Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

PAALAM SA PAGKABATA
Maikling Kwentong Cebuano Ni Santiago Pepito Salin ni Nazareno D. Bas

I
Wala akong nakikitang pagbabago. Tulad nang nagdaang araw: ang ginaw, katahimikan, dilim iyon ang bumubuo ng daigdig ng aking kamalayan. Maraming bagay ang dapat mailarawan. Ngunit alam kong iisa lamang ang kahulugan ng mga iyon. Alam ko. Sa kabilang silid, sa kwarto nina Nanay at Tatay, naririnig ko ang mga pigil na paghikbi. Umiiyak na naman si nanay. Ang sunud-sunod na paghikbi ay tila pandagdag sa kalungkutan ng daigdig. Napapabuntung-hininga ako. Umiiling-iling. Hanggang ngayon, hindi ko pa nakikita ang tunay na dahilan ng damdaming iyon na matagal nang umaalipin sa kanya. Walang malinaw sa aking isipan. Mula sa aking pagkamulat ang pagkainip ay kakambal ng aking buhay. Sa aking pag-iisa, di ko maiwasan ang pangarap na magkaroon ng batang kapatid na nag-aangkin ng mabangong hininga at taglay ang ngiti ng isang anghel. Ngunit ang damdamin koy tila tigang na lupang pinagkaitan ng ulan. Maliwanag na ang silangan nang akoy bumangon. May bago na naming umaga. Ngunit ang tanawin sa bahay ay walang pagbabago. Tulad ng dati, nakikita ko si nanay na nakaupo at nag-iisip sa may hagdanan. Nakatitig sya sa sampayan ng lambat ni tatay. At madals ang kanyang pagbubuntong-hininga. Matagal ko nang nakikita ang sampay na lambat. Ngunit hindi ko nakikitang itoy ginagamit ni tatay. Noon ay walang halaga ito sa akin. Nagsimula ang pagpansin ko sa lambat noong itoy itinapon ni nanay mga dalawang taon na ang nakararaan. Galit na galit si tatay sa ginawa ni nanay. Pinagbuhatan ni tatay ng kamay si nanay. Pagkatapos, ipinabalik kay nana yang lambat sa sampayan. Hanggang ngayon bay hindi ka pa rin nakakalimot, Tomas? Alam ng Dios na wala akong kasalanan. Ang kanyang ginawa ang siya mong ginagawa tuwing ikaw ay darating sa madaling-araw. Ang kanyang amoy ay siya ring amoy na galling sa dagat. Magkatulad ang inyong ikinikilos. Sino ang hindi mag-aakala na siya ay hindi ikaw? Huli na nang malaman ko ang katotohanan. Huli na nang isyay aking makilala. Totoong lumigaw siya sa akin. At mula noon ay alam mo iyon. Ikaw ang aking iniibig, Tomas. Kailan mo pa malilimutan ang nangyari?

Sa labasan, sumalubong sa akin ang bagong araw. Tumingin ako. Maliwanag ang langit. Langit? May gumugulo sa aking kalooban. Kalawakan. Iyan ang sabi ng aking guro sa ikaapat na baiting ng primarya. Iyan ay hindi langit kundi hangganan lamang ng pananaw ng tao. Ang langit ay nasa tao. Hindi nakikita. Hindi nahihipo. Hindi naaabot. Naabot na kaya ni nana yang langit? Ano pa ang hinihintay mo, Celso? Ipinahid ko sa mukha ang suot kong sando. Humakbang pagkatapos. Maya-mayay tumakbo na ako ng matulin. Nasa dalampasigan ang mamimili ng isdang dala ng mga bangkang galling sa laot. Masasaya silang nagkukwentuhan habang hinihintay ang mga mangingisda. Sumalampak ako sa buhangin, malapit sa kinauupuan ng dalawang lalaking may katandaan na. Sa laot ako nakatingin at pinagmamasdan ang galaw ng mga alon na pandagdag sa kagandahan ng kalikasan. Napalingon ako nang makarinig ng tugtog ng gitara mula sa di-kalayuang bahay-pawid. At sabay kong narinig ang malungkot na awiting nagsasaad ng kasawian sa pag-ibig. At muli na naming naantig ang aking damdamin. Habang pinakikinggan ko ang malungkot na kundiman, umalingawngaw ang mahinang pag-uusap ng dalawang lalaki sa tabi ko. Naririyan na naman siya. Talagang pambihira ang kanyang pagmamahal. Naniniwala akong nagpapatuloy ang kanyang pangarap habang di pa namamatay ang babae sa kanyang buhay. Hindi nawawala ang kanyang pag-asa. Kung kalian matutupad ang kanyang pangarap, Dios lamang ang nakakaalam.

