Filipino III Ukol sa Panitikan

Panitikang Filipino sa Iba't ibang panahon

Panitikang Filipino sa Ibat ibang Panahon

ni G. Francis Rodolfo M. Marcial Jr.

Panahon ng Katutubo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mga sinaunang Pilipino.

Karamihan sa mga panitikan nilay yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmangbayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.

Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo.

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs GOD, GOLD at GLORY. Dumating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop.

Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong ito: una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawa ay ang panitikang panrebolusyon.

(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal

Dahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo, santa cruzan at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na

mababatid sa mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa isang patunay ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan.

Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila.

Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina Christiana na nalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat. Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula sa namay ang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.

Ang mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni Padre Modesto de Castro.

Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong 1637 ang Successos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa ang Del Superior Govierno na umabot hanggang labinlimang tomo.

(2) Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso

Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.

Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasangayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila.

Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala ang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero 19, 1889 na naglalayong matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.

Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng ibat ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila at upang patuloy na makasulat.

Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mga sanaysay gaya ng Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos.

Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na PLARIDEL), Graciano Lopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano

Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip ang mga Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaang Kastila.

Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mga ilang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila, Tagalog at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat.

Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda para kay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati; si Lope K. Santos na sumulat ng obra-maestrang Banaag at Sikat at nagpauso ng panitikang sosyalista; si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulatsagisag na Huseng Batute; at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na Huseng Sisiw dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat ng imortal na dulang Walang Sugat at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog; si Zoilo Galang na pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba.

Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mga gurong Tomasites sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (genre) ng panitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing ang pelikula.

Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan din ang panitikan sa bansa. Dula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na nagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent films); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulangtahimik.

Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa pagsabog ng mga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.

Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ng kanyang dalawang nobela. Ang pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay ang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may underwater scene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni Jose Nepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni Hermogenes Ilagan) na malateatro rin ang kinalabasan.

Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga Amerikano. Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan.

Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila. Gayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga manunulat.

Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 ang Tanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal ang dulang ito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang Hindi Ako Patay na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang may-bahay.

Pananakop ng Hapon

Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kayat sinakop ng Hapon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya sa larangang panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon ang paggamit ng

wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi mababahiran ng kanluraning ideya ang panitikang nililikha.

Ang panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ng Panitikang Filipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito.

Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina Liwayway A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-feministang maikling-kwento.

Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5 sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat na taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)

Panahon ng Pagkamit ng Kalayaan hanggang Kasalukuyan

Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng kanilang kalayaan mula sa kamay ng mga Hapon. At dahil sa kalayaang natamo, higit ring sumigla ang kalayaang pampanitikan ng bansa.

Bilang patunay ng kasiglahan ng panitikang Filipino sa ibat ibang uri sa panahong ito ay ang pagkakalimbag ng mga sumusunod na katipunan ng mga aklat: Mga Piling Katha at Mga Piling Sanaysay ni Alejandro Abadilla, Maiikling Kwentong Tagalog ni Teodoro Agoncillo, Akoy Isang Tinig ni Genoveva Edroza-Matute at marami pang iba. Kinilala rin buhat sa panahong ito ang mga panitikang panlalawigan dahil sa mga inilunsad na mga pambansang pananaliksik at pagsasaling-wika ng panitikan ng Pilipinas.

Lalo pang sumigla ang panitikang Filipino nang ilunsad ang gawad Carlos Palanca Memorial Awards for Litetature.

Sumilang din sa panahong ito ang aktibismo ng mga batang mag-aaral noong nagsisimula ang dekada 80 at ang kanilang panitikang aktibista gaya nina Virgilio Almario (na may sulat-panulat na Rio Alma) at Quintin Perez.

Pinakamasigla rin ang mga panitikang namayagpag sa media gaya ng sa radyo, telebisyon at sinehan. Nagsilang ang panahong ito ng mga musikerong Imelda Papin at Victor Wood, ng Hotdog, Sampaguita, Asin, Ryan Cayabyab, Levi Celerio, Pepe Smith at Freddie Aguilar na naging laman ng mga jukebox. Mga lagaristang gaya nina Ricardo Ricky Lee (mayakda/Himala at Oro, Plata, Mata), Lino Brocka (tagadirehe/Maynila sa Mga Kuko ng Liwanag) at

Ishmael Bernal (tagadirehe/Himala) at Marilou Diaz-Abaya (tagadirehe/Oro, Plata, Mata). Nagsilabasan rin ang mga karikaturang (komiks) na Darna, Liwayway at Zuma ni Mars Ravelo at ang pinakatanyag na Pugad Baboy.

Nag-uumpisa pa lang ang ikadalawampung siglo, higit na sumigla ang panitikang Filipino dahil sa trend o pinauso na dulot ng media.

Kinilala ang Eraserheads (isang bandang binubuo ng mga mag-aaral ng UP) sa pagpapasigla muli sa OPM. Nagbukas ng daan sa marami pang musikero ang Eheads gaya ng sa Yano, Siakol, Green Department, the Teeth, Rivermaya at Parokya ni Edgar. Nagbigay ng bagong hihip sa kulturang Pilipino ang mga bandang ito na nagpakilala ng iba pang genre ng musika sa lahi. Kinilalang The Beatles of the Philippines ang Eheads dahil sa init na taglay ng bawat pagtanghal at bagong awitin. Ilan sa mga awiting kinilalang imortal sa panahong ito ay ang Huling El Bimbo, Iskin, Banal na Aso Santong Kabayo, Himala, Silvertoes, Alapaap, Overdrive, Peksman, Prinsesa, Pare Ko at Miss sa Loob ng Jeepney. Maliban sa mga banda, kinilala rin ang mga musika ni Jolina Magdangal, Jeremiah, Rossel Nava at Carol Banawa na mga supling ng makabagong melo-musika ng bansa.

Sumigla rin ang mga dulang pantelebisyong pambata lalung-lalo na ang Batibot, Ang TV at 5 and up. At mga dulang panradyo ay kinagigiliwan naman ng mga nakatatanda. Puspusan din ang produksyong pampelikula na nagsalin ng mga maikling-kwento at nobela sa pelikula at ginawang inspirasyon ang mga awit, tula, sanaysay at kasaysayan sa pagbuo ng marami pang dulang pampelikula. Naipanganak din ang maraming genre ng pelikula gaya ng independent flims at cinema veritae film.

Sa kasalukuyan, sinasalin ang mga panitikan hindi lamang sa mga pahayagan, magazine at aklat, hindi lamang sa anyo ng pelikula, palabas pantelebisyon o kayay programang panradyo; kundi sa pamamagitan din ng hi-technology ang Internet. Dahil sa internet nagkaroon ng blogging, video clipping at audio airing na patuloy na bumubuhay sa panitikan hindi lang ng Filipino kundi ng ibang lahi mandin.

Patuloy na dumarami ang mga manunulat na Pilipino sa ibat ibang anyo at uri ng panitikan gamit ang ibat ibang media dahil sa mga inumpisahang kurso sa mga universidad at kolehiyo at pangangasiwa ng gobyerno ng mga pagsasanay sa mga kinakikitaang husay na mga mamamayan. Ngunit ang kasiglahan ng panitikan ay hindi magiging buo kung aasahan lamang ang pagdami at pag-usbong ng mga manunulat; kailangan din ang pagpapahalaga at pagmamalasakit ng mga mambabasa na katuwang sa pagtaguyod ng panitikan ng lahi.

-#-

Mga Sanggunian:

Book

Arrogante, Jose A. et al. Panitikang Filipino (pampanahong elektroniko). National Store. Mandaluyong City. 1991

Store.

Casanova, Arthur P. Kasaysayan at pag-unlad ng dulaang Pilipino. Rex Book Quezon City. 1984

Garnace-Ulit, Perla Ph.D et al. Pagpapahalaga sa Panitikan ng Pilipinas. Grandwater Publications and Research Corporation. Makati City. 1998 Malinao, Alito L. Journalism for Filipinos. National Book Store. Mandaluyong City. 1997 Mosura. Carmel T. at Tanawan, Dolores S. Sandigan ng pamahayagang pangkampus. Mutya Publishing House, Valenzuela City. 2002 Sebastian, Feredico B. Ang dulaang Tagalog. Bedes Publishing House Inc. City. 1951 Villafuerte, Patricino V. et al. Panitikang panrehiyon sa Pilipinas. Mega-Jesta Prints, Valenzuela City. 2000 __________________. www.wikapedia.com

Quezon

Inc.

__________________. http://www.elaput.com/mageln24.htm (/Larawan 1)

__________________. http://websayt.com/cd/eraser3.htm (/Larawan 2)

__________________.

http://www.aenet.org/family/filmhistory.htm

(/Larawan

3)

Tags: lektyur 70 comments share

Parabula ng Ama, Anak at Kalabaw

Jun 12, '08 3:35 AM for everyone

PARABULA NG AMA, ANAK AT KALABAW

Isang mapagmahal na pamilya ang nakatira sa isang bundok. Ang amay magsasaka samantalang mabuting may-bahay ang ina. Isang lalake ang anak ng mag-irog na naninirahan sa bundok. Pitong na taon na ngayon ang kanilang anak.

Nang minsang bumaba sa bukid ang ama ay isinama niya ang kanyang anak upang makatulong kahit papaano at nang malibang na rin. Dala rin nila ang kalabaw na siyang magaararo sa lupang tatamnan. May kalayuan ang pinag-aanihang bukid ng ama. Kinakailangang dumaan ng apat na baryo bago marating ang bukid.

Masayang-masaya ang batang lalake habang tinutulungan ang kanyang ama sa pagtatrabaho sa bukid. Nanghuhuli rin siya ng maliliit na langgam at ng luntiang tipaklong sa pagkakataong nag-aararo ang ama. Maligaya naman ang ama habang pinagmamasdan ang kanyang anak.

Magdidilim na at pagod na ang ama. Tumigil na rin ang kalabaw sa paggawa dahil sampung kwadro na ang binungkal nito. Kaya naisipan na ng ama na umuwi at niyaya na nga ang anak.

Habang silay naglalakad patungo sa bundok na kanilang tinitirhan ay napadaan sila sa isang baryo. Hapung-hapo ang ama kaya naisip ng anak na ang ama na lang ang ipasakay sa kalabaw sa halip na siya. Hawak ng bata ang lubid na nakatali sa kalabaw na kinasasakyan ng ama. Napansin nilang nag-uusap ang ilang ale sa isang banda ng baryo. Narinig na lamang nila: Hay naku, anong klase ama yan? Kabata-bata ng anak inaalila nang ganyan. At siya, komportableng nakasakay sa kalabaw.

Napahiya ang ama sa kanyang narinig. Kaya bago tumawid sa sunod na baryo ay bumaba na ito at ibinuhat ang anak pasakay sa kalabaw. Hapung-hapo sa paglalakad ang ama habang hawak ang lubid ng kalabaw. Ngunit nakarinig na naman sila ng mga komento mula sa mga tagabaryo. Ano ba naman iyang batang yan? Nakita na ngang pagud na pagod ang ama sa pag-aaro nang buong araw sa bukid hinayaan pa ang ama na maglakad. Napakawalang utang na loob sa amang kumakayod para sa pamilya. Kaya bago tumungo sa ikatlong baryo ay ibinaba ng ama ang anak.

Magkahawak kamay ang mag-ama habang naglalakad kasama ang kalabaw. Nang maabot ang ikatlong baryo, nanghina ang mag-ama sa narinig mula sa isang tagaroon: Katangahan naman ang ibinigay sa mag-amang ito. Ang layo ng bukid na pinanggalin. Pagod pa sa paggawa roon. Naglakad. Hindi man lamang naisip sakyan ang kalabaw. Ano pa ang silbi nito? Tsik...tsik... Sumakay sa kalabaw ang dalawa. Sakay sila ng kalabaw hanggang maabot ang ikaapat at panghuling baryo.

Kawawa naman ang kalabaw. Maghapong nag-araro sa bukid, napapagod din yan. Siguro kung nakapagsasalita lamang ang kalabaw na iyan siguradong magrereklamo na yan. Itong mag-ama, napakalupit! Wala man lang konsiderasyon sa kalagayan ng hayop. Kahit hayop, napapagod at may pakiramdam din. Narinig na lamang nilang sabi ng isang lalake habang lumalagok ng tuba sa tindahang nadaanan.

Nang makarating ng bahay, hindi maintidihan ng babae sa itsura ng kanyang mag-ama.

Wika
G. Francis Rodolfo M. Marcial Jr. Guro sa Filipino, Hayskul Yunit Pamantasan ng Ateneo de Zamboanga Febrero, 2008

Katuturan

Binanggit ni Austero et al (1999) mula kay Gleason na ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na isinaayos sa paraang arbitraryo. Ang mga tunog ay hinugisan/binigyan ng mga makabuluhang simbolo (letra) na pinagsama-sama upang makabuo ng mga salita na gamit sa pagpapahayag.

Dagdag naman nina Mangahis et al (2005) na ang wika ay may mahalagang papel na ginagampanan sa pakikipagtalastasan. Ito ang midyum na ginagamit sa maayos na paghatid at pagtanggap ng mensahe na susi sa pagkakaunawaan.

Kahalagahan ng Wika

Mahalaga ang wika sapagkat:

1. 2. 3. 4.

ito ang midyum sa pakikipagtalastasan o komunikasyon; ginagamit ito upang malinaw at efektivong maipahayag ang damdamin at kaisipan ng tao; sumasalamin ito sa kultura at panahong kanyang kinabibilangan; at isa itong mabuting kasangkapan sa pagpapalaganap ng kaalaman.

Katangian ng wika

1. Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil ito ay binubuo ng mga makabuluhang tunog (fonema) na

kapag pinagsama-sama sa makabuluhang sikwens ay makalilikha ng mga salita (morfema) na bumabagay sa iba pang mga salita (semantiks) upang makabuo ng mga pangungusap. Ang pangungusap ay may istraktyur (sintaks) na nagiging basehan sa pagpapakahulugan sa paggamit ng wika.

a. Ponolohiya o fonoloji pag-aaral ng fonema o ponema; ang fonema ay tawag sa makabuluhang

yunit ng binibigkas na tunog sa isang wika. Halimbawa ay ang mga fonemang /l/, /u/, /m/, /i/, /p/, /a/ at /t/ na kung pagsama-samahin sa makabuluhang ayos ay mabubuo ang salitang [lumipat].

b. Morpolohiya o morfoloji pag-aaral ng morfema; ang morfema ay tawag sa pinamakamaliit na

makabuluhang yunit ng salita sa isang wika. Sa Filipino ang tatlong uri ng morfema ay ang salitang-ugat, panlapi at fonema.

Salitang-ugat = tao, laba, saya, bulaklak, singsing, doktor, dentista Panlapi = mag-, -in-, -um-, -an/-han Fonema = a *tauhan, maglaba, doktora

c.

Sintaksis pag-aaral ng sintaks; sintaks ay ang tawag sa formasyon ng mga pangungusap sa isang wika. Sa Filipino, maaaring mauna ang paksa sa panaguri at posible namang pagbaligtaran ito. Samantalang sa Ingles laging nauuna ang paksa.

