae kundi ng kanya ring pagsisikap na m aiangat ang mga babae sa dapat nilang kalagyan ang nobelang <b>Canal De La Reina </b>. Mababakas sa nobelang ito ang pagtatangka ni Arceo na buwagin ang kinagis nang tradisyon na mahina ang mga babae at malakas ang mga lalaki at sila lamang ang may kakayahang humawak ng kapangyarihan. Ang <b>Canal De La Reina</b>, ayon kay Arceo ay tumutukoy sa isang pook n a hindi kathang-isip lamang. Matatagpuan ito sa daang Juan Luna, sa Tondo, Mayn ila. Dito isinilang at nagkaisip si Arceo. Sa nobela ay tinangka rin ni Arceo na ibalik ang kasaysayan ng pook na ito na kanyang kinalakhan. Binuhay ng nobela sa alaala ng mga mambabasa ang ilang pangyayari sa kasa ysayan ng Pilipinas, tulad ng malakas na bagyong si Gloring noong Hulyo 27-30, 1 972, at ang epekto ng pamiminsala nito sa kabuhayan ng maraming Pilipino. Magba balik din sa alaala ng mga mambabasa ang isang malaking sunog na totoong naganap sa lugar na ito noong taong 1941 bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdi g. Ang sunog na ito ang naging dahilan, ayon kay Arceo, upang lisanin ng kanila ng pamilya ang Canal De La Reina. Inilarawan din sa nobela ang mabuway na pagtitiwala ng taumbayan sa pamah

alaan dahil sa matinding nararamdamang kahirapan sanhi ng paglaganap ng mga suli raning panlipunang hindi malunasan. Kahirapang nagtulak sa mga tao upang manguta ng sa mga usurerong sumisipsip sa dugo ng kapwa nila Pilipino. Mula sa naging pagtatapat ni Arceo sa panayam sa kanya ng risertser, ang mga tauhan sa <b>Canal De La Reina</b> ay hindi kathang-isip lamang, taliwas sa nakasulat sa Paunang Salita sa nobela na ang kasaysayan ng nobela ay kathang-is ip lamang. Ito ang dahilan kung bakit sa bahagi ring ito ng nobela ay isang "waiver " ang nakalakip na nagsasabing "<b>kung ang nobela ay may nakakawangki man - ang mga tauhan at pangalan, gayundin ang mga pangyayari, sa mga buhay ng tao, buhay man o patay, ay nagkataon lamang</b>." Inilagay ni Arceo ang ganitong "waiver" sapagkat katatakda pa lamang ng Saligang Batas nang malathala ang nobela. Ang manuskrito ng nobela ay sumailalim sa ilang pagbabago upang hindi makalabag sa D epartment Order No<pd>.</pd> 125 na ipinanukala noong Setyembre, 1972. Isinasaa d sa panukalang ito ang pagbabawal sa paglalathala ng anumang materyales na nagaalis ng pagtitiwala ng mga mamamayan sa gobyerno at sa ano mang ahensya nito, a t nag-uudyok ng paghihimagsik ng mga mamamayan laban sa pamahalaan o alinman sa mga maykapangyarihan. Ayon pa rin kay Arceo, napakalapit sa puso niya ang nobelang <b>Canal De La Reina</b> sapagkat hindi lamang ito nagpapagunita ng maraming bagay ukol sa kanyang kabataan kundi taglay ng isa sa mga tauhan ng nobelang ito ang kanyang s ariling katauhan. Sa katunayan, wika ng nobelista, bawat tauhan sa nobela ay na titiyak na "buhay" na tao noong kanyang panahon at maaaring manatili pa ring buh ay sa kasalukuyan at maging sa hinaharap. <b>Ang mga Tauhang Babae sa Canal De La Reina: Isang Pagbuwag sa Kinagisnang Tra disyon sa Kababaihan</b> Bago pa man isulat ni Arceo ang nobela ay buo na sa kanyang isip ang mga tauhang pagagalawin niya at "muling bubuhayin sa nobela" - mga totoong taong na kilala niya at nakasalamuha. Ang mga tauhan sa nobela ay sumasaklaw sa lahat ng panahon at sa mahabang panahon ng kasaysayan. Si Nyora Tentay, ang usurera sa nobela ay larawan ng isang matandang baba eng dumidiyos sa salapi at nakukuha ang bawat maibigan dahil sa yaman. Makasala nan siya, masama ang ugali at mapang-api. Ngunit sa kagustuhan na rin marahil n i Arceo na huwag mag-iwan ng pangit na larawan ng tauhang babae ay pinagbago niy a ang donya sa wakas ng nobela: Ngunit wala na ang dating gilas ng kaanyuan. An g kapalaluang siyang kabuuan ni Nyora tentay ang halos hindi niya mabakas sa mukha nito. Manapa, ang isang pagpapakumbabang hindi niya dating naki kilala sa katauhan ng ina. Si Nyora Tentay na ayon kay Arceo ay larawan ng mga usurera sa Tondo ay k inakitaan din ng kakaibang lakas ng isang babae nang buong pagpapakumbaba niyang tanggapin ang kanyang pagkatalo nang muling maangkin ni Caridad, ang tunay na m ay-ari ng lupa, ang kinatitirikan ng kanyang bahay at tindahan. Maluwag din sa puso niyang tinanggap ang pagkawala ng kanyang mga alahas at kayamanan. Sa katau han ni Nyora Tentay ipinakita ni Arceo ang kabilang mukha ng isang babae. May m ga sandaling maaari siyang maging palalo, makasarili, mapang-api sa kapwa, at ma ging sakim sa yaman at kapangyarihan. Subalit ano man ang maging sama ng isang babae, sa dakong huli ay laging may puwang para sa mabuting pagbabago sapagkat s iya ay isang ina, isang asawa, at higit sa lahat, isang babae. Mula naman sa katauhan ni Caridad ay makikita ang isang kahanga-hangang b abae dahil sa taglay niyang katapangang ipaglaban ang lupang alam niyang talagan g kanya at siya lamang ang dapat umangkin. Kahit na batid niyang pader ang kany ang babanggain ay hindi nanaig ang takot sa kanya kundi ang kagustuhang ipagtang gol ang kanyang karapatan: Hindi makatulog si caridad. Nakapikit siya ngunit

gising na gising ang kanyang diwa.Pagdating na pagdating niya sa bahay ay ini labas niya ang titulo ng lupa, ang mga resibo sa buwis, pati na ang kasula tan sa paglilipat sa pangalan niya ng lupa bago pa mamatay ang kanyang ama. Higit na malaking piraso ng lupa at may palayan ang naiwan naman sa kanyang Ate Anita, sa kanilang lalawigan sa Bulacan. Hindi niya matanggap sa kanyang sarili na maaaring mawala ang kapirasong lupang iyo n na mahalagang-mahalaga sa kanya. Si Caridad ang sumisimbolo sa katapangan at katatagang nais ibandila ni Arceo tungkol sa babae. Walang pangamba at takot na namamahay sa dibdib ni Carid ad, at malaya ang kanyang isipan sa pagpapasya. Nagawa niyang ipaglaban at maba wi ang kanyang manang lupa mula kay Nyora Tentay. Nagawa niyang magtagumpay sa kanyang layunin sapagkat siya ay isang babae. Sina Leni, Gracia, at Ingga ay mga tauhan din sa nobela na nagpamalas ng kani-kanilang sariling lakas bilang mga babae nang buong-tatag nilang harapin a ng mga pagsubok na dumating sa kanilang buhay. Si Leni, ang anak na dalaga ni Caridad ay naging matagumpay na doktora d ahil sa pagsisikap at pagtitiyaga. Si Leni ang nagwasto sa maling pag-aakala ng marami na mas matalino ang lalake sa babae. Siya ang nagpamalas sa katotohanang matagal nang nakukublihan na ang babae ay maaaring makaangat sa lalaki sa punto ng intelektwal. Si Leni ang nanguna sa board exam sa medisina. Nagtaglay si Le ni ng talinong di-nalampasan ng lalake sapagkat siya ay isang babae: Walang pat lang halos ang tunog ng telepono. Hindi pa dumarating ang mga pahayagan ki na Caridad ay hindi na matigil ang mga tawag ng pagbati kay Leni. Mala ki ang kanyang larawang nasa unang mukha ng pahayagan. Hindi lamang dah il nakasulit siya sa pagiging ganap na manggagamot kundi natamo rin ni ya ang namumukod na katangian: sa loob ng dalawampung taon ay siya ang unang ba baing kumuha sa unang puwesto, at kung hindi nauna-una ang kanyang kaara wan ay hindi siya makapanunumpa agad sapagkat kulang siya sa opisyal na gulan g. Tinaglay niya ang karangalang maging pinakabatang nakasulit na manggag amot na babae pagkatapos ni Doktora OliviaSalamanca, ang unang manggamo t na babae sa Pilipinas at isa sa mga kinikilalang bayani ng ating lahi. Samantala, si Gracia na dating manugang ni Nyora Tentay ay natutong lumab an sa mapang-aping biyenan at nagawang iwan ang asawang <i>mama's boy</i>, si Vi ctor. Namuhay nang nag-iisa ngunit mapayapa si Gracia sa piling ng nag-iisang a nak na si Geronimo. Iginapang niya ito sa pag-aaral hanggang maging isang ganap na doktor tulad ni Leni. Ipinakita ni Gracia na makakayang mabuhay ng isang bab ae kahit hiwalay siya sa kanyang asawa, at magagawang palakihin at bigyan ng mab uting edukasyon ang anak kahit na walang tulong at suporta ng pabaya at irespons ableng asawa: Mahal ko si Victor noon... amin niya. Pero ngayon ay wala na ... noon ko pa natiyak na patay na ang aking puso. Wala na akong paggalang sa kanya, at pa'no mong mamahalin ang isang taong hindi mo iginagalang?" Pa tuloy ni Gracia. At napatunayan ko naman, hindi hadlang ang aking pag-iisapar a umunlad. Si Gracia ang simbolo ng isang babaeng matapos magkamali, bumagsak at ma durog ay magagawang bumangong muli upang isa-isang damputin ang bawat piraso ng durog na bahagi ng kanyang buhay, at buuin itong muli, at pagkatapos ay taas-noo ng humarap sa sumisikat na bukang-liwayway upang harapin ang isang bagong umaga. Kung mahirap maging isang ina, mas mahirap maging isang ina at ama nang sabay. Kung mahirap ang maging isang ina at asawa, mas mahirap maging isang ina nang walang asawang sumusuporta. Subalit ang lahat nang ito ay napagtagumpayan ni Gracia. Pinatunayan niyang hindi kailangan ng lalaki upang mabuhay nang maa yos at marangal ang isang babae at ang kanyang anak. Nagtagumpay si Gracia bila ng isang inang hiwalay sa asawa sapagkat siya ay isang babae.

Samantala, si Ingga, ang katulong sa nobela ay natutong harapin ang sari ling buhay nang hindi na umaasa sa among si Nyora Tentay. Matapos ang malaking baha, natuklasan niyang mabubuhay din pala siya kahit wala na sa piling ng kanya ng amo. Sa pagsisikap na makapagbagong-buhay nang mag-isa, isinumpa niyang di n a muling babalik kay Nyora Tentay upang huwag nang madamay pa sa mga kasamaan ni to na matagal na rin naman niyang tinututulan sa puso at isip: Iba-ibang damdami n ang umalon sa dibdib ni Caridad nang makita si Ingga. Panlulumo. Pag kaawa. Paghanga. Aywan niya kung ano. Hindi niya mapaniwalaa na sa maliit na balangkas ni Ingga ay natitipon ang hindi pangkaraniwang lakas. Mahirap si Ingga at hindi nakapag-aral subalit nagtaglay siya ng talino a t lakas ng loob upang makapagpasya para sa sariling buhay at matutong tumayo sa sariling mga paa. May determinasyon at pagpapahalaga sa sarili si Ingga sapagka t siya ay isang babae. <b>Kongklusyon</b> Sa unang malas ay masasabing panlipunan ang tema ng nobela sapagkat mahu say na paglalarawan ito ng iba't ibang anyo ng paniniil na kinakatawan ni Nyora Tentay, ang usurera. Pinagsamantalahan niya at inagrabyado ang lahat ng lumapit at humingi sa kanya ng tulong. Siya ang dahilan ng pagkawasak ng buhay ng kanya ng anak. Nang dumating ang isang malakas na bagyo, ang lahat ay nagbago sa buhay ng matanda. Ang dating matayog na usurera ay buong unti-unting naging mapagpak umbaba sa kanyang katandaan. Uminog din ang kwento ng nobela sa pag-aagawan sa k apirasong lupa sa Canal De La Reina nina Nyora Tentay at Caridad. Subalit sa ka bila ng mga ito, hindi maitatatwang may bahid ng feminismo ang nobela dahil sa p aglalarawan ni Arceo sa mga tauhang babae bilang malakas, nangangarap at nagtata gumpay, at hindi napadadaig sa anumang pagsubok na dumating sa kanilang buhay, s anhi man ng tao o ng kalikasan. Alam ng mga tauhang babae sa nobela kung paano ipaglalaban ang kanilang mga karapatan. May malawak silang kaalaman sa mga naga ganap sa lipunan. Nag-iisip sila, at nagagawa nilang higitan ang mga katangian ng mga lalakeng tauhan sa nobela. Hindi na sila ang mga babaeng tinuruang maging mahinhin, hindi nagtataas ng boses, at maaari nang huwag pagtapusin ng ano mang propesyon sapagkat sila a y dapat na nasa bahay lang at nag-aasikaso ng asawa at mga anak.

Title:Alamat (2) Text 115 - Legends Word Count: 2020 <b>I</b>sang araw, ang buong bayan ay nagimbal sa sigaw na: "Tulisan, tulisan an g mga tulisan ay dumarating!" Di nag-aksaya ng panahon ang pari at ang dalawang sakristan, biglang ibinababa ang kampana't itinago. Nang dumating ang mga tulisa n wala na ang batingaw. Ang pari at mga sakristan ay pinagsasaktan ng mga tulisa n at pilit na pinalabas sa kanila ang batingaw. Datapwa't hindi nagtapat ang mga

ito hanggang sa pagkamuhi ng mga tulisan ay pinagpuputulan sila ng liig. Nagbal ik ang mga tulisan sa gubat na hindi nakamtan ang pakay nila. <b>A</b>ng bayan ay nagulo. Lahat ng tao'y nalungkot pagka't ang pinakamamahal n ilang batingaw ay di nila makita sapagka't ang nakaalam lamang ng pinagtaguan ni to ay ang tatlong pinatay ng tulisan. Lahat ng mamamayan - bata, matanda, mayama n, mahirap ay para-parang nangagsipaghanap. Nguni't hindi rin nila matagpuan. Lu mipas ang maraming araw at ang batingaw ay patuloy ng naglaho. Sa hinaba-haba ng panahon ang mga tao ay nakalimot na sa kanilang banal na gawain. Wala ng pumupu nta sa simbahan upang magdasal. Ang mga bukid ay naiwan ding tiwangwang. Lagi na lamang may gulo sa bayan. Anupa't ang bayan ay nababalot ng kalungkutan. <b>I</b>sang umaga, may maraming taon na nakalilipas ang mga taong nagdaraan sa may simbahan ay nakakita ng isang punung-kahoy sa tabi ng kumbento na hitik na h itik sa bungang-kaiba sa mga bungang kahoy. Ang mga bunga ay kakaiba ang hugis, at hugis kampana. Nagkagulo ang mga tao sa paligid ng puno at sila ay nagtaka ku ng saan nanggaling ang punong yaon na bukod sa hugis kampana ay mamula-mula pa n a anaki'y ginto. Isang matandang lalaki ang pumagitna sa mga taong nangaroroon a t nagsalita ng, "Habang ako'y natutulog, tila nakarinig ako ng isang tinig na na g-uutos na hukayin ko ang ilalim ng isang puno sa tabi ng kumbento. Ngunit ito'y di ko pansin sa pag-aakala ko na isang panaginip lamang." <b>M</b>adaling ginawa ng mga tao ang sinabi ng matanda. Laking katuwaan nila na ng matagpuan ang batingaw sa ilalim ng ugat ng nasabing puno. Ang lahat ng mga t ao ay nagtungo sa simbahan at nagpasalamat sa Diyos sa pagkakabalik ng kanilang kampana. Makailang sandali ang magagandang tunog ng kampana ay narinig na. Ito a y nagbigay ng kasiyahan at katahimikan sa puso ng mga tao habang sila ay tamtim na nananalangin. <b>A</b>ng mahiwagang puno naman ay patuloy ng pagbubunga at nang lumaon ay napa g-alamang iyon ay kinakain. Ang mga bata'y nangatutuwa sa hugis ng bunga nito, k awangki ng kopa. Pagkalipas ng ilang araw ang bunga ay tinaguriang "Makopa". Si Rita ay batang lubhang malikot. Ang kanyang ina ay laging naiinis sa mga gina gawa niyang hindi dapat gawin ng batang katulad niya. Isang araw, ang kanyang ina ay nagbayo ng palay. Si Rita ay nanood sa kanyang in a. Siya'y gutum na gutom sapagkat galing siya sa laruan. Nang mayroon ng isang s alop ang nabayong bigas, si Rita ay nagsimula nang kumain ng bigas. Ang nalagyan ng bigas ay malaki at may takip na bilao. Binuksan niya at pumasok siya sa loob . Ngayon natakpan siya ng bilao. Hindi nahalata ng ina. Nang matapos na ang ina sa kanyang pagbabayo ay tinawag niya si Rita upang utusan sa pagtatago ng binayo . Hindi sumagot si Rita. Hinanap ng ina sa lahat ng taguan, wala rin rin si Rita roon. Nang kanyang buhatin ang lalagyan ng bigas may lumabas na maliit na ibon galing sa loob. Kumain ng bigas ang ibong iyon. Ang ibong iyon ay si Rita, ang tinatawa g ngayong maya. Noong unang panahon ang mga ahas ay walang kamandag. Sa ganito sila ay hindi kin akatakutan at pinakukundanganan tisurin o patayin. Sa gayon nilang katayuan ay m inarapat nilang gumawa ng paraan upang sila'y pangilagan ng tao at huwag patayin . Kaya't ang kanilang puno'y dumalangin humingi ng kamandag kay Bathala. Ang kanil ang kahilingan ay hindi naman pinagkaitan ng Panginoong Diyos. Isang araw ang Panginoong Diyos ay nanaog at dala ang isang kamandag upang batii n ang mga ahas. Ang unang nakakuha ay ang ulupong kung kaya ang kanya ang pinaka mabagsik. Ang lahat ay nakakuha ng kamandag maliban lamang sa dahongpalay na hin

di kaagad nabatid ang pagbibigayan ng kamandag. Nang madatnan niya ang pook na bigayan ng kamandag ay ang banga na lamang ang ka nyang nakita. Sa hangad niyang magkaroon ng kamandag ay nagpaikot-ikot siya sa l oob ng banga na ang kamandag ay napunta sa kanyang balat. Ngayon ang dahongpalay ay may kamandag sa balat at hindi sa loob ng katawan. Nangyari ito noong unang panahon bago pa lamang sinakop ng mga Kastila and ating bayan. Dahil sa bagong salta pa lamang ang mga dayuhan, at hindi nila kabisado ang sulok-sulok ng mga bayan, inutusan ng gobernadorsilyo ang kanyang limang sun dalo na mamasyal at magmasid sa baryo at pag-aralan ang maraming bagay na matata gpuan sa ating bayan. Sa kanilang paglalakad nakakita sila sa gitna ng maluwang at patag na bukirin ng mga magsasaka na may binubunot na kung anong halaman. Nilapitan nila ang magsas aka at nakita ang halaman na mapuputi at medyo bilog na mga laman.. Humingi ang mga sundalo sa magsasaka ng tubig ngunit hindi sila maintindihan ng mga ito. Lum apit ang mga kawal at sinabing "Uhaw na uhaw na kami at nagugutom puwede nyo ba kaming bigyan niyan." Sabay turo sa halamang hawak ng magsasaka, ngunit hindi pa rin nila maunawaan ang salita nito. "Alam ko na!" ang sabi ng isang magsasaka. "Nanghihingi sila ng ating ani." At s aka inabot sa kawal ang isang malaking laman. Tinalupan niya ito at ibinigay sa kawal na Kastila. Pagka-ubos ng isa ay nasarapan ang kawal sabay sabi ng "Cinco mas!" na ang ibig sabihin ay "lima pa". "Singkamas pala ang tawag dito." Binigyang muli ng mga magsasaka ang kawal. "Si cinco mas" tugon muli ng nakangit ing kawal at nagpasalamat ang mga sundalo. Pagkaalis ng limang sundalo ay tinikman ng mga magsasaka ang dati'y hindi nila k inakain na halaman. "Malamig pala at makatas!" ang halos magkapanabay na wika ni la. "Mainam na pamatid uhaw! And sabad naman ng isa. Kumain sila ng marami hangg ang sa mawala ang uhaw nila. Pag-uwi ay pinagbigay alam nila sa kanilang kababar yo ang lahat ng pangyayari. Mula noon ang laman ng makatas, maputi at manamis na mis na halaman ay tinawag na nilang SINGKAMAS, hango sa mga salitang "CINCO MAS" . <b>N</b>akakita na ba kayo ng pagong? Ito ay isang uri ng reptilyang nabubuhay sa mga pook na dalatan o katihan. Ang katawan nito ay nababalutan ng matigas na talukab na sa biglang-tingin ay tila munting plato o batingaw; may apat na paa, maikling buntot, mahabang leeg, at ulong sapad na lumabas-pumasok sa ilalim ng b ao o pinakatalukab na nasa kanyang likod. Ayon sa paniniwala, nagiging malilimut in ang naglalarong pagong. Maaaring tama o mali ito, ngunit ang tiyak ay masarap ang atay at itlog nito, na kasing linamnam ng kanyang alamat. <b>S</b>i Gat Urong-Sulong ay matanda na. Papalubog at patakip-silim na ang kany ang buhay, matapos niyang landasin ang rurok ng kaningningan. Laos na ang dating kilabot at pangunahing sandata ng Barangay Lumubog-Lumitaw. <b>L</b>ikas mandin na ang isang bagay ay mahalaga kung ito'y pinakikinabangan; ngunit kung lipas na at walang saysay, ano pa ang dahilan upang ito'y ingatan? A t si Gat Urong-Sulong, na isa nang inutil, ay nalimutan na ng barangay na kay ta gal niyang minahal at pinaglingkuran. Hindi marahil magkakagayon kung di maagang namayapa ang dating puno ng barangay na si Lakan Dupil. Nagmistula siyang palab oy ng tadhana na walang nais kumandili. <b>I</b>sang maliwanag at napakagandang gabi, ang buong Barangay Lumubog-Lumitaw ay nagdiriwang. Ipinagbubunyi nila ang pag-iisang dibdib nina Lakan Alamid at D ayang Matampuhin. Tanging si Gat Urong-Sulong ang nagmumukmok sa kalungkutan. An g babaing una at huli niyang minahal ay nagtaksil sa kanya at sumama kay Gat Ala

mid na ngayon ay bagong lakan ng barangay. <b>Iyan palang lalaki, masugatan man ang puso at dibdib, ang lahat ay mababata at matitiis; ngunit kapag dangal niya ang siyang nagkadungis sasabog ang lupa, babagsak ang langit</b>! <b>A</b>t tinungo ni Gat Urong-Sulong ang baybay-dagat. Matamlay na umupo sa iba baw ng isang malapad na bato. Ang mga larawan ng nakalipas ay isa-isang nagdaan sa kanyang gunita, hanggang sa ang mga ito ay papanglabuin ng mga patak ng luha. Bigla siyang napabuntung-hininga nang madama ng sarili ang masaklap na kasaluku yan. At nabuo ang isang pasiyang mapait. Kung ang puso niya'y bigo at sawi sa pa g-ibig, ang lunas ay kagyat na pananahimik<pd>...</pd>! Humahalakhak at bumubulo ng ang hangin at ang laot ng dagat ay kumakaway at nag-aanyaya ng kamatayan! "Pa tawarin mo ako Bathala<pd>...</pd>!" usal ni Gat Urong-Sulong, "Tanging ito lama ng ang lunas!" At siya'y tumindig<pd>...</pd> lumakad! Kumalabusaw ang tinig<pd> ...</pd> papalayo<pd>...</pd> papalayo<pd>...</pd> patungo sa laot ng karagatan! Subalit atas mandin ng tadhana, biglang umugong ang kapaligiran, yumanig ang lu pa<pd>...</pd>! Lumindol<pd>...</pd>! "Ha-ha-ha<pd>...</pd>!" ani Gat Urong-Sulo ng, "Ilakas mo pa at nang mamatay kaming lahat<pd>...</pd>!" Tinugon siya nang b iglang pagkiwal ng tubig! Kamuntik na siyang bumaligtad nang siya'y bundulin ng isang nagsusumagsag na munting alon! At sa dako pa roon ng dagat ay nakita niya na gumugulong, ang nakasisindak at naglalakihang mga alon<pd>...</pd> patungo<pd >...</pd> patungo sa dako niya at sa Barangay Lumubog-Lumitaw! <b>U</b>malikabok at uilandang ang mga buhangin sa dalampasigan sa ginawang sags ag-takbo ni Gat Urong-Sulong! Parang ibininit ng palasong tinungo niya ang baran gay<pd>...</pd> sa dakong kinalalagyan ng isang malaking gong. Sa nalalabi niyan g lakas ay pinalo niya ang gong<pd>...<<pd>pd> sunod-sunod, hataw-tunog, pandala s<pd>...</pd> mabilis! Ang "Pag-gong" na iyon ang tanging lunas upang mapatalast asan ang lahat sa napipintong panganib. <b>B</b>awat lakbay-tunog ay umalingawngaw sa buong barangay; sinagap at ipinags alin-salin ng mga tambuli sa lahat ang nakagigimbal nitong hatid-patalastas na n agbabayad ng "Madaling Paglikas sa Burol!" Ang "Pag-gong" ni Gat Urong-Sulong ay patuloy<pd>..</pd> at patuloy din ang paglikas sa burol ng libu-libong nilalang . Makalipas ang ilang saglit ay bahagi na ng karagatan ang buong barangay nang s akmalin ito ng mga rumaragasang dambuhalang alon! "Salamat kay Gat Urong-Sulong! Kung hindi sa kanyang "Pag-gong" ay wala sinumang makaliligtas sa atin!" <b>H</b>umupa na ang baha at nagbalik na rin ang mga limikas. Subalit nawawala s i Gat Urong-Sulong; nawawala rin ang malaking gong. Sila marahil ay kapwa tinang ay ng baha. <b>N</b>alutas ang paghahanap ng mga tao nang isang araw ay makapansin sila ng m ahiwagang hayop sa lugar na dating kinalalagyan ng gong at ni Gat Urong-Sulong. Kataka-taka ang anyo ng hayop na iyon na ang talukab sa likod ay mistulang laraw an ng gong na nawala. Nagpasiya ang Pandita ng barangay. "Ang mahiwagang hayop n a ito ay tatawagin nating 'Pagong' mula ngayon, bilang pagkilala sa isang uliran g pagpapakasakit ng isang dakilang puso." <b>N</b>oong unang panahon, may isang mag-asawang nagngangalang Emilio at Marcel a. Sila ay may anak na dalagang ang pangalan ay Rufina. Si Rufina ay lubhang pin alaki sa layaw ng kanyang ama kaya't siya na lamang nag nagiging dahilan ng pagaaway ng mag-asawa. <b>S</b>i Rufina ay walang nais gawin kundi humarap sa salamin at mag-ayos ng mu kha o kaya'y magtungo sa halamanan at magmasid ng mga bulaklak. <b>W</b>ala siyang hilig sa pag-aayos ng bahay, at kung siya naman ay inuutusan ng kanyang ina ito ay walang matanggap na kasiyahan sa kanyang pag-utos. <b>I</b>sang araw, si Aling Sela at si Mang Milyo'y nagkasagutang mabuti tungkol

kay Rufina. "<b>T</b>alagang hindi ko na malaman kung paano ang gagawin ko upang maturuan ng wastong pamamahay iyang si Rufina," ang nagagalit na wika ni Aling Sela. "<b>B</b>akit mo pinapaghihirap ang loob mo?" ang tanong naman ni Mang Milyo. "H indi ba't tayo'y may mga alila? Bakit hindi sila ang utusan mo kung mayroon kang ibig ipagawa? Bakit si Rufina ang pinipilit mong gumawa ng mga bagay na dapat g awin ng mga alila?" <b>S</b>i Aling Sela ay lalong nagalit. "<b>P</b>aano ko nga ba matuturuan iyang anak mo ng pagkababae ay sa ikaw ang un a-unang nagpapalala? Matuturuan ba iyan ng kahit na ano sa pinababayaan mong mag kasungay," ang galit na galit na wika ni Aling Sela. "<b>H</b>uwag kang magalit," ang amo ni Mang Milyo. "Ang sinasabi ko lamang ay h indi mo dapat ipagawa kay Rufina ang mga bagay na dapat gawin ng mga alila sapag kat tayo'y bumabayad ng mga alila upang may gumawa ng mga bagay na iyan. Bakit p a tayo bumabayad ng mga alila?" "<b>A</b>ng ibig mong sabihin ay wala nang dapat matutuhan ang batang iyan sapag kat tayo'y may mga alila?" ang tanong ni Aling Sela. "<b>Iyan</b> nga ang ibig kong sabihin kanina pa," ang sang-ayon ni Mang Milyo.

Title:Kwento (12) Gusto na niyang bumalik at magpakita sa taya pero di na niya mag awa. Di na niya alam ang daan pabalik. Di na niya alam ang daan pauwi. Nalilig aw na siya. Hinintay niya ang pagtawag ng kanyang Nanay at Tatay: "Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Nasaan ka na P at?" Pero wala siyang marinig na anumang pagtawag. Natanaw niya ang mabilog at maliwanag na buwan. Pinagmasdan niya itong mabuti. Naalala niya ang mga bar yang ibinigay sa kanya ng kanyang Tatay, ang kanyang alkansya na malapit ng mapu no, ang masarap na pagkain, ang madyik-tuwalya, at ang pulbos ng kanyang Nanay. "'Andito po ako sa mga gulong ni Tatay!" ang sigaw ni Pat.

Pero walang makarinig sa kanya. Wala nang naghahanap sa kanya. Wala na ng tumatawag sa kanyang pangalan. Walang mga barya, walang masarap na pagkain, m adyik-tuwalya at pulbos. "Gusto ko na pong makauwi! Gusto ko na pong makauwi! Tiyak na hinahana p na po ako ng aking Nanay at Tatay!" Tiningnan niya ang buwan pero nakatitig lang ito sa kanya. Pawis na paw is na siya. "Gusto ko na pong makauwi!" "Gusto ko na po talagang makauwi!" "Uuwi na po ako!" Ang sunud-sunod na sigaw ni Pat. "Pat! Pat! Nandito ka sa ating bahay!" ang sabi ng kanyang Nanay. "Pat! Pat! Kasama ka namin ng iyong Nanay!" ang gising ng kanyang Tatay . Sa wakas, narinig na rin niya ang kanyang pangalan. Nakita na rin siya ng kanyang Nanay at Tatay. Pero kanina pa pala siya ginigising ng kanyang Nanay at Tatay. Isang pan aginip lang pala ang lahat. "Anong nangyayari sa 'yo anak?" tanong ng kanyang Nanay. Niyakap niya nang mahigpit na mahigpit ang kanyang Nanay at Tatay. Mula noon, sa tuwing maririnig na niya ang pagtawag ng kanyang mg a magulang, agad na siyang lumalapit. Ayaw na niyang magtago. Ayaw na niyang m aulit ang nangyari sa kanyang panaginip. At sa tuwing maririnig niya ang "Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Pat < pd>...</pd> Nasaan ka na Pat?" buhat sa kanyang mga magulang, nararamdaman niya ang di mapapantayang pagmamahal. Taguan sa ilalim ng buwan pa rin ang paborito niyang laro, pero kapag na rinig na niya ang kanyang pangalan, agad na siyang umuuwi. "Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Nasaan ka na Pat?" Gustung-gusto na itong maririnig ni Pat. At lalo pang sumarap ang mga pagkain na niluluto ng kanyang Nanay, lalo pang dumami ang mga madyik tuwalya at pulbos, ang mga baryang inihuhulog niya sa kanyang bagong alkansyang bao. Mahal na mahal siya ng kanyang Nanay at Tatay dahil nag-iisa 'ata siyang anak. Bago ang manika. Bago sa kanya ang bawat hiwa sa katawan. Bago r in ang pagkakahiwa-hiwalay ng ulo, katawan, mga kamay at mga paa. Mahal niya an g manika, ang manikang nagkulong sa kanya. <b>Plastik na Buhok</b>

Tulad ng kanyang manika, walang bahid ng anumang sigla o hapis an g kanyang mukha. Madalang sa pagkurap. Mahahaba ang kanyang biyas na kahalintu lad ng mga parilyang nasa bintana ng kanyang silid. Sinag lamang ng buwan ang n aglalagos sa bintana. Hindi pinapayagang masilayan pa ng araw ang loob ng silid o ng silid sa araw. Ang silid ay yari sa kahoy na puno ng ingay kung madilim a t nakatikom kung may dilim na. May kamang pinupulbuhan ng kalawang at may mapal ad na istanteng binasagan na ng salaming nangungulong ng pira-pirasong bahagi n g manika. Ang silid ay apat na sulukan na tila kahon. Ang silid ay kahon. An g kahon ay may buhay at ang kahon ang kanyang daigdig na tulad niya'y maputla. Nagpapalipas ng sandali nang walang saysay. <b>Laman at Dugo</b> Ilang taong nangangabisa ng pako't espasyo ang kanyang katawan. Nasa loob lang ang gana niyang makakita ng bagong sulok. Hindi maaari. Mapanga nib. Dito takot si Mamang. Tatanggihang panagutan ang kargo kung saka-sakaling mapagkamalan niyang gawin ang paglalaro sa manika sa liwanag. Ayaw na niyang m angyari pa ang dati, kahit laman at dugo pa niya ito. Takot siyang makakita pa ng tunay na laman at dugo. Isinasaisip na lamang ni Mamang na may kasama naman siya sa loob ng silid, ang mga manika. Na kung minsa'y siyang pinagbubuntunan n g pabugsu-bugsong galit. Kanino? Sa mga bagay na may ulo, katawan, mga kamay a t mga paa. Kung may tatagas bang dugo'y nakapagtampisaw na at kung may tabas-ta bas na laman ay may nanunuot na sangsang na ito. Mabuti't hindi pa nangyayari a ng malubhang ito sa ibang tao bukod sa nag-iisang pangyayari. <b>Ang Tanda ng Pagkahol</b> Noong nakaraang gabi'y halos mamaos na ang aso sa pagkahol. Walan g humpay. Tahimik ang lansangan. Naiidlip na ang mga tao. Malamig ang umiihip na hangin. Walang humpay. Katatapos lamang ng kanyang ikalabimpitong kaarawan . Natapos nang may katahimikan. Walang nakaaalam. Mahirap na't lalo kung ikar urungis ng ngalan. Subalit sa gabing ito'y ingay pa rin ng pagkahol na tila nag paparamdam ng anino sa dilim. Nagbangon ang kasama ni Mamang sa silid na kung s a umaga'y nasa ibaba ang silid at hawak ay karet at asarol. Tinungo ang nag-iin gay sa pagkahol, wala siyang nakita o naramdaman. Naraanan niya ang kanyang sil id pang-umaga na kalahating bukas ang pinto. Hindi na niya ito pinansin pa. Sum unod pa ang isang ulit ng paglubog ng araw. Naroroon na naman ang ingay ng pagk ahol. Walang humpay. Di pansin ni Mamang at ng kanyang kasama sa silid ito, tu loy ang balse ng mga katawan. Pumatak pa ang isang oras at ang dating walang h umpay na kahol ay nanahimik. Di pansin ni Mamang at ng kanyang kasama sa silid ito. Kinaumagahan, natagpuan ng kasama ni Mamang ang asong may taga na ha los naging sanhi upang maging retaso ang balahibuhing balat nito. Hindi magagaw a ng isang taong may normal na pag-iisip ang ganoong bagay lalo na kung alam niy ang hindi pangkaraniwang nilalang ang gagawan. Inilibing ito sa likod-bahay mal apit sa siga. Tulala't 'di matinag sa pagkakaupo sa asotea si Mamang. Mula sa asotea ay matatanaw ang bintana ng silid ng labimpitong taong gulang na batang m ay yakap-yakap na manika. Nakarungaw na para bang nakikipag-usap sa araw. Humi hip ang hangin at ito'y bumaling ng tingin sa kanyang Mamang na may ngiting nagt atago ng lihim. Nasilaw sa titig ng bata si Mamang. Nakadarama ng matinding pa gkakasala si Mamang. Gabi na't basyo na naman ang silid sa ibaba ng kasama ni Mamang. Tahimik ang buong paligid, wala nang galit na pagkahol. Tulad na ng kawalan nit o'y may pagtigil din ang balse ng bawat gabi. Pagtataka ang laman ng isip ng da lawang nagsisiping. Nang umaga'y hinanap ng taong kasiping ng Mamang kung gabi ang kanyang karet sa pang-umagang silid. Nawawala ito sa kanyang dating taguan ng mga gamit sa hardi

n. Nauwi na lamang sa pagbibiro ng taong sumisiping sa Mamang na hindi dapat i tong pabayaran, mapapalitan niya ito sa ibang paraan. Gayunpaman, may kaba pa rin ang babaeng nasa asotea. Natanaw niyang isa-isang ibinabato ng bata ang pi ra-pirasong bahagi ng manika. Hiyaw ng pagsaway ang kanyang ipinasa sa 'di kala yuang bintana ng silid. Nais ng bata ng bagong manika. Hapon na nang matapos sa paggawa ang lalaki sa hardin. Sa katagala n ng kanyang 'di paggalaw sa halamanan sa likod-bahay, naka-dalawang ulupong ang kanyang gulok. Ibinaon niya ito sa siga at saka niliyaban ang mga tuyong sanga at dahon kasama ang mga sira-sirang manika. Nakaliliyo ang amoy ng siga. Mag-aalas onse na ng gabi'y tuloy pa rin sa paghahasa ng gulok an g lalaking kasama sa silid ng Mamang. Inabutan ni Mamang ng bagong bihisan at l abakara at sabay na silang umakyat sa silid. Matalas na ang gulok nang iniwan i to sa silid sa ibaba. Tila aporong sumusunod kay Mamang ang lalaki. Nagbabayad ang may utang. Dapat na magbayad, batid 'yan ng batang may bagong manika. <b>Libing ng Lumang Manika</b> Madaling-araw ng gulatin si Mamang ng mga bahagi ng katawan ng ma nikang nakasambulat sa eskalon. Ginising niya ang lalaki sa silid at ngiti lama ng ang inialay sa kanya. Nag-iwan pa ng bantang tila nahahawa na ang babae sa l abimpitong taong gulang na bata na bata ang pag-iisip. Wala nang natitira pa ka y Mamang para gawin kundi ang bigyan ng bagong pagkakaabalahan ang bata- bagong manika. Nakaiilang ulit na niyang ginagawa ang bagay na ito simula ng mais ipan siyang bilhan ng manika ng kanyang yumaong ama. Yaon na yata ang unang pan loob na saya ang kanyang naramdaman. Subalit huwag naman nating iwaglit na nagb abago ang tao. Walang permanente sa isipan ng tao, kahit pa kakaiba ang takbo n ito. Parang hanging lumalagos at kumakalabit sa katawan ng sino mang maraanan. Walang pinipiling oras o lunan, basta't nagpapabagu-bago na lamang ng direksyon . Gaya rin siya ng hangin, nagbabago ng takbo. Hindi niya malilimot ang araw ng pagyao ng kanyang ama. Nagmistul ang garapon ng lungkot at galit ang kanyang sarili upang lalo pang lumayo sa kar aniwang mundo. Isang murweko na'y iniligaw pa sa disyerto. Ang kanyang ama lam ang ang nakadidipa sa agwat ng hiwid at komplikado niyang mundo at ang sa atin. Hindi man lamang niya nakuhang iyakan na 'di tulad ng kanyang Mamang na may kak ayahan na subalit naging blangko pa rin ang liyenso ng mukha. Walang nakaaalam ng dahilan ng pagkamatay maliban sa gulok at pulumpon ng siga sa likod-bahay. W alang nakaaalam maliban sa magkapareha sa balse. Wala na. Lasing na't lugmak ang kanyang ama nang mabawian ito ng hininga o pinagbawian. Mahirap gawin sa taong husto sa katinuan ang bagay na kasasangkuta n ng iisang taong kikitil sa kanya. Kinakailangang maging malinis. Si Mamang a ng huli niyang kasama sa liwanag at nadagdagan sa dilim at paghahati ng paningin . Dumilat ang araw nang dadalawa na lamang ang nagdiriwang ng kaarawan ni Maman g subalit hindi na ang kanyang ama. Wala na siya. Simple ang lahat ng plano. Nawala na lamang o nangibang-bayan ang ama. Ito ang bentahe ng dalawang utak; ito ang bentahe ng likod-bahay at tuyong sanga't daho ng pinagliliyab. Magliliyab. <b>Walang Libing Ang Bagong Manika</b> Iniipon ni Mamang ang mga bahagi ng manikang nagkahiwa-hiwalay. Nanghihinayang siya sa mga ito kaya't nilalagay niya sa isang istanteng binasag an na ng salaming pangpinid. Ilang manika na ang kanyang naiipon dito na tila i sang kampo-santong inaagiw. Ikinatutuwa na ni Mamang kung inaabot ng isang ling go ang manika ng bata.

Ngayon, bago na naman ang kanyang manika subalit bago na naman an g kapupunan ng mga manika sa istante. Inilalapag ni Mamang nang maayos ang mga ito nang kanyang mapansin ang kakaibang bagay sa likod ng istante. Inakmang aab utin niya ito subalit naunahan na siya ng kaba na siya pa niyang ikinapawis. An g karet na nawawaglit ang nakasingit sa tablang pinapatungan ng mga manikang sin ira. Nahawakan na niya ito nang maramdaman niyang kakaiba ang dulas at nang ila bas pa niya sa liwanag ay balot ng dugo at mga bala-balahibo ng isang hayop. Na sa likuran na ang batang nakangiti nang ibaling niya ang paningin sa likod niya. Nakangiti ito na may halong pananakal sa mata. Ikinimkim na lamang ni Mamang ito sa pangamba kung sakaling malalaman pa ito ng lalaking may silid na 'di tin utulugan sa ibaba ng bahay. Naisip niyang maging natural at magkunwang walang n angyari. Siya na ang nagtabi ng karet. Ilang araw ang nagdaan. Nagngingitngit ang lalaking nagpatalim s a gulok noong isang gabi. Nawawala ito sa kanyang pinagtaguan sa silid na 'di t inutulugan. Nabalisa na si Mamang. Tinanong niya ang bata subalit ngiti lang a ng sukli nito sa kanya. Nais na niyang pumutok bagamat hindi nararapat. Malala man ng lalaking kabalse ang nangyari. Nagbanta ang lalaking mahuhuli rin niya a ng taong nakapapasok sa kanilang bakuran ng walang pahintulot. Hindi niya mapay agang maisip nang ganap na ang bata ang siyang nararapat sa paglilitis. Wala sa kanya ang posibilidad na ang tulad ng batang ito na tulala na'y pinasapat pa an g mundo sa manika ang gagawa ng ganoong bagay. Hindi maaari, sa kanya. Bumili ang Mamang ng mga manika. Ipangbubuyo niya sa bata upang m aikulong ito sa loob ng silid. Ngunit hindi niya nakuhang patalimain ang bata. Lalo pa siyang binabalutan ng takot. Gabi na't naghahasa pa ng bagong gulok ang lalaking kapareha sa balse. Tanaw pa ito ni Mamang sa asotea na pinangpupungayan na ng mata sa tindi ng antok. P inilit pa niyang samahan ng titig ang lalaki subalit umandap ang kanyang kamalay an. Kinailangan niyang maidlip. Masarap ang matulog sa gabing kakaiba ang lami g at tahimik. Tahimik na tahimik. Nagising si Mamang nang madaling araw. Hindi na siya makasigaw nan g gulatin siya ng katawang nakahandusay sa eskalon. Hindi mo na ito makikilala dahil sa sugat at dugo sa ulo't katawan. Kahalintulad ng asong pinatay ng anino . Tulala si Mamang habang nakatitig sa kanya ang bata mula sa pinto ng kanyang silid. Napaupo na lamang at sabay tulo ng luha. Walang magawa. Lumipas ang ilang araw at dalawang siga na ang nasa likod-bahay. Nag-iisang nag babalse si Mamang. Nakatarangka ang apat sulukang silid ng labimpitong taong ba ta. Para sa bata, walang libing ang kanyang bagong manika bukod sa kanyang mani ka. Mahal niya ang manika.

Title:Sanaysay (29) Text 105 - Essay Word Count: 2005

Ipinakikita ng mga panuntunang ito na may mga obligasyon o tungkulin ang bawat p asahero na dapat nilang sundin. Kung minsan, ang mga paalala ay sinasabi sa par aang pabiro o di direkta upang maiwasan ang makasakit ng damdamin ng ibang tao. Bukod dito, makikita rin ang isang maliit na basurahan sa loob ng dyip na dapat pagtapunan ng mga pasahero dahil sabi nga "Bawal magtapon sa labas ng dyip." Per o ang tanong, saan naman kaya itinatapon ng tsuper ang laman ng maliit na basura han sa loob ng kanyang dyip? Kapansin-pansin din ang pagtutulungan ng mga pasahero sa loob ng dyip. Halimbaw a, pag-aabot ng bayad o sukli, pagbibigay ng upuan sa mga bagong sakay, pag-akay sa mga bata o matatandang sasakay o bababa, pagtulong sa mga pasaherong maramin g dala, at kung bingi ang tsuper, lahat ay susutsot, kakatok o papara upang di l umampas ang pasahero. Kung minsan din, kung walang barya ang tsuper o ang pasahe ro, may mga pasaherong nagbubukas ng kanilang pitaka upang baryahan ang buong pe ra. Mahalaga para sa mga Pilipino ang kapwa. Ang kabutihan ng isang tao ay nas usukat sa kanyang pakikipagkapwa. Sabi nga, "walang sinuman ang maaaring mabuha y para sa kanyang sarili lamang." Naniniwala ang mga Pilipino na kung tutulong k a sa ibang tao, darating ang panahon ikaw naman ang tutulungan. Tabi-tabi. Dik it-dikit ang mga pasahero sa dyip, kaya nga kinaiinisan ang mga pasaherong ayaw madikitan o masaling ng iba. Minsan maririnig ang pahayag na "Mag-taxi ka kung ayaw mong masaling!" Kung tutuusin, may katwiran ang pahayag na ito. Di dapat sumakay ng dyip ang mga taong maselan o ayaw masaling o maalikabukan. Bawat bahagi ng dyip ay may gamit. May hawakan ang mga pasahero o nakasabit. M ay estribo para sa marunong sumabit. Sa mga probinsya, ang bubungan ng dyip ay di lamang sa mga pinamili kundi para rin sa mga pasaherong nagmamadaling makauwi . Sa kabila ng mga ganitong makukulay na katangian ng dyip bilang ispesimeng pangk ultura, itinuturing din itong pangunahing dahilan ng matinding trapiko lalo na s a Kamaynilaan. Noon pa mang taon 1979, iminungkahi na ang unti-unting pagbabawa s o pagtatanggal ng dyip lalo na sa Kamaynilaan. Ang ganitong mungkahi ay nagdu lot ng malaking pangamba lalo sa mga Pilipinong umaasa sa dyip, tulad ng mga tsu per, opereytor, mekaniko at mga manggagawa sa mga motor o machine shop. Sa kabi la ng pagtatayo ng iba pang pampublikong transportasyon tulad ng LRT at MRT, na higit na maraming sakay na pasahero, at iba pang alternatibo pampublikong sasaky an tulad ng FX at bus, di pa rin nabawasan ang bilang ng mga pampasaherong dyip. Dahil dito, patuloy pa rin ang suliranin sa matinding trapiko. Malaking tulong sana ekonomiya ng Pilipinas lalo na sa panahon ng krisis sa lang is kung mababawasan ang bilang ng mga dyip. Maraming langis ang nasasayang kung

titingnan ang bilang ng dyip na bumibiyahe sa bilang ng mga pasaherong kanilang naisasakay. Dagdag pa ang polusyon sa hangin na dala ng mga dyip na sanhi ng i ba't ibang uri ng sakit. Higit na magagamit ang langis sa mas mahahalagang indu striya tulad ng pabrika, kuryente at iba pang pagawaan ng mga pangunahing pangan gailangan ng tao. Sa panahon ng krisis sa langis, makikita ang kawalan ng maayos at pangmatagalang programa ng pamahalaan upang maipagkaloob sa mga Pilipino ang isang maayos, mur a at ligtas na pampublikong transportasyon. Ang dating panandaliang solusyon sa suliranin transportasyon pagkaraan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naging panghabambuhay. Dahil dito, malaking pinsala ang naidudulot sa mga Pilipino at sa ekonomiya ng bansa sa pangkabuuan, sa tuwing magkakaroon ng krisis sa langis . Ang langis ay di panghabambuhay at ano ang magiging silbi ng mga dyip kung ma wawala ang nagpapatakbo rito? Mahalagang pagtuunan din ng pamahalaan ang iba p ang alternatibo o iba pang mapagkukunan ng enerhiya bago tuluyang mawala ang lan gis. Protektahan at pondohan ang mga imbensyong Pilipino ukol sa alternatibong enerhiya. Dagdagan ang mga daang maaaring lakaran ng mga tao o daanan ng mga bisikleta. Gawing ligtas at maayos ang mga daan upang mahikayat ang mga tao na maglakad lalo na kung malapit lamang ang pupuntahan. May kaugnayan din ang pagdagsa ng dyip sa pag-uugali ng mga Pilipino. Sinasabi ng takot ang mga Pilipino sa malalaking pagbabago. Ayaw ng mga Pilipino ang pa gbabago dahil ang pagbabago nga naman ay pagsasakripisyo. Hangga't may nakukuha siyang pakinabang sa isang bagay na maliit, luma o nakagisnan na niya, di niya ito iiwan o papalitan. Dagdag pa rito, di puwedeng alisin ang mga dyip dahil kung tatanggalin ito, mawa walan ng bagsakan ang mauunlad na bansa ng kanilang mga surplus na makina. Wala silang ibang bansang maaaring pagtapunan ng mga pinaggamitan nilang makina kund i ang Pilipinas lamang. Kailangan nang simulan ang pamahalaan ang isang seryoso at malakihang proyekto n a magpapaunlad sa pampublikong transportasyon sa Pilipinas. Kailangan ng magpla no at tingnan ang hinaharap, bago pa man tayo abutan nito. Nararamdaman at naki kita na natin ang maaaring mangyari sa hinaharap, mauubos na ang langis, magmama hal ito sa pinakamataas nitong halaga. Ano ang gagawin natin sa napakarami nati ng dyip? Paano ang mga Pilipinong nakaasa rito? Ano ang kanilang ikabubuhay? Magpapatuloy ang pagtakbo ng mga ipinagmamalaking nating mga dyip, ngunit patulo y ring maririnig ang pag-angal ng mga pasahero dahil sa taas ng pamasahe. Patul oy na magiging "Hari ng Daan" ang mga dyip, ngunit patuloy na aangal ang mga Pil ipino sa matinding polusyon, sa kawalan ng kaligtasan sa daan at sa matinding ka hirapan. Kahit nakalatag na sa daan ang maraming solusyon sa mga kabit-kabit na suliranin g ito, sasagasaan lamang ito ng makukulay at humaharurot nating mga dyip. Pasko ang pinakaaabangang buwan ng mga batang Pilipino. Sa aking karanasan bila ng bata noon sa San Joaquin, Batangas, naging gawi ko na, kasama ng ibang bata n a magbahay-bahay upang manghingi ng Pamasko. Lihim na lihim ko itong ginagawa d ahil isa akong Iglesia. Pagdating ng hapon, puno na ng barya ang aking bulsa. Pinipili ko ang mga bahay na may Christmas Tree dahil alam kong mayaman sila. To toong di nawawala ang hikayat ng Pasko sa akin noong bata ako. Pero habang ako ay lumalaki at nadaragdagan ang edad, unti-unting nawawala ang k inang at hikayat ng Pasko. Ngayon, nasasabi ko ng ang Pasko ay para lang talaga sa mga bata. Sa matatanda, ang Pasko ay panahon lamang ng paggastos -- maramin g dapat bilhin para sa kung kani-kaninong mahahalaga at di gaanong mahahalagang tao. Sa tingin ko nga, parang higit na nagiging materialistic ang tao tuwing da rating ang Pasko. Pero sabi nga, higit na mahalaga ang pagbabahagi ng mga biyay ang natanggap sa buong taon, higit na mahalaga ang magbigay kaysa tumanggap. An

g Pasko ay panahon ng pagbibigayan. Wala naman akong reklamo rito. Gusto kong balikan ang aking pagkabata, ang damdaming aking nararamdaman noon tu wing darating ang Pasko. Ang pag-asang may magbubukas na tahanan sa akin at sa mga kasamahan kong bata, lalo na yaong may malalaki at makikinang na Christmas T ree sa bahay. Pero kahit anong gawin ko, wala na ang kakaibang pakiramdam -- a ng masarap, magaan, at makabuluhang pakiramdam tuwing darating ang Pasko. Pero isang araw ng Sabado, nakita ko ang isang munting parol na yari sa papel na nakasabit sa bahay ng aking kapatid. Gawa ito ng aking isang pamangkin na baba e. Payak na payak ang parol--gawa sa pad paper, kinulayan ng krayola, nilagyan ng ginupit na pinakurba-kurbang papel para gawing buntot. Pero sa sandaling iyon, habang pinagmamasdan ko ang munting parol na yari sa pap el, bigla kong naramdaman ang kakaibang damdamin--ang payak ngunit makabuluhang damdamin. Sa sandaling iyon, na di ko inaasahan, naramdaman kong muli ang magin g bata--may magbubukas na tahanan upang ako ay papasukin kasama ng iba pang bata . Naramdaman ko ang masarap na pakiramdam, ng pagkakaroon ng pag-asa at pagbuo muli ng makulay na pangarap. Sa mga sandali palang di inaasahan at sa mismong kapayakan ng aking namamasid, m akukuha ang kabuluhan at kahulugan ng Pasko. Bigla akong nasabik na muling suma pit ang Pasko! Marami na akong narinig at nabasang kuwento ukol sa mga labandera. Napanood ko r in noong nasa kolehiyo ako ang pelikulang "Gloria Labandera". Malapit na malapi t sa akin ang kwento ng mga labandera. Pangarap ko nga ring magnegosyo ng laundr y shop balang araw. Basta pag kwento tungkol sa paglalaba o sa mga labandera, ta lagang interesado ako. Ito ay dahil ako mismo ay naging isang labandero noong ak o ay nasa hayskul. Alam ko ang bigat at hirap ng pagiging isang labandera, di tulad ng mga babaeng nasa komersyal ng mga sabong-panlaba na laging nakangiti at tila di nabibigatan kahit sangkaterba ang kanilang dapat labhan. Masayang-masaya ang kanilang mga m ukha kahit nakabilad sa araw o sankaterba ang dapat labhan. Di tulad ng mga kwentong aking narinig at napanood ukol sa mga labandera, wala a kong pamilyang dapat suportahan, mga anak na dapat pakainin at buhayin o matindi ng sakit na kailangang pagalingin. Dagdag pa, madalas na laging babae ang pumapa sok sa isipan kapag pag-uusapan ang paglalaba bilang isang hanapbuhay. Iba ang s itwasyon ko dahil isa akong lalaki at isang teenager pa lang noon. Ngunit tulad ng lahat ng labandera, taglay ko rin ang pag-asa at ang maganda't m akulay na pangarap. Gusto ko talagang makatapos ng hayskul. Sa isang pribadong paaralan ako nag-aaral, kaya kailangan kong makaipon para sa aking buwanang matrikula. Tanda ko, 100 piso ang bayad sa akin sa para isang sak ong damit. Si Aling Aida ang nagpapalaba sa akin. Mayroon siyang isang maliit na karinderya sa aming lugar. Kasabay ng pagbibigay niya ng isang sakong labada an g pagbibigay ng isang baretang Tide at 3 pakete ng noon ay Tide Ultra. Kung min san, katu-katulong din ako ni Aling Aida sa paghuhugas ng mga pinagkainan at pag -iigib ng tubig. Bilang isang teenager, pagsasayang talaga ng oras para sa akin ang pagtambay, an g matagal na panonood ng tv at pakikinig ng music, ang pamimisikleta o paggala k ung saan-saan. Di ko pinalilipas ang maghapong walang ginagawa. Inatupag ko ang pag-aaral at paglalabandero. Ang aking mga Sabado at Linggo ay nakalaan sa pagla laba ng damit nina Aling Aida. Naging kaulayaw ko noon ang malalaking batya, timba, palo-palo at poso, ang mabi bigat na pantalon, kumot, kobre-kama at kung anu-ano pa. Nagkusot ako. Hinarap a t binaka ang mga bula at problema. Nagtanggal na malulupit na libag at mababagsi

k na mantsa. Nagkula. Nagbanlaw. Nagbanlaw. At nagbanlaw. Nagsampay. Nakadama ng matinding pagod. Natutong maghintay. Nagdasal na sana'y di umulan at sumikat na ng matindi ang araw. Nagtupi ng mga damit na parang dinaanan ng plantsa. Pagkata pos, ihahatid ko na ang mga nilabhan kong damit kay Aling Aida nang ayos na ayos , kipkip ang pag-asang makakamit ko rin ang aking pinakamimithing pangarap. Buti na lang at nagkakaroon lagi ako ng panibagong sigla at lakas. Talagang di ko na ging problema ang pagbabayad sa aking matrikula. Kayang-kaya ko itong bayaran. Di ko kinaawaan ang aking sarili at lalong-lalo di ako nakadama ng pagkainggit s a aking mga kaklase na noo'y nahuhumaling sa pakikinig ng mga awit ng Eraserhead s at Rivermaya, sa paglalaro ng kanilang mamahaling Tamagochi, pagpindot sa noo' y usong-uso at makukulay na Pager at iba pa. Nagtatapos din pala ang lahat ng hirap! Nakatapos ako ng aking pag-aaral hanggan g sa kolehiyo. Ngayon, hawak ko na ang aking pangarap. Kay sarap nitong hawakan at damhin lalo na't tunay na pinaghirapan at pinagsumikapan. Walang pangarap na ibinibigay nang libre. Natutunan ko talagang walang shortcut sa pagkakamit ng pangarap. Lahat ng pangarap ay pinaghihirapan. Tuwing babalikan ko ang aking pagiging labandero, nangingiti ako. Kung di ko sig uro pinagbuti ang aking paglalaba, tiyak na di magpapalaba sa akin si Aling Aida at lalong di ko makakamit ang maayos na buhay at panatag na kalooban. Wala na akong pinangangambahan ngayon. Salamat sa sangkaterbang labada na tumulong sa akin upang maging matatag. Salama t sa bawat pagsikat ng araw na nagbibigay sa akin ng pag-asa. Salamat kay Aling Aida na di nagdalawang-isip na ako'y kunin upang ako'y kanyang maging labandero. Salamat sa kahirapan dahil nasukat ko ang aking kakayahan. At salamat sa Tide na aking naging katuwang sa mga panahong tila kay layo ng aki ng mga pangarap. Salamat nang walang hanggan at di mo ako iniwan. Ito ang aking totoong kuwento, ang kuwento ng aking tagumpay! Ako ang bunsong n apabayaan. 'Di ako ang bunsong nasunod ang anumang gusto o ang bunsong nakahilat a't naghihintay lang ng hain sa mesa.

Title:Kwento (25) Para kay Leona ito ang kanyang buhay, ang kanyang pagkain at inumin( Feria :1984 ). Di naglaon ay unti-ulnting nanghina ang katawan ni Leona. Naging matamlay si ya hanggang dapuan ng karamdaman. Kahit na may sakit ay patuloy na nagsulat sa k abila ng pag-uutos ni Elias na tigilan na ito upang siya'y gumaling.

Naging maiinit ang kanilang sagutan hanggang sa dumating sa desisyon ng pamimili , kung si sino sa kanilang dalawa ang mahal ni Leona siya o ang kanyang mga tula . "Choose me or your silly verses " pinili ni Leona ang tula , kaya' siya'y umal is at nanirahang mag-isa sa bukid. Sarnantala, pinatira niya ang anak na si Isab elo sa kanyang kapatid. Naging maluho si Elias at inubos and salapi sa alak, bab ae at sugal. May kalayuan ang Maynila sa Ilocos kaya't inakala ni Elias na hindi makararating kay Leona ang kanyang ginawa. Nguni't nakarating ang balita sa Vil la Fernandina, hanggang mabalitaan ito ni Leona. Kanyang tiniis lahat ng balitan g narinig at sinarili na lamaang ang pait ng damdamin. Muling nagbalik ang karam daman nito. DAMDAMIN Sa mga isinulat ni Leona masasalamin ang karaniwang damdamin tinalakay tulad ng pag-ibig at pagdadalamhati kanyang pinuri ang mabuti at kinondena ang masama. Sa simula'y mababasa ang damdamin ng pagkamasayahin sa kanyang mga isinulat di nag tagal dahil sa di magandang karanasan ay nabaling sa pagkabigo, pighati at pagti tiis ang mga tulang isinulat. Damdamin ng pagtitiis ang lumutang sa dakong huli ng kanyan g mga isinulat na tula. KATAUHAN Tulad ng isang molave, matatag at matigas , ganyan si Leonia sa kanyang pagharap sa realidad ng buhay. Produkto siya ng pag-ibig at pagmanlahal ng kanyang magul ang. Hinubog siya ng may pagpapahalaga sa sariling dangal at pagpapakasakit sa m ga anak para sa kinabukasan. Buong ingat niyang hinabi sa sinapupunan ni bathala saka patuloy na hinaplos ng pagkalinga ng mga magulang. Isa si Leonang mababasa na walang inaayawang aklat. Natatangi ang kanyang istilo . Sapagka't isinasaalang-alang ang kapaligiran sa kanyang pagsulat. Marahas siya ng makata ng nagsalita sa mga saknong, tulad nagn lakas ng mga propetang magpaha yag ng may katiyakan. Sa kanyang katauhan at buhay matatagpuan ang pinakamahusay na tulang kanyang binigkas. Malakas ang kanyang personalidad sapagkat sa hirap, dusa at sakit na naranasan sa kanyang asawa ay patuloy siyang nabuhay na nananal ig ng may pag -asa at paniniwalang siya'y liligaya. Mababakas at mararamdaman sa kanyang tula ang masidhing pagnanais niya ng kapayapaan at tunay na pagmamahal na siyang bumuo sa kanyang katauhan. VALYUS SA BUHAY Kinilala ang mga tula ni Leona sa pagkakaroon ng orihinal na nilalaman, anyo , i ndayog at agkakaroon ng masidhing damdamin. Sa kanyang mga verso inawit ang mga gabi, tradisyon, kultura, kaisipan at damdamin ng mga Pilipino. Kasam na rin ang kaluwalhatian at karangalan ng mga kababaihang Pilipino. Sa karunungan sa pagga mit ng wikang Ilocano at kastila, nahigitan niya ang kapwa niya manunulat sa pan ahong iyon. Mababasa rin sa kanyang mga tula ang ispiritwal, sosyal at moral val yus. Pinatunayan sa kanyang mga sinulat na maaaring pagsamahin ang tula at relih iyon upang iapahayag ang kaluwalhatihan ng Diyos, kagandahan at pag-ibig sa tinu buang lupa. Sa pagsusuri at paghimayhimay ng kalamnan ng tula ni Leona ating matatagpuan ang mga valyus na kanyang isinabuhay. Sa tulang "RUKRUKNOY" Dedication, matatagpuan ang mga valyus o pangkatuhang mina mahalaga na nagpatingkad at nagpalakas sa katauhan niya. Tunghayan natin ang ila ng saknong: Dumating ngayon mga kapatid na minamahal Ang araw na gusto ng Dios natin ang makasama ko Inyong pag-aasawa at nang pagkakaisa sa kataastaasan Sakramento inyong tinaggap Natupad na ang matagal ninyong ginusto Ang pinag-isa ninyong mga puso Ang mahalagang bendisyon inyong tinanggap

Sa Santa Iglesia na ating ina Malinaw na nakasaad sa mga saknong na binasa ang pagka-religious ni Leona, panin iwala at pagpapahalaga sa sakramento ng kasal, Naniniwala siayng malaking factor ang pagbabasbas ng simbahan sa matatag na pagsasama ng mag-asawa. Tanging Diyos ang sanhi at dahilan ng ikapagtatagumpay ng kanilang samahan. Matatagpuan naman sa mga sumusunod na saknong ang valyu ng katapatan at pagmamahal: Ngayon ang magiging buhay ninyo maski Dalawa iisa kayo Kailangang ipakita ang pagkakasundo ninyo Dapat ang pag-iibigan at pag-aaruga Ang pagbubuklod ng bawat isa Hindi magbabago hanggang nabubuhay ka Rosas ang kahambing, kung maniniwala Sa pagmamahalan ng inyong sinumpaan Sa pagkakaisa nasasalamin Wlg tunay na pagmatnallalan. Sa takas at katapatan nab ubuklod ang tunay na pagmamahalan. Samantala matatagpuan naman ang valyu ng trus t o pagtitiwala sa mga sumusunod na saknong: Bagamat ang kasayahan ng isa ay para sa inyong dalawa at ang hirap ng isa, paghihirap ninyong da1awa Lumayo kayo sa ila1im ng pagdududa Ito ang hudyat ng tunay na pagtitiwala ng mag-asawa . Binanggit nwnan niya sa mga sumusunod na saknong ang pagsunod sa kalooban ng Diy os: Sige Severina tanggapin mo ang pinakamamahal Na ibinigay ng Diyas para sa iyo Kimkimin mong parang isang mahal na perlas Sa mamahalin mong puso iyong itago Matutukoy naman sa sumusunod na saknong ang kasiglahan, paggalang at takot na ma y pagmamahal sa Diyos: Kung mga bata at dalaginding pa Gawin mong itatak sa puso nila Ang pagmamahal at pagkatakot saDiyos Na humubog sa kanila Nailalarawan din sa tula ang kanyang pagmamahal at debosyon sa Banal na pamilya, Holy Family nang kanyang binanggit ang mga sumusunod: Sa tulong at grasya ng mahnl na Diyos Mahalintulad sana ang buhay ng mag-asawa Kay San Jose at Birheng Maria Sa pagkakaisa at katahimikan ng buhay Sa mga valyus na natagpuan sa mga twang isinulat hindi maitatanggi ang katotohan ang nag-ugat ang lahat nang ito sa kanyang nakaraan. Kung paano niya hinarap ang realidad ng buhay ay matatagpuang lahat sa mga kalasag na ginamit. Malaking bag ay ang kanyang upbringing sa sa pagharap sa realidad. Ang kanyang pagkamaka-Diyo s, makatao at makabayan ay nakadagdag pa rin sa paghubog ng kanyang pagkatao at kamalayan sa buhay. Sa kanyang pagiging sensitive at responsive sa pangangailangan ng iba higit niya ng natukoy ang halaga ng pakikisama. Ang pisikal na katawan niya ang naging puhu nan sa patuloy napakikibaka sa katotohanan ng buhay. Bagama't nagkasakit hindi i to naging hadlang upang siya,y panghinaan ng kalooban. Naging dahilan pa ito ng patuloy niyang pagsulat. Ang itinanim at kinultiveyt na valyus ni Leona ang pina kamahalagang tool na ginamit upang maka-cope up siya sa realidad ng buhay. Batid natin na ang valyus ayon kay Cornelius Van Der Poel ay nagpapakita kung paano a ng pananaw ng tao sa mga bagay at sa mundo. Ayon naman kay Bryn Hall, Michaei Ke rmu sa harap ng maraming pagpipilian ang pagsasakatuparan nito ay nagpapaunlad n g ating pagkatao. Ang valyus ay ginugusto, itinatangi, hinahangad at ikinasisiya ninuman. Ito ay nagdudulot ng kasiyahan kapag hinangad at isinakatuparan ( Badi a & Saruo : 1979, pp. 77- 79).

Sa ganitong kaisipan makikita nating ang kahinaan ni Leona ay pinalakas ng kanya ng pag-ibig, pag-asa, pananampalataya, pagtitiis at pagtitimpi. Sa kanyang pagti tiyaga at pang-unawa kay Elias naharap niya ang isang pangyayari sa buhay nilang dalawa nang minsan sinabi sa kanya ni Elias "Choose me or your silly verses" (D iliman Review 95:1984). Sa isang tagpong ito ng buhay ni Leona makikita ang pagp apahalaga ni Leona sa kanyang mga tula ( " It was only a matter of time that Eli as would regard her poetic aberrations as form of madness for she preferred to w rite all night poetry was her meat and drink" ). Sa halip na magalit ay inunawa ang asawa. Sa kanilang paghihiwalay ay naroroon parin ang pag-asang sila'y mulin g magkakatagpo- " She never vered from crises by the heart; yet she lived in a d ecisive age" (Diliman Review 95:1984 ) . Ang mga valyus na nainkulkeyt sa katauhan ni Leona pati na ang ibang tools na na banggit ang nagpatibay at nagbigay kahulugan sa kanyang buhay. Ang kanyang posit ibong pananaw dahilan ng maluwag niyang pagtanggap sa pagdating ng malalaking al on sa kanyang buhay. Ito rin ang sanhi at bunga ng matapang na pagharap niya sa realidad ng buhay. Iisa lamang kaya ang tools na ginamit ng ibang awtor sa pag cope up sa realidad ng buhay ? Upang mapagwari ikinonsidera an isa pang buhay ng isa pang feminista sa katauhan ni Lualhati Bautista, may asawa at mga anak. Nagsimulang magsulat sa gulang na labing anim nang siya ay nasa mababang paara1an pa lamang. Unang na1imbag ang ka nyang nobela noong siya ay nasa Mataas na Paaralan . Sapagka't bata pa siya noon itinuring na amaturist ang sarili. Batay sa kanyang mood at pinansyal na pangan gailangan ang kanyang pagsulat. Maaaring minsan ay umabot siya ng dalawa hanggan g tatlong taon bago matatapos. Naging tagumpay siya sa panulat sapagka't katulad ni Leona nagwagi ng Don Carlos Palanca Memorial Awards sa Literature ang marami niyang nobela. Marahas at tuwiran kung siya ay mangusap sa panitik, kung ano an g dapat ay kanyang isinusulat. Bagama't nagdanas siya ng sakit at hirap hindi si ya kailanman bumigay. Tulad ni Leona ang kanyang katauhan, valyus, damdamin at u pbringing ang naging tools na ginamit sa pag-cope up sa realidad ng buhay. Hindi man siya nakatapos ng pag-aaral sa kolehiyo tulad ni Leona kapwa naman sila nag tagumpay sa pagsulat. Sa mga isinulat ni Lualhati tulad ng Gapo, Dekada, Bata-ba ta Paano ka ginawa? at iba pang nobela nasalamin ang kanyang pag-ibig sa bayan a t mamamayan, ganoon din ang kanyang pagiging liberal sa buhay at panulat Malaki man ang agwat ng dalawa sa gulang at panahon ng kanilang panumuhay, kapwa naman gumamit ng parehong tools sa pakikibaka sa realidad ng buhay.

Title:Alamat (4) Text 117 - Legends Word Count: 2004

<b>N</b>ang ihahagis ni Kauen ang kanyang sibat, si Daragang Magayon ay tumakbo upang pumagitna at sawayin ang dalaga. Sa kasamaang-palad, ang sibat ay tumama s a dibdib ng dalaga. Niyakap ni Malaya ito ngunit pataksil na sinibat ng katungga li. Kapwa nalagutan ng hininga ang magsing-ibig. <b>N</b>agluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay. <b>L</b>umipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod ng libing ay tumaas hanggang sa ito'y maging bundok. Napakaganda at perpekto ang hugis. Ti nawag itong Bundok ng Mayon, bilang alaala kay Daragang Magayon. <b>M</b>ayroon isang Datu na bukod sa kapita-pitagan ang reputasyon, mabuti siya ng pinuno, maayos at maganda ang pamamalakad sa kanyang nasasakupan. Datu Balind a ang tawag sa kanya. Sa kanyang balangay ay matatagpuan din ang balangay ng Bat angan. <b>I</b>sang nililiyag na anak na babae ang madalas pagtuunan ng Datu. Bukod sa kaisa-isa lamang, magigiliw ka sa taglay nitong katangian. Maganda, mayumi at ma hinhin si Taalita at mapagmahal sa sariling tradisyon at kultura. Prinsesa Lita o Taalita ang tawag sa kanya, na ang kahulugan ay Taal sa Tagalog at puspos ng u galing kinagisnan. <b>M</b>asasabing si Prinsesa Taal ay mahahalintulad sa pausbong na bulaklak na wala pang nakakadapong bubuyog upang higupin ang tamis ng kanyang pagmamahal. An g kanyang kutis ay sariwa at humahalimuyak. Dahil ang tirahan nila ay malapit sa lawa, nakahiligan ng Prinsesa Taal ang mama ngka pag malapit ng lumubog ang araw sa Lawa ng Bunbon. Dahil siya ay isang Prin sesa, tinatanuran siya ng kanyang alipin at mga abay. <b>M</b>ayroon isang pagkakataon, pagkatapos mamangka ay luhaang humarap si Prin sesa Taal sa kanyang ama na si Haring Balinda: "<b>A</b>ma kong Datu, mapatawad po sana ninyo ako. Mayroon po akong kasalanan n a nagawa. Pagkagalit ay huwag mo sanang magawa." "<b>A</b>nak, bakit ka umiiyak ano ba ang nagawa mong pagkakamali?" "<b>M</b>ahal kong ama, nahulog po ang singsing ko sa lawa habang ako'y namamang ka," sagot ni Prinsesa Taal, na animo'y nahihintakutan. "<b>A</b>no! Dapat ay naging maingat ka. Iyan na lamang ang bagay na nagpapaalal a sa amin ng iyong ina ng aming pagmamahalan. Ilang ninuno na natin ang napasali n-salin sa singsing na iyan. Saksi iyan ng aming sumpaang binigkis ng nasira mon g ina." "<b>A</b>lam ko pong napakahalaga ng singsing na iyan. Minahal at pinakaingat-in gatan ko ang singsing na iyan gaya ng pagmamahal ko sa aking ina," sagot ni Prin sesa Taal na lumuluha. <b>L</b>umuhod si Prinsesa Taal sa harap ng ama. "<b>A</b>nak, tumayo ka at huwag ng lumuha. Naguguluhan lamang ako sa narinig ko ng balita mula sa iyo. Alam mo ba na ang singsing na iyan ay ibinilin pa sa akin ng iyong ina bago siya namatay. Sinabi niya sa akin na ipagkaloob ko sa iyo tan da ng kanyang pagmamahalat pag-alala sa iyo!" "<b>T</b>umahan na anak at ang pagkagalit ko'y kinalimutan ko na," paamong wika ng Datu.

<b>N</b>iyakap ng Datu si Taal, na halos mapaiyak sa sandaling iyon. "<b>H</b>uwag ka ng mabalisa, hahanap tayo ng magagaling lumangoy upang sisirin ang nahulog mong singsing. Maibabalik rin ang singsing at maisusuot sa daliri mo ," paliwanag ng Datu. "<b>S</b>alamat ng marami po, Ama ko," ako po'y nagagalak sa pang-unawa ninyo." <b>I</b>lang sandali pa ang lumipas. " Anak, hindi ba dapat ika'y mag-asawa na. Nasa tamang edad ka na para lumagay sa tahimik. Matanda na rin ako at kailangan ko ang isang matapang na Datu na siyang hahalili sa akin. Kailangan mo rin ng ma kakasama pag ako'y lumisan na," pakiusap ng Datu. "<b>S</b>iya pong mangyayari Ama ko," Sagot ng Prinsesa. <b>N</b>agpaanunsyo kaagad ang Datu saanmang dako upang ipahayag ang kanyang nil alayon. Ipinaalam sa madla na kung sino ang makakakuha sa singsing na nahulog sa Lawa ng Bunbon ay siyang mapapangasawa ng mayuming prinsesa. Ang balitang ito ay agad kumalat saanmang dako ng kapuluan. Maraming dugong bughaw ang dumating m ula sa iba't ibang lugar. Kasama rito ang mga Morong Datu mula sa Jolo at Tawi-t awi. Hindi rin nagpahuli ang angkan ni Bukaneg mula sa Kabisayaan at Kabikulan. Hindi rin nagpadaig ang Kapampangan at dumating si Dau Pisot upang subukan ang k apalaran. Sa sinamang palad walang sinuman ang nagtagumpay upang maibalik ang si ngsing ng prinsesa. <b>M</b>araming araw ang lumipas sa paghihintay ng mag-ama. Pagkainip ang kanila ng naramdaman. <b>D</b>i kalaunan may isang Datu, ang humingi ng tulong sa mga anito. Panalangi ng tulungan siyang masisid ang nawawalang singsing mula sa Prinsesa. Datu Mulawi n ang ngalan ng lalaki at nagmula siya sa Nasugbo. <b>M</b>atiyaga niyang nilusong ang Lawa ng Bunbon. Mula umaga hanggang hapon. W alang tigil sa paglangoy. <b>H</b>abang sa pagsisid ni Datu Mulawin ay may nahuli siyang buteteng laot na malaki ang tiyan.Nagtaka ang lalaki dahil sa maliit na butete ay malaki na agad ang tiyan nito. Ginawa niyang hiwain ang tiyan nito upang malaman ang laman. Ngu nit laking gulat niya ng matagpuan doon ang nawawalang sinsing ng Prinsesa. "Isa ng himala ito!' laking tuwa ni Datu Mulawin. "Ito kaya ang tugon sa panalangin k o at magandang hangarin sa Prinsesa Taal?." <b>K</b>aya't ang pangako ng Pinunong Datu ay nangyari. Agad ipinakasal si Prins esa Taal kay Mulawin. Nagdiwang ang buong balangay. Mayroon sayawan at kantahan. Lahat ay maligaya sa nangyaring okasyon. Ang pagsasama ng mag-asawa ay nasaksih an ng buong balangay ang magagandang pamamalakad ni Datu Mulawin at masayang mas aya si Prinsesa Taal sa piling ng asawa. <b>S</b>ubali't ang pagsasama ay hindi lagi masaya. Madalas ay may problema ring dumadating na siyang nagiging balakid sa pagsasama. <b>I</b>sang gabi, maliwanag ang sikat ng buwan, namasyal ang mag-asawa. Ang gab ing iyon ang simula ng gulo sa kanilang pagsasama. <b>M</b>ayroon isang matandang nuno pala ang nagmamay-ari ng Lawa ng Bunbon. Mat agal niyang sinusubaybayan ang takbo at pangyayari sa palasyo at masayang pagsas ama ni Datu Mulawin at Prinsesa Taal. Ang matandang nuno pala ay ay naiinggit sa sarap ng buhay sa palasyo at masayang pagsasama ng mag-asawa. <b>N</b>ang gabi ring iyon ay namangka ang mag-asawa sa lawa. Habang sumasagwan

si Datu Mulawin, kumakanta ang Prinsesa kasabay ang tugtog ng kumintang. <b>N</b>ang makita ng Prinsesa ang magandang bulaklak ng lotus, dahil nabighani ito, pilit niyang inabot. Sa kasamaang-palad ang prinsesa ay nahulog at lumubog. Mabilis naman tinalon ni Datu Mulawin ang asawa upang sagipin. Subalit, kapwa s ila lumubog. Lumubog sila dahil sa kapangyarihan ng matandang nuno na binalak si lang mapinsala. <b>A</b>ng mga alipin na nakakita sa pangyayari ay agad ibinalita sa tagaroon. M arami ang nagtangkang sisirin ang dalawa upang makita ang bangkay. Ngunit nabigo silang lahat. <b>M</b>ula noon, may isang pulo ang lumitaw sa gitna ng Lawa Bunbon. Ang tawag nila rito ay Bulkan Taal. Pangalang ibinigay ng Datung pumalit kay Mulawin. Tand a na rin ito para laging maalala si Datu Mulawin at Prinsesa Taal. <b>A</b>ng Bundok sa Arayat na nakapatungo sa mga lalawigan ng Kapampangan at Nu eva Ecija ay may iniingatang mga kahiwagaan na nagkasali-salin na sa mga maramin g paniniwala. Sa maraming kapaniwalaang iyan ay lalong bansag ang mga talang nab abanggit sa lathalang ito, dahil sa pagkakatanim sa diwa ng napakarami nang sali n ng lahi sa Arayat at kanunog-bayan. <b>S</b>ang-ayon sa matatanda sa Arayat, ang bundok nasabi ay ari ng isang napak aganda at mapaghimalang babae, si Mariang Sinukuan. Di-umano kapag mabili ang mg a paninda, ang araw ng linggo sa pamilihang bayan na Arayat, si Maria ay lumulus ong sa bayan upang magtinda at mamili. Subali't ang engkantada ay hindi mo raw m akikilala dahilan sa iba't ibang paraan ng pagbabalatkayo na kanyang ginagawa. N aroon daw ang mag-ayos siya na tulad sa isang matandang magbubukid, bukod sa pag iging maitim, ay pango pa ang ilong at sungal ang mga labi pinatutunayan din ng maraming taga-Arayat na maraming kagila-gilalas na pangyayari ang mararanasan n g sinumang dadalaw sa bundok na iyon. Ang kabundukan ay totoong masagana sa mga bungang-kahoy at ang sinumang aabutin ng kagutuman doon ay malayang makapipitas at makakain ng bungang maibigan niya, subalit ang sinumang magtangkang mag-uwi n g mga bungang-kahoy mula roon ay hindi matututuhan ang landas pauwi. At ang lalo ng kahima-himala ay ang pagbuhos ng ulan kasabay ang paglakas ng ihip ng hangin. Ngunit sa sandaling ilapag ng taong iyon at iwan ang mga bungang dala niya, ang landas sa pauwi ay madaling matututuhan. Ang malaking tipak ng batong-buhay sa ituktok ng bundok ay batyang pinaglalabhan ng engkantada. <b>D</b>ahil sa paniwalang napakaganda ni Mariang Sinukuan at dahil rin sa magag andang tugtugin maririnig sa kabundukan, wala sinumang namamalagi roon sa pangam bang baka magayuma sila at hindi na muling makabalik sa kanilang tahanan. <b>S</b>a isang gubat na madawag, may tumubong puno ng kamatsile na may malagana p na mga sanga. Sa tabi nito'y may nagsitubong iba't ibang mga punong may magaga nda't mababangong bulaklak na nakakahalina sa mga naglalakbay. Ang kamatsile lam ang ang tanging walang bulaklak na maipagmalaki, nguni't maganda naman ang pagka kahubog ng kanyang malalago at malalabay na mga sanga. Subali't di man ito makat awag-pansin sa mga manlalakbay at di man siya tapunan ng bahagyang tanaw at ito ang ipinagmimighating malabis ng abang puno ng kamatsile. <b>I</b>sang araw, malakas na naibulalas ng kamatsile ang kanyang hinanakit. "Na ku! Anong pagkalungkot-lungkot na buhay itong akin. Kung ako ba'y nagtataglay ng bulaklak na katulad ng mga katabi kong puno, sana'y makagagayuma rin ako sa mga taong dito'y nagsisipagdaan." <b>A</b>ng ganyan niyang himutok ay umabot sa pagdinig ng cadena de amor na guma gapang sa kanyang paanan. Kaya't ang daing ng kamatsile ay kanyang sinagot. "Mad aling lutasin iyan, kung nais mong magkaroon ng bulaklak na kaakit-akit ay tulut an mong ako'y mangunyapit sa iyong mga sanga."

<b>Ang kamatsile ay sumang-ayon sa magandang mungkahi ng cadena de amor. Di nagl ipat araw at ang dating nag-iisang puno ng kamatsile ay nag-uumugong sa mga bubu yog na sa kanya'y laging nag-kukumpol-kumpol. Ang mga tao naman ay di siya iniiw an ng tingin. <b>N</b>guni't pagkalipas ng ilang linggo ay di na makatagal sa sukal na sa kany ang sanga ay nakabalot. Kaya't sa cadena de amor, siya'y di makatiis na di magpa hayag ng kanyang dinaramdam. "Oo ngat ako'y hinahangaan ng maraming tao, di ko n aman malanghap ngayon ang mabangong simoy ng hangin, di ko man lamang masilayan ang mga baging na iyong ibinalabal sa akin. "<b>S</b>ubali't ano mang pagsusumamo ng abang puno ng kamatsile ay nawalan ng s aysay sa lubos na nasisiyahang cadena de amor. Nguni't sa malaking habag ng Mayk apal ay pinagkalooban din siya ng pananggalang sa cadena de amor. Ang tinik na m agpahanggang sa ngayon ay nagmamalasakit sa kanya. <b>N</b>oong unang panahon ay nasa loob na lungkot ang buto sapagkat madilim na ungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng kasoy ang abuhing buto nito. Lungkut madilim sa loob ng kasoy. Lalo itong nal handaan ang Ada ng kagubatan. Sa gabi ng ng hayop at halaman.

<b>A</b>ng buong kagubatan ay nagliliwanag sa tama ng mga ilaw ng parol ng mga A litaptap. Ang huni ng mga Kuliglig at kokak ng mga Palaka ay sumasaliw sa awit n g mga Maya. Masayang kasayaw ng mga Kuneho ang mga Usa, ng mga Elepante ang mga Tamaraw, ng Zibra ang Tsonggo. Kapareha naman ni Kangkong ang Sitaw, ni Mangga a ng Dalanghita, ni Saging ang Papaya. <b>L</b>ahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang kagubatan. B ukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkut na lungkot. "<b>M</b>abuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan." <b>N</b>aulinigan ng makapangyarihang Ada himutok ng Buto. "Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?" "<b>A</b>yoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko. Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may handaan sa kagubatan. Nak akasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila naririnig kundi nakikita pa ang katuw aan ng lahat. Maawa kayo, mahal na Ada. Gawan ninyo ng paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko sa loob ng prutas na ito." <b>N</b>aantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito ang nagnin ingning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na kulungan ang But o." <b>M</b>asayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang sayawan, kantahan, at pag kakatuwaan ng mga hayop at halaman. <b>A</b>ng malakas na pagkokak ng mga Palaka at paghuni ng mga Kuliglig ay sumal iw sa awit ng mga Maya. Sa tuwa ng Elepanteay kumembut-kembot ito sa pag-indak. Napapasabay din sa pag-imbay ang mahagway na Kawayan kasama ang Pagong na nagbab aba at nagtataas ng bahay-bahayan.

Title:Sanaysay (5) <b>Introduksyon</b> Ang isang nobelista ay naiimpluwensyahan ng maraming pwersa. Ilan sa mg a pwersang ito ang posisyon niya sa lipunan, ang pag-unawa niya sa kasaysayan, a ng uri ng lipunan na kanyang pinagmulan, ang kamalayang taglay niya sa isang tiy ak na panahon, at ang tradisyong pampanitikang kanyang sinusunod o tinatalikdan (Reyes: 1982). Mahalaga ang mga impluwensyang ito partikular na ang pagsunod o pagtalikod ng nobelista sa isang tradisyong pampanitikan sapagkat makikita mula rito ang pinagdaanang panahon ng kasaysayan ng literatura. Sa larangan ng nobela, nagkakaroon din ng kani-kaniyang layunin sa pagsul at ang bawat nobelista. Sa panahon ng mga Kastila, naging palasak na layunin sa pagsulat ng mga akda ang pangangaral ukol sa kagalingan at kagandahan ng kristy anismo upang mahimok ang mga katutubo na magpabinyag sa relihiyong ito. Kitangkita ang ganito sa mga nobelang "Barlaan at Josaphat" na sinulat ni Padre Antoni o De Borja noong 1712 at "Ang Pagsusulatan ng Dalawang Binibining sina Urbana at Feliza" na sinulat naman ni Padre Modesto De Castro noong 1864. Sa nobela ni P adre De Borja ay ipinakitang hindi nabulok o naagnas ang katawan ng misyonerong kastilang si Barlaan kahit na matagal na panahon na itong namatay. Dahil dito, si Josaphat na di-kristiyano ay nagpabinyag sa kristiyanismo sampu ng mga tauhan g kanyang nasasakupan. Samantala, sa nobela ni Padre De Castro ay itinuro ang mg a dapat na ikilos at maging gawi ng mga babae sa iba't ibang sitwasyon at pagkak ataon. Nagturo ang nobela ng mga kagandahang-asal partikular na sa kababaihan. Ang ilang nobela noong panahon ng paghihimagsik, tulad ng "Noli Me Tanger e" at "El Filibusterismo" ni Jose Rizal, at ng "Fray Botod" ni Graciano Lopez Ja ena ay naglayon namang magpamalas ng mga katiwaliang nagaganap sa lipunang pinag haharian ng mapang-imbot at mapaniil na mga dayuhang Kastila. Ang unang dalawan g nobela ni Rizal ang gumising sa nahihimbing na damdamin ng bayan upang malinaw nilang makita at maramdaman ang pang-aapi at pang-aabusong dinaranas nila sa sa riling-bayan sa kamay ng mga prayle at guardia civil. Ang pangatlo niyang nobel a, ang "Makamisa," na di niya natapos sulatin, ay nagsiwalat din ng kasamaan ng mga prayle. Kung may Padre Damaso ang Noli Me Tangere at Padre Camorra ang El F ilibusterismo, may Padre Agaton naman ang Makamisa. Mas malupit ang pagkakalara wan ni Rizal kay Padre Agaton na nananampal ng babae, nagmumura, nambabato ng ta sa, at nagdadabog kapag nagmimisa. Samantala, sa "Fray Botod' ni Jaena ay inila rawan ang mga prayle na tila mga lamok na nangabundat ang mga tiyan matapos sips ipin ang dugo ng mga Pilipino. Ginamit din ng maraming manunulat ang nobela bilang behikulo upang magturo ng tamang paniniwalang mapakikinabangan at magiging gabay ng mga mambaba sa sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Binuhay sa mga nobela ang mga kapur i-puring kilos at pananalita, pagpapakasakit, mabuting pakikipagkaibigan, dalisa y na pag-ibig, huwarang pamilya, pag-iwas sa masama at kabuktutan, kahandaang ma gbuwis ng buhay alang-alang sa kapwa at sa bayan, at pagmamahal sa Diyos. Ang mga nobelang may taglay na aral at nagtuturo ng mga kabutihang asal ang namayani sa unang henerasyon ng mga nobela. <b>Ang mga Tauhang Babae sa mga Unang Nobela</b>

Namulat ang mga Pilipino sa isang patryarkal na lipunan. Impluwensy a ito ng pananakop ng mga Kastila (Rojas-Atleta, et<pd>.</pd>al<pd>.</pd> 1977). Tiniyak ng mga prayle na mabigyan ng mas mas mataas na pagkilala at pagpapahal aga ang mga lalaki bilang mas makapangyarihang nilalang. Malinaw ang dahilan ni to, sapagkat higit sa pagiging prayle, sila ay mga lalaki. Bilang mga lalaki at bilang mga prayle, dapat silang igalang ng kanilang nasasakupan, lalo na ng mga babae. Sa ilalim ng Kodigo Sibil ng mga Kastila, walang kalayaang tinatamasa a ng mga babae. Maging ang edukasyon ay nakalaan lamang sa mga lalaki (Rojas-Atlet a, et<pd>.</pd>al<pd>.</pd>: 1977). Mula sa Biblyang ipinabasa sa atin ng mga prayle, matutunghayan ang tung kol sa paglalang ng Diyos sa sanlibutan at sa mga unang tao. Nang likhain ng Di yos ang mga unang tao, nauna Niyang nilikha si Adan at sumunod lamang si Eba. N ang makita ng Diyos na nalulungkot si Adan ay nasip Niya na nangangailangan ito ng makakasama. Mababasa sa Berso 18 ng Aklat Genesis ang ganito: At <i>sinabi ng Panginoong Dios, hindi mabuti na ang lalaki ay mag-isa. Siya'y ilalalang ko ng isang katulong niya</i>. (Reyes: 1992). Doon nilikha ng Diyos ang isa pang tao sa anyong babae - si Eba. Bagamat sa tadyang ng unang lalaki kinuha ng Diyos an g unang babae, mahirap itakwil sa isip ang katotohanang ang babae ay nilikha upa ng makasama at umaliw sa lalaki. Ang babae kung gayon ay nagsisilbing tagaaliw lamang ng lalaki. Mababaw ang dahilan ng pagkakalikha sa babae. Tunghayan natin ang ilan pang mga babae sa Biblya. Si Magdalena ay isan g makasalanang babae - nagbibili ng aliw. Si Veronica ay walang nagawa sa pagh ihirap ni Kristo kundi ang lumuha at punasan ang mukha Nito. Si Maria, ang baba eng pinili ng Diyos upang maging ina ng Kanyang Bugtong na Anak ay ipinakilala b ilang isang birhen, matiisin, mabuting ina, ulirang asawa (ni Jose), at masunuri n sa Diyos. Mga katangiang itinakda ng mga prayle na dapat taglayin ng mga baba e. Sa Lumang Tipan ay makikita rin ang negatibong imahen ng mga babae. Sina D elilah at Bethseba ang dahilan ng pagbagsak ng dalawang lalaki. Ang Lumang Tipa n ang pasimuno sa anomalya sa kababaihan (Reyes: 1992). Mula sa patryarkang lipunang pinaghaharian ng mga lalaki unti-unting sum ibol ang tradisyong nagpababa sa kalagayan ng mga babae. Tradisyong nagpamulat at nagpaniwala na ang mga lalaki ang dapat na manguna sa anumang larangan at hin di ang mga babae. Lalaki ang malakas at makapangyarihan. Sila ang dapat manai g lagi. Samantala, ang mga babae ay dapat pasakop sa mga lalaki. Kailanman ay di niya dapat pangarapin na mauna o kahit na pumantay lamang sa kinalalagyan ng mga lalaki. Hindi niya taglay ang lakas na sadyang ipinagkaloob sa mga lalaki u pang gawin ito. Dahil nga mga Kastila ang pinagmulan ng patryarkang lipunang nagsilang sa tradisyong mahina ang babae at malakas ang lalake, mababasa na noon pa man sa m ga nobelang nalimbag sa panahon ng pananakop ang di-pantay na kalagayan ng mga b abae at lalake. Laganap sa panahong ito ang di-makatwirang paglalarawan at pagb ibigay-katauhan ng mga nobelista sa kanilang mga tauhang babae. Si Maria Clara sa Noli Me Tangere ni Jose Rizal, na ayon sa marami ay si mbolo ng isang dalagang Pilipina ay nanatiling mahina at di-lumalaban hanggang s a kanyang kamatayan. Naging sunud-sunuran siya sa kanyang mga magulang at sa Ku ra Parokong si Padre Damaso. Umibig siya kay Crisostomo Ibarra subalit di niya natutunang ipaglaban ang pag-ibig na ito. Sa bandang huli ng kanyang buhay ay m akikita ang kahinaan ni Maria Clara bilang babae nang pagpasyahan niyang pumasok na lamang sa kumbento sa halip na ipaglaban ang kanyang mga karapatan bilang is ang anak, bilang isang babae, at higit sa lahat, bilang isang tao. Simbolo ng k ahinaan ang pagpasok sa kumbento sapagkat nang mga panahong yaon, alam ng lahat kung ano ang nangyayari sa mga dalaga sa loob ng kumbento. Hindi nakatututol an g mga ito anuman ang gawin sa kanila ng mga prayle sa loob ng kumbento. Samakatw id, ang pagpayag ng isang dalaga na pumasok sa kumbento ay nangangahulugan ng pa gpayag nitong mawalan ng karangalan sa kamay ng mga prayleng mahilig sa mga baba

e. Si Pia Alba, ang ina ni Maria Clara ay mas pinili pang manahimik at takas an ang realidad sa pamamagitan ng pagsasawalang-kibo sa halip na ipaglabanan ang karangalang dinungisan ni Padre Damaso. Ang maganda at mayamang si Paulita Gom ez ay nawalan din ng lakas ng loob na ipaglaban ang kanyang pag-ibig kay Isagani . Pumayag itong pakasal sa mayamang binatang si Juanito Pelaez kahit di naman n iya ito iniibig. Samantala, si Sisa, ang martir na asawa at dakilang ina ay nabaliw nang d i man lamang nabigyan ng katarungan ang pagkaapi ng kanyang dalawang anak na lal ake at pati na ang maagang pagkamatay ng mga ito sa kamay ng mga berdugong prayl e. Di rin niya nagawang ipagtanggol ang kanyang sarili at ang kanyang dalawang anak sa malupit na kamay ng kanyang lasenggo, batugan, at iresponsableng asawa. Mula sa halimbawang ito ay tiyakang masasabi na mahihina at di-lumalaban ang mga pangunahing tauhang babaeng nalikha sa Noli Me Tangere ng bayaning si R izal. Sa pagsusuring ginawa ni Mabanglo (sa Reyes: 1992) sa awit na Florante at Laura ni Francisco Baltazar, nakita ni Mabanglo ang kahinaan ni Laura, ang pa ngunahing tauhang babaeng nilikha ni Baltazar, bilang isang katangi-tanging baba e, maganda, mahinhin, mabait, mapaglingkod, at tapat. Si Laura ang naggawa ng s agisag, nagtahi ng plumahe, nag-abot ng bandang isusuot, nagsiyasat ng baluti't koleta, at naghiyas ng turbante ni Florante. Sa kasalukuyan, ayon kay Mabanglo ay maitutumbas ito sa mga gawaing baha y tulad ng pananahi, paglalaba, pagluluto, paglilinis ng bahay, at iba pang gawa ing pantahanan na nakaatang sa balikat ng babae. Ayon pa kay Mabanglo: Wala ta yong kabatiran kung anong larawan mayroon si Laura, bilang anak ni Haring Linceo, o kung anong uri siya ng dugong bughaw. Siya kaya'y nasangguni, minsan man, ng kanyang amang hari sa mga usaping pampamahalaan? Anong impluwensya mayroon siya sa kanyang ama? Ang mga pananalita kaya niya'y nagkakahibo sa mga desisyon ng korte? Si Laura ay naroon bilang isang inspi rasyon, hindi bilang isang tauhang may sariling bait at pagpapasya . Naroon siya sa istorya upang maipakita ang kaganapan ng pagkalalake ng bid a. Idinagdag pa ni Mabanglo: Nagtiis si Laura, naghintay, nag-uli k-ulik sa pagpapasya, humingi ng palugit kay Konde Adolfo sa pagtanggap ng a lok nitong pakasal. Si Laura ay larawan ng kahinaan. Lagi, kaila ngan nito ng masasandigan na sasagip sa kanya sa panganib. Tahasang masasabi na kapwa nilugmok ng mga dinadakilang obrang ito - ng Noli Me Tangere at Florante at Laura ang mga babae. Mula sa mga nobelang ito na tumalakay sa mga suliraning panlipunan, panrelihiyon, at politikal na bunga n g masasamang pamumuno ay hindi nagbigyan ng nararapat na pagpapahalaga ang mga b abae. Samantala, katulad ng nabanggit na, ang nobelang "Ang Pagsusulatan ng Da lawang Binibining sina Urbana at Feliza" ay nagturo sa mga kababaihan ng mga ara l ng kagandahang asal. Inilarawan sa pagsusulatan nina Urbana at Feliza ang mga nararapat na gawi at asal ng isang dalaga sa iba't ibang pagkakataon. Tinuruan ang mga babae na maging kimi at maging kaakit-akit lagi lalo na sa paningin ng mga lalaki. Ikinahon sa nobela ang mga babae bilang mga nilalang na ang nakatak dang kapalaran manatili sa loob ng tahanan bilang isang mabuting asawa at uliran g ina. Ang sumunod pang taon ng mga nobelista matapos ang pananakop ng mga Kast ila ay nanatiling nakasandig sa tradisyunal na tema at pagkatha ng nobela. Mga tauhang lalaki ang nasusunod at mga tauhang babae naman ang laging kawawang taga

sunod. Makapangyarihan at kilalang tao ang mga lalaki samantalang mahirap subal it matapat ang mga babae. Sila ay mga babaeng pantahanan, ulirang maybahay, tag asilbi sa asawa, at tagapag-alaga ng mga anak (Reyes: 1982). <b>Ang Kilusang Feminista at si Liwayway A<pd>.</pd> Arceo sa Kanyang Canal De L a Reina</b > Ang feminismo at/o kilusang feminista ay isang pakikibakang nag-ugat sa malalim na paniniwala na sa kamay ng mga kalalakihan, hindi makatarungan ang rep resentasyong ibinibigay sa mga kababaihan. Hinango ang ganitong representasyon mula sa paniniwala ng lipunan na ang babae ay di-makahihigit sa lalaki sapagkat ang taglay lamang niya ay ang kanyang katawan (Reyes: 1992). Radikal ang pagkak aiba ng lalaki sa babae, ayon sa malaon nang tinanggap na paniniwala at kinagisn ang tradisyon. Hindi lamang ito nag-ugat sa pagkakaiba ng kanilang anyong pisik al kundi maging sa ibang katangian - intelektwal, emosyonal, at sikolohikal. Ang babae ay parang kalikasan - natural, hindi maampat ang pag-agos, hindi palai sip (Reyes:1992). Samantala, ang lalaki ay kabaliktaran ng lahat ng negatibong katangian ng babae. Ito ay mapagtimpi, rasyunal at intelektwal. Ang kinagisnang tradisyong ito ng di-pantay na pagtingin sa mga babae an g nag-udyok kay Arceo na pangibabawin ang kakaibang karakter ng mga babae sa kan yang mga akda, partikular na sa kanyang mga nobela. Naging tauhan sa kanyang mg a sinulat na akda ang mga babaeng matalino, may paninindigan, marunong magpasya, at alam kung ano ang gusto sa buhay. Mga babaeng may sariling katangiang kaila nma'y di mahuhuli sa mga lalaki. Ang naging mahinang karakter ng mga babae sa mga nobela at ang di-pagbib igay sa kanila ng pagpapahalagang nararapat sa kanila bilang mga babae ang pinag sikapang buwagin ni Arceo sa mahigit limampung nobelang kanyang sinulat.

Title:Sanaysay (32) Text 108 - Essay Word Count: 2193

Habang basang-basa pa ang aking katawan, agad niya akong pinagbihis at dinala sa guidance. Parang basang sisiw akong naglalakad noon sa campus. Buti na lang at kokonti pa ang mga istudyante. Kilala ako ng guidance. Hayaan na raw ako dahil w orking student ako. Kung minsan, napapasama na rin ako sa mga picket line ng mga kaklase kong aktibi sta, upang makaidlip kahit papaano sa mga tulugang matitigas at binubungan ng mg a sako at diningdingan ng mga pulang placard. Minsan sa tapat ng Korte Suprema, Mendiola, sa Kowloon House na sapilitang isinara ng mga manggagawang 'di pinapas weldo, at kung saan-saan pa. Nakikihapunan ako ng kaning pinaibabawan ng noodles .