II
Tuluyang umiyak si nanay. Umungol lamang si tatay. Nanlilisik ang mga matang tumingin sa lambat at pagkatapos ay bumaling sa kin. May ibig sabihin ang tingin niyang nag-aapoy. Maliban sa takot na aking nararamdaman ay wala akong naintindihan sa pangyayaring iyon. Mula noon ay hindi na ginalaw ni nana yang lambat. Naluma na ito ngunit buong-buo pa rin sa aking paningin. Ano kaya ang misteryong napapaloob sa lambat na iyon? Alam kong alam ni nana yang hindi ko nalalaman. At kailangang malaman koi to. May karapatan akong makaalam. Nilapitan ko si nanay na malalim pa rin ang iniisip. Hinalikan ko ang kanyang kamay. May ibig akong itanong tungkol sa misteryo ng lambat. Ngunit nauntol ang ibig kong sabihin nang magpatuloy ang kanyang pagluha. Lakad na Celso, malapit nang dumating ang tatay mo.

Dinig na dinig ko ang mga kataga habang nagpapatuloy ang malungkot na kundimang nagging bahagi nan g aking buhay. Tumayo ako at ibinaling ang paningin sa bahay pawid sa lilim ng kaniyugan. Patuloy ang awitin. Humakbang ako ngunit biglang napatigil sa harap ng dalawang lalalking may katandaan na. Naalala ko ang sabi ni tatay. Bawal pumunta sa bahay-pawid na iyon. Mahigpit ang utos ni tatay. Nagbabanta ng parusa. Lumingon ako sa laot. Nasa malayo ang mga Bangka ng mga mangingisda. Bumaling ako sa pinanggagalingan ng awit na ngayoy gumaganda sa aking pandinig. At para akong hinihila. Nakalimutan ko ang ipinagbabawal ni tatay. Mabilis ang aking paglakad at sa ilang saglit kaharap ko na ang taong naggigitara at umaawit. May luha sa kanyang mga mata. Tumitig sya sa akin. Inilapag ang gitara sa ibabaw ng papag na kinauupuan.. Tumayo siya at dahan-dahang lumapit sa akin. Kinabahan ako. Umakma akong tumakbo ngunit nahawakan niya ang isa kong kamay. Nagpumiglas ako upang makawala sa kanyang pagyapos sa akin. Ngunit lalong humigpit ang kanyang pagyakap. Umiiyak ako. Ngumiti sya at pinahid ang aking mga luha. Hinimas ang aking ulo. Unti-unting lumuwang ang aking paghinga. Nararamdaman ko ang kanyang pagmamahal nang tumingin ako sa kanya. Muli nya akong niyapos. Dalawin mo akong palagi, ha? Hindi ako kumibo. Tinitigan ko siya. Ang kanyang mga mata, ilong, ang labi- lahat parang nakita ko na. Saan? Alam ko na, sa salamin. Talagang siya ang nakita ko sa salamin na nakasabit sa dingding n gaming bahay. Napatingin ako sa dalampasigan nang marinig ko ang hiyawan. Nagdatingan na pala ang mga Bangka at nag-uunahan ang mga mamimili ng isda. Nagmadali akong tumakbo upang salubungin ang tatay. Malayo pa ako ng Makita ko siyang nakatayo sa may dinaungan ng kanyang Bangka. Natanawan niya ako. Masama ang titig nya sa akin. Galit. Kinabahan ako.

III

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

Lapit rito, Celso! Malakas ang sigaw ni tatay. Nanginginig akong lumapit. At bigla akong sinampal. Di ko gusto ang batang matigas ang ulo! Di lang sampal ang matitikman mo kapag umulit ka pa. Hala, kunin mo ang mga isda at sumunod ka agad sa akin. Habang naglalakad ay sinalat ko ang pisnging nakatikim ng sampal. Talagang mahirap intindihin si tatay. Wala naming dahilan upang iwasan ko ang taong nasa bahay-pawid. Di naman dapat katakutan ang kanyang mukha at boses. Bakit kaya hinihigpitan ako ni tatay? Hanggang sa nangangatog kong mga bisig ay yumapos sa mga binti ni tatay. Nararamdaman ko ang panlalamig ng katawan at ako ay napahandusay sa kanyang paanan. Hindi ko na alam kung gaano katagal ang pagkawala ng aking malay. Nararamdaman ko na lamang may mainit na mga bisig na yumayakap sa akin. Kinusot ko ang aking mga mata. Sumalubong sa aking paningin ang maamong mukha ni tatay. Pagsisisi. Pagunawa. Lahat ay kasalungat sa dati niyang nagawa. Lalong humigpit ang kanyang pagyakap at kinabig ang aking mukha sa kanyang dibdib sa tapat ng kanyang puso. Matagal.