Hal. Mataas ang puno. Ang puno ay mataas. The tree is tall. (hindi maaaring Tall is the tree. o Tall the tree.)

d.

Semantiks pag-aaral ng relasyon ng salita sa bawat isa sa iisang pangungusap; ang mga salita sa pagbuo ng pangungusap ay bumabagay sa iba pang salita sa pangungusap upang maging malinaw ang nais ipahayag.

Hal. Inakyat niya ang puno. Umakyat siya sa puno.

Makikita na nang ginamit ang pandiwang [inakyat] ang panghalip ng aktor sa pangungusap ay [niya] at ang pantukoy sa paksa ay [ang]. Samantalang sa ikalawang pangungusap ang pandiwa ay napalitan ng [umakyat] kaya nakaapekto ito sa panghalip ng aktor na datiy [niya] ngayoy [siya] na. Imbis na pantukoy na [ang] ay napalitan na ng pang-ukol na [sa]. Nagkaiba na ang kahulugan ng dalawang pangungusap.

2. Ang wika ay binubuo ng mga tunog. Upang magamit nang mabuti ang wika, kailangang maipagsama-sama
ang mga binibigkas na tunog upang makalikha ng mga salita. (Tingnan ang ponolohiya)

3. Ang wika ay arbitraryo. Lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito. Alam ng mga Ilokano
na kapag sinabing [balay], bahay ang tinutukoy nito. Sa Chavacano naman ay [casa] kapag nais tukuyin ang bahay at [bay] naman sa Tausug samantalang [house] sa Ingles. Kung sakaling hindi naintindihan ng isang tao ang isang salita o pangungusap ng isang wika, nangangahulugan na hindi siya bahagi ng kasunduang pangkaunawaan. Ngunit kung pag-aaralan at matututunan niya ang wika, nangangahulugang sumasang-ayon siya sa kasunduan ukol sa naturang wika.

4. Ang wika ay may kakanyahan. Lahat ng wika ay may sariling set ng palatunugan, leksikon at istrukturang
panggramatika. May katangian ang isang wika na komon sa ibang wika samantalang may katangian namang natatangi sa bawat wika.

Halimbawa Wikang Swahili atanipena (magugustuhan niya ako) Wikang Filipino Opo, po Wikang Subanon gmangga (mangga) Wikang Ingles girl/girls (batang babae/mga batang babae) Wikang Tausug tibua (hampasin mo), pugaa (pigain mo) Wikang French Francois (pangngalan /fransh-wa/)

Mapapansin sa wikang Swahili (isang wika sa Kanlurang Afrika) isang salita lamang ngunit katumbas na ng isang buong pangungusap na yunik sa wikang ito. Sa Filipino lamang matatagpuan ang mga salitang opo at po bilang paggalang. Sa Subanon naman, mayroong di pangkaraniwang ayos ng mga fonema gaya ng di-kompatibol na dalawang magkasunod na katinig sa iisang pantig na wala sa karamihang wika. Sa Ingles naman, isang fonema lamang ang idinagdag ngunit nagdudulot ng makabuluhang pagbabago. Sa Tausug naman ang pagkabit ng fonemang /a/ ay nagdudulot na ng paggawa sa kilos na saad ng salitang-ugat. Sa French naman, mayroon silang natatanging sistema sa pagbigkas ng mga tunog pangwika.

5. Ang wika ay buhay o dinamiko. Patuloy na nagbabago at yumayaman ang wika. Nagbabagu-bago ang
kahulugan ng isang salita na dumaragdag naman sa leksikon ng wika. Halimbawa: BOMBA

Kahulugan a. b. c. d. Pampasabog Igipan ng tubig mula sa lupa Kagamitan sa palalagay ng hangin Bansag sa malalaswa at mapanghalay na larawan at pelikula

e.

Sikreto o baho ng mga kilalang tao

6. Lahat ng wika ay nanghihiram. Humihiram ang wika ng fonema at morfema mula sa ibang wika kayat itoy

patuloy na umuunlad. Gaya sa Chavacano, binibigkas na ang ka na hiniram sa Visaya bilang kapalit ng tu at bo. Ang Filipino ay madalas manghiram gaya ng paghiram sa mga salitang [jip, jus at edukasyon] na mula sa Ingles na [juice], [jip] at Kastilang [educaion].

7. Ang wika at kultura ay magkabuhol at hindi maaaring paghiwalayin. Maraming salita na hindi maisalin

sapagkat wala silang katumbas sa ibang wika. Dahil sa ganitong pagkakataon, napipilitang humiram ng salita mula sa isang wika sapagkat hindi komon ang salita sa kultura ng wikang patutunguhan. Halimbawa, walang katumbas ang /malong/ sa Tagalog sapagkat hindi bahagi ng kultura ng mga Tagalog ang salitang ito. Ang /lamaw/ naman ng Cebuano ay hindi rin matutumbasan sapagkat iba ang paraan ng paghahanda ng buko ng mga Cebuano sa iba pang komunidad sa bansa.

8. Ang wika ay bahagi ng karamihang anyo/uri ng komunikasyon. Sa komunikasyon ng mga pipi, hindi wika

ang kanilang ginagamit kundi mga kilos. Hindi wika ang kanilang midyum sapagkat hindi nito taglay ang katangian ng isang ganap na wika.

9. Nasusulat ang wika. Bawat tunog ay sinasagisag ng mga titik o letra ng alfabeto. Ang tunog na bi ay
sinasagisag ng titik na b. Ang simbolong m ay sumasagisag sa tunog na em.

10. May level o antas ang wika.

Antas ng wika

A. formal at di-formal di-formal na wika ang wikang ginagamit ng tao sa ka-edad samantalang formal naman
ang wikang gingamit ng tao sa nakatataas o nakatatanda

B. lingua franca wikang ginagamit ng karamihan sa isang bansa; sa Pilipinas ang Filipino ang lingua franca C. D. E. F.

ng mga tao lalawiganin mga wikang ginagamit ng mga tao sa lalawigan gaya ng Chavacano, Tausug, Cebuano, Ilonggo, Visaya at iba pa. Hindi talamak ang paggamit sa isang bansa ng mga wikang lalawiganin ngunit nagsasadya ito ng implikasyon ng kultura ng isang lalawigan kolokyal - ito ay ang pakikibagay ng wika sa taong gumagamit nito. Kadalasan napaiikli ang mga salita ngunit napagkakasunduan ang pagpapaikli nito. Halimbawa: /tena/ para sa 'tara na', /pre/ para sa 'pare' balbal o pangkalye wikang ginagamit ng tao na halos likha-likha lamang at may kanya-kanyang kahulugan gaya ng wika ng mga tambay at bakla halimbawa ang mga salitang eklavush, erpat at ermat at cheverloo. edukado/malalim wikang ginagamit sa panitikan, sa mga paaralan at pamantasan, sa gobyerno, sa korte at iba pang venyung profesyunal

Teorya ng pinagmulan ng wika

Teorya sa Tore ng Babel Ang teoryang ito ay nahalaw mula sa Banal na Kasulatan. Ayon sa pagsasalaysay, noong umpisay iisa ang wika ng tao na biyaya ng Diyos. Dahil sa nagkakaunawaan ang

lahat, napag-isipang magtayo ng isang tore upang hindi na magkawatak-watak at nang mahigitan ang Panginoon. Nang nabatid ito ng Panginoon, bumaba Siya sa lupa at sinira ang tore. Nang nawasak na ang tore, nagkawatak-watak na ang tao dahil iba-iba na ang wikang kanilang binibigkas kaya nagkanya-kanya na sila at kumalat sa mundo. Teoryang Bow-wow Sinasabi sa teoryang ito na nagkaroon ng wika ang tao dahil noong umpisay ginagaya nila ang tunog na nililikha ng mga hayop gaya ng tahol ng aso, tilaok ng manok at huni ng ibon.

Teoryang Ding-dong Maliban sa tunog ng hayop, ginagaya naman daw ng tao ang tunog ng kalikasan at paligid gaya ng pagtunog ng kampana, patak ng ulan at langitngit ng kawayan. Teoryang Pooh-pooh Ang tao ay nakalilikha ng tunog sanhi ng bugso ng damdamin. Gamit ang bibig, napabubulalas ang mga tunog ng pagdaing na dala ng takot, lungkot, galit, saya at paglalaan ng lakas. Teoryang Yo-he-ho Isinasaad dito na nagsimula ang wika sa indayog ng himig-awitin ng mga taong sama-samang nagtatrabaho. Teoryang Yum-yum Sinasabi sa teoryang ito na ang wika ay nagmula sa pagkumpas ng maestro ng musika at sa bawat kumpas ay nagagawa niyang lumikha ng tunog mula sa kanyang labi.

Mga Sanggunian:

Antonio, Lilia F. et al. (2005). Komunikasyon sa akademikong Filipino. C & E Publishing, Inc. Lunsod ng Quezon

Austero, Cecilia S. et al. (1999). Filipino sa ibat ibang disiplina. Mega-Jesta Prints, Inc. Lunsod ng Valenzuela

Paz, Consuelo J. et al. (2003). Ang pag-aaral ng wika. University of the Philippine Press. Lunsod ng Quezon

Santiago, Alfonso O. (1979). Panimulang linggwistika sa Pilipino. REX Book Store. Maynila

Santiago, Alfonso O. at Tiangco, Norma G. (2003). Makabagong balarilang Filipino. REX Book Store. Maynila

Tags: lektyur 300 comments share

tauhang lapad vs tauhang bilog

Nov 8, '07 4:06 AM for everyone

Ano ba ang pinagkaiba ng tauhang lapad sa tauhang bilog?

Ang tauhang lapad (plain character) ay uri ng tauhan sa anumang anyo ng panitikan na hindi nagbabago ang katuahan sa loob ng kwento. Ibig sabihin mula umpisa ng pelikula hanggang wakas, ang kanyang pagkatao ay ganoon pa rin. Halimbawa sa novelang Noli Me Tangere, hindi nagbago ang katauhan ni Tiya Isabel sa kabuuan nito. Siya ay mahinhing babae, masunirin na kapatid at mapagmahal at maalahaning tiyahin. Bilang ang kanyang kilos at tipid siya sa pananalita. Ang mga katangiang ito ay taglay pa rin niya hanggang sa katapusan ng novela at walang nagbago sa kanyang katauhan sa kabuuan nito--- ibig sabihin hindi nagbago ang kanyang katauhan at lapad ang kanyang pagkatao sa kabuuan ng panitikan. Ngunit bijhira ang ganitong uri ng tauhan sa mga kwento.

Samantalang, ang tauhang bilog (round character) naman ay kabaligtaran ng tauhang bilog. Nagbabago ang katauhan ng isang tauhang bilog sa loob ng kwento. Halimbawa, sa Noli Me Tangere ipinakilala si Ginoong Crisostomo Ibarra bilang isang taong tahimik at mapagtimpi. Ngunit nabasa ang kanyang katahimikan at pagkamatimpi sa ikatatlumpung kabanata. Sinunggaban niya si Padre Damaso at saka tinutukan ng kutsilyo sa leeg. Ibig sabihin, mayroong pagbabago sa kanyang katauhan habang tumatakbo ang kwento. Ang dati'y mapagtimpi ay sumabog at hindi na maawat na tao. Si Ibarra ay halimbawa ng isang tauhang bilog.

Marahil naintindihan mo na ang pinagkaiba ng tauhang lapad sa tauhang bilog. Ngayon, matutukoy mo na kung anong uri ng tauhan mayroon ang kwentong iyong binabasa o kaya'y pelikulang iyong napanood. At ipinahihiwatig lamang nito na makatwiran magkaroon ng tauhang walang ipinagbago sa isang kwento. Tags: lektyur 22 comments share

Teoryang Pampanitikan

Oct 17, '07 11:52 PM for everyone

Teoryang Klasismo/Klasisismo
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang may kaayusan.

Teoryang Humanismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay

binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.

Teoryang Imahismo
Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-adka na higit na madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita. Sa halip na paglalarawan at tuwirang maglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang totoong kaisipan ng pahayag sa loob ng panitikan.

Teoryang Realismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng may-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagkaefektibo ng kanyang sinulat.

Teoryang Feminismo
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.

Teoryang Arkitaypal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isat isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga mambabasa.

Teoryang Formalismo/Formalistiko

 Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyang ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan. Samakatuwid, kung ano ang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang nais niyang ipaabot sa mambabasa walang labis at walang kulang. Walang simbolismo at hindi humihingi ng higit na malalimang pagsusurit pang-unawa.

Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal
Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga salig (factor) sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito.

Teoryang Eksistensyalismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human existence).

Teoryang Romantisismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang ibat ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.

Teoryang Markismo/Marxismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pangekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.

Teoryang Sosyolohikal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan ng lipunang kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad na suliranin.

Teoryang Moralistiko
Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang ibat ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng isang tao ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.

Teoryang Bayograpikal
Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga pinaka na inaasahang magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.

Teoryang Queer
Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan sa mga homosexual. Kung ang mga babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay queer.

Teoryang Historikal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

Teoryang Kultural
Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga

hindi nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi. Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.

Teoryang Feminismo-Markismo
Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang ibat ibang paraan ng kababaihan sa pagtugon sa suliraning kanyang kinakaharap. Isang halimbawa nito ay ang pagkilala sa prostitusyon bilang tuwirang tugon sa suliraning dinaranas sa halip na itoy kasamaan at suliranin ng lipunan.

Teoryang Dekonstraksyon
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang ibat ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan ng pagtao at mundo.