Sa mga panahong ito na malaking problema ko ang matutulugan at pagkain, hindinghindi ko kinaawaan ang aking sarili. Pero ngayon naisip ko, kung sinubukan ko kayang lumapit noon sa aking mga kapati d at sinabi ko sa kanilang kailangang-kailangan ko ang tulong nila, seryosohin k aya nila ako? Na talagang nahihirapan na ako. Pero sino ba ang gustong makapag-a ral? 'Di ba't ako lang naman din? Katawang-katawan ko na lang naman ang dala-dal a ako, nahihirapan pa ako? <b>Sa wakas, naka-graduate</b> Isang tag-araw, nagulat na lamang ang aking mga kapatid sa aking ibinalitang gra duate na ako. Walang-wala silang kamalay-malay sa aking mga pinagdaanan bago nak atapos, na ang kurso kong pwedeng makuha sa apat-na-taon ay kinuha ko nang animna-taon. Tulad ng dati, akong-ako pa rin ang nag-iisang kumuha ng aking diploma. Ang bumi li ng sariling sampaguita para sa akin. Ang nagpa-picture ng mag-isa sa entablad o. Ang kumain nang mag-isa sa lugawan pagkatapos ng graduation, nang mapasalamat an ko naman ang sarili ko. Walang anumang inihandang selebrasyon o kaya'y salusalo ng pasasalamat ang aking mga kapatid para sa kanilang kaisa-isa at bunsong kapatid na nakatapos ng pag-a aral. 'Di ko ito inaasahang gagawin nila para sa akin. Nabalita sa buong Baranggay namin ang ukol sa aking pagtatapos. Kaya noong nakar aang Marso, naimbitahan akong maging panauhing pandangal sa iskwelahang pinagtap usan ko noong elementary, kahit 'di ako honor student noong nag-graduate ako. Is a sa mga kapatid kong lalaki ang sumama at nakinig sa aking pagsasalita sa harap ng maraming tao. Alam kong alam na niya ang lahat, ang lahat-lahat ng dinanas k o bago makapagtapos ng pag-aaral, ang naging buhay at pakikipagsapalaran ko sa M aynila. Nararamdaman din siguro niya ang ligaya na kasama ng mga luhang nagmula sa mata ng mga magulang ng mga batang nagsipagtapos. Inatupag ko ang paghahanap ng iskwelahang pwedeng pasukan at pagturuan. Kailanga n ko nang magkatrabaho at kumita. May nag-alok sa aking magturo sa isang bagong tayong iskwelahan sa may Siniloan, Laguna. Agad kong tinanggap ang alok kahit 'd i ko alam kung saan. Pasong-paso na ako sa Maynila, sa masikip at malupit na May nila. <b>Simula ng swerte</b> Pinakadulo na pala ng Laguna ang Siniloan. Napakasimple ng buhay. Mataas ang tin gin sa mga guro. Dahil 'di pa kayang kumuha ng maraming titser ang iskwelahang p inasukan ko, nagturo ako ng Filipino, Araling Panlipunan, Computer, at pati Phys ical Education. Anak ng mayayamang taga-Laguna ang aking mga tinuruan. Dalawang taon akong nagturo sa iskwelahang iyon at dalawang taon din akong nalayo sa Mayn ila at sa aking mga kapatid. Sa Siniloan ako lubos na nakapagsulat. Walang sinuman sa aking mga kapatid ang nangahas na magtanong kung saan ako nagt uturo. Kung ano ang aking itinuturo. Basta ang alam lang nila, 'di na ako sa May nila naglalagi. Pero nakabibingi rin pala ang sobrang katahimikan. Nakatatakot ang sobrang kapay apaan at laging pag-iisa. Bumalik ako sa Maynila sa pag-asang sa pagkakataong iy o'y maging biyaya na ang mga pasakit at mga problemang naranasan ko noon. Tila dininig yata ang aking kahilingan. Nagwagi ng unang gantimpala sa Timpalak Palanca ang isang kuwentong-pambata na isinulat ko sa Siniloan. Inalok ako ng pa

ngulo ng pamantasang pinagtapusan ko na magturo roon. Naging sunud-sunod ang imb itasyon sa akin, sa istasyon ng radyo, sa ibang mga pamantasan sa Maynila at pro binsya, upang magbahagi ng mga teknik at kaalaman sa pagsulat sa mga gustong mag ing manunulat. Inalok din ako ng isang publishing house na ilathala ang kuwento kong nanalo. Bukod sa Timpalak Palanca, nagwari rin ng mga pangunahing gantimpala ang iba ko pang mga akda na naisulat ko sa Siniloan. Nalibot ko ang Pilipinas dahil sa mga imbitasyon ukol sa pagsusulat. Nagkasunud-sunod ang mga biyaya habang naglalakihan at tumatalim ang mga tila pa ngil ng matatandang guro sa pamantasang aking pinagtuturuan. Ang masakit pa ang ilan sa kanila ay dati kong mga guro, na sa halip na ituring akong kanilang prod ukto, ay naging isang malaking banta ako sa kanila. Tamad naman daw akong istudy ante, pala-absent daw ako. Ano raw ba ang kakayahan kong magturo sa kolehiyo? 'D i naman daw ako aral na manunulat. Hinuhulaan ko lang naman daw ang pagsusulat. Ano araw ang karapatan kong maimbitahan upang magsalita o mag-lecture ukol sa pa gsusulat? Wala raw akong kakayahang magturo ng Filipino dahil di naman ako Filip ino major? Pinalampas ko lang ang lahat ng ito. Inatupag ko ang pagtuturo at pag susulat. Natanggap din ako bilang isa sa mga gurong magsasanay upang makapagturo ng wika at kulturang Filipino sa mga istudyanteng Fil-Am na galing sa iba't ibang bahagi ng Amerika. Sa sampung guro na nagsanay, ako ang napiling magturo. Anim na ling go akong nagturo at dolyar pa ang aking sinuweldo. Tinanggap ko ang oportunidad na ito, una dahil sa kakaibang karanasan na matatamo ko sa pagtuturo at sa malak ing kita, pangalawa, sa La Salle magaganap ang klase. Dahil ay ng ahay: tubo, sa kinita kong dolyar, may paunang pera akong nagamit upang bilhin ang bah aking kapatid na lumipat na ng ibang bahay. Unti-unti kong ipinaayos ang b pinakisamehan, pinalagyan ng magandang tiles, ipinakumpuni ang mga sirang ipinabago ang lababo, pinalagyan ng magagarang ilaw, at pinapinturahan.

Unti-unti'y nalamanan ko ang bahay ng mga kasangkapan: TV, ref, component, sala set, dining table, water dispenser na may mainit at malamig, aircon sa kwarto, a t higit sa lahat, isang malambot at mamahaling kama. Isang magandang banyo at pa liguan din ang aking ipinagawa, de-flush at may shower pa, may maliit ding labab o, lalagyan ng sabon at tissue, sabitan ng tuwalya, at isang magandang salamin. Ang isang pader ng bahay ay pinalagyan ko rin ng mga lalagyan ng libro. Bawat pa nalo ko sa patimpalak sa pagsulat, isang kasangkapan sa bahay ang aking binibili . Ngayo'y 'di ko na kailangan pang makituloy kung kani-kanino o matulog kung saansaan. 'Di ko na kailangan pang magtago dahil sa walang maipambayad sa kakapirang got na tulugan na sobrang ingay, sikip at init. Ngayo'y kahit magpagulong-gulong ako sa aking malambot na kama at magbabad nang matagal sa malamig kong kwarto, walang-wala na akong mapeperwisyo. Walang-wala na akong dapat pang pagtaguan. Wa lang-wala na akong maaabala. Sa kasalukuyan, naging takbuhan ako ng mga kapatid kong nagigipit. Marami na rin silang itinatanong sa akin. Kung saan ako nagtuturo? Kung ano ang aking mga iti nuturo? Kung anong bagong parangal sa pagsulat ang aking nakuha? At kung anu-ano pa. Sabik na sabik naman akong nagbabalita at sumasagot sa mga tanong nila. Sab ik na sabik akong magkuwento sa kanilang tila napalayo sa akin sa matagal na pan ahon. <b>Pagbabalik sa La Salle</b> Matapos ang anim na linggong pagtuturo ko sa mga Fil-Am, inalok na rin ako ng Ch air ng Departamento ng Filipino ng La Salle na magturo roon. Binigyan din ako ng

scholarship upang makapagpatuloy pa ng aking pag-aral sa Masteral. Naisip ko, hinding-hindi sumagi sa isip ko noon na makababalik ako ng La Salle, na 'di na bilang taga-deliver ng pagkain, kundi bilang isang titser. Sa unang araw ng aking pagtuturo sa La Salle, maagang-maaga akong pumasok at nag libot. Berdeng-berde pa rin ang paligid ng La Salle. Nadagdagan pa ang magaganda 't sariwang halaman na para pa ring mga plastik, na pinalibutan ng maliliit at m apuputing bato. May mga bago na ring gusaling nadagdag. Parang kay tagal na noon g huli akong pumasok sa La Salle bilang taga-deliver ng pagkain. Pakiramdam ko, parang bumalik uli ako sa panahon ng aking pananalbos. Pinipili k o ang pinakasariwang mga talbos. Pinipitas ang buo at walang mga sirang dahon. S imple ang mga nabubuong pangarap, habang nasa ituktok ng mahigad at malanggam na puno ng sampalok. Ako pa rin ang batang kailangang patuloy na maging matatag. A ng bunsong walang sinuman ang may responsibilidad. Dinidinig din pala maging ang mga 'di maiusal na pangarap, ang nasabi ko sa akin g sarili matapos ang unang araw ng aking pagtuturo, habang bumabati at ngiting-n giti na pala ang dalawang gwardiyang nakatayo sa gate na 'di ko gaanong napansin . Marami na tayong narinig na mga kwento tungkol sa mga nawalan at/o nakawala ng k ung anu-anong bagay, importante man o hindi - gaya halimbawa ng pitaka, alahas, payong, panyo, cellphone, bag, at iba pa. Iba't ibang damdamin din ang naririnig natin mula sa mga taong nawawalan ng gamit - panghihinayang, pagkainis, at kung minsan ay galit sa sarili dahil hindi naging maingat sa kanilang gamit. Para sa iba naman ay okey lang ang mawalan dahil mapakikinabangan naman ng sinumang nak apulot/nakakuha ang nawala sa kanila. "Basta 'wag lang gamitin sa masama," ito a ng madalas nating naririnig sa mga nawawalan ng pera patungkol sa taong nakapulo t/nakakuha ng pera nila. Pero paano naman kapag tayo na ang nakapulot ng pera o pitaka? Ano naman kaya ang mararamdaman natin? Noong isang gabing papunta kami sa Mall of Asia, may nakitang pitaka sa upuan ng taxi ang anak kong si EJ. "Mommy o, na-forgot ng passenger ang wallet nya dito sa cab," sabi ng anak ko habang ipinakikita sa akin ang nakuha niyang pitaka. "A kina itatago ko muna," sabi ko sa kanya, "tatawagan natin ang may-ari pag-uwi na tin." "Bakit Mommy, kasi teacher ka kaya alam mo ang lahat ng number ng tao in the world?" inosenteng tanong ng anak ko na nagpangiti sa akin. "Hindi anak," sa got ko. "Alam ko lang kung ano ang gagawin. Mababalik natin ito sa kanya." Nang nasa bahay na kami, tiningnan ko ang laman ng pitaka sa pagbabakasakaling may makukuha akong address o number na maaari kong gamitin para makontak ang may -ari nito. Pero wala akong nakitang anuman. Ang laman ng walet ay limandaang pis o, SSS ID, isang Mabuhay Miles card ng PAL, isang BPI ATM card at isang Metroban k ATM card. Iisa lang ang pangalan ng babaeng nakasulat sa apat na cards, palata ndaang ang pangalang ito ang siyang nagmamay-ari ng pitaka. Nalungkot at nanlu mo ako matapos kong tingnan ang laman ng pitaka. Nalungkot ako dahil walang address o telepono akong nakita. Nanlumo ako dahil ka sama ng dalawang ATM cards ang PIN ng may-ari. Nakasulat ang mga ito sa isang ma liit na papel. Kasama rin ang transaction slips ng huling withdrawal na ginawa n g may-ari ng cards nitong buwan ng Pebrero. Sa transaction slip ng BPI, nakasula t na ang remaining balance ay mahigit pang P19,000 at sa Metrobank naman ay mahi git pang P23,000 ang remaining balance. Sa isip ko ay naglalaro ang mga tanong na "bakit kailangang ilagay ng may-ari kasama ng cards ang kanyang PIN?" "Paano kung ibang tao ang nakakuha ng kanyang pitaka at winidrow kaagad ang lahat ng ka nyang pera? Tiningnan ko ulit ang SSS ID, doon ko napansin na matanda na ang may -ari ng pitaka, sa kanyang birthday na nakasulat sa card, nalaman kong 1955 siya

ipinanganak. Alam ang ang w at ko na ngayon ang sagot sa tanong ko, maaaring laging nalilimutan ng may-ari kanyang PIN kaya isinulat na niya at inilakip sa parehong cards. Kasama rin transaction slips para maalala niya kung magkano ang kanyang huling winidro kung magkano pa ang laman ng card niya.

Ilang tanong ang muling naglaro sa isip ko. Paano na kapag umabot ako sa ganiton g edad, isusulat ko rin kaya ang PIN ng aking ATM cards at ilalakip kasama nito? Makakaiwan rin kaya ako ng mahalagang gamit sa taxi o kung saan man? Kung sakal i, hahanapin kaya ako ng makakapulot ng gamit ko para ibalik ito sa akin? Napaus al ako ng panalangin na sana ay huwag naman akong maging makakalimutin pagtanda ko. Kinabukasan, sa aking klase, tinanong ko ang aking mga estudayante kung mayroon sa kanilang gustong magboluntaryong maghanap ng may-ari ng pitakang napulot ng anak ko sa taxi. Dalawang bagay ang layunin ko: Una, ang isali sila sa paggawa ng isang mabuting bagay. Pangalawa, ang ituro sa kanila ang pagsasauli sa may-ar i ng anumang bagay na kanilang napulot nang hindi ko talaga ito itinuturo o iki nikwento lang sa kanila. Hindi naman ako nabigo. Dalawang estudyante kong lalaki ang nagtaas ng kamay at nagsabing 'kami po ma'am." Napagkasunduan namin na pupu nta sila sa Metrobank o kaya sa BPI na malapit sa La Salle at doon nila itatanon g ang kontak number ng may-ari ng pitaka. Sa harap ng kanilang mga kaklase, ipin agkatiwala ko kanilang dalawa ang pitaka. Nang muli kaming magkita ng aking klase, tinanong ko ang dalawang nagboluntaryo kung ano ang nangyari. Nalaman ko na isa na lamang pala sa kanila ang naghanap s a may-ari ng pitaka. Sa tulong ng Merobank, naibalik sa tunay na may-ari ang pit aka. Nagpasalamat ako sa aking estudyante sa kanyang tulong at kabutihang-loob. Tinanong naman siya ng kanyang mga kaklase, "ano'ng reward mo, ano'ng reward m o?" "Sige na sabihin mo sa'min ano ang binigay sa'yo? Sumagot siya, "walang bini gay sa akin. Pero meron akong reward mula sa langit." Nakangiti ako sa buong oras ng pagtuturo ko sa klaseng ito. Dama ko ang pagmama laki sa aking sarili bilang isang gurong Lasalyano at bilang guro ng mga Lasalya no.

Title:Kwento (6) Noon daw, nahahawakan lang ng mga tao ang mga bituin, pero dahil sa umabuso raw ang mga tao sa taglay na kinang ng mga bituin, nagsipanhik daw sa l angit ang mga bituin. At kailan man, di na nagsibaba at nahawakan ng mga tao an g mga bituin. Naisip ko, kaya pala buhay na buhay ang mga burdang bituin sa una n ni Lola. Makinang na makinang pa rin ang mga ito kahit matagal na itong ibinu rda. Siguro doon kinuha ng Nanay ni Lola ang mga bituin sa kanyang burda.

Nakabukas noon ang bintana, at sa langit ay tanaw namin ni Lola ang kay daming bituin. Niyakap ako ni Lola at ipinaunan niya sa akin ang kanyang u nan. Pakiramdam ko, kay lapit namin sa mga bituin. Pero ang ipinagtataka ko lang, bakit kaya laging tinatahi ni Lola ang ka nyang unan? Sa tuwing aalis kasi sina Tatay at Nanay, agad siyang pupunta sa ka nyang silid at makikita ko na lang siyang sinusulsihan ang kanyang unan. Wala n amang butas ang punda ng kanyang unan? Ayos na ayos naman ang balot nitong kats a? Bakit kaya lagi niyang sinusulsihan ang kanyang unan? Tapos, makikita kong pipiga-pigain at paiimpis-impisin niya ang unan. Siguro pinatitibay lang ni Lol a ang kanyang unan para tumagal pa ito sa mahabang panahon. MINSAN NARINIG KONG nag-uusap si Tatay at Nanay sa kanilang sili d. "Siguro, kailangan naman ni Nanay ang ibang lugar. Ba't di mo subukang tawagan ang kapatid mo sa Ilocos at baka pu-pwedeng magbakasyon muna dun si Nana y," ang Nanay ko. "Naku, di papayag ang Nanay, alam mo namang ayaw na ayaw niyang tumira s a ibang bahay. Isa pa, walang makakasama si Bing-Bing kapag pumapasok tayo," an g Tatay ko. "Puwede tayong kumuha ng katulong. Madali namang makakuha ngayon ng kat ulong. Kailangan ni Nanay ang makalanghap ng sariwang hangin at makapagpahinga nang maayos. Dito sa atin, madumi na ang hangin, di pa natin siya gaanong naaal agaan," si Nanay uli. Matagal kong hinintay ang sagot ni Tatay. "Di papayag si Bing-Bing. Masyadong malapit kay Nanay ang batang 'yon," sabi ni Tatay. "Delikado nang pag-iwanan ang Nanay. Tulad 'nung isang araw buong magha pon palang nakabukas ang gripo. Nakalimutan niyang isara pagkatapos niyang magd ilig. 'Yung ulam laging nakakalimutang takpan. Nagiging makakalimutin na ang N anay. Kailangan na niya ng tagapag-alaga." Matagal uli bago sumagot si Tatay. "Saka, di ka ba nagtataka. Araw-araw, lagi tayong nag-iiwan ng panggast os nila ni Bing-Bing. Sikwenta, bente. Aba! Sa araw-araw ba naman!" medyo luma lakas na ang boses ni Nanay. Di na sumagot si Tatay. Nagpunta ako sa hardin at inisip ko lahat ang pinag-usapan nina Tatay at Nanay. "Dadalhin na sa Ilocos si Lola, kina Tito Juan? Naku! Lalong malulungko t si Lola dun. Ulyanin na si Lola? Kailangan na ba niya talaga ng tagapag-alag a? Ang gripo at ulam? Ang iniiwang panggastos namin sa araw-araw? Teka, saan nga kaya dinadala ni Lola ang pera?" Napansin ko ang mga tanim na gumamela at s antan ni Lola. Hitik na hitik na ito sa bulaklak. "Sana, di matuloy na dalhin si Lola kina Tito Juan. Sana makasama ko pa rin siya sa araw-araw." Pinuntahan ko si Lola sa kanyang silid at nakita kong nakalagpak sa sahi

g ang diyaryong kanyang binabasa. Napahimbing ang tulog ni Lola sa kanyang tumb a-tumba, nasa kanyang ulunan ang kanyang paboritong unan. Pinagmasdan ko nang m atagal si Lola. Alam ko, magsasama pa kami nang matagal na matagal. Sigurado ring akong di papayag si Tatay na dalhin si Lola sa Ilocos. Si Tatay 'ata ang bunsong anak ni Lola. Alam kong mahal na mahal ni Tatay si Lola . ISANG GABI, IDINAING ni Lola ang kanyang paghinga. Agad-agad naming isinugod sa ospital si Lola. Binuhat ni Tatay si Lola. Dinala ko ang paboritong unan ni Lola dahil tiyak na hahanapin niya ito. Pero di na namin naiuwi pa si Lola sa bahay. Sabi ng doktor, kailangang sa ospital muna raw tumira si Lola. Kinabukasan, dumating sina Tito Juan, ang kanyang asawa at mga anak. Dumalaw rin ang iba pa naming kamag-anak na matagal ko nang di nakikita. Sa araw-araw, di nauubusan ng dalaw si Lola. Pero parang hangin lang sila para kay Lola. Parang di na sila nakikilala ni Lola. Di na ku mikibo si Lola. Bihirang-bihira ko na rin siyang makitang gumagalaw man lang. Di ko pa rin inihihiwalay sa akin ang unan ni Lola. Tiyak kong hahanapi n ito ni Lola. ISANG UMAGA, MAY parang gustong abutin si Lola. Nataranta sina T atay at Nanay, maging si Tito Juan. Lumapit ako kay Lola at ibinigay ko sa kany a ang unan. Pinaalis niya sa akin ang punda. Pagkatapos, ipinabubukas din niya ang balot nitong katsa. Sinubukan kong buksan pero masyadong matibay ang pagka kasulsi ni Lola. Tinulungan ako ni Tatay. At nang mabuksan, nagulat ako sa aki ng nakita, pati sina Tatay at Nanay, maging si Tito Juan. Ang unan ni Lola ay p unung-puno ng pera. Humagulgol si Tatay at niyakap nang mahigpit si Lola. Kaya pala hinding-hinding nahihiwalay kay Lola Dominga ang kanyang unan. Ito ang magpapatunay na kailan man ay di siya magiging pabigat kay Tatay at Na nay, at maging kay Tito Juan. Lalong tumindi ang kagustuhan kong gumaling na si Lola at ng maiuwi na namin siya sa aming bahay. KILALANG-KILALANG ANLUWAGI ang tatay ko. Walang bahay sa D aang-bakal ang di dumaan sa tila may madyik na kamay ng aking tatay. Lahat ng b ahay sa Daang-bakal si Tatay ang gumawa. Sabi nga ng mga taga-Daang-bakal, tata lunin daw ng husay ni Tatay ang mga nag-aral pa sa paggawa ng bahay. Di raw mat ututunan sa anumang paaralan ang pambihirang husay ni Tatay sa pag-aanluwagi. Walang hihigit sa pagiging pulido at tibay ng mga gawa ni Tatay. Talagan g mababakas daw sa mga ginawang bahay ni Tatay ang kanyang matalinong pagpaplano at diskarte. Isa pa, maraming taga-Daang-bakal ang nagtataka kung paanong napa gkakasya ni Tatay ang kakaunting materyales para gawing bahay. Kung paanong ang mga putol-putol na kahoy, pira-pirasong tabla, kaunting yero, lata at pako ay n agiging tahanan ng isang pamilya. Ako man ay nagtataka kung paanong nagagawa it o ni Tatay. Isa pa'y di mahal sumingil ang aking Tatay. Walang nasasayang kay Tatay. Lahat ay may gamit sa kanya. Di nga kami nakakauwi ng aming bahay nang walang pinupulot si Tatay. Lahat ng puwede pang gamitin at pakinabangan, pinupulot niya: mga pira-pirasong kahoy na pinaglagyan ng mga prutas, tabla, karton, pati mga pako, alambre, tansan, panali, pinupulot din niya. "Aba'y sinong makapagsasabing makakagawa ako ng bangkito sa aking mga pin ulot. Ngayo'y tiyak kong pag-aagawan ito ng sinumang makakita," ang sinabi ni T

atay habang pinagmamasdan niya ang kanyang ginawang bangkito. At magkakatoo nga ang sinasabi ni Tatay, maya-maya nga'y may magtatanong na kung ipinagbibili ba namin ang bangkitong nasa harapan ng aming bahay. "Aba'y kay gandang bangkito nire, ayos na ayos sa aking paglalaba. Aba'y Mang Tomas, magkano ba ang turing mo rine?" tanong ni Aling Sonia na isang lab andera. "Ikaw ba'y mamahalan ko pa. Bahala ka na kung anong meron ka dya'n," ang sabi ni Tatay. Ganoon lagi si Tatay. Sa aking mga pagsama sa kanyang pag-aanluwagi sa b uong Daang-bakal, hinding-hindi ko pa siyang nakitang nagpresyo ng dapat ibayad sa kanya. Kung anong lagi ang kaya ng bulsa ng nagpagawa, tinatanggap ni Tatay. Kaya siguro dumarami pang lalo ang gustong magpagawa kay Tatay. Ang ibang anl uwagi kasi'y bukod sa ubod ng mahal kung sumingil, makupad at di pa pulido ang g awa. Naging bukambibig ng mga tao ang pangalan ni Tatay, lalo na ng mga guston g magtayo ng kanilang munting bahay sa Daang-bakal. Dahil kay Tatay, nagkaroon ng bahay ang ilang pamilyang dati ay nagpapalaboy sa daan. Sa pag-aanluwagi kumikita si Tatay. Basta pagdating ng hapon, hinding-hi ndi kami nawawalan ng ulam. Naging tularan na rin ng ibang gustong magpagawa ng bahay sa Daang-Bakal ang aming munting bahay. "Mang Tomas, aba'y gusto ko'y tulad ng bahay n'yong 'to," ang laging sina sabi ng mga nagpapagawa kay Tatay. "Pulidong-pulido ang pagkakagawa, masinsin ang mga kahoy, at di uuga-uga kahit ilang ulit na dumaan ang maingay na tren." "Kahit ilang bagyo ang dumating ay panatag ang loob ko," dagdag pa nila. Napatunayan na nga nila ang tibay ng gawa ng Tatay dahil sa ilang malalak as na bagyo na ang nagdaan, wala man lang tumabingi o nagibang bahay sa mga gina wa ni Tatay. Dahil dito, lahat ng bahay sa Daang-bakal ay bukas para sa amin ni Tatay. Tuwing hapunan, napupuno ang aming hapag ng mga ulam galing sa kapitbahay. Ma ging ang bahay namin ay nabuo dahil sa mga tirang semento, kahoy, tabla, lawanit , pako, bisagra, alambre, at kung anu-ano, na bigay ng aming mga kapitbahay na n agpagawa kay Tatay. Lahat ng puwede pang gamitin, ibinibigay nila kay Tatay. PERO DUMATING NA naman ang isang masamang balita. Itutuloy na an g demolisyon ng mga bahay sa Daang-bakal sa darating na Linggo. "Ilang dekada na rin ninyong napakinabangan ang lugar na 'to, sapat na 'y on para lisanin na ninyo ang lupang ito," sabi ng isang nakauniporme. "Ilang dekada na rin kayong pinagbigyan ng gobyerno, ngayon ay tungkulin naman ninyong sumunod." "Mas magandang buhay ang naghihintay sa inyo sa pabahay do'n sa may Sapan g-Palay," dagdag ng nakauniporme.

Dati ko pa ng naririnig ang balitang gigibain na ang mga bahay sa Daang-b akal. Kahit ang mga bata sa Daang-bakal tulad ko, nasanay na sa balitang ito. Pero ngayon, parang totoo na ang lahat. Gigibain na talaga ang mga bahay sa Daang-bakal. AT ISANG UMAGA, nagising kaming lahat dahil sa ingay ng malalakin g trak na dumarating. Sanay na kami sa ingay ng dumaraang tren pero di sa mga t rak na gigiba sa mga aming mga bahay. Nagsilabasan ang mga tao. Pinagdikit-dikit ng mga taga-Daang-bakal ang kanilang mga katawan. Pinagkabit-kabit ang kanilang mga braso na parang isang m atibay na pader. Hinarangan nila ang paparating na trak. Tulad ng aking mga ka laro, nakita ko uli kung paanong maging magkakakampi ang mga taga-Daang-bakal la ban sa mga taya. Parang agawan sa beys. Parang unahan sa pagtawid sa guhit. W alang umaayaw. Sana manalo kami. Naghihiyawan ang mga tao. Pero walang nagawa ang mga katawan at braso ng mga taga-Daang-bakal. Wa lang kaabug-abog na sinira ng mga trak ang mga bahay na ginawa ni Tatay. Parang isang malakas na malakas na bagyo ang dumating. Sa isang iglap lang, maraming bahay na ang nasira. Kakaiba sa ibang Lola ang aking Lola Epang. Tumira siya sa amin 'nung pu munta na sa langit si Lolo Tomas. Kung bakit ko nasabing kakaiba ang aking Lola Epang ay dahil marami siya ng ginagawa na di na ginagawa ng ibang Lola na kilala ko. Tuwing umaga, maglalaga siya ng kape sa takure. Tapos, isasalang niya a ng kawali at isa-isang ilalagay ang mga pandesal. Tapos maririnig ko na lang ang masarap na higop ni Tatay ng kape. Si Na nay naman, sabik na sabik sa paglalagay ng palaman sa mainit-init na pandesal. Ipagpapalaman ako ni nanay. Kahit tira na lang ang pandesal, parang bagong bili . Sa tanghalian naman, sa palayok magsasaing si Lola Epang at sa kalang de -kahoy siya nagluluto. "Aba! Ala 'atang sasarap sa sinaing sa palayok!" sasabihin ni Lola Epang . Nilalagyan pa niya ng isang dahon ng pandan ang ibabaw ng sinaing kapag kumukulo na ito. Iininin niya ang sinaing. At 'pag binuksan ang takip ng palay ok, ang bango-bango talaga! Tuwing Sabado at Linggo, sinigang na bangus ang lagi naming ulam. Ito k asi ang paborito nina Tatay at Nanay. Maglalaga muna si Lola Epang ng sampalok. Tapos pipigain niya ito nang p igang-piga. Tapos saka niya sasalain. Hinding-hindi rin tinitikman ni Lola Epang ang kanyang luto. Alam na ala m niya ang tamang alat at asim ng sinigang kahit di niya ito tinitikman. Tapos maririnig ko na lang, ang matutunog na higop nina Tatay at Nanay sa masarap na sinigang ni Lola Epang. "Wala talagang tatalo sa sinigang ni Nanay," ang sabi ni Tatay. "Tamang-tama ang asim," ang sabi naman ni Nanay.

Mapapangiti lamang si Lola Epang. Gustung-gusto ko ang Sabado at Linggo, kasi sama-sama kami nakapagtatangh alian. Siyempre, dahil sa kakaibang sarap-asim na sinigang ni Lola Epang. Kapag naglalaba si Lola Epang, kakaiba ang ginagamit niyang pantanggal ng mga mantsa. Minsan, pinipigaan niya ng kalamansi ang parteng may mantsa. Mins an naman suka ang kanyang ipinapatak. Tapos ikukula niya ang damit. Wala rin t igil ang kanyang palo-palo kapag nagbabanlaw na siya.

Title:Sanaysay (41) Text 131 - Essay Word Count: 2,219 Magandang umaga sa ating lahat. Nagpapasalamat ako sa paanyayang ipinaabo t sa akin bilang tagapanayam sa programang ito. Nais kong banggitin na ang progr ama ay parehong nakakatuwa at nakakalungkot. Huwag kayong magugulat sa sinabi ko ng ito. Ako man minsa'y nagugulat din sa mga sinasabi ko. Natutuwa ako sapagkat may inilaang panahon ang pinakamalaking unibersidad sa Timog Katagalugan upang i pagdiwang ang Buwan ng Wika. Ibig sabihin, sa aking palagay, mahalaga sa inyong unibersidad ang anda (function) ng wika sa pagsusulong ng kahusayang pang-akadem ya. Nalulungkot ako dahil ipinagdiriwang pa natin ito. Ibig sabihin lamang, mabu way pa ang ating Pambansang Wika. Kinakailangang taon-taon, paalalahanan tayo na Filipino ang ating wikang pambansa. Sa mga bansang Hapon, Pransya, Thailand, Ma laysia, Rusya at iba pa, wala silang katulad na pagdiriwang. Hindi dahil sa wala silang pagmamahal sa kanilang pambansang wika kung hindi dahil sa ganap ng pamb ansa ang kanilang wika kung kaya't hindi na kinakailangan pa ang mandato ng esta do upang ipagdiwang ang kayamanan at kapangyarihan ng kanilang wika. Astig na an g mga wika nila, kumbaga. Kanina, habang sakay ako ng JAC Liner, may nakasakay akong nagtapos ng nu rsing sa isa sa mga paaralan dito sa Lucena. Nakapasa na raw siya sa board. Ang inaatupag niya ngayo'y pagrereview ng kanyang Ingles upang makatungo na sa Estad os Unidos. Kukuha siya ng TESL at iba pang pagsusulit. Habang nagkukuwentuhan ka mi, panay ang kanyang Ingles. Nang dumaan ang konduktor, dahil hindi pa siya nas usuklian, bumanat siya ng: Excuse me, I have not received my change yet. Hmmm. S abi ko, my cockney accent na ang epal. Mukhang nag-aral sa Dela Salle sa Maynila . Bumaba siya sa malapit sa Diversion samantalang ako'y tumungo ng Grand Central Terminal. Habang nagpapalipas ako ng oras sa Greenwhich at ginagawa ang papel k ong ito, naisip ko, sadya nga yatang napakahalaga na ng Ingles. Kung hindi ka ma runong mag-Ingles, limitado ang iyong oportunidad. Ang wika'y sandata at ang Ing les ay bazooka. Tayo ay nasa panahon na di-maampat na globalisasyon. Sa Philcoa, lugar na sakayan patungong Unibersidad ng Pilipinas, sangkatutak ang nakabalandrang ponk an. Wala ng nagtitindang dalanghita. Nang minsang mapagawi ako sa isang bilihan

ng sapatos sa Rockwell, isang upscale shopping mall sa Maynila, ang Nike at Adid as ay gawa sa China, Vietnam at Indonesia. Sa isang linang sa aming bayan, haban g binabagtas namin ang daan patungong bundok, nakakita ako ng isang basyo ng min eral water, Evian ang tatak. Imported galing Pransya ang mineral water na ito. A t ng minsan namang dalhin ako ng aking mga paa mulang Maharlika Hi-Way patungong SM City Lucena, ang Lander na handwash na nabili ko sa SM City North Edsa'y nar oroon din. Tila nga wala ng pinipiling lugar ang globalisasyon. Sa pambansang sandali ng ating kasaysayang ito, bakit kinakailangan pa na ting palakasin ang ating pambansang wika habang nag-aaral tayo ng iba pang mga w ika? Himatong ng aking argumento na dapat tayong makialam sa pagbubuo ng pamba nsang identidad. Ito'y hamong kailangang tugunan nating lahat. Sa pagkatunaw ng mga muhon ng pagkakaiba bunsod ng walang humpay na Hollywoodization at McDonaldi zation ng ating bansa, laging angkop na pagpursigihan ang paggamit ng wikang Fil ipino upang itampok ang ating pambansang kaakuhan. Naririyan na ang globalisasyo n. Walang makakatakas dito. Testamento nito ang SM City Lucena at ang mga shop n a nasa loob nito. Pinapatay nito ang lokal na industriya. Noong maliit pa ako, a ng puntahan namin ay Padillo, Ramchand, Recio, Hacienda Inn at kapag kakaiin ng siopao, ang tungo'y sa Kachina. Ngayon, iisa na ang takbo ng paa: SM City Lucena . Noong nakaraang taon, nagpalabas ng kautusan si Pangulong Gloria Macapaga l Arroyo na lalo pang pasiglahin ang pagtuturo ng Ingles sa mga mag-aaral sa ele mentarya at hayskul. Ang atin daw kasing kahusayan sa wikang ito ang ating advan tahe sa iba pang mga bansa sa Asya. Ang sabi pa ng kanyang mga chuwariwap, mahal aga daw ito sa pagpapahusay ng ating ekonomiya. Ibig sabihin, sa simpleng termin o, kapag napakahusay natin sa Ingles, malaki ang posibilidad, yes, citizens of E nverga Republic, believe it or not, uunlad ang ating bansa. Nang marinig ko ito, nautot ako. Ang kahusayan sa Ingles ay hindi katapat ng kaunlaran sa ekonomiya. Hindi ko alam kung bakit sangkatutak ng datos ang lumabas ay hindi pa rin ito matangg ap ng marami sa ating mga Filipino, partikular na yaong mga nasa gobyerno. Hindi ko batid kung nag-jo-joke-joke lamang sila o talagang ang mga IQ nila ay IQ ng lamok. Walang duda na kailangan natin ang Ingles. Walang duda na mahalaga ang In gles. Subalit, dito man ay marami nang mga maling akala tungkol sa kahalagahan n g wikang ito. Isa sa mga maling akalang ito ay ang maling paniniwalang ang Ingle s ay ang susi sa kaunlarang pang-ekonomiya. Ating tingnan halimbawa ang ilang datos ng ating kontemporanyong kasaysay an na magpapabulaan sa guni-guing ito Nilagpasan na tayo ng Thailand, maniwala man kayo o hindi. Noong magkapal ad akong mabisita ito noong 2000 bilang grantee ng Pamahalaang Hapon, kapag lala bas ako ng hotel room ko at mag-iiwan ng impormasyon sa front desk, lumalabas an g kagalingan ko sa pagdo-drawing. Hindi kasi sila mahusay mag-Ingles. Minsan sa inis ko, hindi lang ako nagdrawing upang ipaliwanag ko sa front desk na aalis ak o sandali, pero babalik din at kung may dumating ay sabihing maghintay, kinulaya n ko pa ang aking drawing with matching smiley. Pag lumabas naman ng hotel, ang babalandra sa iyo ay mga direksyong nakasulat sa kanilang wika, sulat-bulate, sa bi nga. Ang mga nakasama ko mulang Chulalongkorn University, pag nag-uusap kami, sign language. Pero, anak naman ng pating, tingnan ninyo ang kanilang ekonomiya ngayon. Kung sila ay tiger economy na, tayo, kuting pa rin. Ang isang taong bil ang ng ating mga turistang bumibisita, isang buwan lang sa kanila. At Ripley's B elieve it or Not, ang Thailand ang ikalawa sa Japan sa buong Southeast at South Asia pagdating sa computer technology. Ang website halimbawa ng Chulalongkorn Un iversity, dalawa ang version: isang nasa Ingles at isang nasa kanilang wika. Sa atin, kabilang na ang UP, ang website lahat nasa Ingles. Sa mga nakalipas na taong pilit na isinasaksak sa atin ng mga baliw natin g opisyal sa pamahalaan na Ingles ang gamiting wika sapagkat ito ang magsasalba sa atin sa kahirapan, ito ang ating kinasadlakan. Malinaw sa ating kasaysayan na ang Ingles ay hindi lamang naging paraan n g komunikasyon kundi paraan ng kolonisasyon. Ang Ingles ay hindi naging paraan p

ara sa pag-uusap ng mga mamamayan. Naging paraan ito para sa paghahati-hati ng m ga mamamayan. Ang tanging diyalogo na ginawa nito ay ang diyalogo sa pagitan ng pamahalaang kolonyal at ng lokal na naghaharing uri. Kasunod sa kaputian ng laha t, ang galing sa paggamit ng Ingles ay naging pasaporte sa sirkulo ng kapangyari han. Matagal ng sinasabi ng mga dalubhasa sa wika na mahalagang maituro ang mg a batayang kaalaman sa matematika, agham at teknolohiya sa sariling wika, Filipi no man o Cebuano. Subalit hanggang sa ngayon, iilan pa lamang ang gumagawa nito. Sa UP Integrated School halimbawa, itinuturo ang matematika, pisika, kemistri a t ekonomiya sa wikang Filipino. Nang magsagawa ng pagsusulit, yaong mga nag-aara l gamit ang Filipino ay mas mataas ang nakuha kasya sa yaong ang gamit ay Ingles . Ayon din sa mga guro, biglang dumami ang tanong ng mga mag-aaral sa inertia, e quilibrium at thermodynamics sapagkat mahusay nilang naipapaliwanag ang kanilang mga sarili. Sa mga klaseng ang gamit ay Ingles, boses lamang ng guro ang nariri nig. Magbanggit pa ako ng isang halimbawa. Palasak na ang usapin tungkol sa Th ird International Math and Science Study (TIMMS) pero gagamitin ko pa rin itong halimbawa para makita natin ang halaga ng sariling wika kaugnay ng pagtuturo ng agham at matematika. Noong 1997, binigyan ng test sa agham at matematika ang ilang piling estu dyante sa hay-iskul mula sa 71 bansa kasama ang Pilipinas. Ang resulta, sa Math, walang bansang nagsasalita ng Ingles ang napabilang sa TOP 10. Samantala sa Sci ence, tanging ang Inglatera lamang ang pumasok at pangsampu pa. Nanguna sa eksam eng ito ang mga non-English speaking na bansa katulad ng Japan, South Korea, Cze ch Republic, Slovakia at Bulgaria. Ang US ay pang 28 sa Math at ika-17 naman sa Science. Ang Pilipinas ay hindi umabot sa listahang inilathala. Nasa likod tayo ng South Africa, Kuwait at Colombia. Nakakaiyak Kuya Cesar. Sa mga bansang mauunlad, kahanga-hanga ang kanilang pagmamahal sa kanilan g wika. Sa Malaysia, ang mga pabatid sa trapiko ay nasa wikang Bahasa Malaysia. Sa kanilang mga bookstore, ang mga aklat ay nasa wika nila. Ang tawag sa Silicon Valley nila, Cyber Jaya at ang sentro ng kapangyarihan, Putra Jaya. Tayo, panay Ingles ang titulo, no left turn, industrial park at no swerving. Nang makabisit a ako sa Alemanya at Pransya para sa kumperensya, ang mga aklat na mayroon sila ay nasa kanilang wika. Mayroon pa nga akong nakitang aklat ni F<pd>.</pd> Sionil Jose, isa mga higante ng ating panitikan, na nasa wikang Pranses. Nang dumalo a ko sa magkahiwalay na panayam sa Universite de Paris-Sorbonne at College de Fran ce, nagbigay ng panayam ang pangunahing intelektwal nila na si Peirre Bourdieu s a Pranses kahit pa nga kalimitan ng nakikinig ay mga banyaga. Ang kanilang dahil an, aralin mo ang aming wika kung nais mong alamin ang nais naming sabihin. Nasa wika namin ang aming karungunan at wala sa iba. Wala man akong naitindihan kund i ang mga salitang maidemoselle, moinseur at, comment sava, naramdaman ko naman ang kanilang pagmamaghal sa wika. Sa ating bansa, ramdam natin ang valorisasyon o sobrang pagpapahalaga wik ang Inggles. Naghuhumiyaw ang katotohanang ito. Kapag magaling ka sa Ingles, mat alino ka, at pag hindi, bobo. Muli, gusto kong mautot. Kapag balubaluktot ang Fi lipino katulad ng Filipino ni Vanessa del Bianco, cute, kapag balubaluktot ang I ngles, tumataginting na The Coconut-nut is a giant nut, BOBO. Kilitiin nyo ako, ayaw kong maiyak. Ipinaliwanag na ni Renato Constantino ang implikasyon ng ganit ong kaisipan sa kanyang sanaysay na "The Miseducation of the Filipino", subalit hanggang ngayon, hindi pa rin tayo matuto. Kalimitan, sa mga unibersidad, second class citizen ang mga nagtuturo ng Filipino. Mas mataas ang pagkilala sa mga nagtuturo ng Ingles. Lagi't lagi, sila ang ipinapadala sa mga kumperensya at pinapakinggan sa mga pagpupulong at pagbi bigay ng desisyon. Ito ang reklamo ng mga guro sa ilang unibersidad na aking nab isita sa Visayas. Kalimitan daw, kapag Filipino ang subject, ibinibigay na laman g kahit kanino. Ang reklamo ng isa, PE ang kanyang tinapos, bigla siyang pinagtu ro ng Filipino. Paano nga naman siya magtuturo ng mahusay kung hindi naman niya gamay ang subject? Naranasan ko na rin ito minsan. Sa isang kumperensya, may nak alapit akong babaeng guro. Paumanhin sa mga babae pero babae talaga siya, may ma kapal na salamin, pinahiran ng crayola ang mukha, nakapusod na buhok at masansan

g na amoy ng pabango, amoy albatross. Teacher daw siya ng Ingles. And she likes daw Shakespeare ang James Joyce and all those western writers, hahahaha. Ano ba daw ang itinuturo ko at sino ang favorite writer ko, sabi ko Filipino. Namilog a ng kanyang mga mata, humikab, tinanggal ang salamin at nagwikang: Oh really, so you teach sugnay, pang-uri, pandiwa, at Balarila ni Lope K<pd>.</pd> Santos, hah ahahaha. Ano ba daw ang Filipino sa French fries, piniritong Pranses, Hahahaha. Kung may hawak akong bomba atomika, ginawa ko ng Nagasaki at Hiroshima ang bunga nga niya. Pero dahil gumagalang ako sa matatanda partikular na yaong mga amoy lu pa, ngumiti ako. Ang sabi ko, walang literal na translation kasi wala naman sa a ting kultura ang pagpiprito ng patatas. Eh di gamitin ang French Fries, sabi ko. Bilang pagresbak, sinabi ko naman na itranslate niya sa Ingles ang bikang-bikan g, minukmok at sinaludsod. Bigla siyang natahimik. Ako naman ang nagtawa. Hahaha haha. Maya-maya, tinawag na ako para sa pagbasa ng aking papel. Ang papel ko'y u kol sa problematisasyon ng espasyo bilang larang ng pulitika gamit ang dalumat s a lunan ni Henri Lefebvre isang teorisistang Franses. Nang matapos na akong magb asa, muli akong nilapitan ni Miss Tapia. Nakangiting-nakangiti siya. Ang ganda-g anda raw ng papel ko. Hindi niya naintindihan. Malalim daw kasi ang Filipino ko. Ngayon, hindi na ako mabait, gusto ko na siyang ilibing ng buhay. Ang sagot ko sa kanya. "Hindi po malalim ang aking Filipino. Mababaw lang talaga kayo." Ito ang kasawian ng ating bansa. Hanggang ngayon, ang tingin sa Filipino' y wika ng mga katulong, pahinante sa dyip, kargador sa pier, maglalako ng pansit at taho. Hindi maisip ng mga Ingleserang Frankenstein at Dona Victorina na maaa ri ng gamitin ang Filipino sa mga diskurso at larang nga teorisasyon katulad ng hermenyutika, semiotika, post-istrukturalismo, post-kolonyalismo, konseptong hab itus ni Pierre Boudieu, panopticon ni Michel Foucault at gahum/hegemonya ni Anto nio Gramsci. Kawawa naman ang mga taong ito. Gusto kong maiyak para sa kanila. Subalit hindi ko sinasabi na kalimutan na natin ang Ingles. Mali kas i ang pag-iisip ng marami na sa pagpapalakas ng Pambansang Wika, pinapahina ang Ingles. Tumataginting itong kauluan at kabobohan na walang kapantay. Dagdagan ko pa, super duper mega katangahan. Ayon nga kay F<pd>.</pd> Sionil Jose, wala ng makakapigil sa pagtatampok sa Filipino bilang pambansang wika. Laganap na ito sa media. Paano ba nakilala ng mga taga Visayas at Mindanao sina Dao Ming Zhi, San Chai, Marinara at Mulawin? Sa telebisyon at ano ang gamit na wika? Filipino. Ito ang hamon sa ating lahat, ang pagtatampok sa wikang Filipino bil ang pambansang w ika sa lahat ng aspeto ng buhay, mulang akademya hanggang bahay . Sa panahon ng rumaragasang globalisasyon at homogenisasyon ng mga kultura, tan ging Filipino ang ating pag-asa. Kaya naman, kapag ako'y nagagalit, hindi ako su misigaw ng Fuck You, Putang Ina ang sinasabi ko. Hindi po ako nagmumura. Fish Tayo. Maraming salamat.

Title:Alamat (10) Text 123 - Legends Word Count: 2069

Noong unang panahon na ang mundo ay malapit sa kalangitan, at ang tao'y natatana w pa ng diyos at diyosa, ay may isang nilalang na isinilang na perpekto; siya ay si Narcissus. Si Narcissus ay isang binatang ubod ng kisig. Napakaganda ng kanyang mukha at ti ndig. Tila anghel ang kanyang mukha na napakalinis na lalong bumagay sa kanyang mapulang labi, matangos na ilong, makapal na kilay at nagniningning na mga mata. Ang kanyang katawan ay kay ganda ng hubog at tila inukit ng mahusay na iskulto r. Walang nilalang sa lupa na hindi hahanga sa kakisigan ni Narcissus. Sa katuna yan, maging ang mga diyos at diyosa sa kalangitan ay humahanga at sumasaya sa tu wing siya'y natatanaw. Hindi lingid kay Narcissus ang kanyang perpektong kakisigan, kung kaya't ganun n a lamang ang pag-iingat na ginagawa niya para sa kanyang katawan. At sobrang pa ghanga ng binata sa sariling katangian ay walang oras na hindi niya tinitingnan sa tubig ang kanyang sariling repleksyon. Lalo naman siyang humahanga sa sarili habang lumalaon. Sa paglipas ng mga araw, kinailangan ng binatang si Narcissus ang maglakbay sa i bang lugar, kung saan ay kailangan niyang bagtasin ang mga gubat. At sa paglalak bay nga ni Narcissus ay naging napakahirap para sa kanya, sapagkat hindi siya sa nay na mahirapan ang katawan. At isa pa, sa gubat na kanyang nadaraan ay puro pu no at halaman, kung kaya't hindi niya nasisilayan ang sariling repleksyon sa tub ig; bagay na kinasasabikan na niya. At isang araw, anong saya ang nadama ng binata nang sa isang gubat ay nakakita s iya ng batis. Nagmamadaling lumapit si Narcissus sa batis at tiningnan nito ang sarili sa tubig. Lalo pang humanga ang binata sa sarili sa mga oras na iyon, dah il na rin sa kasabikan niyang makita ang sariling repleksyon. At upang lalo pang makita ang sarili, ay lalo pang inilapit ni Narcissus ang muk ha sa tubig. Ngunit bigla nalang nadulas ang binata at nahulog pabulusok sa tub ig. Sa kasamaang palad, si Narcissus ay nalunod at pumanaw. Lubhang nalungkot a ng lahat sa sinapit ng binata. Maging ang mga diyos at diyosa ay nakadama ng mat inding lungkot sa pagkawala ng pinakamagandang tao sa mundo. At biglang pag-alal a ng mga diyosa sa binata, ay isang halaman na may kayganda at kayputting bulakl ak ang pinatubo nila sa gilid ng mga batis. At ang bulaklak nga na ito ay tinawa g nating "Narcissus" hanggang sa ngayon. Humigit-kumulang sa tatlong daan taong namalagi sa Pilipinas ang mga Kastila. L ayunin ng Espanyang sakupin ang mga katutubo. Naging kasangkapan ng mga Espanyo l ang Katolisismo upang lalong mapadali nila ang pamamalakad dito. Bagamat sa L imasawa, Leyte nagdaos ng unang misa, may isang paring Kastilang nagngangalang P adre Novelles ang nakarating sa lalawigan ng Nueva Ecija. Sinikap niyang kumbins ihin ang mga katutubo upang maging Katoliko. Upang magawa ito, pinag-aralan niy ang makapagsalita ng kanilang wika. Madali naman siyang natuto. Sapagkat matag al na ring sumasamba sa mga anito ang mga katutubo, hirap na hirap si Padre Nove lles na manghikayat. Lalong pinagsikapan ng paring Kastila ang pagtuturo ng buhay at mga aral ni Hesu Kristo. Binigyang-diin niya ang pagpapasakit ng Anak ng Diyos. Isinalaysay niy a ang pagkapasan sa krus upang iligtas lamang ni Hesus ang mga makasalanang tao sa daigdig. Sapagkat misyunero, marami ang naliwanagan sa katotohanan. Pero kah it marami ang sumunod sa itinuturo ng paring Espanyol ay may isang barangay na b ulag pa ring sumasamba sa mga anito. Ito ang barangay na pinamumunuan ni Datu Diliwariw. Ayaw ng Datung paniwalaan a ng mga aral na itinuturo sa Katolisismo. Sa labis na pagkagalit ipinadakip mism o ng datu sa mga nasasakupan ang misyunerong nangangaral. Sapagkat batay sa turo ng Katolisismo ay nagpasan ng kr

us at ipinako sa kabundukan si HesuKristo. Ito rin ang parusang ipinataw ng di binyagang datu sa paring Katoliko. Awang-awa ang maraming katutubo sa pagpapasan sa krus si Padre Novelles. Ang ma alikabok at baku-bakong lansangan ng Nueva Ecija ay kangyang dinaanan. Sa bundo k ng mga anito na ngayon ay kilala bilang bundok ng Caraballo itinindig ang krus . Habang nagbabaga ang araw ay isinakripisyo ng misyunero ang abang buhay. Kat ulad ni Kristo, isang matulis na sibat ang tumapos sa hininga ng paring Katoliko . Ang sariwang dugo sa dibdib nito ay mayamang umagos sa lupang pinagtindigan n g krus. Matapos ipapatay ang misyunero ay hindi mapalagay si Datu Diliwariw. Naalala ni ya ang itinuturo ng misyunero na si Hesus daw ay muling nabuhay pagkalipas ng ta tlong araw. Upang makatiyak, isinama ng datu ang pinakamatapat na kawal nang dum ating ang ikatlong gabi. Ginimbal sila ng katotohanan, ang bangkay na kanilang iniwan ay nawala sa kanyang kinapapakuan. Napaluhod ang datu kasama ng kawal. In alala nila ang mga aral na itinuro ng misyunero tungkol kay Kristo. Taos puso s ilang humingi ng tawad. Sa kanilang pagyuko at pagluha ay may napansin silang m unting halaman sa lupang dinilig ng dugo ng kabanalan. Ang nasabing halaman ay nagbunga ng animo makinis na ulo ng paring misyunero na kapag biniyak mo ay may lamang tila mapulang dugo ng kabanalan, matamis, at nakaaalis ng uhaw. Magmula noon, ang naging Katolikong datu ay lagi nang dumadalaw sa pinagpakuang kabundu kan. Ang panata niyang iyon ay kalakip ng pagtanggap ng kaparusahan sa malaking kasalanang nagawa niya sa paring ipinapatay. Sapagkat tumubo ang kakaibang halaman ay tinawag ang bunga nito na pinagpakuan n a nauwi sa pakuan na ngayon ay naging pakwan. Iyan ang pinanggalingan ng alamat ng pakwan. Noong unang panahon, isang binata ang nanirahan sa isang malaking pulo. Nabubuh ay siya sa mga sariwang gulay at prutas. Taga-ilog ang tawag sa kanya. Minsan, i sang matandang lalaki ang gustong makituloy sa bahay niya. Napangiti ang binata dahil magkakaroon na siya ng makakasama. May pagkakataon rin siyang makapaglin gkodsa kapwa. Pinagsilbihan niyang mabuti ang matanda na labis na humanga sa ka nya. "Salamat. Napakabait mo." anang matanda. "Siyanga pala, napansin kong maramin g ibon at isda sa lugar na ito. Manghuli tayo para masarap ang ulam natin mamay a." "Naku, huwag po. Sila po ang mga kaibigan ko rito," magalang na tanggol ng bina ta. "Totoo palang napakabait mo," usal ng matanda. Nalaman din ng matanda na bigay ng mga tagabukid ang nga damit ng binata dahil t inutulungan niya sa pagtatanim at pag-aani ang mga ito. Lalong tumibay ang pagh anga na matanda sa kanya. Marami namang natutunan ang binata sa mga pangaral ng matanda, tulad ng "Kung ano ang iyong itinanim ay siya mong aanihin," "Tulad sa halaman, ganyan din ang sa tao. Ang iyong kabaitan at kabutihan ay gagantimpal aandin sa ibang araw. "Huwag tayong aasa na ang ating inilibing ay makikipaglib ing din sa atin." "Huwag tayong dudura sa langit sapagkat laway din ang sa iyo ay sasapit." Mula noon ay naging malikhain ang binata. Dahil mabait at magiliwin sa mga nila lang ng Diyos, ang binata ay tinawag na Irog. Napakinabangan ni Irog ang lahat ng tinuro ng natanda. Nagawa niyang panali ang mga baging. Nakagawa din siya n g isang bahay-kubo sa gitna ng ilog. Nagawa rin niyang higaan ang bunton ng mga water lily. Isang gabi ay mahimbing ang tulog ni Irog. Hindi niya namalayang unti-unting umuusad ang kubo na parang itinulak ng mga isda. Nakapaligid naman sa kanya ang nga ibon na nag-aawitan.

Mataas na ang araw nang magising siya kinabukasan. May mga gulay at mga prutas nang nakahain na dulot ng mga ibon. Malayo na ang kanyang narating. Napadpad s iya sa isang napakagandang batis. Ang batis ay kaakit-akit na tila isang parais o. Isang umaga, may nakitang isang grupo ng mga dilag si Irog. May pakpak ang mga ito. Kasalukuyang naliligo sa batis ang mga dilag. Naakit siyang damputin ang isang pares ng mga pakpak na nakalapag sa batuhan. Matapos maligo ang mga dilag ay malungkot na naiwan ang isa. Wala kasi itong ma isuot na pakpak. Hindi ito makalilipad. Iyak nang iyak ang dilag dahil iniwan n a ito ng mga kasamahan. Nagulat ito nang makita si Irog. "Patawad po sa aking karahasan. Natuwa po ako sa mga pakpak ninyo kaya hiniram ko ng walang paalam," hinging paumanhin ng binata. "Ako nga pala si Irog. Ulil a na ako at walang kasama sa buhay. Kung mamarapatin mong mahalin kita ay pagsi silbihan kita habang buhay." Hindi na nag-isip ng matagal ang dilag. Pumayag agad ito sa kanyang pagsamo. T inawag itong Giliw ni Irog. "Sige, mamahalin kita sa isang kondisyon. Huwag kang mag-uuwi ng mga hayop na m abilis lumipad. Kapag ginawa mo iyon ay mawawala ako sa iyong buhay." Tuwang-tuwa naman si Irog dahil mapagmahal din ang dilag sa mga hayop. Nagkasun do sila ni Giliw at tuluyan nang nagsama. Biniyayaan sila ng dalawang anak maka raan ang ilang taon. Pinangalanan nila ang mga ito ng Tagumpay at Ligaya. Si L igaya ay lumaking mabait at masunurin sa mga magulang. Si Tagumpay naman ay mas ipag at mabait din. Minsan ay masaya silang nag-uusap nang magtanong si Ligaya. "Bakit kaya bihirang magsalita si Inay? Hindi naman siya pipi. Matalino naman siya at maraming alam." Sumagot si Irog. "Huwag kang magtaka, anak. Lagi ninyong tatandaan na kapag an g dagat ay mababaw, ito ay maingay. Subalit kapag ang dagat ay malalim, ito ay tahimik. Maraming iniaral si Irog sa mga anak. "Makinig kayo sa payo ng mga nakatatanda at lagi ninyo iyong tandaan. Ang maganda ay pulutin ninyo. Itapon naman ninyo ang masamang gawain lalo na kung makasasakit ng damdamin ng inyong kapwa." Minsan ay nagpahinga si Tagumpay sa lilim ng isang puno. Nagulat siya ng may ib ong dumapo sa balikat niya. Palibhasa ay magiliwin sa mga hayop kaya hinuli ni Tagumpay ang ibon at iniuwi sa kanilang bahay. Tuwang-tuwa naman si Ligaya dahi l sa iba-ibang kulay ng ibon. Agad nila itong ipinakita sa ina. "Nakaganda niya, hindi ba, inay?" ang natutuwang sabi ni Tagumpay. Napaluha si Giliw. "Oo, iyan si Panay, ang aming panginoon." At mabilis na nag tungo sa silid ang babae. Dagli nitong isinuot ang mga pakpak at dagli ring lum ipad palayo. Malungkot na ibinalita ng magkapatid ang paglisan ng kanilang ina. Mula noon ay naging malungkutin na si Irog. Palagi siyang nagpupunta sa batis. Nagbabakasakali siyang bumalik si Giliw. Ang batis na ito ang pinagmulan ng is ang magandang kasaysayan ng pag-ibig. Dito nagmula ang pangalang Panay. Ngayon , ang Panay ay isang malaking pulo sa Kabisayaan. Tulad ng ibang bayan sa Pilipinas, ang bayan ng Liliw ay walang nakakakilala. I sa lamang itong mayamang gubat noon. Dito matatagpuan ang mga masasayang ibon n a nag-aawitan. Dito rin nakatira ang maraming mababangis na mga hayop. Ang Lil

iw ay matatagpuan sa paanan ng Bundok Banahaw. Ang bundok na ito ay pinagpala s a mga magagandang tanawin. Dito ay ating alamin kung bakit tinawag itong Liliw. Ayon sa alamat, ang bayan ng Liliw ay naitatag noong 1571. Noong araw ay pinamu munuan ito ni Gat Tayao. Si Gat Tayao ang panganay ni Gat Apaya. Kahit may namu muno sa bayan, hindi nila alam kung ano ang itatawag dito. Naisip ni Gat Tayao n a dapat nilang bigyan ng pangalan ang kanilang bayan. Isang araw ay nagpatawag siya ng pulong. Ang paksa ng pagpupulong ay para bigyan ng pangalan ang kanilan g bayan. Karamihan sa mga dumalo ay nagbigay ng suhestiyon sa maaring itawag sa kanilang bayan. Maingat na ping-aralan ni Gat Tayao ang mga pangalan pero ang lahat ng iyon ay h indi tumutugma sa kanilang bayan. Ang nasa isip kasi ni Gat Tayao ay may mga re lasyon sa mga ibong makikita roon ang maging pangalan ng kanilang bayan. Nagpakuha ng isang mahabang puno ng kawayan si Gat Tayao. "Itayo ninyo ang mahab ang puno ng kawayan." Utos niya. Nagtulong-tulong ang mga tao upang mabilis na maitayo ang kawayan. "Ano po ang aming gagawin?" tanong ng isa na tumulong sa pagtayo. "Ganito, aalamin natin kung ano ang unang ibon na dadapo sa tuktok ng kawayan. Kung anong ibon ang unang dadapo ay iyon ang itatawag natin sa ating bayan," pal iwanag ng pinuno. Lahat sila ay nagmatyag sa tuktok ng kawayan. Hinihintay nila kung anong unang ibong dadapo sa tuktok ng kawayan. Ilang sandali pa, isang la win ang dumapo sa tuktok ng kawayan. Napamaang at nalungkot ang mga tao. Para s a kanila, ang lawin ay malas na ibon. Hindi sila makapapayag na iyon ang itawag sa bayan nila. Nakinig si Gat Tayao sa hinaing ng mga tao. Ipinalipat niya ang kawayan sa iban g lugar. Muli silang naghintay. Ilang saglit pa ay may isang masayang ibon na dumapo roon. Umawit din ito. "Liw-iw-iw-liw!" Namangha ang mga tao maging si Gat Tayao sa narinig na awit. Hindi nila alam an g pangalan ng maliit na ibon kaya lahat sila ay nagkaisa na kunin ang pangalan n g bayan nila mula sa himig na inawit ng ibon. Ito ay ang liw-iw-iw-liw. Hindi naglaon ang bayan nila ay tinawag na Liliw.

Title:Alamat (3) Text 116 - Legends Word Count: 2016 "<b>A</b>t kung tayo'y wala nang kaya sa pagbabayad ng mga alila?" ang patuloy n a usisa ni Aling Sela.

"<b>A</b>, hindi maaari iyon sapagkat tayo naman ay mayaman," paliwanag ni Mang Milyo. <b>A</b>ng sagot ni Mang Milyo ay lalong nagpagalit kay Aling Sela. "<b>H</b>indi ako nagtatakang ang anak mo ay magkasungay!" ang nanginginig na si gaw ni Aling Sela. "Ngayon lamang ako nakakita ng magulang na kamukha mo. Lumaya s ka riyan!" <b>U</b>pang hindi na lumala pa ang usapan, si Mang Milyo ay nanaog ng bahay. Mi narapat niya ang mamasyal-masyal muna at kung malamig na ang ulo ni Aling Sela a y saka na siya babalik. <b>S</b>i Aling Sela naman ay nakaisip manulsi at nang makalimutan niya ang mga pinagsasabi sa kanya ni Mang Milyo. "<b>R</b>ufina!" ang tawag ni Aling Sela. "Kunin mo nga ang kahon ko ng karayom at sinulid at ako'y manunulsi." <b>S</b>i Aling Sela ay matagal na naghintay ngunit si Rufina ay hindi pumasok s a kanyang silid. "<b>R</b>ufina!" ang ulit na tawag ni Aling Sela. "Bingi ka ba? Hindi mo ba ako naririnig? Kunin mo ang kahon ng karayom at sinulid at ako'y manunulsi." <b>S</b>i Rufina na noon pala ay nakaharap sa salamin ay nag-aayos ng mukha ay n oon pa lamang sumagot. "<b>S</b>andali na lamang po. Matatapos na ako." <b>S</b>i Aling Sela ay nagpigil ng galit. Hindi niya ibig na lumala pa ang kany ang kagalitan. "<b>A</b>no ba? Hindi ka pa ba tapos?" ang usisa ni Aling Sela pagkaraan ng ilan g sandali. "Magdala ka ng kahon ng karayom at sinulid." <b>N</b>aghintay pang muli si Aling Sela bago dumating si Rufina sa kanyang sili d. At nang dumating ito ay walang dalang kahon. "<b>W</b>ala po akong makitang kahon ng karayom at sinulid," ang pahayag ni Rufi na. "<b>W</b>ala kang makita e naroon lamang ang kahon sa mesa mo?" ang pagtatakang wika ni Aling Sela. "<b>S</b>inabi ko na po sa inyong wala akong makita, e," ang pagalit na tugon ni Rufina. "<b>B</b>akit, wala ka bang mata? Wala ka na bang nakikita kundi ang isinusurot sa mata mo?" ang pagalit na ring usisa ni Aling Sela. <b>S</b>i Rufina na noon ay lumabas na ng silid at patungong halamanan ay sumago t nang pasigaw: "<b>O</b>po, wala po akong nakikita kundi ang isinusurot sa mga mata ko." <b>A</b>ng galit ni Aling Sela ay hindi na napigilan. Nakita niyang si Rufina ay nasa halamanan na at nagmamasid na naman sa mga bulaklak.

"<b>D</b>iyos ko! Bakit hindi Mo pa po gawing reyna ng mga halaman ang anak ko a t nang hindi na niya ako nilalapastangan? Bakit hindi Mo pa po siya gawing isang halamang may sandaang mata!" <b>N</b>oon din ay nawala sa kinatatayuan si Rufina. Si Aling Sela na dali-dalin g nanaog upang magsiyasat sa nangyari ay walang nakitang bakas ng kanyang anak s aan man siya bumaling. Ngunit sa kinatayuan ni Rufina ay nakita niya ang isang b agong halaman. Ang halamang iyon ay may mahahabang dahong maraming tinik at sa g itna ng mga dahon ay may bungang malaking tila may korona sa ibabaw. Anong himal a! Ang bungang iyon ay ligid ng kayraming mga mata! <b>M</b>ay isang prinsesang napakaganda; kaya ang tawag sa kanya ay Mariang Maga nda. Ang kanyang tahanan ay malapit sa isang maliit na gubat; doo'y maraming mag aganda't mababangong halamang namumulaklak. Araw-araw, ay nagpapasyal ang prinse sa sa gubat na ito. Namimitas siya ng mga bulaklak na katangi-tangi ang ayos. Is ang araw, sa kanyang pamamasyal, ay nakatagpo siya ng isang prinsipe. Magandang lalaki ang prinsipeng iyon. Nang makita ni Mariang Maganda ay nakaramdam siya ag ad ng kakatuwang damdamin. Ang prinsipe naman pala'y gayon din. Kaya agad silang nagkapalagayan at nagkahulihan ng loob. <b>A</b>raw-araw ay namamasyal sila ng prinsipe, hanggang sa magtapat ng pag-ibi g ang prinsipe. Palibhasa'y sadyang may inilalaan nang pagtingin ang prinsesa, h indi na ito nagpaumat-umat at tinanggap ang iniluluhog na pag-ibig ng prinsipe. <b>I</b>sang hapon matapos silang mamasyal, nag-ulayaw ang dalawa sa lilim ng ma bangong halamanan ng prinsesa. "<b>M</b>ariang Maganda, kay ganda ng mga bulaklak mo, nguni't ang mga bulaklak doon sa aming kaharian ay higit na magaganda at mababango; walang makakatulad di to sa inyo." "<b>B</b>akit, saan ba ang inyong kaharian?" "<b>D</b>oon sa dako roon na hindi maaaring marating ng mga taong may katawang-l upa." <b>I</b>lan pang saglit at nagpaalam na ang prinsipe na malungkot na malungkot. Kaya napilitang magtanong si Mariang Maganda. "Mangyari'y..." at hindi na nakuha ng magpaliwanag ang prinsipe. "<b>M</b>angyari'y ano? Ano ang dahilan?" ang tanong ng prinsesang punung-puno n g agam-agam. "<b>D</b>apat na akong umuwi sa amin, kung hindi, hindi na ako makababalik. Ibig ko sanang isama kita, nguni't hindi maaari, hindi makapapasok doon ang tulad ni nyo. Kaya paalam na irog." "<b>B</b>umalik ka mamayang gabi, hihintayin kita sa halamanang ito. Babalik ka ha?" "<b>S</b>isikapin ko Mariang Maganda," ang pangako ng prinsipe. Nang malapit ng maghatinggabi, dumating ang prinsipe. Sinalubong siya ng prinsesang naghihintay sa loob ng hardin. Nag-usap na naman sila ng nag-usap. Kung saan-saan nadako ang kanilang pag-uusap. Hawak-hawak ng prinsesa ang mga kamay ng prinsipe. <b>K</b>aginsa-ginsa'y biglang napatindig ang prinsipe. "Kailangang umalis na ak o, Mariang Maganda. Maghahatinggabi na, kapag hindi ako lumisan ay hindi na ako makababalik sa amin. Diyan ka na subali't tandaan mong ikaw rin ang aking iniibi g," at ginawaran ng halik ang mga talulot na labi ni Mariang Maganda. <b>P</b>inigilan ng prinsesa ang mga kamay ng prinsipe. Hindi niya mabatang lisa

nin siya ng kanyang minamahal. Sa kanilang paghahatakan, biglang nawala ang prin sipe at naiwan sa mga palad ng dalaga ang dalawa niyang kamay. Natakot ang prins esa, kaya patakbong nagtungo sa isang dako ng kanyang halamanan at ibinaon ang m ga kamay. <b>I</b>lang araw, pagkatapos ay may kakaibang halamang tumubo sa pinagbaunan ni ya. Malalapad ang mga dahon at walang sanga. Ilan pang araw pagkaraa'y nagbulakl ak. Araw-araw, ay dinadalaw ng prinsesa ang kanyang halaman. Makaraan ang ilang araw, ang mga bulaklak ay napalitan ng mga bunga. Parang mga daliring nagkakaaga pay. Iyon ang mga unang saging sa daigdig. <b>S</b>i Sidapa na Bathala ng Digmaan ay lagi nang nilalapitan ng mga datu upan g mapanatili ang kapayapaan sa kanilang barangay. Alam ni Sidapa na nasa pakikip agkaibigan ng mga pinuno ang susi upang hindi matuloy ang alinmang digmaan. <b>S</b>umisikat pa lang ang araw ay nakapila na ang maraming puno ng barangay. Si Sidapa ang nagpapayo upang mapanatili ang kapayapaan sa kani-kanilang lugar. <b>M</b>ay mga pagkakataong hindi kaagad nakakasangguni ang mga datu. Nagkakalab an ang mga puno. Kapag nangyari ito, nauuwi sa digmaan ang mga barangay. <b>M</b>atutulis na sibat ang karaniwang panlaban ng mga mandirigma. Kapag may n asusugatan o namamatay sa labanan, lubos na nalulungkot si Sidapa. <b>K</b>apag napagkakasundo ni Sidapa ang nagkakahidwaang mga raha ay natutuwa s iya. Naliligayahan siyang nagbibigayan at may respeto sa isa't isa ang bawat dat u. Naniniwala si Sidapa na kapag may digmaan ay walang pag-iibigan. Na kapag may pag-iibigan ay walang digmaan. Lagi niyang pangarap na nag-uusap-usap ang lahat at naggagalangan. <b>S</b>a dami ng mga mamamayan, datu at mga barangay sa bayan-bayan, at sa dami rin ng problema na inihahain kay Sidapa, kailangang may nagpapaalala sa kanya s a tuwi-tuwina. Kailangan ding may gigising sa kanya tuwing madaling araw bilang hudyat na may mga datu nang naghahain ng problema. <b>I</b>sa sa mga sundalo ni Sidapa ang nagprisintang orasan niya. Obligasyon ni yang paalalahanan si Sidapa na oras na ng pagkain, o oras nang tapusin ang isang pulong, o oras nang humarap sa ilang bisita, o oras nang magbigay desisyon sa i sang problema. Pinakamahirap na gawain ng Sundalong Orasan ang paggising nang na pakaaga tuwing madaling araw. Noong unang mga linggo ay laging napakaaga niyang gumising pero kapag napapakuwento siya sa mga kapwa sundalo ay bahagya siyang na huhuli sa paggising kay Sidapa. <b>M</b>apagpasensya ang bathala niya. Lagi nitong pinagbibigyan ang Sundalong O rasan. Upang ganahan sa trabaho ay dinadagdagan ni Sidapa ang mga insentibo nito ng pilak, damit at pagkain para sa pamilya. <b>T</b>uwang-tuwa naman ang Sundalong Orasan pero mahina itong manindigan. Sa k aunting aya ng mga kaibigan ay natatangay siya upang uminom ng alak. Hindi laman g isa o dalawang kopita, kundi maraming alak na nagpapalasing sa kanya. <b>S</b>a pagkalasing ay naibalita pa niya sa ilang kawal ng naglalabang tribo a ng mga sikretong pandigmaang di dapat na ipaalam. Galit na galit si Sidapa. Mara ming hindi pagkakaunawaan ang naganap dahil hindi siya ginising ng Sundalong Ora san sa madaling araw. <b>N</b>ang matuloy ang isang madugong digmaan ng dalawang malaking barangay ay ipinatawag ni Sidapa ang Sundalong Orasan. <b>L</b>asing na lasing ang Sundalong Orasan nang humarap sa kanyang bathala.

"<b>I</b>kaw ang dahilan sa madugong digmaang sana ay naiwasan." "<b>P</b>a...patawad po, Bathalang Sidapa." "<b>Pinagbibigyan na kita ng ulang ulit! Marami ang namatay dahil sa iyong kapab ayaan. Wala kang utang na loob. Ang mga lihim pandirigmaan at pangkapayapaan ay ipinaalam mo sa lahat. Ang obligasyon mong gisingin ako sa madaling araw ay hind i mo pinahahalagahan. Bilang parusa , magiging isang hayop kang walang gagawin k undi gisingin ang daigdig tuwing nagmamadaling araw!" <b>S</b>a isang kisapmata ang Sundalong Orasan ay lumiit nang lumiit. Nagkabalah ibo ito sa buong katawan. Naging pakpak ang mga kamay at nagkatahid ang mga paa. Sa halip na magsalita ay tumilaok itong parang nanggigising. <b>S</b>a sobrang kahihiyan, lumipad papalabas ng tahanan ni Sidapa ang Sundalon g Orasan na magmula noon ay tinatawag na Tandang. Ang Tandang na tumitilaok sa m adaling araw ang nagpapaalalang siya ang unang tagagising ng sandaigdigan. <b>I</b>to ang pinagmulan ng alamat ng Tandang. <b>N</b>oong unang panahon, sa kaharian ng Albay ay may isang makapangyarihang R ajah. Siya ay may anak na kaakit-akit na ang palayaw sa kanya ng mga tao sa Dara gang Magayon na ang kahuluga'y "Magandang Dalaga." <b>M</b>araming naakit sa kanyang taglay na kagandahan kaya di mabilang na mga d atu at mga ginoong tanyag ang nag-alay sa kanya ng pagmamahal. Ang isa sa mga na nligaw ay si Kauen, anak ng mayamang Rajah sa kanugnog na kaharian. Naghandog ng mahalagang hiyas at ginto ang binata subalit tumanggi sa regalo ang dalaga. Si Kauen ay nabigo subalit nagyabang pa na ang dalaga ay magiging kanya pagdating n g araw. <b>M</b>ula sa malayong Katagalugan narinig ni Gat Malaya ang nabalitang kaganda han ni Daragang Magayon. Marami siyang mga pagkakataong makaniig ang paraluman s ubalit nagkaroon ng mga sagabal. Minsan, malapit sa munting ilog, nakita ang dal agang namumupol ng bulaklak. Kinamaya-maya'y ang binibini'y nagtampisaw sa batis . Ang binata'y nagparinig ng himig ng masayang awit upang matawag ang kanyang pa nsin. Nagkatitigan sila at ang binata'y nginitian. <b>N</b>abuhayan ng loob ang prinsipeng Tagalog at ito'y nagsalita, "Magandang M utya, mula ako sa malayo upang ikaw ay sadyain at ,akita ang tangi mong kariktan !" "<b>S</b>ino ka? Hindi kita kilala! Isa kang pangahas!" "<b>A</b>ko'y si Gat Malaya, galing sa kahariang malapit dito. Bigyan mo ako ng isang bulaklak at ako'y masisiyahan na!" <b>B</b>antulot na ihinagis ng dalaga ang bulaklak. Dumapo sa mga palad ng binat a at ito'y kagyat na idinampi sa kaliwang dibdib. "<b>M</b>aaari bang kita'y makitang muli?" <b>A</b>t nagsimula ang maraming tipanan ng dalawa sa makasaysayang batis. "<b>I</b>sang araw," mungkahi ng lalaki, "kita'y iniibig. Tayo'y pakasal!" "<b>N</b>gunit ang Rajah? Ang aking ama?" may alinlangang paliwanag. "Dapat niya ng malaman!"

"<b>H</b>uwag kang mag-alala! Hihingin ko ang kamay mo sa kanya!" <b>P</b>umayag ang Rajah. Ang batang prinsipe ay kanyang nagustuhan pagkat magal ang at nakakahalina kung kumilos. Itinakda ng Rajah ang kasal sa pagbibilog ng b uwan, matapos ang anihan. <b>N</b>agpaalam si Gat Malaya upang ipabatid sa kanyang mga magulang ang itinak dang kasalan. Kakaunin niya ang ama't ina at silang tatlo ay babalik sa Albay. <b>N</b>abalitaan ni Kauen (nabigong manliligaw) ang napabalitang pag-iisang-dib dib. Kanyang sinamantala ang pagkakataong wala si Gat Malaya. Pinuntahan niya si Daragang Magayon. <b>M</b>atigas ang pagtanggi ng dalaga sa kabila ng mga pagbabala: "Kung hindi k ita makamtan, walang magkakamit sa iyo sinuman!" <b>A</b>ng prinsesa ay natakot dahil sa pagbabala sa buhay niya at sa kanyang am a. Siya'y sumagot, "Ako'y magiging iyo kung si Gat Malaya ay hindi bumalik!" <b>N</b>agtumulin ang mga araw at mga linggo. Malapit na ang tag-ani ngunit wala pa si Malaya. Hindi pa siya nagbabalik. Gabi-gabi ang dalaga'y nakaupo sa duruw angawan at naghihintay. <b>N</b>ang dumating ang kabilugan ng buwan napilitan nang pakasal si Daraga kay Kauen. Nagkaroon ng maringal na handaan - kainan at sayawan. <b>S</b>a gitna ng kasayahan dumating si Gat Malaya kasama ang mga magulang. "<b>A</b>ko'y naparito upang angkinin ang aking nobya!" sabi ni Malaya. "<b>H</b>indi maaari!" tugon ni Kauen. <b>N</b>agkaroon ng sukatan ng lakas. Magugunita na si Malaya ay subok sa espada subalit si Kauen naman ay malansi at mapaglalang.

Title:Ang Kalikhaan ng Ritwal Text 139 - Essay Word Count: 2,418 <b>Ang Kalikhaan ng Ritwal</b> Lumaki ako sa isang tahanan na naniniwala sa mga lamang-lupa, orasyon at ritwal. Ang bawat hiling, pag-uusisa at mahalagang yugto o pangyayari sa buhay

naming mag-anak ay pinakikilos ng mga ritwal. Kung ang ibang nanay ay empleyado at housewife, ang aking nanay ay housewife na nagriritwal. Kaya, maging sa ilang ulit naming paglilipat-bahay, hindi maaaring hindi kami magagabayan ng aming ri twal. Tulad lamang noong isang beses kami'y lumipat noong nasa grade school pa l amang ako. Ang paglipat ay hindi lang simpleng paglipat. May mga hakbang na dapat ga win. May mga ritwal na dapat sundin. Mauuna dapat, ayon kay Nanay, ang pagpasok ng prusisyon ng aming mga gamit na binubuhat ng mga kargador. Kaya kahit gusto k ong subukin ang tibay ng sahig at kuwarto sa pamamagitan ng pagtakbo, pagpadyak at pagtalon naming magkakapatid ay nagpigil ako. Sa pamamagitan nito, una pang m asisilayan ng aming mga gamit ang loob ng bahay. Pagkatapos maipasok ang lahat ng gamit sa bahay, kami naman ang pinapila ni Nanay para sa ritwal ng pag-adya ng mga negatibong enerhiya at pagsasalubong sa bagong bahay. Bago ito sinimulan, inipon namin ang mga kasangkapang aming gag amitin: ang bigas para laging may pagkain sa aming mesa; ang asin bilang simbolo ng buhay namin; ang asukal para sa isang matamis na pamumuhay; ang tubig para m anatiling kalmado at malamig ang aming mga ulo; ang mga sariwang bulaklak na wal ang tinik para sa bahay at sa mga elementong naninirahan dito; at ang panghuli, ang Bibliya para sa ispiritwal na pangangailangan namin. At sinimulan namin ang aming prusisyon. Si Nanay bilang ulo ng pamilya ang mauuna sa pila tangan ang Bibliya at m ga bulaklak. Ako, bilang panganay ang inatasang magdala ng bigas at asin habang ang dalawa kong kapatid ang magdadala ng asukal at tubig. Nakita ko sa mga mata ng aking mga kapatid ang pagtataka at pagkamangha nila sa pinagagawa sa amin. Pi nagpawisan ang kapatid kong lalaki habang bahagyang nanginginig ang kamay ng kap atid kong babae. Sa aming pagpasok, unang ilalapag ang bulaklak at Bibliya sa a ltar at isusunod na aayusin ang mga kasangkapan sa kusina. Sa ganitong paraan, n agpapakilala kami sa aming bahay. Pagkatapos ng ritwal, tinanong ko si Nanay kung saan niya natutunan ang m agsagawa ng ritwal. Noong una, ayaw niya itong sabihin sa akin. Marahil dahil sa pangungulit ko, bumigay na rin siya. Natutunan niya ito sa kanyang lola sa Zamb oanga. Ang kaniyang lola ay isang Muslim na makikitang nagriritwal tuwing kabilu gan ng buwan at habang tumataas o bumababa ang mga alon sa dagat. At naisip ko, ang pagriritwal sa aming angkan ay ang aming buhay. Isinasalaysay naming mag-ana k ang naratibo ng aming buhay. Nagsisilbing tagapagsalaysay ng aming pangunahing diwa ang aming nanay. Makikita sa inilahad na salaysay ang dalawang mahalagang elemento ng pagr iritwal. Una, ang batayang ispiritwal ng ritwal. Sa salaysay, makikita ang mga bagay at gawaing may kinalaman sa relihiyon tulad ng bibliya, pagpuprusisyon, an g pagtuturing sa bigas, asin, asukal at bulaklak bilang mga sagradong bagay, pag galang sa kalikasan tulad ng buwan at dagat, at pati na rin ang pagiging Muslim ng lola na nagturo sa nanay ng ritwal. Ang pangalawa ay ang halaga ng tagapagda loy ng ritwal. Makikita sa salaysay na ang nanay ang nagtatakda sa tamang asal. Siya ang nagbibigay-pahiwatig kung kailan dapat matimpi sa bawat hakbang, kung gaano dapat kabilis ang kilos at anong mga bagay ang dapat unahin. Ang dalawang elementong ito ay malalim na nakabaon sa kamalayang Filipino tulad ng inilahad ng mga pag-aaral nina Prospero Covar, Resil Mojares at Zeus S alazar. <b>A</b><pd>.</pd> <b>Mga Antas ng Naratibo: Materyal at Ispiritwal</b> Ang ating pananampalataya at ispiritwalidad, ayon kay Covar (1998) ay na kabatay sa ating retablo ng paniniwala. Ang mundo ng mga Pilipino ay gumagalaw dahil sa dalawang aspekto: ang ispiritwal at ang materyal na mundo. Mayroong da

lawang bahagi ang materyal na mundo natin: ang kalikasan at kultural. Bahagi ng kalikasan ang pisikal at bayolohikal na aspekto habang ang kultural ay binubuo n g ating sining at panlipunang kalinangan. Ang relasyon sa pagitan ng materyal at ispirituwalidad na daigdig ng mga Pilipino ay may talong antas: ang kalangitan, kalagitnaan at kailaliman. Dahil dito, may iba't ibang karunungang mabubuo mula sa mga mundong ito. Ang bawat mundo at ang tatlong antas (ang kalangitan, kalagitnaan at kailaliman ) ay may nabubuong ugnayan. Sa ganito, ayon kay Covar, mayroong maitatawag na li him na karunungan. Ayon nga sa kanya, "Ang lihim na karunungan ay nagmumula sa k alangitan. Pinagmumulan din ng lihim na karunungan ang kailaliman. Samakatuwid, ang lihim na karunungan ay may kinalaman sa ispirituwalidad. May lihim na karunu ngan ang kalikasan." (45) Makikita ito sa paniniwala ng ating mga ninuno sa anit ismo. Nakapaloob sa paniniwalang ito ang pananalig ng mga katutubo na mayroong mga anito na nakatira sa kalikasan. Ang mga bato, puno, at talon halimbawa, ay himlayan o dili kaya'y tahanan ng mga anito. Ayon sa paniniwala, may tungkuling inaako ang mga anito. Sila ang nagsisilbing tagapangalaga ng ating kalikasan. D ahil dito, mayroong pagpapahalaga ang mga katutubo noon na alagaan at magbigay-g alang sa bawat sulok, kurba at anyo na bumubuo sa kanilang paligid. Isa sa mga pangunahing sandigan ng pre-kolonyal na komunidad ay ang pagsasaalang-alang sa p alitan ng produkto at serbisyo. Ayon sa pag-aaral ni Resil Mojares (1985), nabib igyan ng lohika ang pagbabahaginan ng komunidad ng mga materyal na bagay at asal /pag-uugali. Isa sa mga pagpapalitang ito ay ang mga idinaraos na seremonya tula d ng <i>panglihi</i> o <i>paganito</>. Makikita sa mga pag-aaral na tinalakay na ang pagriritwal ay umaayon sa mga naratibong ispiritwal. Ang mga kilos, kagamitan o dasal na sinasambit ay na kapailalim sa mga katutubong salaysay na nilikha, tulad ng mga epiko o alamat, u pang ipaliwanag at magbigay-kahulugan sa anumang pangyayari. Ang anumang gawai n, pampulitika man o pang-ekonomiya, ay iniuugnay sa pananampalataya at relihiyo n sa paniniwalang maganda ang magiging resulta sapagkat sumusunod sa isang mataa s na ugnayan o may gabay ng mga makapangyarihang nilalang. Sa kabilang banda, a ng mga katutubong ritwal ay umaangkop din sa panahon. Ito ay makikita sa paggam it ng mga kasalukuyang kagamitan sa halip ng mga tradisyunal o katutubong bagay. O kaya'y may pagbabago sa nilalaman ng mga dasal sa pamamagitan ng paggamit ng mga kontemporanyong salita at paniniwala. Gayumpaman, nagkaroon man ng pagbaba go sa anyo at nilalaman, makikita pa rin na dalawang mundo ang nagtatalaban: ang materyal at ispiritwal. <pd><b>B</b>.</pd> <b>Pangunahing Tauhan sa Naratibo: Babaylan sa Ritwal</b>

Kinikilala ni Salazar ang ritwal bilang ang binhi para sa teatro o drama natin sa ngayon. Sa kabilang banda, ang ritwal para kay Covar ay isang anyo ng panalangin na nilikha ng tao upang makipag-ugnayan sa mga kakaibang nilalang (su pernaturals), espiritu at anito. Dagdag pa niya, marami itong pagbabansag tulad ng pagsusuplina, pag-aayuno, panggagamot, pag-aalay, panalanging walang patid, pagmimisa, paglangkap, pagrorosaryo, pagpapasan ng krus, and pagpapako sa krus ( 89). Sa madaling sabi, ang ritwal ay isang manipestasyon ng pananampalataya. Ga yumpaman, ang manipestasyon ito nagaganap o natutupad lamang kung may isang kara pat-dapat na tauhang magsasagawa o mamuno. Hindi lahat ng tao ay maaaring mamuno sa isang ritwal. Noong unang panah on, may mga ispesyalistang namamahala sa mga ritwal. Sa Tagalog, sila ang catalo nan, sa mga Bisaya, sila ang mga babaylan. Kabilang ang mga katalona/babaylan sa "bahagi ng isang istrukturang panlipunan at pang-ekonomiya na umiikot sa gawain ng tatlong sentral na personahe - ang datu, ang panday at ang babaylan o katalo nan mismo" (Salazar 4). Ang datu sa istrukturang panlipunan noon ang siyang nam amahala sa pulitikal at pangkabuhayang aspekto ng lipunan, habang ang panday ang

itinuturing ni Zeus Salazar na "pangalawang haligi ng barangay" dahil sa kakay ahan at tungkulin nitong magpanday ng mga instrumento na yari sa bakal at mga ka kailanganing armas ng komunidad. Naiiba rito ang babaylan. Ang babaylan ang may "pinakasentral na personahe" sa Lipunang Pilipino. I to ay dahil sa tungkulin niya sa "larangan ng <i>kalingan</i>, relihiyon at med isina at lahat ng uri ng teoretikal at praktikal na kaalaman hinggil sa mga peno meno ng kalikasan" (Salazar 6). Samakatuwid, ang babaylan ang siyang namamahala o tagagabay ng datu sa mga ritwal. Sa konteksto ng katutubong paniniwala, ang Dios ay may tatlong persona. A ng bawat persona ay may kaluluwa. Ang kaluluwa ng isang taong yumao ay maaaring lumisan at sumapi sa iba. Ito ang itinuturing na paglalangkap o sapi. Karaniwan, ang sumasaping espiritu o hindi kaya'y ang kaluluwa ng Dios Ama, Anak o Ina ay lumalangkap sa sinumang kanilang mapiling sapian. Ayon kay Covar, maaaring langk apan ang mga babaylan/catalona, talaytayan o ang kinikilalang midyum (48). Walan g kasarian ang espiritung sasapi sa tao kaya may mga naituturing na babaylan na lalaki. Ang mga babaylan, kung gayon, ang nagsisilbing tagapamagitan ng tao sa m ga espiritu. <b>Kapangyarihan at Bisa ng Ritwal</b> Ang salitang ritwal ay isang pag-angkop sa salitang Latin na <i>rituali s</i>. Ayon sa diksyunaryo, ito'y isang seremonya o <i>rite</i>. Sa Diccionario Hispano-Tagalog ni Pedro Serrano Laktaw (1889), walang naitalang pagpapakahulug an sa ritwal. Ang makikita lamang ay ang entri ukol sa <i>rito</i> na sa wikang Espanyol ay singkahulugan rin ng sa Latin. Kung gayon, ang pagtutuli ng mga bata tuwing tag-init ay isang anyo ng r itwal. Sa pag-aaral ni Raymond Jamous (sa De Coppet 1992) inilatag niya ang kons epto ng ritwal bilang isang '<i>rite of passage</i> na kaakibat ng konsepto ng s akripisyo. Ayon sa kanya, ang <i>rite of passage</i> ay nakatuon sa pangunahing aktor at sa mga pagbabagong nagaganap at naganap sa kanya habang ginagawa ang r itwal. Samantala, ang sakripisyo ay nakatuon naman sa mga pagbabago na nangyayar i sa mga kalahok sa ritwal at sa mga relasyong nabubuo rito. Sa kaso ng pagtutu li halimbawa, nagkakaroon ng kaganapan ang transisyon mula sa isang walang muwan g na bata o pagiging inosente nito tungo sa isang "ganap na binata." Gayundin, m akikita rin ito sa ritwal ng baljanji, hakika, paggunting at pagtimbang ng mga T ausug. Sa baljanji, ibinibigkas ng Imam mula sa Koran ang duwaa salamat. Ang duw aa salamat ay isang ritwal ng dedikasyon kung saan ang ang sanggol ay iniaalay s a propetang si Muhammad. Sa pamamagitan ng ritwal na ito, ang sanggol ay maaari nang sumunod sa yapak ni Muhammad. Sa ritwal ng hakika, kinakatay ang isang bak a o kambing dahil sa paniniwalang ang hayop na kinatay ang siyang magpapatotoo s a kabilang buhay na ang sanggol ang tunay na anak ng kaniyang magulang. Kung wal a ang ritwal na ito, hindi makikilala ng bata ang kaniyang mga magulang sa kabil ang buhay. Samantala, ang ritwal ng paggunting ay isang seremonya kung saan ginugupi t ng pari ang buhok ng bata bago ito umabot sa kaniyang unang taon. Sa kabilang banda, ang pagtimbang bilang ritwal ay isinasagawa sa pamamagitan ng paghiga sa sanggol sa tela na tila idinuduyan sa dalawang haligi. Nakabitin sa isang haligi ang isang sako ng bigas habang ang mga regalo naman ang nasa kabilang haligi. M ayroong nakadapong manok sa isang haligi habang iniaawit ng Imam ang mga relihiy osong kataga sa Arabic. Nagsasagawa rin ng mga ritwal tulad nito ang mga Katoliko sa anyo ng pagb inbinyag. Sa Romano Katoliko, hinango ang sagradong ritwal sa Bibliya na nagpapa kita ng pagbibinyag sa lawa ni Juan Bautista kay Hesus. Sa kabilang dako, sa mga

Iglesia, ang isinisilang na bata ay iniaalay sa Simbahan o sa Pastor na kinataw an ng Simbahan. Pag humantong sa hustong gulang ang bata, pagkaraan ng indoktrin a, siya na'y maaari nang binyagan. Ang ritwal ay isang tekstong itinatanghal o performance text. Ayon kay No rman Denzin may mga elementong nakapaloob sa isang tekstong itinatanghal. (Denzi n 91) Ang tekstong itinatanghal ay may tagapagsalaysay, banghay, drama at nagbab ago ang punto-de-bista nito. Dahil dito, bukas sa interpretasyon ang isang teks tong itinatanghal tulad sa kaso ng ritwal. Ang mga tekstong tulad nito, ay bunga ng historikal, panlipunan, pulitikal, biyograpikal, at mga estetikang salik na umaagapay sa pag-unawa ng tao sa teksto (o sa ritwal) at sa mga karanasan ng mg a kalahok at manonood. (Denzin 17, 19) Sa ganito, mayrooong tinataglay na kapang yarihan ang ritwal. Isa sa mga katangian ng ritwal ay ang kapangyarihan nitong makapagpabago at nakalilikha ng mga ugnayang pangkapangyarihan sa konteksto nito. Dagdag pa ni Raul Pertierra, isang simbolikong gawain ang ritwal na may layuning pagbigkisin at lumikha ng kaayusan sa komunidad sa pamamagitan ng mga kilos/pagtatanghal. ( Pertierra 121-122) Sa dahilang ang ritwal ay isang simbolikong gawain, mayr oong pagpapahalaga sa mga imahen na makikita o nalilikha mula rito. Ang katangian ng ritwal bilang isang pagtatanghal at ang kapangyarihan n itong makapagpabago ng mga ugnayang pangkapangyarihan sa konteksto nito ay makik ita natin sa ating nakaraan at kasalukuyan. Sa pag-aaral ni Edilberto Alegre na <i>Inumang Pinoy</i> (1992), binanggit niya ang obserbasyon ni Pigafetta sa una ng engkwentro nina Magellan at ng Hari ng Limasawa. Ayon nga sa kanya, "They rai se their hands to heaven first, then take the drinking vessel in their right han d and extend the fist of their left hand toward the company." Ang inuman ay may pulitikal na pagbasa sa dahilang iniangkop ni Magellan ang ritwal ng inuman upang makapalagayang-loob ang Hari ng Limasawa para sa kan ilang interes. Sa kasalukuyan, nananatili pa rin ang inumang pinoy. Subalit, hin di tulad ng kina Magellan at sa Hari ng Limasawa na kapwa may mataas na panunung kulan, ang ritwal sa inumang Pinoy sa kasalukuyan ay isang paraan ng paglulusaw sa ugnayang pangkapangyarihan. Binubuwag ng inuman ang antas panlipunan sa pagit an ng isang mayaman at mahirap. Sa inuman, pantay-pantay ang estado ng mga umiin om. Walang mayaman, walang mahirap, kapwa mga tanggero/a. Samakatuwid, ang ritwal ay maaaring magsilbi rin bilang isang anyo ng ka sunduan. Sa kultura natin, madalas nating marinig ang "maBOTEng usapan" at "din aan sa inuman." Ibig sabihin, ang mahahalagang usapin, maselan man o hindi, lega l man o illegal, ay inilalatag at tinutuldukan sa pamamagitan ng inuman. Sa kasa ysayan, bagamat hindi sa anyo ng inuman, makikita natin ang iba't ibang ritwal b ilang kasunduan tulad ng sandugo, pagpuputol ng buhok at iba pa. Sa mga Pangutar an Sama, mayroon rin silang ritwal para sa pagbabati sa magkaaway. Tinatawag nil a itong kipalat. Kung pagbabatayan ang depinisyon ni Pertierra ukol sa simbolikong katang ian ng ritwal, mahihinuha na ang pakikipagkamay o shaking of hands ay isang mani pestasyon ng isang ritwal ng pagkakasundo. Ang serye ng aksyon sa ritwal ay isang apropriyasyon sa konstruksyon ng m ga pangungusap. Dagdag pa ni Biron-Polo, "ritual sequences are built on a regula rity of repetition and rhythm which standardizes a level of cognition, affect, a nd response among all the participants." Kadalasan, ang pagpapahalaga ay nakatuo n sa transpormasyon ng isang pang-araw-araw na gawain o karanasan tungo sa isang pagtatanghal gamit ang pantasya (Biron-Polo 5). Sa kabilang dako, ang ritwal ay isang seremonya (English 1977) na may pulitikal at relihiyosong tema tulad ng p ista ng Moriones (Pertierra 1994); pandangganyo ng Obando (Tolentino 2003); at r itwal ng buhay ng Ama at Inang Santisima na Trinidad (AIST) (Ortiz 2002) at pamu

muwesto (Covar 1998) sa Banahaw.

Title:Malaki na ko, Mommy! Kaya ko na'ng sarili ko! "Malaki na ko, Mommy! Kaya ko na'ng sarili ko!" Ito ang naiinis na sinabi sa akin ni Karen kanina, ang kaisa-isa kong anak, nang punahin ko ang napapadalas na pag-uwi niya nang hatinggabi. Magmula nang tumuntong siya sa edad na labingwalo ay ayaw na ayaw na niyang pinupuna ko ang mga ginagawa niya. Naiinis siya kapag pinangangaralan ko sa mga dapat at di niya dapat gawin. Kung minsan ay nagiging palaisipan sa akin kung bakit naging ganito a ng ugali ni Karen. Nagkamali ba ako sa pagpapalaki sa kanya? Dahil ba ito sa maa gang pagkawala ng kanyang daddy? Sa maling paaralan ko ba siya pinag-aaral? Impl uwensiya ba ito ng kanyang mga kaibigan? Sa paghanap ko ng sagot sa aking mga tanong, hindi maiwasang pumasok sa isip ko si Inay. Ewan ko ba. Hindi ko alam kung bakit. Pero sa tuwing iisipin ko ang mga dahilan kung bakit naging ganito ang ugali ni Karen, hindi ko maiwas an ang mga alaala ng matagal nang yumaong si Inay, ng kuwento namin ni Inay. Si Inay na siguro ang isa sa pinakamahigpit na ina sa mundo. Hindi ko naman ibig sabihing malupit si Inay. Ang totoo nga niyan, napakabilis niyang pu muri sa aming magkapatid kung may nagagawa kaming sa tingin niya ay mabuti at pu wede niyang ipagmalaki. Pero kapag gumawa kami ng kahit katiting lang na mali ay katakut-takot nang pangaral ang inaabot namin sa kanya. Kapag minalas pa kami, may kasama pang palo ang pangaral niya. Ang lakas ng hagupit at ang bilang ng palo na tatama sa aming pigi ay depende sa bigat ng kasalanang nagawa namin. Ganyan si Inay. Sa aming magkapatid, palaging ako ang nakagagalitan at napapalo ni Ina y. Bukod daw kasi sa tamad akong mag-aral ay tamad pa akong tumulong sa mga gaw ain sa bahay. Nagtataka nga ako kung bakit ganito sa akin si Inay samantalang ak o naman ang bunso. Ang alam ko kasi, pag bunso ay mahal na mahal sa pamilya. Per o si Inay, sa tingin ko ay mas mahal niya si Ate kaysa sa akin. Madalang lang ni yang paluin si Ate at ito lang ang madalas niyang pinupuri. "Masuwerte talaga ako sa panganay kong 'yan. Mabait na'y masipag pang mag-aral. Hindi katulad nu'ng isa. Ku... saksakan ng tamad! Ni hindi ko man lan g mapakinabangan." Ito ang laging sinasabi ni Inay sa aming mga kamag-anak at kapitbah

ay tungkol sa amin ni Ate. Talagang sumasama ang loob ko pag naririnig ko si Inay na ipinagmama laki si Ate. Kahit minsan kasi, di ko pa narinig na pinuri niya ako. Para bang w ala na akong nagawang maganda o mabuting bagay. Palagi na lang si Ate ang magali ng para sa kanya at ako ay hindi. Minsan tuloy, naiisip kong ampon lang ako. Sabi kasi ni Aling Tale, ang tsismosa naming kapitbahay, kapag laging pinagagalitan at hindi mahal ng mga magulang ang anak, tiyak na tiyak na ito ay ampon lang. Gaya ni Gina. Ampon lang kasi siya nina Mang Pete at Aling Fely. Sila 'yung mag-asawa na nakatira sa apartment sa likod-bahay namin. Madalas pinagaga litan ng mga ito si Gina. Parang ako. Kaya nga naisip ko na siguro ay ampon din ako tulad ni Gina. "Naku, ang batang ito! Huwag ka ngang magsalita nang ganyan. Kung anu -anong iniisip mo." May halong pagkagulat pero natatawang sabi ni Tita Flora nan g minsang tanungin ko siya kung ampon lang ba ako. Si Tita Flora ang nakatatanda at nag-iisang kapatid ni Itay. Ulila n a sila nang mapangasawa ni Inay si Itay. Simula pa noong una ay sa amin na siya nakatira. Bakit nga hindi e, sa kanila naman talaga ang bahay na iyon. Pamana iy on sa kanila ni Itay ng kanilang mga magulang. Mabait si Tita Flora sa amin. Siya na ang umako sa mga naiwang respo nsibilidad ni Itay mula nang mamatay ito noong sampung taon pa lang ako. Ito rin siguro ang dahilan kung bakit tumanda siyang dalaga. Sa simula, tumatanggi si Inay sa pagtulong na ginagawa ni Tita Flora s a amin. Pero nang bandang huli, kahit na hiyang-hiya si Inay ay pumayag na rin s iya kasi wala naman siyang mahanap na trabaho para kami mabuhay. Una, dahil may edad na siya. Pangalawa, hindi siya nakatapos ng kolehiyo dahil mahirap lang sil a noong araw. Tumanggap na lang siya ng labada para makatulong kay Tita Flora sa pagbuhay sa aming mag-iina at sa pagpapaaral sa amin ni Ate. Sa isang kolehiyo sa Maynila nag-aaral noon si Ate. Ako naman, dito sa mataas na paaralan sa aming probinsya. Kahit paano ay nakaraos naman kami kasi maganda naman ang pasweldo k ay Tita Flora sa pabrika ng sapatos na pinapasukan niya. Aaminin kong mas malapit ako kay Tita Flora kaysa kay Inay. Dahil din siguro mas malapit ako kay Itay noong nabubuhay pa ito. Sa tingin ko kasi mas m ahal naman ako ni Itay kaysa kay Ate. Hindi niya kasi ako pinapalo. Kaya nga nan g mamatay si Itay ay iyak ako nang iyak. Kulang na lang ay hilingin kong sana, s i Inay na lang ang namatay at hindi na lang siya. "Mahal ka ng Inay mo. Puwede ba namang hindi? Anak ka niya kaya mahal ka niya. Kaya ka lang napapagalitan no'n e dahil madalas na hindi mo siya sinusu nod," habol na paliwanag pa ni Tita Flora. "A basta! Hindi ako naniniwala." Nagpaalam na 'ko kay Tita Flora para pumasok. Hindi ko na siya binigya n ng pagkakataong madugtungan pa ang kanyang sinasabi. Alam ko kasing pag nagtag al pa ang pag-uusap namin ay lalo lang akong maiinis kay Inay. Maaalala ko lang ang mga oras na pinapagalitan niya ako o pinapalo kaya. Lalo na pag hinahambing niya ako kay Ate. Tandang-tanda ko pa nang minsan padapain ako ni Inay at hagupitin ng k aisa-isang sinturong naiwan ni Itay dahil lang sa tinamad akong pumasok sa eskwe

la. Ayaw ko talagang pumasok nang araw na iyon pero pinilit ako ni Inay. "At ano naman ang gagawin mo dito sa bahay? Tutunganga maghapon? Hala ! Pumasok ka at nang may matutunan ka sa eskwela." Dahil sa pamimilit ni Inay ay mabigat ang loob kong umalis ng bahay. K aya lang, dahil sa tinatamad talaga akong pumasok ay inisip kong magbulakbol na lang sa bayan. Dinaanan ko muna si Rowena, ang kaibigan kong nahinto na sa pag-a aral nula nang natanggal sa trabaho ang tatay dahil nahuling nagpupuslit ng mga bakal sa pabrikang pinapasukan nito. "Sama ka sa 'kin. Manood tayo ng sine sa bayan, 'lilibre kita," yaya k o kay Rowena na agad namang pumayag nang marinig ang salitang libre. Ang baon kong pera ang ginastos namin ni Rowena. Paglabas namin sa s inehan ay naglibot pa kami at tumingin-tingin sa nakadispley na mga paninda sa m alalaking tindahan sa bayan. Libang na libang kami. Naalala lang naming umuwi na ng mapansin naming dumidilim na. Habang pauwi kami ay talagang kabang-kaba ako. Alam na alam ko na an g mangyayari sa akin. Para ko nang nakikita ang mukha ni Inay na galit na galit at hawak nang mahigpit ang sinturon ni Itay habang naghihintay sa akin sa hagdan an. Lalo akong kinabahan. Nang malapit na ako sa amin ay halos hindi ko na maihakbang ang mga paa ko. Hindi ko mapigilan ang panginginig ng mga tuhod ko. Pinagpapawisan ako n ang malamig. Kung papaluin din lang ako ni Inay ay mas gusto ko pang kainin ako ng lupa nang mga oras na iyon. "Dapa!" Hindi ko pa halos nailalapag ang mga gamit ko ay ito na ang n arinig ko kay Inay. Kitang-kita sa mukha niya ang matinding galit. Tahimik na nakaupo lamang sa isang panig ng sala si Tita Flora. "Pigilin mo si Inay." Mga mata ko ang nagsabi kay Tita Flora ng mga salitang hindi nagawang sambitin ng aking mga labi nang magkatinginan kami. Gust o kong ipagtanggol niya ako tulad ng palaging ginagawa ni Itay noong nabubuhay p a ito. Pero malungkot lang niya akong tiningnan kasunod ng pagtungo ng kanyang u lo. Iyon lang at umunat na ako sa mahabang silya namin sa sala. Sa sily ang ito ako madalas na pinadadapa ni Inay tuwing papaluin niya ako. Hindi sa kam a o sa sahig kundi sa silyang ito. Sa silya ring ito niya ako palaging pinauupo kapag pinagagalitan niya ako. Kung minsan ay pauupuin lang niya ako rito maghapo n kapag may kasalanan akong nagawa at hindi ako makatatayo hangga't hindi niya s inasabi. Ang silyang ito ang naging saksi sa maraming beses na naparusahan ako ni Inay. Sa silya ring ito unti-unting nagkaugat at umusbong sa puso ko ang gali t kay Inay. Alam na alam kong sinasadya niyang sa silyang ito ako parusahan sapag kat mahal kay Itay ang silyang ito. Dito madalas mahiga si Itay noon kung gusto niyang magpahinga at manood ng TV. Dito kami madalas magkuwentuhan noon ni Itay. Dito ko siya minamasahe hanggang sa makatulog siya. Ngunit kahit na dito ako lagi pinarurusahan ni Inay ay hindi ko pa r in magawang isumpa ang silyang ito dahil maraming masasayang alaalang ibinibigay ito sa akin tungkol sa amin ni Itay. Bukod kay Tita Flora, mahal ko ang silyang

ito dahil bahagi ito ng masasayang alaala ni Itay sa bahay namin. Ito rin ang dahilan kung bakit kahit na galit ako kay Inay ay hindi ko pa rin magawang lumayas sa amin. Ayaw kong mawala sa aking paningin ang mga a laala ni Itay. "Inay..." gusto kong tumutol sa gagawin niyang pagpalo sa akin. Gusto kong sabihin sa kanya na kung hindi niya ako pinilit na pumasok ay hindi naman ako manonood ng sine at hindi ako gagabihin ng uwi. Pero hindi ko nagawang magsa lita. Pumikit na lang ako at tinanggap ang malalakas na hagupit ng sinturon sa a king pigi. Kahit babae si Inay ay namimilipit pa rin ako sa sakit kapag pinapalo niya ako. Siguro ay pinabigat na ng paglalaba niya araw-araw ang kanyang mga ka may. Pero tulad ng dati ay hindi ako umiyak ni umingit kaya. Alam ko kasing matu tuwa si Inay nang husto pag umiyak ako dahil iisipin niyang iniinda ko ang pamam alo niya sa akin. Kaya lagi kong pinipigil ang pag-iyak. Gusto kong maramdaman n i Inay na walang kuwenta sa akin ang kanyang ginagawa. Ang pangyayaring ito ang dahilan kung bakit lalong lumayo ang loob ko kay Inay. Hindi ko na siya kinausap mula noon. Pag may pinagagawa siya sa akin ay sumusunod ako pero ipinakikita ko sa mga kilos ko na galit ako sa kanya. Nagd adabog ako. Pag may tinatanong siya sa akin ay simpleng "po" at "opo" lang ang i sinasagot ko. Hindi rin ako sumasabay sa pagkain sa kanila. Sinasadya kong mahul i o mauna. Idinadahilan kong busog pa ako o kaya naman ay may importanteng ginag awa. Talagang inilayo ko na ang sarili ko kay Inay. Kapag nasa sala siya ay puma pasok ako sa kwarto. Iniiwasan kong magkasama kami sa iisang lugar sa loob ng ba hay namin. Alam kong nasasaktan si Inay sa mga ginagawa ko sa kanya. Madalas ko siyang nahuhuling umiiyak pero wala akong maramdamang pagsisisi sa mga paglapast angan ko sa kanya. Ang pakiramdam ko nga ay kulang pa ang mga ginagawa kong pagg anti sa kanya. Isang Sabado ng n ay isang plano ang nabuo kong talagang ipagdaramdam wa ko na ito ay doon ko pa g natikman ko sa kanya. gabi, habang nagpapahangin ako sa labas ng bahay nami sa isip ko. Isang planong gagawin ko agad dahil alam ni Inay at ikatutuwa ko naman nang husto. Kapag naga lang masasabi na nakaganti na ako sa lahat ng parusan

Dumating ang araw ng Lunes, ang araw na itinakda ko para simulan ang a king balak. Umalis ako ng bahay ngunti hindi ako tumuloy sa eskwela. Dinaanan ko ulit si Rowena sa kanila at nagpasyal kami sa bayan. Ayaw kong mahalata ni Inay ang pagbubulakbol ko kaya hindi kami nagpagabi. Ang gusto kong isipin ni Inay a y matino na akong pumapasok sa eskwela palagi. "Rowena, araw-araw na tayong papasyal, ha?" sabi ko sa kanya nang pap auwi na kami. Nagtataka man ay pumayag na rin si Rowena lalo na nang malaman niyang palagi ko siyang ililibre sa pamamasyal at sa panonood namin ng sine. Sa totoo lang ay hindi ko alam kung bakit ang lakas ng loob kong mangako nang ganoon kay Rowena. Tiyak namang hindi dadagdagan ni Inay ang baon ko kahit magdahilan pa ak o.