IV
Matapos akong mag-almusal, nandoon na naman si tatay sa sampayan ng lambat. Nakatabako at nagtatagpi ng punit na bahagi ng lambat. Alam kong aabutin siya ng tanghali bago matapos ang kanyang Gawain. Matapos makapananghali siyay matutulog. Pagkagising, maghahapunan. At di pa man ganap ang gabi, balik na naman sa dagat. Iyan ang buhay ni tatay na bahagi na rin ng aking buhay. Sa aking kinauupuan sa may bintana nakikita ko si nanay na nakaupo sa may hagdanan. Tahimik t nakatingin na naman sa sampayan ng lambat. Luhaan na naman ang kanyang mga mata. At naaalala ko ang pangyayari noong itinapon ni nanay. Lahat may itinatagong kahulugan. At naaalala ko ang nangyari kanina sa dalampasigan. Naaalala ko iyong tao. Lumapit ako sa salamin sa dingding. Pinagmasdan ko ang aking sarili. Nakita ko sa aking isipan ang mukha ng tao. Unti-unting lumiwanag ang aking kamalayan. Biglang kumulo ang aking dugo habang iniisip ang nakasampay na lambat. Nagdilim ang aking paningin. Nadama kong inihahanap ko ng katarungan ang aking kalagayan. Nagpunta ako sa kusina. Hinanap ko ang itak ni nanay na pangsibak ng kahoy. Bitbit koi to at pinuntahan ang sampayan ng lambat. Pinagtataga ko ang lambat. Huwag, Celso!, saway ni nanay na nanginginig ang boses. Huwag!. Naiiba sa aking paningin ang pagsigaw ni nanay. Pati si tatay na natigilan at nabigla sa aking ginawa ay hindi ko napansin. Hinalibas ko ng itak ang lambat at saka lang ako tumigil nang itoy magkagutay-gutay na at nagkalat sa aking paanan. Celso! Nag-aapoy ang mga mata ni tatay na humarap sa akin. At sa unang pagkakataon ay hindi ko inalis ang aking tingin sa kanya. Nilabanan ko siya ng titigan. Di ako nagagalit kundi humihingi lamang ng pang-unawa. Ngunit bigla akong napatimbuwang nang matamaan ng malakas na suntok at napahiga sa pira-pirasong wasak na lambat. Nahihilo, parang ibig himatayin. Umiikot ang aking paningin parang may nakita akong anino si tatay na sumusurot kay nanay. Ngunit, Tomas, nagmamakaawa si nanay. Wala siyang kasalanan, maawa ka sa kanya. Pumanhik ka Isidra!, singhal ni tatay. Pumanhik ka na habang akoy nakapagpipigil pa.

BABANG LUKSA
Tula / Pampango Salin ni Olivia P. Dantes Mula sa Pabanua ni Diosdao Macapagal Isang taon na ngayon ng iyong pagpanaw Marahil tinubos ka ni Bathala Tila kahapon lang nang ikawy lumisan; Upang sa isipay hindi ka tumanda; Subalit sa akin ang tanging naiwan, At ang larawan mo sa puso kot diwa Mga alaalang di-malilimutan. At manatiling maganda at bata. Kung akoy nasa pook na limit dalawin Sa paraang ito, kung nagkaedad na Naaalala ko ang ating paggiliw; Ang puting buhok koy di mo makikita; Tuway dumadalaw sa aking paningin At ang larawan kong tandang-tanda mo pa, Kung nagunita kong tayoy magkapiling. Yaong kabataan taglay sa twina. Kung minsan sadya kong dalawin ang bahay At dahil nga rito, ang pagmamahalan Na kung saan unang tayoy nag-ibigan; Ay hanggang matapos ang kabataan; Sa bakurat bahay, sa lahat ng lugar, Itong alaala ay lalaging buhay, Itong kaluluway hinahanap ikaw. Lalaging sariwa sa kawalang hanggan. Sa matandang bahay napuno ng saya Kaya, aking mahal, sa iyong pagpanaw Sa araw na iyoy pinagsaluhan ta; Tayoy nagtagumpay sa dupok ng buhay; Ang biyayang saglit, kung nagbabalik pa Ang ating pagsintang masidhit marangal Ang ipagpapalit koy aking hininga. Hindi mamamatay, walang katapusan.