Mga Sanggunian

Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 1976-1996

Soledad S. Reyes ADMU Press, Quezon City, Philippines, 1997

Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay)

Patronicio V. Villafuerte Mutya Publishing House, Valenzuela City, Philippines, 2000

PLUMA III: Wika at panitikan para sa mataas na paaralan

Ailene G. Basa, Mary Grace C. del Mundo, Nestor S. Lontoc at Alona M. Dayag

Phoenix Publishing House, Inc., Quezon City, Philippines, 2004

Tags: lektyur

528 comments share

Kaligirang Kasaysayan ng Noli Me Tangere

Oct 17, '07 11:48 PM for everyone

Kaligirang Kasaysayan ng Noli Me Tangere

nahon
Bago ang 1884

Detalye
Nabasa ni Rizal ang novelang Uncle Toms Cabin ni Harriet Beecher Stowe na naglahad ng pang-aapi sa mga aliping Negro sa Amerika. Mayroong isang pagdiriwang ng mga mag-aaral na Pilipino ng Central University of Madrid sa Espanya. Nakasama ni Rizal sina Jaena, Valentin Ventura at ang magkakapatid na Paternos. Inimungkahi ni Rizal sa kanyang mga kasamang Pilipino sa Madrid na sumulat sila ng isang novelang hango sa masamang kalagayan ng mga Pilipino sa Pilipinas sa ilalim ng pamumuno ng Kastila at ang lahat ay sumang-ayon. Inimungkahi ni Rizal na pangkat sila upang mailahad ang lahat ng pananaw. Ang mungkahi ni Rizal na sumulat bilang pangkat ang novela ay hindi natupad sapagkat ang iba, sa halip na umpisahan ang novela ay nalihis ang perspektibo at ukol sa babae na ang nais isulat. Nalulon ang lahat maliban kay Rizal sa sugal at pambabae kaya napabayaan ang napagkasunduan. Inumpisahan ni Rizal ang pagsulat sa novela sa Madrid at natapos ang unang kalahati. Pagkatapos ng kanyang pag-aara sa CUM, ipinagpatuloy ni Rizal ang pagsusulat sa novela sa Paris, Fransya kung saan natapos niya ang kalahati ng ikawalang kalahati ng novela. Sa loob ng mga buwan na ito, tinapos ni Rizal ang novela sa Wilhelmsfeld, Alemanya ngunit wala pang pamagat. Hindi napadalhan si Rizal ng perang panggastos mula sa Pilipinas kaya siyay nagutom at nagkasakit. Sa kanyang pagkagutom, siya ay dumadalo sa mga pagdiriwang nang hindi naman inaanyaya (gate crasher). Halos nawalan na siya ng pag-asa na mailimbag ang novela kaya napag-isipang sunugin ito. Salamat na lamang at dumating si Dr. Maximo Viola, isang dating kamag-aaral na siyang tumulong kay Rizal sa pagpapalathala ng novela at nagbigay ng pera upang matugunan ang mga pangangailangan. Inayos ni Rizal ang orihinal na manuskrito ng novela upang mahanda sa paglathala. Napili niya ang bahay-palimbagan na Berliner-Buchdruckrei-Action-Gesselschaft. Nagpalathala siya ang 2, 000 sipi sa halaga lamang ng P300.00. Habang iniimprenta ang novela ni Rizal, saka lang siya nakapagdesisyon ng pamagat para dito. Sa kanyang sulat kay Felix R. Hidalgo, binanggit ni Rizal na hinugot niya ang pamagat na Noli Me Tangere sa Ebanghelyo ni Lucas. Ngunit nagkamali si Rizal sa pagbanggit ng pinagkunan dahil nakuha niya ito sa Ebanghelyo ni Juan, Kapitulo 20, versikulo

Enero 2, 1884

1885

April-June 1886 Disymebre, 1886

Pebrero 21, 1887

Marso 5, 1887

13-17. Ang bahaging ito bibliya ay nagsalaysay sa araw ng Easter Sunday, ang ikatlong araw ng kamatayan ni Kristo kung saan nabuhay siya muli at nagkita sila ni Maria Magdalena: Huwag mo akong salingan, dahil hindi ko nakasasama ang aking Ama sa langit. Marso 21, 1887 Inilabas na ang novelang Noli Me Tangere ni Rizal sa publiko sa wikang Kastila. Mayo 5, 1887 Sinulatin ni Dr. Antonio Ma. Regidor si Rizal. Pinuri ni Regidor ang novela at inihambing pa sa Uncle Toms Cabin at Don Quixote ng Espanya. *Nasalin ang novelang Noli Me Tangere sa ibat ibang wika dahil sa husay nito at natatanging katangian.

marcial/adzuhsfil3/20072008 Tags: lektyur 23 comments share

Oct 17, '07 11:46 PM for everyone Ang layunin ng panitikang nasusulat sa perspektibong realismo ay ipakita ang makatotohanang pangyayari sa lipunan at ang panitikang ito ay hango sa totoong buhay at mga pangyayari. Ngunit mahalagang tandaan na ang realismo at hindi real kundi halos real dahil ito ay batay lamang sa realidad sa mundo. Sa ganitong aspekto nagiging mabisa ang isang panitikan dahil pinakamalapit ito sa tao: ang nakikita, nararandaman at iba pang karanasan ng tao ay nasasalin sa panitikan. Realismo sa Pelikula Ang pelikula ay isang uring pampanitikan sa anyong patanghal. Naiiba ito sa ibang uri ng panitikan sapagkat ito ay higit na naisasalang bago ilahad sa madla. at karamihan sa mga pelikula ay yaong hango sa realidad. Ayon kay Reyes (1996), Ang bisa ng realidad sa pelikula ay katulad ng realidad ng tao. Gaya ng tao, maaaring makahawa at makasakit ang isang pelikula. Ngunit kahit nakakadala ang drama ng isang pelikula, iba ang timbang ng realidad nito kung itoy ihahambing sa realidad ng tao. Dagdag pa ni Reyes, Ang isang pelikula ay nagkakabuhay lamang sa tulong ng imahinasyon ng mga manonood. Ang realidad ng isang pelikula ay gawa ito sa plastik. Sa isang rolyo ng pelikula (film) nakalimbag ang mga larawan na hindi gumagalaw. Nagkakabuhay ang mga larawang ito sa tulong ng isang movie projector. Dahil sa bilis ng pagpapakita ng movie projector sa mga larawang ito, hindi na napupuna ng ating mga mata ang pagpapalit ng mga larawan. At dahil dito, nagmumukhang tuluy-tuloy ang paggalaw ng mga pigura sa puting tabing. Kapag sinabayan ng synchronized sound ang paggalaw ng mga pigurang ito, nagmumukhang totoo ang mundong inilalarawan ng isang pelikula. Ngunit ang lahat ng itoy ilusyon.

Ang daigdig ng pelikula ay umiikot sa pagkukunwari. May sarili itong lohika na hindi katulad ng lohika ng totoong mundo. Ang mga bagay na itinuturing na imposible sa mundo ng tao ay maaaring maging posible sa mundo ng pelikula. Halimbawa, sa pamamagitan ng special effects, maaaring ipakita ng isang pelikula na may kakayahan

ang isang taong lumipad sa himpapawid. At kahit maraming tama ng bala ang katunggali ng bida, maaari pa itong mabuhay upang madagdagan ang kapanabikan ng mga manonood.

Ang bawat pelikula ay naghaharap ng ideya sa mga manonood. Kung tatanggapin ito ng publiko, epektibo ang pelikula. Ngunit kung hindi ito pag-uukulan ng pansin, wala itong bisa.

Malaki ang kakayahan ng pelikulang mag-impluwensya ng opinyon. Ngunit hanggang dito lamang ang teritoryo nito. Hindi nito kayang magpabilanggo ng mga krimen o magpasimula ng digmaan. Ideya lang ang hinaharap nito. Ang pagpapatupad ng anumang hangarin ay magsisimula sa kilos ng isang individwal. Hindi nakakapinsala ang isang ideyang pampelikula dahil malaya ang isang individwal na pasyahan ang argumento (ideya) nito. Ang nakakapinsala ay ang kilos ng tao. Samakatuwid, kailangang laging tandaan na ang pelikula ay iniaayos upang maging sinematik (cinematic). Ang lahat ay pinaghahandaan at may editing at direkting na nagaganap. At ang mga tauhan ay gumaganap lamang kahit ano pang husay ang inuukol sa tauhan ito ay pagpapanggap lamang. <<wakas>> Sanggunian: Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 19761996, Soledad S. Reyes, ADMU Press, Quezon City, Philippines, 1997 Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay), Patronicio Villafuerte Mutya Publishing House, Valenzuela City, Philippines, 2000 Malikhaing Pelikula, Manny Reyes, Media Plus, Philippines, 1996

V.

marcial/adzuhsfil/0708 Tags: lektyur 1 comment share

Kay Salome, ang Tauhang Hindi Napabilang sa Noli Me Tangere

ni Joi C. Barrios

Oct 17, '07 11:45 PM for everyone

Lagi nay nakaabang sa iyong durungawan Tuwing sumasapit ang dapithapon, Salome. Waring ritwal ang laging pag-aantabay sa pagdating ng kaibigang tulisan. Bago lumubog ang araw, Nakaupo ka na sa may pasimano, Inaabala ang kamay sa kung anong gawain, Habang ang mga mata ay nasa lawa, Tuwing makalawang sandali.

Ay, Salome, Bawal sa mga babae sa iyong pahahon Ang pamimintana. Itoy pahayag ng pag-aanyaya, Na parang kamison Na sumusilip sa balikat, O sakong ma dumudungaw Sa laylayan ng saya.

Ang pagtanaw sa lansangan Ay paghangad ng mga bagay Sa labas ng tahanan, Sa panahong ang daigdig ng babae Ay sala, silid, kusina, At ang tanging pangarap Na pinahihintulutan Ay ang maging asawa at ina. Ang batas na itoy eskpularyong Laging nakalapat sa dibdib Sa paggising at pagtulog, At pamaypay na lagi nang nagkukubli Sa iba pang lihim na hangarin, Na maaaring mamutawi sa labi.

Ngunit lagi nay nakaabang ka Sa iyong durungawan Tuwing sumasapit ang dapithapon, Salome. Kasinghaba ng buhok mong nakalugay Ang paghihintay. Nakikipagkaibigan ka sa pagkainip Sa bawat hiblang sinusuklay. Habang inaalo, muli at muling inaalo Ang pusong nagpasyang magmahal Sa isang lalaking walang maipapangakong Singsing, tahanan, o mga supling.

Kasintalim ng munting karayon Na gamit sa pagsusulsi Ang takot na kumukurot sa puso Tuwing kumagakat na ang dilim At wala pang bangkang tumatawid sa lawa. Nakikipagtalo ka sa pangamba Pagkat ang isipan Ay patuloy sa paghabi Ng kung anong masamang pangyayaring Maaaring maganap sa kaibigan. Habang inaalo, Muli at muling inaalo, Ang pusong nagpasyang magmahal Sa isang tulisang hinihiram Sa kanyang digmaang ipinaglalaban.

Ay, Salome, Kinakailangan mong mamuhay at magmahal Nang higit sa iyong panahon. Kung kayay binuksan mo ang durungawang Ipinipinid ng iba. Sinukat mo ang pag-ibig Hindi sa pamamagitan ng kasal Na may basbas ng langit Kundi ng pag-iisang dibdib Na binibigyang-katuparan Ng pagniniig ng puso at diwa. Nangahas kang bigyan ng bagong kahulugan Ang mga salitang Pag-ibig, tahanan, pagkababae.

Kayat wala ka man sa mga pahina Ng nobelang dinakila, Hindi man ikaw Ang tinanghal na halimbawa Sa mga dalaga ng iyong lahi, Lalagi ka sa aming alaala. Tulay sa agwat ng mga dekadang Naghihiwalay sa atin Ang iisang pangarap: Ang makamit ang kalayaang magtakda Ng sariling buhay Sa ano mang panahon.

Tags: tula 1 comment share

Oct 17, '07 11:41 PM for everyone Ang sanaysay ayon kay Alejandro G. Abadilla ay nakasulat na karansan ng isang sanay sa pagsasalaysay. Ang sanaysay ay nagmula sa dalawang salita: ang sanay at pagsasalaysay. Ito ay panitikang tuluyan na naglalahad ng kuru-kuro, damdamin, kaisipan, saloobin, reaksyon at iba pa ng manunulat hinggil sa isang makabuluhan, mahalaga at napapanahong paksa o isyu. Sanaysay Mahalaga ang pagsusulat at pagbabasa ng sanaysay sapagkat natututo ang mambabasa mula sa inilahad na kaalaman at kaisipang taglay ng isang manunulat. nakikilala rin ng mambabasa ang manunulat dahil sa paraan ng pagkasulat nito, sa paggamit ng salita at sa lawak ng kaalaman sa paksa. Uri ng Sanaysay Pormal sanaysay na tumatalakay sa mga seryosong paksa at nangangailangan ng masususing pag-aaral at malalim na pagkaunawa sa paksa; inaakay ng manunulat ang mambabasa sa malalim na pag-iisip upang makabuo ng sariling pagpapasya at kumilos pagkatapos

Di-Pormal sanaysay na tumatalakay ng mga paksang magaan, karaniwan, pang-araw-araw at personal; binibigyang-diin ng manunulat ang mga bagay-bagay, mga karanasan o isyung maaaring magpakilala ng personalidad ng manunulat o pakikisangkot niya sa mga mambabasa

Sangkap ng Sanaysay 1. 2. Tema at Nilalaman anuman ang nilalaman ng isang sanaysay ay itinuturing na paksa dahil sa layunin sa pagkasulat nito at kaisipang ibinahagi Anyo at Istruktura ang anyo at istruktura ng sanaysay ay isang mahalagang sangkap sapagkat nakaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa; ang maayos at lohikal na pagkasunudsunod ng ideya o pangyayari ay makatutulong sa mambabasa sa pagkaunawa sa sanaysay Wika at Istilo ang uri at antas ng wika at istilo ng pagkakagamit nito ay nakaaapekto rin sa pagkaunawa ng mambabasa; higit na mabuting gumamit ng simple, natural at matapat na mga pahayag

3.

Bahagi ng Sanaysay 1. Panimula ang pinakamahalagang bahagi ng isang sanaysay sapagkat ito ang unang tinitingnan ng mga mababasa, dapat nakapupukaw ng atensyon ang panimula upang ipagpatuloy ng mambabasa ang pagbasa sa akda 2. Katawan sa bahaging ito ng sanaysay makikita ang pagtalakay sa mahahalagang puntos ukol sa tema at nilalaman ng sanaysay, dapat ipaliwanag nang mabuti ang bawat puntos upang maunawaan ito nang maigi ng mambabasa 3. Wakas nagsasara sa talakayang naganap sa katawan ng sanaysay; sa bahaging ito nahahamon ang pag-iisip ng mambabasa na maisakatuparan ang mga tinalakay ng sanaysay Katangiang Dapat Taglay ng isang Mabuting Mananaysay May malawak na kaalaman o karanasan sa paksa Nagagamit ang wika nang wasto at mabisa Nakapipili ng mabuti at mabisang istilo ng paglalahad ng ideya Malinaw at hindi madamot o matipid sa pagpapaliwanag ng kaisipan at kaalaman ukol sa paksa May kakayahang pumukaw o manghikayat ng mambabasa

Tags: lektyur 89 comments share

Oct 17, '07 11:39 PM for everyone Ang talumpati ay isang maayos pagbigkas sa harap ng isang madla kung saan ang mga mahahalagang kaisipan ay inihahatid sa mabisang paraan. Ito ay isang sining sapagkat magalang ang pananalita ng isang nananalumpati at piling-pili ang mga salitang ginagamit ukol sa mahahalaga at napapanahong paksa. Talumpati Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagtatalumpati

1. Ang Mananalumpati dapat isaalang-alang ng mananalumpati ang kanyang sarili sa harap ng kanyang tagapakinig; ang kanyang paraan ng pagbigkas ng mga salita, kanyang pananamit, kanyang asal sa entablado, kumpas ng kamay; at laging dapat tandaan na siya ay nasa harap at pinakikinggan at pinanood ng mga tao 2. Ang Talumpati kailangang isaalang-alang ang nilalaman ng talumpati upang matukoy ang wasto at pinakamabuting paraan ng pagbigkas nito at higit sa lahat dapat matukoy ang layunin at kaisipang nais iparating ng talumpati upang maiabot ito nang malinaw sa mga tagapakinig 3. Ang Tagapanood/Tagapakinig higit na mabuting malaman ng isang mananalumpati ang uri at antas ng kanyang tagapakinig upang makapag-isip siya ng mabuting paraang gagamitin na makapukaw sa atensyon ng mga ito at nang mahikayat ang mga ito na makinig hanggang sa wakas ng talumpati; mahalaga ring malaman kung sino ang tagapakinig upang maibagay sa kanila ang talumpati at maging malinaw ang kahalagahan ng talumpati para sa kanila Uri ng Talumpati/Pagtatalumpati

Biglaan o Daglian (impromptu) walang pagkakataong makapaghanda ang mananalumpati; ngunit ang mga pagkakataong ito ay gaya lamang ng mga simpleng okasyon gaya ng mga sa paaralan, kaarawan at iba pa Maluwag (extemporaneous) ang mananalumpati ay binibigyang ng maikling panahon para maghanda pagkatapos maibigay ang paksa o tanong Handa (prepared) mahabang panahon ay ibinibigay para maghanda ang mananalumpati; isinasaulo na ang isang handang talumpati at pipiliin na lamang ang wasto at pinakamabuting paraan ng pag-deliver

Katangian ng Isang Mahusay na Mananalumpati

May magandang personalidad Malinaw magsalita May malawak na kaalaman sa paksang tinatalakay May kasanayan sa pagtatalumpati Mahusay gumamit ng kumpas

Mga Katangian ng Mabuting Kumpas

Maluwag at maginhawa higit na magandang tingnan kung natural ang pagkumpas at hindi naninigas May buhay at hindi matamlay iba-ibang sigla ang dapat taglayin ng mga kumpas Tiyak tiyak ang pagtuturo sa tao o bagay na itinuturo Nasa pahanon nasa tayming ang kumpas, hindi nauuna o nahuhuli sa dapat nitong paglagyan Angkop sa mga nakikinig iayon ang mga kumpas sa uri at antas ng tagapanikig at ang laki nito

-#marcial/fil3/0708

Tags: lektyur 24 comments share

Dula (Notes)

Oct 17, '07 11:37 PM for everyone

Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.

Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan. Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip. Sangkap ng dula

Tagpuan panahon at pook kung saan naganap ang mga pangyayaring isinaad sa dula Tauhan ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula; sa tauhan umiikot ang mga pangyayari; ang mga tauhan ang bumibigkas ng dayalogo at nagpapadama sa dula Sulyap sa suliranin bawat dula ay may suliranin, walang dulang walang suliranin; mawawalan ng saysay ang dula kung wala itong suliranin; maaaring mabatid ito sa simula o kalagitnaan ng dula na nagsasadya sa mga pangyayari; maaaring magkaroon ng higit na isang suliranin ang isang dula Saglit na kasiglahan saglit na paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa suliraning nararanasan Tunggalian ang tunggalian ay maaaring sa pagitan ng mga tauhan, tauhan laban sa kanyang paligid, at tauhan laban sa kanyang sarili; maaaring magkaroon ng higit sa isa o patung-patong na tunggalian ang isang dula Kasukdulan climax sa Ingles; dito nasusubok ang katatagan ng tauhan; sa sangkap na ito ng dula tunay na pinakamatindi o pinakamabugso ang damdamin o kayay sa pinakakasukdulan ang tunggalian Kakalasan ang unti-unting pagtukoy sa kalutasan sa mga suliranin at pag-ayos sa mga tunggalian Kalutasan sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at tunggalian sa dula; ngunit maaari ring magpakilala ng panibagong mga suliranin at tunggalian sa panig ng mga manonood

Elemento ng Dula

Iskrip o nakasulat na dula ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng bagay na isinasaalangalang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula kapag walang iskrip Gumaganap o aktor ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga tauhan sa iskrip; sila ang nagbibigkas ng dayalogo; sila ang nagpapakita ng ibat ibang damdamin; sila ang pinanonood na tauhan sa dula Tanghalan anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag na tanghalan; tanghalan ang tawag sa kalsadang pinagtanghalan ng isang dula, tanghalan ang silid na pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase Tagadirehe o direktor ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya ang nag-i-interpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay dumidipende sa interpretasyon ng direktor sa iskrip Manonood hindi maituturing na dula ang isang binansagang pagtanghal kung hindi ito napanood ng ibang tao; hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng dulay maitanghal; at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o makanood

Eksena at tagpo Ang eksena ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan samantalang ang tagpo namay ang pagpapalit o ang ibat ibang tagpuan na pinangyarihan ng mga pangyayari sa dula. -#-

Tags: lektyur 47 comments share

Maniningil ni Genoveva Edroza-Matute

Oct 17, '07 11:31 PM for everyone

Kung may makita kayong isang lalaking hangos sa paglakad, may kipkip na karterang katad na halos magputok sa mga lamang resibo at kung anu-anong papel, siyamnaput siyam sa isang daan, ang taong yaon ay isang kubrador o maniningil ng mga pautang. Kung siyay kinakatawan ng isang malaking bahay-kalakal, ang ayos niyay maaaring may-kakinisan at nagaanyaya sa isang tunay na pagpipitagan. Kung, sa kabilang dako, siya naman ay tagapaningil ng isang tindahan, malamang na ang ayos niyay gusgusin, pawisan, at parang wala nang kapana-panahong mapakag-ayos ng sariling katawan. Iyan ang maniningil; laman ng lansangan, kilabot ng mangungutang, panauhing pinagtataguan, dalaw na kinamumuhian. Malayu-layo pay matatanaw mo siyang ang hagdanan mo ang tinutungo. Pagmamasdan mo munang mabuti upang matiyak kung sino siya. Kung mapagsiya moy magbibilin ka sa iyong kasambahay na para bagang may-katotohanan ang iyong sinasabi. Hoy, ang sasabihin mo, hoy, kung may hahanap sa akin, sabihin mong akoy wala. May pinaroonan. At marahan kang papasok at pakubling uupo sa isang sulok na kunway may binabasa o anumang pinagkakaabalahan. Ikaw nga ang hanap. Itinatanong kung saan ka naroon, at ang pinagbilinan mo namay matapat sa kanyang tungkulin. Hindi ko po malaman kung kailan sila babalik, ang naririnig mong sagot. Magbalik po kayo uli, ang habol pa. At mararamdaman mong aalis ang maniningil. Ang yabag ng kanyang mga hakbang ay kilalanglilala mo na. Makahihinga ka nang maluwag. Sisilip ka nang bahagya sa puwang ng durungawan, at pagkasilip mong lumiko na ang salot na kinatatakutan moy uubo ka nang bahagya na para bang nabunutan ka ng isang libot isang tinik sa dibdib. Datapwat huwag mong hinalaing hindi nalalaman ng kubrador ang buong katotohanan. Hindi nawalan ng kabuluhan ang nilakad-lakad niya sa mga lansangan. Hindi nawalan ng kahulugan ang pagkapudpod ng kanyang sapatos sa ginagala-gala sa bahay-bahay ng mga mangungutang. Oh, iyang mga mangungutang! ang nasasabi-sabi niyang madalas na susundan pa ng isang mariing kagat sa labi. Iyang mga mangungutang ay maraming dahilan kapag nagkakataong dinaratnan mo sa bahay. Naroong siyay may pinagbayaran. Naroong siyay napagkasakitan. Naroong kung nauna-una ka lamang nang kaunti ay walang salang nabayaran ka niya. Oh, sari-saring dahilan ang ibinibigay nila sa iyo kung mataunan mong nasa bahay ang mga iyan. At parang pagpapakilala ng kanilang katapatan ng loob ay ihahabol pa kunwari sa iyo ang Magbalik ka bukas. Sa kabila ng gayong pabuntot, ang ating kubrador ay hindi nagbabalik. Dalang-dala na siya sa bukas ng mga mangungutang. Alam niyang ang kanilang bukas ay bukas na walang katapusan. Oh, iyang maniningil! Pinandidirihang parang ketongin. Nilalayuang parang may sakit na nakahahawa. Kinasusuklamang parang isang salarin. Ang pagdalaw ay ipinangingilabot na parang pagdalaw ng isang malaking sakuna!

-#-

Tags: sanaysay 2 comments share

Hindi Na Salapi (Salaysay)

Oct 17, '07 11:29 PM for everyone

Noong si Apolinario Mabina ay nag-aaral pa sa Maynila ay nagnais din

siyang mamusturang gaya ng kanyang mga kamag-aaral. Inay, ang sinulat niya sa kanyang inang nasa lalawigan, padalhan naman ninyo ako rito ng salapi upang maibili ko ng mga damit. Ako lamang ang hindi pustura rito. Kaawa-awa naman ang aking anak, ang naibulong sa sarili ng ina. Gagawin ko ang lahat upang mapadalhan ng salapi si Apolinario. Tiniis ng ina ang init ng araw sa gitna ng bukid nang mahabang panahon. Tiniis niya ang lamig ng ulan at ang hampas ng hangin sa paggawa sa bukid. Ipinagbili niyang lahat ang kanyang aning palay at kape. Ang mga pise-piseta niyang naipon sa mahabang panahon ay ibinuhol sa kanyang alampay at ipinadalang lahat sa naka na nasaMaynila. Nang kalagin ni Apolinario Mabino ang buhol at makita niya ang pise-pisetang unti-unting inipon ng kanyang ina, ay nangilid ang kanyang mga luha. Hindi na salapi ang nakita niya sa alampay, kundi hirap, pawis at luha ng kanyang ina. Hindi niya nagawang gugulin sa pamumustura ang ipinadalang iyon ng ina. Nang namatay si Mabini, nakita ng isa niyang kamag-anak ang mga pise-pisetang iyon na nakabuhol pa sa alampay ng nasira niyang ina.

(Mula sa Filipino: Sa bagong panahon. Pahina 37-38; nina Matute, 1987) Tags: salaysay 0 comments share

Bangkang Papel
ni Genoveva Edroza-Matute

Mar 2, '07 3:28 AM for everyone

Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito ang pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang kapag iyoy nagpatuloy sa loob ng tatlong araw ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan. Ilang maliliit na bata ang magpapalutang ng mga bangkal papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak.

Sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang sa tubig kailanman... Isang batang lalaking nagising sa isang gabi, sa mag dagundong na nakagugulat. Sa loob ng ilang saglit, ang akala niyay Bagong Taon noon. Gayon ding malalakas na ugong ang natatandaan niyang sumasalubong sa Bagong Taon. Ngunit pagkalipas ng ilan pang saglit, nagunita niyang noon ay wala nang ingay na pumapatak mula sa kanilang bubungan. Sa karimlat pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis. Hindi niya malaman kung alin ang dagundong ng biglang pumuno sa bahay ang biglang pagliliwanag. Gulilat siyang nagbalikwas at hinanap nang paningin ang kanyang ina. Nagsunud-sunod ang tila malalaking batong gumugulong sa kanilang bubungan. Ang paggulong ng mga iyoy sinasaliwan ng pagliliwanag at pagdidilim ng bahay, ng pagliliwanag na muli. Samantalay patuloy ang pagbuhos ng ulan sa kanilang bubungan, sa kanilang paligid, sa lahat ng dako. Muling nahiga ang nagbalikwas at ang tinig niya ay pinatalagos sa karimlan. Inay, umuulan, ano? Oo, anak, kangina, anang tinig mula sa dulo ng hihigan. Inay, ang ulit niya sa karimlan, dumating na ba ang Tatay? Sumagot ang tinig ngunit hindi niya maunawaan. Kayat itinaas niya nang bahagay ang likod at humilig sa kaliwang bisig. Sa kanyang tabi;y naroon ang kapatid na si Miling. Sa tabi nitoy nabanaagan niya ang katawan ng ina, at sa kabila naman nitoy nakita niya ang banig na walang tao. Ibinaba niya ang likod at iniunat ang kaliwang bisig. Naramdaman niya ang sigis ng lamig ng kanyang buto. Mula sa nababalot na katawan ni milng ay hinila niya ang kumot at itoy itinakip sa sariling katawan. Bahagyang gumalaw ang kapatid, pagkatapos ay nagpatuloy sa hindi pagkilos. Naaawa siya kay Miling kayat ang kalahati ng kumot ay ibinalot sa katawan niyon at siyay namaluktot sa nalabing kalahati. Naramdaman niya ang panunuot ng lamig sa kanyang likod. Inilabas niya ang kanag kamay sa kumot at kinapa ang banig hanggang sa maabot niya ang sahig. Anong lamig sa sahig, ang naisip niya, at ang kanang kamay ay dali-daling ipinasok muli sa kumot. Inay, ang tawag niyang muli, bakit wala pa si Tatay? Anong oras na ba? Ewan ko, ang sagot ng kanyang ina. Matulog ka na, anak, at bukas ay magpapalutang ka ng mga bangkang ginawa mo. Natuwa ang bata sa kanyang narinig. Magkakarerahan kami ng bangka ni Miling, ang akiy malalakit matitibay...hindi masisira ng tubig. Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-aangay ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay nooy ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita:

Siya, matulog ka na. Ngunit ang batay hindi natulog. Mula sa malayoy naririnig niya ang hagibis ng malakas na hangin. At ang ulang tangay-tangay noon. Marahil ay hindi na uuwi ang Tatay ngayong gabi, ang kanyang nasabi. Naalala niyang may mga gabing hindi umuuwi ang kanyang ama. Saan natutulog ang Tatay kung hindi siya umuuwi rito? ang tanong niya sa kanyang ina. Ngunit itoy hindi sumagot. Sinipat niya ang mukha upang alamin kung nakapikit na ang kanyang ina. Ngunit sa karimlan ay hindi niya makita. Bago siya tuluyang nakalimot, ang kahuli-hulihang larawan sa kanyang balintataw ay ito. Tatlong malalaking bangkang yari sa papel na inaanod ng baha sa kanilang tapat... At samantalang pumapailanlang sa kaitaasan ang kahuli-hulihang pangrap ng batang yaon, ang panahon ay patuloy sa pagmamasungit. Ang munting bahay na pawid ay patuloy sa pagliliwanag at pagdidilim, sa pananahimik at pag-uumugong, sa pagbabata ng walang awing hampas ng hangin at ulan... Ang kinabukasan ng pagtatampisaw at pagpapaanod ng mga bangkang papel ay dumating... Ngunit kakaibang kinabukasan. Pagdilat ng inaantok pang batang lalaki ay nakita niyang nag-iisa siya sa hihigan. Naroon ang kumot at unan ni Miling at ng kanyang ina. Pupungas siyang bumangon. Isang kamay ang dumantay sa kanyang balikat at nang magtaas ng paningin ay nakitang yaoy si Aling Berta, ang kanilang kapitbahay. Hindi niya maunawaan ang tingin noong tila naaawa. Biglang-biglang naparam ang nalalabi pang antok. Gising na gising ang kanyang ulirat. Naroon ang asawa ni Aling Berta, gayon din sina Mang Pedring, si Alng Ading, si Feli, at si Turing, si Pepe. Nakita niyang ang kanilang bahay ay halos mapuno ng tao. Nahihintakutang mga batang humanap kay kay Miling at sa ina. Sa isang sulok, doon nakita ng batang lalaki ang kanyang ina na nakalikmo sa sahig. Sa kanyang kandungan ay nakasubsob si Miling. At ang buhok nito ay walang tigil na hinahaplus-haplos ng kanyang ina. Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti kaysa rati. Ngunit ang mga mata nooy hindi pumupikit, nakatingin sa wala. Patakbo siyang lumapit sa ina at sunud-sunod ang kanyang pagtatanong. Bakit, Inay, ano ang nangyari? Ano ang nangyari, Inay? Bakit maraming tao rito? Ngunit tila hindi siya narinig ng kausap. Ang mga mata nooy patuloy sa hindi pagsikap. Ang kamay nooy patuloy sa paghaplos sa buhok ni Miling. Nagugulumihang lumapit ang bata kina Mang Pedring at Aling Feli. Ang pag-uusap nilay biglang natigil nang siyay makita. Wala siyang narinig kundi... Labinlimang lahat ang nangapatay... Hindi niya maunawaan ang ang lahat. Ang pagdami ng tao sa kanilang bahay. Ang anasan. Ang ayos ng kanyang ina. Ang pag-iyak ni Aling Feli nang siya ay makita.