Title:Sanaysay (22) Ikaanim, kilalanin at ipaturo ang musikang Filipino sa mga akademya lalo na ang kontribusyon ng mga kompositor at mang-aawit ng bansa. Huwag gaming eliti sta ang nilalaman ng ating mga kurikulum tungkol sa musika. Sikaping mabuhay ang sensibilidad ng mga mag-aaral ukol sa Filipinong awitin kaugnay sa pag-aaral ng kultura ng ating bansa. Ikapito, bawasan ang tax ng mga recordings (CDs, Cassettes, DVDs etc) upa ng mas lalo pa itong bilhin at humina at patayin pa ang kutura ng pamimirata sa bansa. Ikawalo, i-regulate na lang ang piracy sa Pilipinas para mas lalo itong m abantayan at mapangalagaan pang higit ang industriya ng musika. Mangyayaring ang pamimirata ay magiging lisensyado na sa pamahalaan at ang produksyon at distrib usyon ay mababantayan, malilimitahan at mai-reregulate pang lalo. Dapat nating h arapin ang katotohanang, hindi sadyang masugpo ang ganitong uri ng kalakalan lal o't kumikita rin naman ang ating mga kababayan dito. Sa mga mungkahing ito, hindi maigagarantiyang magkakaroon nga ng radikal na pagbabago sa kasalukuyang takbo ng musika. Bagaman, maaari itong maging isang panimula para sa higit na ikabubuti ng kalagayan ng musika. Hindi dapat manatil i at makuntento na lamang sa kasalukuyang lagay nito. Patuloy tayong humanap ng ikagaganda at ikahuhusay upang magpatuloy ang saliw ng musika sa ating mga buhay . Hango ang mga estropang nasa itaas sa tula ni Pablo Neruda na "To The Foo t From Its Child" na mula sa librong <i>Five Decades: Poems</i> (1974). Gamit a ng paa bilang talinghaga, ipinakita na ang kamalayan ng bata sa sarili at sa kan yang mundo sa umpisa ay hindi pa buo kung kaya't marami pang posibilidad na hubu gin ito ayon sa sariling kagustuhan. Gayumpaman, ang mga posibilidad na ito ay naglaho nang simulan niyang danasin ang kanyang paligid. Itinakda ng kanyang ka paligiran kung ano siya at kung ano ang hangganan ng kanyang daigdig. Ang resul ta, ang kanyang pananaw at pagpapakahulugan ay hindi na sa kanya at bagkus, sang -ayon na sa itinakda ng kinapaloobang realidad o kapaligiran. Katulad ng isinas aad na mensahe ng tula, malinaw na ang pag-unlad ng bata at ang paghubog ng kany ang identidad ay nakaugnay sa kanyang paligid. Ayon kay Prospero Covar (9), "An g pagiging tao ay isang prosesong bayolohikal. Ang pagpapakatao ay naayon naman sa prosesong kultural." Mahihinuha sa dalawang pahayag na ang identidad ng isang tao ay hindi lik as. Bagkus ito ay produkto ng kanyang lipunang ginagalawan. Samakatuwid, ang p agtukoy sa kung ano o sino ang bata ay parehong bayolohikal at kultural o panlip unang proseso. Kung gayon, ang pag-aaral sa identidad ay pag-aaral din sa reali dad o kapaligirang kinapapalooban nito. Sa lahat ng sektor sa lipunan, masasabing ang mga bata ang may mabigat na suliranin pagdating sa paghahanap o pagbubuo ng identidad. Sa mga batang nasa murang edad na 0 hanggang 9, ang pagkilala sa sarili ay hindi pa buo o nagsisim ula pa lamang at ang sariling kaalaman at pag-unawa sa mga nangyayari sa kanyang paligid ay kakaunti at hindi pa matibay. Ang pagbubuo ng kanilang identidad ay nagsisimula sa pamamagitan ng kanyang magulang. Sapagkat wala pa silang sarili ng pagkakakilanlan bunga ng kanilang edad, ang mga magulang ang nagiging ahensya

ng kanilang identidad. Sa kanila nagmumula ang mga unang konsepto ng bata sa s arili at sa kanyang paligid. Ang isa sa mga bukal ng mga konseptong ito ay ang pangmadlang midya. Sa libro ni Visitacion R<pd>.<.pd> La Torre na <i>The Filipino Child: Ima ges and Insights</i> (1992), ipinapakita ang panimulang impluwensya ng midya sa identidad ng bata. Ang pagpapangalan ng mga magulang at iba pang kamag-anak sa bata, ang pagtuturo ng mga kaugalian, pagpapahalaga, tamang pagkilos at konsepto sa sarili ay nakabatay sa mga mensahe, imahen at pagpapakahulugan ng midya. Sa kabilang banda, aktibo rin ang midya sa pag-iimpluwensyang ito. Dahil sa malak i ang kanilang populasyon, ang mga kabataan ang isa sa mga pangunahing target ng midya kahit wala o maliit pa lamang ang kanilang kapangyarihang pinansyal at pa gbili (purchasing). Sa kanila idinidirekta ang mga adbertisment dahil "advertis ers can count on youth pressure to make parents and other family breadwinners pa y" (Roxas-Lim 99). Sa lahat ng uri ng midya, ang print ad ang siyang masasabing palasak. Ba gama't malaki ang saklaw ng TV, maituturing ding mahalaga ang pahayagan dahil sa lawak ng naaabot nito. Ang dahilan ay ang pagkakaroon ng madaling akses ang mg a tao dito (mura at madaling mabili) at ito rin ang kanilang pangunahing pinagku kunan ng impormasyon at balita. Ayon sa <i>2004 Media Fact Book, </i> 70 % ng p opulasyon sa Pilipinas ang nagbabasa ng pahayagan. Sa bilang na ito, malaking b ahagi ng nagbabasa ay tumatangkilik sa mga broadsheet tulad ng <i>Philippine Dai ly Inquirer</i>, <i>Manila Bulletin</i> at <i>Philippine Star<i/>. Sa ganito , mahihinuha na ang isa sa malaking batayan ng mga magulang at matatanda sa kung ano ang realidad at identidad ng bata ay ang mga print ad. Batay sa mga ideyang nailahad, tatlong tanong ang sasagutin ng papel na i to. Una, anong uri ng mga print ad ang may imahen ng bata? Pangalawa, anong ur i ng realidad o mundo ang makukuha sa mga print ad? Pangatlo, ano ang implikasyo n ng ganitong mga print ad sa paglikha ng identidad at realidad ng bata. Sa pa gsagot sa mga tanong na ito, siyamnapu't walong (98) print ad na lumabas sa <i>P hilippine Daily Inquirer</i> mula Enero hanggang Abril 2005 ang sinuri. <b>Parametro ng Realidad ng Bata sa Tatlong Uri ng Print Ad</b> Para kay John Sinclair, ang adbertaysing ay maigugrupo sa tatlong pangka lahatang uri: produkto, serbisyo at institusyonal. Ang ad na pamprodukto at pa nserbisyo ay nakatuon sa mga produkto at serbisyong ibinebenta ng mga korporasyo n o negosyo. Samantala, ang ad na institusyonal ay nakatuon sa pagbuo o paglikh a ng isang positibong imahen ng korporasyon o industriya sa pamamagitan ng pagta taguyod ng mga panlipunang usapin o pagpapahalaga tulad ng pagmamahal sa kalikas an, kabutihang loob o pagkamakabayan. Ang layunin ng ganitong adbertaysing ay u pang maging bahagi ng pambansang kamalayan ang institusyon o korporasyon . Batay sa mga paliwanag ni Sinclair, nakita na ang pinakamaraming bilang n g print ad na may imahen ng bata ay ang ad na pamprodukto (60 print ad), pumanga lawa naman ang panserbisyo (23 print ad), samantalang ang mga ad na institusyon al naman ang pinakakaunti (15 print ad). Ano ang mahihinuha sa ganitong pagtukoy sa mga uri ng print ad at m ga produkto o serbisyong inilalalarawan sa mga ito? Para kina Berger at Luckman , bahagi ng pagbuo ng identidad ng isang tao ang pagtatakda ng kanyang kapaligir an, kasama na ang sosyo-kultral at sikolohikal na aspekto nito (51). Kailangang angkinin at magkaroon ng awtoridad ang institusyon sa paglikha ng identidad ng bawat indibidwal upang masiguro ang pagpapanatili nito (62). Tatlong bagay ang tinutupad ng ganitong pagtatakda. Una, ang likhang identidad ay nagkakaroon ng katangiang likas (59). Ibig sabihin, nagkakaroon na ng pagtuturing sa isang bag ay na konstrak bilang isang bagay na hindi mababago o mababali. Pangalawa, nai tatakda rin kung ano ang dapat ikilos o isipin ng bawat indibidwal dahil kumakat

awan siya sa mismong kaayusan (74). Ang pagtupad sa kanyang papel at tungkulin ay nagsisiguro sa institusyonalisasyon ng isang realidad. Pangatlo, kakabit ng pagtatakda ng realidad na kailangang kapalooban ng indibidiwal ang pagtukoy rin kung sino ang hindi dapat pumaloob dito (87). Ito ay para maiwasan ang anumang pagdududa o pagtaliwas sa kaayusan. Katulad ng nasabi na, ang mas midya ang isa sa mga institusyong nagtatakd a ng hangganan o parametro ng realidad ng isang tao. Tinutukoy nito kung anong mga aspekto ng realidad ang kailangang kapalooban ng indibidwal. Para kay Hamid Mowlana, isang eksperto sa komunikasyon, ang midya ay may kakayahang magtakda n g sitwasyon at magpatibay ng isang pangyayari (Halili 34). Para naman kay Todd Gitlin, isang sosyolohista, gumaganap ang midya bilang isang kapangyarihang ideo lohikal na nagtatakda ng pang-araw-araw na buhay. Aniya, "media specializes in orchestrating everyday consciousness" (Halili 34). Batay sa talaan at sa kaugnay na talakay rito, makikita na ang parametro ng realidad ng bata ayon sa unang uri ng mga print ad ay nakatuon sa mga usaping pampamilya. Karamihan ng inilalarawan dito ay ang pagkakaroon ng maayos na tah anan at bahagi naman nito ang iba pang mga usaping tulad ng pagkain, mga kagamit an at kasangkapan na magpapatiyak ng isang maalwang buhay. Ang ganitong pagtutu on sa usapin ng pagkakaroon ng isang maayos na tahanan ay maiuugnay sa unang yug to ng pagbuo ng identidad ng bata sa pamamagitan ng sosyalisasyon, ang pangunahi ng sosyalisasyon o ang internalisasyon ng bata sa mundo. Sa yugtong ito, ang mg a magulang o ibang mahalagang tao sa buhay ng bata ang unang ahente sa pagbuo ng identidad ng huli. Dito ay wala pang gaanong suliranin sa usapin ng identipika syon dahil wala pang pagpipiliian ang bata kung hindi umayon sa itinatakda ng ma gulang (Berger at Luckman 134). Sinasala at isinasalin nila sa bata kung ano sa palagay nila ang dapat maging kaligiran ng kanyang realidad. Isinasalin din an g mga batayang kasanayan na itinakda ng lipunan para sa pagganap ng inaasahang p apel at tungkulin. Kung kaya't ang resulta nito, tinitingnan ng bata ang tahana n bilang ang tangi at nag-iisang realidad o daigdig. Masasabing batid ng mga advertiser ang ganitong konsepto kung kaya't mapa pansin na ang karamihan sa mga produktong inilalarawan sa mga print ad ay mga ba gay na laging alalahanin (concern) ng matatanda, lalung-lalo na ang mga magulang . Ito ay umaayon sa ideya na ang realidad ng bata ay sumusunod lamang sa realid ad ng matatanda, lalo na ang mga taong mahalaga sa buhay niya (Berger at Luckman 131). Dahil ang magulang ay bahagi na ng mas malawak na mundo, dalawang kaay usan o realidad ang isinasaalang-alang sa paglikha ng identidad ng bata, (1) ang mundo ayon sa mga magulang o mga taong mahalaga sa buhay niya at (2) ang mundo sa labas ng tahanan. Ang ganitong proseso ng pagsasalin ay nagpapatibay kung pa ano tinitingnan ng magulang ang realidad (Berger at Luckman 60). Kung ang unang grupo ng ad ay nakatuon sa loob ng tahanan, ang sumunod na uri, ang ad na panserbisyo, ay nakatuon naman sa mga usaping nasa labas ng taha nan. Makikita sa talaan na ang pinakamalaking bilang ng ad na panserbisyo ay tu ngkol sa mga serbisyong pambangko o pampinansya. Ang ibang ad naman ay tungkol sa edukasyon, paglalakbay, libangan at kalusugan. Subalit kung sisipating mabut i, makikita na ang karamihan sa mga ad ay tungkol pa rin sa edukasyon. Bagama't tungkol sa serbisyong pambangko o pampinansya ang pinakamarami, ang pagtangkili k sa mga ito ay may kinalaman sa edukasyon tulad ng educational plan at scholar ship fund. Mahihiwatigan naman sa mga ad tungkol sa seguro o life insurance ng magulang ang ideya ng paghahanda sa edukasyon ng bata kung sakaling sila ang mga magulang ay mawala na. Ang ganitong pagpapaksa sa mga pangyayari o gawain sa l abas ng tahanan ay maiuugnay sa susunod na sosyalisasyon ng bata sa mundo, ang s ekundaryang sosyalisasyon. Ipinaliwanag nina Berger at Luckman ang sekundaryang sosyalisasyon bilang katapusan ng pangunahing sosyalisasyon at ang kasunod na proseso ng integrasyon ng bata sa mas malawak, bago at maliliit na sektor o daigdig ng kanyang lipunan

o subworld (130) tulad ng paaralan, simbahan, mall at iba pang institusyon sa l abas ng tahanan. Sa yugtong ito, nakikita niya na may iba pang realidad bukod s a tahanan at natututuhan ang mga ispesipiko at ispesyalisadong papel at tungkuli n na kailangan niyang gampanan sa mga sektor na ito. Kung kaya't kinakailangan g magkaroon din siya ng identidad o mga identidad na kaiba, lubos man o bahagya lamang, sa kanyang batayang identidad na natutuhan sa tahanan. Samakatuwid, mas asabing ang identidad ay laging nasa proseso ng pagbabago. Gayumpaman, ang real idad o mga realidad sa labas ng tahanan ay parsyal lamang para sa bata. Dahil w alang emosyonal o malapit na ugnayang nabuo, maaaring makalimutan o isantabi nan g panandalian ng bata ang bagong realidad kapag bumabalik na siya sa kanyang una ng tahanan, ang itinuturing niyang tangi at nag-iisang realidad. Sa kabilang ba nda, may iba namang pagtingin si Eric Erikson sa prosesong ito. Kinikilala niya ang halaga ng tahanan sa pagbuo ng identidad ng bata at ang pagiging proseso ni to. Gayumpaman, ipinaliwanag din niya na ang ganitong pagkilala sa tahanan bila ng tangi at nag-iisang mundo o realidad ay maaaring mabura kapag dumating ang pa gkakataong ang ugnayang emosyonal ay naglaho na. Malinaw na ang unang dalawang g rupo ng ad na tinalakay ay tungkol sa uri ng pamumuhay na nararapat o ideyal par a sa isang pamilya sa loob o labas ng tahanan.

Title:Kwento (19) Nais lamang ni Ema ng kaunting mapagsasaluhan subalit hindi na ito maaari ng mangyari, wala na ang makakasalo. Hapon nang kanyang malaman ang nangyari. Isang batang lalaki ang humangos at naghihilamos ng pawis ang nagpaalam sa kanya sa nangyari sa asawa. Dali-dali siyang nagtungo sa pinangyarihan. Tapak niya ng tinakbo ang nagbabagang kalsada ng katanghalian. Hindi na niya makilala pa an g taong ibinalot sa lumang banig. Ayaw niyang maniwalang ito ang kanyang asawa, hindi niya makakaya ang maniwala. Sumuko ang kanyang sinapupunan sa pangyayari . Naiwan din siya ng batang kanyang kasa-kasama nang dalawang buwan. Bagamat i nilibing na ang asawa'y tuloy pa rin niyang inaasahang darating ito. Hinihintay niya. Makailang ulit niyang hinihintay. Paulit-ulit. Nag-aabang siya sa lala king kanyang sasalubungin ng yakap at halik. Ang lalaking kanyang makakasalo. Ang lalaking mag-iingat ng bunga ng kanyang sinapupunan. Naroroon siya sa maalik abok at kalawanging riles ng tren. Tulala sa kalaliman ng dalawang bakal na nag -uunahan. Pista na naman sa riles. May bumubulusok na tren. Walang nagawa an g mga tao nang abot-tanaw nilang makita ang babaeng nakahiga sa riles. <b>Si Juan at Noah</b> Nag-iisa si Noah sa silid. Nakahiga at umiikot ang titig sa apatang-sulo k ng kisame. Madiing nag-iipitan ang kisame at kama para mapanikip ang kanyang dibdib. Gusto niyang kumawala, gusto niyang sumigaw subalit hindi niya magawa. Ang lakas na gumugupo sa kanya ay ang kamatayan ni Juan. Palabiro kasi si Jua n. Laging niyang pinaglalaruan ang kaibigang si Noah. Madalas siyang tatawag a t magkukunwaring may nangyaring kapahamakan o aksidente o basagulo o kung minsan pa nga'y nakapiit sa kulungan. Ganoon na lang palagi. Masaya si Juan na maki tang nagmamadali at tarantang hahanapin ang kaibigan. Masarap para kay Juan a

ng ganito at nakararamdam siya ng pagpapahalaga at pagmamahal ng taong nagtitiwa la sa kanya. Kamamatay lamang ni Juan sa isang aksidente. Buhay sana si Ju an kung naniwala lamang si Noah sa kaibigan nito nang mangyari ang sakuna. Nags awa na rin si Noah. Iba si Noah, ayaw niyang matulad sa ibang nalalapit sa ganitong uri ng pa gkakaibigan na tuluyan ng humalagpos sa limitasyon ng sarili. Ibang uri ng pagk akaibigan mayroon sina Juan at Noah. Pagkakaibigang hindi magtatagal at 'di na gtagal. Ideolohiya na ni Noah ang pagbabalik ng isang kaibigan ay sa sandaling nangangailangan na ito. Nabali ito sa sandaling nangyari ang kinasapitan ni Ju an. Kahapon niya napagmasdan ang bangkay ni Juan. Sariwa pa ang sugat at tahi sa katawan. Mahirap ang mawalan ng kaibigan lalo't higit pa sa kaibigan ang tu ring. Iba ang halaga ng pagkakaibigan sa tulad ni Noah. Minsan lamang nagkaroo n ng Juan si Noah. Hindi na marahil mauulit pa. May pagpatak sa mga mata sa k anyang pagpikit. Hindi naman ako ganito noon. Madalas akong napapatulala. Day dreaming, yan a ng mas kilalang tawag at mas nakasanayan ko sa halip na pagtatrabaho ng marangal sa oras na binayaran sa akin ng kompanyang pinagtatrabahuhan ko ng dalawang tao n. Lumaki ako sa isang simpleng bayan sa Tuguegarao sa Cagayan Valley. Doon ako nag-aral ng elementary at highschool. Tinapos ko naman sa isang state university ang aking kolehiyo, nakapagtrabaho ng saglit sa lalawigan hanggang sa mapadpad ako dito sa lungsod. Lumaki ako sa kandungan ng kalikasan. Natatandaan ko pa ang kabataan ko sa l alawigan. Sawang-sawa ako sa pagpapanakbo sa sakahan ni Mang Tato, lalo na kapag panahon ng anihan. Naroroon ang magkakapitbahay at sama-samang ginagapas ang ma yamang butil ng palay at kinikiskis ito para ihiwalay ang ipa sa bigas. At ang d ayami naman ang aking ibubulumbon para ipunin para sa pagpapatibay ng pilapil sa susunod na tag-ulan at taniman. Madalas ko ring subukan ang lalim at linaw ng t ubig sa ilog na dumadaloy sa paanan ng kabundukan at tinititigan ang bukana ng k uwebang Callao. Luntian ang mga bundok na tinitirhan ng mga mapaglarong ibon at tinis ng huni ng mga kuliglig. Doon yayakap ang lamig ng simoy ng hangin at haha plos sa iyong nahahapong katawan. Madalas kong dalawin ito, lalo na sa dapithapo n para makapag-isip at magpahinga. Minsan, sa aking pag-iikot sa loob ng kagubatan, natagpuan ko ang isang buka l. madadaanan ang maputik na parang at ang mabatong pag-ahon sa bundok. Napapali giran ito ng matatayog na punongkahoy gaya ng mangga, kaimito, kamatsile at sine guwelas. Hitik sa bunga noon ang sinegwelas. Subalit mas nakapukaw ng aking pans in ang punong tila hindi kayang yakapin ng anim o pitong taong magkakahawak kama y. May ugat itong nakabaon sa pusod ng lupang namamasa sa lumot. Maaari ka na ng ang maupo o mahiga sa lapad at taas ng ugat nito na aabot hanggang sa tatlong ta lampakan mula sa lupa. Ang mga dahon nito na kasing lalapad ng abanikong buli na malagong tangan ng mga sangang ikinalat sa lahat ng direksyon. Ang mga dahon ri n ang nagbibigay anyaya para akyatin at tupdin ang hamon ng tayog nito. Habang a ng kanyang katawan ay tila nagbubulong ng kung ilang siglong pagtunghay sa mga p agbabago sa loob ng kagubatan. At sa taas ay may halamang tila baging at dahon n g palmera ang nakadapo-nakakapit sa kanyang mga sanga. Dayo ito subalit matiwasa y silang nagsasama. Ipinadarama niya ang kanyang masalimuot at makulay na buhay na may pagpapahalaga sa pagkakasaksi sa bawat panahong nakalipas. Ang punong ito na yata ang pinakapinuno sa kagubatang punung-puno ng puno. Sa kanya ko natagpu an ang tiwasay at kapayakan ng buhay. Ilang taon din niya akong inampon sa aking pag-upo at paghiga sa kanyang mga ugat at sanga. Nakilala na niya marahil ang b awat pagbabago sa aking pangangatawan, mula sa pagiging binatilyo hanggang sa pa gbibinata. At mula noon, ito na ang aking naging tambayan. Hanggang dumating an g panahong kinailangan ko nang iwan ang lalawigan at makipagsapalaran sa lungsod . Sabi pa nga ng tatay, hindi raw kasi mabubuhay ng marangal ang tulad kong naka tapos ng kolehiyo sa pagsasaka lamang sa lalawigan.

Web designer at systems operator ako sa kompanyang ito. Ito ang posisyong si nigurado sa akin ng nakasulat sa plastic na plaka sa aking desk, <u>Angelo Malab ed: IT Specialist </u>. Ako ang responsable sa pag-a-update at upload ng mga imp ormasyon at disenyo ng kompanya sa kanilang site at database. Samantalang ang pe rsonal kong database ay hindi ko maasikaso, masimulang maiayos at malagyan ng ma s makahulugang impormasyong mula sa aking kinalalagyang bagong teritoryo. Ganito na lamang ang buhay ko. Nakatali sa harap ng computer mula alas-otso ng umaga h anggang alas-singko ng hapon. Nakababad ako sa pagtitig sa monitor at nakikipagh abulan sa mga keys ng keyboard at patak ng segundong lumilipas. Minamaneho ang b aldadong mouse sa direksyon kung saan mapapadali ang commands at transfer ng dat a. Paulit-ulit lang araw-araw, mula Lunes hanggang Biyernes. At ako rin ang pala ging napapansing nananaginip di-umano nang gising. Madalas akong napapatunganga at walang kurap kung minsang nakatitig sa kawalan. Marahil, sadyang mahirap puna n ang personal kong database kung walang oras para huminga ng malalim at pagnila yan ang mga pinakabago at mahahalagang nangyayari sa buhay ko. Hanggang pagtunga nga lang ang aking kinahihiratihan. Hindi ko naman talaga ito sinasadya. Husto naman ang tulog ko sa gabi, ang F AQ ay kung bakit dapat lumutang ang diwa ko sa umaga na para bang humihingi ng p ag-idlip. E hindi ko naman masasabing inaantok ako dahil hindi naman ako binibig atan ng talukap-mata, napapahigab at tuluyang nakakatulog. Madalas 'yan mangyari lalo't matagal na akong hindi nakakauwi sa lalawigan. Ito nga marahil ang FAQ, pero walang nakahandang sagot o mungkahing maglilinaw sa nangyayaring ito. Ang nangyayari, napapatitig na lamang ako sa monitor ng PC, partikular na sa uma andap-andap na <i>cursor</i> hanggang lumipad na ang aking isip. Parang isang pa gpasok ito sa kakaibang mundo ng <i>cyberspace</i>. Papasyalan ko ang napakalawa k na talampas ng mundong ginawa ko at doon magpapalutang-lutang at maglilibot sa iba't ibang homepage na may kaugnayan sa aking iniisip. Ito ang mga homepage na hindi ko makuhang layuan. Parang kasama na ito sa listahan ng mga paboritong li nks ng utak ko. Kung pwede lang sanang tumiwalag sa homepage ko na nagtatampok s a aking pamamahay at pamumuhay na binigyang buhay ng kalikasan sa lalawigan. Nap akasarap sanang magbalik dito araw-araw. Sadyang nakapaloob na ito sa aking diwa . Basta bibisitahin ko ang mga homepages na tila isang pagliliwaliw sa napakayam ang kagubatan ng ideya. At hindi tulad ng homepage ng sa kompanya, mas lalo pa itong lumalawak sa bawat segundong lumilipas. Wala itong limitasyon o kahit anumang firewall at ma s malaki ang capacity ng kanyang bandwidth kung kaya't napakalinaw at madami ang aking naiisip at naaalala. Hindi naman ako sadyang naniniwala sa silbi at saysa y ng firewall. Nakapagpapakitid lamang ng maturity at pag-iisip ng isang tao ito . Bakit kailangang limitahan ang maaaring lakbayin samantalang lahat ay posible sa aktibong bandwith ng aking sistema? Maaari kong tunguhin ang mga alaala noong aking kabataan, ang aking pangungulila sa lalawigan at higit sa lahat, ang akin g pananabik sa aking tambayan sa kagubatan. Kagubatan din ang lungsod. Dito tila dumadaloy ang nagsanga-sangang ilog ng aspaltado at sementadong mga kalsadang puno ng nagsisiksikang mga sasakyan. Mga nagbabagang asero't de-modelong sasakyan ang naririto. Makikita mo kung anong es tado sa lipunan ng may-ari sa pamamgitan lamang ng modelo ng kotseng kanyang gin agamit. Malagong nasulputan ang matitikas at nagtatayugang kongkretong gusaling yari sa bakal, salamin at fiberglass. Parang mga puno ito sa kagubatan at ang ak ing gusaling may tatlumpu't limang palapag ang siyang kumakatawan sa punong akin g nakasanayang tambayan sa lalawigan. Mabangis at marahas din ang kompetisyon sa lungsod lalo pa't survival para sa posisyon sa bawat opisina o kompanya na tila foodchain. May producers at may consumers din. May kalakal dito, malimit tao an g nangunguna sa listahan. Kapag magaling, mahusay at matatag ang dibdib sa panga ngailangan ng trabaho, pag-aagawan ka at madali kang aakyat ng estado sa tila fo odchain na istraktura ng bawat kompanya. Subalit kung lalampa-lampa ka at karani wang may pag-aalinlangan, walang bibili at patutunguhan ang sarili. Ika nga, lak asan lang ng loob.

Isang taon din naman akong nagtrabaho sa munisipyo sa lalawigan bago ako nap adpad dito sa nakahahapong syudad. Ilang bulto rin ng spreadsheets ang aking bin uno sa treasury department ng munisipyo bago ako nagkaroon ng pagkakataong makak ita ng posibleng malilipatang trabaho sa Maynila. Nagdalawang isip din naman ako nung una. Alam kong mahirap ang maging bagong salta rito lalo pa't iiwanan ko a ng nakasanayang klima, kapaligiran, kalikasan at ang tambayang punongkahoy na ma dalas kong pinapahingahan tuwing walang pasok sa opisina. Pero gaya nga ng sinab i ko, lakasan lang ng loob. Pikit-mata kong sinuong ang iniaalok na trabaho sa M aynila. Malaking pagbabago sa paligid at pamumuhay ko. Araw-araw kong sinasamyo ang hanging binudburan ng karbon at biniyayaan ng mainit na singaw ng hanging nagmum ula sa mga exhaust ng mga sasakyan at gusali. Malagkit ang balat at naglalangis ang mukha sa maalinsangang lansangan. At sa umaga at hapon, ang pakikipaggitgita n, unahan at singitan sa mga taong nagmamadaling makapasok sa mga tanggapan at m akauwi sa pamamahay ang kailangan kong pagdaanan. Talagang bahagi na yata ng pam umuhay ng mga tagalungsod ang stress at pressure. Nagkakasya't umaasa na lamang ako sa pagkain ng mga de-kemikal na pagkain sa kantina. Kung maaari lamang na m akapaghanap ng malilipatang mas mabuting environment sa search engines sa intern et ay marahil ginawa ko na. Wala naman kasing search engine ang magkapagbibigay ng pinakamatino, marangal, karapat-dapat at nababagay na kalalagyan ko sa mundon g ito. Kahit pa hindi ito ang aking inaasahan buhay-lungsod, pero walang magagaw a. Kailangang kumita at manindigan sa kapalarang pinaghirapang makuha at maratin g. Ayoko rin namang biguin ang pangarap ng aking mga magulang, lalung-lalo na si tatay. Walang naibibigay na mga hits ang search engines pagdating sa ikalulubos ng kaligayahan at pagiging ganap na kuntento ng isang tao. Ilang taon din nila akong iginapang para lamang magkaroon ng trabahong tulad ng inaasam ng marami sa aming lalawigan. Hindi ko ngalang sigurado kung mayroon ding tulad ko dito sa l ungsod ang naghahanap sa mga search engine para sa mas ideyal na klase ng pamumu hay. Subalit piho kong marami sa aming bayan ang nag-aasam ng aking estado. Biruin mo, empleyado ako sa isang kilalang kompanya. Matikas ang aking g usaling may front desk na tila isang pangunahing hotel. Naka-alpombra ang sahig ng lobby at may apat na elevator na kapwa may dinding na bubog kung kaya't makik ita mo ang kabuuan ng interior ng building. Mayroon ding garden at fountain sa b ahaging likuran ng ground floor. Mukhang sariwang mga replica at plastic na hala man ang nasa garden. At tubig na amoy chlorine ang masasamyo rito.

Title:Alamat (6) Text 119 - Legends and Fables Word Count: 2,196 <b>S</b>a paglipas ng panahon, dumating ang takdang araw sa pagpili ni Prinsesa Amapela ng mapapangasawa. At naghanda nga ang kaharian.Inimbitahan ang maraming

maharlikang tao buhat sa iba't ibang kaharian. Nagsidating din ang maraming maki kisig na prinsipe upang ang isa sa sa kanila ay siyang mapangasawa ng prinsesa. <b>D</b>i nagtagal, nagsimula ng mamili si Prinsesa Amapela ng mapapangasawa. An g lahat ng prinsipe ay tumayo sa kanyang harapan at nagbigay-galang. Isa sa mga prinsipe ang nagustuhan ng prinsesa, at ito'y si Prinsipe Algori. <b>S</b>i Prinsipe Algori ay isang napakasipag na prinsipe, na animo Adonis na n amumukod tangi sa lahat ng naroroon.Ngunit bago pa man napili ni Prinsesa Amapel a ang makisig na prinsipe ay may nakita siya na napakapangit na prinsipe na naka tayo sa likuran nito. <b>H</b>indi napigilan ng prinsesa ang sarili. "<b>S</b>ino ka? Hindi ka na nahiya sa iyong sarili! Napakapangit mo! Lumayas ka rito at magbalik ka na sa kwebang pinanggalingan mo!" ang bulyaw nito. Nabigla ang lahat sa inasal ng prinsesa. "<b>S</b>iya ang aking napili! Si Prinsipe Algori! Siya ang aking mapapangasawa, " ang agad na idinugtong nito sabay turo kay Prinsipe Algori. <b>M</b>asayang lumapit si Prinsipe Algori sa prinsesa at humalik sa kamay nito. Isa-isa ng nag-alisan ang mga nabigong prinsipe, ngunit nanatiling nakatayo sa harapan ang pangit na prinsipe. "<b>A</b>no pa ang hinihintay mo! Lumayas ka na! Ayaw kitang makita!" ang muling bulyaw ng prinsesa na tila nandidiri. <b>M</b>alumanay na nagsalita ang prinsipeng pangit: "Hindi ako manghihinayang s a isang tulad mo. Kung ano ang ganda ng iyong mukha ay siya namang kapangitan ng iyong ugali," ang wika nito. <b>B</b>igla ay nagbago ang anyo ng prinsipeng pangit. Ito ay naging isang napak akisig na lalaki, higit kay Prinsipe Algori. <b>N</b>amangha ang lahat, sapagkat ang pangit na prinsipe ay ang "Diyos pala ng Kakisigan." Bumababa ang isang kumpol ng ulap, at sumakay rito ang "Diyos na Ka kisigan," at tuluyan nang lumisan. <b>N</b>anghinayang ang lahat lalo na ang hari at reyna. Ngunit higit sa lahat, nanghinayang nang husto si Prinsesa Amapela bagay na hindi niya pinahalata. <b>A</b>gad na ikinasal ng hari sina Prinsesa Amapela at Prinssipe Algori. Nguni t matapos ang kasal, ganun na lamang ang gulat ng lahat. <b>N</b>gayong mag-asawa na tayo kailangan mong sumama sa aking kaharian," ang w ika ni Prinsipe Algori. "<b>A</b>nong ibig mong sabihin?" ang nagtatakang tanong ng prinsesa. <b>B</b>iglang nabago ang anyo ni Prinsipe Algori. Ito ay naging kakaibang nilal ang ng puno ng balahibo ang buong katawan. Nagsigawan at nasindak ang lahat, lal o pa't bigla na lang nabago ang anyo ni Prinsesa Amapela. Nabalot din ito ng bal ahibo sa buong katawan at nagkaroon pa ng buntot. <b>H</b>indi makapaniwala ang lahat, subalit huli na. Dinala na si Prinsesa Amap ela sa kagubatan ni Prinsipe Algori, na siya palang "Diyos ng mga hayop sa gubat ." At si Prinsesa Amapela ang kauna-unahang matsing sa kagubatan. Ito ang naging parusa ng kanyang pagiging suplada at mapagmataas. <b>K</b>aya dapat nating tandaan na hindi natin dapat husgahan ang tao sa kanyan

g panlabas na anyo. pagkatao at pag-uugali. <b>N</b>oong unang panahon sa bundok ng Cristobal ay may isang mabait na ina. Ma sipag at maalaga sa kanyang mga anak. Talagang napakabuti niya at mahal na mahal ang kanyang mga anak. <b>D</b>ahil sa sampu ang kanyang anak, talagang nahihirapan siya sa pag-aaruga sa mga batang ito. <b>I</b>sang araw, nagkasakit ang ina at bigla na lamang namatay. Ang kaawa-awan g mga bata ay nag-iyakan at ang sabi nila ay ganito: "Sino na ang magpapakain sa amin?" tanong ng pinakamatandang anak. "<b>S</b>ino na ang mag-aalaga sa amin?" tanong ng ikalawang anak. "<b>S</b>ino na ang maglalaba ng ating damit?" tanong ng ikatlong anak. <b>H</b>abang sila ay nag-iiyakan, may dumating na isang babae na di nila kilala . Siya'y maganda at maputi. "<b>H</b>uwag na kayong umiyak," sabi niya. "Di kayo pababayaan ng inyong ina. I libing ninyo siya at maghintay kayo sa kanyang libingan. Makikita ninyo na may t utubo roon na puno. Ang punong iyon ay pagkukunan ninyo ng makakain araw-araw. <b>B</b>iglang nawala ang maputi at magandang babae. Akala ng mga bata ay nanana ginip lang sila. <b>S</b>umunod ang sampung mababait na mga bata. Pagkalibing sa ina nila, binant ayan nila ang libing araw at gabi at pagkatapos ng sandaling panahon ay may naki ta na nga silang isang halaman na tumubo. <b>M</b>abilis ang paglaki nito at kaagad naging isang mataas na puno. Nagtaka a ng mga bata dahil sa taas ng puno at sa dami ng bunga nito. "<b>M</b>arahil aakyatin ko na lamang itong puno," sabi ng pinakamatanda at dali -dali siyang umakyak at pumitas ng bunga. "<b>M</b>ga ulo ninyo," ang sigaw niyang babala sa itaas. "Ibabagsak ko ito at b uksan ninyo." <b>N</b>ang biyakin ng ikalawang anak ang bunga, nakita nilang may tubig ito. "<b>N</b>aku! Ang puti at ang tamis ng tubig," sabi nila. Tinikman nila ang lama n at ang nasabi ay: "Ang puti at kay sarap naman ng lasa ng bungang ito," ang wi ka ng ikaapat na anak. <b>N</b>aghulog pa ng maraming bunga ang batang umakyak sa itaas ng puno. <b>N</b>agkainan at nag-inuman at ngayon nakita nila na di nga sila magugutom pa ng muli. Ang mga bungang iyon ay kauna-unahang niyog dito. sa daigdig. <b>M</b>ay isang diwatang napakapangit! Ang mukha niya'y mapula at kulubot. Ang mga mata'y singningas ng apo. Ang saplot ay matandang kasuotan. May pulupot na b asahan ang kamay. Siya'y pilay kaya pahingkud-hingkod kung lumakad. <b>A</b>ng kanyang bahay ay nakatayo sa magandang dalampasigan. Kaaki-akit ang k anyang tahanan dahil sa taglay nito ang lahat ng kulay ng bahag-hari. Ang looban ay natatamnan ng sarisaring halamanang namulmulaklak. Ang mga taong dumaraan ay panay papuri ang bukambibig. Ang mga punong-kahoy ay may mga bungang nakakasila w sa mata kung tamaan ng silahis ng araw.

<b>I</b>sang umaga, isang batang lalaki't isang batang babae ang lumisan ng kani lang tahanan. Sila'y maralita at hindi napasok sa paaralan. Sila'y naging palabo y at walang tirahan. Sila'y nagpapasasa sa hirap upang may makain. <b>S</b>a kabila ng lahat ng kahirapan ang dalawa ay maligaya. Laging naibubulal as nila ang salitang,"Ang langit ay asul at ang bunkok ay lunti." Sa pagtitig ni la sa mga ibon at batis sila'y nakakapagsalita ng, "matikas ang lipad ng ibon at ang lagaslas ng ilog ay parang panaginip." Ang mga nakikita nilang tanawin araw -araw ay sapat ng magpatighaw sa pagnanasa nilang magkaroon ng magandang tirahan at perang panakip sa pangangailangan. <b>S</b>ila'y naglibot at nakita ang bahay ng diwata." Ligaya, masdan mo ang mag andang bahay na iyon," sabi ng batang lalaki. "<b>N</b>akikita ko, Malakas," ang sagot. "May halamanan. Naaamoy ko ang halimuy ak ng mga bulaklak. Nakatatakam ang mga bungang pinilakan at ginintuan na nangab itin sa sanga ng mga kahoy," ang dugtong pa. "<b>T</b>ayo na pumasok sa hardin," ang alok ni Malakas. "<b>W</b>alang tumitira rito," ang sagot ni Ligaya. <b>B</b>inuksan ng dalawa ang tarangkahan ng halamanan. Sa mga unang sandali, si la'y hintakot nguni't lumagay ang loob ng malaunan. Walang umiino sa kanila. Sil a'y namupol ng mga bulaklak. Si Malakas ay umakyat sa punong-kahoy. Nangain siya at pinatakaan si Ligaya ng matamis na bunga. "<b>W</b>alang nakatira rito!" "<b>O</b>o, noong ako'y bata pa, may isang mamang nagkuwento sa akin tungkol sa lunang katulad nito. Huwag na tayong umalis," sabi ni Ligaya. "<b>A</b>ko'y ulila ng lubos. Walang maghahanap sakin," Sabi ni Malakas, "<b>G</b>ayon din ako," sagot ni Ligaya. "<b>A</b>ko'y palibot-libot upang humanap ng trabaho upang may makain. Huwag na nating lisanin ang loobang ito." <b>N</b>aligayahan ang mga bata kaya lumipas ang mga oras. Nakalimot sila kung s aan sila naroon. <b>S</b>a-darating ang diwatang galing sa dalampasigan. Siya'y hihingkud-hingkod . Siya'y langhap ng langhap pagka't may naaamoy na ibang tao. Lalo siyang pumang it sa kapipisngot. "<b>B</b>akit kayo nangahas pumasok dito?" ang bungad na tanong. "Ano ang ginaga wa ninyo?" patuloy pa. <b>N</b>atakot sina Malakas at Ligaya. Sila'y nanginig sa takot. "<b>B</b>akit ninyo pinupol ang aking mga halaman at kinain ang mga bunga? Sigaw ng matanda. <b>N</b>aglakas-loob na sumagot si Malakas, "Mawilihin po kami sa bulaklak. Gust o po namin...gusto ang...mga prutas..." "<b>B</b>akit hindi muna kayo humingi ng aking pahintulot? Mga pangahas!" "<b>I</b>naamin po namin ang aming kasalanan. Kami po'y handang magbayad. Kami p

o'y mga ulila. Gawin po ninyo kaming alila! Handa kaming magsilbi!" <b>P</b>inagulong-gulong ng diwata ang kanyang mga mata.Piinakisay niya ang kany ang katawan, pinangiwi-ngiwi ang mga labi at nag-isip. "<b>N</b>auunawaan ko. Pakikinabangan ko kayo." <b>S</b>iya'y bumulong ng mga salitang maysa-engsekto at namangha ang dalawang b ata. Siya kapagkaraka ay naging isang magandang diwata. Sila'y may tangang mahiw agang baston na may nakakabit na bituin sa dulo. <b>P</b>atakang nagsalita si Malakas, "Oh, magandang diwata!" <b>I</b>binaba ni Ligaya ang kanyang mga kamay na nakatakip sa kanyang mga matan g nasilaw sa liwanag. Nakita niya nang harapan ang diwata. Siya'y may tangang mg a bagwis na yari sa bulaklak. "<b>Y</b>ayamang mawilihin kayo sa bulaklak, kayo'y gagawin kong hardinero. Mula ngayon mahahagkan ninyo ang aking mga bulaklak at maaari kayong magpapasasa sa aking mga bunga!" <b>D</b>inantayan ng diwata ng kanyang mahiwagang baston ang dalawang bata at sa isang iglap sila'y nagkapakpak. Sila'y nagpadapo-dapo sa mga halaman. "<b>A</b>ko ngayo'y magandang paru-paro!" sabi ni Malakas. "<b>A</b>ko rin!" sang-ayon Ligaya. "Masdan mo aking mga pakpak. Itim, asul, lun ti at kulay kahel!" "<b>S</b>a halamanang ito tayo mabubuhay ng mahabang panahon!" sabi ni Malakas, "sapagka't tayo ngayo'y mga paruparo ng diwata!" <b>S</b>a isang komunidad ay may matapobreng donyang sobra sa sungit. Wala itong kinikilalang kapitbahay. Kailangang lagi mo siyang tinatawag na donya upang hin di ka niya ingusan at sigaw-sigawan. <b>K</b>apag may kalamidad tulad ng bagyo, sunog, o lindol na lubhang nakaapekto sa mga kapitbahay ay wala siya isa mang tinutulungan. Ang lahat ng kayamanan ay kanyang iniingatan. Gusto niyang lagi itong nadadagdagan upang mapanatili raw n iya ang kasaganaan habambuhay. <b>S</b>a kawalan ng puso ng donya ay malayo ang damdamin ng mga kababayan niya. Kapag bumababa sa malapalasyong bahay at sumakay sa ipinagyayabang na karwahe a y parang wala siyang sinumang nakikita. Para sa kanya pinakamayaman siya at pawa ng maralitang dapat tapak-tapakan ang lahat na. Isang aso ang nakahukay ng buto sa lupa. Tuwang-tuwa siya at dali-daling hinawa kan ang buto sa pamamagitan ng kanyang bibig. Dinala niya ang buto upang iuwi sa kanyang tirahan, ngunit nang siya ay malapit na, napadaan siya sa isang ilog. Pinagmasdan niya ang ilog at doo'y nakita niy a ang sariling anino. Sa pag-aakalang ibang aso iyon na may hawak-hawak ring bu to sa bibig, tinahulan niya iyon nang tinahulan upang maangkin din ang butong pa g-aari nito. Dahil dito, humulagpos mula sa kanyang bibig ang butong hawak-hawak at nahulog s a ilog. Tinangay ng agos ang buto at hindi na uli nakuha pa ng sakim na aso. BALISANG BALISA ang Matsing. Ubos at wala nang pagkain sa kanyang munting pulo n g Buyayaw, at gutom na gutom na siya. Maraming pagkain sa kabilang malaking pulo at tumpak! Dapat siyang lumipat duon! Ang hirap, kailangang tumawid sa makitid

na dagat nang palangoy. Mas mahirap, isang katutak na mga buwaya ang palangoy-la ngoy sa tubig, gutom din tulad niya. Paano siya makakarating sa kabilang pulo? "Maigi pa, tanungin ko ang dagat," sabi ni matsing, sa wakas. "Dagat, dagat, kun g mapanganib talaga sa akin ang tumawid, dapat kang maging malamig!" Lumapit sa dalampasigan si Matsing at isinawsaw ang kanyang kamay. Ang lamig! Na tigilan si Matsing sa sagot ng dagat, na mapapatay siya kung lumangoy. Subalit m ahirap din ang mamatay sa gutom, kaya ipinasiya ni Matsing na tumawid sa tubig, kahit ano ang mangyari! Nagsimula na siya nang nakita niya si Buwwya na naghihi ntay sa gitna ng tubig. "Ano ang gusto mo sa akin?" tanong ni Matsing. "Ang atay mo," ungol ni Buwaya. "Iyon ang paborito ko." "Atay ko!" bulalas ni Matsing. "Sayang, iniwan ko duon sa kabilang pampang dahil mabigat at baka malunod ako kung dinala ko. Subalit matalik kitang kaibigan, ka ya kukunin ko para sa iyo. Maaari bang isakay mo ako sa likod mo at itawid sa ka bila?" Pumayag si Buwaya at itinawid si Matsing sa kabilang pulo. Mabilis na bumaba ito at tumakbo sa gubat. Nang ligtas na saka lamang siya lumingon. "Wala kang kaalam-alam, Buwaya!" sigaw ni Matsing. "Mayroon ba namang nag-iiwan ng atay niya!" Tuluy-tuloy na siya sa gubat at nagtago. Naiwan si Buwaya sa pampang, galit na g alit, at ipinasiya niyang maghiganti. Isang araw, pinasok niya ang bahay ni Mats ing. Walang laman ang bahay, nasa labas si Matsing at naghahanap ng pagkain. Nag tago sa loob ng bahay si Buwaya at nag-abang. Pagbalik ni Matsing, nakita niya ang mga bakas sa lupa at naghinalang tatambanga n siya ni Buwaya. Upang makatiyak, sumigaw siya, "Kung mayroong nasa loob ng bah ay, tumahimik siya, subalit kung walang naghihintay sa loob, dapat siyang humiya w!" Pagkarinig ni Buwaya, humiyaw nga siya upang ipahiwatig na walang naghihintay sa loob ng bahay. "Tanga ka, Buwaya!" sigaw ni Matsing bago tumakas. "May hihiyaw ba kung walang n asa loob ng bahay!?" Nabigo uli, hindi sumuko si Buwaya. Kinabukasan, naglublob siya sa putik hanggan g bumantot ang amoy niya. Tapos, dumapa siya sa lupa nang walang kilos, nagkunwa ring patay na siya. Hindi siya gumagalaw, kaya dinapuan siya ng maraming langaw tulad ng gawa nila sa bangkay. Hindi nagtagal, dumating si Matsing at lumapit sa "patay" na Buwaya. "Ikaw, Buwaya, kung buhay ka pa, huwag kang umimik," sabi ni Matsing, "subalit k ung talagang patay ka na, umongol ka!" At umngol nga si Buwaya upang patunayan na hindi siya nagpapatay-patayan! Kumaripas patakas si Matsing. "Talagang gunggong ka, Buwaya!" sigaw ni Matsing mula sa malayo. "Sino ba namang patay na buwaya ang umuungol?!" Marami pa silang naging paghahamok, subalit dahil tuso, laging nakaiwas si Matsi ng sa mga pakana ni Buwaya.

Title:Pabula Text 124 - Fables Word Count: 2013 Isang lobo ang nahulog sa balon na walang tubig. Sinikap niya ang tumalon upa ng makaahong palabas, ngunit lubhang malalim ang balon na kanyang kinahulugan. Noon dumating ang isang uhaw na uhaw na kambing. Lumapit ito sa balon at narin ig ang tinig ng lobo. "Marami bang tubig sa loob ng balon?" tanong nito sa lobo. "Oo, napakarami!" ang pagsisinungaling na sagot naman ng lobo. Hindi na nagdalawang-isip pa ang kambing. Agad itong tumalon sa balon. At nalam an ngang siya'y niloko lamang ng lobo. "Ngayo'y pareho na tayong bilanggo ng ba lon na ito," ang sabi ng lobo. "Mamamatay tayo sa uhaw at gutom dito," ang sabi ng kambing. "Kung gusto mong makaalis dito, magtulungan tayo. Mayroon akong naisip na paraa n kung papaano natin gagawin iyon." "Papaano?" Noon ipinatong ng lobo ang mga paa sa katawan ng kambing. "Ako muna ang lalabas . At kapag nakalabas na ako, at saka kita hahatakin palabas," pangako nito. "S ige," ang sabi naman ng kambing. Nakalabas nga ng balon ang lobo sa tulong ng kambing. Ngunit noong pagkakataon na ng kambing para tulungan nito'y agad iyong tumawa ng malakas. Pagkuwa'y sinab ing, "Walang lobong manloloko kung walang kambing na magpapaloko." Malungkot na naiwanan ang kambing sa malalim na balon. Isang uwak ang nakakita ng mga lagas na balahibo ng pabo sa lupa. Pinagmasdan n iya iyon at nasiyahan sa iba't ibang kulay na taglay niyon. At dahil sawa na si ya sa pagiging isang itim na ibon, iyon ay kanyang pinulot isa-isa at saka idini kit sa kanyang katawan. Iyon lang at dali-dali siyang lumipad patungo sa grupo ng mga pabo at nagpakilal a bilang kauri ng mga ito. Ngunit sadyang kilala ng mga pabo ang kanilang kauri, kaya naman hindi rin nagta gal ay nabisto ng mga ito ang nagkukunwaring uwak. Dahil dito, inalis ng mga pabo ang iba't ibang kulay na balahibong nakadikit sa katawan ng uwak. Pagkuwa'y pinagtutuka nila ito hanggang sa takot na lumisan. Nang magbalik ang uwak sa kanyang mga kauri, hindi na rin siya tinanggap ng mga ito. At sinabing, "Hindi namin kailangan ang isang tulad mong walang pagmamahal sa sariling anyo!" Isang inahing manok na may anak na tatlong sisiw ang naninirahan sa gitna ng tan iman ng mais. Isang araw, lumabas ng bahay ang magsasakang may-ari ng taniman a t sinabing, "Panahon na upang anihin ko ang aking maisan! Kailangan tawagin ko ang aking mga kapitbahay upang tulungan ako sa aking pag-ani bukas!" Narinig ito ng mga sisiw at agad iminungkahi sa kanilang ina, "Kailangang lumika s na tayo rito at humanap ng ibang matitirahan inang! Kung hindi, matatagpuan ta yo rito ng mga magsisipag-ani bukas at huhulihin upang patayin!" "Huwag kayong mabahala mga anak," ang wika ng inahing manok. "Kung mga kapitba hay lamang ang aasahan niya, hindi agad magsisipag-kilos ang mga iyon! May pana hon pa tayo upang manirahan dito."

Tama nga ang sinabi ng inahing manok. Sapagkat kinabukasan nga'y walang mga kap itbahay na dumating upang tumulong sa pag-ani ng magsasaka. "Kung hindi ko maasahan ang aking mga kapitbahay, sa aking mga kamag-anak ako la lapit upang humingi ng tulong sa isasagawa kong pag-ani bukas!" "Narinig ng mga sisiw ang sinabi ng magsasaka at dali-daling iminungkahi sa kani lang ina. Ngunit muli, hindi nabahala ang inahing manok at sinabing, "Kung sa m ga kamag-anak lamang siya aasa hindi magsisipagsunod ang mga iyon! May mga trab aho ring dapat asikasuhin ang mga iyon at tiyak na hindi maasahan. May panahon pa tayo para manirahan dito mga anak!" Kinabukasan nga'y tama uli ang sinabi ni inahing manok. Walang kamag-anak na du mating ang magsasaka upang tulungan siya sa pag-ani sa maisan. Dahil dito, napilitan ang magsasakang tawagin ang kanyang anak at sinabing, "Buk as na bukas din, tayong dalawa na lamang ang aani sa ating pananim. Wala tayon g ibang maaasahan kundi ang ating mga sarili!" Nang marinig iyon ng mga sisiw, dali-dali silang nagtungo sa kanilang ina at imi nungkahi rito ang sinabi ng magsasaka. Noon nagdesisyon ang inahing manok na lumisan sila sa lugar na iyon, at sinabing , "Kung sinabi ng magsasaka na siya na ang gagawa ng pag-ani, dapat tayong maniw ala! Sapagkat totoong walang sinuman siyang maaasahan kundi ang kanyang sarili!" Isang leon ang nahulog sa patibong at nasilo ng lambat. Nakita ito ng mga daga a t sila ay nag-usap-usap. "Mabuti nga sa leon na iyan! Mababawasan na ang mga nan ghuhuli at kumakain sa atin!" ang sabi ng galit na daga. Ngunit may isang munting daga na nagkaroon ng ibang paniniwala. "Bakit sa halip na matuwa tayo sa sinapit ng leon ay hindi na lang natin siys tulungan sa kanyan g kalagayan." Nagulat ang mga kasamahang daga sa sinabi ng munting daga. "Nasisi raan ka na ba? Bakit mo tutulungan ang ating kaaway?" Sumagot ang munting daga, "Dahi naniniwala akong kapag ang kasamaan ay ginantihan ng kabutihan, pagkakaibi gan ang magiging bunga!" Noon lumabas sa lungga ang munting daga. Nilapitan niya ang leon na kasalukuyang kumakawala sa lambat na kinasiluan. "Ano'ng ginagawa mo rito?" paninitang tanong ng leon nang makita ang munting dag a. "Naririto ko upang ikaw ay tulungan. Matatalim ang aking mga ngipin at kayang-ka ya kitang pakawalan mula sa lambat na iyong kinasiluan." Iyon lang at nagsimula na nga ang munting daga sa pagpakawala sa leon. Hindi nga nagtagal ay nakalaya r in si leon mula sa bitag. Noon ito marahang lumapit sa munting daga. Nakadama ng takot si munting daga. Ha nggang sa manlisik ang mga mata ni leon at nagsimulang magpakita ng kabangisan. Sinugod ang munting daga. Sa takot na masaksihan ang madugong pagkamatay ni munt ing daga, nagpikit ng mata ang mga kasamahan nitong daga na nasa hindi kalayuan at nakamasid sa eksena. Ngunit nang imulat nila ang kanilang mga mata, laking gu lat nila sa nasaksihan. Buhay ang kasamahan nilang daga! Buhay si munting daga a t masayang kaakbay ang leon. Sa tabing gilid ni munting daga ay nakita rin nila ang isang patay na ahas. Ang ahas na iyon ang sinalakay ng leon upang iligtas an g buhay ni munting daga, kung papaanong iniligtas din nito ang kanyang buhay. Isang lobo ang nahuli ng isang tigre. Papatayin na sana ng tigre ang lobo upang

kainin nang bigla itong magsalita at tumutol. "Huwag mo akong saktan! Huwag mo akong kainin!" "Bakit?" tanong ng tigre. "Sapagkat ako ay dapat mong katakutan! Hindi mo ba alam na ako ang itinuturing n a hari ng mga halimaw? Kapag ako ay iyong kinain, magagalit sa iyo ang Diyos na naglalang sa akin . Parurusahan ka Niya." Ayaw maniwala ng tigre. "Sa pagkakaalam ko, leon ang tinaguriang hari ng mga hal imaw sa buong kagubatan!" "Kung gayon," ang sabi ng lobo, "Sumama ka sa akin at patutunayan ko sa iyo!" Sumama nga ang tigre sa lobo. Lumakad sila ng magkasabay sa isang bahagi ng kagu batang may mga iba't ibang uri ng hayop. Nang makita sila ng mga hayop na iyon, dali-daling nagtatakbo ang mga iyon at lu misan nang takot na takot. Laking paghanga ng tigre sa lobo. "Totoo nga pala ang iyong sinabi! Dapat ka nga ng katakutan!" Dahil dito, dali-dali rin itong nagtatakbo palayo sa lobo. Ang hi ndi nito alam, sa kanya totoong natakot ang mga hayop at hindi sa lobong matalin o. Magkaibigan sina Dagang-bukid at Dagang-bayan. Isang araw, dinalaw ni Dagang-bay an si Dagang-bukid sa tirahan niya. Ipinasyal niya si Dagang Bayan sa magagadang tanawin, halamanan at palaisdaan sa bukid. Ang saya nila! Matapos silang maglibot, naghain si Dagang Bukid. Pinagsaluhan nila ang palay at mais na natipon niya. Pagkatapos nilang kumain, ibinalita naman ni Dagang Bayan ang pagkain sa bayan. Sabi niya, "Masaya sa lungsod. Maraming mapapasyalang mag agandang lugar. Marami ring masasarap na pagkain, may keso, karne at tinapay. Su mama ka sakin. Naingganyo si Dagang-bukid sa paanyaya ni Dagang-bayan na pumunta sa lungsod. Du mating sila sa malaking bahay na tinitirhan ni Dagang-bayan. Humanga si Dagang-b ukid sa naggagandahang palamuti at kasangkapang nakita niya. May masarap na pagk ain sa mesa tulad na keso, prutas,karne at iba pa. Talagang doon na sana siya ma gtitira nang biglang may lumabas na malalaking pusa. Hinabol sila at nagtatakbo sila sa lungga upang magtago. Nang wala na ang pusa, napag- isip isip niya na mahirap pala ang buhay sa lungso d. Sabi ni Dagang-bukid, "Aanhin ko ang buhay na masarap dito sa lungsod kung ang b uhay ko naman ay laging nasa bingit ng kamatayan at takot." Siya'y nagpaalam na sa kaibigan at tuluyan nang umalis upang di na bumalik. Isang ibon ang nangitlog ng huli sa panahon na naninirahan sa isang maisan na ma lapit nang anihin. Nagsimula siyang mag-alala nang maisip niyang nalalapit na an g anihan ngunit ang kanyang mga inakay ay hindi marunong magsilipad. Sa tuwing s iya'y umaalis sa kanilang pugad lagi niyang binibilin sa kanyang mga inakay na p alaging talasan ang kanilang pandinig, at sa kanyang pagbalik ay sabihin sa kany a kung ano man ang kanilang mga narinig. Isang gabi sa kanyang pagbalik sa kanyang mga inakay naabutan niya ang mga itong takot na takot. Nagsalita ang nakakatandang inakay: "Sinabi ng may-ari ng tanim an ng mais sa kanyang anak na tumawag na ng mga kaibigan upang masimulan na ang

pag-ani ng mga mais." "Iyon lang ba? Nakangiting sabi ng inahing ibon. "Huwag kayong mangamba makikita n'yo at walang mangyayari." Kinaumagahan wala ni isa man sa mga kaibigan ng may-ari ang dumating. Sa pangala wang pagkakataon muling nagpadala ng mensahe ang may-ari ng maisan sa kanyang mg a kaibigan na tulungan silang anihin ang mga mais. At muli hindi man lang nag-al ala ang inahing ibon sa narinig. Hanggang sa isang araw ay narinig niya ang may-ari na sinasabi sa anak nitong: " Matagal na ang isang linggo sa paghihintay. Bukas pupunta na tayo sa bukid upang anihin ang mga mais. Pag may trabahong dapat gawin, hindi dapat umasa sa kaibig an na gawin ito para sa iyo." Noon lang nagdesisyon ang ibon na tuluyan nang lisanin ang lugar. Lumakas na ang kanyang mga inakay at kaya na ng mga itong makalipad sa tagal ng kanilang paghi hintay. Ngayon may sapat na silang lakas upang lumikas na at maghanap ng mas lig tas na lugar para sa kanila. Kasalukuyang pinag-aagawan ng mga bubuyog at ng mga putakti kung sino ang magmam ay-ari ng pulot sa may pukyutan. Sa hindi pagpayag ng magkabilang panig sa pakik ipagkasundo, nauwi ito sa korte. Ayon sa hukom (na isa ring insekto) hindi madaling magdesisyon kung sino ba ang nagsasabi ng totoo sa magkabilang panig. May mga testigo na nagsasabing ang mga insektong nakitang labas pasok sa pukyuta ng iyon ay mga may kulay itim at dilaw. Ngunit hindi ito naging mabisang pahayag upang malaman kung sino talaga ang nagmamay-ari ng pukyutang iyon, dahil pareho ng may itim at dilaw ang katawan ng mga bubuyog at putakti. Kaya't nagdesisyon ang hukom na maghintay pa at maghanap ng ibang impormasyon tu ngkol dito. Sa naging pahayag ng hukom, naisip ni reynang bubuyog na baka sa hab a ng kanilang paghihintay ay masira na ang mga pulot sa pukyutang iyon. Kaya't n akaisip siya ng solusyon, sinabi niya sa hukom na nais niyang ang bawat panig ay muling gumawa ng panibagong pukyot, at kung sino man ang mas pinakamabilis na m akatapos ng pukyot ang siyang magmamay-ari ng pulot sa pukyutang iyon. Sa kasamaang palad, ang mga putakti ay hindi talaga nakagagawa ng sarili nilang pukyot, kaya't hindi nila tinanggap ang suhestiyong iyon. Dahil sa hindi nila pa gpayag sa kasunduang iyon, nagdesisyon na ang hukom na ibigay ang pukyot sa mga bubuyog. May isang palaka na naninirahan sa isang balon at ipinagmamalaki niya ang pagtir a niya roon. "Pagmasdan mo kung gaano ako kakontento sa pagtira ko dito!", ang sabi ng palaka sa nagdaraang pagong sa tabi ng dagat. "Kaya kong tumalon-talon paikot sa balon kung ako'y lalabas, at sa aking pagbaba lik ako nama'y mamamahinga sa mga bato. Makakaya kong tumalon-talon at magpagulo ng-gulong sa putikan. Walang sino mang maikukumparang talangka o butete sa akin. Ako ang hari ng lahat ng mga nasa tubig at ang diyos ng balon. Ano pang mahihil ing ko. Bakit hindi ka lumapit dito at kwentuhan mo ako tungkol sa iyong tirahan . Nagsimula na ngang magkwento ang pagong tungkol sa kanyang tirahan. "Ang aking tirahan ay higit na mas malawak at mas malalim sa tagal ng panahon, n ananatili pa ring tahimik ang tubig nito kaya ninais kong manatili sa karagatan. "

Sa sinabi ng pagong natahimik nag palaka at medyo napahiya sa mga ikinuwento ng pagong sa kanya.

Title:Sanaysay (23) Nakatuon ang mga ito sa mga bagay o gawain na karaniwan at inaasahan sa magulang at anak. Samakatuwid, ang adbertaysing ay hindi lamang para sa pag bebenta ng mga produkto at serbisyo; bagkus, may malaking pagdidiin din ito sa u ri ng pag-iisip at pagkilos na maikakabit sa produkto at serbisyo. Sa puntong i to pa lamang, makikita na kung paano nalilimita ng print ad ang pananaw ng mga m agulang tungkol sa realidad na maisasalin sa kanilang mga anak. Bukod sa mga in aasahang gawain o bagay na pampamilya, nililimita din nito ang mga aspekto ng re alidad at sektor ng lipunan na paglulubugan, pakikisalamuhaan at kapapalooban ng bata tulad ng paaralan, simbahan, lugar na panlibangan at bakasyunan. Tinukoy ni Carlo Brooks Johnston kung paano nagagawa ito ng adbertaysing. Ayon sa kanya , dalawang pangunahing paglilimita ang nagaganap: Una, nagkakaroon ng paniniwala na ang ginagawa ng tao, halimbawa na ang mga magulang, ay para sa kapakanan at kaligtasan ng sarili o ng pamilya. Pangalawa, nagkakaroon ng pagtutuon sa pangaraw-araw na gawain at mga personal na adyenda at iniiwasan ang pagharap sa mga "totoong" problema ng buhay. Sa ganito, hindi siya nagiging bukas sa iba pang maaaring mangyari sa hinaharap. Sa kabilang banda, ang mga aktwal at totoong usapin ng lipunan ay hindi lubos na maisasantabi. Bahagi pa rin ng gawain ng midya na harapin ang mga ito, ilarawan at kung maaari ay talakayin. Katulad ng sa midya, umiiral pa rin ang pangangailangan ng tao na harapin ang mga ito at kadalasan ay ginagamit nila ang midya para rito. Patunay ito sa mga lumabas na institusyonal na ad. Makikita sa mga ad na ito ang mga karaniwan ngunit mahalagang usapin ng lipunan tulad ng karapatangpantao, kalikasan, trahedya at pagpaplano ng pamilya. Ang mga ito ang maituturing na mas ispesipikong pangyayari sa maliliit na sektor o aspekto ng r ealidad. Sa pagkakaroon ng ganitong uri ng ad, masasabing malay at, kahit paano , ay sumasabay sa mga kasalukuyang pangyayari ang midya at nagagampanan pa rin n ila ang kanilang tungkulin bilang panlipunang institusyon. Sa isang pagtingin, ang mga usaping ito ay kumakatawan bilang kabaligtar an ng isang ideyal o subhetibong realidad. Tumataliwas ito sa mga kahulugan at konsepto ng isang kaayusan. Para sa pananaw ng magulang, masasabing ang mga usa ping ito ay ang mga bagay na hindi magandang maranasan o pumaloob sa kamalayan n g bata. Ito ay maaaring magdulot ng krisis sa identidad ng bata, lalo na kung n asa puntong nakita na niya na may iba pang realidad bukod sa realidad na nilikha ng kanyang magulang sa loob ng tahanan. Ngunit bago ang krisis sa bahagi ng ba ta, nagiging krisis muna ito sa bahagi ng magulang. Sa mga ganitong pagkakataon , kinakailangan ng magulang ng mga paraan upang maipaliwanag sa kanilang sarili, at kakabit nito ay maipaliwanag din nila sa kanilang anak kung darating na ang

pagkakataon, ang mga pangyayari o konsepto na taliwas sa kanilang subhetibo o ni lilikhang ideyal na realidad. Dahil may banta sa realidad na nililikha, kailang ang bumuo ng mekanismo ang lipunan upang matiyak na magkatugma ang aktwal at sub hetibo (Berger at Luckman 147). Dito pumapasok ang papel ng institusyonal na ad sa pagtitiyak ng tugmaan ng aktwal at subhetibo. Ang ganitong mga ad ang tumatayong tulay upang ang aktw al ay magkaroon ng maayos na pagpapaliwanag na aayon sa subhetibong realidad. K inakailangang magkaroon ng pagbabago upang ang isang pangyayari ay maunawaan at umayon sa isang interes. Sa madaling salita, nagkakaroon ng reinterprestasyon a t alternasyon. Ang mga reinterprestasyon at alternasyon ay hindi lamang sa mga p angyayari kung hindi pati na rin sa mga kahulugan at tauhan. Isang halimbawa nito ay ang ad ng <i>Habitat for Humanity Philippines</i> . Batay sa mga pangungusap sa ad, makikita ang aktwal na realidad na maraming b ata ang walang bahay. Taliwas ito sa ideyal o subhetibong realidad na ang bata ay kailangang may tahanan o bubong na masisilungan. Ang ganitong sitwasyon ay n agsisilbing krisis ng mga magulang sa sosyalisasyon ng kanilang anak dahil kaila ngan nilang pagtugmain ang dalawang realidad. Gayumpaman, ang nabanggit na ad ay tumutulong sa pagresolba ng krisis sa pamamagitan ng reinterpretasyon at alternasyon ng mga pangyayari at tauhan. Sa ad ay hindi itinago ang aktwal na nangyari ngunit sa pamamagitan ng paglalagay a t pagsasaayos ng mga salita at pangungusap, ang negatibong imahen ng aktwal na r ealidad ay naging positibo. Pansinin ang tono at himig ng pangungusap na "This summer, they'll be home at last." Positibo ang dating ng pangungusap at may kat iyakang ang problema sa pabahay ay magkakaroon ng kalutasan. Bukod sa linggwist ikong aspekto ng ad, nakatulong din ang mga biswal na aspekto nito upang iparat ing ang positibong imahen ng sitwasyon. Ang mga bata at kabataan sa ad ay pawan g mga nakangiti at wala ni isa mang nagpakita ng kawalang pag-asa. Sa madaling salita, ipinapakita na ang pangyayari ay bahagi ng realidad ngunit isang realida d na madaling mahawakan o pamahalaan kung kaya't hindi kailangang ikabahala. Ma kikita na sa ganitong reinterpretasyon at alternasyon ng aktwal na sitwasyon ay nangangailangan ng muling sosyalisasyon (re-socialization) ng magulang kaugnay s a kanilang pananaw sa kasalukuyan o lumang realidad. Masasabing lumang realidad ang kanilang kasalukuyang pananaw dahil ito ay nakatanim na sa kanilang kamalay an kung kaya't hindi agad malilimutan. Muling sosyalisasyon sapagkat naroon pa rin ang orihinal na realidad ngunit nagkakaroon ng pagbabago at muling pagpapaka hulugan. Dito ay nagkakaroon sila ng paliwanag sa mga aktwal na pangyayaring tal iwas sa kanilang kinokonstrak na daigdig. Dahil may paliwanag, nagkakaroong mul i ng rekonstruksyon ng realidad. Bagama't ang muling sosyalisasyong tinalakay sa sinundang talata ay para sa mga magulang, makikita na hindi lamang ito nakalimita sa kanila. Makikita r in ito sa bahagi ng mga advertiser ng ad na institusyonal. Binanggit nina Berge r at Luckman ang pangangailangan ng mga aparato para sa pagpapanatili ng isang s ubhetibong realidad at ang mga ito ay kailangang regular at tuluy-tuloy (154). Dagdag din nila na sa panahong may tunggalian ng aktwal at subhetibong realidad, ang mga ito ang tumatayong tulay upang magtagpo ang dalawa. Masasabi na ang mg a print ad ay isa sa mga aparatong ito. Katulad ng nasabi na, ang layunin ng ad na institusyonal ay ang mabigyan ng maganda o pambansang imahen ang isang negosyo, korporasyon o samahan. Sa pam amagitan ng pagtalakay at pagpaksa ng mga ito sa mga panlipunang usapin at probl ema, hinihikayat ng ganitong uri ng ad ang mga tao na magkaroon ng positibong pa lagay at pagtingin para sa kanila. Ibig sabihin nito, nagiging bahagi sila sa s osyalisasyon at muling sosyalisasyon ng mga magulang at anak. Ngunit hindi tina lakay nina Berger at Luckman na sa panahong may tunggalian ang aktwal at subheti bong realidad ay may nagaganap ding pagkatiwalag-ang pagkatiwalag ng subhetibong realidad ng mga magulang at anak sa mas malawak na subhetibong realidad ng lipu nan. Dahil bahagi ang mga negosyo, korporasyon o samahan sa realidad ng lipunan

, natitiwalag din sila sa realidad ng mga magulang at anak. Upang makabalik sil a sa kamalayan at realidad sa loob ng tahanan, tungkulin ng mga ad na institusyo nal na muling umugnay. Samakatuwid, ang reinterpretasyon at alternasyon sa baha gi ng isang negosyo, korporasyon o samahan sa pamamagitan ng ad na institusyonal ay isang pagtatangka rin na muling makibahagi ang mga grupong ito sa bagong pag papakahulugan ng realidad ng mga magulang at anak. Batay sa mga tinalakay, matutukoy kung ano ang parametro o hangganan ng realidad ng bata sa pamamagitan ng mga print ad. Dahil ang unang ahente sa pagl ikha ng identidad ng bata ay ang mga magulang, sila ang kinakausap ng mga ito. Makikita na sa unang grupo ng mga print ad, ang mga ad na pamprodukto, ang pagli limita sa mga usapin o alalahaning may kaugnayan sa loob ng tahanan. Bagama't m ay nauna nang realidad ang mga magulang na maisasalin sa mga anak, makikita ang medyasyon ng mga print ad sa pagsasala at pagtukoy sa kung ano ang dapat isalin sa bata. Bahagi ito ng pangunahing sosyalisasyon ng bata. Itinatakda naman ng mga ad na panserbisyo kung ano ang realidad na dapat kapalooban ng bata sa labas ng tahanan. Ang mga realidad na ito ay ispesipiko kung kaya't inilalarawan din ang mga ispesipikong tungkulin at papel na kailangang gampanan ng bata sa loob ng mga ito. Tungkulin naman ng mga ad na institosyunal na ipaliwanag at lutasin ang tunggalian ng aktwal at subhektibong realidad sa loob ng tahanan. Sa pamam agitan ng reinterpretasyon at alternasyon ng mga pangyayari at tauhan, pinag-uug nay muli o pinagtatagpo ang dalawang magkaibang realidad. Ibig sabihin, sa aspe kto ng muling sosyalisasyon ng mga magulang at anak ay may tungkuling integrasyo n at reintegrasyon ang ganitong uri ng ad. Gayumpaman, ang integrasyon at reint egrasyong ito ay hindi lamang nakalimita sa usapin ng realidad. Kakabit din nit o ang integrasyon at reintegrasyon ng mga grupong umuugnay sa subhetibong realid ad ng lipunan sa realidad ng tahanan. <b>Ang Pagiging Preskriptibo ng mga Print Ad</b> Dalawa ang maaaring maging interpretasyon sa pahayag na ito. Sa isang b ahagi, maaaring ang tugon ng mga ad ay ang paglalarawan sa lipunan. Deskriptibo o sinasalamin nila ang mga pangyayari, tauhan at kontekstong ginagalawan ng mg a ito. Sa kabilang banda naman, ang isa pang maaaring tugon ng mga ad ay preskr iptibo o ang pagbibigay-panukala sa realidad. Sa halip na ilarawan ang kontekst o ng mga pangyayari at tauhan, binabago nila ito upang tumugon sa pangangailanga n o interes. Maiuugnay ang ganitong kalakaran sa paglalarawan ng midya sa reali dad sa konsepto ng simulasyon ni James Baudrillard. Para sa kanya, may apat na yugto na dinadaanan ang imahen o representasyon ng midya sa realidad (6; Holmes 36). Ang mga ito ay ang mga sumusunod: * repleksyon ng batayang realidad; * distorsyon ng realidad; * pagtatago sa katotohanan na walang umiiral na realidad; at * kawalan ng ano mang kaugnayan sa realidad: ang imahen ang sarili niyang simula crum. Makikita na sa una at pangalawang yugto ay may pagkilala sa obhetibong realidad. Sa una, ang representasyon o imahen ng midya ay tumutugma sa umiiral na realid ad samantalang sa pangalawa naman, may ginagawang pagbabago ang representasyon o imahen sa realidad. Ang pangatlo at pang-apat naman ay nagpapahayag na walang umiiral na realidad. Sa pangatlo, ang obhetibong representasyon ng totoo o tuna y ay imposible dahil ang batayan ng realidad ay isa nang simulasyon. Ibig sabih in, hindi itinatago ng mga imahen o representasyon ang "katotohanan" at sa halip , itinatago ng mga ito na wala ngang umiiral na "katotohanan" (Holmes 37). Ang pang-apat naman ay tumutukoy sa katapusan ng realidad (Holmes 37). Dito, ang m idya ay hindi repleksyon ng realidad. Sa halip, ang realidad ang repleksyon ng midya. Ibig sabihin, ang realidad ang umaayon sa mga imahen at representasyon n g midya. Kung gayon, maitatanong ngayon kung ang mga ad na may imahen ng mga bata

ay naglalarawan ng kanyang realidad o nagpapanukala ng kanyang realidad. Upang masagot ito, magandang sumangguni sa ilang ginawang pananaliksik tungkol sa kala gayan ng bata. Batay sa talaang ginawa sa mga print ad, tatlong pangunahing as pekto ang pagtuunan ng pansin: ang pagkakaroon ng maayos na tahanan, maalwang bu hay at mabuting edukasyon. Sa paimbabaw na pagbasa, makikita na ang kalagayan ng mga pamilya sa kara mihan sa mga print ad ay urbanisado. Ang mga tema at paksa ng bawat isa ay nagp apakita ng isang masaya at maayos na tahanan. Kung may suliranin man, ang mga ito ay madaling maresolba. Halimbawa nito ay ang ad ng One Central Park, isang bagong subdibisyon sa Eastwood City. Batay sa deskripsyon sa body copy, ideyal ang pagtira rito. Ang mga pamilyang titira rito ay wala nang aalalahanin at kai langan na lamang magsaya at maglibang. Katulad nga ng isinasaad ng huling pangu ngusap sa copy, "It's a lifestyle so exiciting, so complete, you can't ask for m ore." Nagpapakita rin ng katulad na tema at himig ang ad ng Windows. Mababasa sa copy ng ad na maganda ang paaralan, kumpleto sa pasilidad, at maaasahan ang p araan ng pagtuturo para sa mga bata. Bukod sa body copy, makikita rin ang imahe n ng mga bata na maayos na nag-aaral. Sa kabuuan, tinitiyak sa ad na angkop at ideyal ang pag-aaral dito ng mga bata. Makikita sa mga ad na ito at sa iba pang katulad na ad ang imahen na ang Pilipinas ay industriyalisado. Ngunit ito ay i mahen lamang. Sa isang pag-aaral ni Rogelia Pe-Pua tungkol sa epekto ng mga pat alastas sa mamimiling Pilipino, binanggit niya na ang ideya ng pagiging industri yalisado ay isang ilusyon lamang.

Title:Sanaysay (17) Makikita sa dalawang patalastas ang ideya ng alyenasyon o pagkatiwalag na ayon kay Karl Marx ay epekto ng isang kapitalistang sistema ng lipunan (Bottomo re at Rubels 169 - 170). Ang ganitong ideya ay tumingkad sa pamamagitan ng iba' t ibang sign na inilatag sa dalawang patalastas. Sa unang patalastas, nabigyang -diin ang pagkatiwalag sa pamamagitan ng mga sumusunod: ang balisang tinig ng la laki, ang impersonal na tinig ng babae, ang masayang tinig ng isa pang lalaki, a ng pag-uulit ng ideya ng takot at ng mga salita. Kinakatawan ng balisang tinig ang isang indibidwal na maaaring mawalan ng kaakuhan dahil sa posibilidad ng dis koneksyon sa ibang tao. Ang impersonal na tinig naman ay kumakatawan sa pakiram dam ng aktwal na diskoneksyon. Sumuysoy naman ang pag-uulit ng ideya ng takot a t ng mga salitang <i>you have zero credit</i> sa possible at aktwal na diskoneks yon. Ang kalutasan naman sa diskoneksyong ito ay ang makikita sa masayang tinig . Sa pangalawa, ang mga sumusunod naman ang makikita: ang masaya at solidong im ahenBFlFs ng babae, ang balisa at tila unti-unting naglalahong imahen ng kapareh ong babae at ang masayang imahen ng mga manginginom sa katapusan. Ang unang ima heng naban1/4:ggit ay kumakatawan sa pagkakaroon ng koneksyon sa lipunan. Ang p angalawang imahen naman ay kumakatawan sa diskoneksyon. At ang pangatlo naman a y suysoy sa idey1/4a ng pagiging bahagi ng lipunan. Sa dalawang patalastas, sa pamamagitan ng pagpapakita ng magkataliwas na kalagayan, iminumungkahi ang ideyang ang pagiging bahagi ng isang indibidwal sa

lipunan ay nakakabit sa serbisyo at produktong pilit na ibinebenta. Sa pamamagi tan ng paglalaro sa damdamin at mga imahen, lumalabo ang ideya o realidad na ang kaakuhan ay nakasalalay sa kanyang personal na pakikisalamuha sa ibang tao at k omunidad o organisasyong ginagalawan o kinabibilangan. Sa ganito, ang mga advertisement na ito ay nag-uudyok sa mga mamimili na kumunsu mo nang sobra-sobra upang ang pakiramdam ng pagkatiwalag ay mabawasan o tuluyang mawalan. Sa kasalukuyan, malaking porsyento ng pang-araw-araw na badyet ng isa ng may-ari ng cell phone, estudyante man o propesyunal, ay napupunta sa prepaid card o sa pagbabayad ng linya (kung ito ay line subscription). Nagbunsod ang matinding kumpetisyon sa merkado ng bagong pamamaraan at pa nanaw sa advertisement. Kung sa mga naunang advertisement na tinalakay ay hiwal ay ang nag-eendoso sa iniendosong produkto, iba naman ang naging estratehiya sa mga susunod na advertisement. Sa mga billboard ng Coca Cola. mapapansin na walang kilalang personalidad o taong may magandang mukha at pangangatawan ang makikita. Sa halip, mga bote ng Coca Cola ang matutunghayan at nakaposisyon na tila mga tao sa mga sitwasyong pamilyar sa karamihan ng mga mamimili, ang mga eksena sa waiting shed. Nariyan ang isang bote ng Coke na nakasandal at naghihintay, ang mga bote ng Coke na na kapila o sumisiksik o nasisiksik. Ipinapahiwatig ba ng mga ito na ang mga taon g naghihintay, pumipila o nagsisiksikan ay mga bote ng Coca Cola na naghihintay, pumipila o nagsisiksikan? Tatlong mahahalagang elemento ang dapat pansinin sa mga billboard na ito: una, ang mga salita na tumutukoy sa iba't ibang sitwasyon; pangalawa, ang mga b ote ng Coca Cola; at ang pangatlo, ang salitang <b>Coca Cola Mismo</b>. Itinatakda ng unang elemento na ang nilalaman ng billboard ay may kaugnay an sa karaniwang karanasan ng mga mamimili. Ang ganitong paggamit ng mga pamily ar na karanasan ay umaayon sa sinabi ni Kellner tungkol sa media culture kung sa an bahagi ang advertising Kung gayon, ang mga salitang ito ng unang elemento ay paglalarawan kanilang aktwal na realidad. Subalit ang paglalarawan na ito ay pinutol na ng ikalawang elemento. Di to, ang gumaganap na sa papel ng mga mamimili ay mga bote ng coke. At ang imahe n o kondisyong ipinapakita ng mga boteng ito ay taliwas na sa aktwal na karanasa n sa waiting shed. Karaniwan, ang paghihintay, pagpila o pakikipagsiksikan ay k abagot-bagot, mainit at kasuklam-suklam. Ngunit ang mga bote sa billboard ay ti la komportable, preskong-presko ang pakiramdam at tila bagong labas sa refrigera tor (pansinin ang mga halumigmig o moisture sa mga bote). Waring ipinaparating ng mga larawan ng boteng ito na ang karanasan sa waiting shed ay katanggap-tangg ap kung ikaw ay isang bote ng Coca Cola. Ang ganitong ideya ay lalo pang binigyan-diin ng ikatlong elemento: ang m ga salitang Coca Cola Mismo. Waring sinasabi ng mga salitang ito na ang naghihi ntay, pumipila, sumisiksik o nasisiksik ay ang mga softdrinks mismo. Subalit da hil ang karanasan ay pag-aari ng mga mamimili, sa kabilang banda, ipinaparating din na ang mga bote ng Coca Cola na naghihintay, pumipila, sumisiksik o nasisiks ik ay mga mamimili mismo. Sa madaling salita, ang mamimili at Coca Cola ay magk apareho. Na ang mamimili at bote ng Coca Cola ay may iisang kaakuhan. Makikita sa pamamaraan ng mga tinalakay na ad ang paglikha ng bagong pagp apakahulugan sa pamamagitan ng panlilito o pagpapagulo ng umiiral na kaayusan. Pinapalabo nito ang mga hangganan ng kahulugan at ugnayan. May mga pagkakataong hindi nauunawaan ng mga mambabasa/tumitingin ang pahayag ng ad at napipilitan n a lamang sundin ang lohika nito. Samakatuwid, mayroong mistipikasyon na mula sa salitang mystify na sinonimo sa mga salitang puzzle, perplex o bewilder. Ang i deya ng mistipikasyon sa pagsusuri sa pangmadlang midya ay hindi bago.

Para kay Barthes, ang realidad ay isa lamang konstruksyon at naipapaunawa ito sa tao sa pamamagitan ng sistema ng kahulugan gamit ang mga codes at signs. Ang mga codes at signs na ito ay arbitraryo. Kung kaya't ang kahulugan ay lik ha o imbento ngunit tiyak para sa partikular na interes at layuning itinakda dit o. Sa madaling salita, mga mito. Sa kanyang librong Mythologies, nakita ni Bar thes ang mga advertisement bilang mga mito na siyang nagiging batayan ng ipinapa tanggap na kaakuhan (sa Strinati 108 - 119). Iminungkahi naman ni Eco na ang mg a signs ay hindi lamang nagagamit sa pagpapahayag ng katotohanan kundi pati na r in sa pagsisinungaling (Eco 7). Sa ganito, ang mga tunog, imahen o simbolong ma kikita sa mga advertisement ay maaaring magpahiwatig ng isang kasinungalingan. Maiuugnay naman sa mga naunang tinalakay ang teorya ni Karl Marx na Theory of Co mmodification. Sa teoryang ito, ang mga advertisement ay lumilikha ng bagong pa kahulugan o asosasyong ikinakabit sa produkto. Dito, hindi lamang aktwal na pak inabang ang ipinapakita kundi ng ibang ideya tulad ng sikolohikal na utilidad na makukuha sa produkto. Batay sa mga tinalakay na konsepto, mapakakahulugan natin ang mistipikasy on sa advertisement bilang pagpapalabo ng distinksyon sa totoo at hindi totoo at pagpapatanggap ng mga likhang kahulugan, konsepto at ideyang upang umayon sa it inakdang layunin at interes. Kung babalikan ang kasaysayan ng Pilipinas, makikita na ang pagbubuo ng k aakuhan ng isang indibidwal ay nakasalalay sa loob ng komunidad, mga pangangaila ngan nito at relasyon. Ang mga kaakuhang mabubuo mula sa loob ng komunidad na i to ay umaayon o pumapabor pa rin sa mga kasapi nito. Ngunit ang pagpasok ng mga dayuhan ay bumasag sa ganitong kalakaran. Sa kanilang pagsakop, ang kanilang p angangailangan ang nangibabaw. Lumikha sila ng mga relasyong aayon sa kanilang interes at ipinilit na ipatanggap sa mga sinakop. At ang ganitong kalakaran ay nananatili magpahanggang ngayon sa pamamagitan ng kanilang kapangyarihan at tekn olohiya na hindi nila lubos na ipinapaangkin sa mga Filipino. Sa kasalukuyan, ang pangangailangan na makaungos sa merkado at mapanatili ang kaayusang komersyal ang nagbunsod upang gumamit ng mistipikasyon sa usapin ng pagpapakahulugan at kaakuhan. Batay sa mga tinalakay na billboard at komersyal sa telebisyon at radyo, maliwanag na ang tungkulin ng advertisement ay hindi na lamang simpleng pagpapak ilala ng produkto. Kinakailangan na itong magpatanggap ng panibagong konsepto k ung saan ang distinksyon sa totoo at hindi totoo ay nawawala. Inaangkop nito an g mga karaniwang aspekto sa buhay ng mga mamimili at lumilikha ng isang realidad na iaalok sa tao upang umayon sa interes ng kita. Upang magkaroon ng pagkagusto ang mga mamimili na bilhin ang prod ukto, ipinapadama nito ang pakiramdam ng pagkatiwalag at pagkabahala. Ipinapaki ta nito ang saysay at ang pag-iral ng isang tao ay hindi na lamang nakabatay sa pagtanggap ng ibang tao sa lipunan kundi sa pagkakaroon ng produktong ibinibenta . Bukod dito, ang kaakuhan ay nagkakaroon na rin ng bagong pagpapakahulugan. I pinapahiwatig ng mga advertisement na ang tao ay hindi na simpleng tao lamang ku ndi may katangian na kapareho ng produktong ibinibenta. Sa madaling salita, ang tao ay produkto o ang produkto ay ang tao. Kung kaya't masasabing ang mga advertisement ay hindi na lamang kumakataw an ng realidad kundi ang realidad na mismo. Para itong pagtingin sa salamin kun g saan ang makikitang larawan doon ay hindi na lamang repleksyon ng isang katoto hanan kundi ang katotohanan na mismo (Berger 50 - 51). Sa kabilang banda, dapat alalahanin na ang tuon ng papel na ito ay sa bah agi lamang ng pangmadlang midya, partikular na ang advertisement. Totoong masig asig ang midya sa pagbibigay-kahulugan sa mamimili o audience. Ngunit dapat ala

lahanin na hindi pasibo sa pagtanggap ng mga kahulugan ang mamimili. May kani-k anilang karanasan, oryentasyon at iskima ang bawat mamimili kung kaya't ang rese psyon sa mga kahulugang ibinibigay ng midya ay iba-iba (Durham at Kellner 166 176). Kadalasan, ang miskonsepsyon at pagpapatuloy ng mistipikasyon ay laging n akasisi at nakaatang sa pangmadlang midya. Ang ganitong pagtanaw sa relasyon ng midya at mamimili ay isahang direksyon at linyar. Ngunit sa katotohanan, lalo na sa kasalukuyang modernong (o postmoderno?) panahon, ang ugnayan ay masalimuot , polisemik at multi-direksyunal. Sa ganito, nararapat na pag-aralan din ang bahagi ng tumatanggap ng kahul ugan, ang audience o mamimili. Buo ba nilang tinatanggap ito? Paano ito ipinop roseso? Batay ba sa karanasan? Ang balangkas ba ng kanilang pagtanggap at pagp apakahulugan sa mensahe ng midya ay bigay din ng midya o sarili nila? Nagkakaro on ba ng redepinisyon? Ilan lamang ang mga tanong na ito na mahalagang pag-aralan at sagutin sap agkat ang diskurso ng kaakuhan at kahulugan ay dinamiko at nagmumula sa maraming direksyon. Kinakailangang malaman na ang kapangyarihan ay hindi lamang nagmumu la sa midya kundi sa mamimili o audience mismo. Kaugnay nito, kailangang magkar oon ng pagbabago ng oryentasyon sa pagbasa at pag-unawa sa mga mensaheng ibinibi gay ng midya, isang oryentasyong maka-Filipino at magsisilbi sa interes ng mga F ilipino. Bahagi ng pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao ang pamamahayag. Mula paggising sa umaga, hanggang bago tuluyang magpahinga sa gabi, mga balita sa radyo, teleb isyon at pahayagan ang kaulayaw ng paningi't pandinig ng mga mamamayan. Napakala wak nang naaabot ng kapangyarihan ng midya sa buhay, mapa-indibidwal o ng buong sambayanan. May kakayahan itong makapagbigay ng impormasyon, makapang-impluwensy a ng pananaw o makapagmulat, makapagpakilos at makapagpalaya. Isang demokratikon g karapatan ang makapagpahayag, sa garantiya ng Saligang Batas ng mamamayan. An g College Editors guild of the Philippines (CEGP) ay itinuturing na pangunahing institusyong nagtataguyod ng karapatan sa pamamahayag pangkampus. Sa loob ng mah abang pitumpu't limang taon, nagkaroon ng mahalagang papel ang organisasyon sa k asaysayan ng pamamahayag, ng kilusang kabataan at ng lipunang Pilipino. Sa pagaaral na ito, sisipatin ang pagsilang ng Guild sa gitna ng mga pampulitika at pa nlipunang isyu sa panahon ng pananakop ng Amerika nuong 1931, ang mabilis na pag -unlad bilang isang organisasyon, hanggang sa pagsasara nito noong Ikalawang Dig maang Pandaigdig. Bahagi ng pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao ang pamamahayag. Mula pa ggising sa umaga, hanggang bago tuluyang magpahinga sa gabi, mga balita sa radyo , telebisyon at pahayagan ang kaulayaw ng paningi't pandinig ng mga mamamayan. N apakalawak ng naaabot ng kapangyarihan ng midya sa buhay, mapaindibidwal o ng bu ong sambayanan. May kakayahan itong makapagbigay ng impormasyon, makapang-impluw ensya ng pananaw o makapagmulat, makapagpakilos at makapagpalaya. Isang demokratikong karapatan ang makapagpahayag, sa garantiya ng Saliga ng Batas ng mamamayan. Ang kalayaang ito'y nararapat lamang na tinatamasa ng baw at Pilipino ano man ang katayuan niya sa buhay o saan man siya naroroon - sa tah anan, simbahan, sa kalsada, sa Kongreso, kanayunan, sa bundok at maging sa loob ng paaralan. Ang pamamahayag pangkampus sa Pilipinas ay mayroong mayaman at makulay na kasaysayan sa loob ng napakahabang panahon. Sa mundo ng pamamahayag, may isang institusyong kinikilala hindi lamang bilang pinakamatandang organisasyong pangka bataan, kundi bilang pangunahing tagapagtaguyod ng pamamahayag pangkampus: ang C ollege Editors Guild of the Philippines. Sa pagdiriwang nito ng ikapitumpu't lim ang taong anibersaryo noong 2006, mahalagang balikan at suriin ang kasaysayan ng pagsisimula at pag-unlad ng organisasyon at maging ang kontekstong pinanggagali ngan nito sa kasaysayan ng lipunang Pilipino.

Ika-25 ng Hulyo taong 1931, sa kaarawan ni Ernesto Rodriguez Jr., editor emeritu s ng The Guidon ng Ateneo de Manila University at contributing editor ng <i>The National</i> ng National University, ipinadala ang isang sulat-imbitasyon sa iba 't ibang pamantasan sa Maynila para dumalo sa isang organisasyonal na pagpupulon g ng mga patnugot ng iba't ibang pahayagang pangkampus.