V
Dahan-dahan akong bumangon at sumuray-suray na lumapit kay tatay. Ngunit isang tadyak ang sumalubong sa akin. Napatihaya ako ngunit tinangka kong makatayo. Mabigat ang pakiramdam ko sa aking katawan at akoy gumapang. Ngunit sinabunutan ako ni tatay at inginudngod sa lupa ang aking mukha. Humihingal ako ngunit di ko makuhang umiyak. Nasalat ko ang magkahalong dugo at pawis sa aking pisngi. Di ko pansin ang mga gasgas sa dalawang siko. Sa labis na panghihinay umusad ako ng umusad.

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

Bakit ba, mahal ko, kay-agang lumisan Ang kaugalian ng ninuno natin At iniwan akong sawing-kapalaran Isang taon akong magluluksa mandin; Hindi mo ba talos, kabyak ka ng buhay Ngunit ang puso koy sadyang manininimdim; At sa pagyaon moy para na ring namatay? Hanggang kalangitan tayoy magkapiling. ito. Ginagawa ito para sa kaligtasan ng bata kung naglalakbay sa tubig. Pinakakain sa mga batang dumalo sa seremonya ang buaya. Ang ikatlo at huling seremonya ay ang pagislam. Ginagawa ito kung ang bata ay nasa pagitan ng pito hanggang sampung taong gulang. Tampok na Gawain sa seremonyang ito ang pagtutuli. Tinatawag na pagislam para sa mga batang lalaki at sunnah para sa mga batang babae. Ginagawa ito upang alisin ang dumi sa kanilang pag-aari. Ang pagislam ay ginagawa ng isang walian, na karaniwang isang matandang babae na may kaalaman sa kaugaliang ito. Ang seremonya ay karaniwang ginagawa sa araw ng Maulidin Nabi o sa ibang mahalagang banal na araw ng mga Muslim.