Sa pagitan ng mga hikbi, siyay patuloy sa pagtatanong... Bakit po? Ano po iyon? Walang sumasagot sa kanya. Lahat ng lapitan niyay nanatiling pinid ang labi. Ipinatong ang kamay sa kanyang balikat o kayay hinahaplos ang kanyang buhok at wala na. Hindi niya matandaan kung gaano katagal bago may nagdatingan pang mga tao. Handa na ba kaya? anang isang malakas ang tinig. Ngayon din ay magsialis na kayo. Kayoy ihahatid ni Kapitan Sidro sa pook na ligtas. Walang maiiwan, isa man. Bago lumubog ang araw silay papasok dito... Kayat walang maaaring maiwan. Matagal bago naunawaan ng bata kung ano ang nagyari. Silay palabas na sa bayan, silang mag-iiba, ang lahat ng kanilang kapitbahay, ang maraming-maraming tao, at ang kani-kanilang balutan. Sa paulit-ulit na salitaan, sa sali-salimbayang pag-uusap ay nabatid niya ang ilang bagay. Sa labinlimang nangapatay kagabi ay kabilang ang kanyang ama...sa labas ng bayan...sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Nag-aalinlangan, ang batang lalakiy lumapit sa kanyang ina na mabibigat ang mga paa sa paghakbang. Inay, bakit pinatay ng mga kawal ang Tatay? Bakit? Bakit? Ang mga bata noong nakatingin sa matigas na lupa ay isang saglit na lumapit sa kanyang mukha. Pagkatapos, sa isang tinig na marahang-marahan ay nagsalita. Iyon din ang nais kong malaman, anakm iyon din ang nais kong malaman. Samantala... Sa bawat hakbang na palayo sa bahay na pawid at sa munting bukid na kanyang tahanan ay nararagdagan ang agwat ng ulila sa kanyang kabataan. Ang gabing yaon ng mga dagundong at sigwa, ng mga pangarap na kinabukasan at ng mga bangkang papel ang gabing yaon ang kahuli-hulihan sa kabataang sasansaglit lamang tumagal. Ang araw na humaliliy tigib ng pangamba at ng mga katanungang inihahanap ng tugon. Kaya nga bat sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang kailanman... -#-

Tags: maikling kwento 67 comments share

Himala

Feb 26, '07 3:56 AM for everyone

(Buod pasalaysay ng mga piling bahagi ng pelikula) Ang tagpuan ng pelikulang Himala ay ang Cupang, isang maliit na baryo sa Pilipinas na matagal na panahon na ring hindi dinaratnan ng ulan kayat nagbibitak ang mga kalsadat natutuyo ang mga pananim. Naniniwala ang mga taga-Cupang na simumpa ng bayang kinabibilangan ng baryo nila. Si Elsa ang pangunahing tauhan ng pelikulang ito. Siya ay 24 taong gulang na at katulong sa bahay ni Gng. Alba. Ampon lamang si Elsa ng kanyang inang si Aling Saling. Ngunit nagbago ang lahat kay Elsa nang dumilim isang tanghaling tapat. Tinatakpan ng buwan ang araw. Hindi magkamayaw ang mga tao sa mga sandaling iyon, takot na takot na tumatakbo pauwi sa kani-kanila at nagsisigawan. Isang matandang babae ang nagpalala ng lahat nang nasambit niyang Diyos ko po, magugunaw na ang mundo! Hindi ho, eclipse lang ho iyan, tugon ni Lucio na sumubok pakalmahin ang mga taong natataranta. Sa dilim ay nangangap si Elsa paakyat sa burol. Humuhugong ang hangin. Nadapa si Elsa. At sa kanyang pagbangon ay may narinig siyang bulong, isang boses ng babae na tinatawag ang pangalan niya. Lumingon siyang tila tumahimik ang lahat at kanyang nilapitan ang isang punong tuyong-tuyot walang dahon na nasa tuktok ng burol. Niya niya ang kung anumang liwanag na iyon. Napaluhod siyang tila magdarasal habang ang kanyang mukhay sinisikatan ng liwanag na iyon. Kinagabihan sa bahay nina Elsa ay nag-uusap sila at ng kanyang ina. Elsa, lagi ka na lang wala sa iyong sarili. Gaya kanina, pinapunta kita kina Lucioy nakalimutan mo. Lagi kang nasa burol. Di kita laging mababantayan. Dapat mag-asawa ka na. Baka sabihin nilay mag-ina tayong matandang dalaga. Di kita inampon para gumaya lang sa kin. Iba ang sagot ni Elsa, Nakita ko po ang Mahal na Birhen. Sa Burol po. Kanina habang may eclipse. Nakaputing damit po siya. May belong asul. May sugat sa dibdib. Umiiyak po siya ak saka nawala. Ayaw po kayong maniwala sa akin? Kinabukasan, ipinatingin ni Aling Saling si Elsa sa isang arbularyo. Pinalo nang pinalo ng arbularyo ang hubad na likod ni Elsa habang nakahiga ito parang hindi nasasaktan. Matigas daw ang espiritung sumasanib kay Elsa sabi ng arbularyo kaya ibalik na lang daw ito sa susunod na araw. Kinaumagahan habang pappunta sana si Baldo sa bukid ay napaitigil siyang nakatingin sa burol. Nakita niya si Elsa na nakaluhod nang matikas sa harap ng tuyong punong kahoy. Nilapatan niya si Elsa at nakita na dumurugo ang magkabilang kamay nito. Niyugyog niya si Elsa ngunit matagal kumibo. Nang nagmulat ang mga nito ay inilapad niya ang kanyang palad, may sugat ang mga palad nito. Kinagabihan ay nasa simbahan si Elsa at kausap ang isang pari. May pagdududa ang pari kay Elsa na batid habang silay nag-uusap. Ang Mahal na Birhen po ang nakita ko. Opo, pero meron po siyang sugat sa dibdib. Para pong tama ng baril. May baril na ba noong unag panahon. Minsan, mapaglinlang ang demonyo. Kaya nitong magpakita sa kahit anong anyo. Kahit pa ng Panginoon. Papaano mo naman makikita iyon e may eclipse. May liwanag pong nanggagaling sa kanya. Parang po siyang nabibihisan ng araw. Noong una poy nagpapakita lang siya, umiiyak, at saka nawawala. Pero nitong huliy nagsasalita na siya. Sabi po niyay di mo ako mapangingiti, Ineng, maraming kasalanan ang tao. Ewan ko po kung sa kanya ko nakuha ang mga sugat ko. Pero sabi po niya, kung magpapakabait daw po lahat ng mga tagarito, isang araw ay mawawala ang sumpa. At ang sabi rin po niya, darating daw ang araw at lalapit daw po sa akin ang

lahat ng may sakit at makapanggagamot daw po ako. Hindi lang daw po ng sugat ng katawan patiy yung sugat ng mga kaluluwa, pahayag ni Elsa. Lagi kang tinutukso ng mga tao dito bilang putok sa buho. At noong araw na nakita mo ang Birhen ay nakagalitan ka daw ni Mrs. Alba. May sama ka ba ng loob sa mga tao dito, Elsa? Hindi ako naniniwala sa mga milagro, tugon ng pari kay Elsa. Sa bahay nina Elsa ay nag-aaalalang kinausap siya ni Aling Saling. Baka pagtawanan ka ng mga tao. Baka matanggal tayo sa trabaho kay Mrs. Alba. Nagising si Aling Saling na wala sa kanyang tabi si Elsa. Hinanap nina Aling Saling, Chayong at Baldo si Elsa. Nagtungo sila sa burol, doon nakita nilang nakaluhod si Elsa. Wala na ang mga sugat sa katawan ni Elsa. Lumapit ang isang tagabaryo, Baldo, iyong kaibigan mong taga-Maynila, yung tiningnan ni Elsa, nawala na raw ang sakit niya! Gumaling na raw siya! Lumuhod sila sa harap ni Elsa. Hinahagud ni Elsa ang mata ni Lolo Hugo. Binihisan nila si Elsa ng puting-puting damit na pagmamay-ari ng pinsan ni Chayong na dating nagmamadre. Lumakad sila na tila munting prusisyon. Baldo, pagbutihin mo! Baka maawa sayo ang Mahal na Panginoon at pagkalooban ka ng asawa, ani Lucio nang napadaan ang pangkat nina Elsa sa harap nito. Ang ilang usiserong tagabaryo ay nasa burol na. Pilit hinahanap ang birhen. Baka dito! Baka nagtatago lang dito! O baka naman diyan sa kabilang puno. Huwag kang maingay. Naka matakoy lumabas! Iniisnpeksyon nila ang puno, ang iba ay may dala pang flashlight. Pagkahapon, maraming tao sa bahay nina Elsa. Iniharap ni Baldo ang isang pasyenteng naipitan ng ugat sa paa upang ipagamot kay Elsa. Lahat ay nakamasid sa kanyang ginagawa. Tinawag ni Mrs. Alba sina Aling Saling, Chayong, Baldo at Sepa. Kailangan daw nilang mag-organisa upang tulungan at bantayan si Elsa. Malalim na ang gabi. Nagising si Chayong sa pagkakahilik ni Pilo, ang kanyang kasintahan. Nasa ilalim sila ng bahay, sa may tangkal ng baboy. Huwag Pilo! Natatakot ako, ani ni Chayong. Bat ka natatakot, ako lang ti di ba mahal mo ako? Chayong, mapapanis tayo! tugon ni Pilo. Alam mo namang gutso kong malinis ako bago makasal. Yun lang ang maibigay ko sayo. Ngayon mo na ibigay Chayong. Bat ako pa ang nagustuhan mo? Marami ka namang girlfriend a. Hwag Pilo...huwag! Talaga namang marami kang girlfriend. Pati nga si Elsa niligawan mo non, ani ni Chayong. Lahat ng babae kaya kong lagawan, pero si Elsa hindi. Ewan ko kung bakiy. Parang hindi siya babae e. Parang hindi siya tao. Kelan ba tayo papakasal? Nakausap ko si Elsa, Pilo, sabi ni Chayong. Lahat ba naman ng gagawin moy ikinukunsulta mo pa kay Elsa, sagot ni Pilo. Alam niya ang lahat, agad na tugon ni Chayong. Umalis si Chayong at sa kanilang bahay ay naligo siya. Sinabunan niya ang mga bahagi ng kanyang katawan na hinagkan ni Pilo. -#shandymarcial/filipino3zchs/2007

Tags: iskrip 10 comments share

Feb 16, '07 11:58 PM for everyone Ang saya-saya talaga ng pakiramdam pagkatapos sumayaw na basang-basa ang iyong suot at ang towalitang pamunas pawis. Kahit gaano kapagod ang karanasang iyon, hindi naman nakahihinayang dahil sa maraming taong aking tinalunan at mga paang natapakan. JS Prom Halos dalawang libong mag-aaral na nasa ikatlo at ikaapat na taon nilang pamamalagi sa Zamboanga City High School (Main) ang nagsaya at nag-enjoy sa pagdaos ng kanilang JS Prom. Manghang-mangha ako sa kasiglahanng mga mag-aaral na ito, pilit pinasasaya ang munting pagdiriwang. Kanya-kanyang saliw sa iba't ibang musikang pinatutugtog. Nakatutuwa dahil may iilan na kahit napakabilis ng indayok ng mga tinutugtog ay sweet na sweet na sumasayaw habang magkayakap at naglalagkitan sa kanilang mga pawis. Pero deadma sila. Mapanghamon ang ilan sa kanila na nag-anyayang mag-showdown. Ayaw patalo ang bawat isa kaya gaya ng nakagawian sa ilang mga patimpalak, walang pamantayang inilaan kaya walang nagwagi. Hahaha...basta katuwaan lang. Siyempre, nag-umpisa na ang talunan at hiyawan at tulakan at siksikan; sinimulan naman namin ang buhatan at ang iba'y nainggit ay kami'y ginagaya...napansin ko tuloy, JS Prom ko ba 'to. Palibhasa 'di ako nag-high school...(joke lang)...pero parang JS Prom ko iyon... Napatingin sa akin ang karamihan sa kanila, palagay ko tuloy naiinggit lang sila..naalala ko guro pala ako...e ano naman ngayon...bawal bang magsaya kasama sila? Siguro masama ang kanilang loob dahil hindi nila ako naisayaw. Pasensiya na! Sa susunod na JS Prom ninyo, mag-ge-gate crash ako para magkasama muli tayo... Ngunit natapos ang kasiyang iyon nang hindi ako nakukuntento, hindi ako nakasayaw ng lubos...pakiramdam ko tuloy pinagkaitan ako ng kalayang magwala at sumayaw. Mabuti pa ang iba'y nakasayaw ang mga kaparehang nais nila, ako....OK lang masaya makipagtulakan at makipagsiksikan sa kanila...pakiramdam ko'y naranasan ko tuloy ang siksikan ng mga tao sa araw ng pista ni San Diego sa ikatatlumpong kabanata ng Noli Me Tangere. Nakahihinayang...sino kaya ang nag-ko-kontrol sa sound system. Kailangan kong kaibiganin para sa susunod hindi na ititigil ang pagtugtog. At kami ay sasayaw hanggat sa gusto namin. Ganoon naman ang buhay 'di ba? Isang sayaw na sumasaliw sa anumang indayog at biglang hihinto kapag wala nang itutugtog ang tape o plaka. Tags: sanaysay 0 comments share

KEYBOARD (anonymous) Wag mong i-backspace ang mga nakaraang idenelete ko na sa buhay ko pagkatapos mong i-caps lock paniwalain tapos nag-shift ka