Title:Sanaysay (24) Ilusyon lamang dahil taliwas ito sa kasalukuyang kalagayan ng b ansa. Hindi maipagkakaila na ang malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ay m ahihirap. Kamakailan, ang Institute of Philippine Culture ng Pamantasang Ateneo de Manila ay naglabas ng libro na pinamatnugutan nina Mary Racelis at Angela De siree M<pd>.</pd> Aguirre, ang Making <i>Philippine Cities Child Friendly: Voice s of Children in Poor Communities</i> (2005). Ayon sa kanilang pananaliksik, ti natayang mahigit apatnapung (40) milyon sa kabuuang 85.2 na milyong naninirahan sa Pilipinas ay matatagpuan sa mga lungsod. Sa bilang na ito, 8<pd>.</pd>4 na m ilyon ang nakatira sa mga slum at halos kalahati rito ay mga bata (xvii). Dagda g pa rito, ang mga pangunahing suliraning kinakaharap ng mga bata ay kahirapan, kalusugan, pagkakaroon ng sariling tahanan, edukasyon, maagang pagtatrabaho, kak ulangan ng batayang serbisyo, kawalan ng partisipasyon sa paggawa ng desisyon at iba't ibang uri ng karahasan at pang-aabuso (xvii - xviii). Ang ganitong mga s uliranin ay makikita sa pahayag ng isang residente, ang labindalawang taong gula ng na si Bituin Malakas ng Payatas B: Kung pumunta rito si Presidente Gloria Mac apagal Arroyo at tanungin kami kung ano ang maaari niyang gawin para sa [a]ming mga bata ng Payatas, sasabihin namin na gusto naming mag-aral at makatapos ng ko lehiyo. Hihingi kami ng mga laruan, at ng tirahan para sa mga street children. Dapat niyang tulungan ang mga batang gumagamit ng rugby, at parusahan ang mga t aong nagbebenta ng droga, nanggagahasa ng mga bata at binubugaw sila. Ibig nami ng magkaroon ng titulo ang aming lupa. Sana magtayo siya ng ospital, magbigay n g libreng pagkain at gamit, ipaayos ang basketball court, at ipatanggal ang beer house para sa halip ay magkaroon kami ng palaruan. Sabi ng ilan sa amin, dapat ipasara na ang tambakan, pero sabi naman ng iba, huwag, dahil iyon ang pinagkaka kitaan nila. Sana ipalinis niya ang Payatas, ipaayos ang mga daan, magpatayo ng mga poste ng ilaw, takpan ang mga kanal, dalasan ang pangongolekta ng basura, a t maglagay ng mga nagroronda tuwing gabi (1). Malinaw na hindi magkatugma ang imahen ng mga print ad sa umiiral na obh etibong realidad. Ang isang posibleng sagot sa ganitong sitwasyon ay ang usapin ng audience o mambabasa ng print ad. Kung titingnan ang nilalaman at wikang gi nagamit sa mga pambansang pahayagan tulad ng <i>Philippine Daily Inquirer</i>, m ahihinuha na ang tinatarget nitong mambabasa ay ang mga nasa pang-itaas hanggang panggitnang sektor ng lipunan (A - C). Kung kaya't masasabing ang inilalarawan g realidad ng mga print ad ay hindi ang realidad ng nasa pang-ibabang sektor. A ng sinasalamin ng mga print ad sa ganitong uri ng pahayagan ay ang karanasan, al

alahanin at pangarap ng mga mayaman o maykaya. Gayumpaman, may pagsasala pa rin g ginagawa sa ganitong representasyon. Habang may sinasalaming katotohanan, may mga bagay ding hindi binabanggit o ipinapakita. Masasabi ring habang may binub uksang bago at malawak na mundo ang mga print ad, pinapakitid din ng mga ito ang pagtingin dito. Ayon nga kay Tolentino, ang midya ay "hindi naglalarawan ng re alidad, ito ay nagbibigay-representasyon sa realidad. Sa pamamagitan ng teknolo hiya at media, lumalawak at kumikitid ang ating persepsyon sa realidad." Ang ganitong pagpapalawak-pagpapakitid ng persepsyon sa realidad ay maki kita rin sa mga ad na institusyonal. Bagama't may paglalarawan ang ganitong mga ad sa mga bagay na hindi ipinakita sa mga ad na pamprodukto at panserbisyo, kap ansin-pansin ang pagiging kaunti ng bilang nito. Bukod pa rito, ang mga ad na i nstitusyonal na tuwirang naglarawan ng mga problemang panlipunan tulad ng paghin gi ng tulong para sa mga biktima ng trahedya, pabahay at karapatan ng mga bata, limitado o walang malinaw na pagtalakay sa proseso at debelopment ng mga ito. P ansinin ang ad ng Toyota (Ad 6) tungkol sa kanilang pagbibigay ng libreng serbis yong medikal sa mahihirap. Makikita agad ang pangunahing mensahe ng ad, ang pag bibigay ng pag-asa. Sinusuhayan ito ng mga nakasulat sa copy. Dito ay mababasa ang kasaysayan ng kanilang pagbibigay-tulong at pagbanggit sa ilang impormasyon tungkol sa bilang ng mga natulungan, mga uri ng tulong na naibigay, at pagbangg it sa dahilan ng kanilang pagtulong. Subalit ang hindi binanggit dito ay ang da hilan kung bakit nagkaroon ng ganitong problema ang kanilang mga natulungan at k ung bakit sila ang tumutulong. Malayong-malayo ang ganitong impormasyon sa mga karanasan ng karamihan ng mga batang nasa slum. <b>Kongklusyon</b> Ang papel na ito ay tungkol sa pagtukoy sa mundo ng bata ayon sa mga prin t ad. Batay sa mga sinuring print ad, nakita na ang paksa ng may pinakamalaking bilang ng print ad ay tungkol sa buhay at usaping pantahanan. Karamihan ng ini lalarawan dito ay ang mga bagay na ito ang madalas maging alalahanin ng mga magu lang, lalung-lalo na ang mga bagay na may kaugnayan sa kanilang mga anak. Tungk ol naman sa usaping nasa labas ng tahanan, tulad ng kung paano dapat kumilos ang bata sa mga lugar na tulad ng paaralan o iba pang pampublikong lugar, ang pina paksa ng pangalawang pinakamarami samantalang mga usaping panlipunan naman ang p inaksa ng pinakakaunti. Ang ganitong mga bilang at paksa ay maiuugnay sa sosyalisasyon ng bata sa lipunan. Katulad ng nabanggit na, ang target na mambabasa ng print ad ay ang mg a magulang dahil sila ang unang ahente ng identidad ng bata. Sila ang nagtatakd a kung anong uri ng realidad at anong papel ang dapat gampanan ng bata dito. Da hil kapakanan ng bata ang kanilang iniisip, ideyal na mundo ang nais nilang itur o o isalin. Sa ganito, ang realidad o daigdig na ipinapakita ng mga print ad ay mga kalagayang ideyal. Batay sa mga ideya nina Berger at Luckman, nakita na a ng mga paksa sa unang uri ng ad ay may kaugnayan sa pangunahing sosyalisasyon ng bata sa mundo. Sa yugtong ito ng sosyalisasyon, ang tahanan ang itinuturing na tangi at nag-iisang realidad ng bata at ang kanyang mga magulang at ibang kasa ma sa bahay ang tanging mahahalagang tao rito. Gayumpaman, darating ang panahon g lalabas ng tahanan ang bata at dito, makikita niya na may iba pang realidad bu kod sa tahanan. Bukod dito, may mga pagkakataong hindi tutugma ang mga realidad na ito sa realidad na una niyang natutuhan kung kaya't maaaring magkaroon ng kr isis sa identidad. Ang ganitong karanasan ay itinuturing nina Berger at Luckman bilang sekundaryang sosyalisasyon. Ang yugtong ito ang pinapaksa sa pangalawan g uri ng ad. Dito, ang mga karanasan sa labas ng tahanan ay inilalarawang ideya l pa rin at kung may pahiwatig na taliwas, inilalarawan pa ring maaari itong mag ing ideyal. Gayumpaman, tunay na hindi mapagtatakpan ang mga aktwal na pangyayari. M ay mga pagkakataong papasok sa tahanan ang mga suliranin o usapin sa labas na da igdig at hindi ito maiiwasan. Ang ganitong mga pangyayari ay maaaring bumuwag s

a ideyal na realidad na nais ng magulang. Dahil may banta sa realidad na nilili kha, kailangang bumuo ng mekanismo upang matiyak na magkatugma ang aktwal at ide yal (Berger at Luckman 147). Ang ganitong gawain ay isinasakatuparan ng ikatlon g uri ng print ad kung saan ipinapakita ang aktwal na karanasan, pangyayari o su liranin ngunit may himig na positibo. Ibig sabihin, may pahiwatig sa mga ito na ang anumang bagay na taliwas sa nililikhang realidad ay maaaring ayusin at gawi n muling ideyal. Bukod dito, makikita rin sa ikatlong uri ng ad ang mga paliwan ag sa mga aktwal na pangyayari, mga paliwanag na aayon sa interes ng nililikhang realidad. Ang pagiging kaunti ng ganitong mga ad, kasama na ang uri ng imporma syong makikita dito, ay nagpapahiwatig na hindi sapat ang nagiging tugon ng ad s a mga suliranin at debelopmental na pangangailangan ng bata. Sa halip, sila ay lumilikha na lamang ng mga ideyal na imahen (Rosario-Braid 69). Samakatuwid, an g mga print ad na may imahen ng mga bata ay naglalarawan ng isang mundo ng panta sya. Totoong may papel sila sa sosyalisasyon ng bata sa mundo sa pamamagitan ng mga magulang subalit ang mga batayan ay taliwas sa aktwal na nangyayari. Ipin apanukala nito ang hangganan ng mundo ng bata at isinasantabi ang mga bagay na h indi tutugma sa nililikhang realidad para sa kanya. Kung gayon, preskriptibo an g mga ad. Masasabing preskriptibo rin ito dahil ang mga advertiser ng ganitong mga ad ay kabilang sa naghaharing uri kung kaya't ang proseso ng sosyalisasyon n g bata ay kailangang umayon sa kanilang interes. Ibig sabihin, bahagi ng hegemo nya ang mga print ad, hindi bilang mekanismo ng pangkontrol sa isip o manipulasy on sa mga tao kundi isang proseso kung saan ang depinisyon ng realidad ng naghah aring uri ay nagiging dominante sa lipunan (Sinclair 39). Sa ilang taon ng aking pagsusulat/pagbabasa ng mga kuwentong pambata at p agkukuwento sa loob ng klasrum at sa mga lansangan, nakita ko ang taglay kapangy arihan ng panitikang pambata, partikular ang kuwentong pambata. Nakita ko ang k akayahang nitong makapagbigay ng bagong pananaw sa mga batang nag-aaral, ng pagasa at pangarap sa mga batang-lansangan na kung tutuusin ay hindi na nangangarap , mas mahalaga para sa kanila kung paanong palilipasin ang maghapon nang hindi n agugutom. Dahil sa mga karanasang kong ito, napagtanto kong ang panitikang pambata ay hindi lamang talaga pambata. May mahalaga itong ginagampanan sa kasalukuyang panahon, lalo na sa panahong ito na laganap na kumikilos at nagiging mabisa ang globalisasyon, na tila <i>liquid</i> na sumusuot maging sa kaliit-liitang himay may ng ating isip, kultura o kalinangan bilang mga Pilipino. Dahil dito, nahubo g at patuloy na nahuhubog ang mga Pilipino, na sa maraming pagkakataon ay nagigi ng "mas Amerikano pa kaysa mga tunay na Amerikano". Sisikapin ng papel na ito na maipakita na ang panitikang pambata, partiku lar ang kwentong pambata ay mabisang instrumento/sandata upang labanan ang malaw akang pagpapalabnaw ng globalisasyon, ng mga bansang may pakana nito partikular ang Amerika, sa nasyonalismo o damdaming makabayan ng mga Pilipino. At kung paan o rin ginamit ng mga dayuhan ang panitikang-pambata upang hubugin ang Pilipino a yon sa kanilang kagustuhan. At makapagmungkahi ng mga tiyak na hakbangin upang mapatatag ang nasyonalismo sa pamamagitan ng panitikang-pambata. <i>Nasyonalismo at Wikang Filipino</i> Walang ibang panahon na laganap ang globalisasyon kundi sa kasalukuyang p anahon. Nabuksan na ang ekonomiya ng Pilipinas upang madaling makapasok ang mga imported na kalakal at serbisyo. Maayos nang nailatag ang mga batas, patakaran, kasunduan, at iba pa, upang maging masaklaw at malalim, at panghabambuhay ang t ila "kaginhawahan" at "kaunlarang pang-ekonomiya" na ipinagkakaloob ng globalisa syon. Dahil sa globalisasyon, malayang nagsasanib ang ekonomiya ng mga bansa sa mundo. Mapapansing anumang bagong kasunduan/patakarang pang-ekonomiya ang inilun sad na dulot ng pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa, ang sistemang pan

g-edukasyon ang unang "isinasaayos" o pinakikialaman. Isang malinaw na halimbaw a nito ay ang mga programa ng <i>World Bank</i> (WB) at <i>Asian Development Ban k</i> (ADB), mga dayuhang institusyong na nagpapautang sa mahihirap na bansa gay a ng Pilipinas. Malaki ang ginagampanang papel ng WB at ADB sa sistemang pang-e dukasyon ng Pilipinas sa kasalukuyan. Ilang ulit na itong nagpautang upang pond ohan ang mga proyektong pang-edukasyon ng gobyerno. Ngunit kapalit ng mga pagpa pautang na ito ay ang mga kondisyon tulad ng pagpaluwag sa sistemang pang-ekonom iya ng bansa, pagbabago ng mga kurikulum ng edukasyon na umaangkop sa pangangail angan ng mga dayuhan korporasyon o kumpanya, paggamit ng Ingles at iba pa. Hali mbawa noong 1969, binuo ni dating Pangulong Ferdinand Marcos ang <i>Presidential Commission to Survey Philippine Education</i> (PCSPE). Sa ulat na ito, kailang ang bigyang-diin ng edukasyon ang paghuhubog ng mga manggagawang may kasanayan s a <i>mobile assembly line</i> upang tumugon sa pag-unlad ng bansa. Pagkaraan nito, nilagdaan ni Marcos ang <i>Education Act 1972</i> na may layuning magkaroon ng isang edukasyong pangkaunlaran. Ang batas na ito ay pinon dohan ng WB ng mahigit sa P500 milyon sa inisyal na alokasyon. At lalong naging malinaw ang pakay ng mga programang ito sa ilalim ng administrasyong Marcos nan g ang WB mismo ay maglaan ng $767 milyon para sa <i>Textbook Development Program </i> ng bansa. Gumawa ito ng mga bagong aklat na gagamitin mula Grade 1 hanggan g hayskul. Binigyang-tuon ng mga teksbuk na ito ang agham pangkalikasan at tekn ikal kaysa agham panlipunan, kasaysayan at panitikan. Ganito ang nakasaad sa a rtikulong <i>WB</i> at ADB sa Edukasyong Pilipino</i>, na inilathala ng Ibon Fac ts & Figures: Sa konteksto ng agham panlipunan, itinuturo ng mga teksbuk na ito na "normal" lamang ang kasalukuyang kaayusan ng bansa, kung saan ang ekonomya ay atrasado, hindi industriyalisado, at nakaasa sa pagluluwas ng hilaw na materyal es at pag-aangkat ng mga yaring produkto mula sa ibang bansa...Nakasulat sa mga teksbuk na sinakop ng Estados Unidos ang Pilipinas para ituro ang demokrasya at pagsasarili (p.2).

Title:Kwento (14) Mayroon itong kantinang tila 'sing laki ng dalawang basketball court sa a ming lalawigan. Nasa ikalabing-dalawang palapag ako nakatalagang mag-opisina. It o ang pinakaabalang floor dahil sa dito matatagpuan ang Information Technology D ivision at ang Accounting Section. Nasa pangalawang cubicle ang aking mesa.May s ariling computer, fax machine at laser printer. Naroroon din ang kapirasong hala mang nakababad sa tubig na aking dala mula pa sa lalawigan. Akin itong kinuha ba go nagpasa-Maynila mula sa higanteng punongkahoy na aking pinamalagian sa lalawi gan na may halamang tila baging at dahon ng palmera na nakadapo-nakakapit sa mga sanga. Ang tanging tagapagpaalala sa akin ng aking tambayan. Ito rin ang nakapa gbibigay sa akin ng inspirasyon at pananabik para muling makabalik sa aking tamb ayan. Kung tutuusin, lahat na ng pangangailangang gamit ng isang opisina ay nasa akin na. Hindi ko malimutan ang aking unang araw dito. Napakadali ng aking pagk aka-promote mula sa data encoder at uploader hanggang sa pagiging head ng IT Div ision. Parang isang self-extracting file ito na click lang ng click at tuluy-tul oy na itong nagbukas sa akin ng mga magagandang oportunidad. Sunud-sunod na nag-

run ang programa sa aking buhay. Tanggap lamang ako nang tanggap dito. Madalas akong nauupo sa aking cubicle ng apat hanggang limang oras para magtrabaho. Aking inaasikaso ang lahat ng bagay na dapat kong matapos o ibigay s a aking dalawang encoders para mai-file at upload ito. Dito ako nasanay at nabab ad sa multitasking na pagtatrabaho. Habang aking binabasa ang mga reports, hinih intay ko namang matapos ang pagbe-burn ng mga documents at graphic elements sa C D. At pagkatapos, aking hahanapan ng disenyo ang bawat links ng website habang n agdadownload ng mga materials para sa specific projects ng bawat division ng com pany. Kailangan ko ring matapos ito, dahil ayokong maipunan ng gawain. At syempr e pa, multitasking din ang aking pagpasok sa opisina at ang aking kinawiwilihang pagtunganga o daydreaming sa oras dapat ng pagtatrabaho. Laking lalawigan nga k asi kaya marahil palaging alaala ng mga sulok nito ang nasa aking isipan. At sa araw na ito, matindi ang sikat ng araw. Tila binubutas nito ang bum bunan at ginagalusan ang balat sa aking pagpasok. Kahit pa naka-aircondition na ang opisina ay tila umaalma ang makina nito at dama pa rin namin ang alinsangan. Dahil naman kasi sa napapaligiran ng salamin ang aming opisina kung saan naglal agos ang sinag nito. Ito rin ang mga sandaling aking pinaglalabanan ang pagtunga nga sa harapan ng computer habang hinihintay matapos ang print jobs ng illustrat ions. Subalit mapagpaubaya ako. Napapatunganga ako sa kawalan at pumapasok na na man sa aking napakalawak na RAM. Ito ang naglalaman ng aking pinakatatagong alaa la, mga inaasam, mga planong hindi maisagawa, pantasya man o pira-pirasong butil ng posibilidad. Sa katindihan ng araw ko naramdaman ang unti-unting pagkulimlim. Na g-ipon ng makapal na abuhing ulap ang kalangitan. Nagsimulang gumuhit dito ang m ga tila ugat na kidlat at pagdadabog ng kulog. Umihip ang malamig na hangin. Nag banta ng malakas na bugso ang panahon. Parang nagtatampo matapos pahirapan ng ma tinding sikat ng araw ang lahat. Mistulang bagong bukas na window sa display scr een ang bagong masamang panahon. Matamlay rin ang halamang nakababad sa tubig. P arang may nais na sabihin o hilingin. Hindi ito ang dating may luntiang dahon at sariwang itsura. Kakatwang lupaypay at namumutla ang halaman ngayon. Naipangako ko sa sarili na aking papalitan ang tubig nito bago ako umuwi mamaya. Kahit pa may bukas na ibang window sa screen tulad ng internet, Pho toshop at Excel, parang nagpumilit ang panahon na magbukas ng panibago sa aking isipan. Ganito malimit ang nagaganap kapag napapatunganga ako. Sapin-sapin na ng a madalas ang mga window, na kahit hindi ko naisin, pilit sa aking pinadudungawa n ng aking kamalayan para dalhin kung saan-saang lupalop. At nagsimula nang bum uhos ang matinding ulan. Ni hindi na matatanaw pa ang kalapit na gusali at tila nilunod na ng tubig ang lansangan. Walang pagitang ang mga patak ng tubig. At mula sa biglaang pag-unos nang kung ilang minuto ay saka ito tumugot. Saglit na nagkaroon ng katahimikan. Tila dinig kahit pa ang paggulong ng tubig s a mga salaming bintana ng gusali. Nagpahinga ang kalawakan upang ipaubaya sa lup a ang galit at ang pagpupuyos. Nag-umpisang iduyan ng lupa ang lahat ng nakatiri k na likhang tao at nakalapat sa kanyang dibdib. Lumakas pa ito hanggang parang nasa barkong aligaga sa gitna ng laot habang humahagunot ang bangis ng alon at u nos. Sa window na iyon nagbukas ang isang hyperlink na aking minabuting buksan u pang makaalpas sa papatinding pagyanig ng lupa. Subalit nabigo ako. Doon ko lama ng natantong ang link na ito ay ang magpapakawala sa pinakamabangis na virus na siyang magtatanim ng punla ng higit na hirap. Bagaman, hindi ako nakaramdam ng t akot. Manapa'y nakaramdam pa nga ako ng pananabik kung ano ang magaganap sa pagk akaluwal ng virus. Minsan lang naman ako makaranas na salakayin ng virus na mula pa sa mundo ng cyberspace. Nagbitak ang mga kalye sa lalong pagtahip ng lupa. Higit pa sa sukat ng l indol ang marakulyo ng lupa habang tila umaalpas ang virus sa kalawakan. Para it ong agilang humihiyaw sa pagbagwis ng napakalapad na pakpak na yari sa yelo na m

ay buntot ng buwaya at paa ng kabayong itim. Kakaiba ang virus sapagkat hindi it o kayang harangin at puksain ng anumang anti-virus na lumalabas mula sa ROM ng c omputer. Parang mga holen lamang itong tumatama sa kanyang higanteng katawan. At sa nakabibinging hiyaw ng virus nagbitak ang kalye, nagsayaw ang mga poste, nap atid ang kawad ng mga kuryente at nagkalamat ang mga bintana na natuluyang sumab og. Nabiyak ang lupa at nilulon nito ang ilang sasakyan at gumuhong tuluyang ang maraming gusali. Bumulusok ang virus mula sa bitak sa lupa at doon ito bumaon a t nagpahinga. Muling nanahimik. Nag-automatic download ang window ng bagong pang itain. Napakabilis ng loading rate nito, higit pa sa normal. Umaabot ito sa libu -libong Kbps. Isang kisap-mata lamang bago ito bumulaga sa akin. May hanging umi ihip mula sa kailaliman ng lupa kasabay ng tila ugong ng limang truck na nag-uun ahang makapiglas mula sa madilim ng bitak. Tumatahip ang aking inuupan. At mula sa ikalabing dalawang palapag, nadama ko ang pagbayo ng kongkreto . Sigurado akong may software ito na naka-install sa aking PC. At ang pagpasok n ito sa gusali ay walang pigil, alinlangan at pagdili-dili. Nakatatawang ang isan g virus ang bumuhay sa isang software. Hindi ko nga lang sigurado kung ito ay is a pang anti-virus. Tila binabarena ito at binabasag ang tibay ng semento at baka l. Sunud-sunod na pumutok ang mga palapag. Nakatakda na ang direksyon nito. Nasa ikatlo o ikaapat o ikalima na itong palapag. Unti-unting nangagkahulog ang mga gamit ko sa mesa. Nagsimulang magputukan ang mga salamin sa bintana. Inabot na n iya ang ikaanim, ikawalo, ikasampung palapag. Nagsimulang magkaroon ng buhay ang aking halaman sa mesa. Naging luntian at masigla na ang mga dahon nito. Parang nagdiriwang habang tila may sumasalakay sa akin. Isang software itong hindi na m aaaring i-abort pa. At ilang sandali pa, bumayo na ang napakalakas na pwersa mul a sa sahig ng aking palapag. Inabot na ng kung anumang nilalang ang aking kinala lagyan. Hanggang sa magkalamat ang sahig ilang metro ang layo sa akin. At dumalu yong-pumailanlang ang nagpapaputok at biyak ng sahig sa paglantad ng punongkahoy na may katawang hindi kayang yakapin ng anim o pitong taong magkakahawak kamay. At tumutubo rito ang mga sangang may malagong dahon at matipunong katawang balo t ng makapal na balat kahoy at lumot. Isang higanteng puno ito na tumubo sa loob ng gusaling aking pinapasukan. Tuluy-tuloy pa ito, hanggang sa marating niya an g tuktok ng gusali. Nataraugan ako sa pagkakatambad nito sa akin. Nanahimik ang lugar. Natira ang katiwasayan ng punongkahoy sa gitna n g bawat palapag ng gusali. Bagama't humuhupa pa lang ang pangamba't sigalot, nag simula ng maglabasan sa kung saan-saang sulok ng higanteng puno ang mga ibon, pa ruparo at bubuyog. Nagsimula na ring humuni ang kuliglig na tila humihiling ng p agpatak ng ulan. Nagbalik muli ang alaala ng aking tambayan. Ang punongkahoy sa lalawigan na aking kinawilihan. Dinayo ako nito sa lungsod upang muli kaming mag kita. Aking itong nilapitan. Hinawakan ang kanyang katawan. Sinubukan kong maupo sa isa sa kanyang mga sanga. Subalit napansin kong wala dito ang halamang tila baging at dahon ng palm era ang nakadapo-nakakapit sa kanyang mga sanga. Agad kong naisip ang halaman sa mesa at naintindihan ang mensahe nito sa akin. Dali-dali kong kinuha ito sa aki ng mesa. Aking inilipat at idinapo ito sa sangang animo'y iniaabot ang kanyang s arili. Agad itong yumakap sa sanga, lumago at nagkausbong pa ng mga bagong dahon . Namukadkad din ang mahalimuyak na bulaklak nang biglang tumunog ang nakabibing ing kampana. Nakagugulat. At napabalikwas ako nang may humagupit sa aking balika t. "Sir, tapos na po 'yung bine-burn nyong CD. Mauna na po kaming umuwi." Napatango na lamang ako sa aking staff. Tinapik pala ako ng isa sa aking staff para magpaaalam kasabay ng pagtunog ng cellphone ko. Tapos na ang pagbe-bu rn ng CD at maging ang mga pangitaing kanina lamang ay aking kinapalooban. Pawis an at bahagyang hinihingal. Napansin kong wala na ang halamang nakababad sa tubi g sa mesa. Tanging ang vase na lamang ang naroroon. Hindi ko pinagtakhan ang ka nyang kawalan. Napangiti na lamang ako.

Napalitan ang laman ng monitor. Nagsara ang mga window na nakabukas sa sc reen. Napakabilis ng pangyayari. Inabot ko ang aking nag-aalburotong cellphone k atabi ng keyboard at binasa ang text message. "musta, anak? 2loy b uwi mo tom? wait k nmin ng ttay mo sa haus. txt bak pra lu2 ako 4 u f 2loy ka." - nay At saka ko naalala ang aking pag-uwi bukas ng gabi. Uuwi ako mata pos ang ilang panahong inilagi ko sa Maynila. Matagal ko na ring inasam ang maka uwi at makadalaw man lang. Lalo pa na nabubuhay ako sa isang virtual reality. An g realidad na aking pinagkukulungan at saglit na pinaniniwalaang nababagay sa ak ing buhay. Birtwal, na kahit kailan ay hindi maaaring maging realidad dahil sa g inawa lamang ito ng pagkakataon at hindi ng kusang takbo ng aking buhay. Ito'y a rtipisyal na kapaligiran na aking pinili at hindi ang natural at kinagisnan kong pamumuhay. Tama na ang artipisyal sa buhay ko. Panahon na para lumabas ako rito at bumalik sa totooong realidad. DALAWANG araw na ang nakaraan buhat nang makauwi ako sa lalawigan. Nasamyo ko na muli ang hanging sariwa, ang sarap ng luto ng nanay at ang kaganda han ng simpleng buhay. Walang dikta ng deadline o ang init ng singaw at dumi ng syudad o ang artipisyal at de-kemikal na kapaligiran. Nakakatulog ako ng mahimbing. Ito ang buhay. Bagaman, mas lalo pang maku kumpleto kung aking bibisitahin ang dati kong tambayan. Hindi na kailangan pa ng GPS o anumang teknolohiyang pangheograpiya para matunton ko ang kinalalagyan ni to. Nakatimo na sa aking isipan ang bawat akyat, palusong at liko patungo sa aki ng tambayan. Kaya ko pang hanapin ito. Nakalaman sa aking database ang bawat sul ok ng lugar. Higit pa sa lahat, ito ang sadya ko sa lalawigan. Ang muling makapa g-isip sa kandungan ng punongkahoy na aking kinahiratihan. Batid ko rin namang h indi na kinailangan pa ng GPS para muli akong ituro sa landas ng pagbabalik sa l alawigan at ganoon din naman nang ako ay dalawin ng punongkahoy at matagpuan sa aking pinapasukang tanggapan. Matapos ang agahan, aking pinuntahan ang tambayan. Aking dinaanan a ng dating maputik na parang at ang mabatong pag-ahon sa bundok. Muli kong narini g ang awit ng mga ibon at ang huni ng mga kuliglig. Nangungusap ang mga ito sa a kin. Bagamat nakapagtatakang hindi ko na makita ang mga punongkahoy na palatanda an ko. Nawala na ang aking pagiging kampante sa direksyon at kinalalagyan ng pun o. Parang nagbago na ang lugar. Sa bawat pag-usad ko patungo sa kalooban ng kagu batan, mas dama ko ang kakaibang kutob. Ilang hakbang pa at tumambad na sa akin ang isang kapatagan. Wala na ang maraming puno rito at iilan na lamang ang natit ira. Napaupo na lamang ako sa isang batong nakasaksi ng pagbabagong ito. Napabu ntong hininga na lamang ako. Maaaring hanggang sa pagtunganga ko na lamang sa op isina muling mababalikan ang punongkahoy. Tanging sa virtual reality ko na laman g muli makatatagpo ito. Lumipas ang ilang sandali at aking napagpasyahang umuwi na. Nakahihinayang at nakalulungkot.

Title:Kwento (11) Umiyak nang umiyak si Tolits, pero di siya pinansin ng mga dambulahang d aliri. Ngayon, nag-iisa na lang si Tolits sa kanilang bahay. Naalala niya ang laging sinasabi ng kanyang Nanay at Tatay na, "May tama ng panahon para sa lahat ng bagay." Alam ni Tolits na malapit nang mangyari ito . "Hinding-hindi ko bibiguin sina Nanay at Tatay. Magiging isang maningas at maliwanag na palito ako ng posporo. Handa na akong magbigay ng tunay na liw anag!" buong pagmamalaking isinigaw ni Tolits. Bumukas nga uli ang bintana ng munting bahay nina Tolits, at kinuha na s iya ng mga dambuhalang daliri. "Sa wakas!" ang sigaw ni Tolits. Nakita na niya ang labas ng kanilang bahay. Namangha siya sa iba't iban g kulay ng lobo, ng mga laruang nakasabit, ng mga patusuk-tusok na sumbrero, at ng mga regalo, sa mga ngiti ng mga Nanay at Tatay, lalo na ng mga batang nakapal igid sa maraming pagkain at sa isang makulay at malaking keyk. Ibinigay ni Tolits ang lahat ng kanyang taglay na ningas at liwanag upan g masindihan ang nag-iisang kandila na nakatusok sa keyk. Pagkatapos, narinig n iya ang isang awiting. Hapi Bertdey, Tolits! Hapi Bertdey! Hapi Bertdey! Hapi Bertdey, Tolits! Pagkaraa'y malakas na palakpakan at hiyawan ng mga bata ang sumunod. At naramdaman na lang ni Tolits sa kanyang mga pisngi ang matutunog na h alik ng kanyang Tatay at Nanay. Napangiti si Tolits. Ito ang tamang panahon na laging sinasabi ng kanyang Tatay at Nanay, ang araw ng kanyang kapanganakan, ang kanyang unang kaarawan. DI PA DUMARATING ang aking bagong anghel, kaya isinama muna ako n i Mama sa kanyang opisina. Wala pa raw akong makakasama sa aming bahay. Wala p ang anghel na magbabantay at mag-aalaga sa akin. Gano'n pala kahirap ang buhay ni Mama sa opisina. Puro tunog lang ng st apler, stamp pad, telepono, at keyboard ng kompyuter ang aking naririnig. Pauli t-ulit sa buong maghapon. Tapos, ang mga tao, parang mga robot at wala man lang ngumingiti. Parang mga boses-ipis din sila kung mag-usap. Binigyan na lang ako ng papel at lapis ni Mama. Pinagdrowing niya ako ng kung anu-ano. May mga puno, aso, mangga, bulaklak, araw, pati matataas na bild ing at tulay na dinaanan namin kanina, nagawa ko na. Nadrowing ko na nga ang la hat na kaya kong idrowing, pero di pa rin tapos si Mama, talagang matagal ang ka nyang trabaho. Parang di nauubos ang kanyang ginagawa. Pero sabi ni Mama, kapag dumating na raw ang aking anghel, maiiwan na ra w ako sa bahay. Di raw ako bagay sa kanyang opisina. Di raw para sa mga bata a ng opisina. Kaya 'nung dumating ang una kong anghel, sobrang saya ko. Si Angel Perl

a ang una kong anghel. Sabi ni Mama, Angel ang itawag ko kay Ate Perla, dahil ang mga anghel da w ay laging nagbabantay sa mababait na bata. "O Angel Perla, ikaw na ang bahala kay Lara, patulugin mo sa tanghali," ang bilin ni Mama. Mabait si Angel Perla pero pinatutulog lang niya ako buong maghapon. Ka hit ayaw ko ng matulog, pinatutulog pa rin niya ako. "Tulog na Lara, para lumaki ka agad," ang lagi niyang sinasabi sa akin. Pero isang araw nagpaalam na si Angel Perla, kailangan raw siya ng kanya ng mga anak sa probinsya. Ang pangalawa kong anghel ay si Angel Sally. Sabi ni Mama, Angel ang it awag ko kay Ate Sally dahil ang mga anghel daw ay nag-aalaga sa masunuring bata. "O Angel Sally, ikaw na ang bahala kay Lara, pakainin mo palagi," ang bi lin ni Mama. Mabait si Angel Sally pero lagi niya akong pinakakain kahit busog na bus og na ako. Minsan sobrang dami niyang pinakakain sa akin, minsang naman sobrang konti. "Kain pa Lara, para lumaki ka agad," ang lagi niyang sinasabi sa akin. Pero isang araw, laging gulat ni Mama dahil nagpaalam si Angel Sally, ka ilangan raw siya ng kanyang maysakit na ama. Ang pangatlo kong anghel ay si Angel Rowena. Sabi ni Mama, Angel ang it awag ko kay Ate Rowena dahil ang mga anghel daw ay tumutulong sa magagalang na b ata. "O Angel Rowena, ikaw na ang bahala kay Kala, 'wag mong hayaang pawisan ang likod," ang bilin ni Mama. "Halika Lara, palitan natin ng tuwalya ang likod mo, para di ka magkasak it," ang lagi niyang sinasabi sa akin. Mabait si Angel Rowena pero lagi siyang palit nang palit ng tuwalya sa a king likod at kapag pinulbusan niya ako, para na akong ispasol. Pero isang umaga pagkatapos ng aming almusal, nagpaalam si Angel Rowena , kailangan daw siyang umuwi ng probinsya upang tumulong sa pag-ani ng palay. Sumunod kong anghel ay si Angel Charito, ang pang-apat kong anghel. Sab i ni Mama, Angel ang itawag ko kay Ate Charito dahil ang mga anghel raw ay anak ng Diyos. "O Angel Charito, ikaw na ang bahala kay Lara, libangin mo," ang bilin n i Mama. Mabait si Angel Charito, pero sa buong maghapon, wala kaming ginagawa ku ndi manood ng tv. Lahat ng palabas mula umaga hanggang hapon, pinapanood namin. "Halika Lara, magsisimula na ang palabas," ang lagi niyang aya sa akin. Pero isang hapon, pagdating ni Mama, nagpaalam si Angel Charito, kailang

an daw siyang umuwi dahil mag-aaral na siya. Dumating naman ang pang-lima kong anghel, si Angel Lai. Bilin ni Mama, Angel ang itawag ko kay Ate Lai dahil si Angel Lai raw ang aking Mama habang siya ay nasa opisina. "O Angel Lai, ikaw na ang bahala kay Lara, 'wag mong hayaang lumabas," a ng bilin ni Mama. Mabait si Angel Lai, pero ayaw niya akong palabasin ng aming bahay kahit sa aming magandang hardin o mapasikatan ng araw. Sandali lang akong mawala, ag ad niya akong hinahanap. "Lara, nasa'n ka na? 'Wag kang lalabas baka kunin ka ng Mamang may balb as,' ang lagi niyang takot sa akin. Pero isang gabi, habang nagpapahinga si Mama, nagpaalam na si Angel Lai , kinukuha na raw siya ng kanyang Tiya na may karinderya. Pumalit naman ang pang-anim kong anghel, si Angel Raki. Bilin uli ni Ma ma na Angel pa rin ang itawag ko kay Angel Raki tulad nung mga dating kong nagin g angel. "O Angel Raki, ikaw na ang bahala kay Lara, paliguan mo," ang bilin ni M ama. Tulad nung mga dati kong angel, mabait din si Angel Raki pero paligo siy a nang paligo sa akin. Kahit konting dumi lang, pinaliliguan agad niya ako. Ay aw na ayaw niyang makikita na madumi ang damit ko. Minsang sobrang init ng tubi g, minsan naman sobrang lamig. "Halika na Lara, paliliguan na kita, masarap itong tubig,"ang lagi niyan g pang-akit sa akin. Pero tulad nung mga dati kong anghel, isang hapunan, nagpaalam na rin si Angel Raki, magpapakasal na raw siya sa kanyang matagal nang nobyo. Sa bawat anghel na dumarating sa aming bahay, alam kong masayang-masaya si Mama dahil di na niya problema kung sino ang magbabantay at mag-aalaga sa aki n. Pero alam kong doble rin ang lungkot ni Mama kapag may umaalis na anghel sa aming bahay. Maghihintay na namin kami sa bagong anghel na darating. Totoo nga bang may anghel, tulad ng sinasabi ni Mama? May anghel nga bang nagbabantay, nag-aalaga, at tumutulong sa batang tul ad ko? Anak nga ba sila ng Diyos na puwede kong maging pangalawang Mama? Bakit lahat sila ay umalis? Pero isang umaga, binati ako ng halik ni Mama. Isang masarap na a lmusal ang aming kinain. "Mula ngayon Lara, ako na ang iyong magiging anghel," ang sabi ni Mama sa akin. Di ako makapaniwala sa sinabi ni Mama. Sa buong maghapon, kami na ang m agkasama.

Laking gulat ko dahil kahit di ko pa nakakasama nang matagal si Mama, al am na alam niya kung kailan ako dapat patulugin at pakakainin, kung kailan dapat palitan ang tuwalya sa aking likod at pulbusan, at kung kailan ako dapat maglar o o paliguan. Alam na alam din niya ang dami ng pagkain na kaya kong ubusin at ang tamang init ng tubig na gustung-gusto ko sa paliligo. Parang nagsamang laha t ang anim na anghel na aking nakasama sa iisang anghel. At sigurado ako, si Mama nga ang pampito at panghuli kong anghel, anghel na magbabantay, mag-aalaga, at tutulong sa akin. Anghel na hinding-hindi magpapaalam, at anghel na hinding-hindi ako kaila nman iiwan. "PAT <pd>...</pd> PAT <pd>...</pd> PAT <pd>...</pd>NASAAN ka na P at?" Narinig na naman ni Pat ang tawag ng kanyang Nanay. 'Pag narinig ni Pat ang mga katagang ito, ibig sabihin, kailangan na niyang umuwi ng bahay. Kaisa-isang anak si Pat. Madalas ang kanyang nanay lang ang kasa-kasama niya sa bahay. At dahil kaisa-isang anak siya, saglit lang siyang mawala sa pan ingin ng kanyang Nanay, agad na siyang hinahanap. Kahit nasa kanilang bakuran l ang siya at nakikipaglaro. "Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Nasaan ka na Pat?" a ng lagi niyang naririnig sa kanyang Nanay. Di talaga siya makapagtago sa kanyang Nanay kahit sandali. At kapag naki ta na siya, agad na kukuha ng pagkain sa kusina ang kanyang nanay para pakainin siya. Hinding-hindi rin nawawala ang madyik-tuwalya sa kanyang likod na hindi n akakalimutang palitan ng kanyang Nanay sa tuwing mababasa ito ng pawis. Pero b ago palitan ang tuwalya sa kanyang likod, pupulbusan muna siya ng kanyang Nanay. Kung minsan nga, para na siyang ispasol dahil sa dami ng pulbos na inilagay sa kanya. Bukod dito, pinakamalaking problema ni Pat ay ang kanyang katabaan. Ito kasi ang dahilan kung bakit hindi siya makapagtagong mabuti sa kanyang mga kalar o. Di siya makasiksik sa makikipot na taguan o sa katawan ng mga puno. Kapag n agtatago siya, madali siyang nakikita. O kahit saan man siya magtago, agad siyan g natatagpuan ng malupit na taya. "Tagu-taguan sa ilalim ng buwan <pd>...</pd> pagbilang ko ng tatlo <pd>. ..</pd> nakatago na kayo <pd>...</pd> isa <pd>...</pd> dalawa <pd>...</pd> tatl o <pd>...</pd>" "Pong! Pat! Nakita ko ang iyong busog na tiyan!" "Pong! Pat! Nakita ko ang iyong malamang braso!" "Pong! Pat! Nakausli ang iyong malaking binti!" "Pong! Pat! Para kang pako, nakatago ang katawan pero nakalabas naman ang ulo!" "Pong! Pat! Wala ka ng takas!" Di rin siya makaabot sa beys para iligtas ang sarili na maging taya. P ero kahit madali siyang nakikita ng taya, kahit di siya makaabot sa beys o kahit lagi siyang taya, paborito pa rin niyang laro at ng kanyang mga kalaro ang tagu

an. Tuwing araw naman ng Sabado at Linggo ang Tatay naman ni Pat ang laging naghahanap sa kanya. "Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Pat <pd>...</pd> Nasaan ka na Pat?" Di rin siya makapagtago sa kanyang Tatay ang mawala, agad na siyang hinahanap. Kahit nasa akikipaglaro. At kapag nakita na siya, ibibigay Drayber ng isang pampasaherong dyip sa bayan ang "Ihulog mo ito sa iyong alkansya." Kinuha nga ni Pat ang kanyang alkansyang bao at isa-isang inihulog ang m ga baryang ibinigay ng kanyang Tatay. "Buti pa ang mga barya nakapagtatago ng matagal sa alkansya. Kasyang-ka sya pa!" Inalog-alog pa ni Pat ang kanyang alkansya. Napansin niyang mabigat-biga t na rin ito. "'Pag napuno mo na 'yan, bibili tayo ng bagong alkansya mo. Kailangang makapagtago ka ng pera para sa iyong pag-aaral sa isang taon." "Halika't matutulog na tayo ng iyong Nanay,' ang yaya ng kanyang Tatay. Isang hapon, habang naglalaro ng taguan si Pat at ang kanyang mga kalaro: "Tagu-taguan sa ilalim ng buwan <pd>...</pd> pagbilang ko ng tatlo <pd>. ..</pd> nakatago na kayo <pd>...</pd> isa <pd>...</pd> dalawa <pd>...</pd> tatlo <pd>...</pd>" ang sabi ng taya. At nagsimula na ngang maghanap ang taya. Di inaasahang makapagtago si Pat sa mga pinagpalitang gulong ng dyip ng kanyang Tatay. Ito ang unang beses niyang magtago sa mga gulong. "Siguro rito, mahihirapan na akong makita ng taya," ang sabi ni P at sa sarili. Lalo pang isiniksik ni Pat ang kanyang katawan sa patung-patong na gulon g. Di na makikita ang kanyang laging busog na tiyan, ang kanyang malamang braso, at malalaking binti. Di na rin siya parang isang pako na nakatago nga ang kata wan pero nakalabas naman ang ulo. "Tiyak na mahihirapan na akong makita ng taya rito." "Sa wakas!" At di na nga narinig ni Pat ang malimit niyang marinig sa mga taya. Wala nang "Pong! Pat! Nakita ko ang iyong busog na tiyan!", "Pong! Pat! Nakita ko a ng iyong malamang braso!" "Pong! Pat! Nakausli ang iyong malaking binti!" at wal a nang "Pong! Pat! Para kang pako, nakatago ang katawan pero nakalabas naman ang ulo!" Tahimik na tahimik ang kanyang napagtaguan. kahit sandali. Saglit lang siy kanilang bakuran lang siya at n nito ang sandamukal na barya. kanyang Tatay.

"Pero bakit parang kay layo nitong aking napagtaguan?" ang tanong ni Pat. Di nga alam ni Pat na napakalayo na ng kanyang pinagtaguan, malayung-mala yo sa kanyang Nanay at Tatay, at sa naghahanap ng taya.

Title:Sanaysay (18) Layunin ng pagpupulong na ito na pag-usapan ang mga problemang kinakahara p ng mga pahayagang pangkampus at isulong ang magandang samahan ng mga patnugot ng mga pahayagang ito. Sa gitna ng tumitinding labanan ng mga koponan sa inter-p amantasang liga ng basketbol, nais ng mga patnugot, na siyang karaniwang nagbaba lita ukol sa mga pangyayari sa liga, na ayusin ang relasyon ng mga mamamahayag p angkampus at ng mismong mga pamantasan. Karaniwan nang nagkakaroon ng maliliit n a alitan ang mga pamantasang kalahok sa ligang National Collegiate Athletic Asso ciation o NCAA kung saan kasapi ang Ateneo, UST, UP, National University (NU), D e La Salle College (DLSC) at San Beda College (SBC). Ginanap ang dalawang kauna-unahang pulong sa opisina ng <i>The Guidon</i > sa Kalye Anda-Arzobispo, Intramuros, Maynila noong Agosto 9. Labindalawang pat nugot mula sa apat na publikasyon ang mga unang miyembro ng organisasyon: mula s a <i>The Guidon</i> ng Ateneo sina Leon Ma<pd>.</pd> Guerrero Jr<pd>.</pd>, Jose C<pd>.</pd> Quema at Horacio de la Costa; mula sa <i>The Philippine Collegian>/ i> ng UP sina Wenceslao Q<pd>.</pd> Vinzons, Salvador P<pd>.</pd> Lopez at Maria Kalaw; mula sa <i>The Varsitarian</i> ng UST sina Efren C<pd>.</pd> Pea, Jose P<p d>.</pd> de la Cruz at Rafael T<pd>.</pd> David Jr<pd>.</pd>; at mula sa <i>The National<i> ng NU sina Porfirio G<pd>.</pd> Miraflores, Liberato C<pd>.</pd> Pob lador at Ernesto R<pd>.</pd> Rodriguez Jr<pd>.</pd> Ipinanukala ni David ang pangalang College Editors Guild (CEG) para sa o rganisasyon na sinang-ayunan ng lahat. Kasamang inaprubahan ng mga miyembro ang Konstitusyong isinulat nina Vinzons, Pea at Guerrero at ang kasabihang "A drop of ink makes the millions think" bilang islogan ng grupo. Naging pangunahing layuni n ng grupo ang pagpapakilala ng pamamahayag pangkampus sa hanay ng mga estudyant e, ang pagkakaroon ng maayos na samahan ng mga pamantasan at ang pagsusulong ng propesyonalismo sa mga miyembrong patnugot nito upang iangat ang kalidad ng pama mahayag pangkampus (Valenzuela 1933: 170). Matapos nito'y inihalal ang mga unang opisyal ng CEG. Tinanghal na unang presidente ng organisasyon si Vinzons, bise-presidente si Miraflores, kalihim si Kalaw at ingat-yaman si Anatolia Gamboa ng <i>Educators' Monthly</i>. Naging un ang modereytor si Fr<pd>.</pd> J<pd>.</pd> Franklin Ewing, fakultad ng Ateneo de Manila (170). Sa panunungkulan ni Vinzons, inilabas ang pahayagang <i>Intercollegiate P ress</i>, isang tabloyd na tumakbo sa loob ng dalawang taon at nagsilbing publik asyon ng mga pamantasan sa Maynila. Bukod rito'y naglabas din ang Guild ng mga p ampleto, mimeograp at iba pang dokumento bagamat walang nagsilbing opisyal na pa

hayagan. Naging pangunahing aktibidad ng CEG sa mga unang araw at buwan nito ang p agdaraos ng mga pulong at diskusyon sa mga kapihan sa mga hotel at pagkain sa mg a mamahaling restawran sa Maynila upang magpalitan ng kultura't kakanyahan ang i ba't ibang publikasyon. Pinag-usapan ng mga patnugot ang iba't ibang isyu mula s a simbahan at relihiyon hanggang sa mga pambansang usapin (Azcarate 1954: 33). K asama na rin ang ilang usapin sa alitan ng kanilang mga eskwelahan sa basketbol at sa iba pang mga kompetisyon at paligsahang nilalahukan ng mga ito. <b>Ang Unang Hakbang sa Pagsulong</b> Matapos maitatag ang CEG ng mga patnugot ng mga publikasyong nagmula sa i lan sa pinakakilalang mga kolehiyo't pamantasan sa Pilipinas, maagang gumawa ng ingay ang mga taong bumubuo nito. Mula sa mga pamunuan hanggang sa mga miyembro nito'y nagkaroon ng mabilis na pagkilala ang CEG mula sa mga tao sa labas ng org anisasyon. Bukod sa mga kontrobersya sa eleksyon, naging kilala rin ang CEG sa p anahong ito bilang tagapaglunsad ng mga paligsahan sa paggawa ng mga pahayagan s a anyo ng diaryo at magasin sa hanay ng mga miyembro nito. Mga kilalang personal idad sa mainstream midya ang naging mga hurado at tagapagsalita sa mga pagpupulo ng at programa ng Guild. Mula sa mga personalidad ng Guild, umusbong ang pagnanasa ng organisasyon g makilahok sa pambansang politika. Noong Disyembre 9, 1932, pinangunahan ni Rod riguez na siyang bagong pangulo ng CEG at ni Vinzons na nahalal namang pangulo n g Konseho ng mga Mag-aaral ng UP, ang mga mag-aaral mula sa UST, NU, University of Manila (UM), Union Theological Society, Far Eastern College (ngayo'y Far East ern University o FEU) at Columbian Institute ang pagpoprotesta sa harap ng Kongr eso kung saan dinidinig ang House Appropriations Act na may panukalang taasan an g suweldo at alawans ng mga mambabatas. Dahil sa kontrobersyang nilikha nito, hi ndi na itinuloy ang panukalang ito ng mga mambabatas (34). Ang pangyayaring ito ay nagtulak sa ilang mga tao sa CEG upang mas maging interesado na lumahok sa pambansang politika. Inorganisa ni Vinzons ang Young P hilippines Party, ang kauna-unahang partido politikal na binubuo ng mga kabataan tulad nina Arturo Tolentino, Teodoro M<pd>.</pd> Kalaw, Lorenzo Sumulong, Carme n Planas at Avelino Lorenzana (Cabatuando 1967: 1) kung saan karamihan sa mga mi yembro ay mula sa CEG. Naging aktibo ang organisasyon sa pagsusulong ng mga kamp anya para sa maayos at malinis na pamamahala at pagsasarili. Samantala, Oktubre 1933 nang binuo ni Rodriguez ang Young Men's Party, isang politikal na organisas yong kinabibilangan ng mga lider-kabataan mula sa iba't ibang panig ng bansa. La yunin naman nitong makibahagi sa mga pambansang usapin sa politika at maging sa nakatakdang eleksyon (Young Men's 1933: 14). Dahil dito, naging abala ang mga op isyal at lider ng CEG sa kanilang mga bagong tatag na organisasyong politikal na nagdulot ng pananahimik ng CEG sa mahigit apat na buwan. Muli na lamang naging aktibo ang CEG noong Nobyembre ng 1933 sa pagluluns ad nito ng pinakamalaking proyekto para sa susunod na taon, ang "You Write a Pla y, We Produce It." Sa naturang kontest, ang bawat pamantasan ay magkakaroon ng k anilang sariling paligsahan para sa pagsulat ng isang yugtong-dula at ang manana lo ang siyang magiging lahok ng publikasyon. Sa artikulong lumabas sa <i>The Gui don</i> na may titulong "CEG Announces Play Production," sinabing ang unang tatl ong mapipiling pinakamagaling ng CEG ay itatanghal sa publiko na siyang magbibig ay ng huling desisyon para sa kung sino ang mananalo. Nang sumunod na taon ng Hulyo 1934, nagtagumpay si Vinzons na makasama b ilang pinakabatang delegado sa Constitutional Convention na siyang lumikha ng Ko nstitusyon ng bansa sa ilalim ng pamahalaang Komonwelt. Isinulong ni Vinzons ang pagkakaroon ng probisyon para sa pagbibigay ng pang-akademikong kalayaan sa mga pampublikong pamantasan, ang paglilimita ng kapangyarihan ng presidente ng bans

a, at ang pagkakaroon ng pambansang wika sa Pilipinas na nakabatay sa Tagalog (C abatuando 1967: 2). <b>Ang Politika/o sa Guild</b> Dahil sa pagiging matunog ng mga pangalan ng ilang mga personalidad ng Gu ild lalo na sa pambansang politika, nagsimulang umusbong ang prestihiyo ng Guild . Subalit kasabay nito ay ang pagiging mas politikal ng mga miyembro ng organisa syon. Sa unang pulong ng Guild noong ika-22 ng Hulyo, pagbubukas ng klase para s a taong 1934-1935, nahalal na muli bilang pangulo si Rodriguez. Ang eleksyong na ganap sa unang pulong ay lumikha ng malaking kontrobersya sa loob at labas ng or ganisasyon dahil sa ilang araw na pagtalakay rito ng mga pahayagan sa mainstream . Sa sumunod na pulong ng CEG nuong Hulyo 29, ikinabigla ng mga delegado mu la sa <i>Philippine Collegian</i> ang mosyon ng grupo upang dumako na sa eleksyo n para sa magiging bagong modereytor ng Guild sa pagsisimula ng programa. Inaasa han umano nilang sa araw ring iyon, ihahalal pa lamang ang magiging bagong pangu lo ng CEG ngunit noon lamang nila nalaman na mayroon nang naganap na pagpupulong at halalan noong Hulyo 22 ngunit hindi umano sila nakatanggap ng imbitasyon par a rito. Dahil rito, inakusahan nina Armando J<pd>.</pd> Malay, Sinai C<pd>.</pd> Haimada at Conrado B<pd>.</pd> Uichanco ang pamunuan ng CEG, partikular ni Rodr iguez, na sinadya umanong hindi sila paabutan ng liham-imbitasyon para sa gagana ping halalan sa pagkapangulo. Subalit ito'y mariin namang pinabulaanan ni Rodrig uez at sinabing ang lahat ng miyembrong publikasyon ng CEG ay pinadalhan ng imbi tasyon. Sa kanyang artikulong "Fightin' and Feudin' CEG," (1954) sinabi ni Malay na bilang isang porma ng kompromiso dahil sa insidente, inihain ng mga delegado ng <i>Philippine Collegian</i> ang mosyon na hirangin na lamang si Prop<pd>.</p d> Vicente Lontok, tagapayo ng kanilang publikasyon, bilang modereytor ng Guild sa halip na magkaroon pa ng halalan. Mariin naman itong tinutulan ng ilang deleg ado at sinabing ito ay isang anyo ng diktadura mula sa mga patnugot ng <i>Philip pine Collegian</i>. Hiniling ng mga ito sa punong opisyal ng ginanap na kongreso na si Leon Ma<pd>.</pd> Guerrero na hingan ng paumanhin sina Malay, Haimada at Uichanco dahil sa kanilang mga sinabi sa plenaryo. Bago pa ibaba ni Guerrero ang kanyang desisyon ukol sa mosyon, binigyan niya ng pagkakataong magpaliwanag ang grupo nina Haimada. Ipinagtanggol naman ng huli ang kanilang naging reaksyon mula sa pagsisimula pa lamang ng pulong. Una, maanomalya diumano ang tatlong taon nang insidenteng hindi nakatatanggap ng imb itasyon ang <i>Philippine Collegian</i> tuwing idaraos ang halalan. At sa loob n g tatlong halalang ito, kabilang ang naganap nang taong iyon, ay si Rodriguez an g laging nagwawaging pangulo ng CEG. Nagbigay rin ng ilang mga teknikal na punto si Haimada. Sinabi nitong na ng mahalal noong ika-22 ng Hulyo si Rodriguez ay hindi pa ito nahihirang na cont ributing editor ng <i>The National</i> kung kaya't hindi ito maaaring mahalal. K inuwestyon din niya ang probisyon sa Konstitusyon ng CEG na nagsasabing ang mga opisyal ay nararapat na ihalal ng "lahat ng dumalong miyembrong publikasyon," na umano'y maaaring tingnan bilang rekisito na ang lahat ng miyembrong publikasyon ng CEG ay naroroon ("Staff Bolts" 1934: 1). Matapos ang mahabang pagtatalo, may mga delegadong nanawagan upang patal sikin ang mga delegado ng <i>Philippine Collegian</i> dahil sa kanilang mga aksy on at pananalita. Subalit bago pa man ito mapagdesisyunan, lumabas sina Malay, U ichanco at Haimada sa lugar kung saan nagaganap ang pulong. Subalit ikinagulat n g mga delegado, maging nina Malay ang pananatili sa plenaryo nina Arlyne Lopez a t Daisy Hontiveros, na kapwa rin delegado ng <i>Philippine Collegian</i>.

Kinabukasan ay naging laman ng mga diaryo sa Maynila ang sinasabing pagp apatalsik sa pulong ng CEG ng ilang delegado ng <i>Philippine Collegian</i> sa p angunguna ng patnugot nitong si Malay samantalang sa iba'y ang sinasabing pagwal k-out ng grupo. Kasabay nito, pinatalsik ni Malay sina Hontiveros at Lopez sa pu blikasyon dala na rin ng hindi pagsama ng dalawa sa pag-alis nina Malay sa kapul ungan. Isinumite rin ni Malay ang irrevocable withdrawal ng <i>Philippine Colleg ian</i> sa pagiging kasapi ng CEG. Nagpalitan ang magkabilang kampo nina Malay at Rodriguez ng sulat sa mga pahayagan hinggil sa kung ang mga delegado ba ng <i>Philippine Collegian</i> ay kusang umalis o sila ba ay pinatalsik ng CEG. Bagamat hindi sumama sa "walk-out ," sinabi nina Lopez at Hontiveros na sadyang sila ay may iba lamang na pagtingi n sa mga pangyayari. Gayunpaman, kanila pa ring iginiit na walk-out at hindi pag papatalsik ang naganap sa pulong ("Collegian ends" 1934: 3). Samantala, iginiit ni Rodriguez na ang pagiging unang presidente ni Vinzons at pagiging bise-presid ente ni Fe Palma sa nakaraang dalawang taon, kapwa mula sa <i>Philippine Collegi an</i> ay nagpapatunay lamang na walang katotohanan ang paratang nina Haimada na tatlong taon nang sadyang hindi pinapadalhan ng imbitasyon ang publikasyon kung kaya't hindi nakalalahok sa eleksyon ng CEG. Matapos ang pangyayari, inihapag ng <i>Philippine Collegian</i> ang plano ng pagbubuo ng isang bagong organisasyon na tatawaging Inter-Collegiate League o f Editors na magiging eksklusibo para sa mga aristokratang intelektwal na mamama hayag pangkampus mula sa mga aniya'y primera-klaseng pahayagan at magasin ng mga kolehiyo't pamantasang may magandang reputasyon sa Pilipinas ("Collegian ends" 1934: 3). Hindi rito nagtapos ang pakikipagtunggali ng <i>Philippine Collegian</ i> laban sa CEG, sa proseso ng pagbabago ng Konstitusyon ng pahayagan, ipinasa a ng resolusyong nagpapahayag ng pagtiwalag at hindi na pagbubuo ng anumang porma ng relasyon at pakikipag-ugnayan ng Board of Management sa organisasyon ("Colleg ian Board" 1934: 1). Sa huli'y hindi na rin naipagpatuloy at naisulong ang pagta tatag ng sinasabing bagong organisasyon ng mga manunulat pangkampus. Matapos ang dalawang kontrobersyal na eleksyon sa taong 1934: una, sa pag ka-presidente, at pangalawa sa posisyon ng modereytor ng CEG, nanatili ang pagka karoon ng mga aktibidad ng organisasyon. Sa pulong na isinagawa nuong Setyembre, binigyang diin ni Carlos P<pd>.</pd> Romulo, ang nahalal ng modereytor ng Guild , ang nararapat na pag-iwas ng mga pahayagang pangkampus sa politika. Sa kanyang pagtalakay sa pamamatnugot at pamamahala ng isang publikasyon, sinabi niyang na rarapat na maging interesado lamang sa mga balitang pangkampus at hindi dapat sa politika ang mga pahayagan ng mga estudyante ("Adviser Romulo" 1934: 1). Binanggit niya ang <i>The Guidon</i> bilang isang halimbawa ng publikasyo n na sa nakalipas na mga apat o limang taong paglalabas nito ng isyu ay naging t apat sa pagiging isang publikasyon ng mga estudyante na tumatalakay lamang sa mg a pangyayari na may kinalaman sa mga estudyante sa kolehiyo.

Title:Malaki na ko, Mommy! Kaya ko na'ng sarili ko! (2) "Bahala na!" sabi ko sa sarili ko. "Kay Tita Flora na lang ako hihingi . Tiyak namang hindi niya ako tatanggihan." "Alam kong galit ka sa akin, anak. Ngunit huwag mo naman sanang idamay ang kinabukasan mo sa galit na nararamdaman mo sa akin." Mag-iisang buwan nang nagbubulakbol kami ni Rowena nang matuklasan ito ni Inay. Dahil sa matagal ko nang hindi pagpasok nang walang paalam ay nagpunta pala sa bahay namin ang aming guro upang alamin kung bakit hindi na ako pumapaso k sa eskwela. Ang nakakapagtaka ay hindi ako pinalo o pinagalitan ni Inay. Kinau sap lang niya ako nang gabing iyon. "Alam kong galit ka sa akin, anak. Ngunit huwag mo naman sanang idamay ang kinabukasan mo sa galit na nararamdaman mo sa akin." Malalalim na buntonghininga ang naririnig ko mula kay Inay habang nags asalita ito. Malungkot ang kanyang boses pero hindi ko iyon pinansin. Naramdaman ko na naman ang galit sa kanya. Sa isip ko, anak nga niya ako at ina ko siya pe ro wala siyang karapatang pakialaman ako sa gusto kong mangyari sa sarili ko. Wa la siyang karapatang pakialaman kung masira man ang kinabukasan ko. "Mag-aral ka sana," dugtong ni Inay. "Huwag kang gumaya sa amin ng Ita y mo na parehong hindi nakatapos. Kung hindi sana kami naging mahirap ay hindi k ayo nadamay ng kapatid mo sa kahirapang ito." Sandaling tumigil si Inay saka nag patuloy. "Ang Ate mo ay magtatapos na sa kolehiyo. Alam kong hindi siya matutula d sa amin ng Itay ninyo. Tiyak na magiging maganda ang kinabukasan niya. Gusto k ong gayahin mo ang Ate mo na nagsisikap para maiwasan ang kahirapan pagdating ng araw." Gusto kong sigawan si Inay at ipamukha sa kanya na wala talagang magal ing sa kanya kundi si Ate. Kinausap ba niya ako para sabihing walang-wala talaga ako kung ikukumpara sa mabait at masipag niyang anak na nasa Maynila? "Ang gusto ko sana ay huwag mong pabayaan ang iyong pag-aaral," patulo y ni Inay na nasa tinig pa rin ang kalungkutan. Kung nabubuhay ang iyong Itay ay tiyak na ganito rin ang sasabihin niya sa iyo..." "Kung nabubuhay lamang si Itay ay hindi mo ako maaapi nang ganito," bul ong ko sa sarili. "Pag-isipan mo ang mga bagay na ito, anak. Mahal kita. Hangad ko lamang na mapabuti ang kalagayan ninyo. Lalo na ikaw." Isa pang malalim na buntunghinin ga ang narinig ko kay Inay bago siya nawala sa harap ko. Hindi man lang naantig ang kalooban ko sa mga sinabi ni Inay. Ang tangi ng naiwan sa utak ko ay ang pagkukumpara niya sa amin ni Ate. Ngayon ko higit na napatunayan na para sa kanya ay si Ate lang ang magaling. Lalo akong nagalit ka y Inay. Ipinangako ko sa aking sarili na sa mga darating na araw ay lalo ko siya ng gagantihan sa ginawa niyang ito sa akin. Maghintay lang siya! Kinabukasan ay tuluyan na akong hindi pumasok sa eskwela. Talagang pin anindigan ko na ang paghinto sa pag-aaral. "Ayoko na po talagang pumasok. Dito na lang ako sa bahay. Nahihirapan p o ako sa pag-intindi sa mga leksyon ko,e." Ito ang idinahilan ko kay Tita Flora nang kausapin niya ako para himuking bumalik sa eskwela. Si Inay ay wala ring na gawa para pilitin ako. Pero tuloy pa rin siya sa paglalabada kahit hindi na ako nag-aaral.

Lumilipas lang ang maghapon ko sa panonood ng TV at sa pagkukulong sa kwarto. Hindi ako tumulong kahit minsan sa mga trabaho sa bahay. Kasama yata ito sa plano kong pagganti kay Inay. Paminsan-minsan, kapag naiinip ako sa amin, pu mupunta ako kina Rowena. O kaya naman, kapag nakahingi ako ng pera kay Tita Flor a ay naggagala kami sa bayan. Sa ganito lang dumadaan ang mga araw sa akin. Pero gustung-gusto ko ang ganito. Pakiramdam ko'y ang sarap-sarap ng buhay ko. Paki ramdam ko rin ay unti-unti ko nang naisasakatuparan ang balak kong pagganti kay Inay. Nagtatagumpay na ako. Tuwang-tuwa ako sa mga nangyayari. Isang gabi, pag-uwi ko galing kina Rowena ay nadatnan kong isinusukat ni Inay ang lumang uniporme sa pabrika na hindi na ginagamit ni Tita Flora. Naka labas din ang lumang bag ni Nanay na kupas na ang kulay sa kalumaan. Nagtaka ako . "Bakit kaya?" tanong ko sa sarili. "Mary Ann, aaten sa reunyon nila sa hayskul ang Inay mo." Si Tita Flor a ang sumagot sa tanong ko. "Sa Sabado na 'yon." Sa loob-loob ko, "e ano sa 'kin, di umatend siya." "Sasamahan mo 'ko anak, ha?" Malambing na sabi ni Inay na nagpainis n aman sa akin. "Ho! Ako? Ayoko ho! Hindi pwede! Ayoko!" Tigas na tanggi ko. Nainis pa ako kay Inay dahil napilitan akong sumagot at kausapin siya . "Hindi pwedeng hindi ka sasama!" Si Tita Flora. "Nakalagay sa programa ng ipinadala sa Inay mo na dapat kasama ang pamilya ng mga aaten. Sino naman ang isasama ng Inay mo?" Tuluy-tuloy sa pagsasalita si Tita Flora. "Dapat nga ay da lawa kayo ng Ate mo na sasama sa Inay ninyo tutal sa Manila naman ang reunyon. D angan nga lamang at may klase siya kahit Sabado kaya hindi na natin iistorbohin. Ikaw na lamang ang sasama." "Ano nama'ng gagawin ko sa reunion na 'yon? Wala naman akong kakilala s a mga pupunta ro'n. Magmumukha lang akong tanga 'ron." Ang totoo ay ayaw kong sumama dahil galit nga ako kay Inay. Isa pa, al am kong magiging kawawa lang ang itsura ni Inay sa suot niyang lumang uniporme n i Tita Flora. Tingin ko nga ay mukha siyang suman dahil nakahapit ito sa katawan niya. Mas malaki kasi si Inay kay Tita Flora. Ang alam ko pa ay walang matinong sapatos si Inay. Ang lagi niyang suot pag may okasyon ay ang nag-iisa niyang st ep-in na bukod sa bakbak na ay pudpod pa ang takong. Lalong tumibay sa aking sa rili ang pag-ayaw kong samahan si Inay. "O, e di magpakilala ka sa mga anak ng mga dating kaeskwela ng Inay mo. Tiyak namang magkakaedad kayo ng mga 'yon. Magkakaro'n ka pa ng mga bagong kaib igan," giit ni Tita Flora. Napansin ko sa pagsasalita ni Tita Flora na galit na siya. "Maaga kang gumising sa Sabado. Alas sais ng umaga ang alis n'yo ng Ina y mo." Matigas pa rin ang boses ni Tita Flora. "Oho!" Ito na ang nasabi ko. Hindi ko na ipinilit ang pagtanggi dahil d ahil ayaw kong ang nag-iisa kong kakampi sa bahay namin ay magalit pa sa akin. Alis diyes pasado na nang dumating kami ni Inay sa hotel na pagdarausa n ng reunion. Namangha ako sa ganda at nalula sa taas ng hotel na ito. Parang m ayayaman lang ang pumapasok dito. May mga nakaparadang sasakyan sa labas ng hote l. Kotse ang karamihan sa mga ito. Ang ilan ay medyo luma na pero may mangilan-n

gilan din namang bago. Binilisan ko ang paglakad at nagmadali ako sa pagpasok sa loob ng hotel . Sinadya kong iwan si Inay sa paglakad at mauna sa kanya. Umiwas akong sabayan siya. Ayokong may makahalatang sinuman na magkasama kami. Nahihiya talaga ako s a itsura ni Inay lalo na't para ko nang nakikita ang magagandang itsura ng mga t ao sa loob ng hotel. At hindi nga ako nagkamali. Napansin ko agad pagpasok ko ang magagaran g bihis ng mga taong naroon. Ang iba sa kanila ay mamahalin pa ang telang suot t ulad ng nakikita namin ni Rowena sa malalaki at pangmayamang tindahan sa bayan p ag naggagala kami. Nakakasilaw din ang mga suot nilang alahas. "Hindi ba si Gracita iyon?" Napalingon ako sa nagsalita at nakita kon g nakaturo kay Inay ang isang babaeng may katabaan ang katawan. Tumingin sa dir eksyon ni Inay ang mga katumpok nito sa mesa. "Parang si... si Gracita nga yata..." alanganing sagot ng isa na walan g kaalis-alis ang tingin sa dumarating na kaklase. Para itong natatawang nandidi ri sa itsura ni Inay. Nagbulungan naman ang iba pa. "Hindi si Gracita 'yan!" Tutol naman ng isang kaumpok nila na parang manghuhula sa laki ng suot na mga hikaw at mga pulseras. "Pupunta ba naman "yan dito nang ganyan ang ayos. Parang trabahadora sa kung saang pabrika." Dagdag pa nito sabay hagikgik na parang nakakaloko. Ibinaling ko ang aking paningin kay Inay. Nakangiti siya habang pap alapit sa grupo. Nagmamadali siya sa paglakad na parang sabik na sabik na makit a at makausap ang mga natatanaw na kaklase. Tuluy-tuloy siya sa mesa ng mga ito. "Kumusta na kayo?" Walang sumagot sa mga tinanong na nagtinginan lang nang makahulugan. Parang nagkakaisang tiningnan lang nila si Inay mula ulo hanggang paa at saka n agngisngisan. Ang iba ay nagpatuloy sa pagkukuwentuhan na parang walang nakita o narinig. Ang isa nga ay tumalikod pa kay Inay kasabay ng pag-irap. "Ano? Parang hindi n'yo yata ako nakikilala. Ako si Gracita. Gracit a Talaro." Ewan ko kung hindi napapansin o talagang hindi pinapansin ni Inay a ng nangungutyang tingin at malamig na pagtanggap sa kanya ng mga dating kaklase. "Dumating na ba si Emma? Gustung-gusto ko siyang makita!" May pananabik na tanon g ni Inay sa kanila. "A, 'yung best friend mo." Sa wakas ay sagot ng isa sa mga ito. "Nan do'n siya sa may stage kasama ng iba pa nating classmates. Sige, sige, puntahan mo sila ro'n. Dalian mo" Halatang-halata sa boses nito na itinataboy nitong pal ayo si Inay. Nakatungo ang ulong lumakad patungo sa itinurong direksyon si Inay h abang inihahatid siya ng ngangungutya at nanunuring mga mata. Sinundan ko si In ay. Pagdating sa may stage ay nilapitan niya agad ang isang may edad na ring ba bae na mukhang kagalang-galang sa suot nitong mahabang itim na damit na nangingi ntab sa mga palamuting hiyas. Marami itong suot na alahas sa katawan. Mayaman an g itsura nito. "Emma!"

Humarap ang babae kay Inay. Napakunot ang noo. Matagal niyang tiniti gan si Inay na para bang kinikilalang mabuti. Nang sa wakas ay mamukhaan niya si Inay, ngumiti naman pero halatang napilitan lang. Itinaas-baba ng babae ang ti ngin niya sa kaanyuan ni Inay. "Gracita?" "Oo, ako nga." "Ikaw nga! Bakit ganyan ang ayos mo? Ano bang nangyari sa buhay mo?" Mayabang magsalita ang babaeng ito. "Parang walang nangyari sa'yo. Tingnan mo 'ko, espesyalistang doktora na 'ko. Si Pia, CPA. Si Cecili naman abogada na. Ika w? Ano ba'ng nangyari sa'yo pagkagraduate natin ng high school?" "Nahihiya nga ako sa inyo. Ako lang yata ang hindi nakatapos ng kol ehiyo sa ating magkakaibigan." Parang nanginginig ang boses ni Inay. Noon ko nap ansin na ngingilid ang luha sa mga mata niya. Ang babae naman na nagulat yata sa reaksyon ni Inay ay mabilis na tumalikod at pasimid na lumakad palayo sa amin. Gusto kong magalit kay Inay. Gusto kong sisihin siya sa pagpunta sa reunyong ito pero walang anumang katagang lumabas sa aking bibig. Nagtatalo ang loob ko. Kanino nga ba ako dapat magalit? Kay Inay o sa aking sarili? Namalayan ko na lang na inakbayan ko si Inay. "Tayo na pong umuwi<pd>...</pd>" Nang naglalakad na kami palabas ng hotel ay bumabalik lahat sa isip ko ang nagawa ko kay Inay pati na ang banta kong pagganti sa kanya. Habang naii sip kong lahat ang mga naging kasalanan ko sa kanya ay hindi ko napigilang maiya k. Hindi ko maipaliwanag ang nararamdaman ko nang mga oras na iyon. Ang tanging alam ko ay nagsakripisyo si Inay at hinayaan niyang kawawain ang sarili sa hara p ng mga dating kaklase alang-alang sa akin. Sa kabila ng marami kong pagkukulan g sa kanya ay nagawa niya ito para lamang huwag kong tahakin ang kanyang naging landas. Hindi sa akin kundi kay Inay ang huling ganti. Isang kahanga-hanga at dakilang ganti! Nabaligtad man ang mga pangyayari ay masaya pa rin ako. Ngayon<pd>...</pd> ayaw kong isipin na ang pangyayaring ito sa amin ni Inay ang matagal ko nang hinahanap na kasagutan sa aking tanong. Hindi ko nga natikman ang mga kahirapang naranasan ni Inay ngunit hi git na mahirap ang nararanasan ko ngayong ako'y ganap na ring ina. Hindi ko man sadyain, laging sumasagi sa aking isip ang unti-unting nabubuong katotohanan na isinilang ko si Karen upang ipalsap sa akin ang naging bunga ng ganti na noon ay aking itinanim. Maliwanag na sa akin ang lahat ngayon. Nagkakaganito ang aking si k aren, hindi dahil naging mali ang aking pagpapalaki sa kanya bilang isang ina, h indi dahil maagang nawala ang kanyang daddy sa amin, hindi dahil sa mali ang paa ralang pinili ko para sa kanya, at lalong hindi dahil impluwensya ito ng kanyang mga kaibigan. Naging ganito si Karen dahil minsan ay naging ako siya.

Title:Ang pagkakaroon ng Kagandahang Loob Text 138 - Essay Word Count: 2,257 <i><b>Ang pagkakaroon ng Kagandahang Loob</b></i> Ang 12 na kategorya ng Kagandahang Loob ay nasa loob ng isang tao. Ang ' loob' ay isang mahalagang konsepto sa mga Pilipino. Ayon kay Salazar (1985), ang pagkatao ng isang Pilipino ay may loob at labas (<i>internality</i> at <i>exter nality</i>) at ang loob ang siyang mas pinahahalagahan. Ayon kay Ileto (1979), a ng loob ang siyang panloob na sarili, ang ubod ng pagkatao at siyang kinasasalal ayan ng tunay na halaga ng isang tao. Ang loob ay isang konseptong may kinalaman sa relasyon at naglalarawan sa ating pakikitungo sa iba kaya naman ang mga sali ta natin tungkol sa pakikipagkapwa ay may taglay na loob; "utang na loob", "sama ng loob", "kusang loob" at "kagandahang loob ." Ngunit kahit na ito ay galing s a 'loob', upang makita ito sa isang tao, dapat niya itong mailabas. Kaya ang mga katangian sa 12 na nabanggit sa pag-aaral ay may kinalaman sa pagkilos o <i>obs ervable behavior</i> ng tao . Pangalawa, ang mga katangian ng kagandahang loob ay mga katangian na hin di inaamin ng isang tao na taglay niya ang mga ito. Hindi dapat manggaling sa sa rili ang pagsasabi na ikaw ay may kagandahang loob. Dapat ibang tao ang nakakiki ta nito sa iyo. Ang Kagandahang Loob ay iginagawad ng ibang tao sa iyo. Hindi tu lad ng ibang positibong katangian tulad ng pagiging masayahin. Ang isang tao ay maaaring ipagsasabi na siya ay masayahin ngunit ang taong may kagandhang loob, h indi niya ito ipinagsasabi. Maaari nga na hindi niya alam na mayroon siya nito s apagkat ibang tao ang nakakikita nito sa pamamagitan ng pagkilos at pag-uugali n iya. <i><b>Mga isyu sa mga katangian ng Kagandahang Loob</b></i>. Sapagkat ito ay mga katangian o <i>traits</i> at ang mga katangian ay la ging may kinahaharap na mga isyu, masasabi rin na ang mga katangian ng kagandaha ng loob ay napapasailalaim din sa mga isyu ng <i>traits</i> na binanggit nina Ch urch at Katigbak (2000). Ang mga katangian ba ng kagandahang loob ay ayon sa sit wasyon (<i>situational</i>) o sa disposisyon (<i>dispositional</i>)? Ito ba ay m ula pagkapanganak (<i>innate</i>) o natututunan (<i>acquired</i>)? Karamihan din sa mga katangian ng kagandahang loob ay may kaugnayan sa <i>moral values</i>. K apag nilikha ang iskala, maaaring magkaroon ng argyumento sa mga kasagutan sapag kat magkakaiba ang mga pagpapahalaga o <i>values</i> sa iba't ibang kultura. May epekto kaya ang <i>individualism</i> at <i>collectivism</i> sa pagbuo ng konsep to ng kagandahang loob? <i><b>Implikasyon sa clinical at counseling psychology</b></i> Ngayong may ideya na tayo kung ano ang kagandahang loob, maaaring makatu tulong ito sa pagpapabuti ng ating relasyon sa ating kapwa sa araw-araw na inter aksyon natin sa kanila. Bukod pa dito, maaaring makatutulong ito sa mga <i>clini cal</i> at <i>counseling psychologists</i>. Maaaring tingnan ng mga <i>counselor </i> o <i>therapist</i> ang kanilang mga sarili at alamin kung ano sa mga katang ian ng kagandahang loob ang mayroon sila na nakatutulong sa kanilang propesyon.

Maaaring ang maging pokus ng isang <i>counselor</i> ay hindi lamang ang kanyang oryentasyon at mga teknik kundi pati na rin ang kanyang mga katangian upang magi ng isang epektibong <i>counselor</i>. Gayundin sa larangan ng pananaliksik sa <i >counseling</i>. Karamihan sa mga pananaliksik ay nakatuon lamang sa modelo ng < i>counseling</i> ngunit limitado ang mga pananaliksik sa mga katangian ng isang <i>counselor</i> kung ikukumpara sa bilang ng mga nagawa na tungkol sa modelo o stratehiya. Ayon kay Seligman (2000), ang <i>Positive Psychology</i> o ang sikolohiy a na nakatuon sa mga positibong katangian ng isang tao, ay unti-unti nang nakiki lala sapagkat marami itonh aplikasyon sa iba't ibang larangan ng sikolohiya kabi lang ang <i>counseling</i>. Ang pagbuo ng konsepto ng kagandahang loob ay maaari ng makatulong sa pagsisimula ng <i>Filipino Positive Psychology</i> na maaaring may aplikasyon sa <i>counseling</i>. Sa isang pag-aaral na may layuning makagawa ng isang unibersal na klasipiksayon ng mga positibing katangian ng mga tao sa h alip ng mga negatibong karamdaman na kagaya ng <i>Diagnostic and Statistical Man ual of Mental Disorders (DSM-IV)</i>, natuklasan nila Dahlsgaard, Peterson and S eligman (2005) na may anim na positibong katangian na makikita sa <i>Confucianis m</i>, <i>Taoism</i>, <i>Buddhism</i>, <i>Hinduism</i>, <i>Athenian</i>, <i>Juda ism</i>, <i>Christianity and Islam</i>. Ang mga ito ay <i>justice</i>, <i>humani ty</i>, <i>temperance</i>, <i>wisdom</i>, <i>transcendence at <i>courage</i>. Ma aaring ang mga ito ay kaugnay ng 'kagandahang loob' at maituturing na pinakamaha lagang konsepto sa <i>Filipino Positive Psychology</i>. Marahil kung ang isang <i>counselor</i> ay may kagandahang loob, isa ito ng aset o kalamangan sa <i>counseling</i> ngunit baka mayroon din itong negatibo ng epekto sa <i>counselor</i>. Kung lagi siyang handang tumulong, magbigay ng se rbisyo, at inuuna ang kapakanan ng ibang tao, hindi kaya siya ay sobrang mapagod at mawalan ng motibasyon sa <i>counseling</i>? Hindi kaya mamihasa ang mga <i>c ounselee</i> at abusuhin ang kanyang kagandahang loob? Ngunit kung may dedikasyo n ang <i>counselor</i> sa kanyang propesyon ay kaya niya itong mapaimbabawan at hindi indahin ang abala o pagod-na ayon sa pag-aaral na ito ay isang katangian n g kagandahang loob. Sa pagkakaroon ng mga domeyn at kategorya ng Kagandahang Loob, maaaring makabuo ng isang iskala na susukat sa Kagandahang Loob ng isang tao. Ang iskalan g mabubuo ay maaaring gamitin sa <i>counseling</i>, sa pagpili ng mga aplikante sa trabaho, at sa iba pang gamit. Kung ang pagkakaroon ng kagandahang loob ay natututuhan, maaari ba itong ituro sa <i>counselor</i> at pati na rin sa <i>counselee</i>? Maaari bang magka roon ng kurso upang madebelop ang kagandahang loob, o maaari bang magkaroon ng m odelo o estratehiya sa <i>counseling</i> na gamit ang konseptong ito? <i><b>Limitasyon ng metodolohiya</b></i> Dahil sa ang pag-aaral ay may layuning makabuo ng konsepto, ninais ng ma y-akda na magkaroon ng maraming kalahok upang maraming pananaw ang makuha, kaya napagdesisyunan na <i>questionnaire</i> ang gamitin sa pagkalap ng datos sapagka t mas marami ang maaaring makasagot. Ngunit may ilang limitasyon ang ganitong pa mamaraan. Una, maaaring mas marami silang naisagot kung interbyu ang ginamit. Pa ngalawa, walang pagkakataon na magkaroon ng <i>consensus</i> ang mga kalahok. Na gkaroon naman ng mga ilang eksperto na tumulong sa <i>content analysis</i> nguni t mahalaga pa rin kung ang mga kalahok mismo ang nagtipon upang magsalu-salo ng mga pananaw. Maaari sanang magawa ito sa pamamagitan ng <i>Focus Group Discussio n</i>. Mayroong naging limitasyon din ang <i>questionnair</i>e na ginamit. Ana panuto ay sumulat ng karanasan nila noong huling apat na linggo. Nilagyan ng <i> time frame</i> dahil baka mas detalyado ang kanilang kwento kung sariwa pa ang p

angyayari. Ngunit ang maaaring nangyari ay hindi nila isinulat ang isang karanas an na matagal nang naganap kahit na ito ay mas makabuluhan sapagkat ang nakalaga y sa panuto ay mga karanasan noong nakaraang apat na linggo lamang. Sa mga susun od na pag-aaral, maaaring huwag na lamang lagyan ng <i>time frame</i>. Sa pagpili ng kalahok, ang mananaliksik lamang ang nagdesisyon kung sino ang nararapat na gawing kalahok base sa kanyang palagay o <i>assumption</i> na ang mga nasa <i>helping profession</i> ay may taglay na kagandahang loob. Maaar ing sa susunod ay gagamit ng <i>nomination method</i> na kung sino ang pinakamar aming nominasyon mula sa ibang tao ay siyang magiging bahagi ng pag-aaral. Layunin ng panimulang pag-aaral na ito na alamin kung ano ang konsepto ng ritwal sa Pilipinas, at kung paano ito tinatanggap o ginagamit ng tao sa kanila ng kamalayan at kultura. Dahil panimulang pag-aaral pa lamang, babalikan ang mga naunang pananaliksik tungkol sa ritwal at ilalatag ang mga eksena o yugto ng pa ggamit ng pagriritwal sa bansa. Gayumpaman, hindi ito pag-uulit lamang ng mga p ananaw. Layunin ring ipakilala ang isa pang anggulo ng pagsipat. Kadalasan, an g mga naunang pag-aaral sa ritwal ay nakatuon lamang sa aspektong pagtatanghal. Subalit kung babalikan ang mga elemento ng pagriritwal, makikita na nakapaloob ito sa isang konteksto. Mayroon itong sinusundang daloy o salaysay. Samakatuwi d, mayroon ding aspektong naratibo. Ang aspektong ito ang tatangkaing i-ugnay sa muling pagtalakay sa mga ideya ng mga naunang pag-aaral. Sa pangkalahatan, i mumungkahi ng pag-aaral na ang ritwal ay pumapaloob sa isang naratibong siyang n agiging daluyan ng talastasan ng kapangyarihan at diwa. <b>Panimula</b> Mayaman at mayabong ang kasaysayan ng pagriritwal sa Pilipinas. Sa kultur a at kamalayang Pilipino, pumapainlang sa iba't ibang antas at pagpapakahulugan ang ritwal at pagriritwal. Ang pagriritwal ay nakabaong diwa at binhi sa kaakuha n ng mga Pilipino. Sa kasaysayan, marami sa mga ninuno ang gumagawa ng kani-kani lang mga ritwal. Sa <i>Pasyon and Revolution</i> (1989), nabanggit ni Reynaldo I leto na maging ang mga kasapi ng Katipunan ay sumailalim sa mga proseso ng ritwa l sa pamamagitan ng mga dasal at pag-akyat sa Bundok Banahaw. Sa ganito, ang rit wal bilang paksa at diskursong nagpapakilos sa kultura at lipunan ay isang paglu lugar at pagpapatotoo sa halagahan nito sa Araling Pilipino. Kung gayon, sa kabi la ng nag-uumpugang bato ng nasyunalismo at globalisasyon, may pangangailangan s a pagpapatuloy sa pag-aaral at pag-aanalisa sa mga ritwal sa Pilipinas. Layunin kung gayon ng pag-aaral na ito ang alamin kung ano ang konse pto ng pagriritwal sa Pilipinas, at kung paano ito tinatanggap o ginagamit ng ta o sa kamalayan at kultura. Gayumpaman, kailangang ipagpauna na ang papel na ito ay bahagi ng mas malawak na pag-aaral at ang mga ilalahad na impormasyon at pags usuri ay panimula pa lamang. Bilang panimula, mahalagang balikan at tukuyin ang mga mahahalagang ideya ng mga naunang pananaliksik. Sapagkat marami na'ng mga pag-aaral ang nakatuon sa iba't ibang ritwal sa Pilipinas, ang mga halimbawang g agamitin sa papel ay isang paglalatag lamang ng mga eksena o yugto ng paggamit n g pagriritwal sa bansa. Bagaman mayroong panganib sa ganitong asersyon, mayroong pagsasaalang-alang ang papel na hindi kinakatawan ng mga pag-aaral sa ritwal an g kabuuang sakop ng pagriritwal sa bansa. Bukod dito, may layunin ding ipakilala ng mananaliksik ang isang pang -anggulo ng pagsusuri. Kadalasan, ang mga pag-aaral sa ritwal ay nakatuon laman g sa aspektong pagtatanghal. Subalit kung babalikan ang bawat kilos, pag-awit, k agamitan, ginagampanang papel ng mga kalahok, makikita na ito ay nakapaloob sa i sang konteksto. Mayroon itong sinusundang daloy o salaysay. Samakatuwid, mayro on ding aspektong naratibo. Ang aspektong ito ang tatangkaing iugnay sa muling pagtalakay sa mga ideya ng mga naunang pag-aaral. <b>Pagpapakahulugan sa Naratibo</b>

Ang isang tao na maraming ginagawa sa katawan o may kaartehan sa panganga tawan ay kalimitang nasasabihan na "marami ka namang ritwal!" Sa mga pelikulang katatakutan, ipinapakita ang ritwal sa pagtawag o di kaya'y isang panlaban sa ma sasamang elemento sa pamamagitan ng pag-aalay ng isang babaeng birhen o dugo ng puting manok. Ritwal ding maituturing ang pagsisimba, orasyon at pagrorosaryo, g ayundin ang kapistahan ayon sa pag-aaral ni J<pd>.</pd> Mario Francisco (1991). Malinaw kung gayon na malay ang tao sa gamit at kahulugan ng pagriritwal. Ito ma rahil ang dahilan kung bakit madali lamang tanggapin o hindi kaya'y nakasanayan na ng tao ang pagriritwal. Dahil sa mas midya at teknolohiya, naiaangkop ang pre -kolonyal na tradisyon sa kulturang popular. Sa kabilang banda, kakikitaan sa pa nulaan ang impluwensya at pagtatanghal sa pagriritwal. Habang inihahanda at nang angalap ako ng kaukulang datos, halimbawa, nakita na mayroong mga tulang ginawa sina Camilo Villanueva, Kerima Tariman at Cirilo Bautista ukol sa ritwal. Sa Panitikang Oral ng mga katutubo, makikitaan ng mga ritwal o <i>paganit o ang ating mga kuwentong-bayan, mitolohiya, alamat at epiko. Ang mga ep ikong bayani halimbawa, ay madalas sumasangguni at nagtatanghal ng mga ritwal bi lang paghahanda sa kanilang paglalakabay at pakikidigma. Ang mga pagpapatotoo sa mga mitolohiya ay makikita at naililipat sa mga ritwal (Salazar 14). Sa paimbabaw, ang naratibo ay pagsasalaysay ng mga pangyayari at instrume nto ng paglilibang. Gayumpaman, ang ganitong pagsasalaysay at panlilibang ay na kapaloob sa isang konteksto at may ginagampanang panlipunang papel. Ayon kay Ar istotle, ginagamit ang naratibo sa pagsasalin ng kaalaman, pagbibigay-kahulugan at pagpapaliwanag ng mga pangyayari (Lentricchia at Mclaughlin 69). Sa madaling salita, pinapagtibay nito ang isang kaayusan. Mahalaga kung gayon, ang pag-apu hap sa estruktura, katangian at kartograpiya ng ritwal sapagkat nagsisilbing bal angkas ito upang higit na maunawaan ang proseso ng pagkilala at pagtanggap sa ko nsepto ng ritwal sa kultura at kamalayang Pilipino. Ibig sabihin, ang pagriritwa l sa Pilipinas ay maituturing na pulitikal dahil sa pagsasalikop ng kultura, kas aysayan, relihiyoso at pangkabuhayang katangian nito. Sa madaling salita, upang maidalumat ang naratibo ng pagriritwal at ang naratibo ng kulturang lumikha nito , mahalagang pansinin at kilatisin ang ritwal bilang gahum. Bilang gahum, ito a y maaaring magmanipula, lumikha o bumuwag ng mga konsepto at ugnayang pangkapang yarihan sa loob at labas ng konteksto nito. Bilang isang panlipunang proseso, an g ritwal ay maaari ring lumikha ng identidad ng grupo tulad ng mga bayani at nar atibo sa mga epiko. Kung gayon, ang ritwal ay isang naratibo ng kapangyarihan. May panlipunan at sikolohikal na papel at katangian na ginagampanan ng na ratibo. Binibigyan ng tao ng kaayusan ang kanilang mga karanasan sa pamamagitan ng mga naratibo. Ang mga naratibo ang nagsisilbing kritiko at tagapamagitan ng k ultura. Buhat dito, nauunawaan ng tao ang mga karanasan nang sa gayo'y lumilikha siya ng mga kahulugan upang maunawaan ang mundo. Sa ganito, ang tao'y laging na ghahanap ng mga naratibo upang maipaliwanag ang ating pagkatao. Ayon nga kay J<p d>.</pd> Hillis Miller, "it implies that we want stories for something they can do for us, something we inexhaustibly need" (sa Lentrrichia at Mclaughlin 71). Sapagkat ang ritwal ay isang "interepretive event" ayon kay Norman Denzin, b ahagi ng naratibo ang pagbuo, pagtanggap at pagbasa ng mga manonood sa ritwal. S a pag-aaral ni Gerd Baumann inilista niya ang limang (5) uri ng mga kalahok o ma nonood sa ritwal. Aniya, "they are the bystanders, interested onlookers, guests who one hopes will 'enhance (the rituals) recogniton and status', witnesses who have the power to confer validity on the ritual, and outside beneficiaries" (sa De Coppet 8). Naitatahi ng manonood ang ritwal sa pamamagitan ng "mute dialogue" (Denzin 101). Ibig sabihin, nakukumpleto ang ritwal dahil sa pagninilay-nilay n g mga tao sa kanilang "nabasa" at pag-uunawa sa ritwal. Samakatwid, ang naratibo ay hindi lamang isang instrumento sa pag-uunawa ng ritwal, bagkus ito rin ay is ang daluyan ng pagsasalin at pagbabahaginang diwa sa pamamagitan ng mga salaysay . Ang ritwal ay hindi lamang isang anyo ng salaysayan kundi talastasan din ng m

ga diwa - diwa ng nagsasalaysay at diwa ng nakikinig.

Title:Ang Pangako ni Kuya (Isang kuwentong nakabatay sa mga Haligi ng Islam) <b>Ang Pangako ni Kuya (Isang kuwentong nakabatay sa mga Haligi ng Islam) </b> <i>Shahada / Kalima</i> "<i>La ilah illa Allah wa Muhammad rasul Allah</i>." Luntian ang kapaligiran. Malamig at sariwa ang hangin habang nakikipaglar o ang mga ibon sa mga sangang nakakalat sa ilang talampakang taas ng mga puno. N akatingalang sumasamba ang mga makukulay na bulaklak ng mga dapo at <i>cadena de amor</i>. Pinaliliguan ng batis ang mga batuhang saksi sa paghahabulan ng mga i sda at hipong puti na nagpupumilit marating ang kalawakan ng ilog. Naroong nagda rasal ang mga tagak habang nagtatago sa mga <i>azola</i> ang pulutong ng mga pal aka at bubuli. Namumukadkad ang mga talahib at liryo sa tabing ilog na pinamumu garan ng mga tikling at langay-langayan. Ito ang iilang pagpapala't biyaya ni Al lah. Totoong walang ibang panginoon kundi si Allah at si Muhamad ay ang kanyang propeta. Ito ang kanyang kaloob at dito rin ang tagpuan ng pakikipagtuos ng mga nananampalataya sa kanya. <i>Mapapalad ang nangagugutom at nangauuhaw sa katuwiran: sapagka't sila'y bubus ugin</i>. Masigasig ang pagsisikap ng ina para makapagpatuloy sa pamumuhay ng maran gal bagama't walang pagbabago sa ama kahit pa namayapa na ang kanilang anak. At dahil sa kalungkutan o sadyang sapat na dahilan, nadagdagan pa ang kinawilihang libangan ni Ben. Naging matalik na kaibigan ni Ben ang alak. Serbesa o <i>kuwa tro kantos</i> ang kanyang malimit na kapareha matapos ang trabaho. Habang kung minsan ay nagkakasya si Marita sa mga tininging lantang gulay sa palengke at kan ing mula sa mga mapagbigay na kapitbahay. Anupama'y wala siyang gana kadalasan. Itinatawid na lamang niya ang maghapon para manatiling buhay kahit pa gutom at n auuhaw ang kanyang katawan. Mas may higit na pagkagutom at pagkauhaw ang kanyang nararamdaman. Nangungulila siya sa pagpanaw ng kanyang anak at kung papaano mai ibsan ang kanyang pangangailangan para sa katarungan. Hindi na niya alam kung na iintindihan pa niya ang silbi niya sa pamamahay na pilit niyang binuo noong napa ngakuan siya ni Ben ng magandang pamumuhay. At sadyang tanggap na niya ang pagka tao ni Ben, dahil wala naman talaga siyang magagawa at mapagpipiilian. Nalilito na siya kung alin pa nga ang natitirang tamang gawin at kung ano ang dapat na ma ngyari sa kanyang buhay. Kung minsan sa kanyang pagbaybay sa lansangang mausok a t alikabukin patungo sa Quiapo, naglalakad siyang parang tuliro at walang direks yon. Hindi niya pansin ang butil-butil na pawis sa kanyang mukha at ang init ng aspaltong tumatagos sa kanyang manipis na sinelas. Namamalayan na lamang niyang nasa gilid na siya ng Quiapo kapag nagsimulag sumikip at umingay ang kanyang pal

igid o kapag nabasa at dumampi na ang banal na tubig sa kanyang noong pinagbabag a sa init. At doon na maiibsan ang uhaw ng kanyang diwa at kaluluwa. Mapapahinga na siya at maiintindihan ang lahat. Magiginhawahan siya mula sa pagkabagabag. D ito niya nakukuhang makita ang nararapat sa napakadilim niyang buhay. <i>Mapapalad ang mga mahabagin: sapagka't sila'y kahahabagan<i/>. Makalipas ang ilang buwan, buto't balat na ang pangangatawan ni Marita. B umagsak ang katawan ni Marita. Madalang na umuwi si Ben. Masyado ngang dinamdam nito ang pagpanaw ni Maryben. Doon niya nalaman ang halaga ng nawala sa kanya, k ung kaya't panay ang kanyang pagpapakalunod sa alak. Masyado niyang dinamdam ang pagkawala ng anak kaya't nakaligtaan niya ang kanyang pagiging asawa at tungkul in bilang kabiyak ni Marita. Madalas na mag-isa na lamang si Marita. Walang kaus ap. Walang imik. Malimit na malalim ang iniisip. Tag-ulan na. Pinakikinang ng pag-ulan ang mga bubungang kalawangin at pin aaagos ang mga tuyong dahon sa kanal sa mga eskinitang pinalulungkot ng kawalan ng nagdadaan. Mas malamig ang mga gabing puno ng kalungkutan ng pag-iisa. Malaml am ang mga mata ni Marita sa paghihintay sa kabiyak na maaaring makahugot sa kan ya sa labis na kalungkutan. Nakabibingi ang pangungusap ng katahimikan. Palagi na lamang inabangan at kinasabikan ni Marita ang pagsapit ng Biyer nes. Mahalaga ang araw na ito para sa kanya. Dito lamang niya nadadangkal ang na titirang katinuan sa kanyang sarili. Dito lamang niya muling nakakatagpo ang maa aring makaintindi at makatulong sa kanya. Bagaman, ilang panahon na rin itong 'd i nag-aabot man lang ng kanyang kamay upang siya'y maiahon sa paghihirap. Isang araw na makulimlim, Biyernes itong pinaghahandaan ni Marita. Dadala win niya ang Basilika ng Quiapo para muling isangguni ang kanyang kalagayan. Nag babanta ang pagbagsak ng isang matinding paghihinagpis ng langit. Makapal ang ab uhing ulap na parang kayang abutin sa babaw ng paglutang nito sa kalawakan. Nagl alakad si Marita sa kahabaan ng Carriedo. Tanaw na niya ang mga pintuan sa gilid ng simbahan na sinlalaki ng isang talampakan. Puno ito ng mga deboto. Sila ang mga maaagang nananampalataya at naniniwala sa pagnonobena, pagrorosaryo, pagluh od at paglalakad ng nakaluhod. Madami ang tila nababagabag sa napipintong pagbag sak ng ulan. Pero hindi si Marita. Blangko ang kanyang mukha at tanging ang kany ang buhok lamang ang nangungusap sa lumalakas na ihip ng hangin. Nagsimulang umambon at magbendisyon ang langit. Namukadkad ang mga payon g samantalang 'di natitinag si Marita sa kanyang pagbaybay sa masikip na kalye. Nagmamadali ang mga taong umiiwas sa lumalakas na patak ng ulan pero hindi si Ma rita. Nagpatuloy siya sa paglalakad. Narating ni Marita ang patio ng simbahan ha bang bumubuhos ang malakas na ulan. Sumingaw ang init sa kanyang pasmadong kataw an. Nagsimula siyang yakapin ng lamig at isayaw ng hilo. Umikot ang kanyang pani ngin. Nabuhay ang mga naaawang rebultong santo sa gusali na akmang bababa at sas aluhin ang unti-unting nawawalan ng malay na babae. Nagliparan ang mga puting ka lapating naging liwanag at kapagdaka'y nagdilim ang buong paligid sa paghudyat n g kampana. Nag-iisang nakahandusay sa patio si Marina. Walang malay. <i>Mapapalad ang mga may malinis na puso: sapagka't makikita nila ang Dios</i>. Nagdikit at nagbara ang mga ugat sa utak ni Marita, sapat para siya mapag kaitan ng paggalaw. Pinalapot ng matinding pag-iisip, pagod at kalungkutan ang k anyang utak at pinamuo ang mga dugo dito. Naratay siya sa higaan at tanging ang mga kapitbahay ng nangangalaga sa kanya. Tuluyan ng nanahimik ang kanyang mga la bi. Sumuko na ang kanyang pang-uunawa sa uri ng buhay na mayroon silang mag-asaw a. May mga pagkakataong dumadaloy sa kanyang pisngi ang mga luhang sapat nang ma kapagpaliwanag ng dahilan. Wasto nga't kanyang nailuluha ang kanyang dinadala. D ito niya nailalabas ang mga kimkim niyang sama ng loob at mga kailan ma'y di mai

pahayag ng saloobin. Nagkaroon ng saysay ang luha sa kanyang matang nagdidilim s a pang-unawa. Nililinis nito ang kanyang paningin at pinalilinaw nito mga bagaybagay. Iniuwi ni Ben si Marita, dahil hindi na rin naman nila kaya pang pahabain ang bayarin sa ospital. Isang madaling araw matapos sumagad sa upos ang ningas ng sigarilyo ni Be n, napaidlip siyang baon ang mga gunita ng kanyang anak at asawa. Inihele siya n g mga alaala ng tawanan at paglalambingan ng kanyang asawa at anak. Ito ang mga sandaling hindi niya napahalagahan ang kanyang mag-ina. Hanggang sa naging sentr o ng panaginip ni Ben ang kanyang anak. Walang bakas ng karamdaman o lungkot sa mga mata ng kanyang anak. Dinala siya sa tagpuan kung saan naglalaro't umuugoy s a duyang nalililiman ng mataas na puno ang paslit. Tinawag siya nito habang naka ngiti. Nilapitan niya ang anak at tumigil ito sa pagduruyan. Tumakbo ito sa kany a ay mahigpit na yumakap. Nagpasalamat ito sa kanya at saka inihabilin ni Marybe n ang kanyang ina sa ama. At nagsimulang magtaglagas ang mga dahon ng puno haban g yakap-yakap niya ang batang unti-unting gumagaan sa kanyang pagkakabuhat. At n agising siyang yakap niya ang asawang buto't balat ang katawan. Doon natanto ni Ben ang pangangailangan ng asawa sa kanyang pagkalinga. N aisip niya na mahalaga sa kanya ang asawa. At ito rin ang magiging paraan para k anyang mapunuan ang pagkukulang sa anak. Naunawaan niya ang kahulugan ng asawa a t kung gaano katagal ang pinagtiis nito at ng kanyang anak sa paghihirap. <i>Mapapalad ang mga mapagpayapa: sapagka't sila'y tatawaging mga anak ng Dios</ i>. Pumasok na ang Mahal na Araw nang lagyan ng markang krus na abo ang mga n oo ng mga Katolikong deboto. Tahimik na nagsisimula at natatapos ang mga araw. K inakalinga niya ang kanyang asawa ng buong pag-iingat at pagmamahal. Bagaman, ka pansin-pansing lumulubha ang kalusugan ni Marita. Kinakausap siya ni Ben na tila nakatutugon sa bawat pagtatanong at pagkukuwentong kanyang ginawa. Iniiwan nga lamang niya ito sa umaga at binabalikan naman sa hapon matapos ang trabaho. Linggo ng Palaspas nang magpasya siya sa pagpipinitensya at gawin itong i sang panata tuwing Mahal na Araw para sa paggaling ng asawa. Batid niyang hindi sapat ang pag-aayuno at pangingiling sa Semana Santa para linisin at patahimikin ang kanyang budhi at payapain ang kaluluwa ng kanyang anak. Nagdiwang ang buong Simbahan at mga nananampalataya para sa pagbabago at sakripisyong ito ni Ben. N ais niyang linisin at gawing tiwasay ang kanyang bagabag na kaluluwa at hilingin ang paggaling ng asawa. Inihanda niya ang sarili sa latay at sugat na tatamuhin ng kanyang katawan. Alam niyang kulang pa ang hampas sa laman, hiwa sa balat at pagdurugo ng kalamnan para matumbasan ang kanyang mga pagkukulang, kung kaya't ito ang kanyang magiging panata. <i>Mapapalad ang mga pinag-uusig dahil sa katuwiran: sapagka't kanila ang kahari an ng langit</i>. Ilang araw nang maalinsangan. Hindi nakaligtas sa pagliliyab ng araw ang Biyernes Santo. Bitak-bitak ang lupa at nilalanta ng init ang mga dahon at bulak lak ng mga halamang uhaw. Pinamumuti ng alikabok ang aspaltong ibinilad sa nakap apasong init ng araw. Sumapit ang araw ng pagpapatunay sa kanyang katapatan sa ipinangakong pag sasakripisyo. Inihanda ni Ben ang latigong yari sa katad, kadenang may mga piras o ng yantok sa dulo habang nakatitig nang tahimik sa kanya si Marita sa higaan. Nahiram niya ang latigo sa matandang nagretiro na sa pamamanata. Siya na ang ma gpapatuloy ng taunang paggamit nito.

Iniwan ni Ben si Marita sa bahay. Nagpaalam siya at nangakong babalik aga d matapos ang misa ang penitensya. Puno ng tao ang patio ng simbahan. Intensyon ng marami ang magsimba at manood ng penitensya. Katanghaliang biniyayaan ng init at pawis ang buong paligid. Humahaplos sa katawan ang mainit na singaw ng semen to na sinasaliwan ng mga ingay ng mga deboto, palahaw ng tindero, batang pakalat -kalat, manlalako ng swipsteyk, kililing ng sorbetero, busina at pag-atungal ng mga motor, at kung anu-ano pang tunog na maaaring makapagpahilo. Nagsimulang mag datingan ang mga namamanata sa penitensya habang nagsisimula na ang misa para sa Siete Palabras . Nakapantalon silang kundi man pinadudungaw ang tuhod sa punit at nangungupas na ang kulay na sadyang bakas ang ilang taong paninilbihan sa mga hita't binting palaging nangailangan ng marangal na saplot. Anim, at naging lab ing isa at naging labing-lima ang nakahilera't nakaluhod sa patio habang nakukul ubungan ng itim na tela ang kanilang mga mukha. Hindi na makilala kung sino si B en. Basta't isa siya rito na ngayon ay hinihiwaan ng <i>blade</i> at tinutusok n g pako ang likuran at ang dibdib. Nagdurugo ang kanilang katawan sa ilalim ng na kapapasong araw habang pinanonood ng mga taong nanghihina at natutuwa. Kakaiba a ng samyo ng hanging dumadampi sa kanilang katawang dinadaluyan ng sariling dugo. Tumayo na ang mga lalaki at nagsimulang saktan ang sarili sa paghataw ng latigo sa katawan. Piminsan-minsang tumatalsik ang dugo. Mas malaki raw ang kasalanang dapat mapatawad kung mas madugo ang katawan. Nilakad nila ang kahabaan ng daang alikabukin. Tumitigil lamang sila kada tatlumpung minuto para magpapapalo at ma gpasugat sa mga matatandang nagretiro na sa pagpipenitensya. Narating nila ang i sang ilog bago pa man sumapit ang ikatlong oras ng paglalakad. Ang lahat ay tuma lon at nagbanlaw rito upang paghilumin ang mga sugat at pawiin ang kanilang kapa guran. At sa gayon ay malinis ang kanilang kaluluwa ng tubig-ilog. Ang lahat hal os ng mga namanata ay sinalubong ng kanilang mga kaibigan at kamag-anak upang pa inumin ng tubig at pakainin man lang ng nilagang itlog. Walang sumalubong kay Be n. Basang-basa ang kanyang katawan na pinaghiluman ng mga sugat nang kanyang tin ahak ang pabalik ng simbahan. Lumuhod siyang muli sa pintuan nito at nanalangin. Bakas sa kanyang mukha ang kasiyahan at ang pagmamadaling makauwi. Mag-aalas tres na ng hapon nang kanyang marating ang bahay. Naroroon si M arita at nakahigang tahimik. Minabuti niyang makapagbihis na para makapaghanda ng simpleng mirindal. Iniinit niya ang natirang kape ng umagang iyon at inihanda ang ilang piraso ng tinapay para pagsaluhan nilang mag-asawa. Kanyang tinawag s i Marita at saka dinala rito ang pagkain. Nanatiling walang imik ang asawa. Kany ang binuhat at inihilig ito sa kanyang dibdib subalit nanatiling walang malay. I lang ulit niyang tinawag ang pangalan nito. Hinimas rin nito ang noo at ang dibd ib ng babaeng inupos. Tahimik at may kapayapaan na ang mukha ni Marita. Natanto ni Ben ang ibig sabihin nito at tahimik niyang niyakap ang asawa habang umaagos ang luha at pawis sa kanyang katawan.