MILIMINAS: TAONG 0069

Sanaysay / Hiligaynon Salin ni Ruby Gamboa Alcantara Mula sa Miliminas: Tuig 0069 Ni Nilo Par Pamonag Miliminas, ito ang pangkat ng mga pulo na matatagpuan sa kalagitnaan ng Dagat Pasipiko bago pa nagkaroon ng malaking pagbaha. Ang pangkat na ito ng mga pulo ay binubuo ng higit sa pitong libo at dalawang Sanaysay / Muslim daang mga pulo. Salin mula sa Ingles ni Elvira B. Estravo Ang Miliminas, ito ang tawag sa mga mamamayan ng nasabing kapuluan, ay katulad rin natin Naniniwala ang mga Muslim na ang isang sanggol ang mga balat at itsura. Ang kanilang pananalita ay ay ipinanganak na walang kasalanan kaya di kailangang tulad rin ng sa atin. Ngunit dahilan sa nahuhuli sila sa binyagan upang itoy maalis. Ganoon pa man, mayroon sibilisasyon, may mga pag-uugali sila at pagsasalita na silang ilang seremonya na kahalintulad ng binyag na kabilang rin sa atin. tinatawag na pagislam. Ito ang paniniwalang Mik ang tawag sa kanilang pera. At ang tawag pagbibinyag ng mga Muslim. nila sa isang taong mayroong isang milyong Mik o higit Sa katunayan, mayroon silang tatlong uri ng pa, ay Mikinaryo. Sa pagbibihis, malaki ang pagkakaiba seremonyang panrelihiyon na napapaloob sa pagislam, natin sa kanila. Ang kanilang tawag sa pormal na damit na ginagawa sa tatlong magkakaibang araw sa buhay ng para sa mga babae ay katumbas sa atin ngayon ng isang sanggol. bathing suit at kamiseta at korto naman para sa mga Ang unang seremonya ay ginagawa ilang oras lalaki. pagkapanganak. Isang pandita ang babasa ng Adzan sa Para mapangalagaan ang kanilang moralidad sa kanyang tainga ng sanggol. Itoy ginagawa upang ditoy pagbibihis, may batas silang ipinatutupad na hulihin ang ikintal na siyay ipinanganak na Muslim at ang unang sinumang nagdadamit ng mahaba pa sa mini-skirt at salitang maririnig ay ang pangalan ni Allah. micro-mini-skirt. Ang pangalawang seremonya ay higit na kilala Ang upuan sa kanilang sasakyan ay nilalagyan ng bilang penggunting o pegubad. Ginagawa ito pitong araw kiluhan upang masukat ang timbang ng mga pasahero pagkapanganak. Naghahandog ang mga magulang ng dahil ito ang pagbabaytayan ng kanilang pamasahe. Ito kanduli, isang salu-salo bilang pasasalamat sa ang tinatawag ng kanilang Public Deisservice pagkakaroon ng anak. Ditoy inaanyayahan ang mga Commission na equality before the kilo. kaibigan, kamag-anakan at pandita. Tungkol naman sa pamamalakad ng trapiko ay Ang paghahanda ay ayon sa anatas ng may ordinansa sila na nagpaparusa sa mabagal kabuhayan ng mga magulang sa pamayanan. magpatakbo. Ang kasalanan ng mabagal magpatakbo ay Karaniwang nagpapatay ng hayop, kambing o baka. Ang tinatawag na not overspeeding. hayop na itoy tinatawag na aqiqa, na ang ibig sabihiy Mayroon din silang serbisyo sa tubig na tinatawag paghahandog ng pagmamahal at pasasalamat. na Nawasdak. Ang ahensyang ito ay may tatlong uri ng Sa okasyong ito, ang binibinyagan o tubo. Ang una ay nilalabasan ng malinis na tubig; ang pinararangalan ay binibigyan ng pangalan ng isang ikalawa ay nilalabasan ng maruming tubig; ang ikatlo ay pandita pagakatapos na makaputol ng ilang hibla ng walang tubig kundi hangin lamang. Nakapagtataka? Ito buhok ng sanggol. Inilalagay sa isang mangkok na tubig ang pag-uuri ng Quatwasdak*, ang gripo na may malinis ang pinutol na buhok. Ayon sa paniniwalang na tubig ay mahal ang bayad, para sa mayayaman Maguindanao, pag lumutang ang buhok, magiging lamang; ang may maruming tubig ay para sa lahat ng maginhawa at matagumpay ang tatahaking buhay ng marunong magtrabaho o kung mayaman man, gustong batangunit kapag itoy lumubog, siyay magdaranas ng magtrabaho; at ang pangatlo, para sa mahihirap at ito ay paghihikahos at paghihirap. Ang bahaging ito ng walang bayad. seremonya ay di kinikilala ng Islam ngunit dahil bahagi Mayroon ding nagmomonopolyo ng kuryente. Ito ito ng tradisyon, patuloy pa ring ginagawa ng ilang ay ang Patay Electric Company. Tatlo rin ang uri ng Maguindanaowon. Isa pa ring bahagi ng tradisyon na serbisyo nito sa publiko. Ito ang Light Service, Brown Out kasama ng seremonya ay ang paghahanda ng buaya. Ito Service at Black Out Service. Ang Light Service ay ay kakaning korteng buaya na gawa sa kanin, dalawang magbibigay ng ilaw sa araw at gabi. Ang Brown Out nilagang itlog ang pinakamata at laman ng niyog ang Service ay nagbibigay ng ilaw kung hindi mo kailangan ginagawang ngipin. Nilalagyan din ang buaya ng manok at nawawala kung kailangan mo ng ilaw sa pagkain ng na niluto sa gating kinulayan ng dilaw. Inihahanda ito ng hapunan at pagbabasa sa gabi. Kung gusto mo lang ng isang matandang babaeng tinatawag nilang walian, pangdekorasyon, ang dapat mong ipakabit ay iyong isang katutubong hilot na may kaalaman sa kaugaliang Black Out Service.