Feb 16, '07 11:36 PM for everyone

nag-alternate sa iba kaya di ko na na-control nag-space ako ginamitan mo ako ng tab para makapasok kang muli sa home na puso may uminsert na iba umenter nagpage down ka nagpage up ako dahil end na ayoko na di ko na ipi-print pause muna ako nag-isip, ise-save kang muli you gave me space pero ayaw na talaga ng CPU ng utak ko io-off ko na ang computer. Tags: tula 0 comments share

Banyaga
ni Liwayway A. Arceo

Feb 10, '07 1:05 AM for everyone

MUKHANG ARTISTA! Artista nga ba? Artista? Mula nang dumating is Fely kangina ay hindi miminsang narinig niya ang tanong na iyon na tila ngayon lamang siya nakita. Gayong umuuwi siya dalawang ulit sa isang taon kung Araw ng mga Patay at kung Pasko. O napakadalang nga iyon, bulong niya sa sarili. At maging sa mga sandaling ito na wala nang kumukibo sa tumitingin sa kanya ay iyon din ang katanungang wari ay nababsa niya sa bawat mukha, sa bawat tingin, sa bawat matimping ngiting may lakip na lihim na sulyap. At mula sa salamin sa kanyang harapan ay nakita niya si Nana Ibang sa kanyang likuran. Hinahagod ng tingin ang kanyang kaanyuan. Matagal na pinagmasdan ang kanyang buhok. Hindi ito makapaniwala nang sabihin niyang serbesa ang ipinambasa sa buhok niya bago iyon sinuklay. Nandidilat si Nana Ibang nang ulitin ang tanong. Serbesa ba kama, bata ka, ha? Nguniti siya kasabay ang mahinang tango. At nang makita niyang nangunot ang noo nito, idinigtong niya ang paliwanag. Hindi masamang amoy, Nana. Ngayon, sa kanyang pandinig ay hindi nakaila sa kanya ang pagtuon ng tingin nito sa kanyang suot. Sa leeg ng kanyang terno na halos ay nakasabit lamang sa gilid ng kanyang balikat at tila nanunuksong pinipigil ang pagsungaw ng kanyang malusog na dibdib. Sa kanyang baywang na lalong pinalantik ng lapat na lapat na saya. Sa laylayan naito na may gilit upang makahakbang siya. Ibang-iba na ngan ngayon ang...lahat! at nauulinigan niya ang buntung-hiningang kumawala sa dibdib ng matandang ale. Napangiti siya. Alam niyang iyonm din ang sasabihin ng kanyang ina kung

nakabuhayan siya. Pati ang kanyang ama na hindi naging maligoy minsan man, sa pagkakaalam niya, sa pagsasalita. Iyon din ang narinig niyang sabi ng kanyang Kuya Mente. At ang apat niyang pamangkin ay halos hindi nakahuma nang makita siya kanginang naka-toreador na itim at kamisadentrong rosas. Pinagmasdan siya ng kanyang mga kanayon, mula ulong may taling bandanna, sa kanyang salaming may kulay, hanggang sa kanyang mag mapulang kuko sa paa na nakasungaw sa step-in na bukas ang nguso. Sino kayang magmamana sa mga pamangkin mo? tanong ngayon ng kanyang Nana Ibang. Ang panganay sana ng Kua mo...matalino... Sinabi ko naman sa Inso...ibigay na sa kin papapag-aralin ko sa Maynila. Nag-iisan naman ako. Ang hirap sa kanila...ayaw nilang maghiwa-hiwalay. Kung sinunod ko ang gusto ni Inang...noon...kung natakot ako sa iyakan... Tumigil siya sa pagsasalita. Alam niyang hindi maikukubli ng kanyang tinig ang kapaitang naghihimagsik sa kanyang dibdib. Tigas nga naming iyakan nang lumawas ka... ayon ni Nana Ibang. Noon pa man, alam kong nasa Maynila ang aking pagkakataon. Sasali ba ko sa timpalak na yon kung hindi ako nakasisigurong kaya ko ang eksamen? Malinaw sa isip ang nakaraan. Hindi sumagot si Nana Ibang. Naramdaman niyang may dumaping panyolito sa kanyang batok. Pinapawisan ka an, e. Ano bang oras ang sabi no Duardo na susunduin ka? Alas-tres daw. Hanggang ngayon bay ganon dito? at napangiti siya. Ang alastres, e, alas-singko? Alas-kuwatro na, a! Kung hindi lang ako magsasaya, di dinala ko na rito ang kotse ko. Ako na ang magmamaneho. Sa Amerika... Naiinip ka na ba/ agaw ni Nana Ibang sa kanyang sinabi. Hindi sa naiinip, e. Dapat ay nasa oras ng salitaan. Bakit ay gusto kong makabalik din ngayon sa Maynila. Ano? K-kahit gabi? Napatawa si Fely. Kung sa Amerika...nakapunta ako at nakabalik nang nag-iisa, sa Maynila pa? Ilang taon ba kong wala sa Pilipinas? Ang totoo... Boglang nauntol ang kanyang pagsasalita nang marinig niya ang mahinang tatat ni Aling Ibang. At nang tumingin siya rito ay nakita niya ang malungkot na mukha nito. At biglang-bigla, dumaan sa kanyang gunita ang naging anyo nito nang makita siya kangina. Ang pinipigil na paghanga at pagtataka sa kanyang anyo. Ang walang malamang gawing pagsalubong sa kanya. At nang siya ay ipaghain ay hindi siya isinabay sa kanyang mga pamangkin. Ibinukod si ng hain, matapos mailabas ang isang maputi at malinis na mantel. Hindi siya pinalabas sa batalan nang sabihin niyang maghuhugas siya ng kamay. Ipinagpasok siya ng palanggana ng tubig, kasunod ang isa niyang pamangking sa pangaln at larawan lalo niyang kilala sapagkat patuloy ang kanyang sustento rito buwan-buwan. Iba ang may dala ng platitong kinalalagyan ng sabong mabangong alam niyang ngayon lamang binili. Nakasampay sa isang bisig nito ang isang tuwalyang amay moras. At napansin niyang nagkatinginan ang kanyang mga kaharap nang sabihin niyang magkakamay siya. Ayan naman ang kubyertos...pilak yan! hiyang-hiyang sabi ng kanyang hipag. Yan ang uwi mo...noon...hindi nga namin ginagamit... Napatawa siya. Kinikutsara ba naman ang alimango? Nagsisi siya pagkatapos sa kanyang sinabi. Napansin niyang lalong nahapis ang mukha ng kanyang Nana Ibang. Abot ang paghingi nito ng paumanhin. Kung hindi ka ba nagbago ng loob, di sanay nilitson ang biik sa silong, kasi, sabi...hindi ka darating...

Wala nga siyang balak na dumalo sa parangal. Ngunit naisip niya ngayon lamang gagawin ang gayon sa kanilang nayon. Sa ikalimampung taon ng Plaridel High School. Waring hindi niyan matatanggihan ang karangalang iniuukol sa kanya ng Samahan ng mga Nagtapos sa kanilang paaralan. Waring naglalaro sa kanyang isipan ang mga titik ng liham ng pangulo ng samahan. Parangal sa unang babaing hukom na nagtapos sa kanila. Napakislot pa si Fely nang marinig ang busina ng isag tumigil na sasakayan sa harapan ng bahay. Alam na niya ang kahulugan niyon. Dumating na ang sundo upang ihatid siya sa bayan, sa gusali ng paaralan. Hindi muna niya isinuot ang kanyang sapatos na mataas at payat ang takong. Sa kotse n, ang sabi niya kay Nana Ibang. Ang hindi niya masabi: Baka ako masilat...baka ako hindi makapanaog sa hagdang kawayan. Ngunit sa kanyang pagyuko upang damputin ang kanyang sapatos ay naunahan siya ng matanda. Kasunod niya ito na bitbit ang kanyang sapatos. Sa paligid ng kotse ay maraming matang nakatingin sa kanya. Ang pinto ng kotse ay hawak ng isang lalaki, na nang mapagsino niya ay bahagya siyang napatigil. Napamaang. Ako nga si Duardo! Pinigil niya ang buntung-hiningang ibig kumawala sa kanyang dibdib. Nang makaupo na siya ay iniabot ni Nana Ibang ang kanyang sapatos. Yumuko ito at dinampot naman ang tsinelas ba hinubad niya. Isinara ni Duardo ang pinto ng kotse at sa tabi ng tsuper ito naupo. Bakit hindi ka rito? tanong niya. Masasal ang kaba ng kanyang dibdib. May presidente ba ng samahan na ganyan? A...e... Hindi kinakailangang makita niyang nakaharao si Duardo. Napansin niya sa pagsasalita nito ang panginginig ng mga labi. A-alangan...na ata... Nawala ang ngiti ni Fely. Sumikbo ang kanyang dibdib. Si Duardo ang tanging lalaking naging malapit sa kanya. Noon. Ngayon, nalaman niyang guro ito sa paaralang kanilang pinagtapusan. At ito rin ang pangulo ng Samahan ng mga Nagtapos. Natutuwa kami at nagpaunlak ka... walang anu-anoy sabi ni Duardo, Dalawamput dalawang taon na... Huwag mo nang sasabihin ang taon! biglang sabi ni Fely, lakip ang bahagyang tawa. Tumatanda ako. Hindi ka nagbabago, sabi ni Duardo. Parang mas...mas...bata ka ngayon. Sayang...hindi ka makikita ni Menang... Menang? napaangat ang likod ni Fely. Kaklase natin...sa apat na grado, paliwanag ni Duardo. Kami ang... at napahagikhik ito. Kamakalawa lang isinilang ang aming pang-anim... Congratulations! pilit na pilit ang kanyang pagngiti. Tila siya biglang naalinsanganan. Tila siya inip na inip sa pagtakbo ng sasakyan. Magugulat ka sa eskuwela natin ngayon, patuloy ni Duardo nang hindi na siya kumibo. Ibang-iba kaysa...noon... Piho nga, patianod niya. Hindi naman kasi ko nagagawi sa bayan tuwing uuwi ako. Lagi pa kong nagmamadali... Pumirmi na nga rin kami sa bayan kaya hindi naman tayo nagkikita... Bagung-bago sa kanyang paningin ang gusali. At nang isungaw niya ang kanyang

mukha sa bintana ng sasakyan ay nakita ang mga nakamasid sa kanya. Isinuot niya ang kanyang salaming may kulay. Tila hindi niya matatagalan ang nakalarawan sa mukha ng mga sumasalubong sa kanya. Pagtataka, paghanga, pagkasungyaw. Aywan niya kung alin. At nang buksan ni Duardo ang pinto ng kotse upang makaibis siya ay lalong nagtimunig ang kahungkagang nadarama sa kanyang mga mata. Tila hindi na niya nakikilala at hindi na rin siya makilala pa ng pook na binalikan niya. #

Tags: maikling kwento 7 comments share

Ga-gradweyt si Joel

Feb 1, '07 9:39 PM for everyone Francis Rodolfo M. Marcial, Jr.

I Naglalakad pauwi si Joel mula sa eskwelahan. Nag-iisip siya nang malalim. Iniisip niya kung papaano niya sasabihin sa kanyang mga magulang na hindi siya gagradweyt sa taong iyon. At alam niyang masasaktan sila. Lagi kasing sinasabi sa kanya ng magulang niya, Alam mo anak: kapag nabigo ka, hindi lang ikaw ang masasaktan. Siyempre bilang magulang mo, doble ang sakit na madarama namin dahil sa kabiguan mo. Siyempre, alam niyang naghihirap ang mga magulang niya para lang makapagtapos silang magkakapatid.

Mano po Inay. Nagmano so Joel sa ina. Kamusta na anak, sana grumadweyt ka na. Para mabawasbawasan naman ang mga problema natin, masayang sambit ng kanyang ina.

Bigla siyang natulala. Tila bang huminto ang mundo niya. Naitanong niya tuloy sa sarili, Papaano ko ito sasabihin? Umaasa sila. Umaasa sila! Pero wala na siyang magagawa. Hindi siya makakagradweyt.

Tumuloy na si Joel sa kanyang silid at naupo sa kama. Nanlalamig siyat pinapawisan. Parang naglaro siya ng basketbol nang isang linggong walang tigil. At pinipilit ibura ang masayang bati ng kanyang ina kanina. Masaya ang kanyang mukha. Masayang umaasa na gagradweyt ang anak niya. Ang anak niyang si Joel; na hindi nga gagradweyt. Hindi nga ako makakagradweyt. Hindi! Hindi! Napasigaw si Joel ng tahimik. Sumigaw ang kanyang puso. Hindi ako gagradweyt. Hindi niyo ba naiintindihan? at dumaloy ang luha mula sa kanyang mga mata.

II Kinaumagahan, pumasok si Aling Tessie sa silid ni Joel upang gisingin. Ngunit nagulat siya sa kanyang nakita. Nagsitayuan ang kanyang mga balahibo. Natagpuan niyang nakahalupasay ang kanyang anak sa sahig. Pero namamalik-mata lang siya. Napakalawak kasi ng kanyang imahinasyon sanhi ng panonood ng sop opera sa telebisyon.

Inakala niyang kinakabahan ang kanyang anak at nagrerepaso para sa nalalapit na pagsusulit. Anak, bangon nat mag-almusal, masayang bati ni Aling Tessie kay Joel. Minulat ni Joel ang kanyang mga mata at nabanaag ang ina sa mata habang binabanggit ang mga salitang, Kaya no yan anak! AJA!

III Pumasok na sa eskwelahan si Joel. Agad-agad tinungo ang kanyang mga guro upang makiusap baka magawan ng paraan. Ngunit kahit anong gawin niyang pagmamakaawa, wala na talaga. Hindi na talaga siya makakagradweyt. At kailangan na rin niyang ipagtapat sa kanyang mga magulang upang hindi na umasa nang umasa

Nay, tay, hindi po ako ga-gradweyt. Nag-eensayo na si Joel kung paano niya sasabihin, Kasi nahirapan talaga ako sa major namin e. Pero sinisigurado ko next year, gagradweyt na ako. Hindi ito. Hindi po ako ga-gradweyt! Huwag na kayong umasa! Iba iba na ang naiisip na panimula at pagpapaliwanag. Ngunit pakiramdam niyay hindi siya maiintindihan.

IIII Dumating na ang tinakdang oras. Panahon na para magtapat at nang matapos ang pangangamba!

IIIII Masayang umuwi ng bahay si Joel. At abot-taynga ang kanyang ngiti. May daladala siyang ice cream. At sa sala, silay nagkainan. Nagkatuwaan ang buong pamilya sa hindi malamang dahilan. Yun na yata ang pinakamasaya nilang pagsasama kahit araw-araw silang masaya.

O! Anak, ano bang meron? Tanong ng ama kay Joel.

Siguro gagradweyt kang cum laude no? Pabiro ngunit umaasang tanong ni Aling Tessie.