Title:Beinte Kwatro Oras <b>Beinte Kuwatro Oras</b>

<b>9:00AM-10:00AM<pd></pd>, Ang Meeting</b>. Maagang nagsisimula ang araw para kay Mr <pd>.</pd>Joey Pabling. Nagbubuk as ang maghapong paggawa sa alas-otso ng umaga hanggang sa magretiro sa ala-sing ko ng hapon. Limang araw lamang ang pasok sa opisina bagaman may mga linggong na giging anim. Walang linggong nakalimot sa meeting ang opisinang kanyang pinapasu kan. Ahensya ito para sa mga nais magtrabaho sa ibang bansa, na kahit anupang ur i ay pasok sa kategorya't katawagang Overseas Contract Workers (OCW) o Overseas Filipino Workers (OFW). Nagmamadali ang lahat dito. Lahat ay umaasa na makasaka y at makapagtrabaho sa bansang magpapasahod ng mas marangal na suweldo. At sa araw na ito, meeting na naman ang kanyang haharapin. Ang isa sa mga agenda: Ang dumadaming aplikante para <i>talent</i> at <i>cultural performers</ i> para sa bansang JAPAN, BRUNEI at KOREA at kung papaano ito lilimitahan at hih igpitan ang screening. <b>10:00AM-11:00AM<pd>,</pd> Ang Elevator</b>. Madaming inihanda si Mr<pd>.</pd>Joey Pabling bago ang meeting. Iniaayos niya ang reports at ang gagamiting Powerpoint presentation na pinagpuyatan niya noong nakaraang gabi. Lahat ito ay kanyang ipinalulon sa kanyang briefcase. Han dang-handa niyang nilisan ang kanyang <i>cubicle</i> sa 3rd floor para tunguhin ang conference room sa 7th floor. Hinintay niyang bumukas ang elevator at ihatid siya sa tagpuan ng mga diyos at mga mortal na gaya niya. Ilang sandali ang kany ang hinintay at bumukas na ang pintuan ng elevator. Humalimuyak ang bango mula s a 'di niya malamang nilalang. Nagdidikta ito para hanapin kung sino ang may kaga gawan ng nanunuksong bango. Pang-apat siya sa laman ng elevator. Dalawa silang l alake at dalawang babae. Nagkataong ang matandang si Mrs<pd>.</pd> Eufronia Exal tacion sa accounting department ang isa sa dalawang babae. Walang pagpipilian ku ndi ang babae sa kabilang sulok ng elevator. Tinitigan niya ang babaeng ito na m ay kakambal na kariktan ang samyo hanggang sa lumabas ito nang kanilang marating ang 5th floor, Release and Orientation Department. Matapos, nawala na ang halim uyak at tanging ang sukang Ilukong amoy ni Mrs <pd>.</pd> Exaltacion ang natira. Lumabas sila sa 7th floor.

<b>11:00AM-12:00NN<pd>,</pd> Ang Babala</b>. Natapos ang meeting. At agad na tinungo ni Mr<pd>.</pd>Pabling ang ikalim ang palapag. Hinahanap ang babaeng may natatanging kariktan at bango. Nagbabakas akali. Masuwerteng naabutan, nasulyapan at natagpuan pa niya ito. Halos hindi ni ya maiangat at kanyang mga paa nang magtama ang kanilang panigin at inalayan siy a nito ng isang ngiting may katambal na pagtaas ng kilay. Parang may pumigil sa kanya para lapitan ito. Papalabas na ito at wala siyang nagawa. Nagmamadali nga ang halos lahat ng tao dito na tila nakikipag-unahan sa bawat patak ng segundo. Natulala, parang namatanda sa siyudad si Mr<pd>.</pd>Pabling nang makita siya ng kanyang boss, si Mr<pd>.</pd> Alfonso. "Mr<pd>.</pd>Pabling<pd>...</pd> Ehemm, Mr<pd>.</pd>Pabling. Mukhang nah ulog ka sa aplikanteng 'yun. 'Wag kang pakasiguro. Hindi professional ang ganyan at lalong mapanganib 'yan para sa yo." <b>12:00NN-1:00PM<pd>,</pd> Sa Cafeteria</b>. Tanghalian na at punung-puno aintindihan ang mga tao sa ingay ng , lakas ng radyo at ang tila walang ter. Hindi makakain si Mr<pd>.</pd> ng empleyado ang cafeteria. Halos hindi magk kuwentuhan, mga kalatog ng plato't kubyertos katapusang pagtunog ng cash register sa coun Joey Pabling, nananahimik sa kanyang pag-iis

a. Nakatunganga lamang siya sa malungkot na kanin at ulam. Nilamigan na siya ng pananghalian. Hindi maalis sa kanyang isip ang imahe ng babaeng kanyang nakatagp o nang umagang yaon. Na-love at first-sight yata. Ang lakas ng tama at hindi niy a makayang burahin ito sa kanyang isip. Parang paulit-ulit na larawang pumaparad a sa kanyang utak ang kariktan ng babae. Maya-maya'y nakita niya ang nakangiting si Ester na dumaan at may inialay na kindat sa kanya. <b>1:00PM-2:00PM<pd>,</pd> Trabaho lang, walang personalan</b>. Pumitlag ang ideya sa kanyang utak. Nagtungo siya sa 2nd floor, Record Section para alamin ang identidad ng babaeng tanging sa mukha at amoy lamang niy a nakilala. Halos magmakaawa na siya kay Robert at Ester, ang may hawak ng recor d at files ng mga aplikante, para makuha ang record ng babae. Libo-libo ang apli kanteng babae. Mula sa pagiging DH, caregiver, nurse, teacher, secretary, encode r, skilled worker hanggang sa pagiging entertainer/performer o kung anuman ang p agkakaintindi sa salitang ito. Napakarami at kulang ang maghapon para rito. Big o niyang nilisan ang silid. Una na niyang tinungo ang desk ni Ester. Nagkataong wala pa doon ang bab aeng maaaring makatulong makuha ang kanyang kailangan. Naupo siya sa harap ng me sa nitong napakasinop ng mga gamit. Alam niya ang pagiging OC (obsessive-compul sive) ni Ester, kung kaya't hindi niya alam kung papayagan at tutulungan siya ni tong maghalughog at butingtingin ang mga files na maaaring mawala sa ayos. Si Es ter din ang may responsibilidad para isama at iayos ang mga files ng mga aplikan te sa database pero hindi siya ang tipong mag-aaksaya ng panahon para kung kanin o para lamang hanapin ang taong hindi mahalaga sa kanya. Bukod pa, napakaraming aplikante ang dapat niyang isama sa database ng kompanya. At lalong wala siyang panahon sa mga lalaking naghahanap lang ng mga babaeng maaaring panandalian lam ang ang interes. Alam ni Ester at Mr<pd>.</pd>Pabling ito. Minsan na kasing pino rmahan, niligawan, pinaasa at binitawan ni Joey si Ester. At ngayon ay hihingi p a siya ng isang pabor. Pero wala siyang magagawa kundi ang lakasan na ang loob a t kapalan ang mukha. Pumatak ang oras na ni hindi nakaramdam ng pagkainip si Joe y. Ilang sandali pa at dumating na si Ester, may hawak ito ng mug ng umaasong k ape. "Pasensya na, Ester. Pwede bang magpatulong sa 'yo," ani Joey. Ngumiti si Ester, tumango at naupo, humigop ng kape sabay inilapag sa ta ble at inusal ang tugon, "Hindi." <b>2:00PM-3:00PM<pd>,</pd> Personal kapag iba ang pakay</b>. Bigong lumabas ng office ni Ester si Joey. Bumalik siya sa kanyang opisi na at napaupo na lamang sabay ang malalim na buntong hininga. Malalim ang kanyan g iniisip. Alam at naintindihan niya ang dahilan kung bakit ganoon na lamang ang naging tugon sa kanya ni Ester. Hindi na niya ito pinilit pa lalo't ayaw rin ni yang mapagsimulan pa ito ng away at isyu sa kompanya. At parang isang pagbuwelo nang kanyang itaas ang kanyang mga braso para tawagan sa local si Robert. Ilang bagay muna ang kanilang pinagkuwentuhan bago niya nailabas ang kanyang totoong p akay kay Robert. "Pare, ako na bahala sa 'yo. Mamayang uwian, punta ko d'yan, ako na magha hanap. Ok?" Alam niyang tiyaga lamang ang kailangan kung sadyang gugustuhing makamit ang kanyang pakay. Kung hindi magagawa para sa kanya ang isang bagay, siya na mi smo ang tatapos nito. Buo ang loob ni Mr<pd>.</pd> Pabling. <b>3:00PM-4:00PM<pd>,</pd> Ganun din ang pakay ni babae kay lalake</b>. Si Ms<pd>.</pd>Marites Almonte ang babaeng ito na nasa 1st floor at tila

may hinihintay pa sa lobby. Kakatwa man, ilang ulit niyang inasahang makita rin g muli si Mr. <pd>.</pd>Joey Pabling sa pagbubukas ng elevator. Batid ng babae a ng intensyon ng lalaki sa kanya nang magtama ang kanilang mga mata kaninang umag a. Hinihintay niya ang release ng kanyang papeles para sa kanyang pag-aabroad na lalong madaling panahon. Buko dito, hinihintay rin niyang magkita silang muli n i Joey. Si Joey na talaga namang may kakisigan at gwapo bukod pa ang kanyang pag iging matalino at may magandang posisyon sa kompanya. Gusto niyang magkaroon nam an ng mas kahulugan ang mabilis at salit lang nilang pagkikita. <b>4:00PM-5:00PM<pd>,</pd> Ang Kasunduan</b>. Naghanda na si Mr<pd>.</pd>Joey Pabling para tunguhin ang Record Section. Kapalit ng pabor ng paghahanap sa record ng babae ay ang libreng painom mamayan g gabi. Nagkasundo si Robert at Mr<pd>.</pd>Pabling na kanilang ipagdiriwang ang pagkakatagpo nito sa record ng babae sa kinagabihan. Syempre pa si Mr<pd>.</pd >Pabling ang taya. Sinimulan niyang trabahuhin ang mga files. Napapailing na lamang si Rober t na nakatanga lang sa kanyang likuran. Nakaaayos ang files ayon sa trabaho, pet sa ng aplikasyon at alphabetical order, at ang bawat record ay may nakalakip na 2x2 picture. Sari-saring mukha ang tumabad sa kanya. Hindi na niya pansin ang mg a lalaking nasa larawan at matatandang babae. Agad niyang minumukhaan ang mga pi cture ng babaeng na sa kanyang palagay ay maaaring ang babaeng kanyang hinahanap . Hindi nagtagal at nagbutil-butil ang pawis sa kanyang noo. Nakaupo at tulog na si Robert sa kanyang likuran. <b>5:00PM-6:00PM<pd>,</pd> Ang Pagpapakilala</b>. Isang oras na ang nakalilipas sa paghahanap ni Mr<pd>.</pd>Pabling. Nagis ing na at nauna nang umuwi si Robert. Walang anu-ano't narinig na lamang niya an g isang tinig. "Mr<pd>.</pd>Pabling, Excuse me. I want you to meet my friend, Ms<pd>.</ pd>Marites Almonte." Parang wala siyang intensyong lingunin pa ang nagsasalita. Kilala niya a ng boses na iyon ni Ester. Masyado siyang abala. Bagama't muli niyang nasamyo a ng pamilyar na bango. Si Ester ito at kasama si Marites. Namula, namutla, nautal at nanlamig si Mr<pd>.</pd>Pabling. Ipinakilala si Joey kay Marites. Ilang sand aling pag-uusap ang naganap. Si Ester na rin ang pumutol dito sa dahilang beyond office hour na at kikailangan na niyang makipaghabulan sa lansangan para may ma sakyang pauwi. <b>6:00PM-7:00PM<pd>,</pd> Sa C<pd>.</pd>R<pd>.</pd> ng babae, Sa C<pd>.</pd>R<p d>.</pd> ng lalake</b>. Saglit lamang ang pagtatagpong iyon at nawala na ang dalawang babae. Saba y na silang lumabas ng silid at naiwan si Mr<pd>.</pd> Pabling. Sa C<pd>.</pd>R<pd>.</pd> ng babae: Cute siya. Maganda ang porma. Sa pala gay mo ba gusto niya ko? Ester, yung totoo. Ang dami na nga kamong nabiktima n' un, di ba? Baka magalit siya sa akin kapag hindi ko sinabi ang totoo. Ah, basta, ikaw ang bahala. Saan ba siya naka-park? Sa C<pd>.</pd>R<pd>.</pd> ng lalake: Ang ganda niya. Talagang siya na ng a sa lahat ng nakilala at kinasama ko ang seseryosohin ko. At kaibigan pa pala n i Ester. Napakaliit ng mundo. Napakaliit ng office. Inalayan niya ng yosi ang oras na yun. Nagdiwang siyang mag-isa. Napangi ti siya at tila lumiwanag ang lahat ng bagay para sa kanya.

<b>7:00PM-8:00PM<pd>,</pd> Balik office</b>. Ilang minuto rin bago siya nahimasmasan. Naririnig pa rin niya sa kanyang isip ang boses ng dalagang kanyang nakilala. Inayos na niya ang mga iuuwing gam it. Hinagilap ang cellphone at nagtext kay Robert. <b>8:00PM-9:00PM<pd>,</pd> Carpark</b>. Naglalakad na siya patungo ng carpark dala ang kanyang suitcase, cellphon e, laptop at ang alaala ni Ms<pd>.</pd>Marites Almonte. May ngiti sa kanyang muk ha. Walang pagod ang mababakas sa kanyang mukha at tikas. Saglit niyang pinataho l ang alarm ng kotse at binuksan ang pintuan. Naupo siya at hinawakan ang manib ela na may katamtamang diin na tila tangan ang braso ng babaeng nasa kanyang pan agimpan. Sadyang pinagpala ang araw niya. Lalo na nang<pd>...</pd> "Sir Pabling, pwedeng makisabay?" <b>9:00PM-10:00PM<pd>,</pd> Ang Cellphone</b>. Si Marites ang tinig at walang pagdadalawang-isip na isinabay ni Mr<pd>.< /pd>Pabling. Nagliwanag ang mukha ng lalaki at bakas ang sayang naglalaro sa ka nyang puso. Sa puntong ito, nagdesisyon siyang walang meeting si Robert at si Mr <pd>.</pd> Pabling. Pinatay ni Mr <pd>.</pd>Pabling ang cellphone. Batid niyang mahalaga ang mga sandaling iyon para sa kanyang sarili, para sa babaeng nais niy ang makilala, para sa kanilang dalawang higit na paglalapit pa. Ilalaan niya ang oras sa pagkakilanlan sa isa't isa at kung saan at papaano pahahabain ang pagki kita. Magandang ideya ang hapunan ng magkasama. <b>10:00PM-11:00PM<pd>,</pd> Restaurant sa Malate</b>. Nagkayayaan sa mungkahing lugar ni Marites sa may Nakpil sa Malate. Pamo so ang lugar na ito lalo't Biyernes ng gabi at naglipana ang masasayang mukhang nakalaya sa trabaho ng isang linggo. Puno ng ilaw ang paligid na may sari-saring pamilyar na karatulang tulad ng Red Banana, Biology, Sonata, Komiks at Bed. Napakaraming bagay ang kanilang napag-usapan. Sadyang may kemistri nga si Mr<pd>.</pd>Pabling at Marites. Parang magkakilalang matagal na 'di nagkita at ngayo'y pilit na pinaglalapit ang kapwa mundong pinaghiwalay ng pangungulila. Ka katwa nga lamang bagamat hindi na pinatulan pang pansinin ni Mr<pd>.</pd>Pabling ang kalakasan sa pagkain ni Marites. Dalawang ulam at dalawang kanin, blueberry cheesecake at sopdrink ang inorder ni Marites. Simpleng patay-gutom. Inisip niy ang medyo late na kung kaya't gutom ito kahit pa hindi normal ang dami ng kinain . Nangungusap ang mga mata ni Marites. Tila isang kuwentong mitolohiya ang gabing iyon nang tuksuhin ni Penelope si Odysseus at limutin na ang kanyang paglalakbay. Hindi niya pansin ang pag-al igid at pagdami ng mga taong makulay ang suot at tila mga pasyonista. Nakapokus siya sa dalaga. Parang may imbitasyong makasama si Mr<pd>.</pd>Pabling sa buong magdamag. Parang sasabog ang dibdib ni Mr<pd>.</pd>Pabling sa tuwa. Nais niyan g makasama si Marites kahit pa abutin ng umaga. <b>11:00PM-12:00AM<pd>,</pd> Sa Adriatico Circle habang kumakain ng fishball </b >. Inabot na nga ng pagbati ng umaga ang kanilang pagsasama.

Title:Sanaysay (30) Text 106 - Essay Word Count: 2018 Lalong 'di ako ang bunsong kailangang patulugin sa tanghali o nang maaga sa gabi nang 'di mahuli ng gising sa pagpasok sa iskwela. 'Di ako ang bunsong ang tanging pinagkakaabalahan ay paglalaro. Walang ibang na g-uukol ng pag-aalala sa akin. Kung ako ba'y nakakain pa sa tamang oras o hindi? Kung ako ba'y nakaliligo na nang mag-isa o kaya'y nakapaghuhugas na ng puwet na ng mag-isa? Kung ako ba'y nagsisipilyo pa? Walang ibang tumitingin sa akin, kund i ang mismong sarili ko lang. Tanda ko, ako ang bunsong kailangang laging maging matatag. Parang laging hinihi ngi ng pagkakataon na kailangang maging matatag ako. Bagama't bunso'y parang isi nilang akong akong-ako lang ang bahala sa aking sarili. Ako ang bahala sa aking mga gamit, sa aking pagtulog at paggising. Walang ibang may responsibilidad sa a kin, maging ang aking mga kapatid na noon ay mga dalaga't binata pa, maging ang aking nanay na matagal nang wala sa aming bahay o ang aking tatay, na umuuwi lan g pagkatapos ng maghapong pagmamaneho ng lumang dyip. Mahilig akong mag-aral, ngunit ayaw na ayaw ni Tatay na nakikita akong may hawak na libro o kaya'y nagsusulat. Sasabihin niya, "aral na nga sa iskwelahan, aral pa rin pati sa bahay; 'di na kita napakinabangan sa bahay". Mas natutuwa siya ka pag nakikita niyang ang hawak ko ay walis sa halip na lapis, kapag nakikita niya akong nagdidilig ng kanyang mga halamang gamot, nagbubunot ng mga ligaw na damo , nagpupuno ng tubig sa tapayan, naglalampaso ng sahig, at iba pa. Walang kahili g-hilig magpaaral ng kanyang mga anak si Tatay. Sa kanya, kung mapakikinabangan na nang mas maaga, mas mabuti. Binawian ng buhay si Tatay dahil sa kanyang sobra ng paninigarilyo at pag-inom ng kape. Grade four ako nang nawala si Tatay. 'Di normal ang pamilyang pinanggalingan ko. 'Di normal dahil sa tanang buhay ko, hinding-hindi ko nakitang nabuo ang aming pamilya, maging sa aking mga panagini p. Hinding-hindi ko nakitang nagkasama ang aking nanay at tatay. Isang malaking problema ko nga noong nag-aaral ako sa elementary ang pagpapadala ng picture ng aming buong pamilya kapag may assignment ang aking titser. Lagi't-lagi naman ako ng naghahanap ng picture sa aming bahay, hinahalughog ko ang buong bahay sa pagh ahanap kahit alam kong wala akong makikita. Hinding-hindi kami nabuo kahit sa is ang picture lang. <b>Malaking pamilya</b> Siyam kaming magkakapatid. Apat na babae at apat na lalaki, at ako ang pang-siya m, ang bunso. May sari-sariling buhay ang aking mga kapatid, gayundin ako. Ako a ng bahala sa paglalaba ng aking mga damit, sa paghagilap ng aking babaunin at ka kainin sa school. Akong-ako lang ang may responsibilidad sa aking sarili. Nakatapos ako ng elementary sa sariling pagsisikap. Noo'y kumikita na ako kahit

papaano sa pangunguha ng talbos. Talbos ng kamote at kangkong, dahon ng sili, at usbong, bulaklak o bunga ng sampalok. Nangunguha rin ako ng santol, sinigwelas, kaymito, papaya, mangga, banaba, atis, langka, at iba pang maaaring mapitas na bunga at maipagbili para magkapera. Hindi sa amin ang mga punong inaakyat ko, na gkataon lang na walang nagmamay-ari at nagbabawal sa aking pumitas ng mga bunga. Pati mga tuyong dahon ng saging pinatos ko rin upang magkapera. Ginagamit kasi ang mga tuyong dahon ng saging sa pagpapatubo ng kabute. Tanda ko, sikwentang pi raso ng tuyong dahon ay binibili sa akin sa halagang piso at singkwenta sentimos . Bilang na bilang ko ang bawat tuyong dahon ng saging na aking nakukuha. Tuwang -tuwa sa akin ang mga may sagingan, dahil nalilinis ko nga naman ang kanilang ma sukal na taniman. Sa mismong graduation ko 'nung elementary, nagdesisyon akong magpatuloy sa pag-a aral sa high school, kahit 'di ko alam ang tunay na bigat nito. Kahit anong mang yari, hinding-hindi ako titigil sa pag-aaral. Magha-high school ako. At 'nung si nabi ng guest speaker na "di hadlang ang kahirapan sa mga gustong makapag-aral," gusto ko siyang sagutin. 'Di ako naniniwala sa sinabi niya. 'Di totoong 'di had lang ang kahirapan sa mga gustong makapag-aral. Hadlang na hadlang ang kahirapan . Kaya ibayong sipag ko 'nung bakasyon matapos akong mag-graduate sa elementary. S a akin nakasalalay kung makapagpapatuloy pa ako ng pag-aaral. Kaya malaking prob lema ko noon kung walang talbos na makukuha o kung 'di mamunga ng marami ang mga puno sa aming lugar. Dahil kung walang talbos o mapitas na bunga, wala rin akon g kita, walang perang maidadagdag sa iniipong pambili ng mga notebook, uniporme, at pang-matrikula. Tamang-tama ang isang alok sa akin ng isang kilalang photographer sa aming lugar , si Ka Amado. Naghahanap kasi siya ng taga-deliver ng mga picture na kuha 'nung nakaraang graduation sa aming school at sa iba pang mga kalapit na school sa am ing lugar. Bukod sa libre na ang aking mga picture noong graduation ko, may lima ng piso pa ako sa bawat picture na maide-deliver ko. Libre pa ang tanghalian at merienda. Kaya ayos na ayos! Nagalugad ko ang aming buong Barangay, maging ang mga kalapit na Barangay sa pag hahanap ng mga mukhang nasa picture. Isang malaking problema sa akin kung mahira p makilala ang nasa picture at 'di nakikilala kahit ng mga taong aking napagtata nungan (may mga tao kasing nag-iiba ang mukha sa picture). Kaya naging mapagmasi d ako sa lahat ng tao na aking nakakasakay sa jeep, sa bawat nakakasalubong ko s a palengke, sa mga istambay sa kanto, sa mga nagpupunta sa poblasyon at munisipy o, sa mga nasa taong nasa barbero o parlor, at sa iba pang matataong lugar, dahi l baka mukha nila ang nasa picture na hawak-hawak ko. Naranasan kong makipagpatintero sa mababangis na aso, ang manggising ng mga taon g malalayo't liblib ang bahay, ang magmura nang malutong ngunit palihim dahil sa layo ba naman ng bahay ay 'di man lang maawang tubusin ang kanilang mga mukha, ang maligaw at makapagtanong sa mga lasing at nagti-trip. Ang magpunit ng pictur e sa harap ng mga taong tumatangging sila ang nasa picture, ang minsang umuwing wala man lang natubos kahit na isang picture. Natuwa sa akin si Ka Amado dahil marami akong naide-deliver na picture. Kaya't t uwing may mga picture na dapat i-deliver, ako ang tinatawag niya. Isinama na rin niya ako sa mga graduation ng mga iskwelahang kanyang kinukunan. Ako ang taga-b uhat ng kamera, taga-lagay ng film, taga-lagay ng pulang ribbon sa mga dapat kun an, taga-resibo sa mga may downpayment, at iba pa. Sinasabi ko rin sa kanya kung sino ang dapat kunan at hindi. Ang iba kasi'y nagpapakuha pa gayong tambak na a ng picture na dapat tubusin. Pangatlong anak na nga yata ang nagtapos, e 'di pa natutubos ang picture ng mga naunang anak. At nakukuha pang ngumiti. Ang kakapal talaga ng mukha!

<b>Malaking pangangailangan</b> Sa bawat pagsama ko kay Ka Amado, may dagdag akong kita. Nakaipon ako nang higit sa aking maiipon kung mananalbos ako. Nakabili ako ng bag, ng aking mga gamit s a school, ng aking dalawang polo at isang pantalon. Nabayaran ko rin ang apat na buwan ng aking matrikula. Tuwang-tuwang ako noon. Problema ko na lang ang anim na buwan pa. Pero may Chrismas Party, JS Prom, at iba pang mga activity sa schoo l na maaaring kunan si Ka Amado, at maide-deliver ko pa. Kaya sa apat na taong pag-aaral ko sa high school, akong-ako pa rin ang bahala s a aking sarili. Walang ibang may pakialam sa akin, kundi akong-ako pa rin. Naisi p ko, baka talagang alam ng aking walong kapatid, ng aking nanay noon, na kayang -kaya ko naman, kaya 'di nila ako pinakikialamanan. Siguro nga. Sa mga panahong walang picture na maide-deliver, pananalbos ang aking isinisingi t upang pagkakitaan. Pambaon sa araw-araw, pamasahe, at pambili ng ilang mga kai langan. Masuwerte kung tag-ulan dahil mabilis tumubo ang usbong ng sampalok, at iba pang pwedeng talbusan. Kahit mahirap akyatin ang puno ng sampalok dahil nagl ulumot ito kung tag-ulan, nangunguha pa rin ako ng usbong. Nagpapakadulo sa maku kunat na sanga kahit pa may mga higad o malalaking hantik na nabubulabog. Minsan nga'y isang malaking ahas na nakapulupot sa isang sanga ang aking nakita. Nagma dali akong bumaba noon at naghanap ng ibang punong matatalbusan. Napakatagal bago makaisang kilo ng usbong. Paano'y napakagaan lang naman ng usbo ng at may pagkamaselan pa. Kung 'di tama ang pagkakapitas, mangingitim ang usbon g at di na bibilin ng mamamakyaw sa palengke. Kaya natutunan kong pitasin nang p akurot at 'di pahagod ang usbong ng sampalok. Pagkapitas, ibubuyangyang ko ang u sbong sa isang bilao o kaya'y basket, dahil kung plastik, malalanta ito at mangi ngitim. Ayokong maitiman uli ng usbong, paano'y nadala na 'ko noong halos apat na kilong usbong na nakuha ko sa maghapon ay nangitim na parang nasunog lahat. Walang mam amakyaw ang bumili. Nauwi sa bula ang buong maghapong pagpapagod ko. Simula noon , pinag-aralan ko ang sining ng pagpitas ng usbong. Nagtanong din ako sa mga bih asa sa pagpitas nito sa aming lugar. Tanda ko'y mga twenty five pesos ang isang kilong usbong noon. Mas mahal kumpara sa ibang talbos na aking nakukuha tulad ng talbos ng kamote, kangkong, sili, o malunggay. Matapos ang usbong, ilang buwan pa'y bulaklak naman ng sampalok ang aking pipita sin. Kasunod nito, bunga naman. Sa mga panahong iyon, kaya kong makapitas nang h igit sa tatlong tiklis ng bunga ng sampalok sa isang araw. Tumitigil lang akong kung wala ng bungang mapipitas o kung masyadong nasa dulo ang bunga. Walang puno ng sampalok ang nakaliligtas sa akin sa aming lugar, lahat inaakyat ko para tal busan. <b>Eksperto sa akyatan</b> Sanay na sanay akong umakyat ng puno. Alam na alam ko kung anong puno ang maaari ng puntahan ang dulo at alin naman ang hindi. Kung alin ang punong makunat o mal utong ang mga sanga. Kahit pa ako'y magpakataas-taas, hinding-hindi ako nalulula . Pero kahit sanay na sanay akong umakyat ng puno, naranasan ko na ring mahulog, 'di sa puno ng sampalok kundi sa puno ng kaymito. Paano'y pinilit kong abutin a ng isang hinog na hinog na bunga. Pero pagkatapos kong mahulog, pagkatanggal ng matinding sakit, lalo akong naging matapang sa pag-akyat ng puno. Wala akong pinagkwentuhan maski ang aking mga kapatid, kahit halos mapatid ang a king hininga noon sa pagkakabagsak at ang hapdi ng hiwa sa aking palad dahil sa pagkakasabit sa alambreng bakod. Tanda ko'y mga first year high school na noon. Habang nag-aaral sa high school, natuklasan ko ang iba pang pwedeng pagkakitaan

bukod sa pananalbos at pagpitas ng mga bunga. Ito ay ang pagtitinda ng chicharon , yema, pulburon, at iba pa. Habang nagtuturo nga ang aking titser, wala siyang kamalay-malay na lumilibot nang palihim sa ilalim ng mesa ng aking mga kaklase a ng aking paninda. May mga guro ring bumibili sa akin ng yema at pulburon, lalo n a kung katatapos lang nilang kumain ng tanghalian. Kaya noon, 'di ko gaanong problema ang pambayad ng aking matrikula buwan-buwan. Kayang-kaya ko namang bayaran, 'yun nga lang medyo natatagalan ako bago makahagi lap o makaipon ng pambayad. Minsan, pamasaheng-pamasahe lang kasi ang pera ko. <b>Mga kapatid na walang paki</b> Nakatapos ako ng high school na akong-ako lang. Wala sa aking mga kapatid ang na gpaaral sa akin. Walang sinuman sa kanila ang naging obligasyon na papagtapusin ako kahit sa high school man lang. Siguro, ang alam nila, talagang kayang-kaya k ong mag-isa. Kaya noong bakasyon, pagkatapos ko ng high school, ibayong pananalbos at pagde-d eliver ng mga picture ang inatupag ko. Halos 'di na ako umuuwi ng bahay. Pinatul og na ako ni Ka Amado sa kanilang bahay, upang umaga pa lang at 'di pa sumisikat ang araw ay nagsisimula na akong magbahay-bahay at maghagilap ng mga mukhang na kangiti at nakaligtaang mayroong silang dapat tubusin. Pinahiram na rin ako ni K a Amado ng bisikleta, ng isang bag na lalagyan ng picture (dati kasi'y plastik b ag lang ang gamit ko), pinabaunan ng tubig at tinapay, pamasahe at pocket money kung sakaling 'ala pang tumutubos ng picture. Linggo ang pinakagusto kong araw n g paghahatid ng picture, dahil nasa kani-kanilang bahay ang mga may kakayahang m agbayad. Halos maubus-ubos ang mga picture na dala ko. Kumikita ako noon ng dalawang daan at singkwenta pesos sa isang araw. Tuwang-tuwa ako dahil malaking halaga na ito noon. Huwag sanang maubos ang mga picture na kailangan kong i-deliver, dahil ku ng mauubos, mababawasan ang kita ko. Maimbento pa sana ang iba pang okasyon na k ailangan ang photographer at picture! Isinama na rin ako ni Ka Amado sa mga kasalan, birthday, binyagan, lamay o libin g at kung anu-ano pang okasyon na kailangan ng litratista.

Title:Kwento (20) Patalikod na ako nang may kaluskos sa hindi kalayuan. Humawi sa mga s anga-sanga at dahong nagkukubli ang kumakaluskos. May matandang lalaki na may pa sang kahoy ang maingat na bumababa sa bundok sabay ang bati sa akin nang ako'y m akita. Bakas sa kanyang mukha ang pagod at ang pagsusumikap na mairaos ang buhay kapiling ang kagubatan. "Amang, makikiraan na."

Hindi ko napigilan ang magtanong. "Tatang, makapagtanong na. Inyo bang alam kung saan matatagpuan ang mala king punongkahoy dito?" Nag-isip ang matanda na tila may inaalala. "Dating may mga punong mangga, kamatsile at iba pa rito. May mga dayong pumutol dito para manirahan. Hindi pa nakuntento at ang malaking punongkahoy ang kanilang inumpisahang itumba. At nang malaman ng mga tao sa bayan at munisipyo, pinaalis sila. Maaaring ang punong balite ang hinahanap mo." "Yun na nga po marahil." "Nagkaroon ito ng ilang marka ng palakol pero naroroon pa rin at nakatay o ito. Mabuti't nagkataong may nakakita nito bago putulin. Naroroon sa dakong iy on." Itinuro niya ito at nagpatuloy na sa pagbaba ang matanda. Aking ipinagpatuloy ang paghahanap. Pinakiramdaman ko ang paligid. At h indi pa man nagtatagal, natagpuan ko ito. Naroroon pa nga at nakayakap pa rin sa dibdib ng lupa. Nakita ko ang marka ng pagsibak bagaman nanatiling matayog at m asigla ito. Nadama ko ang bulong nito sa muling pagtanggap sa akin. Umihip ang malamig at sariwang hangin. Umindayog ang mga sangang tila na ngungusap. Tanaw ko rin ang nakadapong halaman sa itaas, animo'y kumakaway. Mali lim dito at nakahihikayat ang pagpapahinga. Napasandal ako sa katawan nito upang magpalipas ng oras. Kanya akong kinanlong. Nadama ko ang kanyang pangungulilang ngayo'y naibsan. At nakatutuwa nang ang dalawang sanga nito ay dumantay sa akin g dibdib. Walang pagdadalawang-isip, aking ipinikit ang mga mata nang may ngiti ng katuparan at kapayapaan. Bago pa man dumating ang hinihintay ni Norman ay butil-butil na ang pawis sa kanyang katawan. Wala siyang magawa kundi ang humawak sa manibela ng kotse't tumitig sa kawalan. Kung minsa'y hindi niya pansing nagsisindi na pala siya ng panibagong sigarilyo kundi sa biglang init ng lighter na humahaplos habang tuluy-tuloy siya sa pagpapatunog nito. Nangangalahati na ang kanyang bagong bukas na pakete. Maram i-raming upos na ang nagkalat sa putikang kongkreto. Umaambon. Tila mga larawang pumaparada sa kanyang isip ang buhay ng nakaraan. Iba' t ibang alaala ang pumapaimbabaw sa kanyang isipan sa tuwing nagdaraan ang mangi lan-ngilang sasakyang may matingkad na ilaw. Madalang na rin ang taong laman ng abenidang bihag ng katahimikan maliban sa mga kakaunting nakalalayang kaluskos ng mga pulubing natutulog sa mga pasilyo at ng ilang trabahador na papauwi na. Halos hindi na siya kumukurap. Paslit pa lamang siya'y alam na niya ang tunay na kulay ng kahirapan. Al am na niya ang magkubli sa isang panyulon sa ginaw ng gabi at hindi sa marangal na pagkupkop ng mamahaling kumot. Mangmang na matatawag si Norman kung pag-uusa pan ang mga laruan bagamat iginagawa siya ng kanyang ama at palagian siyang naki kipaglaro ng Indian-indianan sa mga batang lansangan. Hindi niya pinagtatakahan ang paminsan-minsang pag-uwi ng kanyang ama ng masasarap na pagkain at damit. Basta't ang alam niya ay iiwanan siya ng kanyang ama sa bendor ng sigarilyo't ke ndi sa may riles kung gabi na, aalis ang ama at sa pagbabalik nito sa kinaumagah an ay may dala nang masasarap na pagkain. Masaya na siya sa ganoong buhay noon. Nagtataka lamang siya sa ayos ng kanyang ama, putikan ang kupasang maong at s uot na de-goma. Subalit hanggang doon na lamang. Madalas siyang nakikipag-bari lan sa kanyang ama na kamay lamang ang ginagamit. Ito na ang kinamulatan niyang laro na itinuro ng kanyang ama. Malaking karangalan sa kanya ang manalo sa la

rong ito, kahit na tuwiran lamang nagpapatalo ang ama. Bata pa nga noon si Norm an. Naniniraahan sila sa esterong malapit sa Tulay Jueblo. Masansang ang han gin at dikit-dikit ang bahay na pinagtagpi-tagping plywood at retasong yero. Na mimitik ang init ng tag-araw at nandudura naman ang mapanakit na ampiyas ng ula n. Maraming bata na ang namatay at ikinahon dahil sa pagkakasakit at minsan nam a'y pagkalunod sa ilog. Kahit na papaano ay nakaligtas dito si Norman. Banaag ang naging pag-iingat ng ama para sa kanya. Hindi nabawasan ng kahoy ang kanil ang bahay na maaari niyang sidlan, 'di tulad ng ginagawa sa mga ibang batang min amalas na mabawian ng hininga. Sa kabila ng kawalan ng ina, naisalba ng ama ang kanyang anak. Tumuntong si Norman sa paaralan kung saan niya unang naramdaman ang pagka kaiba ng pamumuhay. Halos walang gustong makipagkaibigan sa kanya dahil sa mga pag-aalinlangan ng ibang bata sa kanyang marusing na ayos. Tanging mga kauri lam ang niya ang kanyang nahahagilap na makalaro. Nahilig siya sa mga baril-barilan , nakakaramdam siya ng lakas sa tuwing makahahawak siya ng laruang baril. At k ung sakaling may pakunwaring mapapatay siya sa isa sa mga kalaro'y nakararamdam siya ng kakaibang saya. Minsan niyang naramdaman ang tunay na saya ng pagiging bata nang ibili siya ng kanyang ama ng laruang baril. Hindi na siya sa marupok na kahoy nahuhumaling, ngayo'y sinasamba na niya ang mapagkunwaring plastik. Malaki rin ang impluwensya ng mga nangyayari sa kanyang paligid habang si ya ay lubos na nagkakaisip. Naibabalita at ikinukuwento ng kanyang ama ang mga karahasang patungkol na rin sa paggamit ng armas o patalim para mailigtas ang sa rili sa kagipitan. " Si Totoy Tato, trenta'y otso ang gamit niya ng makipaghabu lan at mapatay niya ang isang alagad ng batas na gaya rin ni Ben Tambling na kuw arenta'y singko naman ang ipinangtimbuwang sa mga parak," ito ang ilan sa mga l itanyang kanyang narinig mula sa ama kapag nililinis nito ang kanyang baril. Lu malagay tuloy na inutil ang mga pulis at mga mistulang bayani sa labanan ang mga kriminal ang nabuong imahen sa utak ni Norman. Ganyan ang buhay sa kanya, ang p aglalaro ng kamatayan sa kalabit ng gatilyo. Hindi na niya maalala ang araw ng huling pumapasok siya sa simbahan. Iba ng pananaw rin ang naiukit sa kanyang pang-unawa ukol sa bagay na ito. Para lam ang sa mga ubod-sawi at pinapanigan ng grasya ang nakaiisip pumasok dito para ma nalangin. Laging ganito, sa kanila lang ang Diyos. Hiling din niyang magkaroon ng pag-aaring Diyos sa hinaharap. Hiling niyang yumaman at magkaro- on ng suli ranin na sa kanyang palagay ay ang tanging bagay na maiaahin sa Diyos. Dumadalas ang tunog ng pagpatak ng ulan. Lalong nagbibigay ng lamig na n agsisilbing pampalabo sa salamin ng kanyang sasakyan. Masinop niyang inaaninag ang taong nasa kabilang kanto na magbibigay sa kanya ng hudyat sa pagdating ng k anyang pinakahihintay. Bago pa man mangyari yaon ay napansin niya ang mga pulan g titik na nakasulat sa mga pasilyo ng abenida. <i>Marcos, tuta ng Kano. Mabuha y ang aping Pilipino</i>! Hindi niya alam kung matatawa o malulungkot siya sa p ahayag na ito. Lubos ang kanyang pagtataka kung bakit mayroon pang mga taong na ghihirap na ay nakukuha pang makapagsulat ng ganito. Nais din niyang maiyak dah il kahit papaano ay may katotohanan ito. Gayumpaman, naisip niyang wala na siya ng pakialam rito, mag-iiba na ang kanyang buhay sa gabing ito. Isang kakaibang pamumuhay na lubos na itatakwil ang paniniwala sa mga huling katagang naisulat. Dito niya idinugtong ang kanyang ninanais noon pa man, magkakaroon na siya ng Pa nginoon ngayong gabi. Huminto siya ng pag-aaral nang nasa ikalawang taon na siya sa hayskul. W ala siyang interes dito, ayaw niya ng dinidiktahan ng mga pumapalagay na mataas sa kanya at parurusahan kung magkakamali. At isa pa'y tila walang gana ang nagt uturo sa kanya, madali siyang naiiwan sa klase bagamat may matalim siyang pang-u nawa sa kalagayan ng kanyang paligid. Nais niya tuloy hamunin ng pabilisan sa p

agbunot ng baril at pagkalabit dito para lamang mapatunayang may alam din siya. Madalas ipinagkakatiwala sa kanya ang paglilinis ng baril ng kanyang ama. Sin anay siyang mag-alaga nito, ito na ang pinakamahalagang bagay sa buhay nilang da lawa. Itinuro na rin ng ama, ang paggalang dito. "Kung itututok ay siguruhing ipuputok mo. Darating ang araw na malalaman mo ang dapat na paggamit nito. Bubuhayin ka ng kapirasong bakal na ito," ang b ilin pa ng kanyang ama. Kultadong pagtataka pa rin ang humihilam sa kanyang mga mata ukol sa kat auhan ng ama. Napapansin niyang may bahid na ng hapo at katandaan ito na makiki ta sa mga mala-riles na guhit sa mukha. Ito ang dahilan kung bakit napilitan si yang kumayod sa kahit na ano pa mang paraan. Madalas siyang napapagawi sa may prendahan at konsignasyon kung umeekstra siya sa pagbababa ng mga isdang nakabanyera. Sawa na siya sa lansa ng kanyang trabaho, daing na niya ang hirap nito sa kakaunting salapi. Hindi niya maintind ihan. Iba ang ama niya, may pormalidad ang tatak ng trabahong kitang-kita sa pa nanamit na itinatatwa naman ng oras ng kanyang paghahanap-buhay. Nais niyang tu mulad sa ama, kahit pa ano ang itinatago nitong hanap-buhay. Ala-una y medya na ay wala pa ang hinihintay ni Norman. Ngayon siya ngin angawit ng pag-upo. Mula sa kanyang jacket ay inilabas niya ang kanyang baril. Hindi na ito laru-laruan. Mala-imahen na ito ng kanyang magiging Panginoon. M ay pag-aalinlangan ang kintab ng kanyang mata, tila walang kasiguruhan ang kanya ng ginagawa. Nalibang siya nang bumalik sa kanyang gunita ang 'di pa katagalang araw na nakalilipas nang kausapin siya ng kanyang ama. Beynte-uno na siya, may kakis igan ang katawan hindi tulad ng kanyang ama na may bahid na ng katandaan. Nag-iingay ang mga kuliglig na tumatawag sa ambon ng ulan, malamlam at ku lob ang hangin sa loob ng kapirasong bahay. Inilapag ng kanyang ama sa mesa ang baril, sabay sambit ng kanyang ninanais sa anak. "Nasa tamang gulang ka na. Tama lang na maranasan mo ang hirap ng trabah ong pinasok mo. Hindi mo mararamadaman ang panandaliang hirap ng ibibigay kong hanap-buhay. Malulunok mo ito. Ilang taon ko rin itong ginawa simula nang tang galin ako sa trabahong ipinambubuhay ko sa inyong mag-ina. Namatay siya sa saki t, wala akong magawa kundi ang kumapit sa patalim para mabuhay ang iniwan niyang sanggol. Sa una'y may kahirapan, nagtatalo ang salaping kapalit at ang sarili kong sikmura. Anak, masarap ang nasa ilalim ng makapangyarihan, bala lang at la kas ng loob ang puhunan mo. May matinong pulis, sukab na estudyante, at ilang t aong tuloy sa paglaban sa pamahalaan ang iyong makikilala. Tila manok silang pup ugutan mo sa iyong pag-aabang, isang kalabit lang sa gatilyo. Bukas, kakausapi n ka ng tauhan ng nasa itaas. Matagal mo na itong gustong malaman, bukas ay lal o mo pang maiintindihan." Dumating ang hudyat sa kabilang daan at nakita niya na ang papalapit nit ong pagkumpas. Iginawi niya ang kanyang sasakyan sa isang tagong pasilyo, hina wakan ang baril at bumababa. Simple ang kanyang kilos subalit matalim ang ilang pagsulyap sa inaabangan. Nasa madilim na bahagi ng kabilang pasilyo si Norman nang dumaan ang isang kotseng pula. Itinutok niya ang baril at sa pagdaan nito ay ipinutok. Nanghina siya pagkatapos subalit inunahan siya ng kanyang isip par a tumakas. Tumakbo sa kabilang pasilyo si Norman at pinatakbo ang sasakyan na p ara bang walang nangyari. Nabulabog ang katahimikan sa abenida. Tila manok na ginilitan ang estudy anteng natapat para sa kanya, napakadaling gawin. Madali lang para sa bagong Pa nginoon. Mag-uumaga na.

Bihasa na ang kamay ni Gloria sa pananahi at pagbuburda. Bakil-ba kil na ang kanyang palad at sawa na rin ito sa tusok ng karayom sa tuwing tinata pos niya ang mga masalimuot na husi. Napag-iinit niya ang tumba-tumba na maaawa t lamang sa sandaling kinakailangan na niyang sundin ang dikta ng sikmura. Nagiisa na siya sa buhay. Maraming taon na ang nakararaan nang yumao ang kanyang D itseng Cora. May tatak na ng pangil ng katandaan ni Metusalem ang kanyang kataw an pati na ang kanyang mukha. Dama pa rin niya ang sakit ng pag-iisa sa buhay a t mas titiisin pa't mamarapatin ang kirot ng metralhiya magkaroon lamang ng pami lyang makakasama. Subalit malayo nang magkagayon pa ito. Pinagot na ng kanyang Ditseng Cora ang tali ng kanyang pag-asa upang tupdin ang pangarap. Galit ang kanyang nakatatandang kapatid sa mga ganitong pangarap. Tulad ng inakda nila ni Alfonso. Si Alfonso ay isa sa mga kalalakihang sumama sa hukbong Pilipino-Amerikanong nak ikihimok laban sa mga Hapones. Isang magsasaka ang ama ni Alfonso na pinaslang nang tumangging magbigay ng adwanang butil sa mga Hapones. Pinasabog ang ulo ni to at nang sumugod ang kanyang ina'y isang matalim na bayoneta ang itinarak sa d ibdib.

Title:Kwento (18) Hanggang sa lamunin na ng gabi ang araw. Pinilit lamang siyang pauwiin ng dilim at nagbabantang galit ng panahon. Idagdag pa ang kirot ng kany ang kalamnan at nakahihilong hapo. Nakagapos na siya sa nakasusulasok na katoto hanan. Nag-iisa na siya. Bubwit siyang nasa sulok ng kagipitan. Naghahanap ng butas na mapagtataguan. Binuksan niya ang nakapinid na pinto ng kanyang silid. May naghaharing katahimikan. Nang-aakit ang alindog ng kanyang papag na ni minsa'y di niya pina gkaabalahang sinupin ang nananahang banig, kumot at unan. Sinunod niya ang tuks o ng paghimbing. Muling nabuksan ang baral ng kanyang haraya sa kalaliman ng pag-idlip. Nakita niya ang kalawakan ng mabatong talampas. Ito ang dating tagpuan nila ni Laya. Subalit ngayon, nasa loob na siya ng garapong binabaha ng salitre habang may umaaligid na pulutong ng mga buwitre. Tinatakam ang mga ito ng kanyang sari ling kalamnan. Sa malayo, natanawan niya si Layang nauupo sa may katarikang ba ngin habang tila pinupunit na asero ang hagalpak ng pagtawa. Sa kamay niya ay a ng mga lubid. Umangat ang kanyang pakpak at bumagwis sa hangin upang lumutang k asama ang nakabitin sa dulo ng lubid ang isang lalaki. May nakabuhol na lubid sa paa, sa kamay, sa dibdib at leeg. Hindi niya maaninagan noong una ang mukha nito. Subalit lumalapit sa paglipad si Laya at sa paglipad nito'y nabubura ang kanyang pag-aagam-agam kung sino nga ang lalaki. Kilala niya ito. Lumalapit pa . Batid niyang kilala niya ito. Lumalapit pa. Napipiho niyang kilala niya ito. Malapit na. Si Caloy. Ang lalaking bihag ni Laya. Napahilahod na lamang si B erting sa loob ng garapon.

Inawat na lamang siya ng kanyang panaginip nang akalain niyang nasa bago ng dimensyon siya ng pagkakaidlip. Nagising ang kanyang ulirat. May lalaki sa d ilim na papalapit sa kanya. Hawig ng nasa kanyang panaginip bagamat itinuturing din niyang isa ito. Nagsimulang rumagasa ang ulan. Tag-ulan na ngunit walang nakababatid ng paglipas nito. May kislap na naaaninag mula sa kanyang kamay hab ang lumalapit siya't gumuguhit ang kidlat. Kakalahating mukha ang bumabakat sa sasandaling liwanag na naglalagos sa bintanang kapis. Nakaumang sa kanya. Wala siyang magawa sa takot. Bubwit siyang nasa sulok ng kagipitan. Naghahanap ng butas na mapagtataguan. Pero wala nang ligtas pa. Hindi na siya makalalayo pa. Umusal pa ang lalaki sa dilim, nakilala niya ang tinig nito. Si Caloy, ang kip kip ni Laya. Nasa kanya na nananahan si Laya. May buong imahen na ang nakikita niya kasabay ang nakagagalos sa diing pagsasalita. "Minsan kailangan mong maging mapagmagandang-loob sa mga taong iyong ki nasusuklaman. Mahirap ang may kagalit," nagngangalit ang bagang nito na na ghahayag ng panunuya at poot. Walang magawa si Berting, sumingaw ang tikas ng b awat hibla ng kanyang kalamnan. "Alam kong ikaw ang dahilan ng pagkamatay ni Aling Amanda. Nakita ko. Sinundan ko ang panaginip at kutob ko. Di ako nagkamali. Malupit ka Berting <p d>...</pd>" sumisiklab, nakapaninilab. Lumpo na si Berting. "Bakit 'di mo 'k o tigilan? Wala akong ginagawa," tapos wala na siyang nasabi pa. Pipi na si Be rting. "Tama. Wala kang ginawa kundi ang pagsawain ang patalim mo sa katawan ni Aling Amanda. Napanaginipan ko ang sinapit ni Aurora. Hindi kita titigilan," sabay tarak ng patalim sa sikmura. Sabay ulit sa pantog. Sabay ulit sa dibdib. Sabay ulit sa leeg. Wasak na si Berting. May tila pinupunit na hininga. Binuksan ni Caloy ang binabaha ng salitre. Kipkip ing bilin, "Hindi ako lilimot a." aserong tawa ang narinig niya bago siya lagutan ng pantalon ni Berting. Baon niya ang isang garapong niya itong dinala at tumakas habang nagwika ng hul Aurora. May kasama akong tutulong sa akin, si Lay

Kinabukasan, wala na ang ulan at handa na ang lahat sa libing ng matanda ng babae habang ipinapasok naman ang isa pang ataul. Walang nakaaalam kung kaila n lilipas ang tag-ulan. Lumipas na ang araw kay Berting. <b>Oras sa Namamanata</b> Si Mang Banong ang naiwan sa kanyang nag-iisang anak na may sakit sa gul ugod nang maagang namayapa ang kanyang asawa. Madalas atakihin ang bata. Tila hinuhugot daw sa kanyang likod ang mga buto sa kalamnan. Kinakailangang mabigya ng lunas ito. Halos magmakaawa na ang bata sa kanyang nararamdaman. Taga-kumpuni ng mga sirang relo at orasan si Mang Banong sa isang maliit na lugar sa Raon. May katandaan na siya. Ang pag-ikot ng kamay ng mga sari-sar ing relo ang kanyang hinaharap araw-araw. Tama lamang upang makalipas sa maghapo n ang kanyang tinatanggap na salapi. Tunog ng kampana ng Simbahang Quiapo ang kanyang palatandaan kung kailangan na siyang umuwi tuwing hapon. At muli doon n iya katatagpuin ang kanyang nakaratay na anak. Para itong manikang nakahimlay s a magaspang na papag at mainit na silid. Maputla, may manipis na pangangatawan at may namamagang likod at balikat ang bata. Nagsawa na ito sa pag-iyak. Kakap irasong ungol na lamang ang ginagawa nito. Kulang na kulang na ang panahon upan g umasa na lamang siya sa maiipon na salapi mula sa kanyang hanapbuhay. Kung m ay makapagbibigay lamang sa kanya ng pagkakataon upang makahiram ng salapi subal it wala. Wala silang aasahan kundi ang kanilang sarili at dikta ng pagkakataon.

Gipit na gipit na silang mag-ama. Dumating na ang sukdulan ng sakit ng k anyang anak. Naisip niyang kunin ang mga mamahaling relo sa kanyang pinapasukan at ipagbili ito. Inilako niya ang mga relong kahit sa panaginip ay hindi mapap asakanya. Pasa-pasa ang kanyang tuhod sa pagluhod-paggapang sa Simbahan ng Quia po makahingi lamang ng kapatawaran sa kanyang nagawa habang lumalaban sa kamatay an at buhay ang kanyang anak sa ospital. Tumugtog ang kampana ng simbahan ng ka tanghaliang tapat. Mataimtim niyang hinintay ang paglabas ng kanyang anak o na kahit ng doktor na magsasabing maigi na ang bata. Hindi niya pansin ang pagkulo ng sikmura, tuloy sa paghawi ng mga numero ang kamay ng orasan. Butil-butil na ang pawis sa kanyang kulobot at sunog na balat. Lumabas na ang doktor. Tahimik ang paligid. Napaupo na lamang si Mang Banong habang inililipat sa ibang silid ang kanyang anak. Tahimik din ang bata. Ala-sais na ng dapithapon subalit wala ng humudyat na kampana para magpaalala ng kanyang pag-uwi. Wala nang naghihirap sa bahay, wala na ang kanyang anak. <b>Si Bobot</b> Nag-iisang lalaki sa limang anak si Bobot. Labimpitong gulang at hindi nakapagtapos ng pag-aaral. Pangarap ng kanyang ina ang makatapos ng pag-aaral k ahit na isa sa nakababatang kapatid ni Bobot. Hindi na niya maaasahan pa ang in ang nabaldado ilang taon na ang nakalilipas. Kasama sila sa bayong ng hirap. Bagamat ang dalawa sa kanyang kapatid ay may hanapbuhay sa lansangan hindi pa ri n husto ang kinikita nito para sa kanilang pangangailangan. Hindi sapat ang sam paguitang kadalasa'y lanta ng iuuwi o ang pagpapakintab ng sapatos ng kung sinusinong naglalagalag sa abenida. Kung minsan pa nga, sabay pang umiihip ang kara mdaman sa kanyang mga kapatid. Baldado ang ina, ang mga kapatid, pati pa ang pa mumuhay. Wala siyang mapasukang trabaho bukod sa kanyang natutunan sa mga kaibigan g nasa ganoong kalagayan din. Siya si Bobot, si Marco kung gabi. Nasa lansanga n ng kilalang kalye siya naghahanapbuhay tuwing pinangas na ng dilim ang liwanag . Kinakalimutan na niya ang sarili kung lubog na ang araw. Hindi na siya ang B obot na madusing. Suot na niya ang malinis na mumurahing damit at sapatos. Suo t din niya ang hindi nabibiling kapal ng mukha. Lalong suot din niya ang lakas ng loob na hindi karaniwan sa kanyang edad. Ang dating labimpitong taong gulang na bata ay wangis binatang may hustong gulang. Masaya ang gabi, iba't iba ang k asama. Kung minsan lima, kung minsan anim o pito ang kanyang nakakatambal. Iba' t iba ang awtong sasakyan patungo sa iba't ibang lugar na iisa lang naman ang na ngyayari. Ganyan ang gabi kay Marco. Bawat sinasamaha'y sari-saring paraan ng saya ang dinaranas. Ginampanan na niya ang lahat na yatang papel sa pakikitungo sa mga taong nakipagtawaran sa kanya. Nariyan ang maging tila turuan at sunudsunurang aso, ang maging tigre sa bangis at maging sawa sa lambing sa pakikiniig . Kung minsan naman, inaalayan din siya ng gulpi ng pagmamahal. Uuwi siyang ma y pasa at paso ang katawan. Bawat gabi'y tila kahoy siyang inaanay, tila bangka y na pinagsasawaan ng buwitre. Hindi pa niya alam kung kailan ito matatapos. B asta hanggang kaya niya ay tuloy pa rin ang pakikirigodon sa mga estrangherong l alaking babae ang puso o sekswal na pangangailangan. Tuwing umaga lamang ito h umuhupa. Tuwing umaga lamang siya nagigising sa isang bangungot. Sarap na lama ng ng paghitit ng sigarilyo ang nagpapasigla sa kanyang katawan. Ang sigarilyon g nag-aalis ng pait ng nakaraang gabi. Saya na niya ito na minsan niyang hinili ng na sana'y tulad na lamang nito ang buhay niya. May takdang paggamit at takda ng tapos. Hindi na paulit-ulit pa. Ganyan ang umaga ni Bobot. <b>Makata sa Ilog</b> Madalas matagpuan ng hanging habagat ang makata at ang kanyang apo sa il og tuwing tag-araw. Dalisay ang tubig sa ilog na pinakikislap ng namumulang pag lubog ng araw. Payapa ang pag-agos nito hanggang sa dulong hindi na maaabot pa

ng paningin. Batid mo lang na mayroon itong bukanang patatapos sa isa pang mala king bahagi ng tubig. Tahimik lamang ang matanda tuluy-tuloy sa pagsusulat ng mga titik habang ang apo ay nagtatampisaw sa tubig. Tanging ang diwa lamang ng matanda ang nakiki paghuntahan sa tagpuan at mga imaheng kathang-isip. Mataimtim niyang isinusula t ang mga salitang akma sa nilalaman ng kanyang sulatin. Habang malayu-layo na rin ang nararating ng batong ipinupukol ng apo ng makata. Malakas ang pag-agos sa gitnang bahagi ng ilog subalit nakukuha pa ring magkaroon ng sapin-saping pa gbibilug-bilog ang tubig sa pagpatak ng mga munting batong ipinupukol. Hindi pa nsin ng apo ang matanda sa kanyang ginagawa. Makailang ulit silang ganito na la ng ang nangyayari. Nagkakasundo lamang kung kailan nararapat lumisan. Minsan, naubos na marahil ang mga batong dapat na maipukol o kaya'y nada gdagan pang higit ang pagtataka ng apo sa ginagawa ng matandang makata nang pumi rmi ito sa isang tabi. Tumugot ang bata at lumapit sa kanyang lolo na nagtatano ng kung ano ang pinagkakaabalahan nito. Nalaman niyang sumusulat ng berso ang m atanda. Ilang sandali rin ang kanyang ginugol upang mapagmasdan ang pagsusulat ng makata. Naitanong niya kung ano nga ba ang tula sa matanda. Ito raw ay katu mbas ng larawan na nagpapaalaala ng isang bagay. Hindi rin niya pinalampas ang pagtataka kung bakit nagsusulat ang kanyang lolo nito. Mahinahon na sagot ang s ukli sa kanya. Ang silbi raw nito'y upang maiwan ang isang bulong ng kaluluwa s a daigdig. Parang paghingang kailangang gawin para malubos ang buhay. Para hig it na masamyo ang bango, masdan ang kulay at damhin ang lamig at init. Papalubo g na ang araw. Naroroon ang pagtataka ng bata nang iwanan ng kanyang lolo ang p angakong darating ang araw na maliliwanagan din siya. Napawi na ang tag-araw at hinalilihan ng tag-ulan. Ilang ulit itong nang yari, salit-salit na tila tirintas ng panahon. Ganoon pa rin ang hawi ng agos s a ilog. Sumapit na muli ang isa pang tag-init sa ilog habang umiihip na muli an g habagat. Naroroon pa rin ang apo at si lolo. Binabasa ni lolo ang mga tula s a kanyang apo. Higit nang naiintidihan ng apo na ngayon ay lolo ng kanyang apo a ng mga berso ng kanyang lolo. Inihayag ni lolo ang mga salitang naiwan sa kanya ng kanyang lolo, ang makata sa ilog. Malinaw na ang paliwanag ng makata sa kany ang apo. Dito niya nasabing, "yumao na ang matandang makata subalit buhay siya s a titik na umiimahen sa makata ng ilog." Papalubog na ang araw. <b>Sa Riles<b/> May babae sa istasyon ng riles tuwing hapon. Nakatitig sa kalaliman ng dalawang bakal na nag-uunahan. Siya si Ema sa ikadalawampu't anim na taon. Bla ngko ang kanyang mukha. Pinanawaan ng hinagpis. Matiyaga siyang naghihintay ar aw-araw sa tren na nagdaraan. Naghihintay sa asawa. Umaasa. Patay na ang kan yang asawa. Nakamatayan niya ang pista nang hindi pa natatapos ang kasiyahan. Ang araw ay nang maalis ang asawa niya sa pabrikang pinapasukan. Napatid ang sa ya ng mga tao nang mapansin nilang nakahiga ito sa riles habang humaharibas ang padating na tren. Walang nakagalaw para pigilin ang mamang abot-tanaw ang layo. Gulat at tulala ang lahat. Huli na. Nabasa na lamang ang alikabok ng pulang katas na nagmula sa nagpipigaang laman at bakal. Buntis si Ema noon. Ito na a ng kanyang ikalawang buwan ng kanilang unang anak.

Title:Alamat (8) Text 121 - Legends Word Count: 2076 "<b>I</b>kinalulungkot ko na hindi ko mapasasama sa iyo ang aking anak. May saki t ang mahal na prinsesa. Magbalik ka sa ibang araw," saad ng Datu sa salamangker o. <b>U</b>muwing masamang-masama ang loob ng matanda. Galit na galit siya sa Datu. Sinapantaha niyang gusto na nitong sumira sa usapan. Nagulong gayon na lamang a ng kanyang loob. Lagi niyang naiisip si Prinsesa Alindaya at ang kanyang kabigua n. Hindi niya napansing palaki nang palaki ang bundok. Ito'y kanyang nakaligtaan . "<b>M</b>ahal na Datu, halos natatakpan na po ng bundok ang buong kapatagan. Mal apit na pong humangga ang bundok sa tabing-dagat. Wala na pong matitirhan ang mg a tao," sumbong ng matatanda sa Datu. "<b>H</b>ulihin ngayon din ang salamangkero. Putulan siya ng ulo. Lubhang nakapi pinsala sa kaharian ang bundok na pinatubo niya," mabalasik na utos ng hari. Nat akot siya sa maaring mangyari sa kaharian. <b>N</b>amatay ang salamangkero ngunit patuloy pa rin sa paglaki ang bundok. Ara w-araw ay pataas ito nang pataas na lalong ikinabahala ng mga tao. Walang maisip ang gawin ang Datu. Palubha nang palubha ang suliranin. <b>N</b>akaabot ang balita hanggang sa malalayong kaharian. Nakarating iyon sa p andinig ni Prinsipe Malakas ng Pangasinan. Balita siya sa taglay na lakas at kab utihang loob. Agad siyang naglakbay patungong Masinlok. Humarap sa Datu ang mati kas na prinsipe. "<b>N</b>akalaan sa inyo ang aking paglilikod, mahal na Datu," magalang na badya niya. "<b>N</b>akalaan akong magbigay ng kaukulang gantimpala. Humiling ka kahit anong bagay kapag nagtagumpay ka. Lunasan mo ang suliranin ng kaharian, Prinsipe ng P angasinan," pahayag ng Datu. "<b>W</b>ala po akong hinihintay na gantimpala, aking Datu. Tayo na sa labas." <b>S</b>i Alindaya na noo'y magaling na ay naganyak sa tinig ng panauhin. Sumili p siya sa siwang ng pintuan. Malakas na malakas ang pitlag ng puso ng dalaga. <b>N</b>anaog ang Datu pati ang prinsipe. Madali nilang sinapit ang paanan ng bu ndok. <b>S</b>a isang kisapmata, binunot g ng isang maliit na punong-kahoy. kanyang likod na walang iniwan sa in siyang humakbang na papalayo at nito ngayon. ng prinsipe ang bundok. Parang pagbunot laman At sa isang iglap din, ipinatong niya iyon sa pagbalikat ng tinudlang baboy-ramo. Mabilis d ihinagis ang bundok sa lugal na kinaroroonan

<b>B</b>umalik ang prinsipe at ang Datu sa palasyo sa gitna ng pagbubunyi ng mga

tao. Galak na galak ang kaharian. Pagdating sa palasyo, niyakap ng Datu ang pri nsipe. Iniutos niya ang malaking pagdiriwang para sa karangalan ng prinsipe noon ding gabing iyon. <b>G</b>abi ng kasiyahan, nagsasayaw noon ang prinsesa pagkat nahilingan ng aman g Datu. Walang alis ang tingin ng prinsipe sa magandang mananayaw. Nabatubalani siya ng magandang prinsesa. Walang humpay ang palakpak ng prinsipe matapos ang p agsasayaw nito. <b>K</b>iming umupo ang prinsesa sa tabi ng Datu. Siya'y tahimik na nakatungo. "<b>A</b>ng aking anak, si Prinsesa Alindaya, mahal na prinsipe, nakangiting pag papakilala ng Datu. Yumukod ang prinsipe at ang prinsesa nama'y nag-ukol ng mata mis na ngiti. <b>W</b>alang alis ang paningin ni Prinsipe Malakas sa dalaga. Hindi matagalan n g prinsesa ang kabigha-bighaning titig ng prinsipe. "<b>M</b>ay sasabihin ka, Prinsipe Malakas?" tanong ng hari upang basagin ang ka tahimikan. "<b>H</b>inihingi ko ang inyong pahintulot na makausap ko ang mahal na prinsesa, mahal na Datu," ang hiling ng prinsipe. "<b>H</b>igit pa sa riyan ang maibibigay ko," sang-ayon ng Datu. <b>H</b>indi nagtagal at nasaksihan sa Masinlok ang marangyang kasal nina Prinse sa Alindaya at Prinsipe ng Pangasinan. Nagsaya ang kaharian sa loob ng anim na a raw. <b>S</b>amantala, ang guwang na nilikha ng pagkabunot sa bundok ay napuno ng tub ig ito'y naging isang lawa. <b>N</b>aging maganda at matulain ang lawang ito na tinawag ng mga tao na "Lawa ni Alindaya" sapagkat nagpapagunita ng kagandahan ng prinsesa at ng pag-ibig niy ang siyang dahilan ng pagkakaron ng Bundok na Pinatubo. <b>N</b>ang ang malaking Bundok sa gitna ng pulong Luzon ay hindi pa kilala sa p angalang Banahaw, gayon din ang tahanang natatayo sa paanan at liblib, ay marami nang pook ang pinaninirahan ng mga tao. Lubha pa yaong mga lunsod na malapit sa ilog. <b>S</b>a maraming mag-aanak ay kabilang ang mag-asawa ng Lukban at Bayabas. Ii sa ang anak nilang lalaki, si Limbas, ang namumukod sa lakas, sa tapang at sa bi lis. Sa kanyang panudla ay bihirang usa, baboy-damo, unggoy, at malaking ibon ay nakaliligtas. Kaya't hindi nagluwat, sa paligid-ligid ng malaking bundok ay nat anyag ang pangalang Limbas. Siya ang naging hantungan ng paghanga ng lahat. Sa m alayong pook ay dumating ang kabayanihan ni Limbas. <b>I</b>sang araw ay nawala si Limbas at gayon na lamang ang panimdim ng mag-asa wa. Hindi sila makakain at makatulog sa hindi pagdating ng kanilang anak. Makali pas ang pitong araw ng pagkabalisa ay muling nagbalik si Limbas. Dala niya ang i sang balutan na sarisaring damit at pagkain. Sa buhay ng mag-asawa ay hindi pa s ila nakakalasap at nakakatikim ng gayong nag-iinamang damit at nagsasarapang pag kain. Pakinggan natin ang balita ni Limbas. "<b>I</b>sang maginoong balbasin ang nagpakilala sa kanya na isang 'encantado'. Sa maharlikang tahanan nito sa tugatok ng bundok ay doon isinama si Limbas. Doon , ang lahat ng hayop ay puti ang balahibo, di lamang ang mga manok pati ang mga usa. Ang kakawan ay napakalawak at humihitik sa mga bunga. May sasakyang hinihil a ang dalawang kabayong puti, na siyang ginagamit sa paglalakbay sa buong Luzon.

At sumama lamang ako at pag-uwi ng bahay ay hindi mawawala ang dulot." <b>Y</b>aong balutan ng damit at pagkain na pasalubong ni Limbas sa kanyang mga magulang ay unang dulot ng maginoo. Nguni't ang bilin nito bago iabot ang dulot ay dapat munang humalik si Limbas sa kanyang mga magulang. Anupa't ang hindi pag halik sa kamay ay makakapagpabago sa dalang dulot. Hindi miminsanang nawala si L imbas ng pituhang araw at hindi rin sa kanyang pagbalik ay sarisaring kasuotan a t pagkain ang dala ang nakasisiya sa kanyang mga magulang. <b>M</b>insang pagbalik ng bahay ni Limbas ay isang balutan ng maliit na bolang ginto ang padala ng ginoo. At sa tuwa ni Limbas ay nakalimutan humalik muna ng k amay sa kanyang mga magulang, at kara-karakang binuksan ang balot at sinabing, " Narito po ang ating kayamanan mga bolang ginto!" <b>S</b>ubali't ng buksan ang balutan ay hindi ginto ang lumabas kundi mga bunga ng Anahaw. <b>K</b>aya't sa pagkagulat ay napasigaw si Limbas: Ba! Anahaw! Ba! Anahaw! Ba! Anahaw!" <b>A</b>t buhat noon ay tinawag na Banahaw ang malaking bundok na yaon sa gitna ng Luzon. Gayon din, ang bayan ng Lukban at Tayabas ay nagsimula sa pangalang Ba yabas at Lukban, na mga magulang ni Limbas. <b>A</b>ng mga taga-Negros sa Bisayas noong araw ay namumuhay na tiwasay at mari wasa. Ang pangalan ng kanilang hari ay Laon, isang taong may magandang kalooban. Ang mga tao roon ay nagsisigawa sa kanyang bukid at sila'y kahati sa ani. <b>I</b>sang araw ay umuulan, at ang ulan ay lumakas ng lumakas hanggang sa buma ba sa bukid; anupa't ang tubig ay umapaw hanggang tuhod, at tumaas hanggang bayw ang, at nagpatuloy ng paglaki hanggang liig. <b>A</b>ng mga tao ay natigatig at naisip nila na masisira ang kanilang mga pana nim. <b>P</b>alibhasa'y mahal ng hari ang mga tao at naisip niyang nawala na ang aani hin huwag lamang mawala ang mga tao. Tinipon ng hari ang lahat ng kampon niya at sinabi, "Gumawa kayo ng mataas na bunton ng lupa." Sumagot ang mga kampon, "Kam i po ay walang mga kasangkapan." <b>I</b>winagayway ng hari ang kanyang birang at pagdaka'y nagkaroon na nag mga piko at pala. <b>S</b>inabi ng mga kampon, "Wala po kaming mga bato. Ang bunton po ng lupa ay kailangang naliligiran ng mga bato." <b>S</b>a muling wagayway ng birang ay nagkaroon na ng lahat ng kailangan. <b>S</b>a sikap at tiyaga ng mga kampon ay nagkaroon ng malaking bundok. Ang nag ing taas ng taluktok ng bundok ay 6,000 talampakan. Duon sila tumahan hanggang s a humupa ang tubig. Nagpatuloy pa rin sila sa paggawa, nagsihukay sila ng bamban g na tungo sa dagat upang siyang lagusan ng tubig ng sa gayon ay humupa ang tubi g sa baha. <b>M</b>ay isang malaking ahas na tumira sa bundok na yaon. Ang ahas ay may pito ng ulong kakila-kilabot. Ang kulay ng mata ay luntian at ang ihinihinga ay kakat wa, na kung araw ay usok at kung gabi ay apoy. <b>I</b>sang araw ay may dumating na isang binata na ang pangalan ay Kan. Siya'y makisig at mahiwaga. Nalalaman niya ang ligalig sa bayan at sinabi niya, "Papat

ayin ko ang ahas. Hindi ako natatakot." <b>S</b>inabi ng hari. "Patayin mo ang ahas at pagkakalooban kita ng mga gabok n a ginto at ang aking anak ay ipagkakaloob ko rin sayo upang maging asawa." <b>I</b>nihanda ng binata ang plano sa pagpatay sa ahas. Dahil sa may kapangyari han siya sa mga hayop, tinawag niya ang mga langgam at iniutos niya, "Magsigapan g kayo sa buong katawan niya at inyong kagatin." <b>T</b>inawag niya ang mga putakti at iniutos niya sa kanila, "Pupugin ninyo an g kanyang mga mata hanggang sa mabulag." <b>T</b>inawag niya ang mga uwak at iniutos, "Inyong kamutin at tukain ang kanya ng ulo at katawan hanggang sa mamatay." <b>S</b>ila'y sumunod.Ang ahas ay kanilang napatay. <b>P</b>inugot ni Kan ang pitong ulo ng ahas. Ang mga ulong iyon ay inialay sa h aring Laon, at mula noon ay matiwasay na namuhay muli ang mga taga-Negros. Ang b inatang si Kan ay nagkamit ng yaman at napangasawa ang anak ng hari. <b>I</b>naalala ng mga tagaroon ang binata at ang hari. Ang bundok ay pinangalan ang Kan-Laon at ng magtagal ito'y ngging Kanlaon, bilang parangal kay Kan at Har ing Laon. Ayon sa matatanda, ang Bathalang lumikha ng daigdig ay si Laor. Ayon sa paniwala ng marami ay matagal siyang namuhay na nag-iisa dito sa daigdig . Hindi nalaunan at siya ay nakaramdam ng pagkalungkot sa kanyang pag-iisa. Up ang maiwasan ang ganitong pangyayari ay umisip siya ng isang magandang paraan. Isang araw ay naisipan niyang kumimpal ng lupa upang gawing mga tao, sa gayon ay malulunasan ang kanyang mga kalungkutan. Iniluto niya sa hurno ang lupang kanya ng ginawa. Sa hindi malamang sanhi ay nakalingatan niya ito, kaya't nang kanyan g buksan ay maitim at sunog. Ang lumabas na sunog ay naging nuno ng mga Negro a t Ita. Hindi nasiyahan si Bathala sa una niyang pagsubok. Kumuha uli siya ng l upa at hinubog na anyong tao at isinilid sa hurno. Sa takot niyang ito'y masuno g tulad ng una, hinango agad sa kalan. Ang lumabas ngayon ay hilaw at maputi. Muling humubog si Bathala ng lupa at iniluto sa hurno. Palibhasa'y ikatlo na ni yang pagsubok ito, hindi napaaga ni napahuli ang pagkakahango niya sa pugon. Hus tong-husto ang pagkakaluto ngayon at katamtaman ang kulay. Ito ang pinagmulan n g lahing kayumanggi na kinabibilangan natin. Noong unang panahon ay may isang batang napakatigas ng ulo. Hindi siya sumusuno d sa utos at payo ng kanyang mga magulang. Sa halip ay ang mga ipinagbabawal ng ina ang kanyang ginagawa. Ang pangalang niya ay Gardo. Isang araw, pinagsaing si Gardo ng ina. Pagkaluto ay agad siyang umalis at naki paglaro. Nagpunta sa bakuran. Lumakad siya nang lumakad ngunit di makarating sa kanyang pupuntahan. Gusto niyang umuwi na ngunit di niya matutuhan ang daan pauwi. Sa pagod, nakatu log siya sa lilim ng punong mangga. Samantala, ang nanay niya ay di mapakali sa kahahanap kay Gardo. Tinulungan pa siyang kaniyang kapitbahay upang hanapin ang anak niyang si Gardo. Sabi ng isangkapit-bahay, "Paarang nakita ko ang anak ninyo sa kabilang ibayo. Paikot-ikot siya sa dalawang puno na para bang pinaglalaruan ng tiyanak." "Kung hindi n'yo sa makita, kumuha kayo ng bilao, ipukpok ninyo sa puno ng hagda

n at tawagin nang malakas ang kaniyang pangalan," ang payo naman ng isang magsas aka. Sinunod ng ina ni Gardo ang payo ngunit wala ring nangyari. Samantala, si Gardo naman ay nagising sa malakas na iyak ng isang bata, hubad it o at malaki ang tiyan. Nakahiga ito sa dahon ng saging. Kinalong niya ito, ipi naghele ngunit iyak pa rin ng iyak. Nagalit na si Gardo at akma ng hahambalusin nang biglang magbago ang anyo ng sanggol. Nagmukha itong matanda, mahaba ang balbas at buhok, at mukhang di naliligo. Ibin agsak ni Gardo ang matanda. Takbo siya ng takbo ngunit sa kawayanan lang pala s iya tumatakbo. Madilim na noon at siya'y pagod na pagod na. Nadapa siya ngunit kahit hirap na ay pilit pa ring gumapang. Ang ina naman nya ay umuwi na. Nagulat siya ng datnan niya si Gardo na gumagapa ng sa matinding pagod. Gapang siya ng gapang dahil pinaglalaruan siya ng tiyana k. "Iyan ang napapala ng batang salbahe at matigas ang ulo," sabi ng marami. Magmula noon ay naging bukambibig na ng tao ang "Baka matulad ka kay Gardo, gapa ng nang gapang." Buhat noon ang pook na kinapapaligiran ng kawayan na kinakitaa n kay Gardo na gumagapang ay tinawag na Gapan, ang isang bayan sa katimugang bah agi ng Nueva Ecija, na ngayon ay isa ng lungsod.

Title:Sanaysay (12) Mga hakbang na isinagawa. Gusto kong ipagbigay-alam at ipaunawa sa lahat na sa kabila ng hindi pa gaano ang diseminasyon ng 2001 revisyon, may mga hakbang nang isinagawa ang inyong lingkod upang masimulan nang ipatupad ito. Tahasan kong si nasabi sa inyo na hindi ko matatalakay ang mga nasabi ko kung hindi ko mismo nar anasan mula sa aking mga kasama sa akademya ang mga reaksyong iyon. Isa sa mga hakbang nang naisagawa sa pakikipagtulungan ng Mutya Publishing House ay paglabas ng libro naming PAGBASA AT PAGSULAT SA IBA'T IBANG DISIPLINA. Agad na mapapansin ng sinumang babasa nito na ang mga terminong gamit ay alinsunod na sa tagubilin ng 2001 revisyon ukol sa 4 na letrang may fonemik istatus. Kung hi ndi ako nagkakamali, kung hindi man kami ang una ay iilan pa lamang ang mga libr ong tulad nito. Nasa palimbagan na rin ang libro sa Retorika at kasalukuyan nama n naming ginagagawa ang libro sa Pagsasaling-wika. Pinasimulan ko na ring ipagamit sa aming mga silabus sa Pamantasang De La SalleDasmarias ang mga patnubay na inyong inilatag. Paghahanda ito sa nalalapit naming akreditasyon sa taong darating. Iyon nga lamang, may bahagyang pagtutol ang ilan g konservatibong Caviteo, pagkat nais pa rin nilang isulat na ispeling ang Kabite. Sa antas gradwado naman, kung saan ako ang Koordineytor ng Programang M.A. Filip ino, sinimulan ko na ring ipatalakay ito sa dalawang sabjek: ang Pilosopiya (Fil osofiya?) ng Gramatikang Filipino at sa Mga Isyu at Kalakaran sa Wika at Panitik an.

At sa bawat pagtanggap ko sa mga imbitasyon upang ako'y magsalita, sinimulan ko na ring ipagbigay-alam ito. Patunay ito ng mga lektyur ko sa Laguna, Bicol at Za mboanga. Sinumang nag-aral ng mga sabjek na Sitwasyong Pangwika at Pagpaplanong Pangwika ay tiyak na matatandaan ang mga talakay nina Haugen at Bolinger ukol sa mga pros eso ng (1) koleksyon at seleksyon, (2) kodipikasyon, (3) elaborasyon, at (4) imp lementasyon at ebalwasyon. Tayo ngayon ay nasa huling hakbang na, at para maging matagumpay ito, nais kong imungkahi ang mga sumusunod: Palawakin pa at palalimi n ang talakay sa 2001 revisyon na handa at libreng ipamimigay, lalo na sa mga la lawigan. Alamin ang tunay na sitwasyong pangwika sa bawat rehiyon, lungsod at la lawigan. Kailangan ito upang malaman kung bakit sa kabila ng pagpupunyagi na ipa tupad nang husto ang 1987 Patnubay ay hindi ito ganap na naisakatuparan. Maglath ala ng mga tiyak na tuntunin ukol sa baryant ng mga salita. Kailangan ito upang maging malinaw na hindi nangangahulugang ibinabasura na ang ibang paraan ng ispe ling. Maglathala ng isang diksyunaryo-tesauro na kakikitaan ng etimolohiya ng mg a salita at gayundin ng mga preperensya sa ispeling at gamit ng mga salita. Sa p agkakaalam ko, tanging si Dr<pd>.</pd> Jose Villa Panganiban pa lamang ang may g anitong uri ng aklat. Magkaroon ng konsultasyon sa mga palimbagan ukol sa bagong patnubay na ito. Layon nitong magpalimbag ng mga librong ayon na sa patakaran n g KWF. Makipag-ugnayan din sa mass media (dyaryo, radyo at television) ukol sa k ung paano ang pinakambisa at pinakamabilis na pag-aanunsyo sa publiko ng pagbaba gong ito. Kung kakayanin ng bajet ng KWF, magdaos ng mga seminar/konsultasyon/wo rksyap para sa mga guro mula elementary, kasama ang mga pre-school. At ito'y isa sagawa nang LIBRE. Bakit? Upang makatiyak ng malakihang bilang ng mga dadalo. At ang huli, matapos ang revisyong ito, nais kong imungkahi ang pagkakaroon naman ng tanging lupon/komite na gagawa ng bagong tuntunin sa gramar. Nais kong ibigay na halimbawa ang mga napapanahong isyu tulad ngpag-aalis ng distinksyon sa NG a t NANG pagtanggap na ng panghalip na SIYA na hindi na eksklusibong pantao lamang at kung ang letrang S ba ay matatanggap na bilang pluralizer na pamalit sa MGA Sa huli, tulad ng aking pamagat na puro "syon" iwasan din natin sana ang sobrang elaborasyon pagkat baka ang intelektwalisasyon at istandardisasyon ang siya pa nating maging konsumisyon! Tama po ba mga taga-Komisyon? Mabuhay ang KWF, mabuha y ang wikang Filipino, mabuhay po tayong lahat! Ang lahat ng ito'y alay natin sa mahal nating Pilipinas! Mapangahas at mapanghamon ang paksa ng Buwan ng Wikang Pambansa sa taong ito. Hi ndi lamang sumasaklaw sa buong Pilipinas ang tunguhin kundi ang buong mundo na! Marami tuloy ang tahimik na nagtatanong. Kung sa loob mismo ng bansang Pilipinas ay hindi pa gaanong natatanggap ang Filipino bilang wikang pambansa, paano pa k aya ito makakapasok sa larangang pandaigdig? Posible kaya ito o isa lamang panga rap na mahirap abutin? May mga patunay kaya, o kahit man lamang pahiwatig na ang ating wika ay makakasabay sa daloy ng globalisasyon? Mga mahahalagang tanong na tatangkain kong ipaliwanag sa lahat sa inyo ngayon, sa isang paraang praktikal at inaasahan kong lubos ninyong mauunawaan. Kung naging bulaklak marahil ang tula ni Dr<pd>.</pd> Rizal na "Sa Aking mga Kab ata," tinitiyak kong luray na luray na ito ngayon sa madalas na paggamit tuwing ipagdiriwang ang Buwan ng Wika. Marami siguro ang nag-iisip na ikatutuwa ng baya ni ang paulit-ulit na pagsambit ng nagpuputik na linyang, "ang hindi magmahal sa kanyang salita ay higit pa sa hayop at malansang isda." Ngunit hindi rin ba tot oo na kahit anong ganda o sarap ng isang bagay, kung palaging iyon nang iyon, ay nakakasawa rin? Nakakalungkot na sa kabuuan ng tula, lagi nang ang linyang iyon ang napag-uukulan ng pansin. Hayaan ninyong sa pagkakataong ito, ibang linya ng tula ang aking bibigyan ng diin, na sa aking palagay, sa likod ng isipan ng hen yong si Rizal, darating ang panahon na ang wika natin ay tunay na patungo sa glo balisasyon. Ano ang ipinahihiwatig ng saknong na ito? Maliwanag pa sa sikat ng araw na para sa bayani, ika-19 na siglo pa lamang, ang Tagalog (hindi pa Filipino) ay katulad na o kapantay na ng tatlong higanteng wika: ang Latin na wikang opisyal ng Simb

ahang Katoliko, ang Kastila na siyang wikang opisyal ng pamahalaan noon at ang I ngles na siyang wikang universal sa ngayon. At kung pakakasuriin pa, ang ikaapat na wika, ang wikang anghel (mayroon ba nito?) ay tulad din daw ng Tagalog! Ano lamang ang batayan ng batang Rizal? Ang katotohanang Diyos ang nagbigay, at dahi l ang Diyos ay makatarungan, walang mas nakahihigit sa alinmang wika. Kung gayon , tayo lamang mga tao ang naglagay ng diskriminasyon sa mga wikang kaloob ng Poo ng Maykapal! Kagabi, habang iniisip ko ang mga bagay na sasabihin ko sa inyo ngayon, napagtuu nan ko ang isang lumang diksyunari na nalimbag pa noong 1977. Mahigit 25 taon na ang nakalilipas! Ito ang Webster's Collegiate Dictionary na mababasa sa kanyang paliwanag na may mga salitang Tagalog na kasama na sa leksikong Ingles. Bilang halimbawa, naroon na ang mga salitang abaca, papaya at boondocks na malinaw na n akalagay na nagmula sa Tagalog! Ano ang implikasyon nito? Malinaw na ang wikang Ingles, upang manatiling buhay ay patuloy sa proseso ng panghihiram at asimilasy on, na taong 1977 pa ay humiram na maging sa wikang Tagalog! Lalo akong ginanaha ng magbasa nang matuklasan ko sa mga unang pahina ng naturang diksyunari ay maba basa ang kasaysayan ng wikang Ingles. Dito makikita ang katunayang kinailangang maghintay ng daan-daang taon upang maging istandardisado ang isang wikang tulad ng Ingles! Kung iisipin, ang wikang Filipino na ating pambansang wika ay 15 taon pa lamang, ni hindi pa nagde-debut, kung baga sa dalaga! Gusto kong ipaunawa sa lahat sa bahaging ito ng aking lektyur na HINDI TAGALOG A NG ATING PAMBANSANG WIKA, KUNDI FILIPINO! Malaki ang pagkakaiba ng dalawa. Hindi nangangahulugan na marunong ka ng Tagalog ay magaling ka na sa wikang Filipino. Dapat malaman ninuman na mas malawak at intelektwalisado ang wikang Filipino ka ysa sa katutubong Tagalog. Kung may pagkakahawig man, ito ay dahil naging bataya n ang Tagalog ng ating pambansang wika. Upang higit ninyong maunawaan, ilagay natin sa pangungusap. Pilipino: "Ang guro ay pumasok sa silid-aralan para isulat sa pisara ang takdang-aralin." Filipino: "Pumasok sa klasrum ang titser para isulat sa blakbord ang asaynment." Alam ba ninyo kung ano sa Tagalog ng pangungusap na binanggit ko? Ganito: Tagal og: "Ang tagapagturo ay pumasok sa silid-aralan upang isulat sa kahoy sa dingdin g ang takdang-aralin." Sa aking palagay, walang estudyante sa kasalukuyan ang nasa matinong pag-iisip a ng magsasalita nang ganito, kahit pa sabihing nasa rehiyong Tagalog siya. Narito ang halimbawa: "Inay, sandali po akong hihimlay sa ating silid-tulugan. Kung ma aari po sana, sa takdang ika-6 ng gabi, ako'y inyong pukawin sa aking pagkakahim bing upang agad na makadulog sa ating hapag-kainan. Nang sa gayon, ay makapagpan ibagong lakas para sa magdamagang pagsusunog ng kilay." Kung kumbinsido na kayo na hindi Tagalog ang Filipino, paano naman kung gayon ma giging posible ang globalisasyon ng ating wika? Una, sa mga mahihilig sa internet, sino ang hindi nakakaalam ng mga website na y ehey.com, globalpinoy.com at maging ang pinakamaganda.com? Patunay ang mga ito n a nagagamit na sa internet ang wikang Pinoy! Pangalawa, isa sa aking mga kaibigan ang kagagaling pa lamang sa University of W isconsin upang ituro doon ang ating wika bilang "foreign language." Ganito rin a ng nangyayari na ngayon sa University of Hawaii, sa Oregon University at maging sa Toronto, Canada. Ang ating wika ngayon ay pinag-aaralan na sa maraming lugar kung saan marami nang komunidad ng mga Pilipino. Pangatlo at higit sa lahat, dahil sa 2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa Is peling ng Wikang Filipino, naging maluwag na ang paggamit ng 8 letrang hiram, pa rtikular na ang mga letrang may fonemik istatus (FJVZ). Dahil nga sa modernong p agbabagong ito ng ortografi ng ating wika, natamo na nito ang intertransleytabil

iti sa ibang wikang ganap nang develop. Madali nang makilatis ang mga hiram na s alita at ang mga dayuhan naman ay madali nang maunawaan ang nais nating sabihin. Upang higit ninyong maunawaan, narito ang mga tuntunin at ilang pagbabago sa ati ng alfabeto: Nangunguna at tampok sa revisyong ito ang pagpapaluwag ng gamit ng 8 letrang dagdag. Kung dati'y limitado lamang ito sa mga tanging ngalan, sayanti fik at ilang salitang katutubo, ngayon ay magagamit na ang 4 sa 8 letrang ito sa sa mga karaniwang salita. Nahati ang ang 8 letra sa apat na may fonemik istatus sa Ingles (FJVZ) at ang mga tinawag na redandant (C QX). Tandaang ang pinagbatayan g wika ay Ingles pagkat karaniwan nang dito sa wikang ito tayo nanghihiram. May fonemik istatus ang isang letra kung may iisang kinakatawang tunog ang mga ito. Redandant kung hindi kumakatawan sa iisa at tiyak na yunit ng tunog sa palatunug ang Ingles, kundi nakakatunog ng isa pang letra o sunuran ng mga letra. Dahil dito, ang mga letrang C QX na lamang ang nanatiling limitado ang gamit. Ibig sabihin, magagamit lamang natin ang mga ito sa mga tanging ngalan, teknikal o sa yantifik, mga salitang may kahulugang kultural, iregular ang ispeling at mga sal itang may internasyunal na pagkilala. At siyempre pa, kung hihiramin ang isang s alita sa orihinal nitong ispeling: Calculus Sto<pd>. </pd>Nio, Quartz Exodus/ Ang mga may fonemik istatus na FJVZ ngayon ang maaari na at inirerekomenda nang gami tin sa mga karaniwang salita. Maitatanong ninyo, paano kung gusto naming gamitin ang pokus, barayti, dyornal a t magasin? Maaari pa ba ito? Ang sagot ay oo, ngunit alalahanin ang mga sumusuno d: Dapat malamang may 2 nang varyant sa ispeling at ang paggamit na ng FJVZ ang siyang moderno at inirerekomenda na ngayon. Inaasahan na sa darating na panahon, mas higit na pipillin ang ang huli. Ang mga naunang paraan ng magiging makaluma (archaic) na at hindi karaniwan o diyalektal. Maging konsistent sa paggamit. Ha yaang maging malaya ang mga estudyante sa paggamit ayon sa wastong gabay ng mga titser. Sa wakas, tinapos na ng revisyong ito ang isyu sa kung alin ang tama, worksyap b a o workshap? Malinaw, na kung hihiramin sa orihinal na anyo, gamitin ang digrap ong SH. Ngunit kung babaybayin sa Filipino, ang digrapong SY ang dapat na gamiti n. Naragdagan na rin ang kayarian ng pantig. Di man napapansin, nagsimula na it o nang tanggapin sa leksikong Filipino ang isports kaysa sa nakagawiang palakasa n. Dahil sa RTS, nagkaroon na tayo ng formasyong KKK (3 katinig sa isang pantig) na dati'y KK (2 katinig) lamang. Dati, gumagamit pa ng klaster kung mag-uulit n g pantig ng isang tanging ngalan. Halimbawa: magdya-Japan magdyo-Johnson Wax. Ng ayon ay maaari nang hindi: magja-Japan magjo-Johnson Wax. Dati, napapalitan ng k atutubong letra ang napapasama sa unlapi. Halimbawa: magso-Zonrox magpo-Ford mag ko-Corona. Ngayon: magzo-Zonrox magfo-Ford magco-Corona.

Title:Mitolohiya, Kwentong Bayan, Pabula at Alamat Text 126 - Myths, Folktales, Parables, and Legends Word Count: 2122

Noong unang panahon, ang mga sinaunang Diyos ay nagdesisyong gumawa ng isang obr a maestra. Sila'y gumawa ng isang perpektong babae na pinangalanan nilang Pandor a. Lahat ng mga naghahari doon ay nagbigay kay pandora ng regalo na hahangaan ng iba: Kagandahan, katalinuhan, kaalaman at kakayahan sa lahat ng bagay. Sa wakas dinala na siya kay Hupiter, ang Diyos ng lahat ng mga hari, upang ibiga y ang kanyang natatanging regalo kay Pandora na hindi mahihigitan ng anumang reg alo ng iba, bago pa siya ipadala sa mundo. Si Hupiter, na hindi papatalo sa mga regalong naibigay na sa kanya ng ibang mga hari. Kaya't binigyan niya ito ng isang magandang kahon na may disenyo. Binilin niya kay Pandora na huwag itong bubuksan kahit anong mangyari. Ngunit hindi naka tiis si Pandora na malaman kung ano talaga ang nilalaman ng kahong iyon. Isang araw binuksan niya iyon, nagulat siya sa kanyang natuklasan, naglabasan la hat ng masasamang elemento na magbibigay ng masamang epekto sa mga tao: Pagkatan da, pagkakasakit, pagseselos, pagkasakim at poot. Bago pa naisara ni pandora ng kahon nakalabas na ang mga ito at kumalat na sa buong mundo. Sa kabutihang palad, naiwan sa loob ang "Pag-asa" na siyang magpapatibay ng loob sa mga taong dumadaan sa mga pagsubok sa kanilang buhay. May isang taong nanlalakbay buhat sa Jerusalem patungong Jericho. Hinarang siya ng mga tulisan, kinuha pati damit sa katawan, binugbog at halos patay na nang iw an. Nagkataong dumaan doon ang isang saserdote at pagkakita sa taong nakahandusa y, siya'y lumihis at nagpatuloy sa kanyang lakad. Dumaan din ang isang Levita, n gunit tiningnan lamang niya ito at nagpatuloy ng kanyamg lakad. Ngunit may isang Samaritanong naglalakbay na napadaan doo. Nakita niya ang hinarang at siya naha bag. Lumapit siya, binuhusan ng langis at alak ang mga sugat nito at tinalian. S aka isinakay ang tao sa kanyang sinasakyang hayop, dinala sa bahay-panuluyan, at inalagaan doon. Kinabukasan, dumukot siya ng dalawang denaryo, ibinigay sa mayari ng bahay-panuluyan at sinabi, "Alagaan mo siya, at kung magkano man ang kaku langan niyan, babayaran ko sa aking pagbabalik." Sino nga ba abg tunay na nagmamahal sa kanyang kapwa? Ito ang katanungan sinagot ng Panginoong Hesus sa pamamagitan ng parabulang ito . At maliwanag ang kasagut an. Ang tunay na nagmamahal sa kanyang kapwa ay yaong gumagawa ng kabutihan dito . Gumagawa ng kabutihan ngunit hindi umaasa ng anumang kapalit. Ipinakita rin sa parabulang ito na hindi basehan ng pagiging maka-Diyos ang relihiyon at anyo. N asa gawa ang tunay na pananampalataya, at ang pinakamabisang paraan upang maipah iwatig ito ay sa pamamagitan ng pagmamahal mo sa iyomg kapwa. Sa paanan ng bundok matamang pinagmamasdan ng isang batang lalaki ang kanyang mg a alagang usa. Sa kainipan sa kanyang pagbabantay ng kanyang mga alaga, lumingon siya sa kanyang paligid at natanaw niya roon ang ilang mga kalalakihang gumagaw a sa bukid, naisipan niyang sumigaw ng "LOBO! LOBO!" Ang mga taong nakarinig sa kanyang isinigaw ay dali-daling nagdala ng pamalo at tumakbo upang harapin ang mga lobo, ngunit wala silang natagpuan ni isa sa mga i to. Winika ng batang lalaki: "Nais ko lang malaman kung anong magaganap kung sakalin g sumigaw ako ng lobo." Matalim na tiningnan na lang nga mga lalaki ang bata at nagsibalik na sa kanilan g mga gawain. Makaraan ang ilang araw, inulit na naman ng batang lalaki ang pagsigaw ng lobo a t muling nagmamadali ang mga tao upang tulungan siya, ngunit wala pa ring mga lo

bo. Nagwika ang isang lalaki: "Huwag mo na ulit kaming paglalaruan o lolokohin, kung hindi mananagot ka na sa amin." Hindi nagtagal, isang malaki at gutom na gutom na lobo ang dumating at inatake a ng kanyang mga alagang usa. Ang kaawa-awang bata ay a, dahil iniisip ng mga Napatay at nakain na ng nakain na rin nito ang sumigaw ng "LOBO! LOBO!, ngunit wala ng pumansin sa kany tao na ito'y nagbibiro nanaman. lobo ang isa sa kanyang mga alaga. At hindi rin nagtagal ilan pang mga usa.

Nanginginig sa takot ang batang lalaki dahil naharap siya sa totoong panganib. N gayon natutunan nya sa kanyang sarili na hindi na muling paglaruan ang mga tao. Noong panahon Syracuse, naninirahan ang isang hari na nagngangalang Dionysius. S iya'y madamot at magagalitin. Alam niya sa kanyang sarili na ayaw sa kanya ng mg a tao kaya namumuhay siya ng may takot dahil sa pangambang may pumatay sa kanya. Si Dionysius ay isang kilala at mayamang naninirahan sa isang palasyo kasama ng kaniyang mga tagapagsilbi. Isang araw nagtungo sa kanya ag kanyang kaibigang si Damokles, at sinabing, "Kay saya mo sa iyong pamumuhay ngayon kaibigan, lahat ng naisin mo'y nasa iyo at na susunod" "Bakit? Gusto mo bang makipagpalit ng katayuan sa akin?" ang wika ni Dionysius. "Hari," wika ni Damokles, "Kung mapapasaakin man ang iyong estado sa buhay ng ka hit isang araw lamang ay isang malaking karangalan at kaligayahan sa akin at hin di na ako maghahangad ng ano pa man." "Masusunod ang kagustuhan mo," ang wika ng hari, "Ikaw na ang magmamay-ari ng la hat ng ito." Ganoon nga nag nangyari, nagbuhay hari si Damokles nang araw ding iyon. Nasunod lahat ng kanyang gusto. Ang maupo sa trono ng hari, kumain ng masasarap na pagka in, ang mahiga sa malambot na higaan at pagsilbihan sa lahat ng oras. Pakiramdam niya'y siya na ang pinaka-masuwerteng tao sa buong mundo. Habang nakahiga si Damokles iminulat niya ang kanyang mga mata, mula sa itaas, n akabitin ang isang espada, nakatapat ito sa kanyang ulo, nakatali lamang ito ng isang buhok ng kabayo. Naisip niyang manganganib ang kanyang buhay kung sakaling maputol ang buhok na iyon. Napangiti na lamang si Damokles at napagisip-isip na ayaw na niyang manatili pa doon. "Anong problema?" ang tanong ni Haring Dionysius. Sinabi ni Damokles ang tungkol sa nakasabit na espada roon na nakatapat sa kanyang ulo. Alam ng hari na may espadang nakabitin doon, na kahit sa anong oras ay maaaring mahulog. Ngunit sinabi niyang bakit siya matatakot, kung siya man mismo ay parat ing may espada sa ulo. Alam ng hari na sa kahit anong oras ay maaaring may pumat ay sa kanya. Nagpumilit umalis si Damokles sa palasyo. Hindi na niya nais pang magtagal doon, napagisip-isip niyang hindi nakukuha sa karangyaan ang kaligayahan. Nais na niy ang bumalik sa dati niyang buhay sa bundok at doon manirahan ng tahimik sa kanya ng kubo. Sa kanyang pag-alis sa palasyo, ipinangako niya sa kanyang sarili na hinding-hin

di na siya maghahangad pa ng higit na karangyaan sa buhay o makipagpalit man ng pamumuhay kay Dionysius o sa kahit sino mang hari. Noong unang panahon ay mababang-mababa ang langit at walang buwan ni bituin. Ba kit kaya tumaas ang langit? Narito sa alamat na ito ang mga sagot. Si Maria at ang kanyang nanay ay nakatira sa isang bahay-kubo. Si Maria ay may suklay na ginto at kuwintas na may butil-butil na ginto. Halos araw-araw ay isi nusukat niya ang suklay at kuwintas at tinitingnan niya sa kanyang anino sa tubi g kung siya ay maganda. Isang araw nang isinusukat ni Maria ang suklay at ang kuwintas ay tinawag siya n g kanyang nanay. "Maria, magbayo ka ng palay," ang wika ng ina. "Opo," ang sagot ni Maria, nguni't hindi siya kumilos. "Maria, magmadali ka," ang tawag na muli ng matanda. "Wala tayong bigas na isas aing." "Opo, sandali po lamang," ang tugon ni Maria, nguni't hindi niya inaalis ang kan yang tingin sa kanyang anino sa tubig. "Maria, sinasabi ko na sa iyong magbayo ka ng palay. Madali ka," ang galit na g alit na utos ng matanda. Tumindig si Maria at tuloy-tuloy siya sa lusong ng palay. Hindi na niya naalis ang suklay at kuwintas. Nalalaman niyang kapag galit na galit na ang kanyang na nay ay dapat siyang sumunod nang madali. Nagbayo na siya nang nagbayo ng palay. Pagkatapos ng ilang sandali, siya ay pinawisan. "Napupuno ng pawis ang aking kuwintas," ang wika ni Maria sa kanyang sarili. "Hinubad niya ang kuwintas. Inalis ang kanyang suklay. Isinabit ang mga ito sa langit na noon ay mababang-mababa at naabot ng kamay. Samantalang siya ay nagb abayo ay tinitingnan ang suklay at kuwintas. "Kay ganda ng aking suklay at kuwintas," ang wika ni Maria sa kanyang sarili. " Pagkatapos na pagkatapos ko nang pagbabayo ng palay ay isusuot ko uli ang aking suklay at kuwintas." Sa gayong pagsabi ay dinalas niya ang pagbabayo ng palay upang ito ay matapos at maisuot niya uli ang suklay at kuwintas. Tumaas ng tumaas ang pagbuhat niya ng halo at dumalas nang dumalas ang pagbagsak nito sa lusong. Umaabot na pala ang dulo ng halo sa langit, nguni't hindi niya napapansin. Sa palay na ngayon ang kanyang tingin. Tinitingnan niya kung malapit na siyang makatapos upang maisuot niya ang suklay at kuwintas. Itinaas pa niyang lalo ang pagbuhat ng halo upang lumakas ang pagbagsak nito sa lusong at nang madaling mabayo ang palay. Sa bawa't pagtaas pala niya ng halo ay bumubunggo ang halo sa langit at sa bawa' t pagbunggo naman ay tumataas ang langit. Nang mapuna ni Maria ang nangyayari a y mataas na ang langit. Tangay-tangay ang kanyang gintong suklay at kuwintas. H indi na niya maabot ang mga ito. Tumaas nang tumaas ang langit. Tumaas din nang tumaas ang suklay at kuwintas. Noong gabing yaon ay umupo si Maria sa may bintana at tinintingnan niya ang lang it na ngayon ay mataas na mataas na. Hinanap niya ang kanyang suklay at kuwinta s. Naroroon ang kanyang gintong suklay at siyang naging buwan. Ang mga gintong butil ng kanyang kuwintas at nagkahiwa-hiwalay at siya namang naging mga bituin .