PAG-ISLAM

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

Ang mga Sidewalk sa kanilang lungsod ay higit na malalapad kaysa sa atin. Bakit nga ba? Ang dahilan ay sapagkat ang mga bazaar ang umuukupa ng mga Sidewalk at ang nagtitinda naman ng sigarilyo at kung anu-ano pa ang siyang umuukupa sa mga malls o kwarto-kwarto na kung sa atin ngayon ay mga bazaar. At sabihin pa, ang mga may-ari ng mga bazaar ang hinuhuli ng mga pulis dahil sa kanilang pagtitinda sa sidewalk. Ang mga opisyal sa bansa na tumaba habang sila ay nasa serbisyo ay pinapatawan ng sala o akusasyon sa kanilang mga Resolution, Genuine na mga batas, at iba pa. Upang mapagkatiwalaan ang mga matataas na opisyal ng bansa, itinatag ang Anti-Genuine Commission para sa paghuli ng mga nagpaparami ng pag-aari o tumatanggap ng mga lagay na geuine, tulad ng mga genuine na resolutions, genuine nap era, genuine na batas at iba pa. Ang pinakamalaking tindahan ay tinatawag na Super Black Market. May pintura itong itim. Dito ipinagbibili ang mga bagay na ngayon ay ipinagbabawal tulad ng blusil na sigarilyo, apyan, mga bagay na ninakaw, at mga pinagbibiling pekeng mga bagay. Ang mga genuine na bagay ay ipinagbibili nang patago at tigkakaunti lamang dahil lagging hinuhuli ng mga Alagad ng Katiwalian ang nagbebenta ng mga ito at kinukumpiska pa ang kanilang mga paninda. Katiwalan ang tawag nila sa kanilang mga batas, at ang nagpapatupad nito ay tinatawag nilang alagad ng katiwalian. Ang mga baril ng Alagad ng Katiwalian ay paltik. Dahil sa ang nag-aari ng lisensyadong baril ay hinuhuli at pinapatawan ng salanag Illegal Possession of Genuine Firearm. Sa panahong ito ay uso rin ang Kickback na kaunti lang ang ikinaiba sa ating tinatawag na kickback sa ngayon. Ang mga Buwaya ng Bansa (ito ang tawag sa matataas na opisyal ng pamahalaan) ay sinisipa sa likod para sa bawat gatas o Mik na tatanggaping suhol sa kanilang mga transaksyon. Ang mga buwaya ng bansa ay tumitigil sa pagpapasipa kapag makapal na ang kanilang likod dahil ito ang magiging batayan sa pagpili ng isang Outstanding Buwaya of The Year. Dalawang klase ng batas ang ipinalabas ng kanilang batasan na tinatawag na Circus of Miliminas. Ang isang batas ay para sa mga mayamam at ang isa ay para sa mahihirap. Ang mga alagad ng bansa ay maliliit lanag ang sweldo pero malaki naman ang kanilang maaaring gastusing representasyon (pondo). Ang mga mamamayan ng Miliminas ay masyadong relihiyoso. Tatlo ang paborito nilang mga santo ang Mik (ang pera mismo), ang Buwaya, at si Santasa, isang taong may sungay at buntot katulad ng tinatawag natin ngayong Satanas. Ang pinakamalaking kasalanan ay ang hindi pagpatay, hindi pagtataksil sa asawa, at hindi pag-aangkin sa yaman ng iba, pagkaawa sa mahihirap at hindi pagbibigay ng anumang hingin sa kanila ng mga buwaya ng bansa. Ang malaking transaksyon ng pamahalaan ay pinagkakasunduan sa ilalim ng puno, at tinatawag nila itong Shady Transactions. Ang iba naman ay binubuo sa ilalim ng mesa ng mga opisyal ng pamahalaan. Dahil ditto, ang mga mesa ay matataas para hindi mauntog ang ulo ng mga opisyal kapag sumusuot sila sa ilalim nito. Ang mga Huwes de Paupas natin ngayon ay tinatawag din nilang Huwes de Paupas. Parang nakakatawa ano? Pero iyan ang katotohanan. At isa pang nakapagtataka, ang ginugwardyahan ay ang mga walang kasalanan. Bakit ganoon ang pamamalakad ng hustisya rito? Iyan ang batas. At ang balak mapili ng Hues De Paupas kung sinu-sino sa mga mamamayan ang palaaway at eskandaloso