Inay, itay at sa mga mahal kong kapatid. Siyempre kayo dapat ang unang makakaalam. Isang happy family tayo di ba? Kahit na ako, hindi ako makapaniwala na mangyayari ang mga bagay-bagay nang hindi inaasahan. Nasusurpresa ang buong pamilya. Kaya, dapat niyo lang malaman na na hindi ako ga-gradweyt itong taon. Pero next year, sure na. At sa pagmartsa ko, ang bawat hakbay ay para sa inyo. Maiintindihan niyo naman ako di ba? Nangingiti pa siya habang nagsasalita. Gusto nang tumalon ng kanyang puso palabas ng dibdib.

At dahil sa pagtatapat ni Joel ay natulala ang lahat. Ang kaninay masayang larawan ay nabalutan ng katahimikan. Natulala ang lahat. Natunaw na lamang ang ice cream sa apa na hawak ng kanyang ama.

Pero bakit? Ikaw pa naman ang inaasahan namin ng tatay mo. Mag-uuwi-uwi ka pa ng ice cream tapos ito lang ibabalita mo sa min. Ano bang problema, gusto mo kausapin natin ang mga titser mo? Magmamakaawa ako at luluhod sa harapan nila, para lang makagradweyt ka. Ano? Mahinahong tanong ng kanyang ina. At hindi na umimik si Joel.

Humirit pa si Aling Tessie na umiiyak, Hindi mo lang alam ang hirap na pinapasan namin ng ama mo para lang makapagtapos kayo. Tapos, ito lang ang igaganti mo. Alam ko naman yon Nay. Kaya lang hindi talaga nagyon, sagot ni Joel. At nangangatwiran ka na ngayon, nagagalit na si Aling Tessie. siyam na buwan kitang dala-dala. Anim na taon kang nasa elementarya. Apat na taon sa hayskul. Tapos ngayon, ano? Imbis na mamahinga na lang kami ng ama mo dumadagdag ka pa sa problema. Sinibukang kumbinsihin ni Joel ang inat ama, pero hindi rin siya pinakinggan.

IIIIII Umalis sa bahay si Joel nang may sama ng loob sa amat ina. Ngunit mahal na mahal niya sila. Kung bakit hindi siya magawang intindihin ng dalawa. At nang naglalakad siya papalayo sa kanilang bahay, ay bumabalik sa kanya ang mga alaala ng siyay nagtapos ng elementarya at hayskul. At dumaloy ang mga luha mula sa kanyang mga mata. Kasabay ng mga luhang ito ang maalat na sipon na dumampi sa kanyang nga labi buhat ng mabigat na pag-iyak. At ang huling larawang sumanib sa kanya ay ang kani-kaninang masayang salu-salo nila sa sala, nung hindi pa niya binanggit ang tungkol sa hindi niya paggradweyt.

Napag-isipan niyang bumalik. At nang tumalikod siya upang bumalik ay bigla siyang nakarainig ng isang malakas na pagsabog. Sumabog ang bahay nila, ang kanyang tahanan. Siyay natulala. Natulala siya. Siyay natulala. Natulala siya. Natulala. Napaluhod siyang namumutlat may pagsisisi sa sarili.

IIIIIII Inay, itay at sa mga mahal kong kapatid. Siyempre kayo dapat ang unang makakaalam. Isang happy family tayo di ba? Kahit na ako, hindi ako makapaniwala na mangyayari ang mga bagay-bagay ng hindi inaasahan. Kaya, dapat niyo lang malaman na na hindi ako ga-gradweyt itong taon. Pero next year, sure na. At sa pagmartsa ko, ang bawat hakbay ay para sa inyo. Maiintindihan niyo naman ako di ba?

At napaluhod siyang namumutlat may pagsisisi sa sarili. ---Nalathala sa Marejada 2006, The Official Literary Folio of Ateneo de Zamboanga University Tags: maikling kwento 2 comments share

Utos ng Hari

Feb 1, '07 9:37 PM for everyone

ni Jun Cruz Reyes

See you in my cubicle after lunch. Pahabol sa akin ni Mrs. Moral Character kanginang matapos ang klase. Si Mrs. Moral Character ang teacher namin sa Social Science. Siya rin ang adviser namin.

Para naman akong g.go na isip nang isip kung ano na naman ang sasabihin nito sa akin. Nawalan tuloy ako ng ganang mananghalian. Halos tiyak ko nang sermunang umaatikabo na naman ito. Kamakalawa lamang ay halos ilabas niya ang kanyang calculator para makita kung gaano ako katanga at kung gaano katama ang kanyang pagsuma sa aking mga 5. Isinunod niya ang mga absences ko at tapos ay ang aking mga lates. Hindi naman maikatwirang Paano ko di masi-5, kung kailan ako absent ay saka ka magbibigay ng quiz. Kung kelan tinatamad mag-recite, saka namimilit. Saka pag sinabi ko naman ang gusto kong sabihin, kakapain yung pulang ball pen.

Pero tipong maganda naman ang kanyang mood sa klase kanina. Katunayay yung kanyang paboritong paksa ang pinag-uusapan namin...Yung kanyang dazzling Malaysian at ang kanyang paboritong pabango. Nagtsismis din siya (tulad ng dati). Kesyo si Mr. Espejo raw kaya tumandang binata dahil dalawang beses niyang binasted noong dalaga pa siya. Si miss kuwan daw, kaya wala sa eskuwelahan, hindi dahil nag-study leave, nagpa-abort sa America. Magbi-bell na nang maalala niya ang leksyon namin, ang normalization process sa gobyerno.

Sabi niya kangina. Para tayp maging fully democratic, kailangang mataas ang literacy rate. (Sinabi na yon ni Rizal) May sapat na communication system ang pamahalaan at may mataas na moralidad ang mga mamamayan. At higit sa lahat, kailangang maging westernized ang ating pamantayan. By doing so, hindi tayo magiging

uncivilized sa western standards.

Nang tanungin niya ako, sabi koy mas basic ang dapat na pamamaraan sa pagtingin sa problema. Halimbaway bakit hindi umpisahan sa economic condition ng bansa. Kung kuntento ang mga tao, normal ang takbo ng pamahalaan. Pero kung maraming dissatisfied, natural na abnormal ang sistema. Hindi basta effective communication process, hindi rin basta mataas na literacy rate. Mga manipistasyon lang ito ng talagang problema. Nabigla siya. Doon na inabutan ng bell.

Ay konsumisyon sa buhay, gusto kong lagnatin. Kay layo ng kahapon sa kasalukuyan. Pag nasa bahay, ako ang bida. Pag ang kababayan ko ang magkukuwento, ako ang sikat. Pero dito sa eskuwelahan, walang isko-scholar ng bayan.

Talagang gusto kong maghinto, pero ayaw ni Tatay. Kung sabagay, sino bang ama ang matututwang magkaanak ng drop-out. Talagang sawa na akong mag-aral. Kay ganda sanang isiping hindi ako nakatali sa sintas ng sapatos ng teacher ko na kasama ko sa bawat hakbang. Ipaling kung saang sulok ko gustong puntahan, ilakad-kaladkarin kahit gustong mamahinga. At isa pa, kahit ako ang masaktan.

Ay buhay estudyante. Magkauno lang, kahit lulunin ang sariling dila. Kumontra sa kanila, singkong maliwanag. Tumango-tango ka naman para makauno, ibig sabihin nooy sarili mo na ang kailangang lokohin. Pakisama lang talaga. Konting kumpromiso, konting tango at yes man lang, dos na yon o tres. Kungbakit naman kasi nauso pa sa mundo ang diploma. Kung wala kang diploma, sino naman ang maniniwalang may kaubrahan nga ako. Sanay di nauso ang grade, di sanay di ako mahihiyang pumasok kahit Metro Manila aide. Kung graduate naman ako, hingan ng experience sa pag-aaplayan ko, dedo rin. At kung tapos nga, nakakahiya namang pati trabahong pangmahirap ay pagtiyagaan ko.

Grade lang naman, problema ba yon? Kung 5, tapos ang usapan, bakit kailangang pahabain pa? Bagsak kung bagsak. Kickout. Pero hindi naman talaga ako dapat bumagsak. O.K. matigas ang ulo ko, rugged at medyo bastos pa raw, pero bakit kailangang isali pati conduct at ayos ng katawan sa usapan? Hindi namn ito military school, hindi rin naman seminaryo, bakit panay yung conduct mo at appearance ang panakot nila.

Ano ba ang sama nang bumagsak? Kung si Recto, bar flunker pero isa sa kinikilalang constitutionalist ngayon. Si Einstein, bumagsak sa Physics at grammar school pero big time scientist. Kahit teacher niya hindi alam ang theory niya sa relativity. Kung sa bagay, hindi ako si Recto o si Einstein. Si Jojo lang ako kung ang walang sinabi kong teachers ang tatanungin. Sa mga kapitbahay namin, pambihira raw ako. Biro mong sa probinsya namin ay ako lang ang nakarating sa Maynila para mag-aral nang libre. Kung nalalaman lang nila.

Aral nang aral. Aral sa umaga, aral sa tanghali at aral pa ulit sa gabi. Hindi ko naman maintindihan kung para ano ang pinag-aaralan. Hindi na naubusan ng ipari-research. Walang alam kung itanong kung hindi What is our lesson for today? Parang mga Diyos na sila lamang ang may monopolyo ng tama. Kaya hindi puwedeng tanungin at lalung hindi puwedeng pagsabihan ng mali.

Ay ang teacher sa mundo, bakit ba ginawa pa ng kung sinong hayupak. Tulad ni Mrs. Moral Character, bago mag-umpisa ng leksiyon, magsesermon muna ng virtue of honesty, kesyo masamang mandaya, kasalanang mortal ang magturo sa kaeskuwelang nakalimutn ang sagot dahil sa pagkataranta, krimen ang magkodigo at kung anu-ano pa. Lahat na yata ng masama at bawal sa mundo ay alam. Pero ang kanyang lihim ay buko na namin. Noon daw nakaraang referendum, ang teacher naming morally upright ay biglang nabulag at nabobo. Nang mag-watcher daw ito sa presinto, tatlong letra lang ang kabisadong basahin. Katuwiran daw nitoy Anong sama roon, kahit matalo, panalo pa rin. Bakit, me magagawa ka ba? Kaya naman ngayon, hindi na siya si Mrs. Moral Character sa amin, Mrs. Eraser na lang.

Tapos nagtataka pa kung kangino kami nagmana sa mundo.

E, sino naman kaya sa kanila ang pwedeng gawing idolo? Yung teacher ko sa English, walang pakialam sa mundo. Basta magamit lang biya yung nalalaman niya sa voice and diction, maligaya na siya sa buhay. Basta kami ang papel lang namin, tagapakinig sa kanyang mga sides. Para patuloy kaming pang-theraphy niya lang. At ang kanyang paboritong paksa, yung kaniyang nuno na purong Kastila raw na nagpatayo ng simbahan sa kanilang bayan. Antique siyempre yung simbahan (tulad niya at ng kanyang lolo). Ibig lang niyang palabasin na may dugong bughaw siya. Sarap sanang bukuhin na ang Kastilang napunta rito noong araw ay mga butangero at kriminal sa Espanya. Kesa nga naman maging problema sila sa gobyerno nila, di Pilipinas na lang ang bahalang magtiis ng kunsumisyon. Yung gaanong sistema ang namana niya sa kanyang lolo, ang mangunsumi ng mapagtiis. Pag nabuko mong hindi nag-aral, lagot ka. Pagsasabihan ka nito ng What? Iyon lang ang hindi mo pa alam hanggang ngayon? O.K. thats your assignment for tomorrow. Saka niya sasabayan ng bura ang maling nakasulat sa blackboard.

Kunsumihin ka ba naman araw-araw, pag naging g.go ka nagtataka pa. Hindi ka na mga pwedeng magwala, hindi ka pa rin pwedeng maglibang. Kung sa pagtitiis ng kunsumi ay sigarilyo at beer ang mapiling pagbuntunan ng sama ng loob, ayun at Sinasabi ko na nga bang masama sa pag-aaral ang bisyo, ang agad ikakatuwiran ng mga ito.

Kung bisyo naman ang pag-uusapan, masama raw sa katawan ng tao ang alkohol at nikotina. Para na rin sinabing pag teacher ka na ay pwede. Dahil estudyante ka pa lang, tiis. Itanong mo kay Mr. Discipline at alam niya ang sagot. Huwag mo nang itanong kung nagdaan din siya sa pagkabata, kung noong araw ay g.go rin siya, dahil ang isasagot nitoy Kaya nga ayaw niyang matutuhan nyo ang bisyo dahil pinagdaanan niya na yan.

Sa amin sa barkada, dalawa kaming mag-gu-goodbye my school goodbye. Kickout ako sa kagag...n daw. Si Minyong namay sa kabobohan daw.

Kung paano nila natiyak na dapat nga kaming palayasin sa pinakamamahal naming paaralan, ganito raw ang naging takbo ng usapan nina Mrs. Moral Character (Eraser). Mrs. Gles-ing, Mr. Mathemathician, Miss Spermatozoa at Mr. Discipline.

Hindi naman korum, say qourom, kuwow, quorom. Thats correct, that Jojo Boy has no sense of deqourum. I feel though he is brilliant, only my reservation is that...

Only he is stubborn. Papasok yan sa klase ko nang nakainom, para pang nag-iinis at lalapitan ka. Ipapaamoy sa iyo ang hininga.

How true, how true, I swear to God thats true.

Hindi lang yan, minsan gusto pa mandin akong kulitin sa klase na akala moy mahuhuli niya akong hindi prepared sa lesson ko. Tambakan ko nga ng research work, di atras siya.

And he is always absent. Sometimes, i dont want to give him an excuse slip anymore.

So what is the verdict of the group?

I could not pass him.

Ako rin.

I second the motion.

God will punish his naughtiness.

I will report the matter to his parents immediately.

Ang masama ay ang akusayon nila kay Minyong. Nababaliw raw. Tuwang-tuwa silang pagtsismisan ito. Iyon ay kung hindi sila tinatamaan ng mga pinagsasabi ni Minyong. Pah medyo kinabubuwisitan nilang co-teacher ang tinatamaan, hi-hi-hi-hi lang ang sagot nila. Pag-bulls eye, si Minyong.

My God, baliw talaga, hindi alam ang sinasabi, ang katuwiran nila.

Si Minyong kasi ay cultural minority. Hindi naman nagprisinta sa kanila yung tao na rito sa Maynila mag-aral. Kinuha-kuha nila sa bundok, tapos pilit pinaniwalang makasasabay ito sa standard ng exclusive school, pinaniwalang dito matutuhan ang paghango sa kahirapan ng kanilang tribo, saka ngayon, basta na lang pinagsalita, para raw

mahasa nang gayoy mawala ang inferiority complex nito. Ayun, nang matutong magsalita ang tao, na-shock silang marinig ang katotohanan.

Sabi ng pangkat ng mga Hari.

I find him kinda weird lately.

So what shall we do with him?

Definitely, I could not pass him.

Oo nga naman. Gagawa tayo ng masamang precedent. Mauuso ang bobo sa eskuwelahan. Remember, Philippine School of Science and Technology ito. Tapos magpapasa tayo ng estudyanteng bobo? Hindi pwede.

Pero cultural minority yan.