"Lalong maganda ngayon ang aking gintong suklay," ang wika ni Maria sa kanyang s arali, "At anong kinamg ng mga butil ng aking kwintas!" Noong unang panahon ay may mayamang mag-asawa, sina Mang Dondong at Aling Iska. Mayroon silang labindalawang taong gulang na anak na babae na nagngangalang Mar ia. Mahal na mahal nila ang kanilang anak. Si Maria ay responsible at masuring anak. Siya ay masipag at mabait, dahil dito ay gusto siya ng lahat. Ngunit ang pagkamahiyain ay isa sa natatanging katangian ni Maria. Dahil sa mah iyain ay ilang sya sa pakikipag-usap sa mga tao. Para maiwasan niya ang makita o makisalamuhan sa mga tao, ay palagi niyang kinukulong ang sarili niya sa kanya ng silid. Mayroong hardin ng mga bulaklak si Maria. Ang mga bulaklak ay magaganda at alam ito ng buong bayan. Matiyaga at magiliw niyang inaalagaan ang kanyang mga hala man. Sapagkat dito siya nakakakita ng kaligayahan. Isang araw, ay kumalat ang balita na isang grupo ng mga bandido ang sumalakay sa kalapit bayan. Pinapatay ng mga bandido ang mga tao at tinatangay ang salapi n g mga residente. Kinabukan, ang mga bandido ay dumating kung saan naninirahan si Mang Dondong at Aling Iska at ang anak na si Maria. Nakita ni Mang Dondong na parating ang mga bandido, nagdesisyon siya na itago si Maria sa hardin para sa kaligtasan nito. Nagtago si Aling Iska sa kanilang bahay, nanginginig sa takot habang naririnig n iyang pilit binubuksan ng mga bandido ang kanilang tarangkahan. Siya ay nagsamb it ng panalangin para sa paghahanda kung ano man ang maaaring mangyari. "Aking Panginoon!" panalangin ni Aling Iska. "Iligtas nyo po ang aking anak." Biglang nabuksan ang pinto. Pumasok ang mga bandido sa bahay at pinalo sa ulo s i Mang Dondong. Nawalan ng malay si Mang Dondong at bumagsak sa lapag. Sinubuk an na tumakas ni Aling Iska pero pinalo rin siya sa ulo. Ginalugad ng mga bandido ang buong bahay. Matapos kuning lahat ang salapi at al ahas, hinanap nila si Maria. Pero di nila nakita ito. Umalis na ang mga bandid o para nakawan ang ibang pang bayan. Nang matauhan na ang mag-asawa ay nakaalis na ang mga bandido. Nagmadali silang pumunta sa hardin para hanapin si Maria. Pero wala doon si Maria. Muli, ay hi nanap nila ang kanilang anak sa lahat ng sulok ng hardin pero wala doon ang kawa wang si Maria. "Ang anak ko! Tinangay nila ang anak ko!" iyak ni Aling Iska Biglang-bigla ay naramdaman ni Mang Dondong na may tumusok sa kanyang mga paa. Nagulat siya dahil may nakita siyang isang maliit na halaman na mabilis na tumit iklop ang mga dahon nito. Ito ang unang beses na makakita ng ganitong uri ng ha laman. Siya ay lumuhod at tinitigang mabuti ang halaman, ganon din ang ginawa n i Aling Iska. Pagkatapos ng matagal na panahon na tinitigan ang halaman, ang ma g-asawa ay naniwalang ang halaman iyong ay si Maria. Ginawang halaman ng Pangin oon si Maria para mailigtas sa mga bandido. Hindi mapigilan di mapaiyak si Aling Iska at Mang Dondong, ang bawat luha na pum apatak sa halaman ay nagiging isang maliit, bilog na kulay rosas na bulaklak.

Magmula noon ay inalagaan nila ng mabuti ang halaman. Naniniwala sila at alam n ila na ang halaman ay ang anak nilang si Maria. Katulad ng kanilang anak, ang h alaman ay mahiyain din. Dahil dito ay tinawag nila itong "makahiya", dahil nagt ataglay ito ng katangian ni Maria - pagkamahiyain - at tinawag na nga itong "mak ahiya".

Title:Sanaysay (3) May iba't ibang dahilan kung bakit sinisikap ng isang tao na makamit o mabili ang isang bagay kahit na gaano man ito kamahal. Kabilang sa mga dahilang ito ang pagkakaroon ng kasiyahan, prestihiyo, kapanatagan ng loob, katiwasayan ng isip, kapanatagan, kaginhawahan, seguridad, at iba pa. Isa sa mga gustung-gusto at pinapangarap ng mga tao sa kasalukuyan ang tumira sa <i>condominium</i>. Kahit sabihin pang hindi biro ang presyo at ma taas ang halaga ng pagtira sa <i>condominium</i>, nauuso pa rin sa mga maykaya s a buhay ang pagtira sa ganitong uri ng lugar. Pinatutunayan ito ng sunud-sunod na pagtatayo at parang kabuteng pa gsulpot ng mga <i>condominium</i> sa kahabaan ng Taft Avenue at Vito Cruz. Mabi li ang <i>condominium</i> sa bahaging ito ng Maynila dahil sa magandang lokasyon nito. Nakatayo sa lugar na ito ang tatlong malalaking pribado at kilalang unibe rsidad sa Pilipinas. Ikinatutuwa ko noon ang naoobserbahan kong pagtatayo ng mga nagtat aasang <i>condominium</i>. "Senyales ng pag-unlad," sabi ko sarili. Hanggang sa naakit na rin akong bumili ng <i>unit</i> sa isa sa mga bagong tayong <i>condominium</i> sa T aft Avenue. Kaginhawahan o <i>convenience</i> ang pangunahing dahilan kung baki t ko naisipang tumira sa <i>condominium</i>.Malapit sa eskwelahang pinapasukan n g mga anak kong babae at ng unibesidad na pinatuturuan ko ang <i>condominium</i> na napili ko. Nang panahong iyon, maselan ko ding ipinagbubuntis ang pang-apa t kong anak at nahihirapan na akong magbiyahe mula Laguna paluwas ng Maynila, at mula sa Maynila pauwi sa Laguna. Noong unang gabi ng pagtira namin sa aming <i>unit</i>, naisip ko ang humigit-kumulang dalawang milyong pisong halaga ng aming <i>one-bedroom unit </i>. Ang katumbas pala ng kaginhawahan naming mag-iina ay humigit-kumulang dal awang milyong pisong bubunuin naming bayaran sa loob ng sampung taon. Kaya nam an wa akoag-iina ay katumbas na pala a namin lang-wala sa hinagap ko noon na ang kaginhawahang hinahangad namin sa pagtira sa <i>condominium</i> ay mauuwi sa isang malaking konsumisyon at sak

ripisyo para sa akin at sa aking mga anak. Biglang-bigla, ang <i>condominium</i > ay naging isang "condomisyon" para sa amin. Nagsimula ang unang pagdanas namin ng konsumisyon at sakripisyo na ng dumating ang tag-ulan. Kasagsagan ito ng walong buwan kong pagbubuntis. Sino ang mag-aakala na ang tinitirhan naming bagung-bagong <i>condominium</i> ay pap asukin ng ulan, hindi sa bintana, kundi sa dingding nito? Pumapasok ang tubig-u lan sa pader. Umaagos ito na parang <i>waterfalls</i> sa dingding ng kwarto. Tuw ing bubuhos ang malakas na ulan sa magdamag, gising kami para magpunas ng nilili kha nitong baha sa sahig. Ang <i>high risk pregnancy</i> kong kondisyon ay lalong pinasama n g halos gabi-gabing pagpupuyat at ng nararamdaman kong pag-aalala at galit. Nagaalala ako nang labis sa kalagayan naming mag-iina. Hindi namin naranasang baha in o pasukin ng tubig-ulan sa dati naming bahay sa Laguna. Nag-aalala rin ako s a mga masisirang gamit sa kwarto lalo na ang bagong <i>sofa bed</i> at kabinet n a inaabot ng baha sa sahig. Pareho pang hindi bayad ang mga ito dahil <i>credit card</i> ang ginamit kong pambili. Nagagalit ako pero hindi ko malaman kung kanino ko ibubunton. S a sarili ko ba dahil naisipan ko pang tumira sa <i>condominium</i>? Sa ulan ba na nagpapabaha sa loob ng <i>unit</i> namin? O sa <i>developer</i> ba ng <i>con dominium</i> dahil sa hindi maayos na konstruksyon nito? Nang matapos ang tag-ulan, ipinarating sa amin ng <i>building admi nistrator</i> na mag-aaplay ng <i>water-proof paint</i> sa pader ng <i>condomini um</i> para hindi na muling maulit ang pagpasok ng tubig-ulan sa aming <i>unit</ i>. Totoo nga naman, dahil nang sumunod na tag-ulan, wala nang baha sa loob n g kwarto namin at naging matiwasay at mahimbing na ang pagtulog namin. Pero hindi ko akalaing may malala pa palang kasunod ang konsu misyon at sakripisyo namin. Magma-Mahal na Araw noon nang muli naming maranasang mag-iina ang isa pang kasumpa-sumpang kabanata ng aming buhay sa pagtira sa <i>condominium</i>. Nagsimula ito nang magkaroon ng <i>leak</i> ang tubo ng tubig namin. Umaabot ang <i>leak</i> sa katapat naming <i>unit</i> sa 10<i>th floor</i> at 9<i>th fl oor</i>. Dahil nakabaon sa semento sa loob ng <i>unit</i>namin ang tubo, hindi malaman ng tubero ng <i>condominium</i> kung saang bahagi naroon ang <i>leak</i >. Isa lang ang malinaw sa kanila, kakailanganin nilang bakbakin ang pader na kinababaunan ng tubo mula sa pinto, papunta sa kitchen area. Kakailanganin din nilang bakbakin ang semento sa loob ng mga <i>kitchen cabinet</i> gayundin ang < i>tiles</i> sa ilalim ng <i>lavatory</i> sa banyo. Lahat ng dinadaanan ng tubo ay kailangan daw bakbakin para mahanap kung nasaan ang <i>leak</i>. Nang tanungin ko ang tubero kung ilang araw nila ito gagawin, wala s ilang tiyak na naisagot kundi "matatagalan po, <i>ma'am</i>." Kasunod ng tugon ang pag-iling habang sinasabing, "malaking trabaho po ito." Mabilis na naglaro sa isip ko ang lumilipad ng alikabok ng semento s a loob ng <i>unit</i> namin habang binabakbak ang pader at ang kumakapit na maka pal na alikabok sa aming mga gamit. Kahit hindi pa man nasisimulan ang trabaho ay nalalanghap ko na ang singaw ng amoy ng bagong halong sementong ipapalitada s a mga binakbak na <i>area</i> kapag nahanap na ang <i>leak</i>, gayundin ang amo y ng pintura kapag nagpintura na. Sumiksik din sa aking isip ang itsura ng pang atlo kong anak na babae, labing-isang taong gulang, hinahabol ang paghinga dahil sa pagsumpong ng sakit na hika. Bigla akong sinaklot ng matinding pag-aalala. Malaki ang posibilidad na sumpungin siyang muli kapag nalanghap niya ang alik abok at amoy ng semento at pintura. Kasunod na naglaro sa isip ko ang bunso kong anak na lalaki, dalawang

taon, nasa kalikutan at kapilyuhang hindi maawat. Sa isip ko'y sinasagap din niyang lahat ang alikabok at dumi mula sa malaking tr abahong gagawin. Gusto kong manlumo at panawan ng lakas at ulirat sa nakaamba n a namang sakripisyo naming mag-iina. Ngunit dahil alam kong kailangan talagang maayos ang <i>leak</i> sa pagkat may napeperwisyo nang ibang <i>unit owner</i>, pumayag akong magtrabaho s a loob ng <i>unit</i> namin sa kahilingang tutulungan ako ng <i>developer</i> na sagutin ang pagpapagamot sa anak ko kung sakaling sumpungin siya ng hika. Pero sa sa sarili ko'y nananalangin akong huwag naman sanang mangyari dahil naduduro g ang puso ko sa awa sa anak ko kapag sinusumpong siya ng sakit na ito at hinaha bol niya ang kanyang paghinga. Hindi pumayag ang <i>developer</i> sa hiling ko. Sa halip, pinadalh an ako ng sulat na ang nakapirma ay ang <i>building administrator</i>. Nakasaa d sa sulat na "habang isinasagawa ang pagtatrabaho sa <i>unit</i> namin, pansama ntala kaming makakalipat sa <i>dormitory</i> o sa <i>hotel</i> ng <i>condominium </i> ngunit kailangang magbayad kami." Hindi binanggit sa sulat kung magkano an g sisingilin amin sa <i>hotel</i> pero <i>discounted</i> naman daw ang presyo, p ribelehiyo ko bilang <i>unit owner</i>. Kung sa <i>dormitory</i> naman kami lil ipat, nilinaw sa akin na magbabayad ako ng P300 bawat tao kada araw. Pito kami ng lahat kasama ang dalawang kasambahay kaya alam kong malaking halaga ang aabut in kung tatagal ng isang ingo ang trabaho gaya ng nakasaad sa sulat. Sa pagkakataong ito, ako naman ang hindi pumayag dahil naniniwala ak ong responsibilidad ng <i>developer</i> na bigyan kami ng pansamantalang matitig ilan nang walang bayad. Ayaw kong magbayad sapagkat para sa akin, dalawa lang a ng maaaring dahilan kung bakit may <i>leak</i> ang tubo na hindi naman nagagalaw sa loob ng sementong kinababaunan nito. Una, <i>poor workmanship</i> o <i>poor building construction</i>. Pangalawa, ma aaring <i>substandard</i> ang materyales na ginamit. Alinman sa dalawang ito an g talagang dahilan ay parehong wala kaming kasalanan. Kaya para sa akin ay wala kaming dapat bayaran. Ipinarating ko sa <i>building administrator</i> na masisimulan nil a anumang oras ang pagtatrabaho sa loob ng <i>unit</i> namin kung pagbibigyan ni la ang una kong hiling tungkol sa medikasyon ng anak ko, o kung ililipat nila ka mi sa ibang <i>unit</i> o sa <i>dormitory</i> nang wala kaming anumang babayaran . Ngunit negatibong muli ang naging tugon ng <i>developer</i>. Alinman sa dalaw a'y ayaw nilang ipagkaloob sa amin. Muli kaming nakatanggap ng sulat mula sa <i >building administrator</i>. Sa pagkakataong ito, nakasaad naman sa sulat na "d ahil ayaw kong pumayag na masimulan na ang pagtatrabaho sa loob ng aming <i>unit </i> ay puputulan nila kami ng tubig." Walang ngang abug-abog, pagkatanggap na p agkatanggap namin ng nasabing sulat, agad na pinutol ang aming tubig. Hindi man lang kami binigyan ng pagkakataong makapag-igib para may magamit kami kahit par a sa araw lang na iyon. O kahit panluto lamang namin at pantimpla ng gatas ng d alawang taon kong anak. Nakiusap ako sa <i>building administrator</i> na hayaan kaming maka igib kahit na sa loob ng isang oras lamang. Sinabi ko sa kanya na kung basta n a lang niya kami puputulan ng tubig ay para na rin niya kami biglang pinatay dah il ang tubig ay katumbas at kasinghalaga ng buhay. Nakiusap din sa kanya ang da lawa kong anak na dalaga. Subalit kahit anong pakiusap namin, nagmatigas pa rin ang <i>building administrator</i> na huwag kaming bigyan ng tubig. Nakakainsult o pang sinabi sa dalawa kong anak na dalaga na ang banyo na lang sa 9<i>th floor </i> ang gamitin nila kung kailangan nilang gumamit nito. Ang 9<i>th floor </i> ay <i>commercial area</i>. Naroon din ang pahingahan at tulugan ng mga lalakin g manggagawa ng <i>condominium</i>. Hindi yata nauunawaan ng <i>building admini strator</i>ang kanyang sinasabi. Hindi yata niya nauunawaan na maaaring ikapaham ak ng mga anak ko kung susundin ng mga ito ang kanyang payo.

Nang malaman ng ilang kaibigan at kapwa ko guro sa unibersidad na p inagtuturuan ko na mga <i>unit owner</i> din sa nasabing <i>condominium</i> ang nangyari sa amin, tinulungan nila akong makiusap sa <i>building administrator</i >. Abogado ang isa sa kanila na nagsabing <i>inhuman</i> at <i>grave coercion < /i>ang aksyong ito laban sa amin. Subalit nanatiling sintigas ng adobe ang puso ng <i>building administrator</i>. Sa halip na pakinggan ang aming pakiusap, ini utos pa niyang lagyan ng <i>lock</i> ang metro ng aming tubig. Dito na ako halo s maiyak dahil sa nararamdaman kong galit sa walang pusong <i>building administr ator</i> at dahil sa awa sa aking sarili at sa aking mga anak. Nang mga sandaling iyon, naisip kong ang paglagay ng <i>lock</i> sa metro ng aming tubig ay hindi na basta usapin lamang ng <i>leak</i> sa aming tub o. Usapin na ito ng pagmamaliit sa aming pagkatao at ng tahasang pagpapakita ng kawalan ng pagtitiwala sa amin. Bakit kailangan pang lagyan ng <i>lock</i> ang metro ng tubig namin? Magnanakaw ba kami na "nanakawin" ang sarili naming tubi g? O para ba pahirapan talaga kami? O para ba ipamukha sa amin ng <i>building a dministrator</i> ang kanyang kapangyarihang alisan kami ng tubig na napakaimport ante sa buhay ng kahit sinong tao? Tubig na hindi naman namin hinihingi kundi b inabayaran namin buwan-buwan? Tatlong araw pa ang lumipas, tumawag na ako sa aking asawang nagtatr abaho sa Saudi Arabia para ikwento sa kanya ang nangyari. Noong una'y nagdesisy on akong huwag na sanang paratingin sa kanya ang bagay na ito subalit nagbago an g isip ko sapagkat bilang ama at asawa, may karapatan siyang malaman ang mga nan gyayari sa amin. Matapos marinig ang aking kwento, pinayuhan niya akong hayaan k o nang magtrabaho sa loob ng <i>unit</i> namin para hindi na kami patuloy pang m agmukhang kawawang mag-iina na nakikiigib at nakikigamit ng banyo sa ibang <i>un it</i>. At para hindi na rin daw siya mag-alala nang labis sa aming mag-iina. Matapos ang pag-uusap naming mag-asawa, mataman kong pinag-isipan a ng kalagayan namin pati na ang epekto sa amin ng kanyang pagiging isang OFW. Mu la nang magtrabaho siya sa Saudi Arabia at kumita ng dolyar, guminhawa ang buhay ng aming pamilya. Napag-aaral namin sa isang kilalang ekslusibong paaralan ang aming tatlong anak na babae. Nakabili kami ng sasakyan at ng bahay at lupa sa Laguna. Ngayon, mayroon kaming bagong <i>property</i> - ang <i>condominium</i> na tinitirhan namin ngayon. Sa kabilang banda, naisip ko ring ang kawalan ng pad re de pamilyang magtatanggol sa amin marahil ang dahilanagiging OFW din niya mar ahil ang dahilan kung adre de y naming pamilya. kung bakit nagagawa ng <i>building administrator</i> na tratuh in kami nang hindi maganda. Sa bandang huli, nagpagpasyahan kong payagan na rin ang pagtatrabaho aming <i>unit</i> kahit na wala kaming ano mang matatanggap na probisyon sa <i> developer</i> ng <i>condominium</i>, alang-alang sa pakiusap ng aking asawang na g-aalala sa aming kalagayan at para na rin sa kapakanan ng mga anak ko. Alam kon g naaapektuhan nang labis ang aking asawa dahil malayo siya sa amin at wala siya ng magawa para tulungan kami. At ang mga anak ko naman, kahit wala silang sinasabi at hindi sila n agrereklamo ay alam kong nahihirapan na rin sa aming sitwasyon. Pumayag na ako kahit na masamang-masama ang loob ko sa hindi makatwiran at makataong pagtrato s a aming mag-iina ng <i>building administrator</i>.

Title:Ang Liham ni Lolo (Isang kuwentong nakabatay sa mga Aral ni Buddha) <b>Ang Liham ni Lolo (Isang kuwentong nakabatay sa mga Aral ni Buddha) </b> <i>Ang Buhay ay isang pagpapakasakit</i>. Mahal kong <i>Kn chiu</i>, magtatag-araw na naman. Muling umiihip ang hangi n habang pinaliligamgam ito ng matinding sikat ng araw. Naghahalong berde at abo ang paligid. Hindi na nga ako makatulog sa alinsangan ng gabi at 'di rin makahi ga nang matagal dahil sa nagiging pawisin na naman ako. Tatlong taon nang walang nagsasapin ng labakara sa aking likuran o 'di kaya naman magpalit ng aking bihi san. Hindi na rin gaano nagagamit ang ating takuring pantsaa. Ito ang kalimitang pinagsasaluhan natin sa gabi bago matulog. Madalas na walang prutas ang altar a t hindi rin nalilinis ito. Nagigising ako sa madaling araw na sumasakit ang tuho d at wala ka para hilutin ito at pahiran ng langis. Kung minsan, nagkakasya na l amang kami ng anak mo sa pagbili ng mga lutong ulam at kanin na dati-rati'y iyon g inihahanda sa amin. Malaki na ang kinikita ng de-lata at nilalakong pagkain sa amin. 'Yan naman talaga ang buhay sabi ni Buddha - isang pagpapakasakit. Pagpap akasakit hindi sa hirap ng katawan ko, kundi sa pangungulila sa iyo. Pero pasasa an pa't palalayain din ako sa paghihirap at makakatagpo kitang muli. Parati kit ang bibisitahin. <i>Ang mga pasakit ay sanhi at dulot ng kamangmangan at pagkahumaling</i>. Isinusulat ko ang liham na ito para ipaalam sa iyo na nakatapos na ng hay skul ang anak ni David. Tuwang-tuwa siya sa anak, lalo't tatanggap ito ng gawad karangalan sa eskuwela sa araw ng pagkilala. Matalino ang apo natin. Nagbabalak na magdoktor. Palibhasa'y nag-iisa naman, kaya't desidido si David na pakunin it o ng medisina kahit pa alam niyang mahal ang kursong ito. Sinang-ayunan ko. Bati d kong nabigyan ni David ng pagpapahalaga ang ginawa natin sa kanyang pagtataguy od para lamang siya makapagtapos ng pag-aaral ng komersyo. Kahit pa mahina ang k ita ng ating tiam at kadalasan pa nga'y nalulugi tayo sa murang turing ng mga ma mimili ng tsinelas at abanikong Tsina ay napagtapos natin si David ng pag-aaral. Alam kong napapabuntong hininga ka na lang kapag humihingi na ng pangmatrikula o pambili ng gamit si David. Pero matalinong bata siya. Nakita ko kung papaano m o siya niyakap nang sabihin niyang nakakuha siya ng mataas na marka at nakapasa siya sa scholarship ng kanyang kolehiyo. Ito na yata ang pinakamagandang regalo ni David sa atin. Tama nga ang pahayag at payo ng magkabiyak na batong <i>pua pw e</i> sa templo nang makailang ulit mo itong hawakan at ihulog para lamang makas iguro. At ang payo nito ng walang pag-aalinlangan, dapat nga nating ipagpatuloy ang pagsusumikap na makatapos si David. <i>Ang mga pasakit ay matatapos lamang kung mapapanagumpayan ang kamangmangan at pagkakahumaling</i>. Nakakalungkot ang mga pangyayari, mahal ko. Alam kong nababatid mo ang na ngyari kay David noong isang buwan. Hindi ko masisi ang anak natin. Maaaring mas yado siyang naging abala sa kanyang pagsisikap para sa ating apo. Kung kaya't hi ndi niya namalayan ang naging kalagayan ng ating apo. Magdadalawang taon na ang ating apo sa kolehiyo at mas lumaki pa ang bayarin. Hindi naman ganoon kalaki an g kita ng <i>tiam</i> na ipinamana natin sa kanya, kahit pa dinagdagan niya ito ng mga paninda. Marami na kasi ang mga nagsulputang dayong Tsino dito sa Soler a t Reina Rigente. Ang marami pa nga'y hindi naman talagang legal na mangangalakal

at mamamayan. Madali na ang pagpasok ng mga Tsinong nagmula sa mismong higanten g bansa na pinagmulan ng ating mga ninuno. Ilang hiu ang sisindihan ko at prutas pa kaya ang iaalay para maintindihan ng ating mga ninuno ang pangangailangang m atigil o mabawasan ang pagbugso ng mga dayong ito sa Maynila. Lalo pa ngayon na nagsulputan ang mga malalaking gusali at department store sa mga katabing kalye lamang. At ang marami pa nga sa kanila ay nagbukas ng mga tindahan sa mga kalapi t na mga mall. Mas lalo pang hihikayat ito sa mga dayo para manatili at dumami p a. Baka naman maaari mong pakiusapan ang ating mga ninuno. Kaya nga't naging masyadong abala si David at nakaligtaan na niyang bata pa ang kanyang anak at kailangan ding gabayan ito at hindi lang basta masustentu han. Madalas ko rin namang pagsabihan at pangaralan ang ating apo. Iba na nga an g panahon. Masyado nang mapusok at mabilis ang pag-iisip at pagpapasya ng mga ka bataan. Hindi na nila ninanamnam ang bawat minuto para makapag-isip at matimbang ang kanilang mga mapagpipilian. Mainam sana kung naririto ka. Iba pa rin kung a ng kanyang <i>amah</i> ang mangangaral. Pinagsabihan ko si David na huwag saktan ang ating apo kahit pa alam kong naninikip ang kanyang dibdib sa sama ng loob. Masakit talagang malaman na nagda dalang-tao ang ating apo. Isinisi niya ito sa kanyang asawang nangibang-bansa ma tapos makakilala ng isang may-kayang Tsinong mangangalakal ng ginto sa Binondo. Hindi raw nito nagawang gabayan ang kanilang anak lalo't babae ito. Gayunpaman, hindi nagpaapekto si David dito, mukhang hindi naapektuhan. Kaya nga marahil ibi nuhos niya ang kanyang oras at lakas sa paghahanapbuhay para sa kanyang anak par a maiwaglit na rin ang pangyayaring ito sa kanyang isipan. Ito talaga ang dahila n kung bakit lalong naging abala si David. Nangako naman ang bata na magtatapos at magpapatuloy sa medisina kahit pa maaga siyang magiging ina. Responsible at likas sa bata ang pagiging palaaral. Biruin mo't natutunan niya ang umibig sa napakaagang panahon. Ni hindi ito itinu turo sa paaralan o napapantayan ng kahit na anong sertipiko o diploma. At ngayon , matututunan at pag-aaralan na niya ang pagiging ina. Huwag kang mag-alala, nak ausap na namin ng anak mo ang lalaking magiging ama ng apo natin sa tuhod. Puron g Filipino siya, taga-Laguna ang ama at mula sa Maynila ang ina. Inhinyero siya na may trabahong sapat na makabubuhay at makapagpapaaral sa ating apo. Pero mas mamarapatin ni David na pagtapusin niya ang anak. Hindi na rin naman mahalaga ku ng Tsino o anumang lahi ang dapat mapangasawa ng ating apo. Dapat itong maintind ihan ni David na alam kong kanya namang nauunawaan, <i>gun e ka y quiao</i>. <i>Ang daan para mapigil ang pasakit ay sa pamamagitan ng Walong Marangal na Gaw i: ang tamang pananaw, intensyon, pangungusap, gawa o kilos, hanapbuhay, pagsisi kap, pag-iisip, at pagninilay-nilay</i>. Noong isang hapon, tinanong ko kay David ang rehistro ng <i>tiam</i>. Bak a kasi kailangan na itong maipabago at mabayaran ang buwis. Hindi ko alam kung b akit may biglang pangangailangan para ipaalala ko sa kanya ito. Marahil nakahulm a na ang aking pag-iisip sa mga kinamihasnan kong gawain nang kung ilang taon. O baka naman naibulong mo sa akin ang bagay na ito. Hinanap niya ito sa may kabin et malapit sa eskaparate ng mga tsinelas at abaniko, sa ilalim ng kanyang malung kot at maalikabok na mesa at sa may altar na may malamlam na de-kuryenteng kandi la kung saan nakalapag ng tahimik ang iyong larawan. Hinintay ko siyang matagpua n ito kung kaya't naupo muna ako sa silyang nasa bukanan ng tindahan. Kapansin-pansin ang malamig sa simoy ng hangin. Parang humahaplos at nagp apaalala ng pagpapahinga. Papauwi na noon ang mga taong naglipana sa lansangan a t dinig ko na ang pagsasarado ng barandilya ng mga tindahan. Payapang nagtatapos ang araw. Walang anumang espesyal sa araw na iyon maliban nang maramdaman ko an g paglapat ng kamay ni David sa aking balikat. Napalingon ako at iniabot niya s a akin ang larawan mo. Tumayo ako at hindi na naawat pa ang kanyang pagyakap sa akin. Mala-batang humikbi habang tahimik na nagpasalamat si David sa akin. Nangu

ngulila kaming mag-ama sa iyo. <b>Ang Panata ni Tatay (Isang kuwentong nakabatay sa Beatitudes) <b> <i>Mapapalad ang mga mapagpakumbabang-loob: sapagka't kanila ang kaharian ng lan git</i)>. Hindi kailan man naging tahimik ang Basilika ng Quiapo. Ito ang tahanan n g Mahal na Nazareno. Lalo pa kung araw Biyernes, puno ito ng sari-saring tao na may iba't ibang intensyon at may sari-saring hinihiling sa patrong pagod ma'y pa tuloy pa rin sa pagbubuhat ng krus ng kung sinu-sinong hindi maasahang palaging makaalala at makakilala. Ilang talampakan din ang layo ng harapang pintuan ng simbahan mula sa alt ar. Dapat ihanda ang tuhod sa paglakad ng paluhod at pagbigkas ng dasal habang i sinasagawa ang sakripisyo. Ang pagnonobena at pagsasakripisyo sa Nazareno na ang kinasanayan ni Marita para sa pagbabago ng kanyang asawa. Nangitim na ang kanya ng tuhod sa paghalik nito ng maraming ulit sa sahig ng simbahan. Palagi na laman g niyang ibinubulong kay Kristo ang mga bagay-bagay na nais niyang mangyari sa k anilang buhay. Wala naman siyang malalapitan. Taga-Negros ang kanyang pamilya at mga kam ag-anak. Nakatira lang sila sa barung-barong malapit sa estero ng Tondo. Kung mi nsan, nilalakad na lamang niya ang pagpunta sa simbahan, makapaghabilin at makap agdasal lamang sa kanyang nag-iisang kakampi. At kung minamalas pa nga'y papalig uan siya ng ulan na sapat para pangatalin ang kanyang manipis na katawan. Ganun pa man, hindi siya napahiga ng pagod at lamig ng ulan sa papag ng karamdaman. Ta glay niya ang lakas at biyaya. <i>Mapapalad ang nangahahapis: sapagka't sila'y aaliwin</i>. Kahapon ginunita ni Marita ang kamatayan ng kanilang bunso. Maryben ang p angalan nito, mula sa pinagsamang pangalan nilang mag-asawa. Namatay ito nang di lat at uhaw sa panlunas sa sakit sa lumalaking puso. Muntik na niyang 'di kinaya ang pagkawala ng kaisa-isa niyang anak na babae. Pinangarap niyang siya ang mag iging kasangga at katulong niya sa kanilang pamumuhay. Malambing ito sa kanya at ni minsan ay 'di dumaing sa hirap. Magwawalong taong gulang na sana si Maryben nang bawian ng buhay. Karaniwang bata siya na may pangarap na maging nars. Nakik ita parati kasi ng bata ang nars sa health center na nagbibigay sa kanya ng luna s kapag naninikip ang kanyang dibdib at hindi makahinga. Marahil nahikayat ang b ata na makatulong sa tulad niya. Inisip ni Marita na matalino ng Diyos sa pagbibigay ng lumalaking puso sa kanyang anak. Dahil kasabay ng pagkakasakit ng bata ay ang paglala naman ng uga li at bisyo ng kanyang asawang si Ben. Naisip nga ni Marita na ang puso ng bata ang naging sisidlan ng sama ng loob at pagtitiis nilang mag-ina kung kaya ito lu malaki. Naging ugali na nga rin niya ang dumaan sa imahen ni Kristo sa Quiapo na may nagliliyab na puso at ihabilin na lamang ang puso ng kanyang anak dito. Hin di niya akalaing ang puso pala niya bilang ina ang mas patitibayin ng imaheng ka hit kailan ay 'di kumurap sa kanya. Minsang napadaan siya sa imaheng ito nang ma pansin niyang nagdurugo habang nagliliyab ang puso nito. Inakala niyang namamali k-mata lamang siya, subalit buhay na buhay ang pag-agos ng dugo at dama niya ang pagdampi ng init sa kanyang mukhang sanhi ng apoy na puso nitong nagliliyab. May trabaho si Ben. Porter siya sa pier at nag-iigib ng tubig para sa mga kapitbahay kung sakaling sadyang kinukulang sila ng panggastos, o mas tamang sa bihing kinukulang sa kanyang bisyo. Sa saklaan iniaasa ng ama ang perang maipagp apagamot sa anak. Inaakalang maipapanalo at madaragdagan pa ang kanyang kinita p ero kadalasan-- talo.

<i>Mapapalad ang maaamo: sapagka't mamanahin nila ang lupa</i>. Likas ang pagiging mapagkumbaba ng ina kahit pa napabayaan ng ama ang kan ilang sariling anak. Lagi niyang iniisip ang pagbubuhat at ang pagbibilad ni Ben sa araw-araw niyang pagtatrabaho sa Pier, kasama pa ang mga timba at konteyner na kanyang pinupuno at inhahatid sa bawat kabahayan sa kanilang lugar. Naaawa it o kapag dumarating ang asawang tigmak sa pagod at ang tanging hiling ay ang maka paglibang sa sugalan. Napapailing na lamang si Marita kapag nakikita 'di nakapag -aabot ng pera si Ben. Palaging sapat lang o kulang pa ang perang kanyag ibinibi gay. Hindi nakarinig ng anumang pagmamaktol o pag-angal si Ben mula kay Marita. Bagaman, minsan ay 'di niya makayang ihinga ang pangangailangan ng anak para mat ugunan ang karamdaman nito. Susuklian lamang ni Ben ito ng isang kunot ng noo, k apirasong buntong hininga at kalahating pag-iling ng ulo. Wala ng iba pa. At kun g inaatake si Maryben, tanging mga kapitbahay ang nilalapitan ni Marita. Baon na sila sa utang. Walang kabahayan ang nakaligtas sa pangungutang ni Ben at ni Mar ita. Halos lima o anim na ulit ang paniningil ng iba't ibang tao sa mag-asawa ka da linggo. Kung minsan pa nga, may libreng panunumbat ang mga naniningil sa kani la, lalo't batid ang bisyo ni Ben. Tahimik nilang tiniis at tinanggap ang mga pi ntas at panunumbat sa mga pinagkakautangan.

Title:Kwento (8) Kaya huminto na sila sa isang lugar. Ngayon, konti na lang ang tul ad ng aming bahay. Sabi ni Tatay, gusto na rin niyang itigil ang aming bahay sa isang lugar, pero ubos na raw ang lupa. At sa pagtulog, kitang-kita sa bubungan naming plastik ang malawak na lan git. Pag-umaga na. "Aking Bunsong-bulinggit, gising na't aking aalisin ang bubungan nating p lastik," ang sasabihin ni Tatay. Mag-iinit si Tatay ng tubig sa takure at bibili ng apat na pandesal sa ma lapit na panaderya. "Ipinagtimpla na kita ng kape at ibinili ng mainit na pandesal sa may kan to," sasabihin ni Tatay. "Ngayon ay araw ng Linggo kaya magsisimba tayo sa Binondo." Naligo kami ni Tatay sa tubig na galing sa butas na tubo. Ang lamig-lami g ng tubig. Tapos, kinusut-kusot ni Tatay ang mga hinubad naming damit at saka isinampay sa mababang haligi ng aming bahay.

Ipinarada muna ni Tatay ang aming bahay sa gilid ng simbahan. Hawak ni T atay ang aking kamay nang pumasok kami sa lumang simbahan. Ang laki ng bubong ng simbahan, ang taas ng mga dingding, may mga ibon pa ng lumilipad at naghahabulan, ang ganda ng damit 'nung nasa altar, parang damit 'nung mga bata na nakita ko sa santakrusan dati. Si Tatay, tahimik na tahimik. Nakatingin sa may magagandang damit sa alt ar habang nakaluhod. Pagkatapos, lumabas na kami ni Tatay. Pero laking gulat namin, wala na a ng aming bahay! "Naku! Bunso ko, may kumuha ng ating bahay!" "Sinong kumuha, 'Tay?" "Kinuha ng mga Tanod kanina. Nandun!" ang biglang sabat ng babaeng nagti tinda ng kandila't rosaryo. Tumakbo kami ni Tatay patungo sa itinuro ng babae. At nakita nga namin, hatak-hatak ng isang puting sasakyan ang aming bahay, kadugtong ang iba pang bah ay na tulad ng bahay namin. Iligal parking daw kasi ang aming bahay. "Hayaan mo, Bunso, babawiin natin ang ating bahay." Pinuntahan namin ni Tatay sa baranggay ang aming bahay. Nakita ko ang ba hay namin, nakaparada lang sa isang tabi. Nilapitan namin ang isang lalaking pa rang buntis ang tiyan. "Kelangan kang magbayad ng multa," ang sabi ng lalaki. "'Ala po akong ibabayad," ang sabi ni Tatay. "Lugi naman 'yung iba!" sabay singa ng lalaki sa nakabukas na bintana. "Ipapangako ko na lang na itatabi ko nang maayos sa susunod ang aming bah ay," pangako ni Tatay. "Di pupwede!" ang malakas na tanggi ng lakaki. Umalis na kami ni Tatay. "Hayaan mo, Bunso, mababawi rin natin ang ating bahay," ang sabi sa akin ni Tatay. 'Nung gabi, sa gilid ng isang tindahang sarado kami nahiga ni Tata y. Di ako makatulog. Kahit anong gawin ko, di pa rin ako makatulog. Iniisip k o ang aming bahay, ang aming mga gamit. Ang dalawa naging pinggan at baso, ang aming kutsara't platito, ang aming kaldero't takure, ang kahon ng aming damit, a ng boteng makulay at pati ang mga piktyur. Paggising namin, walang mainit na kape, walang mainit na pandesal. Sa buong maghapon, nagkargador si Tatay. Pagkatapos na maibaba ang lahat ng gulay, mga karne naman, mga damit, mga tela, mga bihon at harina, mga mantel , batya at palanggana. Kaya paghapon na, hapung-hapo si Tatay. Ako, naiiwan mu na sa harap ng simbahan. Tapos ganon uli kinabukasan. Magkakargador uli si Tat

ay at maiiwan uli ako sa harap ng simbahan. "'Wag kang lalayo, pag-uwi ko, masarap na tukneneng ang pasalubong ko sa 'yo," ang bilin lagi sa akin ni Tatay. Pero iniisip ko pa rin ang aming may gulong na bahay. Mabawi pa kaya nam in ni Tatay ang aming may gulong na bahay? At isang hapon, laging gulat ko nang iparada ni Tatay sa aking harapan an g aming may gulong na bahay. Isang drayber na uli ang aking Tatay. Nabawi na r in namin ang aming bahay. Isa-isa kong tinignan ang aming mga gamit. "Sa wakas!" ang nasigaw ko. Pinasakay ako ni Tatay sa aming bahay at saka niya ito minaneho patungo s a aming pinagliliguan. Inalis namin ang aming mga gamit at saka inisis ni Tatay ang loob at labas, ako naman sa manibela. Sinabon at saka binuhusan namin ng t ubig ang aming bahay. Tapos naging matingkad na asul ito. "Ang bangong higaan!" ang nasabi ko. Mula noon, lagi kong binabantayan ang aming bahay. Ako na rin ang nagpap aalala kay Tatay kung bawal itong iparada sa gilid ng kalsada. Tuwing gabi, di pa rin nauubos ang mga kwento ni Tatay tungkol sa mga may gulong na bahay. At habang nakahiga kami sa mabangong higaan at natatanaw ang malawak na l angit, ay sinabi ni Tatay, "Ngayon, aking Bunso, hinding-hindi na mahihiwalay sa atin ang ating munting bahay, ang ating mabango at may gulong na bahay." Habang nakikita kong bumababa ang mga asul na asul na ulap. IBANG-IBA ANG AKING Ate Charito sa ibang Ate. Maganda siya. Par ang perlas ang kanyang mapuputing ngipin. Mahaba at tuwid ang kanyang buhok. M ay mala-sutla siyang kutis. At higit sa lahat, mayroon siyang pitong pambihiran g talento. Una, magaling magdrowing ang aking -drowing. Kaya niyang magdrowing ng puno, utas. Kaya rin niyang i-drowing si Darna, . At kapag kinulayan niya ang kanyang mga ong-totoo. Ate Charito. Kahit ano kaya niyang i mansanas, pinya, at kahit ano pang pr at maging ako na parang isang litrato drowing, walang lampas at parang toto

Pangalawa, magaling gumawa ng kuwento ang aking Ate Charito. Kahit ano, nagagawan niya ng magagandang kuwento. May kuwento siya tungkol sa mga bituing bumaba sa lupa, sa mga bata ng naging kalapati, at sa isang bangkang papel na naging isda. Pero ang di ko ma kakalimutang kuwento ni Ate Charito ay 'yung kuwento niya tungkol kay Kukot, ang batang ayaw magpagupit ng kuko. Ang tapang-tapang ni Kukot. Kapag nagagalit s iya at inaaway ng kanyang mga kalaro, nagiging espada ang kanyang mga kuko. Pangatlo, magaling bumigkas ng tula ang aking Ate Charito. Kahit gaano kahaba ang tula kaya niyang kabisaduhin. Kapag bumigkas na siya at nagsimulang tumaas at baba ang kanyang mga kamay, nakakalimutan ko ang lahat. Pang-apat, magaling umawit ang aking Ate Charito. Kahit anong bagong ka nta, kaya niyang awitin. Kahit matataas pa ang tono. Maganda ang boses ni Ate Charito. Kapag nagkakantahan nga kami sa kanyang silid, natatapos niya ang kanta

. Gustung-gusto kong pakinggan ang boses ni Ate Charito dahil ang sarap-sarap s a tainga. Panlima, magaling sumayaw ang aking Ate Charito. Malambot ang kanyang k atawan. Kahit anong bagong <i>steps</i> sa TV nagagaya niya. Di tulad ko na pa rerong kaliwa ang paa kapag nagsasayaw. Pang-anim, magaling magpiko ang aking Ate Charito. Alam na alam niya ku ng saan ihahagis ang kanyang pamato. Hinding-hindi rin lumalapat sa linya ang k anyang mga paa. Ang gaan-gaan ng kanyang katawan kahit sa loob lang ng kanyang silid kami nagpipiko. Pampito, magaling magsulsi ng damit ang aking Ate Charito. Kahit gaano kalaki ang tastas ng damit ko, kaya niyang sulsihan na parang walang tastas. Di halatang sinulsihan. Madali rin niyang naisusuot ang sinulid sa karayom. Mali naw kasi ang mata niya. Pero nagagawa lang ni Ate Charito ang kanyang pitong talento kapag nasa loob siya ng kanyang silid. Bibihira siyang lumabas. At kapag lumabas na siya ng kanyang silid, naiiba na siya. Nawawala na ang kanyang pitong pambihirang ta lento. Nagiging isang mahiyaing Ate na siya. Bukod sa kanyang pitong pambihirang talento, mayroon pang isang pambihir a sa aking Ate Charito. Ito ay ang nuno sa kanyang silid. Di naman kalakihan ang nuno sa silid ni Ate Charito. Maliit ito sa nuno na nakikita ko sa ilalim ng punong mangga ni Mang Tomas. Di rin ito nakapirmi sa isang lugar, lagi itong kasunod ni Ate saan man siyang magpunta kahit lumabas siya ng kanyang silid. Minsan nga naisip ko, baka may pitong duwende sa nuno ni Ate Charito kay a mayroon din siyang pitong pambihirang talento. May pitong duwendeng tumutulon g sa kanya para maging pambihira. May duwende para sa pagdo-drowing, may duwend e sa paggawa ng kuwento, may duwende para sa pagbigkas ng tula, may duwende para sa pag-awit, may duwende para sa pagsasayaw, may duwende sa pagpipiko, at may d uwende para sa pagsusulsi. May pitong duwendeng tumutulong kay Ate kapag hawak niya ang kanyang lapis at ang kanyang krayola, kapag may papel siya, kapag may h awak siyang pamato o karayom, kapag nakaririnig siya ng tugtog at mga awitin. P itong lahat ang duwendeng nasa nuno ni Ate. Siguro mga puting duwende ang kaibi gan ni Ate Charito sa kanyang silid. Kaya bihira siyang lumabas, mababait ang p itong duwende na tumutulong sa kanya. Pero iniiwasan ko pa ring dumaan sa likod ni Ate dahil natatakot akong m anuno. Ayokong matulad sa kalaro kong si Chot-chot na biglang namaga ang isang paa dahil natapakan niya ang gilid ng nuno sa ilalim ng punong mangga ni Mang To mas at nakalimutan niyang makiraan. At kung mapapadaan man ako sa likod ni Ate, sasabihin kong, "Tabi-tabi p o, makikiraan lang po" na mahinang-mahina lang. Ayaw ko kasing marinig ni Ate. Di rin ako nag-iingay kapag dumadaan ako sa likod ni Ate. Sabi kasi ni Nanay, galit daw ang mga lamang-lupa sa maiingay. Nabubulabog daw ang tahimik na pamum uhay ng mga lamang-lupa. Kaya kapag napapadaan ako sa likod ni Ate, tahimik lan g ako. Di kaya nabibigatan na si Ate Charito sa nuno sa kanyang likod? Paano k aya siya matulog? Di kaya nadadaganan niya ang nuno? Paano na ang pitong duwen deng kaibigan niya? Baka maipit ang pitong duwende at magalit? Minsan niyaya ko si Ate Charito na maglaro sa labas ng aming bahay. Aya w niya 'nung una pero napilit ko rin siya. Siyempre, kasama niya ang nuno sa ka

nyang silid. Nagpaalam muna kami kay Nanay. Gumawa si Ate Charito ng mga guhit sa lupa. Kumuha siya ng dalawang pam ato, isa sa kanya at isa sa akin. Magpipiko kami ni Ate. Ngayon ko malalaman kung talagang magaling magpiko si Ate Charito kahit wala siya sa kanyang silid. Kung tutulungan pa rin siya ng kanyang kaibigang du wende sa pagpipiko. Pero laking gulat ko nang ihagis ni Ate ang kanyang pamato. Saktong-sak to ito sa gitna. Sa kanyang paglundag, di man lang niya natatapakan ang mga guh it. Pero sadyang nagpataya si Ate, gusto niyang ako naman ang maglalaro. Hinipan-hipan ko pa ang aking pamato. "Sana sakto!" Pero di pa ako nakalulundag ay may mga dumaang bata. Tinignan nila ako at si Ate Charito. Tapos bigla silang nagsigawan. "Ay kuba!" "Ay may kuba!" "Kuba! Kuba!" "Kawawang kuba!" "Kampanerang kuba!" Mabilis na tumakbo sa loob ng bahay si Ate. Binulyawan ko ang mga salbaheng bat a. Nagtakbuhan sila papalayo. Sinundan ko si Ate pero nakakandado ang kanyang silid. Dinig na dinig k o ang pag-iyak ni Ate. Gusto kong makapasok para sabihin sa kanyang pinaalis ko na ang mga salbaheng bata. "Bakit kasi niyaya ko pang maglaro si Ate sa labas? 'Yan tuloy..." Di pala nuno ang nasa likod ni Ate Charito at di totoong may nuno sa kanyang silid. Di totoong may pitong duwende na tumutulong sa kanyang para m aging pambihira. Wala palang duwende para sa kanyang pagdo-drowing, sa kanyang pagsulat ng mga kuwento, sa kanyang pagbigkas ng tula, sa kanyang pag-awit, sa k anyang pagsasayaw, sa aming pagpipiko, at maging sa pagsusulsi niya ang aking mg a damit. Totoong puno ng talento ang aking Ate Charito. Simula noon, di na ako natatakot dumaan sa likod ng aking Ate. Di na ri n ako nagtatabi-tabi po. Wala naman palang dapat katakutan. Natutuwa ako dahil may kapatid akong tulad ni Charito na mabait. Pakiramdam ko, siya lang ang puw edeng kong maging Ate sa buong mundo at ako ang puwede niyang maging kapatid. B igyan man ako ng maraming Ate, di ko tatanggapin. Di ko ipagpapalit sa ibang At e ang Ate kong maganda at marami pang angking talento. At kung may manunukso man sa aking Ate, handa na akong ipagtanggol siya, dahil mahal na mahal ko ang nag-iisa kong Ate, ang aking Ate Charito na may mag agandang talento. "NAKU! 'WAG SANANG magkatotoo ang sinabi ni Lola Terry." "Sabi kasi niya, kapag nakalumok raw ng buto, puwede raw itong tumubo sa

loob ng tiyan." "Kanino ko kaya puwedeng sabihin na nakalunok ako ng isang maliit na but o ng santol kanina? Maliit lang naman ang buto, pero buto pa rin 'yon ng santol ." "Sobrang tamis kasi ng santol na pinitas ni Kuya Lester sa likod ng baha y ni Lola Terry. Di ko napigilan, nalunok ko ang isang maliit na buto. Pinigil ko ito, pero tuluy-tuloy lang ang madulas na buto sa aking lalamunan hanggang m akarating sa aking tiyan."

Title:Sanaysay (20) Inaprubahan ng mga delegado ng kumperensya ang pagkakaroon ng Information Board bilang bahagi ng mga sosyo-sibikong layunin at hangarin ng CEG para sa mg a susunod na taon. Inaasahang ito ay magsisilbing tulay ng organisasyon sa pagbi bigay ng impormasyon sa mga mamamayan na makakatulong sa kanilang kabuhayan. Ang Information Board ang maglalapit ng mga isyung pambansa sa mga mamamayang karan iwang hindi nakapagbibigay ng kanilang mga saloobin at pag-unawa sa mga isyung p anlipunan. Ilan sa mga isyung tututukan ng Information Board ay ang kwestyon tun gkol sa reeleksyon ng pangulo, pagbabago ng Konstitusyon, ang sosyalismo sa Pamp anga, kawalang katarungan at mga programang pang-ekonomiya ng gobyerno. Nagwakas ang kumperensya sa pagbibigay ng korona kay Cielo Nuyda ng <i>Philwomenian</i>, ang tinanghal na Inter-collegiate Girl na ginanap sa Tayug Town Festival. Sinas abing si Nuyda ang pinakamagandang Guilder na nanalong ICG. Kasama niyang binigy ang parangal ang una at huling Inter-Collegiate Boy na si Renato Constantino ng <i>Philippine Collegian</i>. Ginanap ang koronasyon sa naturang lugar upang matu lungan ang mga mamamayan nito sa paglikom ng pondo para sa mga programa't proyek tong ilulunsad sa naturang komunidad ("CEG climaxes" 1940: 1). Nang kalagitnaan ng taong 1940, inihalal ang bagong pamunuan ng CEG sa pa ngunguna ni Germanico A. Carreon ng <i>The Pharos</i> mula sa Manila College of Dentistry. Naging pangunahing tema ng CEG sa taong ito ang paghulma ng opinyon n g mga estudyante sa mga seryosong usaping pambansa at pandaigdigan. Samantala, n ang mahalal naman si Manuel E. Buenafe ng <i>The Barrister</i> bilang presidente noong 1941, nagpatuloy ang daraos ng CEG ng mga kumperensya, paligsahan sa orat oryo, debate, mga talakayan at paghahalal ng Inter-collegiate Girl. Sa pagsiklab ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, natigil ang mga gawain ng Guild. Subalit nanatiling aktibo ang Guild sa mga usaping politikal. Nabuo ang i ba't ibang grupo ng mga gerilyang lumaban sa pananalakay ng bansang Hapon sa Pil ipinas. Pinangunahan ng President Quezon's Own Guerillas (PQCG) ang pakikipaglab an sa mga bayan ng Cavite, Laguna, Batangas at Quezon ng Timog Katagalugan. Sama ntala, taong 1942 nang itatag ang grupong Hukbong Bayan Laban sa Hapon o HUKBALA HAP sa mga bayan ng Nueva Ecija, Pampanga at Tarlac. Ang kauna-unahang pangulo ng CEG at Gobernador ng Bikol na si Vinzons ay

nagtatag ng kanyang sariling gerilyang grupong namuno sa pakikipaglaban sa kani lang rehiyon. Ika-6 ng Hulyo taong 1942 nang biglang mawala si Vinzons kasama ng kanyang asawa, dalawang anak, ama at kapatid na babae na sinasabing pinatay ng mga sundalong Hapon. Namatay rin sa digmaan si Dion Castillo Yigo ng Varsitarian a t pangulo ng CEG nuong 1938-1939. Siya ay naging kasapi ng isang grupong andergr awnd na lumaban sa mga Hapon (CEG Yearbook 1954). Sa loob ng ilang taong digmaan sa pagitan ng mga sundalong Hapon laban s a mga Pilipino't Amerikano, nahinto ang operasyon ng Guild ngunit patuloy na nag ing aktibo ang mga miyembro nito sa pakikipaglaban para sa bayan. <b>Introduksyon</b> <b>Ang Pamahalaan at ang Musikero</b> Likas na matuwain at mapagmahal sa sining ang mga Filipino. Kilala tayo s a daigdig bilang lahi ng mga may angkin at likas na kakayahan para pumailanlang sa iba't ibang larangan ng sining. Ito ay sadyang mapupulsuhan sa dami ng ating likha, uri at pagtatanghal sa sining. Isa na rito ang musika. Napakayaman ng ating tradisyon sa musika at hanggang sa kasalukuyan ay um iinog pa ito upang magkaroon ng repleksyon sa patuloy na nagbabagong hilagyo ng mamamayan, lipunan at kultura. Nariyan ang ating mga alagad ng sining na siyang nagpapanatili ng ating identidad at nagtatakda ng ating kalinangang kakaiba magi ng sa ating karatig-bayan. Kinikilala nga ang Pilipinas bilang isa sa may napaka rami at maigting na talento sa sining lalo na sa musika. Ang rekognisyong ito ay napatunayan na sa mga hindi matatawarang gawad at listahan ng mga kilalang alag ad ng musika hindi lamang sa ating bansa kundi sa ibayong dagat. Sila ang mga ko mpositor, musikero, indibidwal na mang-aawit, mga koro, tagaareglo ng musika, at mga taong nagpapatakbo ng <i>recording studios</i>. Hatid nila ay hindi lamang simpleng paggagad ng realidad, pagkagiliw sa melodiya at inspirasyon sa kaluluwa kundi ang pagpapakilala sa mundo ng bayan at kulturang may angking anyo at ting kad. At sa bansa ring ito at bukod pa sa pagiging libangan, ang musika ang sinto mas at nagpapamalas ng pumapaimbulog na politika, lipunan, pilosopiya at paniniw ala ng mga mamamayang busog sa pagdarahop. <b>Pagtalakay sa Kasaysayan ng Musika sa Pilipinas at Presentasyon ng mga Datos </b> Isang batayang dinamiko at progresibo ang musika para sa antroplohikal at sosyolohikal na pagbabago sa lipunan. Bukod pa rito, sinasalamin nito ang kasay sayan at pinupulsuhan ang hinaharap ng isang bayan. Bago pa man dumating ang unang mananakop sa ating bansa, may matingkad na pakikibahagi ang musika sa kultura at pilosopiya ng sining ng ating mga ninuno. Isa itong kahingian para sa pagpapatuloy ng komunidad at pagsasakatuparan ng ka nilang paniniwala. Tila hangin itong kanilang ginagamit para sa paghinga. Mayroo n silang katutubong komunal na pamumuhay na puspos ng kalayaan, kahustuhang pang -ekonomiya at pakikipagdaupang-palad sa mga karatig bansa sa Asya at ibang pang bansa. Ang musika ay mahalaga sa pang-araw-araw na pamumuhay ng mga sinaunang n ilalang sa bansa. Ito ay kaakibat ng pagkakabuklod-buklod ng pamayanan at nagsis ilbing tagapanatili ng pagiging kabilang ng bawat isa sa komunidad. Ang lahat ay maaaring magkaroon ng partisipasyon sa pagsasagawa ng musika. At magpasahanggang ngayon, malaking impluwensya ang musika sa pamumuhay ng mga Filipino. Bahagi ito ng ating pamumuhay maging sa politika at panlipunang pamumuhay. Batid natin kung papaanong nakatulong ang musika sa pagniningas ng r

ebolusyon, mula sa unang mananakop hanggang sa lansangan ng kung ilang People P ower sa EDSA. Makapangyarihan nitong inaabot ang puso at pag-iisip ng mga nakaka pakinig. Subalit tila hindi natin pansin ito o sadyang abala lamang tayo kung pa paano makaiigpaw mula sa kinasadlakang kahirapan. At tila isang uri lamang ito n g mabilisan at panandaliang libangan. Marahil, alam nga natin ang kahalagahan ng musika bilang tagapagbigay ng aliw bagamat iilan lamang sa atin ang nakakikita ng kahalagahan nito sa buhay n g mga Filipinong sadyang ipinanganak na kakambal ng awit at himig. <b>Ang mga Anggulo ng Talakayan</b> <b>Mga Datos ukol sa Ekonomya at Implikasyon sa Musikang Pinoy</b> Tanggap na nating baon sa dusa ng kahirapan ang ating bayan. Sadyang naro roon pa rin ang pinapasang paghihikahos. At nakalulungkot man, may nabubuong por mula ito; ang mahirap, lalong humihirap at lalo pang dumarami sa paglipas ng pan ahon. Ayon nga sa pinakahuling istadistikang pang-ekonomiya, isa sa pinakamalaki ng hadlang sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa ang hindi pagkakapantay-pantay, na may 5 porsyento ang pinakamayayaman na umaako sa halos one-third ng pambansang kita at ang pinakamahirap na 25 porsyento ay nakatatanggap lang ng 6 porsyento n g kita, ayon sa ulat ng World Bank. (Doris C<pd>.</pd> Dumlao; Libre; Setyembre 22, 2005; p<pd>.</pd> 1) Ang lumalaking agwat ng mga mahihirap sa mayayaman sa ating bansa ay nagp apatuloy. Kamakailan lang nang tayo ay hagupitin ng sunud-sunod na pagtaas ng la ngis, pagbagsak ng piso laban sa dolyar at ng tila walang katapusang pukpukan sa pamahalaan. Habang nakakaligtaan na may malaking problemang nararapat harapin n g mga taong sangkot sa produksyon at pangangalaga ng mga karapatan ng mga musike ro. Ang katotohanan ayon sa World Bank, halos kalahati ng 84 milyon katao sa Pil ipinas ay nabubuhay sa mas maliit sa $2 (P112) kada araw. Isang nakaririmarim it ong katotohanan. Lalo't ang pamilyang Filipino ay binubuo ng tatlo at higit pang bilang ng kasapi na dapat na kumain, damitan, paaralin, gamutin sa karamdaman a t makapaglibang. Nakagapos at nakadepende rin ang estado ng industriya ng musika rito. Nak apaloob dito ang mga nagsangang isyung mahirap ikubli lamang sa matimyas at akti bong saliw ng kanilang produksyon ng awitin at pagtatanghal. Isang kabalintunaan na ang musika, bilang isang paraan ng libangan upang makalimot kahit panandalia n lamang sa kinasadlakang mapait na katotohanan ng kahirapan ay kabilang sa kina kapos at namimiligrong sining sa kasalukuyan. Naramdaman ko ang pangangailangan sa pagbibigay-puna ukol sa paksang ito lalo pa't ako'y mananaliksik, guro, manunulat at alagad ng musika. Tatangkain ko ng mailarawan ang kasalukuyang estado ng musika sa bansa sa gitna ng krisis at k ung papaano ito nalulupig sa pamamagitan ng kawalang-suporta ng pamahalaan at mg a sangay nito, kahinaan sa edukasyon at kakintalan, pribadong mga institusyon, a ng migrasyon, pamimirata ng materyal at mismong kamalayan ng pamilyang Filipino. Gayundin naman, magbibigay-pokus ito kung papaano umaagpaw na tila isang penome non ang estado ng musika sa politika ng kahirapan, sa pagbabanyuhay ng identidad , sa pagiging kinatawan sa global na komunidad at ang kawalang interes sa pagsul ong ng kultura. Kung kaya nga't mapupuna natin na malaki ang sangkot ng musika sa panlip unan, pang-ekonomiya at politikal na kayarian ng ating bayan. Hindi maiwawaglit ito sa lipunan sapagkat ito'y isang commodity at isang pangangailangan ng mga ta o. Sa katunayan, kahit lubog pa sa kahirapan ang bansa, patuloy pa rin ang pagta ngkilik ng mga mamimili na tumutulong sa pagpapaangat ng mga recording sa mga ch arts at sales.

Ganoon din naman, tumutulong sa pagpapaganda ng lagay ng ekonomya ang kal akalan ng musika sa bansa. Agresibo ang mga recording companies para sa promosyo n ng kanilang mga musikero. Ang kinikita dito ay nakapagbibigay ng revenue sa pa mahalaan at gayon din, bumubuo ito ng isang positibong imahe para sa bansa. <b>Ang mga Akademya/Edukasyon sa Musika</b> Kung edukasyon ang pag-uusapan, may dalawang anggulo akong nais bigyang t alakay. Una, ang edukasyon ng mga nagnanais na maging musikero, ito man ay sa k omposisyon, boses, o pag-aaral ng pagtugtog ng isang instrumento. Ikalawa, ang e dukasyon ng mga tumatangkilik ng musika. Isang kadahilanan din ang edukasyon kung bakit nagkakaroon ng krisis sa a ting musika. Kahit pa sabihing marami ang musikero sa bansa, iilan lamang naman ang nagkakaroon ng pribilehiyo ng pormal na pag-aaral sa larangang ito. Sa katu nayan, isa sa may pinakamaliliit na populasyon ng mag-aaral sa kolehiyo at konse rbatoryo sa Unibersidad ng Pilipinas at Unibersidad ng Santo Tomas ay ang musika . Dahil nga sa hirap ng buhay at bansang hikahos sa krisis, madalang ang magula ng na papayag upang ang kanilang mga anak ay kumuha ng kursong kaugnay ng musika . Mas mamarapatin pa nila ang pagiging nars, caregiver, IT technician at iba pan g may demand sa ibayong dagat. Iilan lang ang nagkakaroon ng interes dito sa gi tna ng lumalalang krisis. Bukod pa, iilan lang ang paaralan para sa pag-aaral ng musika sa ating bansa. Ang malala pa rito, ang pagtuturo ay nasa sistemang pang kanluranin at ang nilalaman ng kurikulum at mga ginagamit na materyal ay sadyang banyaga din. Gayon din naman, masyado ang pagkatig at hilig ng mga Filipino sa mga ban yagang awitin at musikero. Kulang ang mga paaralan, lalo pa sa mababang paaralan , ang paghimok at pagpapatingkad pa sa layong pagtangkilik ng sariling nating mu sika. Kapagdaka, ang isang may hilig sa Filipinong mang-aawit tulad na lamang ki na April Boy, Vina Morales o Aiza Seguerra ay binabansagang baduy o jologs. Hin di itinuturing ng mga Filipino ang kahalagahan ng musika bukod pa sa pagiging li bangan nito. Kulang sa edukasyon at tamang pagmumulat ang mga Filipino upang tan ggapin at tangkilikin ang sariling musika. Ang ganitong trend, kapag nagpatuloy, ay magdudulot din ng pananamlay ng estado ng ating musika. May panibago rin naming perspektiba ang edukasyon sa musika. Marami rin naman ang nagpupunyagi at nagbigay-karangalan sa ating bayan sa kanilang pag-aar al at paglinang ng kanilang talento sa mga institusyong pangmusika sa ibang bans a lalo na sa Europa at Amerika. Isa itong pagpapatunay pa ng galing ng mga Filip ino sa pakikipagsabayan sa ibang lahi at antas ng edukasyon. Bagaman, nakalulung kot na iilan lamang ang sadyang bumabalik sa Pilipinas upang magtanghal at maiba hagi ang kanilang kaalaman at husay sa musika. Higit pa rito, hindi tayo pamilya r sa kanila at hindi rin natin nalalaman ang kanilang mga inaning tagumpay sa ib ayong dagat. May mga sangay ng pamahalaan na dapat sana ay nangangalaga o kung hindi man ay nakatutulong sa kapakanan ng mga mang-aawit, maging indibiduwal man o pangkatan ito. Naririyan ang mga Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining (NCC A) at ang Sentrong Pangkultura ng Pilipinas (CCP) na kapwa matamlay at tila pumi pili lamang ng kakanlungin at aagapayan. Sadyang naroroon pa rin ang elitistang pananaw at pagpili sa mga nararapat na bigyang suporta ng dalawang institusyon. Namimili, sapagkat hindi naman lahat ng kasapi sa industriya ng mu sika ay sadyang kanilang nabibigyang alalay lalo pa sa suportang pinansyal at pr oteksyon sa merkado. Dito, nagsasalita ako bilang isa sa mga dumanas ng sisteman

g sa aking palagay ay nakawawalang gana para sa isang musikero.

Title:Kwento (5) Ngayo'y nakabukas na ang mga bintana ng tahimik na silid. At dinala nga kami ni Titser doon, sa dating maagiw at maalikabok na silid. Laking gulat ko, ito pala ang tinutukoy na silid-aklatan ni Titser. Kay daming libro na nakasalansan nang maayos ang aking nakita. Nagkuhan an agad ng mga libro ang aking mga kaklase, siyempre ako rin at pinili ko ang pi nakamagandang pwesto sa pagbabasa. Sa sandaling iyon na nasa silid kami, kaydami kong agad na nalakbay. Na akyat ko ang matataas na kabundukan, nasisid ang pinakamalalim na karagatan, nak apagsalamin at nakainom ng tubig sa malinis na batis, nalakbay ang magagarang pa lasyo at nakilala ang mga prisesa at prisipe. Kay sarap talagang magbasa! "Nakasilid pala sa silid na ito ang kayraming hiwaga at mahika." "Nakaalis na ang ating mga bisita. Salamat sa inyong pakikiisa. Ngayo' y babalik na tayo sa ating silid," sabi ni Titser. Pagdating sa aming silid, tinanaw ko ang tahimik na silid. Ngayo'y naka sara na ito uli. Tiyak na matatagalan bago uli ito mabuksan. Naisip kong bigla, hindi kaya ako at ang aking mga kaklase ang mga duwen deng nasa tawas ni Mang Serio, maliliit na batang tahimik na nagbabasa, naglalak bay sa iba't ibang mundo, na kami naman ang hinihintay, ang espesyal at itinutur ing na pinakamahalagang bisita? NANGANAK NG PITONG kuting si Aling Ining, ang pinakamagandang ina ng pusa sa Barangay Sapang Palay. Dalaginding palang si Aling Ining, marami na ang nakapapansin sa kanyang angking kagandahan. "Kay gandang pusa!" ang laging sambit ng mga taong nakakasalubong niya. "Ito na 'ata ang pinakamagandang pusa na aking nakita rito sa Sapang pal ay!" Pinung-pino at puting-puti kasi ang balahibo ni Aling Ining. Kulay-asul a ng kanyang mga malakristal na mata. Rosas na rosas ang kanyang ilong, pati ang kanyang talampakan rosas din. May malamyos at malambing din siyang tinig na gus tung-gustong marinig ng mga taga-Sapang Palay. Di rin kailanman nasangkot si Aling Ining sa mga malawakang nakawan o bu

ngkalan ng mga nakatakip na ulam sa mga bahay. Dahil dito, naging bukas lagi an g maraming tahanan para kay Aling Ining. Tinitingala rin ng ibang pusa, lalo na ng mga kuting si Aling Ining. Pan garap nilang maging tulad ni Aling Ining balang-araw. Karamihan sa malalaking bahay sa Barangay Sapang Palay, pangarap na maan gkin si Aling Ining. Alam nilang makadaragdag ng kagandahan ng kanilang bahay a t hardin ang angking kagandahan ni Aling Ining. Ngunit saan mang tahanang mapak ain si Aling Ining, lagi't lagi pa rin siyang umuuwi sa kanyang mahal na amo, na si Mang Adolfo. Mahirap lang ang pamilya ni Mang Adolfo. Pero di kailanman naisip ni Aling Ining na iwan ang pamilya ni Mang Adolfo. Hindi man siya laging makakain ng masasarap na isda, lagi pa rin siyang busog sa malasang pagkaing inihahain sa kanya ni Mang Adolfo. Si Mang Adolfo ay isang magsasaka. Ang bukirin ni Mang Adolfo ang naging palaruan ni Aling Ining noong siya ay isang dalaginding na pusa at hanggang ngayong isa na siyang ina. Isa pa, di to nakilala ni Aling Ining ang makikisig na pusa na lahat ay may gusto sa kanya. "Habulin muna ninyo ako. Ang makakahabol sa akin, isasama ko sa magagan dang bahay na aking pinupuntahan, hati kami sa masasarap na ulam," ang hamon ni Aling Ining sa makikisig na pusa. Ngunit walang makaabot sa bilis ng pagtakbo ni Aling Ining, kahit pa ang pinakaastig na pusa. Lahat ay napapahanga ni Aling Ining. Kabisado yata niya ang pasikot-sikot sa bukid ni Mang Adolfo. Ngunit sa maraming pusa na nakasalamuha ni Aling Ining, isa lang ang tot oong nagpatibok ng kanyang puso, si Mang Tuning. Pano'y sa lahat ng pusa, si Ma ng Tuning lang ang hindi nakipaghabulan sa kanya. Di dahil sa natatakot itong m atalo kay Aling Mining, kundi gusto ni Mang Tuning na ipakita sa ibang bagay ang kanyang kakisigan at pagtingin kay Aling Ining. At nagkaibigan nga sina Aling Ining at Mang Tuning, at nag-isang-dibdib sila habang nagkukulay ginto ang bukirin ni Mang Adolfo sa papalubog na araw. B uong saya nilang tinanaw ang kulay gintong araw. Niyakap nila ang isa't isa. Pero kailangan din nilang magpaalam sa isa't isa, dahil sa mga bahay at mahal na among naghihintay sa kanila. "Paalam na Ining, pangakong ako'y magbabalik bukas," paalam ni Mang Tuni ng. "Dito rin tayo magkikita, hihintayin ko ang iyong pagdating Tuning," tug on ni Aling Ining. Ngayo'y napalitan ng lungkot ang sayang kanilang naramdaman kanina. Kai langan na nilang umuwi. At di nga nagtagal, nagdalantao si Aling Ining. Habang ipinagbub untis ni Aling Ining ang kanyang mga kuting, nabuo ang makukulay na pangarap nil ang mag-asawa. "Tiyak na magiging maganda at malulusog ang ating mga anak," sabi ni Man g Tuning. "Palalakihin natin silang mabubuting pusa ng Sapang-palay. Tuturuan nat

in silang maging palakaibigan para magustuhan sila ni Mang Adolfo na aking mahal na amo," pangarap ni Aling Ining. Tinanaw ng mag-asawang pusa ang papalubog na araw. Kulay ginto ang ka nilang buong paligid. Nararamdaman ni Aling Ining na ilang araw na lang ay mang anganak na siya. At ilang araw na lang din, aanihin na ang palay ni Mang Adolfo . Nagyakap nang mahigpit ang mag-asawang pusa. At pagkaraan nga ng ilang araw, nanganak ng pitong magaganda at maluluso g na kuting si Aling Ining. Tuwang-tuwa si Mang Adolfo dahil dumating na ang ka nyang mga kuting at nadagdagan na ang magandang lahi ni Aling Ining. Pero dumating ang isang napakalakas na bagyo. Maraming taniman ng palay sa buong Sapang Palay ang nasalanta, kasama ang palayan ni Mang Adolfo. Nalubo g sa tubig ang tanim na palay ni Mang Adolfo na malapit na sanang anihin. Tiyak ni Mang Adolfo, marami ang maghihirap, dahil karamihan sa mga taga-Sapang Palay ay pagsasaka ang ikinabubuhay. Nawala pa ang dagdag sanang ihahain nila sa hap ag. "Ining, paglaki-laki ng iyong pitong kuting, huwag kang mabibigla dahil i sa-isa ko na silang ipamimigay. Huwag mo sanang ikagagalit ang aking gagawin," ang sinabi ni Mang Adolfo kay Aling Ining habang hinihimas ang kanyang puting-pu ting balahibo. Bakas na bakas ni Aling Ining sa mata ni Mang Adolfo ang panghih inayang. Nakadama ng pagkatakot si Aling Ining. Naging sunud-sunod ang pag-ulan sa Sapang-Palay. Naging abala si Aling I ning sa paglilipat-lipat sa kanyang pitong kuting upang masigurong hindi naaangg ihan ng tubig ulan ang kanilang higaan. Lagi rin sinisiguro ni Aling Ining na t uyo ang telang kanilang higaan lalo na sa gabi. Ilang linggo na ring apaw ang t ubig sa bukid, pati sa mga daang papunta sa bahay ni Mang Adolfo. Tiyak ni Alin g Ining, hinihintay rin Mang Tuning ang pagbaba ng tubig. Alam niyang sabik na sabik na rin si Mang Tuning na makita ang kanilang malulusog na kuting. "Dapat kong damihan ang aking pagkain dahil sa pitong kuting na kailangan ang masagana kong gatas," ang sabi ni Aling Ining sa sarili habang dinidilaan a ng maninipis na balahibo ng kanyang pitong kuting. Mabilis ngang naging malakas ang pitong kuting dahil sa walang humpay na pag-aaruga ni Aling Ining. May nagsasanay nang maglakad, may kumakamot na sa lu pa at mga dingding, may ngumingiyaw na nang malakas, may nagpapagalaw-galaw ng b untot, may naglilinis na ng sariling balahibo. Kasabay nito, bumaba na rin ang tubig sa Sapang-Palay. At dumating na nga si Mang Tuning sa bahay ni Mang Adolfo. Sumalubong sa kanya ang pitong kuting. "Aba, ang lulusog ng aking mga anak. Hayaan ninyo't tutulungan ko ang in yong ina sa pagpapalaki sa inyo, dadalhin namin kayo sa malawak na bukirin," ang ipinangako ni Mang Tuning sa kanyang mga kuting. Pinuntahan ni Aling Ining ang malalaking bahay na kanyang laging pinupunt ahan. Sabik na sabik siyang pinapakain ng mga bahay na kanyang dinadalaw tuwing tanghalian at hapunan. "Ikaw kasi, bakit di ka pa rito sa amin tumira?" ang sabi ng isang batang babae sa kay Aling Ining. "Lahat ng kakainin namin iyo ring makakain, basta dumito ka lang sa amin,

" ang sabi ng isang ina. "Aba, kung ang pusa ko'y magiging kasing ganda mo, espesyal na pagkain an g laging ihahanda ko," ang sabi naman ng isang binata. Iba't ibang kamay ang humihimas sa puting-puting balahibo ni Aling Ining . Pero gaano man kasarap ang kanilang pagkain at paghimas, matapos magpasalamat , agad pa ring sisibat si Aling Ining, dahil sa pitong kuting na naghihintay sa kanyang pagdating. "Paumanhin, nais kong makapiling ang aking pitong kuting pero asahan niny ong kayo'y lagi kong dadalawin," pangako ni Aling Ining sa bawat bahay na kanyan g kinainan. At dumating na ang mga araw na kinatatakutan ni Aling Ining. Sa bawat p ag-uwi niya sa hapon, isang kuting ang nababawas sa kanyang mga anak. Hanggang isang hapon, wala na siyang naabutang kuting. Naipamigay nang lahat ng Mang Ado lfo ang kanyang malulusog at magagandang anak na kuting. Nakadama ng matinding lungkot si Aling Ining. Gumuhong lahat ang kanyang mga binuong pangarap para sa kanyang pitong kuting. Dumating si Mang Tuning at sinabi ni Aling Ining ang nangyari. "Walang katiyakan ang ating kinabukasan mahal kong Ining. Lahat tayo ay nakatakdang maghiwalay, di man ngayon, maaaring bukas. Pero isa lang ang tiyak ko, lagi't laging may tahanang magbubukas at mag-aaruga sa atin," ang sinabi ni Mang Tuning kay Aling Ining. Pinuntahan ng mag-asawa ang bukid, kung saan sila nagkakilala, nag-ibiga n at nag-isang-dibdib. Nakita nila ang nakadapang tanim na palay ni Mang Adolfo . Ang malawak na taniman ng palay na magdadagdag sana ng pagkain sa hapag ng pa milya ni Mang Adolfo. "Totoo nga ang sinabi mo. Siguro nga'y kailangan ko nang sanayin ang ak ing sarili, na ang ating pitong kuting ay nakatakdang mabuhay nang hiwalay sa at in," ang sabi ni Aling Ining. "Halika't samahan mo akong hanapin ang ating mga nawawalang kuting. Gus to kong malaman kung saan-saan sila pinaampon ni Mang Adolfo," aya ni Aling Inin g kay Mang Tuning. Pinuntahan nga nila ang bawat bahay sa Sapang-Palay, at laking gulat ni Aling Ining dahil natagpuan niya ang kanyang pitong kuting sa pitong tahanang sa bik na sabik sa pusang pinung-pino at puting-puti ang balahibo, may kulay-asul s a malakristal na mata, na may rosas na rosas ang ilong at talampakan, at higit s a lahat may malamyos na tinig tulad niya. Tulad ni Aling Ining 'nung siya ay is ang dalaginding na pusa pa lang, marami ring nakapansin sa angking kagandahan ng kanyang malulusog na pitong kuting. Mula noon, naging panatag na ang kalooban ni Aling Ining. LAGING DALA NI Lola ang kanyang unan. Hinding-hindi ito nahihiwal ay sa kanya kahit saan siya magpunta. Sa kanyang pagsisimba tuwing linggo, sa k anyang pagkain, sa pagdidilig ng mga tanim niyang gumamela at santan, lalong-lal o na sa kanyang pag-idlip at pagtulog, sinisiguro niyang nasa tabi niya ang kany ang unan. Kakaiba ang unan ni Lola. Maliit lamang ito kumpara sa paborito kong un an at maging sa mga unan nina Nanay at Tatay. Kulay-pula ang punda nito na may burdang mga bituin sa gilid at pangalan ni Lola Dominga sa gitna. Sabi ni Lola,

"Ang nanay ko ang nagburda ng mga bituin at pangalan ko sa pundang ito. Kaya't mahal ma mahal ko ang unang ito." Saka yayakapin ni Lola ang unan. Maraming gamit ang unan ni Lola. Kapag kumikirot ang kanyang mga binti a t paa, agad niyang ipapatong sa kanyang unan ang bahaging masakit. Kapag nagbab asa siya ng diyaryo sa tumba-tumba o kapag sumasakit ang kanyang likod, ilalagay niya sa likod ng kanyang ulo ang unan. Matatapos niya ang pagbabasa. Mawawala ang sakit ng kanyang likod. At noong magbiyahe kami sa malayong lugar noong ba kasyon, ginawang sandalan ni Lola ang kanyang unan at natanggal ang kanyang hilo . Minsan sumakit ang aking tiyan, halos pigain ko na ang aking tiyan sa so brang sakit. Kaagad kong tinawag si Lola at pinadapa niya ako sa kanyang unan. Matagal-tagal din akong nakadapa at bigla-bigla'y parang umimpis na lobo ang ak ing tiyan. Sabi ni Lola, kinakabag lang daw ako. Di alam ni Lola, lalo akong b umilib sa kanyang unan. Hindi kailan man nahihiwalay kay Lola ang kanyang nakamamanghang unan. Sabi ni Tatay, sundin na lang daw namin ang gusto ni Lola dahil kakaunting panah on na lang daw ang ilalagi ni Lola sa mundo. "Kakaunting panahon na lang? Baki t? Si Lola na laging kong kasama sa bahay? Saan siya pupunta?" Sunod-sunod ang tanong ko kay Tatay. MINSAN ISANG GABING wala pa sina Tatay at Nanay, kinuwentuhan ak o ni Lola habang nakahiga kami sa kanyang malaking papag.

Title:Kwento (1) Madalas kong mapaginipan ang lumang bisikleta. Tuwing gabi raw, naaabot ni Lolo ang bisikleta at natatanggal niya ang mahigpit na pagkakatali nito sa ma agiw na kisame. Habang nahihimbing sina Mama at Papa, gigisingin ako ni Lolo. At habang ang lahat ay tahimik, magbibisikleta kami sa ilalim ng bilog at kayliw anag na buwan. Kaytulin namin ni Lolo, sa hangin na humahalik sa aming mga bala t, pareho naming mararamdaman ang paglaya. Kaysarap palang maging malaya, na wa lang nagbabawal o nag-aalala. Di man talaga kami talaga nakapagbibisikleta ni L olo, nagtatagpo kami sa panaginip at doon malaya kaming nakapamamasyal. Di nakakalimutang bisitahin ni Lolo ang kanyang lumang bisikleta sa maagi w na bogeda. Tuluyan na itong nabalutan ng mga sapot at binahayan ng mga gagamb ang-bahay. Alam ko, nababasa ko sa mga mata ni Lolo, gustung-gusto niyang maiba ba ang bisikleta, upang punasan ito at malangisan. Ngunit tiyak na magagalit si Papa. "May mga pagbabago sa mundo. Bilang tao, kasabay tayong nagbabago at dap at nating tanggapin ang mga pagbabagong ito, kahit masakit man sa atin," nasambi t ni Lolo habang nasa ilalim kahit ng malalabay na sanga ng punong-mangga. Di k o gaanong maunawaan ang sinabing iyon ni Lolo.

Saksi kami ni Lolo sa pagsikat at paglubog ng araw. Sa umaga, kailangan naming abatan ang papasikat na araw upang pagpawisan si Lolo at nang lumakas siy a. Sa hapon, kailangan naming tanawin ang papalubog na araw, isang araw na nama n ang natapos na kasa-kasama ko si Lolo. Napansin ko ang malaking pagbabago kay Lolo. Nahuhukot na siya at laging masasakitin. Di na talaga malakas si Lolo tulad ng dati. Isang araw, isinugod sa ospital si Lolo. Di na nakuha pang isalba ng mga gamot ang buhay ng aking Lolo. "Talagang matanda na si Tatay," ang malungkot na sabi ni Papa. Walang anumang naging malubhang sakit si Lolo. Sabi ng Doktor, talagang kailangan ng magpahinga ni Lolo. Sa pupuntahan ni Lolo, tiyak na magiging malak as na uli siya. Di alam nina Mama at Papa, ang mga pag-angkas ko sa bisikleta ni Lolo at ang pamamasyal namin ang naging pinakamasayang sandali sa aking buhay. Noon ko lamang naintindihan ang sinabi ni Lolo, "May mga pagbabago sa mun do. Bilang tao, kasabay tayong nagbabago at dapat nating tanggapin ang mga pagb abagong ito, kahit masakit man sa atin." Kahit wala na si Lolo, madalas pa rin kaming nakapagbibisikleta sa aking panaginip. Malayang-malaya kami ni Lolo sa pamimisikleta lalo na sa gabing tah imik na tahimik ang lahat. NASA PINAKADULO NG Barangay Pastol ang aming bahay. Tinatawag na Pastol ang aming lugar dahil dito matatagpuan ang malawak na pastulan ng mga ba ka, kalabaw, at kambing. Kakaiba ang aming bahay lalo na kung gabi. Di ito kasingliwanag ng iban g bahay sa Pastol, pero masaya kami kapag gabi kahit wala kaming ilaw. Di kasi kaya nina Nanay at Tatay ang magpakabit ng kuryente. Kaya kailangan bago dumili m, nagawa na namin ni Buknoy, ang aking bunsong kapatid, ang aming mga takdang-a ralin at nabasa na ang mga dapat basahin. Di na kami natatakot ni Buknoy sa dilim. Kapag naglalaro kami sa likod ng aming bahay, liwanag lang ng buwan at ng mga bituin ang ilaw namin. Kung min san, parang nagiging korteng kapre at higante ang malalaking puno ng akasya sa a ming paligid, pero di kami natatakot. Alam kong kakampi namin sila ni Buknoy. D i nila kami tatakutin dahil mga kaibigan namin sila. "Kuya, tignan mo ang buwan, ang kinang-kinang. At ang mga bituin, kahit kay liit-liit pero ang liwa-liwanag," ang sinabi ni Buknoy habang nakaupo kami sa malaki at nakausling ugat ng punong akasya. "Sana Kuya, minsan bumaba silang lahat at ilawan nila ang ating bahay. Gusto kong ilawan nila ang ating bahay. Di ko pa kasi nakikita ang ating bahay kapag gabi," ang huling ni Buknoy habang kikislap-kislap din ang mga mata. Tinanaw namin ni Buknoy ang kay liwanag na buwan at ang mga kay kyut-kyu t na mga bituin. Sana magkatotoo ang hiling ni Buknoy, bumaba nga sila at ilawa n nila ang aming madilim na bahay. Biglang umihip ang malamig na hangin. Pero di naman talaga madilim na madilim ang aming bahay. May gasera nam an kami. Tuwing hapon, laging may uwing gaas si Tatay. Laging nakabisikleta si Tatay. Malayu-layo kasi ang kanyang pinagtatrabahuhan. Nagbabalot siya ng mga

bihon. Ilalagay ni Nanay sa gasera ang gaas na uwi ni Tatay. Di nakalilimutan ni Nanay na palitan ng mitsa ang gasera kapag mahina na ang apoy nito. Pero kah it wala kaming ilaw na kasingliwanag ng ilaw ng bahay ng aming mga kapitbahay, m asaya naman kami. Pero kung minsan, nag-uuwi rin si Tatay ng mga kandila, pero sinisindiha n lang ito ni Nanay kapay mga mga okasyon. Tulad nung bertdey ko, bertdey ni Bu knoy, bertdey ni Tatay, bertdey ni Nanay, at tuwing Pasko. Teka! Malapit na nga pala ang Pasko. "Bukas magsisimulang gumawa ng parol ang mga taga-Barangay. Kakabitan d aw ng malalaking parol ang bawat poste ng kuryente sa buong Barangay Pastol," an g balita sa amin ni Tatay habang naghahapunan kami. Kinabukasan, hinintay namin ni Buknoy ang mga magkakabit ng mga parol sa bawat poste, pero nangawit lang kami sa kahihintay. Wala pa ring parol na naka sabit doon sa posteng natatanaw namin sa malayo. Tinignan ko ang posteng nasa t apat ng aming bahay. Sana makabitan din ito ng maliwanag at magandang parol. "Kuya, sana magkaroon ng parol ang posteng 'yan!" Ginulu-gulo ko ang buhok ni Buknoy. Pareho pala kami ng iniisip. "Naku! Ang ganda-ganda ng mga parol na ikinakabit ng mga taga-Barangay. Nakita ko kaninang pag-uwi ko. Pinailaw na nila. Para akong nagbibisikleta sa isang napakaliwanag na palasyo," ang uwing balita sa amin ni Tatay habang naghah apunan kami. "Parang palasyo?" ang mahinang sabi ni Buknoy. Kahit madilim, kitang-kit a ko ang pagkislap ng kanyang mga mata. Alam ko, gusto rin niyang makita ang ma la-palasyong liwanag. Kinabukasan, muli naming hinintay at tinanaw-tawan ni Buknoy ang mga magk akabit ng parol sa bawat poste ng kuryente, pero nangawit lang uli kami sa kahih intay. Di pa rin umaabot sa poste sa tapat ng aming bahay, maging sa pinakamala yong posteng natatanaw namin ang maliliwanag na parol na ibinabalita ni Tatay. 'Kinagabihan, hinabaan ko ang aking dasal. Sabi ko, "Panginoon, sana, sa na umabot sa posteng nasa tapat ng aming bahay ang maliwanag na parol. Gusto ko sumaya sina Nanay at Tatay, lalung-lalo na si Buknoy sa darating na Pasko." Um andap-andap lang ang ilawang gasera sa mesa. Sana magkatotoo ang aking dasal. Kinabukasan, naglaro na lang kami ni Buknoy ng luksong-baka sa likod ng b ahay, hanggang sa marinig naming tinatawag kami ni Nanay. "Ato! Buknoy! Nasa'n kayo? Hali kayo! Dalian n'yo!" Agad naming pinuntahan si Nanay na nasa tarangkahan. "Kinakabitan na ng parol ang poste sa may ibayo. Nakikita ba ninyo? Ayun !" sabay turo ni Nanay sa malayong poste. Kinagabihan, tinanaw namin ni Buknoy sa may bintana ang parol na ikinabit sa may poste sa ibayo. Ang liwa-liwanag. Totoo ang balita ni Tatay. Itinuro ni Buknoy ang maliwanag na parol. Parang gusto niyang tignan nang malapitan ang parol. At alam ko, gustung-gusto talaga ni Buknoy na tignan nang malapitan ang parol sa ibayo.

Hinintay namin kinabukasan ang mga taga-Barangay na magkakabit ng mga par ol. Pero tulad uli ng dati, nangawit at nainip lang kami ni Buknoy sa kahihinta y. Siguro, hindi na makakabitan ng parol ang poste sa harapan ng aming bahay. Siguro nagkulang ang parol. Siguro dahil nag-iisa lang naman ang bahay namin sa dulo ng Barangay Pastol. Siguro dahil alam nilang sanay kami sa dilim at walan g ilaw. Siguro alam nilang kakampi namin ni Buknoy ang dilim, ang mga nagkokort eng kapre at higanteng punong akasya tuwing madilim na madilim. Siguro talagang hanggang doon lang sa may poste sa ibayo ang kakabitan ng mga parol. Siguro ta lagang di na kami makakakita ni Buknoy ng ilaw na parang palasyo sa liwanag. Ang lamig-lamig. Sobrang lamig kaya dinoble ni Nanay ang damit ni Buknoy at saka ibinigay sa min ang isang makapal at kulay-pulang kumot. "Matulog na kayo at marami pa akong gagawin. Hihintayin ko pa ang Tatay n'yo," ang sabi ni Nanay pagkatapos na maikabit ang kulambo. Natulog kami ni Bu knoy. Pero ginising kami ni Nanay. May kakaibang amoy sa loob ng aming bahay. Kay ganda ng mesa. Nakasindi ang isang malaki at kulay dilaw na kandila. May pansit sa bilao, iba't ibang kulay at bilug-bilog na puto, tinapay at coco jam, at may namamawis pang juice sa pitsel. Itinaas ni Tatay ang aming bintana at nagulat kami ni Buknoy sa sobrang l iwanag na pumasok sa loob ng aming bahay. Pinuntahan namin ni Buknoy ang bintan a at nakita namin ang kay kinang na parol na nakasabit sa poste sa tapat ng amin g bahay. "Kuya, bumababa pala ang mga bituin tuwing Pasko," ang sabi ni Buknoy hab ang nakikita ko rin sa kanyang mga mata ang maliit na parol. "Oo, bumababa sila tuwing Pasko." Naging biglang parang palasyo ang aming bahay dahil sa liwanag na galing sa parol. Dumungaw din sina Nanay at Tatay. At pinagmasdan naming lahat ang huling parol na ikinabit sa Barangay Pastol. ARAW-ARAW, MARAMING damit ang dumarating sa aming bahay. May da mit na pansanggol, may damit na pang-Ate at pang-Kuya, may damit na pang-Lolo at pang-Lola, may damit pang-Tatay at pang-Nanay, at may damit na pambata na kasin glaki ng mga damit ko. May malalapad ding kumot at kurtina. Araw-araw, maraming damit ang nilalabhan ni Nanay, mga damit na di naman sa amin kundi damit ng mga taga-Mountainview. 'Yung tirahan ng mayayaman sa am ing lugar. Labandera kasi si Nanay. Ito ang trabaho niya. Kapag dumarating sa aming bahay ang mga damit para itong isang mataas na bundok. Ibubuwal ko muna ang parang mataas na bundok ng mga damit, gusto ko ka sing makita ang paborito kong dilaw na kamiseta. Linggo-linggo, lagi itong kasa ma sa mga nilalabhan namin ni Nanay. Kapag naglalaba si Nanay, lagi akong tumutulong. Gusto kong tumulong ka y Nanay sa paliitin ang bundok ng mga damit. Alam ko, di madali ang maging laba ndera. Ako ang tagakula ni Nanay ng mga puting damit. Kung minsan, tagapalo ng matitigas na damit tulad ng pantalon. At kapag nagkukusot na ng mga de-kolor s i Nanay, nagkukusot din ako. Ako naman sa maliliit na damit. Laging huling kin

ukusot ang kamisetang dilaw. Kumukupas daw kasi ito sabi ni Nanay. Tapos, hihi lingin ko kay Nanay na ako ang magkusot ng paborito kong kamiseta. Tagabomba rin ako ng poso kapag nagbabanlaw na si Nanay. Huli rin kung banlawan ang kamisetang dilaw. Para di raw mahawahan ang ibang damit. Pagkatapos ng tatlong beses na pagbabanlaw, tutulong din ako sa pa gsasampay. Ako ang tagaabot ng mga damit at sipit kay Nanay. Pinakahuli na nam ang isasampay ang kamisetang dilaw. Natutuwa ako, dahil di ba kapag huli, espes yal daw. Paborito ko ang kamisetang dilaw na nilalabhan namin ni Nanay kahit di i to sa akin. Ang ganda-ganda kasi nito. Gustung-gusto ko ang kulay. Kakulay ng hinog na saging. Isa pa, may maganda itong drowing sa harapan. Pinagmasdan ko ang mga nakasampay na damit. Parang tuwang-tuwang ang mg a damit sa init ng araw. Nagsasayawan pa ang mga ito. Sama-sama pa rin ang put i. Sama-sama pa rin ang mga de-kolor. Parang isang mahabang tulay ang sampanya n na ginawa ni Nanay. Isang mahabang tulay mula sa poste ng aming bahay hanggan g sa puno ng matandang langka. Kapag tuyo na ang mga damit, kukunin na ito ni Nanay. Tapos ilalagay ni ya sa aming papag. Para uling isang mataas na bundok ang mababangong damit. Ti tiklupin namin ni Nanay ang mga damit. Unti-unti, liliit ang bundok ng mga dami t pero tumataas naman ang parang bilding ng mga damit. Sama-sama pa rin ang pu ti. Sama-sama ang mga de-kolor. Minsan, ako ang pinagtiklop ni Nanay ng mga damit. Tinuruan ako ni Nana y ng tamang pagtutupi ng mga damit na parang pinalantsa. Nakita ko ang paborito kong dilaw na kamiseta. Hinugot ko ito mula sa bundok ng mga damit. Habang wala si nanay, isinukat ko ang kamiseta. Kasyang-kasya ito sa ak in. Humarap ako sa salamin. Tinignan ko ang magandang drowing sa kamiseta. Is ang batang patusuk-tusok ang buhok na may hawak na isang parang umiilaw na espad a. Pakiramdam ko, bigla akong lumakas, kasinglakas ng batang nasa kamiseta. Pero hinubad ko agad ang kamiseta. Naalala ko, di nga pala sa akin ang kamiseta .

Title:Kwentong Bayan Text 127- Folktales Word Count: 2,155 Hindi laging mabait si Mariang Makiling sa mga mangangahoy. Minsan, pinaparusaha n niya ang mga ito.

Isang hapon, dalawang mangangahoy ang pauwi mula sa bundok, kasama ang kanilang mga aso at pasan-pasan ang nahuling usa at baboy damo. Nasalubong nila ang isang matandang babae na humingi ng limos. Hindi na binigyan, itinaboy pa nila ang ma tanda na nagbanta, "Isusumbong ko kayo sa may-ari niyang mga hayop!" Humalakhak ang dalawang lalaki bago nagpatuloy pauwi. Nakababa na ang araw pagda ting nila sa paanan ng bundok at, sa dilim, narinig nila ang sigaw mula sa malay o: "Nanduon sila!" Sinundan ito ng mas malayong sagot, "Duon sila! Duon!" Hindi naunawaan ng dalawang mangangahoy subalit tumaas ang tenga ng kanilang mga aso, umungol at tumabi sa kanila. Pagkaraan ng ilang saglit, narinig uli nila a ng mga sigaw, mas malapit, mula sa gilid ng bundok. Umingit-ngit sa takot ang mg a aso, ibinaba ang mga buntot sa pagitan ng mga paa, at kumaripas ng takbo. Tuma kbo na rin ang dalawang mangangahoy, lalo na nang umalingawngaw uli ang mga siga w, malapit na malapit na! Sindak sila sa bilis ng mga humahabol! Umabot ang dalawang mangangahoy sa sapang Bakal at, sa takot, binitawan ang dal ang usa at baboy damo at umakyat sa isang punong kahoy habang patuloy na tumakas ang mga aso. Sa isang kisap-mata, dumating ang mga humahabol - mga dambuhalang halimaw pala! Sinakmal ng mga ito at kinain ang usa at baboy damo. Ilang minuto lamang, naubos at tumakbo uli ang mga halimaw pabalik sa bundok. Isa sa mga mang angahoy, mas matapang, ay bumaril sa mga halimaw subalit mintis! Wala kahit isang nakatuklas sa mga magulang ni Mariang Makiling, o kung mayruon siyang mga kapatid o ibang kamag-anak. Ang mga nilalang na tulad niya ay maniwar ing lumilitaw na lamang, tulad ng mga bato na tinatawag ng mga Tagalog na "mutya ." Wala ring nakaalam ng tunay niyang pangalan, basta tinawag na lamang siya ng mga tao na "Maria" dahil karaniwang pangalan ito ng mga Pilipina, at "ng Makiling" dahil duon sa bundok na iyon siya laging nagpapakita. Hindi raw siya pumasok sa kabayanan kahit minsan, o sumali sa anumang pagdiriwang sa simbahan. Hindi siya nagbago ng anyo. Ang lima o anim na anak-anakan na nakakita sa kanya, laging sabi ay bata, maliksi at dalisay si Mariang Makiling. Subalit ngayon, ma rami nang taon na hindi siya nakikita, kahit anino ay hindi na aninaw sa Makilin g, kahit na sa liwanag ng buwan. Ngayon, ang mga kasal at iba pang pagdiriwang a y hindi na nakikitaan ng mga alahas ni Maria, wala nang tumatanggap ng handog na yaman. Naglaho na si Mariang Makiling. Sabi ng iba, kasalanan daw ng mga tao sa kabayan an na ayaw magbayad ng puting dumalaga. Ni hindi raw ibinalik ang mga hiniram na alahas at mga damit. Subalit sumbong ng iba, nagalit daw si Mariang Makiling dahil tinatangkang agawi n ng mga <i>hacenderos</i> ang lupain sa bundukin. MARAMING kasaysayan ang alam tungkol sa mapagpalang diwatang ito, karamihan ay t ungkol sa pagtulong niya sa mga mahirap at mga maysakit habang nakabalatkayo sa anyo ng isang karaniwang tagabukid. Ang mga mamahaling ipinahihiram niya sa mga tao ay sinasabing ibinabalik sa kanya, kasama ng handog na dumalagang manok na k asing puti ng gatas ang mga balahibo. Sinasabi pang sobra-sobra ang awa ni Maria ng Makiling. Minsan, may isang binatang magsasaka na parang pinagpala ng tadhana. Kahit kaila n, hindi tinamaan ng salot o bagyo ang kanyang bukid. Malusog lahat ng kanyang m ga alagang hayop. Bulung-bulungan na mayruon siyang anting-anting o mutya na taw ag sa bato na may hiwaga, at ito raw ang nagliligtas sa kanya sa anumang pangani b. Ang binata mismo ay walang imik. Mabait siya at mababa ang luob, subalit tahi mik at malihim. Walang sinasabi tungkol sa kanyang mga ugaling hindi maunawaan, tulad ng madalas niyang pasyal sa gubat ng bundok Makiling. Subalit dumating ang araw, dumilim ang panahon para sa binata at kanyang mga mag

ulang. Nagsimula ang isang digmaan at dumating ang hukbo upang kumuha ng mga bin atang gagawing sundalo. Upang makaiwas ang anak, minabuti ng ina ng binatang mag sasaka na ipakasal sa pinakamagandang anak na babae ng isang mayamang pamilya. Nalungkot ang binata nang marinig ito, at lalo siyang naging tahimik. Dumalaw si ya kay Mariang Makiling sa kahuli-hulihang pagkakataon, ilang araw lamang bago s iya ipakasal. "Sana sa akin ka ipinangako," sabi sa kanya ni Mariang Makiling, "subalit ang ka ilangan mo ay pag-ibig na tao. Isa pa, hindi lubos ang paniwala mo sa akin. Kaya naman kitang ipagtanggol, pati na ang iyong mga kamag-anak." Pinahiram niya ng damit at alahas ang binatang magsasaka, upang gamitin sa kasal ng kanyang magiging asawa. Tapos, naglaho na si Maria Makiling. Umuwi ang binat a at ibinigay ang damit at alahas sa napipintong babae. Subalit hindi naibigan n g babae ang mga ito at, sa halip, ang damit at perlas ng kanyang ina ang isinuot nuong kasal. Mula nuon, wala nang nakakita kay Mariang Makiling o sa kanyang kubo. SABI sa mga alamat, nagkapanahon nuong nakaraan, ang mga diwata o diyos ay namuh ay tulad at kasa-kasama ng mga tao. Kahit na sila ay may hiwaga, nagsalita sila at umibig, namili sa talipapa at iba pang karaniwang gawain ng mga tao hanggang ngayon. Ang alamat ni Mariang Makiling ay tungkol sa dalawang ganitong diwata nu ong Unang Panahon, sina Gat Panahon at Dayang Makiling, at ang kaisa-isa nilang anak, si Maria. Maganda at magiliw si Maria, at wiling-wili ang mag-asawang diwata sa anak na it inuring nilang kanilang kayamanan at ligaya sa buhay. Diwata rin tulad ng mga ma gulang, hindi karaniwan si Maria subalit nakihalubilo siya at nakipag-usap sa mg a tao. Naging ugali niya ang mamasyal sa talipapa kapag araw, nakadamit ng sutla na may borda ng mga bulaklak, ang uso nuon. Ang makapal niyang buhok, abot hanggang s akong ang haba, ay may sabit na mga bulaklak ng suha. Marikit ang kanyang mga m ata kaya pati mga babae ay naakit makiharap sa kanya. Pagdaan niya, yumuyuko ang mga tao sa magalang na pagbati. Dalawang katulong na Aeta ang lagi niyang kasama pagpunta sa talipapa. Hindi lum alayo ang mga Aeta, bitbit ang isang buslo ng luya na ipinagpapalit ni Mariang M akiling - wala pang salapi nuon, at ang "bilihan" sa katunayan ay palitan lamang ng mga dala-dalang bagay - sa mga salakot, banig at sutla. Isang araw, nagtungo sa talipapa ng Makiling si Gat Dula, ang panginuon sa nayon ng Bai, upang mamili at mag-aliw. Siksikan ang mga tao duon sapagkat "araw ng p amilihan" nuon, at lahat sa nayon ay nasa talipapa. Pati ang mga taga-kalapit ba ranggay at nayon ay dumayo upang magkalakal din, bitbit ang kanilang mga "panind a." Nanduon din nuon si Mariang Makiling at nagkataon, nakasabay niya si Gat Dul a sa "pagtawad" sa isang piraso ng balat ng hayop. Kapwa nakaharap sa nagtitinda , nagkadikit ang kanilang mga balikat, at nagkatinginan silang dalawa. Hindi sin asadya, nahipo pa ni Gat Dula ang kamay ni Mariang Makiling sapagkat hawak nilan g magkasabay ang balat ng hayop. Bilang paghingi ng paumanhin, yumuko si Gat Dula kay Maria na, sa hinhin, ay hin di sumagot at tumingin sa malayo. Nagkakilala sila at pagkaraan ng mahabang paguusap, nakangiti nang bahagya si Maria nang maghiwalay sila. Mula nuon, madalas dumalaw si Gat Dula sa bahay nina Gat Panahon at Dayang Makiling, subalit kahit kailan man, hindi na niya nakaharap si Mariang Makiling. Lagi siyang wala sa bah ay at tumutulong sa mga tao. Nuon kasi, gawi ng mga tao kapag nagigipit na lumap it sa mga diwata at humingi ng tulong, at pakay naman ng mga diwata ang tumulong sa mga tao. Isa pang dahilan hindi na nakita uli ni Gat Dula si Mariang Makiling: Siya ay is ang nilalang na tao samantalang si Maria ay isang diwata. Gaano man katalik sila , hindi maaaring mag-ibigan ang dalawang magkaibang nilalang. MARAMING taon na ang nakaraan mula nuong namahay sa mga pampang ng Laguna de Bai ang isang mahirap na mangingisda. Nabalo nang namatay ang asawang babae, siya n a lamang ang tanging nagpalaki sa dalawa nilang anak na babae, sina Mangita at L arina. Kapwa napakaganda ng dalawang anak. Si Mangita ay kayumangging kaligatan at ang buhok niya ay kulay ng hatinggabi. M apagbigay siya at mahal ng lahat ng kakilala dahil mabait. Tinutulungan niya ang

kanyang ama sa pagtahi sa mga lambat at sa pagbigkis ng mga sulu - kapwa gamit sa pangingisda gabi-gabi. At araw-araw naman, ang matamis niyang ngiti ang siya ng nagpapaliwanag sa munti nilang kubo. Maputi naman si Larina at haling na haling siya sa manilaw-nilaw niyang buhok na pinatubo niyang mahabang mahaba. Kaiba siya sa kapatid, hindi tumutulong sa bah ay at maghapon na lamang nagsusuklay. At malupit. Nanghuhuli siya ng mga parupar o na tinutusok niya hanggang mamatay at isinasabit na palamuti sa buhok. Tapos, nagpupunta siya sa lawa upang masdan ang sarili sa tubig. Paminsan-minsan, naki kita niyang nangingisay pa ang paruparo at tuwang-tuwa siya sa galaw nito sa kan yang buhok. Dahil dito, ayaw siya ng mga tao na lalong humanga at nagmahal sa kapatid niyang Mangita. Lalo namang nagselos at nainggit si Larisa kay Mangita. Isang araw, isang pulubing matandang babae ang lumapit sa kanilang kubo at humin gi ng kaunting kanin para sa kanyang maliit na mangkok. Nagsusuklay ng buhok nu on si Larina sa pintuan, at nasuya sa pag-abala ng pulubi. Sinigawan niya at iti nulak palayo. Natumba ang matandang babae at nabagok ang ulo sa bato. Narinig ni Mangita ang ingay at humangos mula sa pagsusulsi niya ng isang lambat . Nakita niya ang sugatang pulubi at maagap na tinulungan. Ginamot niya ang suga t at pinatigil ang pagdugo. Pagkatapos, sumandok siya ng kanin mula sa palayok a t pinuno ang mangkok ng pulubi. Nagpasalamat ang matandang babae. "Hindi ko kalilimutan ang iyong bait at awa," sabi niya kay Mangita bago uugod-u god na lumakad paalis. Hindi niya kinibo si Larina na tumawa lamang, at nagsalit a pa ng paghamak. Pinagalitan siya ni Mangita dahil sa kanyang kawalan ng makata o subalit sa halip na magsisi, lalo lamang namuhi si Larina. Pagkaraan ng panahon, namatay ang ama. Lumuwas siya sa lungsod sa kanyang bangk a, tulad sa madalas na niyang gawa, upang ipagbili ang kanyang huling isda subal it nuon, laganap ang sakit duon. Siya ay nahawa, nagkasakit at natuluyan. Naiwan g lubos na ulila na ang magkapatid. Upang magkaruon ng hanap-buhay, umukit si Mangita ng magagandang kabibi at ipina gbili. Kumita siya ng sapat lamang pambili ng pagkain. Nakiusap siya kay Larina na tumulong upang lumaki ang kanilang kita subalit hindi siya pinansin ng kapati d na nagpatuloy na nag-aliw na lamang sa sarili. Patuloy ang laganap ng sakit at si Mangita ay naratay. Nagmakaawa siya kay Larin a na alagaan siya subalit malaki talaga ang muhi ng kanyang kapatid kaya pinabay aan siyang lumala. Nagsimulang maghingalo si Mangita at malapit nang mamatay nan g bumalik ang pulubing matandang babae. May dalang supot ng mga buto ng halaman ang pulubi. Dumukot siya ng isa at isinubo kay Mangita. Ilang saglit lamang, nag simulang gumaling si Mangita bagaman at lubha pang nanghihina kaya hindi nakayan ang magpasalamat. "Subuan mo siya ng isang buto oras-oras hanggang pagbalik ko," habilin ng pulubi kay Larina bago umalis. Naiwan ang mga buto kay Larina subalit hindi niya binig yan si Mangita. Katunayan, sa laki ng inggit at muhi sa kapatid, hinangad niyang mamatay na si Mangita. Kaya, sa halip na alagaan ang kapatid, itinago ni Larisa ang mga buto sa sariling mahabang buhok. Muling lumala ang sakit ni Mangita at humina nang humina ang paghinga. Agaw-buha y na siya nang bumalik ang pulubing matandang babae. Tinanong niya si Larisa kun g sinubuan ng buto ang maysakit tulad ng bilin. "Oo!" sagot ni Larisa, at ipinak ita pa ang supot, wala nang laman. Hinalughog ng pulubi ang kubo at bakuran suba lit wala siyang nakitang itinapon o itinagong buto. Muli niyang tinanong si Lari sa at muling sumagot ito ng "oo." Nuong sandaling iyon biglang sumabog ang liwanag sa luob ng kubo at nasilaw si L arisa tulad ng pagtitig sa araw. Pagbalik ng kanyang paningin, matapos ng ilang saglit, hindi na pulubi ang nasa harap niya, kundi magandang diwata! Kalong-kalo ng nito ang may sakit na Mangita. "Ako ang pulubing humingi ng limos sa inyo," bigkas ng diwata, "sapagkat nais ko ng matanto ang inyong kaluoban. Mabait si Mangita kaya isasama ko siya sa aking tahanan sa pulo nitong lawa. Subalit ikaw ay masama!" Itinutok ng diwata ang daliri sa mukha ni Larisa, sabay sa paratang at pataw ng parusa. "Mula ngayon, luluhod ka habang panahon sa ilalim ng lawa at magsusuklay upang m

asuyod nang walang katapusan ang mga buto mula sa iyong buhok!" Pumalakpak minsan ang diwata at pumasok ang ilang bulilit at hinatak paalis ang humihiyaw na Larisa. "Halika," bulong ng diwata kay Mangita, "umuwi na tayo!" At mula nuon, duon sa magandang tahanan ng diwata namalagi si Mangita at nabuhay silang masaya at mapayapa. Si Larisa naman ay nasadlak sa ilalim ng lawa, walan g tigil ang suyod sa buhok. Isa-isa, naalis ang buto at sumibol na luntiang hala man na lumutang sa tubig. At tuwing malakas ang ulan at hangin, inaanod itong ha laman pa-agos sa ilog Pasig na, pagkita ng mga tao, ay nagpapagunita sa kanila n a pinaparusahan si Larisa dahil sa kanyang kasamaan.