at sino ang mababait. Pagkatapos ng bista at bumaba na ang hatol, ibinibilanggo ang mga walang sala upang ihiwalay sa maraming mga nakalalayang masasamang tao. Sabihin pa, malalaki ang bilangguan ditto at kumpleto sa mga kasangkapan kaysa sa labas. Ang lahat ng bilanggo ay tinatawag na VIP (Very Important Prisoner). Kung tungkol sa sistema ng pagpili ng opisyal, ibang-iba sa atin. Sa kanila, sa simula pa lang ng kampanya ay magkakaharap na sa entablado ang magkakalaban sa pulitika. Nagbabatuhan ng putik. Sa atin ngayon, ang mudslinging ay pasaring lamang sa mga talumpati samantalang sa kanila ay talagang ginagawa. Ang bawat kandidato ay dapat na magsinungaling, magmura, mambato ng putik sa kalaban, mangako ng mga hindi naman matutupad, dahil kung hindi nya ito gagawin ay pawawalan ng bias ang kanyang kandidatura ng Komisyon ng Kalokohan, ang ahensya na namamahala sa eleksyon. Sa araw ay namimili rin ang tao ng iboboto kahit na ang isinusulat sa balota ay hindi nila pinag-iisipan. Ang iniisip nila ay ang naipon na bala ng mga kandidato at mga napatay ng kanilang mga kampon, at ang may pinakamaraming pera. Ang kanilang ibinoto ay tinatawag na ibinoto sa bala at hindi sa balota. Ang mga pulitiko at ang kanilang mga kampon ay hindi natatakot na mapatay at pumatay sa panahon ng kampanya at eleksyon dahilan sa kanilang paniniwalang ito ang magdadala sa kanilang kaluluwa sa impyerno kung saan mabubuhay sila nang maligaya kasama si Santasa, ang kanilang paboritong santo. Ang eleksyon ay tuwing ikalawang taon. Kung gayon, ay masasabi rin natin na madaling maubos ang mga mamamayan rito kung madali ang patayan sa panahon ng eleksyon. Subalit nababawi rin ito ng imbensyon ng Bantog na Baliw (ito ang tawag sa kanilang henyo) na nakabuo ng isang tablet na kung iinumin ng mag-asawa ay magkaka-anak ang babae na tinatawag na Instant Baby, na ipinagbubuntis sa loob lamang ng dalawamput apat na oras. Napakadali ng pagpapalit-palit ng kapangyarihan sa Miliminas. Patuloy rin ang pag-iral ng mga baying kontento sa klase ng pamamalakad ditto na sa ngayong panahon ay masasabing kabaligtaran ng mga pangyayari. Ipinagmamalaki pa ng mga mataas ang katungkulan sa pamahalaan ang pagsasamantala sa kabuhayan ng mga mamamayan. Ang bagong Milimino, ang mga bayaning gumagala sa kapuluan, sila ang magigiting na tumanggap ng mga papuri na maririnig mo sa bibig ng nakaraang administrasyon. At sino ang kanilang pinatutungkulan? Ang ismagler, mga namomorsyento, mga kickback artist, mga mayaman na nang-aapi sa mga mahihirap, mga nang-aagaw ng lupa, mga alagad ng katiwalian na nang-aabuso sa mga mamamayan, mga hues de paupas at mga pislak (piskal) na hindi tumitingin sa kislap ng espada ng katarungan at timabangan ng katotohanan kundi tumitingin sa kalansing ng pilak at timbangan ng malalaks at maykapangyarihan, mga walang ginagawa sa bayan kundi aksayahin ang kaban ng bansa na sa halip na gamitin ang kanilang katungkulan sa pagsisilbi sa publiko ay ginagamit pa ito sa pangangamkam ng yaman. Ang ilan sa mga alagad ng bayan na sa mgayon ay masasabi nating gumagawa ng mabuti ay nagtatago, nahihiya dahil pinagtatawanan sila ng kanilang mga kasamahan. Hindi lang iyan, kinukutya pa sila at kung mahuli ng kanilang hepe, ay kagagalitan pa at inaalis sa trabaho. May ilang kabataan na malawak ang pag-iisip na tumawag ng isang pulong kung saan ipinaliliwanag nila ang kaibhan ng pamamahala na kanilang isinasagawa. Ang kanilang prinsipyo ay humihingi ng isang klase ng