And so what?

Kailangng babaan batin ang standard sa kanya.

pa.

Excuse me, mayroon lamang isang standard ang excellence at wala nang exception

What now?

Ano pa, di ibagsak.

Saka sila nagkurus ng Ibagsak.

Kung sabagay, nang mabalita ang kaso ni Minyong sa eskuwelahan, humigit kumulang ay nakapagpasiya na sil sa mgiging dulo ng istorya. Ganito raw iyon.

Have you considered his case lately?

Anong gagawin natin sa kanya? Meron ba tayong policy sa ganyang kaso?

Mabuti siguroy pauwiin natin sa kanilang tribo.

Dapat nga, naka manakit pa yan at maraming madamay.

Oh, how i abhor violence.

Baka ka mo manunuog pa yan. Uso pa naman sa Maynila ang sunog ngayon.

E kung ipa-confine natin sa mental?

At sino ang magsu-shoulder ng bill?

Tapos ang kaso ni Minyong bago pa man pasimulan ang deliberasyon.

Hindi naman sila parating ganoon kabilis magbaba ng hatol. Paminsan-minsan namay humane sila, ikan nga. Tulad halimbawa ng kaso ni Oasis at Armando, mga kaiskuwela rin namin.

Ipasa na natin si Oasis.

Pero mababa yan sa Physics.

Sus naman, ito, e, talaga namang mahirap yang klase mo.

Thoughtful yang batang yan. Kahit saan ka makita ay panay ang good morning.

Talaga. At prisintado agad yan pag nakasalubong ka na maraming dala.

How about Armando? Another cultural minority?

Excuse me. He is not a thoroughbred minority. It is only the mother. The father is an Ilocano who migrated to Mountain Province.

Ang sweet-sweet ng batang yan. Manang-mana sa Tatay niya.

Pogi pa talaga.

You bet. Doctor pala ang ama nyan.

kasi.

Ipapasa ko yan. Kaya lang naman yan mababa, kasi matagal umabsent. Nagkasakit

Ano, pasado na tong dalawa?

Approve.

Mahirap talaga sa mundo ang hindi pogi at walang amang duktor.

Come on in. Sit down. Sabi ni Mrs. Moral Character matapos aking kumatok at papasukin sa kanyang cubicle. Inabutan ko siyang nagsasalansan ng mga libro.

Called your for two reasons. Regarding our lesson and your attitude in class. Idiniin niya yung your attitude. Heto na naman kami sa loob-loob ko. Kung bakit kasi hindi na lang ako nagkasakit. Sanay natuloy na ang lagnat ko para wala nang sermunang naghihintay.

Jojo, ang taoy hindi pulos tiyan tulad ng gusto mong palabasin. Sabi niya habang nakataas ang isang kilay.

Huwag kang kikibo, paalala ko sa aking sarili. Konting tiis. Mahirap makipagtalo sa teacher. Ngiti ka lang basta. Titigil din pag nagsawa. Pero tipong wala siyang balak magshort cut ng sermon.

Walang essence ang pinagsasabi mo kanina. Iyon ay isang halimbawa ng priori statement. Do you get me? Tumango naman ako.

Good. Now, alam mo sigurong wala kang pinanghahawakang data, which I happened to have. Panay speculation lang ang pinagsasabi mo at walang katuturan ito sa scientific world. Our lesson is more complicated than you thought. What you mean probably is the role of economic determinism in contemporary Philosophy, which is all together wrong. Bakit hindi mo gamitin ang power or elite approach? Behavioralism and trend ngayon sa west. Bakit hindi ka makigaya?

Huwag mong pansinin, ngiti lang. Paalala ko uli sa sarili ko. Hayaan mo lang siyangn magsalita nang magsalita. Pasasaan bat mauubusan din iyan ng sasabihin. Pasok sa kanang tenga. Labas sa kaliwa. Siya ang teacher kaya ang pakiramdam niyay siya lang ang pwedeng tama.

Do you get me?

Tango pa rin ako. At ngayon, ang part II ng kanyang sermon.

To be honest about it, I dont like your attitude in class. Smart aleck! Yuko na lang ako. Saka ako bumulong ng Im sorry, mam.

Kahit hindi ko siya tingnan, alam kong tatangu-tango siya sa tuwa. Lihim na namang pumapalakpak ang kanyang tenga sa tuwa. Napaamo niya ang suwail ng eskuwelahan. Sanay kasing honest din niya ako, di sanay nasabi ko ring The feeling is mutual. I also dont like you, mam. Sa halip, ang nasabi ko na lang ay Can i go now, mam?

Im not yet through. Ibig pa palang sabihin, may part III pa tong usapang ito.

They saw you in the chapel last night.

Diyos me, pati pala personal life koy pinakikialaman na rin nila ngayon, sa loob-loob ko. Naramdaman ko ang init ng kanyang titig sa aking mukha.

How young are you Jojo? Speak up.

15, mam.

15 and already you are... Saka niya dinugtungan ng Ill let your mother know about this, bago ako tuluyang lumabas ng kanyang cubicle.

Gusto ko na talagang magwala. Gusto ko siyang balikan. Gusto kong isambulat sa mukha niya ang lahat ng hinanakit ko sa mundo. Sanay kasing tapang ako ng gusto kong mangyari. Ano bang masama sa ginawa ko sa chapel? Magkahawak lang kami ng kamay ni Tess. Masama ba yon? Siguro ang masamay kung bakit biglang napasyal si Mrs. Gles-ing sa chapel nang ganoong oras ng gabi. Kawawang Tess. Halos natitiyak ko nang gagawin na naman itong halimbawa ng mga Mrs. Moral Character ng kung ano hindi dapat maging ang isang babaeng estudyante. Si Mrs. Gles-ing, tiyak na halos pumasok ang dila sa ilong sa pagbabando ng kanyang scoop.

Ano pa ang magagawa ko, di suntok na lang sa hangin at magbubulong na balang araw, kung mababaliw ako tulad ni Minyong, siguroy hindi nila ikatutuwa, pero natitiyak kong ipagtataka nila kung bakit.

Nasa lobby ang mga kabarkada kong alaskador.

Jojo, balita namiy bida ka na naman.

Hayaan mo ang mga hayupak na yat magsasawa rin yan.

yon.

E, kasi naman, pa chapel-chapel pa kayo. Alam mo nang teritoryo ng mga santo

Kung nagmu-motel kayo, di wala sana silang alam.

Tigil, sabi ko.

Ano ba talaga ang ginawa nyot nagpuputok ang butsi ni Mrs. Gles-ing sa klase namin kanina?

Isa pa to, anong magagawa ko sa chapel kahit ka may madyik, walang himalang mangyayari roon, sabi ko.

Ligawan mo kaya si Mrs. Gles-ing?

Tar....o, isa ka pa. Buwisit na buhay ito, alaskado na naman ako.

Malay mo, baka lalong malahing Mrs. Robinson yon. Saka sila nagtawanan. Nakitawa rin ako kahit naiinis na ako sa buhay.

Tara na lang sa Cubao, yaya ko sa kanila.

Yung isang round ng beer ay nasundan ng isa pa nga at isa pa ulit. Saka pinabuntunan ng one for the road. Kung gaano kabilis ang boto ng beer ay ganoon din kabilis ang oras.

Ano ba talaga ang ginawa mo sa chapel?

Ano pa. Di holding hands. Masama ba yon? Para nagsumpaan lang kami sa harap ng altar na hindi maghihiwalay kahit ako ma-kick out. Kabastusan na ba iyon? Bakit kasi ang dudumi ng isip nila. Akala moy hindi nakipag-holding hands noong mga bata.

Sila kaya, paano naging tao?

Nagtinginan lang, nabuntis na.

Saka sila nagtawanan. Buti pa sila, kahit paanoy masaya. Ako yata, kahit sa paglilibang ay mga teachers ko pa rin ang nakikita. Sobra na ito. Bakit ba ayaw nilang makakita ng katotohanang iba kaysa kinagisnan nila? Bakit ba kasi gusto nilang maging kamukha nilang lahat ang tao sa mundo? Dahil ba sa kanilang palagay ay sila ang nakadiskubre ng mina ng talino at tama, kaya wala nang natira sa amin para diskubrihin? Pero hindi ba yung tinatawag nilang expertise, yung dalawampung taon sa serbisyo, ang ibig lang sabihin, isang taong karanasang pinatagal ng dalawampung taon?

Ngayon ko lang naiisip, kung buhay siguro si Beethoven at kukuha ng eksamen sa eskuwelahan, kahit bilang estudyante o teacher ay titak na hindi siya tatanggapin. Philippine School for Science and Technology ito, ang eskuwelahan ng mga magiging scientists balang araw, tapos pakikitunguhan at ituturing na tao ang isang kung sinong bukod sa tamad magbihis ay madalang pang maligo?

Si Einstein kaya? Hindi rin pwede, mabisyong tao yan. Bawal ang lasenggo sa klase. E, si Maxim Gorky kaya, ang greatest Russian writer para kay Chekhov at Tolstoy, pwede kayang magturo ng comparative literature rito? Sa palagay koy hindi rin. Bukod sa wala siyang unit sa English ay wala rin siyang diploma sa education.

Si Kristo kaya kung mabhuay ulit at magpunta sa Science? Maestro raw siya kahit walang M.A. at Ph.D. papapasukin kaya sa gate pa lang? Hindi pwede, kung makasalubong siya roon ni Mrs. Moral Character o ni Mrs. English, baka ma-shock pa ang mga ito. Palagay ko, ganito ang sasabihin nila. Imagine, kay lakas ng loob, ang bastos naman ng appearance. Long hair, hindi nag-aahit, tapos nakasandalyas pa. Maano kung anak siya ng Diyos, wala naman siyang sense of dequorum. Saka kung magsermon dito si Christ, baka mabuko lang siya ng Who is your authority, where is your data, behavioralism na ang trend ngayon sa west. Bakit hindi ka makigaya? Siguro kaya sa sabsaban na lang ang napiling birth place niya, dahil kung sa Science siya ipapanganak, mababago ang kasaysayan ng Kristiyanismo sa mundo.

Ay, sense of propriety at dequorum, talagang nakatataranta. Clean cut (pagsuklayin mo si Einstein). White polo shirt at black pants (pagdisentihin mo si Kristo). Naiisip ko tuloy kung propriety rin yung tawag sa mga teacher kung makadamit civilian sila kapag Miyerkules. Yun bang parang a-attend sila ng party. Yun bang ang tipo ng tela ay mapapansin agad at mapagsasabihang Ang ang ganda, saan mo nabili? Siguro ang mahal ano? Na sasagutin naman ng kausap na Mura lang yan, gawang Rustan. At para talaga mapansin, kailangang humahalimuyak din sila sa bango. Yung parang walking pharmacist. Saka kukulayan ng brilyante ang tenga, leeg, dibdib, braso at mga daliri. Sa kanilang ganda at ningning, para kang nanakita ng Xmas tree sa isang mahal na araw. Yun ang proper sa kanila.

Kung sa bagay, hindi na maiino yon. Noong gabing mahuli kami ni Tess ni Mrs. English, noon ko lang napansin ang ayos ni Kristo. Ininsulto raw ito ng mga Hudyo kaya ipinako nang hubo sa krus. Pero naiinsulto sa hubo ang mga Mrs. Moral Character, Mrs. English, Mrs. Spermatozoa, Mr. Mathemathecian, at Mr. Discipline at kanilang mga katribo. Kaya siguro nila tinakpan ang kahubdan ni Kristo sa pelus na nangingintab sa dami ng borloloy. Si Virgin Mary ay asawa ng hamak na karpintero, pero sa bikas niya ngayon ay nistulang peacock at Xmas tree na rin siya. Pati nga ang kanyang luha ay ginawang perlas.

Ang hindi nila naging kamukha ay agad nilang napapansin. Ang taong naniniwala sa sarili ang gusto nilang lapastanganin. Sino nga ba naman si Jojo sa kanila na isang kung sino lang. Noon kayang mga estudyante pa sila, nakapasa kaya sila sa Science? Scholar din kaya sila? Pero bakit naging teacher lang sila sa loob ng mahabang panahon? Iyon lang kaya ang alam nila sa buhay, ang magturo? Para silang hindi naging bata. Para bang nang ipanganak silay alam na nila ang lahat ng bagay. Baka akala nilay biru-biro ang maging estudyante. Yun kayang conduct nila sa klase noong araw ay panay uno? Kung talagang hindi sila nagkakamali, dapat itong i-report agad sa Santa Papa sa Roma. Nasa Pilipinas lang pala ang mga living saints.

Alin na lang kaya ang pwedeng pakialaman? Saan kaya pwedeng maging bida sa mundo? Buti pa referendum, kasali kami. Alin kaya ang mahalaga, ang kapalaran ng Pilipinas o ang moral character? Yung kapalaranng Pilipinas pwedeng isugal, pero kung sino ang mas seksi, si Alma Moreno o si Elizabeth Oropesa ay hindi naman pwedeng pagpasiyahan, for adults lang kasi yon.

Ops, nakadi-jingle mag-isip. Yung barkada, iba na ang usapan.

Lagyan kaya natin ng thumb tacks yung upuan ni Mrs. English.

Di aaray yun!

Hi-hi-hi.

Buti pa sila at nakukuhang ngumisngis. ako kaya, kanino pwedeng magreklamo? Sulatan ko kaya si Valencia? Baka naman sagutin ako nito ng Uminom ka ng kape. Si Marcos kaya? Santambak ang problema nito sa buhay, biro mong problemahin nito pati kapalaran ng Pilipinas, tapos ipasasagot pa ito sa kanya sa kasaysayan, paano ako nito mapapansin? Mag-report kaya ako kay Carter, issue rin ito ng human rights, ang kapalaran ng mga sinasadistang estudyante, pero mahirap namang um-Ingles. Saka interesado lang ito sa giyera na naluluma sila.

Sa Diyos na lang kaya ako susulat? Pero nasa lahat ng lugar at sulok daw ito, kaya tiyak na alam na Niya ang problema ko. Bakit nga pala sa sermon on the Mount of Sinai wala yung Blessed are the poor students for they shall inherit... siguroy dahil wala na siyang langit o lupang pwede pang ipamana sa iba.

Ayaw kong maging Minyong. Kailangang magsalita na ako, baka ako mabaliw. Ayaw kong maging robot, ayaw kong maging bato. Hindi baleng drop-out, basta tao lang ako. Maliit ang comfort room kung doon ko isusulat ang aking mga sumbong. Marami na roong mauna. What youre holding now is the future of the fatherland. IF you can reach this high, you shall be great. Ibagsak ang pasismo. LABAN. Alpha Phi Omega. Wanted pen pal.

Magrereklamo rin ako sa pader kung kailangan, hanggang may makabasa at makarinig ng aking sumbong. Pero sa ngayon, idi-jingle ko na lang muna ang sama ng loob.

-###Sanggunian: Cordero, Aurora S. & Magbaleta, Corazon G. Usbong: Wika at panitikan 4. Mega-Jesta Prints, Inc. 2002