Title:Sanaysay (13) Sa sarili kong pananaw at pagsusuri, sa pamamagitan ng revisyong ito, marami na tayo ngayong mga salita na maituturing na walang resistensya. Noon tanging ang m ga salitang basket, boy, apartment, report at iba pa ang nasa kategoryang ito. N gayon, pasok na pasok na ang mga salitang janitor, jar, development, oval, vulga r, level, at frozen. Hindi na sila Ingles! Atin na sila! Gusto kong tapusin ang diskusyong ito sa pagsasabing hindi ganap na totoong nagi ng "Taglish" ang ating wika. Kung uunawain lamang po natin at ganap na susuriin, ang panghihiram ay natural na penomenon sa pagpapanatiling buhay ng isang wika. Nangyari ito at patuloy na nangyayari sa inaakala nating dambuhalang wikang Ing les. Tandaan po nating sa tuntunin ng panghihiram, una pong hakbang ang magtumba s ng katutubong salita. Papasok lamang ang panghihiram at pag-aasimila kung hind i matiyak ng katutubong salita ang tunay na kahulugan. Maging sa tao, makabubuti ng magtiis sa kaunting kinikita, kaysa sa agad na hihiram o uutang na kapag luma on ay hindi na mabayaran! Isang makabuluhang pagdiriwang ng Buwan ng Wika at san a'y magtulung-tulong tayo sa ganap na pagpapayaman nito tungo sa walang diskrimi nasyong pagkilala ng mundo! Inaasahan ninuman mula sa isang propesor ng wika na sabihin niyang napapanahon a ng paksa ng ating pagdiriwang ngayon. Sino nga naman ang mag-aalinlangan sa kala

wakan ng gamit ng wikang Filipino lalo pa't ang pinag-uusapan ay karapatang pant ao? Gayunman, hindi naman siguro natural para sa inyong lingkod, na isang Pilipi no at nagtuturo ng Filipino na sabihing bagamat napapanahon, tila hindi nalalama n ng mga kababayan ko na ang ganitong usapin ay paulit-ulit nang naganap sa kasa ysayan, ngunit sa di malamang kadahilanan ay patuloy na hindi inaalintana. Hayaan ninyong talakayin ko ang paksang ito sa liwanag ng pag-aaral ng panitikan . Kung naniniwala ang lahat na ang panitikan ang pinakmabubuting katha ng tao sa isang tiyak na panahon, ito samakatuwid ang mabisang patunay ng aking paniniwal a. Sa pagpasok ng bagong milenyo, mukhang hanggang ngayon, patuloy pa ring hinah anap ng mga Pilipino ang kanilang kakanyahan. Ang isang bansang katulad ng Pilip inas na likas na pinaghiwa-hiwalay ng kalikasan ay may kani-kaniyang wika sa baw at bahagi ng kapuluan. Hinaluan pa ito ng mga wikang dayuhan upang ang sariling kultura ay mabahiran pa rin ng kulturang hiram kasabay ng panghihiram natin ng k anilang wika. Masakit tanggaping hanggang sa ngayon, iba pa rin ang wika ng maya yaman at mga nakapag-aral kaysa sa mahihirap at masang Pilipino. Sa puntong ito, susubukin kong ipaalam sa inyo kung ano nga ba ang dapat na wika ng katarungan at karapatan. Maging sa aking mga lektyur sa klase, madalas kong linawin muna ang mga terminon g aking tatalakayin bago ko tahasang suriin ang paksa. Unahin natin ang wikang F ilipino. Inaasahan kong sa pagkakataong ito ay hindi na tayo magkakaiba-iba pa n g pananaw ukol sa pagkakaiba ng Tagalog, Pilipino at Filipino. Ang wikang Tagalo g ang napatunayang lingua franca sa panahon pa man ni Quezon noong 1935. Bagamat hindi ito ang unang wikang pambansa, ito naman ang naging batayan ayon na rin s a Balarila ng Wikang Pambansa ni Lope K<pd>.</pd> Santos. Taong 1959 nang iutos na tawaging Pilipino ang unang wikang pambansa upang matigil ang alitan sa mga T agalog at di-Tagalog. Ang katawagang Filipino ay unang lumitaw sa Konstitusyon n g 1973 ngunit lalong tiniyak ng Konstitusyon ng 1987. Sa kasalukuyan, malinaw na ang wikang pambansa ay Filipino at hindi Tagalog. Ano naman ang pagpapahayag? Alinmang libro sa Retorika ang magpapatunay na ang p agpapahayag ay may apat na anyo o diskors: pagsasalaysay, paglalarawan, paglalah ad at ang pagmamatuwid. Itong huli para sa akin a ng pinakamahalaga pagkat siyan g may pinakamataas ang antas. Hindi makakaabot ang sinuman sa antas na ito nang hindi nalalaman ang mabisang paggamit ng naunang tatlo. Hindi nga ba't may mga t aong hanggang ngayon, upang masabing walang kinikilingan ay ayaw mangatwiran? Mi namabuti pa nilang manahimik na lamang. Para sa akin, dalawa lamang ang uri ng g anitong mga tao: ang mga kulang sa kaalaman at ang mga walang alam. Mangyari pa, ang pagpapahayag ay mauuri rin naman sa dalawang kaparaanan: pasalita at pasula t. Sa modernong mundo, ang huli ang batayan kung paano susumahin ang katotohanan ng isang pahayag. Ang ikatlong termino ay ang karapatan. Ginagarantiya ng ating konstitusyon na ta yo ay may apat na uri ng karapatan, maliban sa dalawa pang hindi saklaw nito: an g natural na karapatan at ang mga karapatang ayon sa batas (statutory) ngunit di tahasang mababasa sa konstitusyon. Balikan natin ang apat, ito ay ang mga karap atang sibil, pulitikal, sosyo-ekonomik at mga karapatan ng isang akusado. Alam n inuman na mababasa ito sa Kalipunan ng ating mga Karapatan, na siyang pinakapuso ng Konstitusyon. Sa pananaw naman ng mga linggwista, ang karapatan ay isang sal itang nagmula sa DAPAT. Isang salitang kakaiba sa MAAARI/PWEDE. Mula dito, masas abi nating hindi lahat ng pwede o gusto nating makuha sa isang demokratikong ban sang tulad ng Pilipinas ay nararapat nga. Ang karapatan ay yaong kung ano ang pa ra sa iyo na maaaring inaangkin ng iba at hindi yaong nais mo lamang maging iyo. Ayon nga kay Mabini, "ang iyong karapatan ay nararapat hangga't hindi nakakaper wisyo sa karapatan ng iba." Matapos nating bigyang-kahulugan ang mahahalagang termino ng ating paksa, muli n ating buksan ang mga dahon ng panahon upang aking patunayan na noon pa man, upan g

maipahayag ang ating mga karapatan, sariling wika ang ginamit ng ating mga bayan i at mga kababayan. Nang hindi kusang ituro sa atin ng mga Espanyol ang kanilang wika, nagsikap ang mga Pilipinong matutuhan ito sa pamamagitan ng mga rimang hinabi ng mga Ladino. Mula dito, unti-unting natuto ang mga Pilipino hanggang sa matutong makipag-usap kahit paano sa mga dayuhan. Ang mga nakapag-aral naman ay nagtatag ng kilusang propaganda. Totoo nga't Kastila ang kanilang ginamit na masasalamin sa kanilang opisyal na pahayagang La Solidaridad, hindi maikakailang sa tuwing kakailanganin nilang makipag-ugnayan sa kanilang mga kababayan ay wikang sarili ang kanilang ginagamit. Kay Rizal lamang, ang kanyang Liham sa mga Babaeng Taga-Malolos ay is ang masakit na paraan niya upang gisingin ang mga babaeng nananatiling ayaw mani ndigan sa kanilang mga karapatan. Muli, masakit isiping inihambing niya ang mga babaeng ito ng Malolos sa mga taga-Esparta. Aniya, kung hindi sila tutulad sa mg a taga-Esparta, mananatili na lamang silang palahian at hindi aangat nang kapant ay ng mga lalaki. Sa kanyang mga tula, ang kanyang Kundiman ang siyang naging pi nakamatibay na ebidensyang nagpapatunay ng kanyang pagbalikwas laban sa pamahala an. Gayundin ang tinahak ng mga akda ni Del Pilar sa pamamagitan ng kanyang Dasa lan at Tocsohan. Sino ang makakalimot sa mabisa niyang paggamit ng wikang sarili upang palitan ang mahahalagang bahagi ng mga dasal Katoliko? Naging bahagi rin siya ng Tatsulok na Hibik na pinangunahan ng kanyang gurong si Hermenigildo Flor es at tinapos naman ni Andres Bonifacio. Si Del Pilar, higit kay Rizal at Jaena ang labis na gumamit ng wikang sarili sa pagpapahayag ng karapatang Pilipino. Binabanggit na rin lang si Bonifacio, bagamat sinasabi ng maraming libro na maru nong rin siya ng Kastila, hindi niya ito ginamit upang iparating ang kanyang mga karaingan. Ang pahayagang Kalayaan ng KKK ay patunay dito. Naging "suwail" siya ng anak sa Katapusang Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya. Naging mahusay siyang historyador sa Mga Dapat Mabatid ng mga Tagalog, at siyempre pa, naging matatag siyang pinuno sa kanyang Dekalogo ng Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Ang kanya namang kanang kamay na si Emilio Jacinto ay buong husay na ginamit ang ating wik a sa kanyang Liwanag at Dilim, isang sanaysay na binuo ng pito pang maliliit na sanaysay na tumatalakay sa pag-ibig, paggawa, pananampalataya, pamahalaan, kapan gyarihan at pagkakapantay-pantay. Ang panahon ng Amerikano ang nagbigay-daan upang sumilang ang mga dulang tuwiran at di-tuwirang tumutuligsa sa pamahalaan. Nariyan ang Walang Sugat ni Severino Reyes, ang Tanikalang Ginto ni Juan K<pd>.</pd> Abad at Kahapon, Ngayon at Bukas ng katipunerong si Aurelio Tolentino. Bawat isa ay tumalakay sa mapagbalatkayon g pakikitungo sa atin ng mga Amerikano. Sa panahon ding ito, ipinahiwatig ng mga Pilipino ang epekto ng kulturang Amerikano sa buhay ng mga Pilipino. Ang paksa ng ekonomiyang kapitalista ay tinuligsa sa Banaag at Sikat ni Lope K<pd>.</pd> S antos, ang pang-aapi ng mga panginoong maylupa ay nabasa sa Walang Panginoon ni Deogracias Rosario, at sa lahat ng ito, nakarating hanggang sa kasalukuyan ang h apdi ng pananakop sa mga titik ng tula na naging awit na Bayan Ko ni Jose Corazo n De Jesus. Sa kabila naman ng mapangwasak na paraan ng mga Hapones, naging gintong panahon naman ng panitikang sariling atin ang kanilang panunupil. Napilitang sumulat sa sariling wika ang mga dating nagsisisulat sa Ingles at bunga nito, nagkaroon pa ng pagpili sa Pinakamabubuting Maikling Katha ng 1943. Nanguna sa mga ito ang Lu pang Tinubuan ni Narciso Reyes at ang Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway Arceo. Itong ikalawa ang higit na naging malapit sa puso ng masa pagkat tumalakay sa m aselang paksa ng pagkakaroon ng ibang babae ng isang ama ng tahanan. Bagay na ma ingat na nailarawan ni Arceo upang maipahatid ang mensaheng "hindi laging ang un ang tibok ng puso'y pag-ibig tuwina." Isang karapatang noo'y di gaanong nabibigy an ng pansin! Sa panahon ding ito sinubukang tumula ng mga Pilipino sa paraang H apones sa pamamagitan ng mga haikku. Mga tulang maiikli ngunit kasasalaminan ng mga karapatan ng kababaihang nilapastangan ng mga dayuhan. Sa panahong kasalukuyan, kalabisan na marahil kung uulitin ko pa ang malinaw na

katotohanang walang ibang wikang ginamit ang "Tatlong EDSA" upang makahikayat ng libu-libong Pilipino kundi ang wikang Filipino. Mula sa "Magkaisa" hanggang sa "Gloria Labandera" wikang sarili ang laging nagsasalamin sa hinaing ng mga Pilip ino. Pagdating ng eleksyon, wala ni isang kandidato ang nagpilit na magpa-Ingles -Ingles s harap ng madla. Sa buong proseso ng pagpapatalsik sa dating Pangulo, d i miminsang nagtalo pa ang mga senador sa kung anong uri ng varayti ng Filipino ang gagamitin. Hindi nga ba't kahit yaong matataas ang kalibre sa pagsasalita ng Ingles at maging yaong hindi Tagalog ay nagsalita ng Filipino upang maiparating lamang ang kanilang mga pananaw sa milyun-milyong Pilipinong nanonood at sumusu baybay? Sa gitna ng lahat ng katotohanang ito, pansinin kung anong wika ang patu loy na gamit ng mga militanteng grupo. Sila na sumasagisag sa mithiin ng karaniw ang Pilipino ay hindi wikang dayuhan ang gamit. Upang mapanatili nila ang ganito ng imahen, bakit hindi natin subuking magbasa ng kanilang mga polyeto at mapapan sin ninuman ang kadalisayan ng kanilang mga salita. At masasabi kong higit sa la hat, pagkat siyang pinakamaimpluwensya, pagmasdan at pakinggan ang wika ng mass media. Ang dati-rating mga wikang Ingles ang gamit sa pagbabalita at paglilingko d ay mabilis na nagbago patungo sa paggamit ng wikang Filipino. Maging ang mga t elenovela at cartoons na kinahihiligan sa araw-araw ay kinailangang isa-Filipino upang subaybayan. At sa lahat ng ito, natutuhan na ng mga bata ang mga batayang konsepto sa matematika, agham at teknolohiya sa sarili nating wika. Sa kabuuan, bagamat dalawa ang opisyal na wika ng ating bansa, Filipino at Ingle s, hindi maikakaila na kung ang nais natin ay tapat at tuwirang pagkakaunawaan, Filipino ang DAPAT UPANG MAIPAHAYAG ANG KARAPATAN NG BAWAT MAMAMAYAN! ANG WIKANG ITO AY SUBOK NA NG KASAYSAYAN! ANG WIKA RING ITO ANG MAGBUBUKLOD SA SAMBAYANAN! Sa dakilang panahong ito ng Kapaskuhan, hindi maikakaila ninuman na bukod sa dak ilang Pag-ibig ng Diyos at Panananampalatayang sukli natin sa Kanya, ang diwa ng Kapayapaan ang nangingibabaw sa bawat puso at isipan ng bawat Pilipino! Nakapan lulumong isipin na sa kabila ng ating pagdiriwang ay nasa likod pa rin ng ating kamalayan ang bangis ng digmaan sa Mindanao, ang pait ng pagluha ng mga naulila sa kanilang mga mahal sa buhay at ang sigaw ng mga tinig na napagkakaitan ng kat arungan. Ang lahat ng ito ang sabay-sabay na umaalingawngaw upang ang mayuming h imig ng kapayapaan ay unti-unting mapawi sa ating mga pandinig. Mga kaguro, pinalilinaw ng dasal na ito ni San Francisco ang pangunahing tungkul in natin bilang mga Kristiyano at bilang mga tagapagturo. Mababasa ninyo sa prog rama sa umagang ito ang mga paksang kasunod ng tinatalakay ko: demokrasya, karap atang pantao at kaunlaran. Sadya kayang inuna ang aking paksa upang maipaunawa s a bawat isa sa atin na ito ang saligan ng lahat ng nabanggit? Maiisip ba nating magkaroon ng demokrasya kung walang kapayapaan? Para saan ang pagtalakay sa mga karapatang pantao kung ang mga karapatang ito na dapat tamasahin ay niyuyurakan dahil sa kawalan ng kapayapaan? At anong kaunlaran ang ating inaasahan kung ang bawat panig ng ating lipunan ay karahasan ang nakikita sa halip na kapayapaan?

Title:Kwento (3) Maraming mga kahon at sinulid sa ibaba. Nang buksan ni Nanay ang unang kahon, nakita ko ang kay daming karayom na iba't iba ang laki. At nang buksan ang isa pang kahon, sumambulat sa akin ang kay daming larawan. Inisa-isa ko ang mga larawan. Sa bawat larawan na tignan ko, nandoon ang isang batang suot ang mga damit na isinuot ko 'nung ikapitong kaarawan ko, 'nung Buwan ng Wika, 'nung magkomunyon ako at nang sabitan ako ng medalya. Tinanong ko agad si Nanay kung sino ang batang nasa larawan. "Hulaan mo. Di mo ba nakikilala?" sabi ni Nanay sabay kindat at pumustu -pustura pa. Di ko talaga mahulaan kung sino ang batang nasa larawan. Pumustu-pustur a uli si Nanay at ginaya pa ang batang nasa larawan. "Ay! Oo nga!" laking gulat ko. Si Nanay ang nasa larawan, ang may suot ng magagandang damit na isinuot k o. Di maubus-ubos ang tawanan namin ni Nanay. Pakiramdam ko, kahit di ko naabutan si Lola Dominga, kilalang-kilala niya ako, dahil lapat na lapat sa akin ang mga bestidang tinahi niya para kay Nanay. Bigla akong nasabik. Sana sumapit na ang aking ikalabingwalong kaarawan. Mula noon, sa tuwing madaraan ako at magsasalamin sa luma at kulay-putik na aparador, lagi kong naaalala ang magaling na mananahi at magbuburda kong Lola , ang aking Lola Dominga. SA TUWING UUWI si Tatay sa hapon, iba't iba ang kanyang dala; may timbang may lamat, palangganang may uka, kalderong bingaw, kaserolang butas, at iba pa. Pero mas marami ang bote na may iba't ibang laki; may bilog at lapad, may kwadrado, may mahaba at punggok ang leeg, may mga botelya ng gamot na kulaysampalok. Minsan nga, pinagtabi-tabi ko ang mga boteng nakadispley sa loob ng a ming bahay na parang mga bilding. Natuwa ako. Kay ganda nilang pagmasdan, para na rin akong nakarating sa lugar na may matataas na bilding. Hindi lang mga bote ang inuuwi ni Tatay, may mga diyaryo rin, bakal, pak o, turnilyo, at kung anu-ano pa. Hindi ko alam kung saan kinukuha ni Tatay ang kanyang mga inuuwi. Basta ang alam ko lang, ito ang kanyang trabaho. Kapag umaalis si Tatay sa umaga, walang kalaman-laman ang kanyang karito n, pero pagdating niya sa hapon, punung-puno na ito. Halos mapuno na ang loob n g aming maliit na bahay dahil sa mga inuuwi ni Tatay. Minsan, mga sirang washin g machine, electric fan na walang elesi, rep na walang pintuan, at radyong walan g pihitan ang kanyang uwi. Kaya rep ang aking damitan. Washing machine ang tag uan namin ng bigas at ulam. Mga sirang tv at radyo ang mga dipley namin sa bahay . Pero ang ibang hindi na talagang puwedeng gamitin, ipinagbibili ni Tatay kay Mang Ruben. 'Yung mga plastik, bakal, at dyaryo ay kinikilo. 'Yung mga bote ay isa-isang binibilang. At 'yung mga sirang kagamitan, per piraso ang bayad. Hindi ko alam kung saan kinukuha ni Tatay ang lahat ng ito, basta sa gabi , sumasarap ang aming hapunan. Nagtataka ako. Bakit kaya hindi maubos-ubos ang mga inuuwing gamit ni T atay tuwing hapon? Saan kaya niya kinukuha ang mga ito? Ibinibigay lang kaya i to ng mga tao sa kanya? Pero bakit hindi sila nagsasawang magbigay ng kung anuano kay Tatay? Siguro talagang mabait lang ang aking Tatay? O siguro may tagla y na madyik si Tatay?

MINSAN ISANG HAPON, tinawag ako ni Tatay. "Halika't may ibibigay ako sa 'yo." Niyaya niya ako sa kanyang kariton at hinalukay niya ang mga laman nito. May hinahanap siya. Siguro ipalilinis lang niya sa akin ang boteng may kakaib ang hugis at kulay para idagdag sa mga displey naming bote sa bahay. Pero hindi , ibinigay niya sa akin ang isang paa ng tsinelas. "Nakuha ko ito kanina. Bago pa. Kinuha ko dahil alam kong kasya sa 'yo ." Maganda at bago pa ang isang paa ng tsinelas. Kulay-pula ito. Pero bak it iisang paa? Paano ko ito maisusuot? "Bukas, hahanapan ko 'yan ng kapaa. Itabi mo muna." Itinabi ko ang isang paa ng tsinelas kasabay ang paghiling na sana ay ma tagpuan ni Tatay ang kapares nito. Maganda at bago pa naman ang tsinelas. Isa pa, matagal-tagal na rin akong nagtitiis sa aking lumang tsinelas. Dumami nang dumami ang mga tsinelas na iniuuwi ni Tatay sa araw-araw pero hindi magkakapares. Kaya ang ginawa ko, naghanap ako ng magkakasinlaking tsine las kahit hindi magkamukha. Isang kanan at isang kaliwa, saka ko isinuot. Nagu lat nga ang aking mga kalaro dahil araw-araw iba't ibang disenyo at kulay ng tsi nelas ang isinusuot ko. Sabi nila, ang dami ko raw tsinelas kahit magkakaiba an g kulay at hindi magkakasing-paa. Napansin ko, suwerte sa laro ang mga tsinelas na inuuwi ni Tatay . Kapag habulan, tumutulin ang aking takbo. Kapag taguan, dinadala nila ako sa magandang pagtaguan. Kapag patintero, madali akong nakatatawid ng linya nang h indi natataya. At kapag napapagod ako, para akong itinataas sa langit ng mga ts inelas ni Tatay. Saan kaya kinukuha ni Tatay ang mga tsinelas? ISANG ARAW, ISANG kahong putul-putol na krayola ang uwi ni Tatay. At mula sa patung-patong na dyaryo, kumuha siya ng pwedeng kulayan. Tinuruan niya akong magkulay. Berde sa dahon, dilaw sa araw, pula sa mansanas at iba't i ba pa. Sabi ni Tatay, kailangang maging maingat na maingat sa pagkukulay. Dapa t ay walang lampas. Masarap palang magkulay. Ang dating walang kulay nagkakaro on ng buhay. Bumilib ako kay Tatay, ang galing pala niyang magkulay. Pero saan kaya niya kinuha ang mga putul-putol na krayola? MINSAN, MGA LIBRONG kulang-kulang ang pahina naman ang uwi ni Tatay . Kinuwentuhan niya ako ng mga kuwento mula sa libro. Nakakatuwa. Kay dami ag ad naming napuntahan ni Tatay. Nakatulay kami sa mahabang bahaghari, nakapagdau sdos sa mataas na talon, nakapagsalamin sa malinis na batis, at kung saan-saan p a. Sabi ni Tatay, malapit na raw akong mag-aral, sa susunod na pasukan na raw. "Sa iskul anak, marami kang magiging kaibigan. May mga guro na sa iyo a y magtuturo." Pero ang nasa isip ko, saan kaya niya kinuha ang mga libro? Inuwian din ako ni Tatay ng isang bag na may tagpi, lapis na upod, kapir asong pambura, pantasang mapurol, ruler na putol, at marami pang iba. Tuwang-tu wang ako. Puwede na talaga akong mag-aral sa darating na pasukan. Kumpleto na ang aking mga gamit. Isa pa, marami akong tsinelas. Lalo akong bumilib kay Tatay. Pambihira ang madyik niya. Kayang-kaya m aibigay pati ang mga hindi sinasabi.

DUMATING ANG PASUKAN. Sabik na sabik ako. Ano kaya ang mayroon sa iskul? Bakit lahat ng bata ay kailangang magpunta rito? Maraming bata ang aking nakita. May mga bag at gamit din sila tulad ng aking bag at mga gamit. Pero ang kakaiba nga lang, nakasapatos sila. Siguro wa lang madyik ang mga Tatay nila. Sabi ni Tatay, ganoon daw talaga. Basta't mali nis, ayos na. Pero bakit walang lumalapit sa akin. Walang nakikipagkaibigan. At ang aking guro, bihira akong lapitan upang turuan. Parang wala ako. Parang hindi n ila ako nakikita. Para lang akong hangin. ISANG HAPON, DUMATING si Tatay na walang kalaman-laman ang karito n. Hapung-hapo siya. Nangingitim ang kanyang kamiseta, ang kanyang mga kamay a t paa. Bigla akong naawa kay Tatay. Parang biglang nawala ang kanyang madyik. Ikinuha ko siya ng tubig. "Isinarado na ang tambakan," ang sabi ni Tatay. "Tambakan?" ang naitanong ko sa sarili. "Kaya naghanap ako ng ibang tambakan pero di ako pinapasok ng ibang basu rero na naghahalukay doon." Noon ko lang nalaman na walang madyik si Tatay. Ang lahat pala ng kanya ng inuuwi tuwing hapon ay galing sa tambakan ng mga basura. Ang aming mga gamit sa bahay, ang aking mga gamit sa iskul, at ang mga tsinelas, ay galing lahat sa tambakan. Pero lalo akong bumilib kay Tatay. Kailanman, hinding-hindi ko ika hihiya ang mga uwi niya lalo na ang mga tsinelas. At lalong hindi ko ikahihiya ang kanyang pagiging basurero. Madyikero pa rin para sa akin ang aking Tatay. Pakiramdam ko, iisa lang ang puwede kong maging Tatay sa buong mundo. D i tulad ng mga tsinelas na mahahanapan pa rin ng kaparis. Iisa lang si Tatay at wala siyang katulad. Kailanman ay hinding-hindi ko siya ipagpapalit sa ibang T atay. Madyikero 'ata ang aking Tatay! SABI NINA MAMA AT Papa, ang magkapareha ay hindi dapat maghiwalay. Malungkot o mahirap ang mag-isa, lalo na kung walang katuwang o ang mahal na k apareha. Tulad ng aking paboritong tsinelas, magkapaa kahit saan magpunta. Hindi puwedeng gamitin nang mag-isa. Kahit saan man makarating, nag-uunahan pero hin ding-hindi iniiwan ang isa't isa. Tulad ng aking mga sapatos, magkatabi kahit saan, magkayakap kahit sa ka hon. Parehong nililinis at pinakikintab. Ipinanlalakad kung saan-saan. Makali itan ko man, at maibigay sa ibang bata, magkapareha pa rin kahit mapunta na sa i bang paa. Tulad ng aking medyas. Di maisusuot kung nawawala ang isa. Kahit saang sulok ng aking damitan o matabunan man ng ibang malalaking damit, kailangang pa ring matagpuan. Di maipanglalakad kung nag-iisa o kung ibang kulay ang makuhan g kapareha. Tulad ng mga laruan kong de-baterya. Tumatakbo nang matulin ang mga laru an kong sasakyan, nagiging mas malinawag ang mga patay-sinding bombilya, mas nag iging malakas ang paglakad ng robot kung bago ang baterya. Magiging inutil ang aking mga laruan, kung wala ang bagong baterya.

Tulad ng kutsara't tinidor na nagtutulungan sa isa't isa nang maging mad ali ang pagkain sa umaga, lalo na kung nagmamadali sa pagpasok sa eskuwela. Mag katabi sa mesa, kapwa naghihintay sa mga kamay na hahawak. Tulad ng walis-tingting at pandakot. Mas madaling walisan ang bakuran kung may walis-tingting at pandakot na hawak. Agad na nailalagay sa basurahan a ng mga tuyong dahon, balat ng kendi, at mga papel. Tulad 'nung sumayaw ako ng Cariosa noong Buwan ng Wika. Sinasayaw ko ito n ang may kapareha. Kahit parehong kaliwa ang aking dalawang paa, inalalayan pa r in ako ng aking matiyagang kapareha. Tulad ng pagkain ng <i>popsicle </i>, na mas lalong sumasarap kung kakain in nang may kasama. Kahit parang bitin man sa isa, ayos na ayos na! At lalong sasarap kung may kahati pa rin sa bibilhing isa pa. Tulad ng drayber at kundoktor ng bus. Tuluy-tuloy ang takbo ng bus. Ma y nagmamaneho at may nagbibigay ng tiket, may kumukuha ng pamasahe. May maingat na drayber, may matulunging kundoktor na umaalalay at laging nakangiti sa mga b ata't matanda. At tulad nina Mama at Papa na magkaparehang talaga. Magkatuwang na nagaaruga, nagtuturo at nagkukuwento sa akin sa gabi. At higit sa lahat, magkasaba y silang humahalik sa aking mga pisngi, bago ako matulog. Tama sina Mama at Papa, lahat tayo ay kailangan ng kasama. Mahirap at m alungkot talaga ang mabuhay nang mag-isa o kaya'y kumilos nang kanya-kanya. Ayo ko talagang mabuhay nang mag-isa! Pero isang araw, lumapit sa akin si Mama. At sinabi niya, "Kala, mahal kong anak, hiwalay na kami ng 'yong Papa. K ailangan muna namin ang pag-iisa," ang sabi ni mama. Tapos nakita ko na lang ang pagbagsak ng mga luha ni Mama. "Pwede ba 'yon 'Ma?' Di na sinagot ni Mama ang tanong ko. Basta naramdaman ko na lang ang mah igpit na mahigpit niyang yakap. Di ko alam ang ibig sabihin ni Mama, basta 'nung sumunod na mga linggo, m arami na ang magbago sa aming bahay. Patuloy pa rin naman akong inaalagan nina Mama at Papa. Pareho pa rin si lang nagtuturo at nagkukuwento sa akin sa gabi. Humahalik sa aking mga pisngi, bago ako matulog. Pero hindi nga lang sila magkatuwang o magkasabay. Mag-isa n a lang nilang ginagawa ang lahat ng ito sa akin. Lunes hanggang Biyernes, sa am ing bahay kasama si Mama, Sabado at Linggo naman, sa maliit na apartment ni Papa . Kailangan ko pa ring pareho sina Mama at Papa, silang aking kapareha at kasam a. "Pwede bang ang dating magkapareha ay maghiwalay na? Bakit kaya di ako s inagot ni Mama?" Pero sina Mama at Papa ay di tulad ng aking tsinelas, sapatos o medyas. D i sila tulad ng aking mga laruang de-baterya, ng kutsara't tinidor, ng walis-tin gting at pandakot, ng sayaw na Cariosa, ng pagkain ng i>popsicle </i>, o ng mainga t na drayber at mabait na kundoktor ng bus.

Ngayo'y tagan at lakas g nakapagplano gaan nila ako, ikan sa pisngi

magkahiwalay na ng bahay sina Mama at Papa. Pero taglay ang kata sa isa't isa. Mag-isang inaayos ang kanilang mga gusot. Malayan at nasusunod ang kanilang mga gusto. Ang napansin ko, mas inala tinuruan ng maraming magagandang bagay, kinukuwentuhan at hinahal bago matulog.

Title:Alamat (9) Text 122 - Legends Word Count: 2041 Noong araw ay may isang binatang mag-isang namumuhay sa malawak niyang bukirin. Marami ang tumutulong sa kanya gaya rin ng pagtulong niya sa kapwa. Kinagigili wan siya at iginagalang ng mga kabataan. Katunayan ay tinatawag siyang Apo ng m ga ito. Ang tunay niyang pangalan ay Dodong. Hindi kalayuan sa lupain ni Dodong ay may nakatirang isang dalagang mayumi at maganda. Mahaba at mabango ang kany ang buhok. Marami ang nabibighani sa kagandahan ni Perla. Matagal na silang mag kakilala ngunit walang puwang sa puso ng binata si Perla dahil na rin sa agwat n g kanilang edad. Lumipat ng tirahan sina Perla at ang kanyang mga magulang. Hind i rin sila nagkikita ni Dodong. Isang hapon, hindi sinasadyang nakasalubong sina Dodong at Perla. Noon lang nap ansin ng lalaki ang iwing ganda ng babae. Binati ni Dodong si Perla at inalok n a ihatid ang dalaga. Pinaunlakan naman siya ni Perla. "Tatang, narito po si Apo. Dadalaw po siya sa inyo ni Nanang," ang masayang bun gad ni Perla pagsapit sa kanila. "Aba, Dodong! Mabuti naman at napasyal ka rito sa amin," ang masayang bati ng am a ni Perla. "Kumusta po kayo? Nahihiya po ako at hindi na ako nakatulong sa bayanihan dito sa inyo," magalang na tugon ni Dodong. "Naku, eh, huwag mong alalahanin iyon. Alam kong solo kang namumuhay at iniuuko l mo sa bukid ang iyong panahon. Pasabihan mo na lang kami kung kailangan mo na man ng tulong sa iyong bukid," ang amuki ng tatang ni Perla. "Marami pong salamat. Hayaan po ninyo at tuwing Sabado ay dadalaw ako para maka tulong din ako sa inyo," tugon ng binata. Simula noon ay madalas nang nagkikita sina Dodong at Perla. Naging daan iyon up ang magkalapit ang kanilang damdamin. Hindi naman ito pinigilan ng mga magulang ng dalaga dahil gusto nila si Dodong para sa anak. Minsan, isang malaking bangka ang dumaong sa may baybay-dagat. Lulan nito ay mg

a lasing na Kastila. Nakita nila si Perla. Tinanong nila ang dalaga. Hindi na intindihan ni Perla ang salita ng lasing ng Kastila kaya ngumiti na lang siya. Akala ng Kastila ay pumayag si Perla sa gusto nito kaya niyapos at hinalikan ang dalaga. Sumigaw si Perla at humingi ng saklolo. May mga tumawag kay Apo at ibinalita ang pambabastos kay Perla. Nagdilim ang pan ingin ni Dodong. Sinugod niya ang mga Kastila at walang patumanggang nilabanan a ng mga ito. Sa kasamaang palad ay napatay si Dodong. Upang huwag pamarisan ay p inutulan nila ng ulo si Dodong. Isinabit nila ang ulo nito sa isang tulos ng ka wayan. "Ulo ng Apo! Ulo ng Apo!" ang sigawan ng mga bata. Akala ng mga Kastila ay Ulo ng Apo ang pangalan ng pook na iyon. Sa kauulit ng salitang "Ulo ng Apo," naging Olongapo ito. Magmula noon ang pook na iyon ay ti nawag nilang Olongapo, ang pinakapusod at pinakamakulay na bahagi ng Zambales. Noong unang panahon ang mga tao ay walang palay. Ang kanilang kinakain ay gulay , bungang-kahoy, isda, at mga hayop. Sila ay nangangaso sa gubat at nangunguha ng bungang-kahoy sa parang. Maligaya na sila roon. Nawala na ang mga hayop sa gubat at iilan na lamang ang mga bungang-kahoy. Nalu ngkot ang mga tao. Ang mga lalaki ay nangaso sa bundok. Sila'y pagod na pagod a t gutom na gutom. Sila'y nagpapahinga ng dumating ang magagandang dalaga. Ang mga ito ay engkantada pala. Sila ay makapangyarihan subalit magagalang. Ang mga mangangaso ay kinumbida ng mga engkantada at sila'y nagpunta sa yungib. Napaka rami pala ang engkantada rito at may reyna sila. Nagsaya sila noon, nag-awitan, at nagsayaw. Nagkaroon din ng kainan. Nakita ng mga mangangaso ang malalaking tagayan. Ito ay punong-puno ng mga pagkain na puting-puti. Noon lamang sila na kakita ng puting pagkain. Matapos ang kainan, ang mga lalaki ay naging bata. Pinainom sila ng puting alak at sila'y at naging matalino. Gusto ng umuwi ng mga mangangaso. Ang reyna ay nagsalita, " Kayo'y bibigyan ko ng butil. Itanim ninyo ito sa tag-ulan. Alam kong kayo ay mabubuti kaya iyan a y sisibol. Iyan ay mamumunga. Aanihin ninyo ang bunga. Ang mga butil na inani a y bayuhin at linisin. Ang butil ay magiging bigas. Lutuin ninyo ito at iyan an g inyong pagkain. Iyan ang kaloob ko sa mga tao. Hala, umuwi na kayo." Sumunod sa bilin ang mga tao. Ang bigas na niluto ang kauna-unahang kanin sa da igdig. Sa isang nayon, may mag-asawang matagal na ring di magkaanak sa kabila ng kasaga naan nila sa buhay. Abot ang dasal nila kay Bathala na sana'y pagkalooban nga si la ng anak. Isang gabi, habang nananalangin ang babae, nagpakita ang isang anghel sa kanya a t nagwika, "Huwag kang matakot. Isinugo ako ni Bathala upang maghatid ng maganda ng balita. Kayo ay bibigyan na ng anak na babae na napakaganda. Tawagin ninyo si yang Ilang, subalit iwasan ninyo na mahawakan siya ng lalaki. Kapag nangyari iyo n, mawawala sa inyo ang inyong anak," pahabol ng anghel. Nang nadalaga na si Ilang, maraming lalaki ang naakit sa kaniya. Labis na nangamba ang mga magulang niya na baka mahawakn ng mga lalaki kaya't ki nulong nila sa isang silid ang anak. Matinding kalungkutan ang nadama ni Ilang. Lagi siyang umiiyak araw at gabi. Gabi-gabi ay nananalangin siya. Dininig ni B athala ang panalangin ni Ilang. Isang araw, biglang nabuksan ang bintana sa sili d ni Ilang at siya'y tuwang-tuwang nakalabas. Nagmasid sa magandang hardin at lu manghap ng sariwang hangin. Walang anu-ano, biglang may nakakita sa kaniya. Tina wag siya ng isang lalake at hinawakan ang kaniyang palad. Huli na nang dumating ang kaniyang ina. Si Ilang ay unti-unting naglaho. Walang nagawa ang ina kundi umiyak na lang at sinabing, "Ilang... Ilang... nasaan ka na

anak?" Isang napakabangong halimuyak ng isang bulaklak ang naamoy ng ina. Nangg aling ito sa lugar ng kinalubugan ni Ilang. May isang halamang unti-unting umusb ong sa lupa. Ang halamang ito ay pinangalanang Ilang, bilang pag-alaala sa kanil ang anak na si Ilang. Sa paglipas ng panahon, ang Ilang ay naging Ilang-Ilang. Noong unang panahon, may isang makisig na binata na nais mag-asawa ng pinakamaga ndang dilag. Siya ay mayabang at masyaong malaki ang pagkakilala sa sarili. Kung minsan tuloy, nagdaramdam ang ilang mga dalaga sa kanya dahil sa pamimintas niy a kahit nakaharap ang dalaga. Isang araw, papunta na siya sa bundok upang manguha ng yantok nang masalubong ni ya ang isang napakagandang dalaga na nakasuot ng puting-puti. "Napakagandang dalaga," wika niya sa sarili at tuloy-tuloy na nilapitan niya ito . Nang malapit na siya, nagtatakbo ang dalaga at nawalang parang bula. Hinanap niya ang dalaga sa buong kagubatan ngunit hindi niya nakita. Sa tagal at hirap na dinanas ng binata sa paghahanap sa dalaga, nagalit siya. "Hindi ka talaga maganda. Ang ilong mo'y pango, ang mata mo ay duling at ang mga tenga mo ay malalapad!" sigaw ng binata. Dahil sa pagkahapo ay nahiga siya sa lilim ng punung-kahoy para magpahinga. Naid lip siya at nang magising, nakita niya ang magandang dilag. Alam niyang maganda talaga ang dalaga at hindi totoo ang sinabi niya. "Ininsulto mo ako, kaya mula ngayon, ikaw ay magiging isang kulisap. Manunumbali k lamang ang anyo mo kapag naipakita mo sa akin ang isang dalagang mas higit ang kagandahan sa akin. Humayo ka at hanapin mo ang dalagang sinasabi ko para mabal ik ang dati mong anyo," ang utos ng engkantadang babae. Lumipad ang binatang naging kulisap upang hanapin ang babaeng mas maganda pa kay sa sa engkantada. Naghanap siya gabi't araw. Upang makita niya ang babaing gagan da pa sa sumpa sa kanya, nagdala siya ng ilaw tuwing gabi. Ang binatang yaon na naging kulisap ang tinawag natin ngayong alitaptap. Ang alamat na ito ay nangyari sa panahong hindi na lubusang matatandaan. Ito ay tungkol sa pinagmulan ng mahalimuyak at marikit na Waling-Waling. Ang mga pinaka magandang bulaklak ng Waling-Waling ay matatagpuan sa Davao. Sa tabi ng ilog Dab a-daba, na ang tubig ay umaagos mula sa Bundok ng Apo, nakatahanan ang balangay ng Dayaw. Pinamumunuan ito ni Raha Musukul. Si Rani Waling ang magandang asawa n g Raha. Siya ang nagdadala ng kaligayahan at kariktan sa Dayaw. Magdadapithapon na nang may isang tauhan ng balangay ang nagmamadaling tumungo sa tahanan ng Rah a. Isang masamang balita ang inihatid nito. Ang nakababatang kapatid ni Raha Mus ukul na si Datu Ambungan ay napatay sa Bundok ng Apo. Sinasabing habang nanganga so ang Datu kasama ang kanyang tauhan, isang kasapi mula sa tribo ni Raha Makali sang ang pumatay sa kanya. Sa pagkarinig nito ni Raha Musukul ay sumiklab ang ka nyang poot kay Raha Makalisang. Ang tribong ito ay matatagpuan sa kabilang dako ng Bundok ng Apo. Agad-agad na pinatawag niya ang kanyang tagapagpayo na si Datu Kinadmanon at ipinahanda ang isandaang mga sundalo. Sa kanyang paghihiganti ay lulusubin niya ang tribo ni Raha Makalisang. Subalit sa pagpapasyang ito ay hind i sumang-ayon si Datu Kinadmanon. "Hindi mo maaaring pilitin na lumusob sa balangay ni Makalisang. Hindi tayo hand a at mapanganib ito para sa iyong buhay." ang nag-aalalang sabi ng Datu. "Ako man ay hindi nag-aalala sa sarili kong buhay. Pinatay nila ang pinakamamaha l kong kapatid at dapat bayaran ni Makalisang ang buhay niya ng sariling dugo." ang pagtitimping pananalita ni Raha Musukul. "Ngunit paano ang iyong Rani? Papab ayaan mo na lang bang iwan siya na walang katapatang ika'y magbabalik?" Dumating si Rani Waling at nagtangkang pigilan ang paglisan ng asawa.

"Mahal kong Raha, hindi ako makakapayag na ilagay mo ang sariling buhay sa guhit ng kamatayan." ang pag-iyak ng magandang Rani. Kailangan kong ipaglaban ang buhay ng yumaong si Ambungan. Mahal, sana'y maintin dihan mo ang pasya ko." ang sagot naman ng Raha. "Si Raha Makalisang ay kilala sa pagpapatay ng sinumang dayuhang lalampas sa kan yang teritoryo nang walang permiso. Wala siyang binubuhay na nagkakasala." pagma makaawa ni Rani Waling. "Alam ko iyan. Datapuwat iya'y hindi makakapigil sa aking pagsalakay. Maghintay ka lamang, magbabalik ako at ito ay isang pangako." ang matamlay na pamamaalam n g magiting na Raha. Nang gabing iyon ay lumisan si Raha Musukul kasama ang isandaang tauhan patungo sa kabilang dako ng Bundok ng Apo. Maraming araw silang naglakbay sa kabundukan upang makaabot sa tribo ng Raha Makalisang. Maraming linggo ang dumaan at lubos na nag-aalala na si Rani Waling tungkol sa Raha. "Sa pagkakataong ito ay dapat nakabalik na sila mula sa labanan." ang nababalisa ng sabi ng Rani kay Datu Kinadmanon. "Mahal na Rani, ika'y huwag mawalan ng pag-asa. Darating ang Raha, maghintay ka lamang." ang pananalig na pagsabi ni Datu Kinadmanon. "Kailangang hanapin ko na siya ngayon. Ako'y nag-aalala sa kanyang kaligtasan." "Bilang paggalang mahal na Rani, hindi ako makakapagpahintulot na ika'y aalis at maghahanap sa Raha. Mahigpit na bilin sa akin ng Raha Musukul na ika'y pananati lihin dito sa balangay." Sinikap ni Rani Waling na umasa at maghintay sa Raha ngunit paglipas ng dalawang buwan ay muling umalab ang pag-aalala nito. Nag-iiwan ng tanong sa mga isipan n g mga taga-Dayaw ang paglusob ni Raha Musukul. Ito ay dahil sa mahabang panahon na dumaan ay walang nakabalik mula sa labanan. Isang gabi, nang tulog na ang Datu Kinadmanon ay pinatawag ni Rani Waling ang al alay na si Kugihana. Napagpasyahan ni Rani na tumakas at hanapin ang Raha. Tumun go sina Rani Waling at Kugihana sa Bundok ng Apo upang maghanap sa Raha. Maramin g araw silang naglakbay at naghanap ngunit wala silang natagpuang pahiwatig na n abubuhay pa ang Raha. Buo pa rin ang loob ng Rani na buhay pa ang matapang na Ra ha at magbabalik ito, dahil ito ay isang pangako. Sa kapayapaan ng kagubatan ay lalong nagdurusa si Rani Waling sa nadadamang pagdadalamhati. Umakyat siya sa is ang matayog at malapad na punongkahoy. Buong araw siya doon namalagi sa isa sa m ga nakausbong na mga bisig ng puno upang mas mainam niyang matanaw ang maluwang na paligid sa pagdarating ng iniirog na kabiyak. Sumapit ang isang hapon at naub usan na sila ng pagkain. "Kugihana, hanapan mo tayo ng makakain. Magpapatuloy tayo sa ating paglalakbay n gunit nangangailangan tayo ng pagkain at pahinga. Pumitas ka ng mga prutas mula sa mga punongkahoy sa may tabing ilog ng Daba-daba." ang utos ng Rani. "Ngunit, mahal na Rani, napakalayo noon at hindi kita maaaring iwan ng matagal. Mapanganib dito sa bundok ng Apo." ang nababalisang sagot ni Kugihana. "Basta't sundin mo ako at lumisan ka na upang makababalik ka bago magbubukang-li wayway." ani Rani Waling. At nagsimula nang maglakad nang palayo si Kugihana hab ang maigi itong nagtataka sa mga salita ng Rani. Subalit sa layong inilakbay ni Kugihana ay napagod siya matapos magtumpok ng mga makakain.

Title:Sanaysay (26) Text 102 - Essay Word Count: 2008 Kung kaya, naimbento o nailarawan ang Pilipinas ayon sa lente o pa gtingin ng mga dayuhang manunulat, na siya namang yinakap ng mga mag-aaral na Pi lipino. Nang maitayo ang Unibersidad ng Pilipinas noong 1908, naging proyekto ng mga gur ong dayuhan na sina Mabel Cole at Dean Fansler ang pangangalap ng mga katutubong kwentong-bayan. Inilathala noong 1916 ang kalipunan ng mga katutubong kwentong -bayan, na naging mayamang sanggunian ng mga manunulat ng mga kwentong pambata s a kasalukuyan. Mula sa tradisyong oral ng mga katutubo sa pagkukwento, naisadok umento at naisaaklat na ang mga ito . Muli, ginamit ang mga kwentong ito upang itanghal ang kulturang nais ipanguya ng mga gurong Amerikano sa mga batang Pilipino. Mababakas din sa mga kwentong it o ang pananaw ng mga Amerikanong manunulat ukol sa Pilipinas. Nabuo ang imahen ng Pilipinas ayon sa pananaw o pagtingin ng mga banyaga. Dahil sa malawakang pagtatayo ng mga pampublikong paaralan na nasa ilalim ng pam amahala ng mga Amerikanong edukador, pagdagsa ng mga aklat galing Amerika, pagko ntrol sa mga kaalaman, at pagtuturo ng kanilang kultura at wika, naging matagump ay ang layunin ng Amerika na hubugin ang mga Pilipino bilang mga <i>little brown Americans</i>. Nakadagdag pa ang pagbibigay ng iskolarsyip sa mga piling mag-aaral na Pilipino upang ipagpatuloy ang kanilang karera sa Amerika. Tinawag silang mga <i>pension ados</i>, na pagkaraan ng kanilang pagsusunog ng kilay sa Amerika ay uuwi sa Pil ipinas dala-dala ang kanilang mga natamong kaalamang banyaga. Sa aklat-pangkasa ysayan ni Jaime B<pd>.</pd> Veneracion na may pamagat na <i>Agos ng Dugong Kayumanggi, Isang Kasaysayan ng Sambayanang Pilipino</i>, gani to ang kanyang sinabi: <i>Ang mga mag-aaral na binansagang pensionado pagbalik nila sa Pilipinas ay hin irang na mga "propesor" sa paaralan ng estado o ginawang puno ng kawanihan, ahen siya, at tanggapan ng pamahalaan. Ilan sa kanila ang naging tagapagdala ng kult urang Amerikano dahil sa tindi ng epekto sa kanila ng edukasyon. Ang mga nasa l arangan ng literatura ay nagsimulang sumulat sa Ingles na pumapaksa sa pagtuklas ng kanluraning indibiduwalismo (p<pd>.</pd>180</i>). Ang mga <i>pensionados<i/> na ito ang pumalit sa mga Amerikanong edukado r sa pagtuturo at pagbibigay kaalaman sa mga Pilipino. Ang mga <i>pensionados</ i> ang tila ba naging mga <i>clone</i>. ng mga umalis na Amerikano sa patuloy na pagtuturo ng kulturang banyaga at wikang Ingles. Naging mas epektibo at madali

na ang pagtanggap para sa batang Pilipino dahil kapwa Pilipino na ang nagtuturo sa kanila. Naipasa na ng Amerika sa mga <i>pensionados</i> ang layunin nitong m apasailalim at makontrol ang Pilipinas sa mahabang panahon. Sa sanaysay ni Luna Sicat Cleto na may pamagat na <i>Ang Imahinasyon ng Digmaan at Liberasyon sa Ilang Akdang Pambata Ukol sa Panahon ng Hapon</i>, ganito ang k anyang sinabi: <pd>...</pd><i>ang panitikang pambata ay hindi nyutral. Tinataglay ng tila inos enteng babasahin ang agenda mismo ng mga mananakop (p<pd>.</pd>31)</i> Kaya hanggang sa kasalukuyan, damang-dama pa rin natin ang patuloy na pamamayani ng edukasyong maka-Amerikano sa sistema ng ating edukasyon. Wala man sila sa a ting bansa pero parang nasa lahat sila ng dako ng ating buhay at pagkatao. Anum ang gawin nating pag-iwas, nandoon pa rin sila. Tila wala na tayong pwedeng pun tahan, lahat tayo ay laging pauwi sa kanila: sa pagkain, sa mga panoorin, sa mga babasahin, sa ating sinasalita, at sa lahat-lahat na yata. Ito ang agenda ng mga Amerikano sa mga Pilipino, ang agendang nakapaloob sa kanilang mga panitikan g-pambata. <i>E Kasi Pambata!</i> May kaliitan ang pagtingin sa panitikang pambata. Dahil bata nga naman ang target ng mga babasahing ito, kadalasang nakakaligtaan o hindi ito napagtutu unan ng pansin. Ngunit ngayong naipakita na ang taglay na kapangyarihan ng pani tikang-pambata, masimulan na sana ang mga hakbangin o programa sa pagpapaunlad n g panitikang pambata sa Pilipinas. Kayang balikatin ng panitikang pambata ang p agpapaunlad at pagpapalaya ng Pilipinas mula sa kontrol o dominasyon ng mga maka pangyarihang bansa, tulad ng Amerika. Ngunit paano ito masisimulan at maisasaga wa? Malaki ang responsibilidad ng kasalukuyang gobyerno at ng Departamento ng Edukasyon (DepEd), upang simulan ito at malalikha ng mga teksbuk na naglalama n ng mga kuwentong kababakasan ng kulturang Pilipino at magpapataas ng pagtingin ng bawat batang Pilipino sa kanilang mga sarili. Mabisang gamitin ang panitikan g pambata bilang lunsaran ng mga kaalaman. Higit na nagiging madali ang pagtutu ro ng mga kaalaman kung ang mga ito nakapaloob sa mga pangkaraniwang sitwasyon o pangyayari na malapit sa karanasan ng mga bata. Sa mga kasalukuyang teksbuk, k apansin-pansin ang mga kuwentong isinulat ng mga hindi naman manunulat, na bukod sa halatang pilit na pilit na iniakma sa mga aralin ay hindi nagsusulong ng pag kamakabayan. Dapat ding tanggapin gobyerno at ng Departamento ng Edukasyon, na higit ang matatamong pagkatuto ng mga mag-aaral kung gagamiting midyum sa kanila sa pagtuturo ay ang Wikang Filipino, at vernakular na wika naman sa mga nasa la lawigan. Higit na dapat ipangamba kung ang mismong mga Pilipinong mag-aaral ay magiging mahina sa Wikang Filipino. Hindi na bale sa Ingles dahil talaga namang hindi ito ang wikang ating kinagisnan. Ika nga, hindi ito ang wika ng ating "k aluluwa". May tungkulin ding dapat gampanan ang <i>mass media</i>, partikular ang televisyon. Mahigpit na katunggali ng aklat ang televisyon. Maraming bata ang ngayon ay nahuhumaling sa panonood ng mga programa sa televisyon na sa halip ay nagbabasa. Dahil dito, mahalagang maging alternativ o kaya ay ekstensyon ng aklat ang televisyon. Malikha sana ang mga programang maghihikayat sa mga bat a upang simulan ang pagbabasa ng panitikan na isinulat para sa kanila. Bukod di to, wakasan na rin ang mga patalastas o komersyal sa televisyon na nagbibigay ng maling representasyon ng mga batang Pilipino. Isang halimbawa nito ay ang isan g komersyal ng palaman, na nagpakita na ang pinakamataas na pangarap ng isang ba tang babae ay ang maging superstar sa Hollywood. Kapansin-pansin din sa mga kom ersyal na tampok ang mga bata, tila tanging si Tolits na lamang yata ang gumagam it ng "po" at ang tanging nag-isip kung anong kurso ang kanyang kukunin sa koleh iyo upang maging pangulo ng bansa. Alam nating may nag-isip nito upang gampanan

ni Tolits, ngunit kung malilikha ang mga ganitong uri ng komersyal sa televisyo n, naitatatak sa isip ng mga batang Pilipino na may taglay silang kakayahan o po tensyal bilang mga bata, na sila ang yaman at pag-asa ng ating bansa. Dahil sa naipakita ni Tolits ang tunay na sensibilidad at mga pangkaraniwang sitwasyon ng mga batang Pilipino at dahil na rin sa paggamit niya ng wikang Filipino, higit siyang tumatak at nagustuhan ng maraming tao, kaysa sa mga batang bukod sa pinil it na papagsalitain sa wikang Ingles ay mga bastos pa. Malaki rin ang responsibilidad na ginagampanan ng mga <i>publishing hous e</i>. Gaano man kahusay ang pagkakasulat ng kwento o kaganda ang mga ilustrasy on nito, kung ito naman ay hindi kayang bilin ng mga magulang dahil sa mahal, ba le wala rin. Madalas, ang mga magulang ang nagdedesisyon kung anong aklat-pamba ta ang bibilhin nila para sa kanilang mga anak. At kung minsan, ang unang batay an sa pagpili ng aklat-pambata ay ang kakayahan ng kanilang bulsa. Malathala sa na ang mga murang aklat-pambata na hindi nasasakripisyo ang kasiningan o kontent ng mismong kuwento. Sa kasalukuyan, tanging ang Adarna House ang kakikitaan ng pagiging akti bo at seryoso sa paglalathala ng mga kwentong-pambata. Taon-taon, hindi pumapal ya ang Adarna sa paglalathala ng mga aklat-pambata. Bukod sa mga aklat-pambata na mabibili sa murang halaga, naglathala na rin ito ng mga serye ng aklat-pambat a, tulad ng Batang Historyador Series at Aklat Adarna, Big Book, Manuals, Poster s Series, Teen Novellas at Teen Romance. Inilunsad din nila ang mga programang tulad ng Kuwentong Adarna, Klasrum Adarna, Biyaheng Eskuwela ng Adarna, Bright M inds Read! at iba pa. Pinamamahalaan din ng Adarna taon-taon ang mga patimpalak at palihan sa pagsulat at pagguhit ng mga kuwentong-pambata. Sa mga manunulat ng panitikang-pambata, galugarin pa ang kamalayan at kulturang Pilipino, lalo na ng mga batang Pilipino upang makalikha ng mga panitikang tunay na madarama at makapagpapaunlad ng damdaming makabayan. Malaki ang maitutulong ng panitikang pambata upang mabuo ang watak-watak na imahen ng kaakuhang Pilipi no. Muling maisakwento ang kasaysayan o naging kalagayan ng Pilipinas, sa panan aw o pagtingin ng isang Pilipino rin. Maisulat ang mga guwang o nakaligtaang ka saysayan. Mahalagang ring magamit ang wikang Filipino, maging ang mga wikang vernakular sa pagsulat ng panitikang-pambata. Kung mapauunlad ang wikang Filipino sa panitik ang-pambata, tiyak na higit pagkakaunawaan at pagkakaisa ng bawat Pilipino. At baka mangyaring ang mga Amerikano na ang dapat mag-aral ng ating wika upang maun awaan nila tayo. Mahikayat na rin ang mga bata na sila na rin mismo ang sumulat at lumikha ng kan ilang sariling panitikan. Ito ay sapagkat sila rin ang nakakaalam kung ano ang gusto o maganda para sa kanila. Higit sa lahat, mabibigyan sila ng pagkakataon upang magsalita at ilahad ang kanilang mga pananaw. Dahil dito, malilikha ang p anitikang-pambata na isinulat ayon sa pananaw ng mga bata. Hindi laging pananaw ng isang matandang manunulat ang dapat na mamayani sa mga kwentong-pambata. Malaki rin ang responsibilidad ng mga ilustrador na nagbibigay-buhay at kulay sa panitikang-pambata. Sikaping ang mga ilustrasyon ay maging pintuan ng mga bata , lalo na ng mga batang hindi pa nakababasa, upang mapasok ang sariling kaakuhan at kultura. Sikaping masaling ng mga ilustrasyon ang imahinasyon ng mga bata upang bumuo ng sariling imahen at kahulugan ng kanyang sarili bilang batang Pili pino. Sa pamamagitan nito, magiging malinaw at buo ang pagpapakahulugan niya s a kanyang sarili bilang iba at kapantay ng ibang bata ng ibang lahi. Kailangan ang agarang pagkilos upang maisakatuparan ang mga mungkahing k ong ito, bago pa man tuluyang lamunin at isa-isang matupad ang pangarap ng mga b atang Pilipino na makapangibang-bansa sa hinaharap.

Malaki ang pangangailangan natin sa mga batang Pilipino, na magiging tagapagtagu yod ng ating bansa sa hinaharap. Gamitin natin ang panitikang-pambata bilang sa ndata sa pagbawi ng ating nadurog at nawalang kaakuhan at kasaysayan. Gamitin n atin ang panitikang-pambata upang itama ang ating mga pagkakamali. Gamitin nati n ang panitikang-pambata upang maitanim ang punla ng nasyonalismo. Nasa sa mga bata pa rin ang ating huling pag-asa. May isang Preschool akong napuntahan, sa labas pa lamang ng maliit na paaralang ito, nakaagaw ng pansin sa akin ang life size na imahen ni Snow White sa kanilan g gate. Katulad na katulad ng makikita sa mga kartun na ipinalabas ng Walt Disn ey, sa mga item na kanilang ibinebenta tulad ng bag, notebook, lapis, pencil cas e, payong hanggang sa mga laruan, t-shirt, medyas, sombrero at kung anu-ano pa a ng kanyang itsura. Parang di nauubos ang ngiti ni Snow White, maganda at makula y ang kanyang suot na bestida-na para lamang sa mga prinsesang nakatira sa palas yo at kakulay pa ng watawat ng Amerika. Bagamat itim na itim ang buhok ni Snow White ay maputing-maputi naman ang kanyang kutis. Kaya sa pagpasok pa lamang ng bata sa paaralan, ang im ahen na agad ni Snow White ang bubungad sa kanya-isang imahen ng babaeng malayun g-malayo sa kanyang itsura, sa kanyang kapaligiran, sa kanyang kultura at kasays ayan. Kaya nga, sa aking karanasan bilang guro at manunulat para sa mga batang Pilipino, nakita kong malaki ang nagagawa ng paaralan o ng sistemang pang-edukas yon ng Pilipinas sa pangkabuuan upang ilayo ang mga batang Pilipino sa kanyang s ariling wika, kultura at kasaysayan. Ginagawang banyaga ng edukasyon ang mga ba tang Pilipino sa kanyang sariling bansa. Sa murang edad pa lamang kasi, isinusungalngal na agad sa bata an g isang wikang banyaga o ang wikang Ingles, sa halip na patatagin muna at turuan siya gamit ang kanyang unang wika (mother tongue). Nanatiling bingi ang edukad or ng bansa, kahit napatunayan na ng mga pananaliksik sa mga bansang mauunlad na higit ang pagkatuto ng bata kung ituturo sa kanya ang mahahalagang konsepto o k aalaman sa wikang kanyang nakagisnan. Ang matinding problema, ang mahihirap na konsepto ay higit na nagiging mahirap dahil itinuturo ang mga ito sa wikang dapa t pang pag-aralan. Kaya sa halip na direktang natutunan ang mga aralin, kailang an pang pag-aralan ang wikang Ingles bago pa matutunan ang koseptong nakapaloob dito. Bukod pa rito, itinuturo na rin sa kanya ang mga nursery rhyme sa wikan g Ingles at tinambakan ng mga imported na aklat-pambata, na kung babasahin at su suriing mabuti ay malayung-malayo sa kanyang buhay at karanasan bilang batang Pi lipino. Bukod na sa wikang banyaga nakasulat ang mga kuwentong ito, ibang-iba r in ang itsura ng mga nakalarawang bata-asul ang mga mata, blonde ang buhok, mapu ti ang balat at iba pa.

Title:Kwento (16) Tuloy, may mga sandaling nagdadalawang-isip na siya kung tama nga ng sumama pa sa kaibigang ito sa pinakamalalalim na panaginip. Tapos, mauunawaa n na niya ang takot kapag nawala si Laya. Napalugmok na lamang sa likuran ng pinto si Berting habang itinata kip ang magaspang niyang kamay sa kanyang mukha. Tila batang nagmamaktol sa ina ng nagkakait ng gatas. Nais niyang ilabas ang traysikel ni Aling Amanda at ayaw rin niyang suwayin ang utos ni Laya. Nag-isip siya ng paraan kung paano makalu lusot sa ganoong kalagayan. Nag-iisip-isip-isip-isip-at-isip na para bang walan g katapusan. Bumagsak na ang huling abo sa katol na naghihingalo. Dalawang tin ig lang ang tumatanikala sa kanyang kamalayan- si Laya at si Aling Amanda. Hind i niya makuhang mabigo ang sinuman sa kanila subalit kailangang mamili kung sino sa kanila ang dapat niyang sundin, ang sumasama sa kanya tuwing gabi upang alis in ang kanyang ligalig o ang nagtitiwalang matanda na nagsisilid ng pamasak guto m sa kanyang sikmura. Naisip niyang hindi basta-basta nahahagilap ang kasa-kasa ma sa panaginip at sa gabing panaginip lamang niya ito makakausap na muli. Haba ng ilang hakbang lang ang layo ni Aling Amanda at makakausap na niya ito sa mala -seldang tindahan nito. Ganoon pa man, takot din siya sa galit ng matanda. Mad aling ialok ang traysikel sa mga tambay sa kanto na nag-aabang ng trabaho o kahi t patak ng ulan. Nabuo rin ang kanyang pasya kasabay ang dahilan. Tinungo niya ang tindahan ni Aling Amanda. Naroroon at abalang nag-aayo s ng paninda ang matandang dalaga na sa kanyang paglapit ay lalo pang pinag-aalm ahan ng pintig ang kanyang dibdib. Lunes, naalala niya at bukas ay aprimero n g buwan. Kailangang may maiabot siya ngayon upang gumanda ang timpla ng matanda sa kanya para sa buong buwan. Mapamahiin nga pala si Aling Amanda na gusto niya 'y laging may buena mano ang Lunes at lalo pa kung unang araw ng buwan. Ngayon, heto si Berting para umagang-umagang pag-aalmusalin si Aling Amanda ng kanyang dahilan para 'di pumasada. Bantulot siya habang nagmamala-talon ang kanyang paw is mula ulo hanggang sa singit ng kanyang bayag. Oo, gusto na nga yatang umurong pati ang kanyang bayag. Wala siyang magagawa, naroroon na siya. Mahirap ang k alagayang ito na hindi niya malaman kung bakit si Laya pa rin ang tila nagpapas ya para sa kanya. "Aling Amanda<pd>...</pd>" Napalingon si Aling Amanda na may bagong salpak na tila bateryang roller s sa buhok. "O, Berting ikaw pala. Buti nama't nagbangon ka na. Ano? Dala mo ba an g boundary kahapon? Itong batang ito, sa uulitin 'wag mo na akong pilitin pang t unguhin ka sa lungga mo. Nakikita ko tuloy ang katikasan mo, " sabay ngiti na p arang nakaloloko. Dinukot ni Berting ang bugkos ng salapi mula sa bulsa ng kanyang tisert at iniabot sa matandang dalaga. "Otsenta'y singko na po iyan. Sobra ng lima. Pakonsuwelo ko na ho iyon sa inyo. E, Aling Amanda <pd>...</pd>" tunog ng bumubuwelo. "Ano 'yon?" habang inaalis sa pagkakabugkos ang salaping inaasahan niyan g maibibigay na ni Berting kahapon pa. "A, medyo masama po ang pakiramdam ko. Baka<pd>...</pd>" may takot na n gayon. "Baka ano?" sagot ng matanda habang nakatitig at nagbibilang ng kuwarta . "Baka hindi na muna po ako lumabas ngayon, mukhang sisipunin ho yata ako

," habang nakatitig sa mga paninda ang mga mata ni Berting. "Berting, kung ikakasama ng loob ko ang 'di mo paglabas e baka sakaling gumaling 'yan. Ito ang sasabihin ko sa 'yo, bukas aprimero at kelangan kong may mahimas na kuwalta kahit na papaano. Hindi ka ba makasisinga habang nagpapahar urot ng motor?," sabay baling ng titig ng may panghihinayang. "Masuwerte ka nga' t nailalabas mo pa ang traysikel ko nang walang kahati. Ilabas mo ngayon at buk as ay maaari ka nang magpahinga. Ikaw rin baka maging dahilan pa 'yan para kay C aloy na tambay ngayon para mailabas niya ang traysikel ko ng regular," sabay ban ta habang tila napapangiti dahil sa hawak na kuwarta. A, si Caloy. 'Yan nag mala-asong palaboy ng kanto. Kung anong matitiso d na mapagkakakitaan nang walang pinupuhunan e pasok kaagad sa kanyang listahan. Nasawsaw rin ang pangalang 'yan sa buhay ni Berting. Ang walang ginawa kundi ang mangutang o mangdugas ng asawa ng may asawa. Napatalsik siya sa pabrikang p inagtatrabahuhan nang malaman ng may-aring Intsik ang mga kalokohan niya. Ayaw ng Intsik nang ganoon, malas daw sa negosyo. At doon nagsimula ang pagiging salo t niya sa lansangan. Buwitreng nabubuhay sa serbesa kahit hindi pa nakamumumog ang mga tandang sa umaga. May nakatagong galit si Berting sa taong 'yan. Lagin g kasama ang imahe nito tuwing gusto siyang takutin ni Laya sa kanyang mga panag inip. Ayaw niya lamang pakawalan ang galit niya dahil sa kanyang mga nagawa. T akot siyang makapanglagas na naman at muling gamiting dahilan ito ni Laya upang lalo pang putulan siya ng bayag sa takot. Tama na ang isang matinding dahilan. Nanlamig ang kamay ni Berting nang umagang yaon. Halos magdilim ang kan yang paningin pero hindi dapat. Hindi nararapat. Hindi sapat ang dapat na dahil ang nararapat. Halos mapigtal na ang sapot ng ugat sa kanyang utak para lamang makapagpasya. Sa wakas, naisip niyang ilabas ang traysikel kahit na kalahating araw lang. Bahala na kung anuman ang maging parusa ni Laya mamayang gabi sa kan yang paghimbing. Kailangang mapagbigyan ang nagbabantang matandang dalaga. Ang kanina'y napakaingay na paligid dahil sa mga batang nagtatakbuhan at mga taong papunta kung saan ay tila napipi. Tanging ang tibok ng kanyang dibdib ang kanya ng naririnig at ang tinig habang sinasabi ang: "Opo. Kayo na po ang masusunod. Ilalabas ko po ang traysikel mamayang tanghali." May sukli pa siyang simangot mula kay Aling Amanda na umaasa na hahabulin pa niya ang nakikipagkarerang oras ng umagang 'yon. Nang hapong iyon, para siyang isang balahibong pumapasada sa hangin dahi l kailangang sumunod sa ihip nito. Inilabas din niya ang traysikel. Basta wala siyang iniisip. Puro mukhang nakasimangot lang ni Aling Amanda, ang nagkakanda luhang tawa ni Laya at ang lumipas na imahe ni Caloy. Hindi niya alam kung sobra o kulang ang isinusukli sa mga pasahero. Hindi niya alam kung may iiwasan pang lubak. Nalunod na siya sa lakas ng ingay ng motor. Basta naroroon siya para m aghatid at kumita, wala nang iba pa. Noon, hindi naman ganyan kabilis ang hirit ng buhay ni Berting. 'Di tul ad ngayon, dapat gising na sa oras na hindi pa tumitigil ang hamog sa pagpatak a t titigil lang kapag wala ng istasyon sa radyo. Nagsimula 'yan nang mawalan siy a ng kasa-kasama. Madilim na nang bitiwan ni Berting ang manibela ng motor. Para siyang t ulirong ibong naghihintay ng dilim na mag-uutos sa kanya ng pagdapo. Idinaan ni ya ang pangbusal na salapi kay Aling Amanda na may ngiting daig pa ang asong lum alapa ng buto. Agad siyang umuwi. Hindi niya alam kung dapat bang tumigil sa k anyang pinagkakaabalahan. Takot na naman si Berting sa babaeng mahaba ang buhok at may pakpak ng lawin. Tila nagugunita na niya kung papaano siya ililipad nit o para kutyain dahil sa 'di pagtupad sa utos nito. Natatakot siyang baka gawing dahilan nito ang kanyang karuwagan kay Caloy kung kaya't hindi niya pinabayaang mahawakan nito ang traysikel. Sadyang mapang-akit ang lumalangitngit na papag a t iniunat niya sa kapatagan ng papag ang kanyang pagal na katawan. Wala siyang

balak na humimbing, talagang hindi niya lamang matiis ang kirot ng kanyang lama n na iniipit ng buto at pinipilipit ng litid. Maya-maya, pumalaot na pala ang k anyang ulirat sa pinakamalayong panaginip. Naroroon si Laya. Ngayon, higit pa s a pagkabog ang kanyang dibdib nang makaharap niya kaninang umaga si Aling Amanda . NAGHIHINTAY NA SI LAYA SA KANYA. Walang pungas. Walang bahid ng anuma ng galit o tuwa. Walang taglay na pait ang mata. Wala. Basta't nakatitig laman g ito sa kanya. Basta't pinaglalagos lang nito ang titig sa kanyang mga matang pinupuno ng pulang lamat at kaitiman ng dilim. Pero iba ang dumudungaw sa mata ni Laya na siyang humahawi sa dilim at pulang lamat ng mata ni Berting. Punungpuno ng mga bagay na kanyang 'di na nais pang magunita. Lalong bumakat ang ugat ni Berting sa kanyang noong pinagbubutilan ng pawis. Naramdaman niyang umaakya t mula sa kanyang talampakan ang lagnat na kanyang dinanas bago siya mabaog. D umadaloy mula sa kanyang mga kuko hanggang sa umabot sa kanyang dibdib hanggang sa kanyang ulo at bawat hibla ng buhok. Hindi na pansin ng kanyang katawan ang nagmamaktol na lumang bentilador na bumubuga ng maramot na hangin. Nagsimula si yang pagngatalan ng katawan. Makapangyarihan si Laya. Alam niya kung papaano i balik ang mga nakaraang sumisira sa katauhan ni Berting. Umiinit nang umiinit a ng kanyang katawan. At nabura na ang tinititigan niyang mukha ni Laya na pinali tan noong araw na kinausap siya ng kanyang asawang si Aurora. Hindi siya nag-iis a, may asawa si Berting. Katatapos lang niyang magkasakit noon. Ang akala nga nila'y katapusan na ni Berting dahil sa paulit-ulit na pagtaas ng kanyang lagna t at ang makalawang ulit niyang binat. Pukto na nga rin ang kanyang mga kasu-ka suan at likuran dahil sa mahabang pagkakahiga. Ibinunyag ni Aurora ang habilin at ang balita ng manggagamot sa kanya. Nang mga panahong iyon ng tag-ulan, lagi nang huli ang araw sa kanyang pagsikat. Hindi niya alam kung paniniwalaan niya ang asawa nang ibalita nitong baog na siya at 'di na maaari pang magkapagbinhi pa ng anak. Ilang araw rin niyang 'di pinansin ang nakaahin sa hapag, ang pagsi ping sa asawa, ang pakikipag-usap sa kanya ni Aurora, ang telegrama mula sa dati niyang pinapasukan (kahit pa ang kanyang pagkakatanggal sa trabaho ang ibig sa bihin nito) at ang iilang kapitbahay nilang dumadalaw-dalaw. May mga pagkakatao ng inilalayo niya ang sarili sa mga taong dumadalaw sa kanya. Hindi niya hinaha rap at kung minsan, pagbibintangan pa niyang nagpupunta ang mga ito sa kanilang bahay para lamang mamigay ng awa sa kanya. Pakiramdam niya'y tinagpas na ang ka nyang pagkalalaki at nakahihiyang humarap sa mga tao. Nahihiya siya lalo na kay Aurora. Hindi niya alam kung papaano tutuparin ang pangarap nila na magkaroon n g mga anak. Itinuring niyang walang kahulugan ang kanyang sarili bilang asawa a t bilang ama. Wala na siyang pinagkakakitaan. Umaasa na lamang sila sa kinikita ni Aurora sa patahian ng retasong trapo. Nakikita niya kung papaano gumigising ng maaga at natutulog ng umaga na rin si Aurora. Bagsak na ang katawan ni Bert ing nang sumapit ang araw na parang pusa silang itinaboy sa paminggalan ng may-a ri ng bahay na kanilang inuupahan. Kuwaderno na ng utang nila ang hawak nito ka sama ang mga pinunit na dahon ng kalendaryo at mga nilagdaang sumpa ng pagbabaya d ni Aurora sa upa. Ayaw na nitong paabutin pa sa lampas kalahati ang nakalista sa kuwaderno dahil nanghihinayang daw ang may-ari kung pati kuwaderno'y kanyang pababayaran pa. Bakat na bakat na ang bungo ni Aurora. Lalong tumikom ang dila ni Berting. Bibihira na siyang nakikipag-usap sa asawa. Nilapitan nila ang da ting katrabaho ni Berting na nakatira malapit sa riles. Itinuro sila nito sa ma tandang dalagang nakatira sa looban na may tindahan. Si Aling Amanda, ang may-a ri ng kuwartong doon na ipinanganak ang batalyong daga at ipis. May iilang luman g muwebles ang naririto. May dalawang silyang pilay pa ang isa, may mesitang ti nadtad ng galos ng 'di nagsangkalang kutsilyo, may nanglilimahid na lababo, may kumakarag-karag na bentilador at isang tukador na may-nilamatang salamin at kala wanging mga pako. Hindi nagkakalayo, parang magkalayong pakong ibinaon na sina Berting at Aurora. Minsan, nararamdaman na lamang ni Berting ang hikbi ng asaw a habang sila'y magkatalikurang nakahiga. NAGLILIWANAG NANG UNTI-UNTI ANG PANAGINIP SA MATA NI LAYA NA TIN ITITIGAN NI BERTING. NAKASISILAW ITO HABANG SINASALIWAN NG NAKABIBINGING UGONG

NA PARANG WAWASAK NG UTAK SA NAKARIRINIG AT MULING NAGPAPALIT ANG MGA IMAHE. Bi nalikan niya ang panahon ng kanilang pagkakakilala ni Aurora. Pareho na silang ulila at malayo sa mga kamag-anak. Taga-La Union si Berting at Pangasinan nama n si Aurora na pawang pagsasaka ang ikinabubuhay ng kanilang mga magulang. Hin di madali ang naging paghihiwalay ni Aurora sa kanyang mga magulang na may ambis yon sa kanyang makapangasawa ng may-kaya sa buhay nang kahit papaano ay makatulo ng naman siya sa paghuhulog sa lupang sinasaka ng kanyang ama. Hindi nila gusto ang lalaking amoy alimuom na gaya ni Berting. Na kung iisipin ay walang ipapan gako sa kanilang magiging pamilya kundi nilagang talbos ng kamote at pritong tal ong.

Title:Sanaysay (45) Text 137 - Essay Word Count: 2,122 <i>Hindi iniinda ang abala</i>. 5 sa 16 o 31% sa mga <i>cases</i> naman ang may ganitong klaseng tema. Ang taong may kagandahang loob ay hindi iniintin di kung siya ay maaabala sa pagtulong sa ibang tao. Sila ay mga tao na masasabi ng "<i>going out of their way to help others</i>". Halimbawa niyan ay ang pag-al ok ng sariling upuan sa MRT sa isang babae kahit na siya ang mahihirapang tumayo at makipagsiksikan. Ang isa pang halimbawa ay ang pagtulong sa kaklase na gumaw a ng proyekto kahit na siya rin ay may gagawin pang iba. Maaari ring ihalimbawa ang may paghatid o pagsundo sa kaibigan na malayo ang tirahan. May <i>konsiderasyon</i>. 3 sa 16 o 19% sa mga <i>cases</i> ang ganiton g tema. Ang taong may kagandahang loob ay hindi nanlalamang ng kapwa, disiplina do, iniisip ang kapakanan ng ibang tao at hindi ang sarili lamang. Hindi rin siy a nang-aabala ng iba. Siya ay sumusunod sa usapan o sa napagkasunduan. Ang madal as na halimbawa ay ang pagiging disiplinado sa pagmamaneho. Pumipila at hindi su misingit sa pila. Pasensyoso at hindi bumubusina agad-agad. <i>Pag-una sa kapakanan ng ibang tao</i> (<i>Selfless</i>). 3 sa 16 o 19 % din sa mga cases ang may ganitong klaseng tema. Ang taong may kagandahang loob ay iniisip muna ang ibang tao kahit na siya ay may sarili ring pangangailangan. Handa niyang isakripisyo ang sariling kapakanan. Isang halimbawa niyan ay ang p agbigay ng donasyon sa mga mahihirap kahit na siya ay mahirap din lamang. Ang ib a pang halimbawa ay ang pagtigil ng pag-aaral upang makapagtrabaho at mapag-aral ang mga kapatid. <i>Talaan 3: Mga kategorya ng katangiang pakikipagkapwa</i> <b>Mga kategorya ng katangiang pakikipagkapwa</b> <b>Deskripsyon</b> <b>Porsyento (%)</b> <b>Uri</b>

Laging handang tumulong Walang kondisyon (<i>Unconditional</i>) Nagbibigay ng serbisyo Maalalahanin Hindi pinipili ang oras, kung sino tutulungan, at kung anong klaseng tulong ang maibibigay Tumutulong at hindi naghahangad ng kahit na anong kapalit Iniaalay ang serbisyo sapagkat sila ay eksperto sa larangan Naaaalala ang mga mahahalagang okasyon; nagbibigay ng kahit na maliliit na bagay sa ibang tao 75

63 25 25 <i>Typical</i>

<i>Typical</i> <i>Variant</i> <i>Variant</i> <i>Laging handang tumulong</i>. 12 sa 16 o 75% naman sa mga <i>cases</i > ang may temang laging handang tumulong. Ang taong may kagandahang loob ay hin di namimili ng oras ng pagtulong at kahit sino-mahirap man o mayaman, babae man o lalaki, kaibigan man o kaaway, kakilala man o di-kakilala-ay tutulungan niya. Kahit kailan at saan ay maaasahan at nariyan siya tuwing may nangangailangan ng tulong. Tumutulong siya sa kahit na anong paraan maliit man o malaki. Isang hal imbawa ay ang pagsundo sa kaibigan kahit na gabi na at malayo, o kaya ay ang pag tulong na magbuhat ng bag ng isang matanda. Ang isa pa ay ang pakikisakay sa ko tse ng mga taong naglalakad sa kalye kahit na hindi kakilala o ang pagtulong sa mga kapitbahay na magpatay ng sunog. <i>Walang kondisyon. (<i>Unconditional</i>.) 10 sa 16 o 63% sa mga <i>c ases</i> naman ang nagbanggit na hindi dapat nag-aabang ng kapalit kapag tumulon

g. Ang taong may kagandahang loob ay tumutulong nang hindi naghahangad ng kabaya ran mula sa tinutulungan, maliit man o malaki ang naitulong niya. Maaaring ihali ntulad ito sa salitang <i>altruism</i>. Para sa kanila, ang pagtulong sa kapwa a y nakapagbibigay sa kanila ng kaligayahan. Ang pagtulong sa kapwa ay hindi niya ipinagmamalaki at lalong hindi niya ipinanunumbat. Ang halimbawa nito ay ang lal aking tumulong sa babae na magpalit ng gulong ng kotse. Nang siya ay binabayaran ng babae ay hindi niya ito tinanggap. Sabi niya ay tulong lang talaga iyon. Isa pang halimbawa ay ang pag-tutor sa isang kaklase na hindi humihingi ng kapalit. Ang tanging hiling lamang niya ay sana maipasa ng kanyang tinuruan ang eksam. <i>Nagbibigay ng serbisyo</i>. 4 sa 16 o 25% sa mga <i>cases</i> ang ma y ganitong klaseng tema. Ang taong may kagandahang loob ay tumutulong sa mga tao ng nangangailangan ng kanilang serbisyo sapagkat sila ay eksperto. Nais nilang i bahagi ang kanilang kaalaman o abilidad sapagkat alam nilang sila ay makatutulon g sa panahon na iyon, o kaya ay alam nilang hindi makababayad ang mga taong iyon kung sa iba nila kukunin ang serbisyo. Isang magandang halimbawa ay ang sikoloh ista na hindi naningil sa pasyenteng mahirap at ang <i>physical therapist</i> na nagbigay ng <i>seminar</i> sa mga nanay ng mga batang may <i>cerebral palsy</i> . <i>Maalalahanin</i>. 4 sa 16 o 25% sa mga <i>cases</i> din naman ang ma y temang <i>maalalahanin</i>. Ang taong may kagandahang loob ay nakaaalaala ng m ga mahahalagang okasyon ng ibang tao at gumagawa ng paraan upang iparamdam ang k anilang pagkagalak. Halimbawa ay ang pag-ambag-ambag ng mga estudyante ng pera u pang makabili ng <i>cake</i> para sa kaarawan ng isang guro na para na rin nilan g tatay. Ang isa pa ay ang pag-<i>text</i> sa mga kaibigan ng mga magagandang me nsahe upang mapasaya nang kaunti ang araw ng kanyang kaibigan, pagdalaw sa may s akit at ang pagbibigay ng prutas sa kapitbahay kapag may ani. <i>Talaan 4: Mga kategorya ng katangiang malinis ang kalooban</i> <b>Mga kategorya ng katangiang malinis ang kalooban</b> <b>Deskripsyon</b> <b>Porsyento (%)</b> <b>Uri</b> Tumatanaw ng utang na loob Bukal ang kalooban

Nagbibigay ng lakas na loob Marangal

Paggawa ng mabuti sa mga nakagawa ng kabutihan sa kanila may sinseridad, puro ang isip, salita at gawa, tapat, hindi nagpapanggap Nagbibigay-buhay o pag-asa sa ibang tao Hindi nagpapadala sa masamang ginagawa ng ibang tao; malins ang konsensya 31

25

19 13 <i>Variant</i> <i>Variant</i>

<i>Rare</i> <i>Rare</i> <i>Tumatanaw ng utang na loob</i>. 5 sa 16 o 31% sa mga <i>cases</i> a ng mayroong ganitong klaseng tema. Ang taong may kagandahang loob ay marunong tu manaw ng utang na loob. Kapag siya ay nagawan ng kabutihan ng ibang tao ay sinis igurado niyang gagawan niya rin ito ng kabutihan. Isang halimbawa ay ang isang m ag-aaral na sadyang dumalaw pa sa kanyang counselor dahil sa payong naibigay nit o sa kanya. <i>Bukal ang kalooban</i>. 4 sa 16 o 94% naman sa mga cases ang mayroon g ganitong tema. Ang taong may kagandahang loob ay may sinseridad, puro ang isip , salita at gawa, tapat, hindi nagpapanggap o nagkukunwari. Totoo ang kanyang mg a sinasabi at pagbibigay-puri. Isang halimbawa ay ang pagsasabi ng "salamat" na mula talaga sa puso at hindi pilit. <i>Nagbibigay ng lakas ng loob. 3 sa 16 o 19% lamang ang mayroong ganito ng tema. Sila ang mga taong nagbibigay-buhay at pag-asa sa ibang tao. Nahihikaya t nila ang ibang tao na magpatuloy lamang kahit na may mga problema. Sapagkat si la ay may malinis na kalooban, nais rin nilang maibahagi ito sa kapwa. Ang halim bawa ay ang panghikayat sa mga kaibigan na magpatuloy sa trabaho o pangungumusta sa kanilang kalagayan kapag sila ay may suliranin. <i>Marangal</i>. 2 sa 16 o 94% lamang sa mga <i>cases</i> ang mayroong temang marangal. Ang taong may kagandahang loob ay hindi naiimpluwensyahan ng ka samaan ng ibang tao. Hindi siya nagpapadala sa masamang ginagawa ng iba at malan is ang konsensya niya. Matatag ang kanyang prinsipyo. Ang halimbawa nito ay ang pagiging tapat sa trabaho at hindi nangungurakot kahit na ang mga kasamahan sa t rabaho ay madalas nila itong ginagawa at ikaw ay inaakit na gumaya. <i><b>Mga katangian ng mga taong hindi nagpapakita ng Kagandahang Loob</b></i> Isa rin sa mga katanungan sa <i>questionnaire</i> na sinagutan ng mga ka lahok ay ukol sa hindi kagandahang loob. Bagamat hindi ito bahagi sa layunin ng pag-aaral, minarapat na isama rin ito sa pag-aanalisa. Ayon sa kanila, ang isang taong hindi nagpapakita ng kagandahang loob ay ang mga taong sadyang makasarili , walang malasakit, manhid, walang pagkukusa, nananamantala at walang konsideras yon o nang-aabala, nanlalamang ng kapwa, walang sinseridad, mapagkunwari, nanlol oko, at maramot. Karamihan sa mga ito ay kabaliktaran o salungat sa mga katangian ng isan

g may kagandahang loob. Ang makasarili, walang malasakit, walang pagkukusa at ma nhid ay kabaliktaran ng pagiging sensitibo at may malasakit. Ang pagsasamantala, walang konsiderasyon at pang-aabala ay kabaliktaran ng may konsiderasyon. Ang n anlalamang ng kapwa ay siyang kabaligtaran ng pangunguna sa kapakanan ng iba. A ng kawalan ng senseridad, pagkukunwari at panloloko naman ay kabaliktaran ng pag iging bukal at marangal. Ang pagiging maramot naman ay kabaliktaran ng pagiging laging handang tumulong. Sa mga susunod na pag-aaral, maaaring balikan ang mga k atangiang ito upang lalo pang mapag-alaman ang mga katangian ng mga taong nagpap akita ng hindi kagandahang loob. Sa kasalukuyan, hilaw pa ang datos tungkol dito sapagkat hindi ito ang pangunahing layunin ng kasalukuyang pag-aaral. <b>Diskusyon</b> Ayon sa resulta, ang taong may Kagandahang Loob ay may malasakit (sensit ibo, hindi iniinda ang abala, may konsiderasyon, at inuuna ang kapakanan ng iba) , may pakikipagkapwa (laging handang tumulong, walang kondisyon, nagbibigay serb isyo, at maalalahanin) at may malinis na kalooban (tumatanaw ng utang na loob, b ukal ang kalooban, nagbibigay ng lakas ng loob, at marangal). Ang tatlong domeyn na ito ang maaaring maging pundasyon sa pagbuo ng depinisyon ng Kagandahang Loo b. Sa mga sumusunod na talata, ilalahad ang mga pagpapaliwanag at implikasyon ng resulta pati na rin ang mga suhestyon para sa mga susunod na pag-aaral. <i><b>Kagandahang Loob: Ang lahat ng mabuting katangian na nasa isang tao</b></i > Karamihan sa mga nakitang kategorya sa pag-aaral na ito ay may kaugnayan sa mga katangiang matatagpuan sa mga nakaraang literatura lalo na sa mga katang iang nabanggit ni Narciso-Apuan (Symposium Nobyembre 24, 2005). <i>Malasakit</ i> ang pinakamalapit na katumbas ng <i>empathy</i> at ang katangiang ito ang pin akalitaw sa mga kasagutan ng mga kalahok. Sang-ayon si Narciso-Apuan (Symposium Nobyembre 24, 2005) na ang taong may kagandahang loob ay may malasakit. Sang-ayo n rin siya na ito ay <i>walang kondisyon</i> o naglilingkod nang walang kapalit, <i>bukas ang kalooban</i> at hindi nagpapakitang-tao. Sinang-ayunan din ito nin a Miranda (2003) at De Mesa (1991). Ang may kagandahang loob ay may konsiderasyo n o hindi makasarili, nagbibigay ng respeto sa ibang tao, at hindi nanghahamak o nanlalait (Narciso-Apuan Symposium Nobyembre 24, 2005). Inuuna niya ang kapakan an ng ibang tao, hindi iniinda ang abala sa sarili at laging handang maglingkod. Siya ay matulungin at mapagbigay (De Mesa 1991) at nakakahanap ng kaligayahan m ula sa pagtulong sa ibang tao (Narciso-Apuan Symposium, Nobyembre 24, 2005). An g pakikipagkapwa naman ay nabanggit ni Narciso-Apuan, (Symposium Nobyembre 24, 2 005) bilang "<i>essence of humanity</i>" at "<i>shared humanity</i>" naman, ayon kay Pe-Pua at Protacio-Marcelino 2000). Ayon pa kay Narciso-Apuan (Symposium, N obyembre 24, 2005), ang may kagandahang loob ay ginagawa ang tama o marangal kah it na ito ay mahirap o taliwas sa tingin ng ibang tao. Nabanggit din ni NarcisoApuan (Symposium Nobyembre 24, 2005) na ang taong may kagandahang loob ay nagbib igay ng lakas ng loob at pag-asa at nagtitiwala sa kakayahan ng iba. May mga katangiang nakita sa pag-aaral na hindi nabanggit sa literatura, tulad ng maaalalahanin, nagbibigay ng serbisyo at tumatanaw ng utang na loob. G ayundin naman ay may mga nasa literatura ngunit hindi lumabas sa pag-aaral, tula d ng malaya, maawain, mapagkumbaba, humihingi ng tawad, maunawain, nagtitiwala s a sarili, nag-aaruga at malapit sa Diyos (Narciso-Apuan, Symposium, Nobyembre 24 , 2005). Nakapagtataka na ayon kay Miranda (2003) at De Mesa (1991), ang kaganda hang loob ay maihahalintulad sa pag-ibig ng Diyos, ngunit wala kahit ni isang na gbanggit nito sa mga kalahok, kahit na ang pari at madre. Maraming implikasyon at mga isyu ang hinaharap ng kasalukuyang pag-aa ral. Ang ibig sabihin ba nito ay hindi bahagi ng kagandahang loob ang mga hindi lumabas sa pag-aaral, katulad ng mapagpatawad, mapagkumbaba, maka-Diyos at iba p

a? Mahirap ikaila o sabihin na hindi sila bahagi sapagkat ang mga ito ay mga mag agandang katangian din, at ayon kay De Mesa (1991), ang kagandhang loob ay tumut ukoy sa lahat ng mabuting katangian na nasa isang tao. Paano rin lubusang masasabi na ang tao ay may kagandahang loob? Dapat ba ay mayroon siya iyong tatlong domeyn na katangian na nabanggit sa pag-aaral, o maaaring mayroon lamang siya nang isa o dalawa ngunit ang mga ito naman ay konsi stent? Sa pag-aaral, ang malasakit at pakikipagkapwa lamang ang may uring <i>gen eral</i> at ang malinis na kalooban ay <i>typical</i> lamang. Maaari bang masabi ng maganda ang loob ng isang taong hindi nakikita ang kalinisan ng loob kung siy a naman ay may malasakit at pakikipagkapwa? Dapat ba tayong sumang-ayon kay Ferr ucci (2006) na ang pagkakaroon ng kahit isa lamang sa mga mabubuting katangiang ito ay sapat na upang magkaroon ng malaking pagbabago sa ating pagkatao? Napag-alaman din sa pag-aaral ang ilang katangian ng isang taong nagpapa kita ng hindi-kagandahang loob. Maaari bang masabi pa rin na ang isang tao ay ma y kagandahang loob kung siya ay mayroon din ilang katangian na napapailalim sa k atangian ng hindi-kagandahang loob? Ilang beses na rin natin narinig mula sa ibang tao na ang lahat ng la bis ay masama. Kung ang isang tao ay puno ng kagandahang loob, maaari rin ba ito ng makasama sa kanya? Maaaring ang mga sobra sa malasakit ay makalimutan na ang sariling pangangailangan. Maaaring abusuhin ng ibang tao ang madalas makipagkapw a. Ang mga may malinis na kalooban at nagsasabi ng katotohanan ay maaaring malag ay sa panganib. Maaari bang sa labis na pagpapakita mo ng kagandahang loob ay ma kasasama rin ito sa kapwa dahil lagi na lamang silang aasa sa iyo?

Title:Sanaysay (27) Text 103 - Essay Word Count: 2005 Ibang-iba rin ang mga paksa o isyung tinatalakay sa mga kuwento-halimbawa, slav ery o pang-aalipin, snow, migrasyon, at iba pa. Bukod pa sa higit na makukulay, makikinis ang pahina at palabat ng mga banyagang aklat. Kaya nga, di nakapagta takang higit na kilala at iniidolo ngayon ng mga batang Pilipino si Hans Christi an Andersen, Aesop Fables, Superman, Batman, Ronald McDonald, Jollibee kaysa kin a Jose Rizal, Andres Bonifacio, Severino Reyes o Lola Basyang, Rene O<pd>.</pd> Villanueva, Butirik, at iba pa. Kung ang katuparan ng kanilang pangarap ay ang makapangibang-bansa upang maglingkod sa ibang lahi, kaysa manatili sa Pilipinas at paglingkuran ang kapwa Pilipino o ang Pilipinas. Sa ganitong kalagayan, makikita ang kabuluhan at halagang ginagampanan ng paniti kang-pambata kung gagamitin ito bilang instrumento di lamang ng pagbibigay kaala

man kundi ng pagmumulat. Sa pagsisimula ng mga bansang ngayon ay mauunlad sa Ka nluran, una nilang inatupag ang paglikha at paglalathala ng mga aklat-pambata pa ra sa mga bata. Bahagi ng kanilang programang pangkaunlaran at pang-edukasyon a ng pamumudmod ng mga libreng aklat-pambata sa mga paaralan, aklatan, tahanan at iba pa, na isinulat ng kanilang mga manunulat sa kanilang sariling wika. Ganito ang ginawa ng mga bansang Germany, Amerika, Iran, Japan, at ngayon ay ng New Ze aland at Singapore. Maliban sa proyektong Mental Feeding Program ng Nutrition C enter of the Philippines (NCP) noong 1977 na nagpasimula ng Aklat Adarna sa ilal im ng rehimeng Ferdinand E<pd>.</pd> Marcos, wala ng makikitang programa ang pam ahalaan ukol sa paglikha at paglalathala ng mga aklat- pambata para sa mga batan g Pilipino. Ang produksyon ng mga aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan ay nasa kamay ng mga pribadong publikasyon, NGOs at mga indibidual. Kung kaya mait uturing na isang negosyo ang paglalathala ng mga aklat-pambata sa Pilipinas, na may layuning kumita, gawing kalakal o commodity ang mga aklat-pambata. Bukod sa programang tulad ng Aklat Adarna (na ngayon ay pribado na rin naman), w alang malinaw na layuning pangkaunlaran at pambansa ang aktibong produksyon ng m ga aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan. Di nakikita ng kasalukuyang pamah alaan, sa pamamagitan ng Departamento ng Edukasyon ang halaga ng panitikang-pamb ata sa paghubog ng kaisipan ng mga batang Pilipino, upang gawin silang kapakipak inabang na mamamayan ng bansa sa hinaharap. Di nakikita ng pamahalaan na mabis ang instrumento ang panitikang-pambata upang maging makabayan ang mga batang Pil ipino. Ngunit tila taliwas ito sa pangarap ng kasalukuyang pamahalaan na gawing alipin ng buong mundo ang matatalinong Pilipino. Kung tutuusin pa nga, higit n a nakikinabang o nagbibigay benepisyo sa pamahalaan ang pagiging di makabayan ng mga Pilipino. Wala nga namang aangal kung sakaling baguhin ang Konstitusyon ng Pilipinas o ibenta man sa mga dayuhan ang lahat lupain sa Pilipinas. Higit n a madaling pumaloob sa anumang kasunduan pang-ekonomiya sa ibang bansa kung ang ipinapangako nga naman nito ay dagdag na trabaho sa mga Pilipino kahit panandali an lamang. Si Jose P<pd>.</pd> Rizal at ang Panitikang Pambata Ang malay na paglikha ng mga babasahin para lamang sa mga bata ay naganap nang i salin ni Jose Rizal ang limang kuwento ni Hans Christian Andersen sa wikang Taga log. Namatay si Hans Christian Andersen noong ika-4 ng Agosto 1875, at pagkaraa n lamang ng labing-isang taon, isinalin ni Rizal ang lima sa maraming kuwento ni Andersen. Natapos ni Rizal ang pagsasalin ng mga kuwento ni Andersen noong ika -14 ng Oktubre 1886 sa Leipzig na isang mahalagang siyudad sa Sahonyang Aleman. Ayon kay Virgilio Almario: <pd>...</pd>ang totoong paglikha ng panitikan o babasahing ukol lamang sa mga ba tang Filipino ay naganap nito lamang hati ng ika-19 siglo. Sa abot ng kasalukuy ang salisik, si Jose Rizal ang unang nagsikap na lumikha sa mga bata. Ang limang salin sa Tagalog ni Rizal ng limang kuwento ni Andersen ay ang sumusu nod: Ang Puno ng Pino (The Pine Tree), Si Gahinlalaki (Thumbelina), Ang Pangit na Sisiu ng Pato (The Ugly Duckling", Ang Sugu (The Angel) at Ang Batang Babaing Mai Dalang Sakafuego (The Little Match Girl). At noong ika-11 ng Nobyembre ga ling sa Berlin, ipinadala na ni Rizal ang mga nabanggit na kuwento sa kanyang mg a pamangkin na sina Emilio, Angelica at Antonio na mga anak ng kanyang kapatid n a babae na si Narcisa. Ganito ang paglalarawan ni Maria Elena Paterno sa kanyan g artikulong A History of Children's Literature in the Philippines ukol sa mga i pinadalang salin ni Rizal sa kanyang mga pamangkin sa Pilipinas: The manuscript was written and illustrated in his own hand, bound in leather and sent home, with a dedication to his nephews and nieces. Its audience was limit ed to the Rizal Family until 1954, when it was published (11). Maituturing na mahalagang yugto ng kasaysayan ng panitikang-pambata ng Pilipinas

ang ginawang ito ni Rizal. Ipinakikita nito na nasa kamalayan na niya ang kaha lagahan ng paglikha ng mga babasahin para lamang sa mga bata. Nakitang solusyon ni Rizal ang pagsasalin upang makalikha ng mga babasahin para lamang sa mga bat a, na bagamat mga banyagang kuwentong-pambata, ay nagawa niyang iangkop ang mga ito sa pangangailangan ng kanyang mga pamangkin sa Pilipinas. Lubhang mahalaga para kay Rizal ang pag-aangkop ng mga babasahin sa kalagayan ng mga bumabasa ni to. Pinatunayan ito ng kanyang akdang may pamagat na Ang Pagtuturo. Ayon kay R izal: <pd>...</pd>sa halip ng mga Nobena, Rueda, Trisahiyo, at Misteriyo, na walang ka tuturan, ni upang palusugin ni gisingin ang pananampalataya<pd>...</pd> sa halip ng mga aklat na iyan, inuulit namin, ay hindi ba mabibigyan ang isang bata ng m agagaang na akda tungkol sa kabaitan at kagandahang-asal, sa heograpiya at kasay sayan ng Pilipinas, at higit sa lahat ng isang akdang nauukol sa Pagsasaka nguni t nasusulat sa wikang sinasalita nila, yamang ang karamihan sa mga mamamaya'y wa lang hinaharap kundi ang pagbubungkal at pagtatanim sa lupa, ang pag-aalaga ng m ga hayop, na sadyang nababagay sa bayang ito? (13) Marahil, ang sinabing ito ni Rizal ang naging batayan niya upang piliin at isali n ang mga kuwento ni Andersen. Nakita niya ang kahalagahan ng pagsasalin lalo n a sa mga kulang palad<pd>...</pd> na sa kawalang kaya'y hindi makatungo sa lalon g mabubuting paaralan upang makapagtamo ng lalong mabubuti't kapakipakinabang na kaalaman. Sinikap ni Rizal maiangkop ang salin ng mga kuwentong-pambata ni Ande rsen sa wikang naiitindihan ng kanyang mga pamangking nakatira sa Pilipinas. Ga nito ang nakasaad na paliwanag sa isang kuwentong isinalin ni Rizal: Pino: "pine tree" sa wikang Ingles. Ang pamagat ng kuwentong ito sa isinaling-w ikang Ingles nina Ginang E<pd>.</pd>V<pd>.</pd> Lucas at H<pd>.</pd>B<pd>.</pd> Paul ay "The Fir Tree", ngunit ginamit ni Rizal ang salitang "pino" sapagkat mag kawangis ang dalawang punong ito-"pine tree at fir tree" -at sa dahilang lalong kilala ang puno ng pino dito sa atin (109). Bukod dito, makikita ang tunay na malasakit ni Rizal sa paglikha ng mga akda o k uwento para lamang sa mga bata, nang isulat niya ang pahambing na pagsusuri sa d alawang magkahawig na pabula ng bansang Hapon at ng Pilipinas, ang Suri Kani Kas sen o Labanan ng Matsing at Alimango, sa ilalim ng artikulong may pamagat na Two Eastern Fables. Ito ay nalathala sa Treubner's Oriental Record, bilang 245, sa London noong buwan ng Hulyo, 1889. Ayon kay H<pd>.</pd> Hern sa kanyang artikulong Ang Kasaysayan ni Pagong at ni M atsing na isinalin din ni Rizal sa wikang Espaol: Sa Treubener's Record, bilang 245, ay may isang lathalaing sinulat ni Doktor Riz al tungkol sa dalawang katha-katha. Ang isa'y sa Hapon, at ang isa pa'y sa Kapu luang Pilipinas, at ang dalawang ito'y may nakaparaming pagkakawangis na hindi m aaaring pag-alinlanganang iisa ang pinagmulan nila (156). Pinatunayan ni Rizal sa kanyang akda na ang nabanggit na pabula laganap at nakik ilala sa buong Pilipinas. Ipinahayag din niya ang pagnanais na matuklasan ang i ba pang mga bakas ng pabulang ito sa iba pang kapuluan. Sa pagsusuri ni Rizal, nakita niyang higit na likas o natural ang pabulang nanggaling sa Pilipinas sama ntalang ang pabulang Hapones naman ay higit na nagpapakita na pagiging sibilisad o o kaunlaran na kalagayang panlipunan ng Hapon. Ang ganitong pagsusuri ni Riza l sa pabulang ng mga Hapones ay di sinang-ayunan ni Hern. Ganito ang pananaw ni Hern: Hindi ako nahahandang tumawad sa kahalagahan ng i ako sumasang-ayon sa mga kaisipan ng palaaral sumusunod: "Ang lusong ng bigas, ang pambayo o y nagsitulong sa mga nagngangalit na alimango," gayong kuru-kuro, datapuwat hind na ginoo nang idugtong niya ang halo, ang pukyutan, ang itlog, a at ito ay nagpapahiwatig sa atin

ng malayang paghaka ng bayang Hapon. Hindi lamang ang mga nilikhang may buhay kundi pati ng mga bagay na walang ay nangagsasalita at nagbibigay ng payo, dumar amdam at gumagalaw gaya ng mga iba. Ngayon nga, ang pagkakaragdag ng ganang kan ya ng panghakang Hapon sa tanging kasaysayang ito ay hindi dapat akalaing isang katangian ng mga hapon (160). Samakatuwid, di ang kinikilalang pabulang isinulat ni Rizal ukol sa pagong at ma tsing ang tinutukoy na nalathala sa Treubner's Oriental Record, kundi ang kanyan g pahambing na pagsusuri sa dalawang pabula ng mga Hapones at ng mga Pilipino. Ganito ang paglilinaw ni Almario sa naturang akda ni Rizal: Ang lumabas sa Trubner's Oriental Record ay hindi ang popular din ngayong kuwent ong pagong at matsing na may kalakip na drowing ni Rizal. Huli kong nakita na n akaeksibit na retrato ng mga drowing na ito ni Rizal sa bagong museo sa likod ng Dambanang Rizal sa Calamba, Laguna. Ang mga drowing na ito ay ginawa ni Rizal nang mas una sa istoryang nalathala sa London. Idinrowing niya ang pabula noong 1885 sa Paris bilang kontribusyon album ni Paz Pardo de Tavera. Mahalagang kilalanin ang pahambing na pag-aaral na ito ni Rizal ng mga nabanggit na pabula dahil ipinakilala nito ang kuwentong-bayan ng Pilipinas sa mundo. Nalathala naman sa isang isyu ng La Solidaridad noong ika-31 ng Disyembre ang al amat ng Mariang Makiling. Tunay na mahalaga sa pagbakas ng kasaysayan ng panitikang pambata ng Pilipinas ang mga ginawang ito ng Rizal. Ang mga pagsisikap na ito ni Rizal ay nagsilbing tuntungang-bato ng mga sumunod sa kanya, na nagpakita rin ng malasakit na makal ikha ng mga babasahin para lamang sa mga batang Pilipino, at higit pang mapaunla d ang panitikang-pambata ng Pilipinas sa pangkabuuan. Paanong sumulat para sa mga batang-Pilipino? Mahalagang kilalanin muna kung sino ang batang Pilipino. Malaking bahagi ng po pulasyon ng Pilipinas ay binubuo ng mga bata, kaya nga sinasabing bata pa ang po pulasyon ng Pilipinas. Dahil dito, malaki ang pangangailan ng bansa para sa lib reng edukasyon, serbisyong pangkalusugan, murang pabahay, tubig, pagkain, seguri dad at iba pang batayang pangangailangan. Malimit na sabihin na ang bata ay yam an ng bansa o ang mas madalas marinig sa mga talumpati ng mga politiko na ang ka bataan ay pag-asa ng bayan. Pero sa katotohanan, ang mga bata ay hadlang sa kau nlaran para sa ating kasalukuyang pamahalaan. Sa halip na ibigay ang mga bataya ng pangangailangan ng bata, nakitang solusyon ng pamahalaan na paigtingin ang ka mpanya para sa paggamit ng contraceptives. Kailangang pigilan ang pagdami ng ba ta kung nais na makamit ang pag-unlad ng bansa. Samakatuwid, ang batang Pilipino ay kapos sa maraming bagay. Taliwas sa paniniw ala ng ilang manunulat ng panitikang-pambata-na ang Pilipinas sa kanila ay ang M aynila lang, marami pa ring mga batang Pilipino ang di nakapag-aaral, kung nakap ag-aaral man ay walang kuryente ang bahay, kulang sa maiinom na tubig at pagkain , malayo ang nilalakbay upang makapasok sa paaralan, kulang sa aklat, lapis, kla srum, guro, at iba pa. Kaya nga kailangang maisulat ang mga kuwentong-pambata ukol sa mga batang Pilipino nakapagitna sa digmaan, na di elite o nabibilang sa middle class. Kailangang maisulat sila bilang mga tauhan sa mga kuwentong magb ibigay sa kanila ng kapangyarihan upang ma-empower sa halip na ipilit sa kanila ang mga kuwentong maka-Maynila, maka-elite at maka-middle class lamang. Di nila kailangang matutunan ang ukol sa mga karapatan nila bilang bata, tulad n g laging iginigiit ng mga aral sa mga pamantasan sa Maynila at nagkukunwaring ek sperto sa mga bata o panitikang pambata, dahil kung tutuusin, kung di man sila n ag-aaral, talagang gusto nilang tumulong sa kanilang mga pamilya-sa pagtatanim s a bukid, sa mga gawaing-bahay, sa paghahanapbuhay ng kanilang mga magulang-ito a

ng kanilang mga paaralan. Ang karapatan nila ay mabigyan ng pagkakataon-sa kani lang munting paraan at kakayahan na makatulong sa kanilang pamilya. Normal na b ahagi ng kanilang buhay pagkabata ang pagtulong sa kanilang pamilya. Labis ang kanilang katuwaan kapag nakikita nilang kahit papaano ay gumiginhawa ang kanilan g pamilya.

Title:Sanaysay (14) Totoong mabigat at mahirap isipin ang mga bagay na ito. Ngunit mabigat man ay ka yang balikatin. Mahirap man ay kayang unawain. Bakit? Sapagkat ang lahat ng ito ay dapat lamang na simulan sa ating mga sarili. Pansinin muli natin ang dasal, s inabi, "Lord, make me a channel of your Peace." Tayo mga kapatid ang siyang dapa t na maging kasangkapan ng kapayapaan, at simulan natin iyon sa ating mga sarili . Wika nga sa Ingles, "you cannot give what you don't have." Madaling magsalita ng ukol sa kapayapaan, ngunit ang makaranas na maihatid ito sa iba ay ibang usap an na. Ang ibig bang sabihin nito'y tayo ang lalabas sa lansangan upang payapain ang mga taong walang kinikilalang batas? Tayo ang makikipaglaban para sa mga ta ong walang lakas laban sa mga taong sila mismo ang batas? At tayo ang susuong sa mga digmaang ni hindi natin alam ang dulo at pinagmulan? HINDI! Ngunit tayo ang mananatili sa ating mga silid-aralan upang ang mga batang ating tinuturuan ay k umilala sa batas. Tayo mismo ang magpapamulat sa kanilang mga isipan na walang t aong nangingibabaw sa batas at kailan man ay hindi maaaring paglaruan ang batas. At kung totoo mang susuong tayo sa digmaan, hindi ito ang digmaan ng dugo at pu nglo, kundi isang dimaan ng kaalaman at paninindigan! Malinaw din sa dasal na walang puwang ang pagiging makasarili sa pagnanais natin ng ganap na kapayapaan. Bakit may Pasko? Pagkat sinilang si Jesus! Bakit siya i sinilang? Pagkat nais ng Ama na tayo'y maligtas. Bakit Niya ito ginawa? Pagkat n ag-uumapaw sa Kanya ang pag-ibig na nais niyang ipamahagi. Dapat nating tanggapi n na kung inisip lamang ng Diyos ang Kanyang sarili, hindi Niya kailangan ang si numan sa atin. Ngunit ang Diyos na nagpakababa ang Siyang naging pangunahing hal imbawa na iyon ang dapat nating gawin upang makamit ang kapayapaan! Peace on ear th and goodwill to men! Kapayapaan sa lupa sa mga taong may mabuting kalooban! Kaysarap magising sa umaga nang payapa ang isipan para sa isang buong araw na ga wain. Napakainam na maglakad at pumunta kung saan pagkat payapa ang kapaligiran. Anong sayang makisalamuha sa iba na walang pangambang gagambala sa inyong kapay apaan. At sino ang hindi matutulog nang nakangiti kung payapa rin ang iyong kalo oban pagkat wala kang nasaktan? Ang kapayapaan, samakatuwid ay bahagi na ng atin g buhay. Mula pa sa sinapupunan, ito ang ating pinakamimithi. Hindi nga ba't kay a raw umiiyak ang sanggol sa kanyang pagsilang pagkat simula na ito ng kanyang p aghahanap ng kapayapaang minsa'y naging kanya? Huwag sana nating hintayin na ang kapayapaang ating hinahanap ay sa lapida na la

mang natin makikita. Totoo mang kailangan nating mamatay upang makamit ang ganap na kapayapaan, hindi ito nangangahulugang hindi natin ito malalasap sa lupa. Pa gkat kung ang lahat lamang ay maghahangad nito sa mabuti at wastong paraan, dina dala na natin ang langit dito sa lupa. Ako, tayo, ang ating mga pamilya, ang ati ng paaralan, lipunan, ang pamahalaan at maging ang sanlibutan ay hindi mananatil i kung walang KAPAYAPAAN! Simulan natin ang talakayang ito sa isang kasunduan: HINDI MABABASA NANG WASTO A T GANAP ANG ISANG TULA KUNG HINDI TUMPAK ANG PAGPAPAKAHULUGAN. Hindi ko pipiliti ng umayon sa akin ang lahat. Hindi man kumikibo, alam ko ang nasa kalooban ng mg a hindi umaayon: patunayan mo muna! Sa kasalukuyang panahon, huwag sanang ikagagalit ng iba, marami ang nagtatangka at nagkukunwaring makata. Para bang kayraming gustong umawit, ngunit ilan ang tu nay na mang-aawit? Gayundin naman, huwag ipagkamaling kapag nagtugma na ang mga taludtod, ito'y tula na. Hindi ko siya personal na kilala, ngunit makarating man sa kanya, hindi tula ang ginagawa ni Marc Logan kundi isa lamang rima. Maging s a Ingles, iba ang <i>rhyme</i> sa <i>poem</i>. Ang rima ay walang talinghaga, ga yong ang tula ayon kay Dr. Rufino Alejandro ay "pagbabagong-hugis ng buhay - isa ng paglalarawan ng buhay, na hinango sa guniguni - na pinararating sa ating damd amin at ipinahahayag sa pananalitang nag-aangkin ng tumpak na aliw-iw, at lalong mainam kung sa mga sukat na taludtod. Ang kahulugan ng tula ay likha at ang mak ata ay isang manlilikha." Sa ganitong kahulugan pa lamang, malinaw na hindi gina gawa ang tunay na tula, kundi nililikha. Sa madaling salita, hitik ng talinghaga ang isang tunay na tula. Mula dito, patutunayan kong mahirap, kung hindi man imposible, na mabasa nang wa sto ang isang tula nang hindi muna inaalam ang kahulugan nito. Sa pagpapakahulugan, kinakailangan ang kaalaman sa pagsusuri. Marami tayong pagd ulog o lapit (approach) na maaaring gamitin: pormalistik, sikolohikal, sosyolohi kal, biograpikal, historikal at maging arketipal. Iniaayon ang isang pagdulog sa kung ano ang target ng isang manunuri. Pormalistik ang gamit kung nais suriin a ng mga panlabas na elementong tulad ng anyo, sukat, sesura at tugmaan. Kapag any o ang pinag-uusapan, may dalawang pangkalahatang anyo ang tula: ang tradisyunal at ang malayang taludturan. Sakop ng unang anyo ang sukat at sesura na hindi mak ikita sa malayang taludturan. Bagamat may mga sukat na tigpipito (tanaga) at tig wawalo (talinghaga/korido), ayon pa rin kay Alejandro, tatlo ang kinagiliwang su kat ng mga tradisyunal na tula: 16, 18 at ang paboritong 12 na kilala rin sa tag uring awit. Mapapansin sa tulang ni Alejandro na may pamagat na "Ayaw ng Pag-ibi g" na may pangunahin at pangalawang hati o sesura. Ang panguna ay sa bawat ikawa lo at ang pangalawa naman ay nasa bawat ikaapat na pantig. Sa tulang may 18 pantig, mapapansin namang pawang panguna ang mga hati sa bawat anim na pantig. Ang tulang ito ni Julian Cruz Balmaseda na may pamagat na "Sa Ba yan ni Plaridel" ay magandang halimbawa ng masasabi nating gamitin ng mga makata ng lubhang Sa ibinigay na halimbawa, kailangang tumigil pansamantala ang bumabas a sa ikaanim na pantig sa bawat taludtod, bagay na naging dahilan upang maging s ing-song minsan ang pagbasa. Hindi ito nangyayari sa malayang taludturan, pagkat , ang anyong ito ng tula ay walang sukat at tugmang sinusunod. Lumilitaw na sa ganitong anyo ng tula, ang mahalaga lamang ay ang talinghaga at ang sining ng pagkakahabi ng mga salita. Dahil dito, marami ang nagsisulat ng g anitong anyo upang maiwasan ang disiplina ng pagsukat at tugmaan. Bukod sa pormalistik, maaaring suriin ang isang tula sa pamamagitan ng sikolohi kal na paraan. Sa prosesong ito, hihimayin ng manunuri ang takbo ng isip at damd amin ng makata ayon na rin sa mga salitang kanyang ginamit. Papasok sa puntong i to ang binabanggit ni Ruth Elynia Mabanglo na RITMO sa tula. Ang ritmo, tulad sa isang awit (pagkat ang awit ay isa munang tula bago nilapatan ng melodiya) ay a ng daloy ng pagbanggit sa mga salitang napapaloob sa isang tula. Pag-ukulan nati n ng pansin ang istilo nina Jose Corazon De Jesus at Alejandro Abadilla sa kanikanilang obra maestra. Unahin natin si Batute sa kanyang "Isang Punongkahoy." Halos lahat ng mga salitang ginamit ay parang himig ng punebreng naghahatid sa libingan. Dahil dito, hindi na kailangan pang pagtalunan kung anong emosyon ang nakapaloob sa tula. Paano ngayon ito dapat bigkasin? Mangyari pa, banayad at mab aba ang boses. Kakaiba naman ang obra ni Alejandro G<pd>.</pd> Abadilla na "Ako

ang Daigdig." Waring pintig ng puso ang bagsak ng mga salita, isang ritmong naghahayag ng pag mamalaki. Ito ang dahilan kung bakit parang kahambugan sa ilang hindi nakakainti ndi ang tulang ito. Paano ito bibigkasin? Nangangailangan ito ng bigat ng tinig at wastong bagsak ng pagbigkas. Upang lalo itong maunawaan, kailangan ding gamit an ito ng pagdulog na biograpikal. Kilalanin kung sino si Abadilla at mabibigkas mo ng tama ang kanyang tula. Inirerekomenda ko naman ang mga pagdulog na historikal at arketipal sa pagbasa n g mga haiku. Ito ang mga tulang pamana sa atin ng mga Hapones. Isang tulang tipi d sa mga salita ngunit hitik naman sa talinghaga. Kung nais suriin ang panahon n g pagkakasulat, nararapat lamang gamitin ang unang pagdulog, ngunit ang pangalaw a naman ang dapat kung nais halungkatin ang mga simbolong klasiko nang tinanggap sa panitikan. Suriin natin sa dalawang paraan at subuking basahin pagkatapos. S a paraang historikal, maliwanag pa sa sikat ng araw na ito'y manipestasyon ng ka walang paggalang ng mga Hapones sa mga Pilipina. Ang tutubi ay maaaring sumagisa g sa mga eroplanong pandigma at ang nilalaman ng tula ay ang walang awing pagdun gis sa puri ng mga kababaihan. Kung sa paraang arketipal naman, hindi malilihis sinuman na ang bulaklak ay ang babae, ang tutubi ay ang lalaki, at ano nga ba an g "hila" ng isang lalaki na sukat "ikanginig" ng isang babae kapag nakita? Iyon nga lamang, negatibo ang impresyon pagkat ang layon ay mangwasak. Sa kabuuan, may sinasabi si Mabanglo na dapat "mahuli" ng isang manunuri na para naman sa akin ay susi sa wastong pagbasa ng isang tula. Ito ang tinatawag niyan g "Damdamin" o "Wikang Pampanulaan." Sa makabagong pananaw sa pagbasa ng tula, h indi na dapat ang malabis na pagsunod sa mga sesurang nabanggit kanina. Ang dapa t ay ang wastong pagpapalutang sa damdamin ng tula, na siya namang dahilan kung bakit nasulat ito. Kahit pa sabihing ang tula ay hindi liriko o pandamdamin, hin di makatwirang basahin lamang ito ayon sa nais na paraan. Nagkakaisa ang lahat n g mga dalubhasa sa panunuring pampanitikan na ang tunay na tula ay ang pagpili n g pinakaangkop na salita sa damdaming nais ipahatid ng makata. Dahil sa nabanggi t, dapat lamang na alamin muna ang kahulugan ng tula mula sa iba't ibang anggulo nito bago pagtangkaang basahin at tuloy ganap na maunawaan. Hindi miminsan sa aking klase o maging sa mga lektyur na aking dinaluhan, madala s kong ibigay na halimbawa ang isang saknong ng tulang "Nawawalang Estero ni Mar ia Clara" ni Pedro Ricarte. Ang saknong na ito ay magandang halimbawa ng iba't i bang paraan ng pagbasa nang ayon sa hinihinging damdamin at aksyon ng tula. Nari to ang naturang saknong kasama ang aking mga gabay sa pagbasa. Bilang pagsasanay, subuking basahin ang isang tulang mapanudyo ni Amado V<pd>.</ pd> Hernandez, ang tulang "Ang Kubrador." Tulad ng natalakay na, alamin muna ang damdaming nakapaloob bago pagtangkaang basahin nang malakas. Paalala lamang na bago bigkasin ang tulang ito, bigyang-pansin ang mga salitang <i>paungol</i>, <i >marahan</i>, <i>napaigtad</i> at ang pariralang natuka ng ahas. Kung matutukoy ang aksyong naganap at masundan ang mga bantas na ginamit, nakatitiyak kang hind i ka sasala sa wastong pagbasa. Bilang pagwawakas, sipiin natin ang pahayag ni Mabanglo sa kanyang aklat na Panu nuring Pampanitikan, aniya "Bagaman totoong yumayaman ang tula sa dami ng interp retasyong maigagawad dito, nararapat ding maging malinaw sa mambabasa ang karana sang inilalahad ng tula sapagkat ang karanasan ang bagay na bibigyan ng interpre tasyon. Sabihin pa, ang wika ng tula ay hindi lamang isinasaalang-alang ayon sa damdamin at kahulugan, kundi sa kung paano nito nahihikayat ang guniguni at kais ipang maglakbay sa daigdig ng mga kahulugan." Sa pagbasa ba ninyo ng tula, nahikayat ba ninyo ang mga nakikinig na gamitin ang kanilang guniguni? Nakiliti ba ninyo ang kanilang imahinasyon? At higit sa laha t, nabigyan ba ninyo ng katarungan bilang mga guro ang tula ng isang makatang .. . hindi na kayo maiwawasto? Kaya ba ito ng konsensya mo? Ganyan kalaki ang respo nsibilidad natin bilang isang guro ng panitikan! Bago sumikat ang Meteor Garden, may isang awit ang aking lolo na hanggang ngayon ay nais ko pa ring naririning kapag sumasapit ang gabi... ang awiting "Bulalaka w." Nagsimula ang awit sa ganito, "Bulalakaw, hayun! ... bigla ring nawala. Ayaw ko nga ng ganyang paglingap. Pag-ibig na balatkayo'y bumabagsak! Mga kasama at mga kabataan, itinuturing ko kasing tulad ng isang bulalakaw ang talakayan sa wi

ka. Biglang kislap na waring luha mula sa langit kapag ganitong buwan ng Agosto, ngunit kay daling maparam sa dilim ng langit matapos magsabog ng pag-asa. Ayaw ko sanang maging sentimental, ngunit ganyan wari ang maselang pagtalakay sa paksang pagpapapayaman sa wikang Filipino. Alam ninuman na dumaan sa maraming p agsubok at balakid ang wika mula pa sa taong 1935 nang ang Tagalog ang maging ba tayan nito. Ngunit ano ang naging bunag? Mula noon hanggang nagyon, inaakala pa rin, lalo na ng mga nasa rehiyong Tagalog na ito ang ating wikang pambansa. Sa l oob ng labinlimang minuto, kailangan kong patunayan na hindi Tagalog kundi Filip ino ang ating wikang pambansa at sa maikling panahon ding ito, dapat kong mapatu nayan na sa kabila ng kanyang kayamanan, ay kailangan pang pagyamanin para sa la lo pang ikasusulong ng ating bansa. Ang sinumang magsabi na "mahirap mag-Tagalog ay nagsasabi ng totoo.

Title:Sanaysay (38) Text 128 - Essay Word Count: 2,422 ANG POSISYON AT PAPEL NG ISANG TAO sa lipunang Pilipino ay nakabatay s a kanyang lokasyon sa isang dambuhalang estratepikasyon. Maaaring hatiin ang est ratepikasyong ito bilang gender at sekswalidad, pisikal na anyo o itsura, estado sa buhay, at edad. Nasa ibabaw ng lahat ng ito, na tila makapal na ulap, ang ka saysayan ng pananakop o kolonisasyon. Upang patunayan ang tesis na ito, may dala wang pangunahing layunin ang sanaysay na ito. Una, layon ng sanaysay nito na tuk uyin ang ugnayan ng limang salik-kultural na binanggit sa pagpapakahulugan ng pa gkababae sa kulturang Pilipino gamit ang pananaw na feminista. At ikalawa, ikaka wing sa kombinasyon ng limang salik-kultural ang diskurso ng pag-iral o patuloy na pamumuhay ng kababaihan sa kabila ng abang sitwasyon ng marami upang mapatuna yan ang kahalagahan nito sa pag-aaral ng kababaihan o pangkababaihan. Gagamiting lunsaran ang kontexto ng kolonyalismo dahil hindi maikukubli ng anumang whiteni ng soap o lotion ang madilim na nakaraan ng ating bansa sa kamay ng mga dayuhan. Bunga nito, sa pagpapakahulugan, mahalagang isaalang-alang ng anumang diskurson g feminista sa Pilipinas ang kontexto ng kolonisasyon o Neocolonialism. Bagaman walang pisikal na manipestasyon ang ganitong uri ng kolonyalismo sa panahong ito , patuloy na nararamdaman ang mabigat na kamay ng dayuhan (na nagbalat-kayo) sa lahat ng transaksyon ng gobyerno, tulad ng pambansang budget. Maging ang loob ng ating mga tahanan ay abot-kamay ng puwersang ito. Halimbawa nito ang paghihigpi t sa pagkain ng isang ina sa kanyang mga anak dahil sa pataas nang pataas na pre syo ng bilihin bunga ng palaki nang palaking interes at pambayad-utang sa Intern ational Monetary Fund (IMF). Kahit anumang pagkukuskos at pagbabalat ang ating g awin, hindi maitatatwang Pilipino tayo, at hindi na natin kailangang umalis ng b ansa o bahay upang maramdaman ito. Pinatunayan ng maraming pag-aaral ng kasaysayang pampanitikan ng kababaiha n na bago dumating ang mga mananakop na Espanyol at Amerikano, babae ang naghaha

ring kasarian. Makikita ang katotohanang ito sa imahen ng <i>babaylan</i> at <i> catalonan</i> sa sinaunang lipunan (Jocano 1975, Salazar 1990). May katumbas ang babaylan sa halos lahat ng etnolinggwistikong grupo sa Pilipinas. Ang <i>catalo nan</i> sa mga Tagalog, <i>baglan</i> sa mga Ilokano, <i>mangaalisig</i> sa Kali nga, <i>mangaanito</i> sa Pangasinan, <i>anitera</i> sa mga Gadang, <i>baliana</ i> sa Bicol, <i>mabalian</i> sa Bagobo, <i>almono</i> sa mga Bilaan at <i>dorona kit</i> sa mga Isneg (Quindoza Santiago 2002:26). Ang patriyarkal na lipunan, ku ng gayon, ay isa lamang sa napakaraming kasamaang dulot ng mahabang kasaysayan n g kolonyalismo. At kung magkaganoon, ang pagbibigay-kapangyarihan sa kababaihan ay pagbawi lamang ng talagang kanila, ang likas na pag-aari na ninakaw ng koloni sador. Ikalawa sa listahan ng mga salik ng estratipikasyon ang katayuan sa buhay. Sa panahon ng krisis tulad ngayon, lalong tumitingkad ang distinksyon ng mahira p at mayaman. Ang pagiging bahagi ng mababa, gitna o mataas na uri ay may mga ka akibat na mga benepisyo at pasakit. Kadalasang puro sama ng loob ang natatanggap ng mababang uri dahil sa sakit ng bulsa o kawalan ng sapat na pera, na madalas na nagiging dahilan ng kawalan ng tamang edukasyon na nangangahulugan naman ng k awalan ng oportunidad sa buhay, samantalang halos puro kaluwagan sa buhay naman ang nararanasan ng mataas na uri. Ang gitnang-uri sapagkat may kaunting pera o d isposable income ay may kaunting balanse ng tagtuyot at tag-araw. Sapagkat hindi sapat ang dalawang nauna sa pagtukoy ng posisyon ng isang t ao sa lipunang Pilipino, kaya't idadagdag pa ang ikatlong salik - ang paninikil na dulot ng pisikal na kaanyuan o itsura. Isinama ang "itsura" o "pisikal na kaa nyuan" sa "lahi," sapagkat ipinagpapalagay na hindi lamang makiling ang kulturan g Pilipino sa kulay ng balat kundi maging sa itsura. Iba ang tingin at pakikitun go sa taong kayumanggi at maganda kaysa sa taong kayumanggi at pangit. Tingnan, halimbawa, ang beauty queen na si Gloria Diaz, at ang komedyanteng si Wilma Does n't. Malawak ang sakop ng salitang "itsura" o "anyo." Sa mababaw na tingin, kabi lang dito ang kulay ng balat at pamantayan ng kagandahan o estetika ng isang kul tura. Malalim ang ugat ng ganitong pagpapahalaga ng mga Pilipino sa pisikal o pa nlabas na kaanyuan. Sa pagtalakay ni Prospero Covar sa konsepto ng Pagkataong Pi lipino sa artikulong "Kaalamang Bayan, Pagkataong Pilipino at Matuwid na Pagkilo s" sa librong <i>Sikolohiya ng Wikang Filipino</i> (2003), binanggit ni Covar an g tatlong dimensyon ng Pagkataong Pilipino - ang loob, labas, at lalim. Kasama s a konsepto ng pagkataong panlabas ang emfasis na ibinibigay ng mga Pilipino sa a ting panlabas na kaanyuan-sa mukha at katawan, at sa pangangalaga rito. Sapagkat ang panlabas na kaanyuan ay iniuugnay ng mga Pilipino sa panloob na pagkatao tu lad ng dangal at puri, mahalagang laging maganda, maayos, at malinis ang panlaba s na anyo (Covar 2003:131-141). May pamantayan ng ganda ang kulturang Pilipino. Malinaw na makikita ito sa mga artista ng mga palabas sa telebisyon o pelikula. Ang isang babae ay kailang ang mataas o katamtaman ang taas, balingkinitan o maganda ang hubog ng katawan, may makinis o maputing balat, ang buhok ay kailangang mahaba, maitim at tuwid, m abango ang amoy, at may magandang mukha dahil oval o kwadrado ang hugis, maganda o matangos ang ilong, humpak o kahit may kaunting laman ang pisngi, manipis at mapula ang labi, katamtaman ang laki ng mata, at mahaba ang pilik-mata. At sapag kat idinidiin ang pamantayang ito araw-araw sa mga komersyal sa tv, radio, at dy aryo, nagkakaroon ng obsesyon ang mga Pilipino sa pagpapaganda at pagpapaputi. S a artikulong "Four Values in Filipino Drama and Film," sa aklat na <i>Rediscover y</i> (1981) na inedit nina Cynthia Nograles Lumbera at Teresita Maceda, binangg it ni Nicanor Tiongson mula sa pag-aaral ng <i>genre</i> ng drama at pelikula an g apat na katangiang kanyang naobserbahan sa pagsusuri sa drama at pelikulang Pi lipino. Unang-una rito ang paniniwalang "maganda ang maputi," pangunahing dahila n kung bakit halos lahat ng mga artista sa kulturang Pilipino ay "mestizo" at "m estiza" o "mestisuhin" na ang ibig sabihi'y may "matangos na ilog, malaking mata , maliit na bibig, maputing balat, at magandang tindig" (Tiongson 1981: 318). Ma y binanggit din si Rolando Tolentino, kilalang kritiko at iskolar ng kulturang p

opular, tungkol sa ganitong obsesyon sa pagpapaputi sa artikulong "Ang Skin Whit ening Sa Bayan ng Kayumangging Balat" (2002). Ayon kay Tolentino, bunga ng "colo nial mentality" ang pagkahilig ng mga Pilipino sa mapuputi. Katulad ng pahayag n i Tolentino, may ugat sa estetikang kolonyal ang ganitong pamantayan ng ganda, d agdag ni Tiongson. Nagbuhat ito sa matagal na panahong panonood ng mga dula o pa labas ng ating mga mananakop - ang mga Espanyol at Amerikano (317-339). Batay sa maraming market serbey, pinakamalakas pagkakitaan sa kasalukuyan ang mga produk tong pampaputi (at halos lahat ng produkto ay mayroon, green papaya ang pinaka-l atest habang sinusulat ang pag-aaral na ito). Milyon-milyon ang kinikita ng gani tong negosyo araw-araw. Investment, kung gayon, ang pagpapaputi at pagpapaganda. Tingan natin, halimbawa, ang profayl ng mga Filipinang pumupunta sa Japan, kung ihahambing sa mga Filipina sa ibang bansa. Tingnan ang pila sa mga agency na na grerekrut ng mga enterteyner patungo sa Japan, kung ihahambing sa mga agency na kumukuha ng domestic helper. Paghambingin ang itsura at sahod ng isang enterteyn er at domestic helper. Ayon sa maraming pag-aaral ng diaspora ng mga Pilipino, k umikita ng humigit-kumulang sa $350 kada buwan ang isang enterteyner sa Japan. T umataas ang halagang ito tuwing magrerenyu ng kontrata bawat taon ng naturang ma nggagawa. Ang isang enterteyner na mahigit limang taon na sa Japan ay maaaring k umita ng $1200 bawat buwan (Sicam at Nuqui 2003, Samonte 2003). Samantalang ang isang domestic helper sa Hong Kong ay nakapako lamang sa suweldong HK$3,670 o ma higit sa Php13,000 bawat buwan bagaman libre ang tirahan at pagkain sa parehong trabaho (Asato 2003, Ogaya 2003). Mula sa mga datos na binanggit, maaaring sabih ing nasa Japan ang mga Pilipinang may malalaking kita, kung ihahambing sa iba pa ng lokasyon sa Asya. Samantalang ang mga Pilipinang may lakas ng katawan o talin o na kinakailangan sa pagiging domestic helper ay nagkakasya lamang sa kakarampo t na sahod tulad ng ipinakita sa istatistiks sa itaas. Ayon kina Paulynn Sicam at Carmelita Nuqui sa <i>Pains and Gains: A Study of Overseas Performing Artists in Japan from Pre-Departure to Reintegratio n</i> (2003), noong taong 2003, mula Enero hanggang Abril pa lamang, pangatlo sa pinakamalaking remitans ng dolyar na natatanggap ng bansa ay mula sa mga Overse as Performing Artists o OPAs sa Japan. Ang unang dalawa ay mula sa magkahalong p uwersa ng manggagawang lalake't babae sa USA at Saudi Arabia. Samantalang kakaib a ang sitwasyon sa Japan kaysa sa dalawang naunang bansa dahil halos puro babae ang mga nagtatrabaho rito. Base sa maraming pananaliksik, kilala ang phenomenon na ito bilang "feminization of migration" (Sicam at Nuqui 2003, Collado 2003, Og aya 2003). Noong 2002 pa lamang, ayon sa tala nina Sicam at Nuqui mula sa Philip pine Overseas Employment Agency (POEA), sa 73,246 na manggagawang pumunta sa Jap an, 69,986 ang kababaihan. Mula 1989 hanggang 2001 naman, pangalawa sa USA, ang Japan ang may pinakamalaking bilang ng mga mamamayan o national na may asawang P ilipina, dagdag pa nina Sicam at Nuqui. Bukod dito, kadalasang kabataan ang kaba baihang nasa Japan - nasa pagitan ng 21 hanggang 29 na taong gulang (Sicam at Nu qui 2003, Collado 2003). At mapapansing may ispesipikong profayl o itsura ang Ja payuki, halimbawa'y maputi, tulad ng maraming artista sa Pilipinas, at tila kula y dilaw o blonde ang buhok. Mula sa naturang profayl, malinaw na makikita na sa kabila ng pagtanggap ng mga Pilipino sa kagandahan ng pagiging kayumanggi na mak ikita sa mga artistang lalake tulad ni Richard Gomez, nananatiling nakakahon sa pagiging mestisa ang nosyon ng kagandahan sa kababaihan. Pansinin, halimbawa, si Lucy Torres na napangasawa ni Gomez. Bukod sa gandang dulot ng kulay ng balat, mayroon pang ilang kahingian ang pagiging maganda. Inihanay sa bandang unahan ng talakayang ito ang ilan pang namamayaning persepsyon ng kagandahan sa kulturang Pilipino. May preskripsyong para sa tabas ng mukha, hugis ng mata, haba ng pili k-mata, korte ng labi, tambok ng pisngi, at klase ng buhok. Minsan, sabi ng isan g kaibigan at katrabaho, "Kung gusto mong maging maganda, gagastos ka talaga!" Dalawang bagay ang makukuha mula sa sinabi ni Lipsitz. Una, mahihinuhang g aganda ang may pera, at mananatiling pangit ang walang pera. O maaaring sabihing tiyak na magaganda ang mga mapera. Ikalawa, mahihiwatigang kasama ang mga Pilip ino sa nagpapalaganap ng ganitong kaisipan sa pamamagitan ng pagtangkilik ng gah um sa pisikal na anyo. Kung gayon, bahagi ang mga Pilipino sa mga grupong nagben

episyo mula sa ganitong kalakaran ng mundo. Sapagkat may kita o tubong maaasahan sa pagpapaganda at pagpapaputi, tulad ng anumang investment, hindi na dapat pag takhan kung bakit ang isang babaeng handang mamuhunan upang paputiin ang kanyang kulay o ayusin ang kanyang katawan ay magkakaroon ng higit na mariwasang buhay tulad ng maraming Japayuki o enterteyner at artista. Ang pamamayagpag nina Dr<pd >.</pd> Vicky Bello at Rosanna Roces bilang representasyon ng lokal na bersyon n g ganitong pag-iisip ay isang mahusay na testimonya ng benepisyong pinalalaganap at tinatangkilik ng mga Filipino. Ikaapat na salik-kultural ang edad o gulang. <i>Ano kaya ang nangyari kay Ms<pd>.</pd> Tapia matapos magretiro</i>? Sa mga hindi nakakaalala, si Ms<p d>.</pd> Tapia ang "terror" na guro nina Tito, Vic at Joey sa <i>Iskul Bukol</i> . Tuwing maaalala ko si Ms<pd>.</pd> Tapia ay sabay na bumabalik sa aking gunita si Bb<pd>.</pd> Alintanahin, guro ko noong greyd wan na matandang dalaga rin at may parehong kuwento tulad ng kay Ms<pd>.</pd> Tapia. Dalaga si Ms<pd>.</pd> Ta pia subalit walang tindi ng panunudyo ang makakukumbinse sa kanya na patulan si Mang Tem-i, may-ari ng kantina sa iskul nina Tito, Vic, at Joey. Ayaw rin naman ni Mang Tem-i kay Ms<pd>.</pd> Tapia dahil "matandang dalaga", bagaman kung tutu usin ay magkasing-edad lamang sila. Puspos ng mga tauhang tulad ni Ms<pd>.</pd> Tapia ang lipunang Pilipino, lalo't higit ang Panitikang Pilipino. Ilan lamang s a mga ito Miss Mijares ni Kerima Polotan Tuvera at si Apolinaria ni Ruth Elynia Mabanglo. Madalas na inilalarawan ang matandang dalaga bilang "naghahabol sa biy ahe" o "naiwanan ng biyahe" na tila ba isa lamang ang patutunguhan nating lahat at isang sasakyan lamang ang maaaring magdala sa atin patungo sa destinasyon. Mu la sa kuwento ng buhay ng mga tauhang ito, mapapansing tila may mekanismo ng opr esyong bunsod ng edad, lalo't higit sa isang "matandang dalaga". <i>Ageism</i> a ng tawag sa Ingles sa ganitong konsepto. Hindi madalas banggitin ang salik na it o dahil hindi malinaw ang mekanismo ng diskriminasyon laban sa edad sapagkat mad alang pa sa patak ng ulan kung tag-araw ang pag-aaral ukol dito sa Kanluran, gay on din sa Pilipinas. Ngunit hindi ibig sabihin na ito'y hindi nangyayari. Makikita sa trabaho o opisina ang pinakamaraming kaso ng diskriminasyon la ban sa edad. Tuwing maghahanap ng trabaho ang isang tao, mababasa niya sa listah an ng mga rekwayrment sa pag-aaplay ang takdang edad na hinihingi ng posisyon. P ara sa isang simulang posisyon sa isang kompanya, kinakailangang bata o nasa kab ataan ang mag-aaplay. Makikita sa rekwayrment ng aplikasyon na kailangang hindi bababa ng 20 taong gulang at hindi naman tataas ng 30 taong gulang ang aplikante . Ayon sa depinisyon ng kabataan ng Simbahang Katoliko na madalas maririnig tuwi ng World Youth Day, itinuturing na kabataan ang edad 15 hanggang 30. Para naman sa isang mataas na posisyon sa isang kompanya, kinakailangang may edad na ang em pleyado - 30 hanggang 50 taong gulang. Mapapansin ito kung pag-aaralan ang profa yl ng mga empleyado sa kompanya na may ganitong posisyon tulad ng ginawang panan aliksik ng ilang grupo sa aking klase. Ayon sa ilang pag-aaral sa kaso ng <i>age ism</i>, nasa rurok ng kapangyarihan ang isang taong nasa ganitong braket. Nguni t paglagpas ng 50 taong gulang, magsisimulang bumaba ang market valyu ng isang t ao. At sa edad na 60, wala nang makukuhang posisyon ang taong ito, maging ang pi nakamababang posisyon man (Glover and Branine 2001, Taylor and Walker 1994, Lasl ett 1996). May mga propesyon namang kasalanang maging bata, anumang level o posi syon. Kadalasang may kaugnayan sa paglilipat ng kaalaman ang ganitong propesyon. Sa pagtuturo, halimbawa. Ayon kay Gadd, sa kanyang artikulong "Ageism, Young Ac ademics and the Buffalo Stance," isang kabalintunahan na sa mga pamantasan at ko lehiyo, itinuturing na luklukan ng karunungan, pinakatalamak ang kaso ng diskrim inasyon laban sa kabataan (Gadd 2001:181). Ang mekanismo ng diskriminasyong dala ng edad sa trabaho o propesyon ay ma y pagkakatulad sa kaparaan ng personal na buhay. Parang pulot na hinahabol ng sa ng-laksang bubuyog ang isang dalaga, ngunit habang tumatanda ay nauubusan ng tam is ang babae hanggang sa maging mapakla. Ang pagiging may edad ay hindi parang < i>wine</i> o brandy na tumatamis at sumasarap habang tumatagal. Sa kalaunan, dah il matanda na at bagaman iginagalang, ismid ang salubong ng lipunan sa ganitong

klase ng tao. Kung minsa'y kinatatakutan pa, gaya ng kaso ng mga Dirty Old Men o DOM at matrona. Bakit ganito? Sapagkat tulad ng pagkababae, sa lipunang Filipin o, may ekspektasyon at pamantayang hatid ang pagtanda. At maituturing na pagsalu ngat sa kultura ang pagwawalang-bahala sa mga ekspektasyon at pamantayang ito.

Title:Kwento (2) At baka maabutan ako ni Nanay. Itinupi ko na lang nang maayos ang kamisetang dilaw. ISINAMA AKO NI Nanay sa paghahatid ng mga damit sa Mountainview. Inihatid namin kay Aling Aida ang kanilang pinalabhan. Mabait si Aling Aida. Matagal-tagal na rin siyang nagpapalaba kay Nanay. Pinapasok niya kami sa kany ang malapalasyong bahay at pinaupo sa kay lambot na upuan. Pinamiryenda pa niya kami ni Nanay. May biglang dumating na bata. "O, Jun-Jun?" tanong ni Aling Aida sa bata. "Mama, kukunin ko lang 'yung <i>yellow</i> kong <i>t-shirt</i>, 'yung ma y drowing na anim. Gusto ko po kasing isuot ngayon," sabi niya kay Aling Aida. Kinuha ni Nanay sa mga nakatuping damit ang kamisetang dilaw. Umalis si Jun-Jun pagkakuha niya ng kanyang kamiseta. Si Jun-Jun ang bunsong anak ni Aling Aida. Kasing-laki ko siya. Sabi n i Nanay, matanda lang daw ng isang araw si Jun-Jun sa akin. Kapag nasa amin ang kamisetang dilaw, nagiging akin ito. Lihim ko itong isinusuot kapag wala si Nanay. Pero kapag ihahatid na namin ito kina Aling Aid a, bumabalik na ito sa tunay na may-ari, si Jun-Jun. Paborito rin pala ni Jun-J un ang kamisetang dilaw. Lagi kong hinihintay ang mga labada galing kina Aling Aida dahil tiyak n a kasama ang paborito kong kamisetang dilaw. Di ito nawawala sa paglalaba namin ni Nanay. Laging huli pa rin ito kung kusutin, kung banlawan, kung isampay, at kung itupi. ISANG HAPON, ISINAMA uli ako ni Nanay sa bahay ni Aling Aida. Nagtataka ako, wala naman kaming dapat ihatid na mga damit. Pinasuot sa akin ni Nanay ang aking pang-alis na damit. Si Nanay, magan

da rin ang suot. Suot niya ang kanyang pansimbang bestida. Pagdating namin sa bahay ni Aling Aida, nagulat ako dahil ang daming bat a. May iba't ibang kulay ng lobo, may malaking keyk, may hotdog na nakatusok sa repolyo at may mga kendi at laruang nakasabit sa kawayan. Makulay din ang sumb rerong karton ng mga bata. Patung-patong ang mga regalo sa isang mesa. Bertdey pala ni Jun-Jun. Lumapit sa akin si Jun-Jun. w na lobo. Binuksan ko ang plastik. munting laruan, at isang kapirasong <i>Kaibigan</i>, <i>Maraming salamat sa iyong <i>Jun-Jun</i>, Kulay dilaw pa rin ang suot na kamiseta ni Jun-Jun, pero di ito 'yung pa borito naming dalawa na may nakadrowing na batang may patusok-tusok na buhok at may hawak na umiilaw na espada. Naging masaya ako 'nung araw na iyong dahil nakilala ko na si Jun-Jun. S umali rin ako sa iba't ibang palaro at nakipagkaibigan sa ibang bata. Tumulong naman si Nanay kay Aling Aida sa paghahanda ng mga pagkain. Pagkatapos ng masayang parti, at pagpapaalam ng ibang mga bisita, naiwan kami ni Nanay. Tumulong muna si Nanay sa pagliligpit. Nang pauwi na kami ni Nanay, may ibinigay na isang malaking plastik ng m ga damit si Aling Aida. Siguro mga maruruming damit uli na lalabhan namin ni Na nay. "Bigay ko kay Joey 'yan. Puwede pa namang isuot, sayang naman kung sa iba pa mapunta. Masikip na kasi ang damitan ni Joey," sabi ni Aling Aida. "O, Joey, naging masaya ka ba? Minsan punta ka dito, maglaro kayo ni Ju n-Jun," dagdag niya. Tumango ako kay Aling Aida. PAG-UWI NAMIN NG bahay, ibinuhos ni Nanay ang laman ng malaking p lastik sa papag. At nakita ko agad ang paborito kong kamisetang dilaw. Di ko a kalaing kasama ito. Agad ko itong kinuha at isinukat. "Sa wakas!" Humarap ako sa salamin batang nakadrowing. Kahit di paborito ko pa rin ito. Kahit Ngayon, akin na ang kamisetang at parang bigla uli akong naging malakas tulad ng na matingkad na matingkad na dilaw ang kamiseta, di na ito masyadong kakulay ng hinog na mangga. dilaw. Bigay na sa akin ito ni Jun-Jun. Inabot niya ang isang plastik at isang dila May laman itong isang sumbrero, mga kendi, papel na may nakasulat na: pagdating sa aking ika-7 kaarawan</i>.

Itiniklop ni Nanay ang iba pang damit na bigay sa akin ni Jun-Jun. Bigl ang napuno ang aking damitan. "Bukas, pupunta uli tayo kina Jun-Jun. Iimbitahan natin siya bukas dito sa ating bahay. Kahit konti, maghahanda tayo," sabi ni Nanay. "Bakit 'Nay? Merong ano bukas?" tanong ko. "Di ba ikaw naman ang may bertbey bukas?"

"Ay! Oo nga pala, nakalimutan ko. Ako naman ang may bertdey bukas!" Bukas sina Jun-Jun at Aling Aida naman ang aming bisita ni Nanay. Mapas asalamatan ko na rin si Jun-Jun sa kanyang naunang regalo sa akin, ang aking sup er-paboritong dilaw na kamiseta. Karpintero ang tatay ko. Lahat ng bahay sa riles, si Tatay ang g umawa. Marami ang nagpapagawa kay Tatay dahil bukod sa pulido ang kanyang mga g awa, mura rin siyang sumingil. Maraming kayang gawin ang aking Tatay, kaya niyang gumawa ng buon g bahay. Kaya niyang gumawa ng hagdan, bintana, pintuan, sahig, silid, bubungan , alulod, at iba pa. Ang mga sobrang kahoy, tabla, at pako, ay nagagawa niyang mesa, bangko, lalagyan ng libro, at kung anu-ano pa. Walang nasasayang kay Tata y kaya marami ang humahanga sa kanya. "Hayaan mo Beng, magagawa rin natin itong munting bahay natin," ang sabi sa akin ni Tatay pagkatapos naming maghapunan. Gumagawa ng bahay ng mga taga-riles si Tatay pero ang bahay nami n ang di pa niya natatapos gawin. Wala pang pinto at bintana ang aming munting bahay, kulang pa r in ang tabla para sa aming sahig, at yero para sa aming bubungan. Mga karton mu na ang ginamit na dingding ni Tatay sa aming bahay. "Kaya pa natin pagtiisan itong ating bahay, basta di tayo nagug utom," ang sunod na sabi niya. Pagkatapos noon, napansin kong lalo pang naging masipag si Tata y. Sa araw-araw lalo pang dumami ang nagpapagawa sa kanya. At tuwing hapunan, lalong sumasarap ang aming hapunan. Walang tigil sa paggawa ng bahay ng mga taga-riles. Dahil kay Tatay nagkakaroon ng bahay ang mga dating naggagala at natutulog lang sa kalye. Sa pag-uwi ni Tatay tuwing hapon, napansin kong lagi siyang ma y dala. Minsan kapirasong kahoy, may tabla, pako, mga kahon ng prutas at kung a nu-ano pa. Nakaipon si Tatay ng maraming kahoy, tabla, pako, at kung anu-ano pa . Parang kayang gumawa ng limang bahay ang kanyang mga naipon sa araw-araw. Isang umaga, nagising ako sa pukpok ng martilyo at paglalagar i ni Tatay. Sinisimulan na pala niyang gawin ang aming munting bahay. Tila nagkaroon ng madyik ang kamay ni Tatay. Tamang-tamang an g kanyang putol ng mga kahoy, kasya-kasya ang lahat na parang isinukat. Dinalhan ko ng tubig si Tatay. "Beng, mamaya lang makikita mo nang magbabago ang ating bahay, " ang sabi sa akin ni Tatay pagkatapos niyang inumin ang tubig. Maraming pukpok ng martilyo at paglalagari ang aking narinig. Walang tigil na ginawa ni Tatay ang aming bahay. At pagdating ng hapon, namangha na lang ako sa aking nakita. Buung-buo na ang aming bahay. May pinto at mga bintana na ito. Di na rin karto n ang aming dingding. Kumpleto na ang aming sahig at bubungan. Isang totoong b ahay na ang bahay namin ni Tatay.

Para sa akin, walang papantay sa husay ni Tatay sa paggawa ng bah ay. Pinagsaluhan namin ni Tatay ang isang masarap na hapunan. Walang tagariles ang di nakakapansin sa husay ng pagkakagawa ni T atay sa aming bahay. 'Yung ibang nagpapagawa kay Tatay, gustong gayahin ang aming baha y. Pero sa tuwing titingnan ko ang aming bahay, sa malapit man o ma layo, naaalala ko ang naging hirap ng isang karpintero. Ang mga ugatang kamay n i Tatay, na tunay na naghirap upang magkaroon kami ng munting bahay sa gilid ng riles ng maingay na tren. MAYROON AKONG KINATATAKUTAN sa loob ng aming bahay. Ito ay ang lumang aparador sa aking silid. Walang sinuman ang nakabubuhat ng lumang aparad or kundi sina Nanay at Tatay lang. Ano kaya ang nasa loob nito? Siguro isang d ambuhalang damit. Kapag umuulan o dumadagundong ang langit sa kulog at at kidlat, agad kuk uha si Nanay ng puting kumot. Tatakpan niya ang malaking salamin ng lumang apar ador at saka isasara ang mga bintana. Sa isip ko, pati ba kulog at kidlat ay ta kot sa malaking salamin ng lumang aparador? Lumang-luma na ang aparador. Kulay-putik ito. May maliliit na ukit ng mga bulaklak sa bawat gilid at isang mukha ng anghel sa itaas ng salamin. Kung titignan nga sa malayo ang aparador, tila isa itong malaking kuweba. Naisip ko nga minsan, baka may natutulog na higante sa loob nito, kaya di nabubuhat ninuma n maliban kina Nanay at Tatay. Iniiwasan kong mapadaan sa lumang aparador. Nat atakot kasi akong baka magising ang higante sa loob nito. Isang araw, binuksan ni nanay ang lumang aparador upang kunin ang isang mahalagang papeles. Lumangitngit ang pinto ng aparador na parang nabibiyak na lupa. Nagsimula na ring kumalat ang kakaibang amoy. Parang amoy ng isang luma at inaamag na libro. Baka ito ang amoy ng higante. Natakot ako. Baka lamunin s i Nanay ng dambuhalang damit o kaya'y kainin ng higanteng natutulog sa loob nito . Pero walang dambuhalang damit at higanteng kumuha kay Nanay nang buksan niya ang aparador. Sinilip ko ang loob pero agad itong isinara ni Nanay. Minsan, naglakas-loob akong manalamin sa lumang aparador. Malaki kasi a ng salamin, kitang-kita ang buong katawan ko. Pero umihip ang kakaibang hangin sa aking likuran, nagtaasan ang puting kurtina sa bintana at nag-amoy sampagita ang paligid. Pakiramdam ko, may isang babaing nakaputi sa aking likuran. Kumar ipas ako ng takbo. Mula noon, di na ako nagsalamin sa malaking salamin ng luman g aparador. "Sa Linggo, magsisimba tayo sa Bayan ng Tatay mo. Ikapitong kaarawan mo kaya kailangang maganda ang isusuot mo," pakunut-kunot na sabi ni Nanay na para ng may iniisip. "Halika!" yaya sa akin ni Nanay. May kinuhang isang bungkos ng susi si Nanay. At sa bungkos ng susi ay m ay namumukod-tanging malaki at kalawanging susi. Ito pala ang susi ng luma at k ulay putik na aparador. Bumilis ang tibok ng aking puso. Natatakot ako. Baka lamunin kami ni Nanay ng dambuhalang damit o kaya'y ng natutulog na higante. Mu ling lumangingit ang pinto ng lumang aparador na parang nabibiyak na lupa at nag simulang kumalat ang amoy-luma at may amag na libro. Di ko alam kung tatakpan k o ang aking tenga o ang aking ilong. Pero di man lang natakot si Nanay.

At namangha ako nang ilabas ni Nanay ang isang napakagandang bes tida. Noon lamang ako nakakita ng ganoon kagandang bestida. Kulay-rosas ito, p inaulanan ng pulang-pula at maliliit na burdang rosas. Buhay na buhay ang mga r osas. At mayroon pa itong isang malaking lasong puti sa likod. Lapat na lapat sa akin ang bestida, parang isinukat ng isang modista. Sa pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa aming eskwelahan, kailangan kong mags uot ng kasuotang Pilipino. Inilabas ni Nanay sa luma at kulay-putik na aparador ang kasuotang Maria Clara na punung-puno ng masasalimuot na burda. Noong ako'y magkomunyon, inilabas naman ni Nanay sa luma at kulay-putik na aparador ang puting-puti bestida na may terno pang belo na yari sa telang pin ya. Noong ako'y sabitan ng medalya noong Marso, namangha ang aking mga guro at kaklase sa isinuot kong bestida. May tela kasi itong parang sinasaniban ng l iwanag sa gabi at may mga burda pang bituin. Lalong naging mahiwaga sa akin ang lumang aparador. Siguro may isang ma laking makina sa loob nito na tumatahi ng magagandang damit na isinusuot ko. Minsan, kinuha ko ang bungkos ng susi ni Nanay at sinubukan kong buksan ang aparador pero di ko ito mabuksan. Mahigpit ang pagkakapinid ng pinto at anu man ang gawin kong pagpihit at pagpapaikut-ikot sa kalawanging susi, di ko ito m abuksan. Isang gabi habang nagsusuklay si Nanay sa harap ng mahiwagang salamin, a y nagtanong ako tungkol sa lumang aparador. "Ang lumang aparador na ito ay minana ko sa iyong lola Dominga. Kilalan g magaling na mananahi at magbuburda ang iyong Lola noong panahon ng Amerikano. Kapag may sobrang tela, itinatahi niya ako ng bestida," kuwento ni Nanay. "Kay daming bagyo na ang dinaanan ng aparador na ito, ang tibay-tibay. Di man lang nagbabago ang kulay o inaanay. Sa loob ng ating bahay, ito ang pina kamahalagang gamit para sa amin ng iyong Tatay." Kinuha ni Nanay ang bungkos ng susi at binuksan ang luma at kula y-putik na aparador. Kinakabahan pa rin ako. Pero nang buksan ni Nanay ang apa rador namangha ako sa aking nakita. Maayos na nakasabit ang kay gagandang mga b estida na may iba't ibang kulay, magkakasunod ang laki at may mga buhay na buhay na burda.

Title:Alamat (7) Text 120 - Legends

Word Count: 2010 <b>S</b>a panunuod ng mga sarsuela sa plaza ay kailangang ipagdala siya ng silya ng mga katulong na inaapi-api niya. Gusto niyang pag-usapan ng lahat ang bago n iyang baro at saya. <b>S</b>a pagsisimba sa kapilya gustong-gusto rin niyang sa harapan siya nakikit a. Laging may dalawa siyang katulong na nagsasalit magpaypay sa kaniya. Kapag bi gayan na ng abuloy sa simbahan ay parang bulag siyang walang nakikita. Ayaw niya kasing mabawasan kahit katiting ang iniingatang kayamanan na hindi naman niya m adadala sa libingan. <b>K</b>apag nagdadaan ang prusisyon sa lansangan ay makikitang buong rangyang n agliliwanag ang malalaking bintana ng donya. Ngingisi-ngisi siyang nanunungaw na para bang nagpapahayag sa lahat na tanging ang bahay niya ang pinakamalaki at p inakamaganda na dapat tingnan lamang at kainggitan. <b>I</b>yan ang donyang makasarili at mayabang. Walang panahon sa mga kapitbahay at tuwang-tuwang nakauungos sa lahat ng bagay. <b>I</b>sang tanghali ay galit an galit ang donya sapagkat nagambala ng nagkakai ngay na mga bata ang prenteng-prenteng pagtulog niya. Sumagsag siyang pababa. Na kita niyang nag-aagawan ang mga bata sa mga buto ng halamang ipinamimigay ng isa ng matandang pulubi. "<b>H</b>oy pulubi! Bakit mo ipinamumudmod ang mga butong iyan sa oras ng pagtul og ko ha?" nanggagalaiting tanong ng ganid na donya. "<b>P</b>a...pasensya na po kayo. Hindi ko po alam na natutulog kayo," pagmamaka awa ng pulubi. "<b>P</b>asensya, naistorbo mo na ang pagtulog ng reyna ngayon ka pa magdidispen sa? Hoy mga bata, huwag na huwag kayong mag-iingay sa harap ng bahay ko oras-ora s, minu-minuto. Kung hindi ay matitikman ninyo ang galit ko!" asar na sigaw ng d onyang walang pinahahalagahan. N</b>apaurong ang nanginginig na mga bata nang paghahablutin ng donya ang matiti gas na butong tangan-tangan nila. "<b>D</b>ahil sa mga batang ito nagising tuloy ako. Sige mabahong pulubi, lumaya s ka na!. Kayo rin mga pesteng bata kayo, umalis kayo sa harap ko!. Alis ngayon din, pronto!" <b>N</b>ang mapag-isa ang mapang-aping donya ay galit na galit na itinapon nito ang mga buto sa bakuran. <b>I</b>sang lingo lang ang lumipas ay nagulat ang donya nang matanaw niya sa ba kuran ang naglalakihang mga halaman. Natitiyak niyang ang mga iyon ang mga buton g ipinamahagi ng pulubi sa mga bata. <b>H</b>indi nagtagal ang mga halaman ay naging matataas na puno. Takang-taka an g donya nang mamunga ang mga ibinato niyang mga buto. Pagkatatamis at matuwid na matuwid ang mga bunga ng mga punong may malalabay na mga sanga. <b>I</b>sang hapong masayang pinagmasdan ng donya ang mga punong hitik sa bunga ay nasulyapan niya ang nakagalitang mga bata na titinga-tingala. "<b>P</b>wede po bang makahingi?" gutom na nakikiusap ang mga bata. "<b>A</b>no, pahingi? Ako ang nagtanim at nagdilig bakit kailangang manghingi ka

yo? Mga walang modo! Parang wala kayong mga magulang na nagtuturo sa inyo. Umali s kayo ngayon dito. Bilisan ninyo!" <b>U</b>pang mapabilis ang pagpapaalis ay kumuha ng timba ng tubig ang donya. Hu mahalakhak na pinagbabasa nito ang mga paslit na bata na ginaw na ginaw at lubha ng kaawa-awa. <b>S</b>a di kalayuan ay biglang sumulpot mula sa kawalan ang uugud-ugod na pulu bi. Alam niyang nagmamalabis na naman ang donya kaya napilitang lumapit siya. Na gmakaawa siyang bigyan man lang siya ng kahit ilang bunga ng mga punong nagsitub o sa malawak na bakuran. "<b>H</b>oy pulubi heto ka na naman. Dati ay inistorbo mo ako sa pagtulog. Ngayo n nama'y humihingi ka ng ipagtatawid gutom. Ayokong makita ang pagmumukha mo. Lu mayas ka, layas!" <b>H</b>indi tuminag sa pagkakatayo ang matanda. "<b>Sobra ka na! Ang nagugutom ay dapat mong pakainin. Ang nauuhaw ay dapat mong painumin!" "<b>K</b>ahit kumpul-kumpol ang matatamis na bunga ng mga punong ito ay ipagdada mot ko sa iyo. Wala akong pakialam kung magutom ka man. Ang mahalaga ay kinaiing gitan ng lahat ang mga punong tumubo sa aking bakuran." "<b>K</b>a...kahit na isa man lang. Kaawaan mo na ang isang matandang katulad ko na hilahod na sa gutom." "<b>K</b>ahit na kaputol ay di kita bibigyan. Manigas ka riyan sa gutom." <b>A</b>kmang papanhik na ang donya nang biglang habulin ng pulubi ang nahuhulog na kumpol na mga bunga. <b>S</b>a sobrang galit ng donya ay sinundan kaagad nito ang yuyuko sanang pulub i. Hinablot ng matapobre ang braso ng matanda at isang malakas na sampal ang pin adapo nito sa kaliwang pisngi ng pobre. Ang lakas ng sampal ay ikinatumba at iki nasadlak ng pulubi sa maalikabok na bakuran ng gahaman. <b>N</b>anginginig na tumindig ang pulubi at sa isang marangal na tinig ay nangu sap, "Kaawa-awa ka Petronila." Takang-taka ang donya pagkat alam ng pulubi ang t unay na pangalan niya. "Pulubi nga ako pero busilak naman ang puso ko. Ang ibini bigay ko lamang ay anumang aking nakakayanan. Ang mga buto ng halamang namumunga sa iyong bakuran ay mga butong nakaya kong ihandog sa mga pobreng batang tumulo ng sa akin upang makatawid ako sa tulay na baging na natatanaw mo mula rito. Mga buto lang iyan na pinagkaguluhan at pinagkatuwaan lang nilang paghati-hatian. M ga butong inagaw mo sa kanila na ngayong namunga ay ipinagkait mong hatian sila. Isinusumpa kong magiging maasim ang bunga ng punong iyan. Matuto ka sanang magp akababa sapagkat mamamatay din tayo at ang lupang tinutuntungan natin ay siya ri ng lupang sa atin ay maglilibing." <b>P</b>agkasabi nito ay tumalikod na ang matanda. Kinabahan ang donya lalo na n ang ang mga bunga ng mga punong nasa harap ay nagsiurong at nagmistulang mga dal iring nanduduro. "<b>L</b>o...lola patawarin ninyo ako," lumuluhang sabi ng mapagmataas na donya. Pero kahit na anong alok na ihain ay hindi na lumingon pa ang pulubing tila mag liliwanag ang katauhan sa mataos na kabaitan. "<b>S</b>inampal mo ako tapos inalok?" gumagaralgal pa rin ang tinig ng pulubi n a sa isang iglap ay naging liwanag na nakasisilaw. Nang mawala sa harap niya ang

matanda ay napaluhod ang donya sa malaking misteryong naganap sa kanya. <b>Sapagkat sumampal tapos ay nag-alok, ang prutas na umasim mula noon ay tinawa g nang Sampal-Ok na sa paglipas ng mga taon ay naging Sampalok. Diyan nagsimula ang alamat ng Sampalok. <b>N</b>oong ikalabinlimang dantaon, humigit kumulang, ang Lumang Taal ay isang masaganang balangay sa talpukan ng alon ng Lawang Bunbon na sakop ni Raha Matapa ng. Ang Batangan tulad ngayon ay di pa lalawigan natatatag kundi pulu-pulutong n a mga balangay sa ilalim ng kapangyarihan ng iba't ibang raha at lakan. Noong pa nahong iyon ay kaylimit ng mga Moro sa baybay-dagat ng Balayan pati ng Ilog Pans ipit. Dahil dito'y nagtakip ang mga munting balangay upang magdamayan at isailal im ang pangangasiwa ng lalong matapang at makapangyarihang lakan. Ang Taal ang pinakamatibay na moog laban sa Kamorohan. <b>M</b>insan, si Raha Matapang, bantog na mandaragat ay nagpadala ng mga kawal upang sagupain ang mga Moro sa larangan ng digma sa baybayin ng Mindoro. Ito'y k anyang isinagawa upang ang kanyang kaharian ay malayo sa anumang kapinsalaan ng digma. Napabilang sa mga kawal ang binatang si Marahas na uliran sa bait at sigl a. Bago lisanin ni Marahas ang kasintahang si Mutyang Marikit ay nagbilin ng gan ito,: "Minamahal kong Marikit sa pag-alis ko ay dala ko ang kabuhayan at kamatay an. Ang utos ng ating Matanda ay di maaaring suwayin. Ikaw ang unang-unang pupul a sa akin kung tatalikdan ko ang tungkuling inatas ating balangay." "<b>O</b>o, lilisan kang baon ang aking pagmamahal." <b>S</b>i Marahas ay nagpatuloy: "Iiwan ko sa iyong kandili at pag-aruga ang isa ng halamang ituring mo na ring ako- ang aking sarili. Kung ako'y masawi ito'y ma lalanta. Kaya siya'y diligan mo at pakaingatan. Ang luha mo lamang ang tanging l unas." <b>N</b>aghiwalay sila. <b>N</b>alagas ang mga araw sa tangkay ng panahon. Walang balitang galing kay ma rahas. Patuloy rin ang pagmamalasakit ni Marikit sa halamang iniwan sa kanya ng kanyang giliw. Pinagyaman niya ang nasabing halaman sapagka't ito lamang ang nai wang tanging sanla ng irog at tagapagpaalala ng kanyang katapatan. <b>I</b>sang araw, ang halaman ay nalanta. Nagsadya siya sa palasyo ni Raha Mata pang upang makibalita tungkol kay Marahas. Ang mga kawal na nagbalik mula sa dig maaan ay nagpatunay na si Marahas ay nasawi, nguni't nasawing taglay ang karanga lan pagka't sila'y nagtagumpay naman. <b>U</b>muwi si Marikit na ang puso ay halos mawalat sa kapighatian. Ang tanging aliw lamang sa kanyang sarili ay ang pangyayaring ang kanyang mahal ay namatay sa ngalan ng kabayanihan. <b>G</b>abi't araw ay dinidilig niya ang mga halaman ng patak ng luha. Sa kanyan g matamang pag-aalaga ay muling umusbong, lumago ang mga dahong masisinsin, at n amumulaklak. <b>S</b>i Marikit ay naging masasakitin. Subali't ang bawat karamdama'y may luna s. Kung siya'y dadalawin ng sakit ng ulo, ng lagnat, may sipon at nag-uubo ang m ga dahon ng halaman at mga bulaklak nito ay kanyang inilalaga. Matapos magpunas sa pinakulong tubig siya'y gagaling agad. Kung sumasakit ang kanyang tiyan,iino m ng tubig na pinangalagaan ng halaman. Natambad sa kaalaman ng madla ang idinud ulot nito. Nagsigaya ang mga kapitbahay ni Marikit hangga't ang buong balangay, di lamang ang buong Batangan kundi ang Katagalugan ay natutong uminom ng alagaw. <b>S</b>ubali't bakit tinawag na alagaw ang halaman? Si Marikit ang nagbigay ng

ngalan. <b>M</b>asagana ang Kahariang Masinlok. Magandang-maganda noon ang umaga. Maning ning ang sikat ng araw. Sariwa ang hanging amihan. Lunti ang mga halaman sa pali gid. Masigla ang awit ng mga ibon. Bughaw ang kabundukan. Subalit ang kagandahan ng umaga ay hindi nakasiya sa Datu.Wala siyang madamang kaligayahan sa lahat ng namamalas. <b>M</b>alungkot na nakapanungaw ang Datu. Nakatuon ang mga paningin sa bughaw na kabundukan. Nakakunot ang noo at tikom ang mga labi. Nagbuntong-hininga nang malalim. "<b>M</b>alungkot na naman kayo, mahal na Datu," narinig niya sa may likuran. Bu maling ang Datu. Nagtatanong ang mga mata ni Tandang Limay. Isa ito sa bumubuo s a "Konseho ng Matanda." "<b>I</b>kaw pala. Nalulungkot nga ako, Tandang Limay. Naalaala ko ang aking kab ataan," at nagbuntung-hininga muli. Humawak siya sa palababahan ng bintana. "<b>N</b>akita mo ba ang bundok na iyon?" nagtaas ng paningin ang Datu. "<b>O</b>o, aking Datu, ngunit ano ang kinalaman niyon sa inyong kalungkutan?" t anong ni Tandang Limay. Napag-usapan na ng "Matatanda" ang napapansin nilang pa gkamalungkutin ng Datu. Siya nga ang naatasang magsiyasat tungkol dito. "<b>Doon ako sa mga bundok na iyon laging nangangaso. Natatandaan mo marahil na malimit akong mag-uwi ng baboy-ramo at usa sa aking ama at mahal ko sa buhay." "<b>O</b>po, Kayo mahal na Datu ang kinikilalang pinakamagaling sa pana noon. Na pabantog sa ibang kaharian ang inyong katangian sa pangangaso," sang-ayon ni Tan dang Limay. "<b>I</b>yan ang suliranin ko ngayon. Para bang gustong-gusto kong magawa uli an g mga bagay na iyon, ngunit napakatanda ko na upang pagbalikan ang kabundukang i yon. Napakalayo na ang mga pook na iyon para sa mahina kong katawan," at muling nagbuntung-hininga ang Datu. "<b>Hindi na nga ninyo makakayanan ang maglakbay nang malayo. Ngunit maaari nama n kayong magkaroon ng ibang libangan," pasimula ni Tandang Limay. "<b>B</b>ahagi na ng aking buhay ang pangangaso. Hindi na rin ako makadarama ng kasiyahan kung iba ang aking magiging aliwan," malungkot na umiling ang Datu. <b>N</b>aging usap-usapan sa buong kaharian ang suliranin ng Datu. Nabalita rin sa ilang bayan ang pagkamalungkutin ng pinuno ng Masinlok. <b>M</b>akalipas ang ilang araw, dumating sa palasyo ang isang salamangkero. Mat anda na siya at mabalasik ang mukha. Malaki ang paghahangad niya sa kamay ni Pri nsesa Alindaya, prinsesa ng Masinlok ngunit malaki rin ang pag-ayaw nito sa kany a. <b>N</b>agbigay ng kaukulang paggalang ang panauhin. "<b>M</b>ay magandang panukala ako tungkol sa inyong suliranin kung inyong mamar apatin, mahal na Datu," saad ng salamangkero. "<b>Sabihin mo at handa akong magbayad sa inyong kapaguran," turing ng Datu. "<b>M</b>agpapatubo ako ng isang bundok sa kapatagan ng Masinlok na malapit sa i nyong palasyo para sa inyong pangangaso ipakasal lamang ninyo sa akin si Prinses

a Alindaya," pahayag ng panauhin. "<b></b>Kung matutupad mo ang iyong sinabi ay ibibigay ko sa iyo ang kamay ng ak ing anak," mabilis na pasiya ng Datu. <b>M</b>adaling kumuha ng isang maliit na batumbuhay ang salamangkero. Ito'y par ang isang batong mutya. Itinanim niya itong tila isang binhi ng halaman. Biglang -biglang sumipot sa pinagtamnan ang isang maliit na puno. Tumaas nang tumaas iyo n. Lumaki nang lumaki hanggang sa maging isang bundok. "<b></b>Aba, anong laking bundok! Di ba iyan tumubo sa itinanim na batong mutya ng salamangkero?" paksa ng usapan ng mga tao. <b>S</b>amantala sa palasyo, iniluhang gayon na lamang ni Prinsesa Alindaya ang naging pasiya ng ama. Ipinagdamdam niya nang labis na tila siya ay kalakal na ip inagpalit lamang sa isang bundok. At sa lalaki pa namang kanyang kinamumuhian. L aging lumuluha ang magandang prinsesa. Nagkaroon siya ng karamdaman. Naging malu bha ang kanyang sakit. Dumating ang araw na itinakda ng Datu sa pagkuha sa kanya ng salamangkero.

Title:Sanaysay (4) Nakasaad sa sulat-kasunduan na "pinapayagan ko ang pagtatrabaho sa aming <i>unit</i> at pumapayag akong bayarang lahat ang gastos sa nasabing traba ho pati na ang gastos sa lahat ng materyales na ginamit kapag natapos na ito. "M abilis na umakyat ang dugo sa ulo ko. Gustong mandilim ng paningin ko dahil sa matinding galit ngunit nagawa ko pa ring makapagtimpi. Tumanggi akong pirmahan ang sulat. Sinabi ko sa kaharap ko na idemanda na lang ako ng <i>developer</i> ng <i>condominium</i> pero hindi ko maaatim na magbayad sa isang bagay na sa pan iwala ko ay hindi ko naman kagagawan o kasalanan. Ipinaliwanag ko rin sa kanya na nang masira ang aming <i>door knob</i>, ang gripo sa lababo, ang <i>shower</i>, at ang <i>kitchen door cabinet</i>, ako ang bumili ng ipapalit sa mga ito at ako rin ang nagbayad sa mga taong gumawa n g mga ito dahil alam kong responsibilidad ko ito at dahil alam kong kami ang nak asira sa mga ito. Pero ang magbayad sa pagpapagawa ng tubo na hindi naman namin nakikita ni nahahawakan ay hindi ko gagawin. Nang mga sandaling sinasabi ko ito sa <i>building administrator</i> , nasa isip ko rin ang kapakanan ng iba pang <i>unit owners</i>. Ayokong magbay ad dahil ayokong maging halimbawa ang gagawin kong pagbabayad. Ayaw kong kapag m ay iba pang <i>unit owners</i> na nakaranas din ng aming problema na gaya ng nar aranasan naming ngayon, sisingilin din sila at ako ang gagawing halimbawa dahil nagbayad ako. Pero iginiit pa rin ng <i>building administrator</i> na kailangan kong pirmahan ang sulat dahil hindi masisimulan ang pagtatrabaho hanggat hindi ko inaako ang lahat ng gastos nito. Nagmatigas pa rin ako.

Isang mahabang diskusyon pa ang namagitan sa amin ng <i>building administrator</i> bago siya nagpasyang iwan ako at bumalik na lang sa kanyang o pisina. Makalipas ang isang oras, tinawagan naman ako sa telepono ng <i> building administrator</i> para sabihing kung ayaw kong pirmahan ang sulat, magb igay na lang ako ng paunang bayad para sa gagawing trabaho. Kahit <i>50% perce nt</i> man lang daw ng tinatayang magiging gastos ay maibigay ko. Tumanggi akong muli. Pinanindigan ko sa <i>building administrator</i> ang aking posisyon - pu mapayag akong magtrabaho ang mga tubero sa <i>unit</i> namin anumang oras at ara w nila naisin, pero hindi ako pipirma sa isang kasunduan na nagsasabing babayara n ko ang lahat ng gastos sa nasabing trabaho, at lalong hindi ako magbibigay ng paunang bayad. Sinabi ko sa kanya na nasa kanila na ang desisyon kung itutuloy nila ang trabaho o hindi. Samantala, sabi ko pa sa kanya, tuloy pa rin ang buh ay naming mag-iina. Pipilitin pa rin naming maging masaya at mabuhay nang norma l sa kabila ng "abnormal" naming kalagayan. Nakakasanayan din naman pala ang ma buhay nang wala kang sariling tubig, ang nakikiigib ka, at nakikigamit ng banyo ng iba lalo pa nga at bukal naman sa loob ang pagtulong sa amin ng ilang <i>unit owner</i> na kaibigan at kasama sa trabaho. Makalipas ulit ang mahigit isang oras, tinawagan akong muli ng <i>bu ilding administrator</i> para sabihing sisimulan na sa araw ding iyon ang pagtat rabaho, hindi kami aalis sa <i>unit</i> habang may nagtatrabaho at hindi kami si singilin sa gastos. Dito natapos ang maraming diskusyon sa pagitan namin ng <i> building administrator</i>. Ilang sandali pa ay dumating na ang mga tubero para simulan ang pag bakbak ng semento sa <i>unit</i> namin. Hindi na ako tumutol pa. Wala na akon g naiisip nang mga oras na iyon kundi ang asawa kong nasa malayo na nag-aalala s a amin at ang mga anak kong matagal na ring nagtitiis sa hirap ng aming sitwasyo n. Ang pagsisimula ng trabaho sa <i>unit</i> namin ay maagang pagsisim ula ng "penitensya" namin dahil sa kalat, alikabok, at masakit sa ulong ingay ng kabi-kabilang pagpukpok sa sementong tinitibag. Natapos din ang pagbakbak ng semento sa loob ng <i>unit</i> namin. Inabot ito ng mahigit isang linggo. Sa loob ng mga panahong ito'y mahigit isan g linggo din akong hindi nakatulog dahil sa problemang ito. Nalagay sa panganib ang kalusugan ng anak kong babae at ang aking bunso ay ilang araw ding hindi na katulog sa hapon dahil sa ingay. Pero wala na yatang sasakit pa na malaman mula sa tubero na walang <i>leak</i> ang tubo namin. Hindi sa tubo nanggagaling ang <i>leak</i> kundi sa <i>bath tub</i>. Nang matuklasan ng mga anan sa tubo nang gagaling ang leak kundi sa batah tub. g lang pagbakbak ng semento sa unit namin. daling iyon. tubero na walang <i>leak</i> ang lahat ng aming t ubo, binakbak nila ang<i>bath tub</i>. Naroon ang <i>leak</i>. Sinabi sa akin ng mga tubero na marami nang kaso ng <i>bath tub</i> na nagli-<i>leak</i> sa ami ng <i>condominium</i>. Napaisip ako sa natuklasan kong ito mula sa kanila. Naisip ko na sa kaso namin, pwede pala sanang hindi muna nila ginalaw ang maraming lugar na bina kbak kung nauna lamang nilang tiningnan ang <i>bath tub</i> dahil ayon sa kanila , marami na ngang kaso ng <i>leak</i> sa ibang <i>unit</i> na <i>bath tub</i> an g pinanggagalingan. Natapos din ang pagtatrabaho. Ang sementong binakbak ay n apalitadahan na pero ilang linggo na ang lumipas ay hindi pa rin ito pinapipintu rahan ng <i>building administrator</i>. Kung hindi ko pa ito ilang ulit na tinaw agan at kinulit sa telepono ay hindi pa mababalik sa dati ang itsura ng loob ng <i>unit</i> namin.

Madalas nating marinig na may hatid na aral o mensahe sa atin ang bawat karanasan natin. Gusto kong sabihing kahit paano, may natutuhan din ako mula sa nangyaring ito sa amin. Natutuhan kong isipin ang ilang importanteng b agay na binalewala ko noon at hindi ko man lang inisip o isinaalang-alang bago a ko bumili ng <i>condominium unit</i>. Kung noon ay ikinatutuwa ko lamang ang par ang kabuteng pagsulpot ng mga <i>condominium</i> sa kahabaan ng Taft Avenue at s a mga katabing lugar nito, ngayon ay nagdudulot na ito sa akin ng mga tanong, pa ngamba, at agam-agam. Maraming tanong ang hinahanapan ko ngayon ng mga kongkret ong kasagutan. Mga tanong na noon ay hindi man lamang sumagi sa aking isipan na ng pagpasyahan kong bumili ng isang <i>unit</i> sa <i>condominium</i> na tinitir han namin ngayon. Biglang-bigla ay naging <i>concern</i> ako ngayon sa proteksyon ng mga <i>unit owners</i>. May proteksyon bang ipinagkakaloob ang mga <i>condomin ium developer</i> sa mga <i>unit owner</i>? Kung mayroon, hanggang saan ang sakl aw ng proteksyong ito? Bakit may <i>developer</i> na sa halip na proteksyunan a t pangalagaan ang kapakanan ng <i>unit owner</i> ay sila pa ang unang-unang gumi gipit dito? Kung sakaling dumating ang problemang kagaya ng naranasan namin, ga ano kahandang magbigay ng tulong o probisyon ang <i>developer</i> para hindi mai sakripisyo ang <i>convenience</i> at <i>privacy</i> ng apektadong <i>unit owner< /i> at ng kanyang pamilya? May sapat bang kagamitang nakahanda ang <i>developer </i> para sa pag-alam ng pinanggagalingan ng problema? Halimbawa, sa kaso namin , dalawang inhinyero ang nagsabi (kasama na ang asawa ko) na kung may <i>leak de tector</i> lang sana ang <i>condominium</i>, nalaman sana kaagad na walang <i>le ak</i> ang tubo namin at nalaman din kaagad na ang <i>bath tub</i> ang may <i>le ak</i>. Naiwasan din sana ang malaking problema at sakit ng ulo na naranasan na min. Kaya lang, nang tanungin ko ang <i>building administrator</i> kung may <i>leak d etector</i> ba sila, ang sagot niya sa akin ay wala dahil <i>high-tech equipment </i> daw ito at ginagamit lang sa malalaking planta. Nagulat ako sa sagot na ak ing narinig. Sinabi ko sa kanya na dapat mayroon nito ang <i>condominium</i> dah il sa dumaraming kaso ng <i>leak</i> sa iba pang <i>unit</i>. At dahil hindi la mang ang <i>condominium</i> na tinitirhan namin ang pagmamay-ari ng <i>developer </i>. Naging palaisipan din sa akin kung kanino ba dapat maghain ng rekla mo ang mga <i>unit owner</i> kapag may ipinangako ang <i>developer</i> na hindi nasunod o natupad at wala man lang paliwanag tungkol dito, gaya ng ipinangako ng aming <i>developer</i> na magkakaroon ng lugar na laruan ng mga bata sa 9<i>th floor</i> ng <i>condominium</i> pero hanggang ngayon, ang pangakong ito ay patu loy na napapako. Idagdag na rin ang iba pang problema gaya ng mga basag na <i>f loor tiles</i> sa loob ng ilang <i>unit</i>, magkaibang kulay ng <i>bathroom til es</i> at <i>floor tiles</i>, <i>elevators</i> na laging sira, mga <i>crack</i> sa dingding at sahig, at mga insidente ng nakawan. May sapat at maayos bang <i>fire exit</i> ang mga <i>condominium</i >? May nakahanda bang mga <i>fire extinguisher</i>na magagamit habang wala pang bumbero kung sakaling magkaroon ng sunog? Gaano katatag o katibay ang pagkaka gawa ng isang <i>condominium</i> na makakaya nitong "lumaban" at manatiling mata tag na nakatayo laban sa isang malakas na lindol? May proteksyon ba ang mga <i> unit owner</i> sa panggigipit ng mismong <i>developer</i>? Kanino sila hihingi ng proteksyon? May seguridad ba sila laban sa masasamang loob na nakapapasok sa <i>condominium</i> nang hindi napapansin ng mga guardya? Naaaksyunan ba kaagad ng <i>developer</i> ang pagsasaayos o paggawa ng mga sirang pasilidad? Ilan la mang ang mga ito sa mga tanong na dapat mabigyan ng kongkretong kasagutan alangalang sa kapakanan ng mga nakatira sa mga <i>condominium</i> na nagbabayad ng di -birong halaga mula sa perang kanilang pinagpapaguran. Marahil, sinisikap din namang masolusyunan ito ng <i>building admin istrator</i> ng aming <i>condominium</i> pero masasabing napakabagal na pagsosol

usyon sapagkat hanggang ngayon, patuloy na nararanasan ang mga problemang ito. Noong bigla na lamang kaming putulan ng tubig, naisip kong idemanda ang <i>devel oper</i> at ang <i>building administrator</i> kaya kumunsulta ako sa isang aboga do para humingi ng tulong dahil alam kong mali ang nagging aksyon laban sa amin ng <i>building administrator</i>. Mahusay magpaliwanag ang abogadong kausap ko, kaya lamang, pinaghahanda niya agad ako ng tatlumpung libong piso (P30, 000). Nang tanungin ko siya kung bakit ganoon kalaki ang kakailanganing halaga, sinab i niya na kailangang "lagyan" namin ang <i>judge</i> na hahawak ng aming kaso p ara raw mapabilis ang paglalabas ng TRO at maikabit agad ang pinutol naming tubi g. Idinagdag pa niya na sa pag-usad ng aming kaso, malaking halaga pa ang kaila ngan kong paghandaan. Sinabi rin niya na sa pag-usad ng aming kaso, malaking ha laga pa ang kailangan kong paghandaan. Kakailanganin ko ding maglaan ng aking o ras at panahon para sa mga pagdinig sa aming kaso. Marami pa siyang ipinaliwanag na para sa akin ay iisa lang ang ibig sabihin - mahirap magdemanda, mahabang proseso ito na uubos ng aking pera at pa nahon, at sa bandang huli, idinagdag pa niya, kahit na malaki ang laban ko, pwed e pa rin akong matalo sa kaso kung sakaling "malagyan" ng <i>developer</i> ang < i>judge</i> na hahawak sa aming kaso. Kahit alam kong nangyayari talaga sa rea lidad ang mga bagay na aking narinig, hindi ko pa rin maiwasang malungkot at man lumo. Sa bibig na mismo ng isang abogado ko narinig ang bulok na sistema ng hus tiya sa Pilipinas. Muli, isang aral ito na natutunan ko mula sa karanasan namin g ito. Sa mga oras ng kagipitan at kawalan ng katarungan, walang pwedeng asahan ang isang tao kundi ang Diyos, ilang kaibigang tunay na nagmamalasakit, at ang kanyang sarili lamang. Kaya nga mahirap sisihin ang mga taong naglalagay ng ba tas sa sarili nilang kamay - mga taong hindi makakuha ng tunay na hustisya kaya sila na ang nagpapasya para sa kanilang sarili at katunggali. Inisip ko ding ilapit sa midya ang nangyari sa amin dahil nakikita kong ang nararanasan namin ay maaaring maging isang pambansang isyu at maaaring maging isang makabuluhang paksa para sa isang imbestigasyon. Naniniwala akong k asabay ng pagsulpot ng maraming <i>condominium</i> sa Maynila at sa iba pang kar atig-lunsod nito ay kasabay din ng pagsulpot ng maraming problema sa panig ng mg a <i>unit owner</i> gaya namin. Subalit ang balak kong ito ay pinigil ng isang kaibigang <i>unit owner</i> din. Nag-aalala siya na kapag lumabas sa midya ang kasong ito, hihina ang benta ng aming <i>condominium</i> at kami din ang maaapek tuhan. Sa panahon ng katindihan ng galit ko sa <i>developer</i> at sa <i>bui lding admistrator</i> dahil sa di-makataong pagtrato nila sa amin, nanalangin ak o na sana, maranasan din nila ang lahat ng hirap ng katawan at kaloobang ipinada ma nila sa akin at sa aking mga anak. Nagdasal ako na sana, sila naman ang dap uan ng sakit na hika sampu ng kanilang mga kamag-anakan at buong pamilya. Pero ngayon, iba na ang ipinagdarasal ko. Ipinagdarasal ko na sana, wala nang pamilya pang sumunod sa amin na mabiktima ng di-makatao at di-makatar ungang pagtrato. At sana, matutuhan ng bawat <i>developer</i> na harapin ang ka nilang responsibilidad sa kanilang mga <i>unit owner</i>. Maunawaan sana nila na hindi lamang ang <i>building</i> ang dapat nilang proteks yunan kundi ang kapakanan din ng mga <i>unit owner</i> na kagaya namin sapagkat kami ay hindi gawa sa bato at semento, kundi gawa sa dugo at laman, sapagkat kam i ay TAO.

Title:Kwento (10) Madalas, di namin nakakasabay si Tatay sa hapunan. Ipinagtatabi na lang siya ni Nanay ng kanin at ulam sa mesa. Isang hapon, nagulat ako sa mga nilalabhan ni Nanay. Kulay itim ang lahat ng damit, at nang banlawan ni Nanay ang mga ito bago kusutin sa sabon , naging itim na itim rin ang tubig. Bakit kapag mga damit namin ni Nanay, di naman nagiging kulay itim ang tubig? Sa umaga naman, ako ang tagaalis ng bakas ng mga paa ni Tatay sa sahig n aming makintab. Bubunutin ko ito hanggang sa pwede ko na itong pagsalaminan sa sobrang kintab. Pagkatapos, isusunod ko ang paghuhugas ng mga pinagkainan. Mak ikita ko na naman ang nga itim na bakas ng mga kamay ni Tatay sa mga pinggan at baso. Sasabunin ko itong mabuti at tatlong ulit na babanlawan hanggang sa maging kasimputi ng aking mga ngipin. "Aling Laura, na'ndyan ba si Nardong Itim?" tanong ni Mang Serio n a may-ari ng maraming dyip na bumibiyahe sa bayan. "Naku! 'Ala pa, gabing-gabi na kung umuwi, puntahan mo na lang sa talyer, " ang sagot naman ni Nanay. "Bakit kaya Nardong Itim ang tawag ni Mang Serio kay Tatay? Bakit kaya dinugtungan niya salitang itim ang pangalan ni Tatay?" ang tanong ko sa aking sa rili. Akala ko, si Mang Serio lang ang tumatawag kay Tatay ng Nardong Itim, pe ro halos lahat pala ng tao sa aming lugar, Nardong Itim na ang tawag kay Tatay. Mula kanto hanggang looban, Nardong Itim ang naririnig kong tawag nila kay Tata y. "Lando, nasa inyo ba si Nardong Itim, ang tatay mo?" tanong sa akin ni M ang Onyok na isang tsuper. Sa araw-araw sa aking paglalakad papunta at pauwi galing iskul, dumarami ang mga taong nagtatanong sa akin kung nasa amin na si Tatay. Iisa lang ang tawag nilang lahat sa aking Tatay, "Nardong Itim". Bakit nga kaya nadugtungan ng salitang itim ang pangalan ni Tatay? Ang alam ko lang, may kuwento si Nanay dati tungkol kay Nardong Putik na taga-Cavite . May agimat raw si Nardong Putik. Kapag tumapak daw sa putik si Nardo, nagigi ng imbisibol. Di na siya makita ng kanyang mga kalaban. Wala raw makahuli kay Nardong Putik. Natatandaan kong sinabi rin ni Nanay na malas daw makasalubong ng pusang itim sa daan at ang tungkol sa suwerteng blusang itim na nagbibigay ka gandahan sa sinumang babaing makapagsusuot nito. Teka, ilang linggo na rin palang di ko nakikita si Tatay! Baka imbisib ol na rin siya tulad ni Nardong Putik? Kaya paparami nang paparami ang naghaha nap sa kanya? Isang gabi, pinilit ko si Nanay na hintayin namin si Tatay. Pini lit kong 'wag makatulog. Gusto kong hintayin ang pagdating ni Tatay. Gusto ko

ng malaman kung bakit maiitim na bakas ng kanyang paa at kamay ang naiiwan sa am ing makintab na sahig, pinggan at baso. Kung bakit nagiging itim ang tubig kapa g binabanlawan ni Nanay ang kanyang mga damit. Kung bakit Nardong Itim ang tawa g sa kanya ng lahat ng tao sa aming lugar. Di na ako takot, sa mga mangyayari o sa aking mga maririnig. <i>Miss</i> ko na si Tatay! Buti na lang at sinamahan ako ni Nanay na maghintay kay Tatay. Buti na lang at di ako agad inantok. Sasabay rin kami kay Tatay sa pagkain ng hapunan. Masarap na ulam ang niluto ni Nanay. Dumating na si Tatay. Nanlilimahid ang kanyang suot na kamiseta. Itim na rin ang kanyang mga kamay at braso, pati ang kanyang mukha at mga kuko. Sa a moy ni Tatay, parang dala-dala na niya ang buong kalye. Halatang pagod na pagod si Tatay. "O, ba't gising pa kayo?" ang tanong ni Tatay. "Aba, 'tong si Lando, gusto hintayin ka namin," ang sagot ni Nanay. "Kay dami kong ginawa sa talyer, dumarami ang nagpapagawa ng dyip. Mara ming sirang dyip ngayon dahil sa mga baku-bakong daan. Kaya 'eto punung-puno na naman ako ng grasa. Konting ipon na lang at mabibili na natin ang dyip na pang arap ko. Konting tiis na lang Laura sa paglalaba ng aking maiitim at maruruming mga damit," sabi ni Tatay. Alam ko na kung bakit "Nardong Itim" ang tawag ng mga tao kay Tatay. Ta lagang itim na ang kanyang buong katawan sa maghapong pagkukumpuni ng mga sirang dyip sa talyer. Ganoon naman 'ata talaga, 'pag ano ang nakikita ng mga tao na kakaiba sa isang tao, 'yon ang binabansag nila, halimbawa si Isko na malaki ang ilong, kilala sa tawag na Iskong Ilong at si Pendo na pandak, ay tinawag na Pend ong Pandak. Pinagsaluhan namin ang masarap na hapunan. At sa gitna ng gabi, naging parang musika sa aking pagtulog ang mga hili k ni Tatay. Buti na lang at di tulad ni Nardong Putik si Tatay, nakikita at nak akasama ko pa rin siya. Ang salitang itim na idinugtong ni Mang Serio, ni Mang Onyok at ng lahat ng tao sa pangalan ni Tatay, ay di ang kulay na itim na malas o suwerte, kundi isang paghanga nila sa kasipagan ni Tatay. Bilib ako kay Tat ay! Isang umaga sa aking paggising, parang kakaiba na ang lahat. Ma kintab na makintab ang aming sahig. Wala na ring mga pinggan at basong dapat hu gasan o paputiin. Nakasampay na rin ang mga damit ni Tatay. Maganda rin ang suot ni Nanay. At si Tatay, puting-puti ang suot na kamiseta. "Maligo at magbihis ka na Lando, may pupuntahan tayo," ang utos sa akin ni Nanay. "Sa'n tayo pupunta 'Nay?" ang tanong ko. "Kukunin na natin ang dyip na aking nabili. May sariling dyip na tayo L ando!" ang masayang balita sa akin ni Tatay. Noon ko lamang nakitang talagang ngumiti si Tatay. Bukod sa aking panga lan, na galing kina Nanay at Tatay, may ipinamana pa palang iba si Tatay sa akin , ang kanyang mapuputi at pantay na ngipin.

Kaya pala, madalas ako ang tinatanong ng mga tao kung nasaan si Tatay. Madalas nilang sinasabing Nardong-Nardo raw ang itsura ko! Nakatira sa isang bahay ang buong angkan ni Tolits. Kahit siksikan at di kit-dikit sila sa kanilang maliit na bahay, magkakasundo at nagkakaisa sila. Ma y sari-sarili silang puwesto. Sanay na rin sila sa amoy ng isa't isa. Walang nagsasabing "sobrang init!" Walang nagrereklamong "sobrang sikip !" At lalong walang umaangal na "ayoko nang may kadikit!" sa loob ng kanilang m unti pero masayang bahay. Isa lang ang ipinagbabawal sa angkan ni Tolits, ang maging mataba. Pare -pareho ang laki ng kanilang katawan; payat at habaan. Magkakasinlaki at pare-p areho rin ang kulay ng kanilang ulo, kulay-pula. Pinakabata sa lahat ng palito ng posporo si Tolits, kaya naman lahat ng miyembro ng kanyang angkan, nagmamahal, nag-aalaga at laging nagbabantay sa kany a. Lagi siyang inihuhuli sa pila o kaya naman ay itinatago, lalo na kapag b umubukas ang munting bintana ng kanilang maliit bahay. Maghihiyawan ang lahat ng palito ng posporo, kapag makikita nila ang nak asisilaw na liwanag sa bintana ng kanilang bahay. Dali-dali nilang ikinukubli s i Tolits sa pagitan ng kanilang mga payat ding katawan. Magdidikit-dikit ang la hat ng palito ng posporo upang di makuha ng mga dambuhalang daliri si Tolits. At kapag sumara na ang munting bintana, mapapabuntung-hininga ang mga p osporo. Lahat sila ay kabang-kaba. Pero di maintindihan ni Tolits ang lahat ng ito. "Bakit lagi n'yo akong inihuhuli?" "Bakit lagi n'yo akong itinatago?" "Gusto kong makita ang labas ng ating bahay." "Bunso kong Tolits, di pa ngayon ang tamang panahon," sabi ng kanyang Ta tay. "Bakit po, 'Tay?" "Basta, anak di pa ngayon ang panahon upang makita mo ang labas ng ating bahay. May tamang panahon para sa lahat ng bagay." Di maintindihan ni Tolits ang sinabing ito ng kanyang Tatay. Isang araw, naiwang bukas ang munting bintana ng bahay nina Tolits. Man ghang-mangha siya sa liwanag na pumapasok, pati sa iba't ibang kulay na kanyang nasisilayan sa labas. Pero kahit anong pilit niya, di siya makalabas. Maya-maya'y muli na namang nagkagulo at naghiyawan ang mga palito ng pos poro. Mabilis uli silang nagdikit-dikit upang harangan ang mga dambuhalang dali ri na kukuha sana kay Tolits. "Tolits, pumunta ka sa bandang likod. Bilisan mo!" ang utos ng kanyang Nanay. "Tolits, dalian mo, magtago ka na sa likod ng aking katawan," utos ng ka

nyang Tiya Oro. "Tolits, kumapit ka sa akin. 'Wag na 'wag kang bibitaw," utos naman ng kanyang Tiyo Ito. Sumunod si Tolits sa lahat ng mga utos na kanyang narinig. Pero di pa r in niya maunawaan kung bakit kailangan niyang magtago tuwing papasok ang liwanag sa kanilang bahay. "'Nay, bakit lagi po n'yo akong itinatago tuwing bubukas ang ating binta na?" tanong ni Tolits. "Dahil mahal ka namin, anak." "Mahal? E, ba't ayaw po n'yong makita ko ang labas ng ating bahay?" "Anak, di pa ngayon ang panahon. May tamang panahon para sa lahat ng ba gay." Tulad ng dati, malabo pa rin ang lahat kay Tolits. Di pa rin niya maint indihan ang sinabi ng kanyang Tatay at Nanay. Isang umaga, bumukas na naman ang bintana. Naghiyawan at nagdikit-dikit uli ang mga palito ng posporo. Kahit pupungas-pungas pa sila, tinibayan nila a ng hanay ng kanilang mga payat na katawan. "Halika, apo, magtago ka sa aking likuran," utos ng kanyang Lola Ali. "'Wag na 'wag kang lalabas, apo, hangga't di pa nawawala ang liwanag," u tos naman ng kanyng Lolo Ospo. Kitang-kita ni Tolits kung paanong nagdidikit-dikit ang kanyang buong an gkan para sa kanya. Pagsara ng bintana, makakahinga na uli nang maluwag ang lah at ng palito. Hingal na hingal ang lahat, liban kay Tolits. Isang hapon, naiwan uling bukas ang bintana ng bahay nina Tolits. Nakit a na naman niya ang liwanag at ang iba't ibang kulay. Gusto na sana niyang luma bas pero naalala niya ang sinabi ng kanyang Tatay at Nanay na, "May tamang panah on para sa lahat ng bagay". May napapansin si Tolits sa kanilang munting bahay. Sa araw-araw, lumul uwag na sila at di na sila gaanong nagsisiksikan. Nakadama ng matinding lungkot si Tolits. Mas masaya siya kapag siksikan at tabi-tabi silang lahat ng kanyang Tatay at Nanay, ng kanyang Tiya Oro at Tito Ito, ng kanyang Lola Ali at Lolo Os po, at ng iba pang nilang kamag-anak sa kanilang munti at isang kahong bahay. "Bakit di ko na nakikita ang ibang miyembro ng aming angkan?" "Bakit paunti na kami nang paunti?" Naisip ni Tolits, na sa bawat hiyawan at pagdidiki-dikit pala ng katawan ng mga palito ng posporo, isang miyembro ng kanilang angkan ang nawawala at di na nakababalik kailanman. "Anak, ang nakikita mong liwanag sa labas ay di tunay na liwanag," sabi ng kanyang Tatay. "Talaga po, Itay? Bakit po?" "Dahil ikaw ang mismong pagmumulan ng totoong liwanag. Tayo ay nilikha

upang magbigay ng liwanag sa labas ng ating bahay. Ikaw ang liwanag na pagmumu lan ng bago at tunay na buhay. " "Talaga po, Itay?" manghang tanong ulit ni Tolits. "Oo, anak." Mula noon, lalo pang naging masunurin sa mga utos si Tolits. Kun g minsan, di na kailangan pang siya ay utusan. Siya na mismo ang gumagawa ng pa raan para di siya makuha ng mga dambulahang daliri. Nagtatago siya sa likod ng mga payat na katawan ng mga nakatatandang palito ng posporo. Naging madalas ang pagbukas-bukas ng bintana ng kanilang bahay at lalo p a silang nabawasan araw-araw. Hanggang sa muling pagbukas ng bintana, ang kanya ng Tiya Oro na ang nakuha, sumunod ang kanyang Tiyo Ito at ng sumusunod na araw, ang kanyang Lola Ali at ang kanyang Lolo Ospo na. Lalo pang nalungkot si Tolit s. Di talaga siya sanay na aalug-alog sa loob ng kanilang maliit na bahay. Kak aiba ang kanyang saya kapag siksikan sila. "Anak, malapit na ang tamang panahon ng iyong paglabas," sabi ng kanyang Nanay. "Alam ko anak, magiging isang maningas at maliwanag kang palito ng pospo ro," buong pagmamalaking sinabi ng kanyang Tatay. "Talaga po, Itay?" di makapaniwalang tanong ni Tolits. "Oo, anak." Naramdaman na lang ni Tolits na siniksik siya ng kanyang Tatay at Nanay. Muling bumukas ang bintana, nasilaw si Tolits sa sobrang liwanag. Pagka raa'y nakita uli niya ang mga dambulahang daliri. Nagdikit uli ang kanyang Tata y at Nanay upang di siya ang makuha at wala nang nagawa ang dalawang katawang na gdikit. Sabay na kinuha ng mga dambuhalang daliri ang kanyang Tatay at Nan ay. "Paalam na aming mahal na Bunso," ang narinig na lamang ni Tolits sa kan yang Tatay at Nanay.

You might also like