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

pag-uugnayan ng mga namamahala at pinamamahalaan. Noong simula ay tinatawanan lamang sila ng mga pinuno. Ngunit nang lumaon ay dumami na ang dumadalo sa kanilang pulong, bukod pa sa mga mahirap. Ipinagbawal ng pamahalaan ang pagdaraos ng pulong ng grupong ito ng mga kabataan na tinawag nilang Dungis ng Lipunan. Ang simpatya ng mga mahihirap ay nakuha ng mga kabataan. At ang pagbabawal sa kalayaan ng mga ito, at nang lumaon ay pagpatay sa ilan sa kanila ang nagging dahilan ng pagkagalit ng mga mayaman at ng mga may katungkulan. Sumiklab ang isang rebolusyon na lumaganap sa kapuluan ng Miliminas. Bilang parusa sa kanila ng kanilang diyos na si Santasa, dumating ang isang malaking pagbaha, nagkaroon ng malakas na paglindol hanggang sa pumutok ang isang malaking bulkan sa kailaliman ng dagat sa gitna ng kapuluan na siyang nagging dahilan ng pgalalaho ng Miliminas sa sanlibutan. ng aking mga putting kapatid na babae na tumatanaw sa malayong Kanluran. Kung pahihintulutan lamang ng mga batas ng aking bayan, wala akong ibang gagawin kundi ang ipagkaloob ang sarili sa mga nagtatrabahot nagsisikap na bagong kababaihan ng Europe; subalit nakatali ako sa lumang tradisyong hindi maaaring suwayin. Balang araw, maaaring lumuwag ang tali at kamiy pakawalan, ngunit lubhang malayo pa ang panahong iyon. Alam ko, maaaring dumating iyon, ngunit baka pagkatapos pa ng tatlo o apat na henerasyon. Alam mo ba kung paano mahalin ang bago at batang panahong ito nang buong pusot kaluluwa kahit nakatali sa lahat ng batas, kaugalian at kumbensyon ng sariling bayan? Tuwirang sumasalungat sa kaunlarang hinahangad ko para sa aking mga kababayan ang lahat ng mga institusyon naming. Wala akong iniisip gabit araw kundi ang makagawa ng paraan upang malabanan ang lumang tradisyon namin. Alam kong para sa aking sariliy magagawa kong iwasan o putulin ang mga ito, kaya lamang ay may mga buklod na matibay pa sa alinmang lumang tradisyon na pumipigil sa akin; ito ang pagmamahal na iniuukol ko sa mga pinagkakautangan ko ng buhay, mga taong nararapat kong pasalamatan sa lahat ng bagay. May karapatan ba akong was akin ang puso ng mga taong walang naibigay sa akin kundi pagmamahal at kabutihan, mga taong nag-alaga sa akin nang buong pagsuyo? Ngunit hindi lamang tinig nito ang umaabot sa akin; ang malayo, marikit at bagong-silang na Europe ay nagtutulak sa aking maghangad ng pagbabago sa kasalukuyang kalagayan. Kahit noong musmos pa akoy may pang-akit na sa aking pandinig ang salitang emansipasyon; may isang naiibang kabuluhan ito, isang kahulugang hindi maabot ng aking pang-unawa. Gumigising ito sa akin para hangarin ang pagsasarili at kalayaan isang paghahangad na makatayong mag-isa. Ang puso koy sinusugatan ng mga kondisyong nakapaligid sa akin at sa iba, buong lungkot na pinagaalab ang mithiin kong magising ang aking bayan. Patuloy na lumapit ang mga tinig na galling sa malalayong lupain, umaabot sa akin, at sa kasiyahan ng ilang nagmamahal sa akin at sa kalungkutan ng iba, dala nito ang binhing sumupling sa aking puso, nag-ugat, sumibol hanggang sa lumakas at sumigla. Ngayoy kailangang sabihin ko ang ilang bagay ukol sa sarili upang magkakilala tayo. Panganay ako sa tatlong babaing anak ng Regent ng Japara. Akoy may anim na kapatid na lalaki at babae. Ang lolo kong si Pangeran Ario Tjondronegoro ng Denmark ay kilalang lider ng kilusang progresibo noong kapanahunan niya. Siya rin ang kauna-unahang regent ng gitnang Java na nagbukas ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong-dagat ang sibilisasyong Kanluran. Lahat ng mga anak niyay may edukasyong European, at halos lahat ng iyon (na ang ilan ay patay na ngayon) ay umiibig o umibig sa kaunlarang minana sa kanilang ama; at nagdulot naman ito sa mga anak nila ng uri ng pagpapalaking nagisnan nila mismo. Karamihan sa mga pinsan kot nakatatandang kapatid na lalaki ay nag-aral sa Hoogere-Burger School, ang pinakamataas na institusyon ng karunungang matatagpuan ditto sa India. Ang bunso sa tatlong nakatatandang kapatid kong lalakiy tatlong taon na ngayong nag-aaral sa Netherlands at naglilingkod din naman doon bilang sundalo ang dalawa pa. Samantala, kaming mga babaey bahagya ng magkaroon ng pagkakatong mag-aral dahil na rin sa kahigpitan n gaming mga lumang tradisyon at kumbensiyon. Labag sa aming kaugaliang pag-aralin ang mga babae, lalot kailangang lumabas ng bahay araw-araw para pumasok sa eskwela. Ipinagbabawal ng aming kaugalian na lumabas man lamang ng bahay ang mga babae. Hindi

PANAMBITAN
(Tula / Bicol) Salin ni Ma. Lilia F. Realubit ng Panambitan Ni Myrna Prado Bakit kaya ditto sa mundong ibabaw Kung may mga taong sadyang nadarapa Marami sa taoy sa salapi silaw? Sa halip tulungan, tinutulak pa nga; Kaya kung isa kang kapus-kapalaran Buong lakas silang dinudusta-dusta Wala kang pag-asang makyat sa lipunan. Upang itong hapdiy lalong managana. Mga mahihirap lalong nasasadlak Nasaan Diyos ko, ang sinasabi mo Mga mayayaman lalong umuunlad Taoy pantay-pantay sa balat ng mundo? May kapangyarihan, hindi sumusulyap Kaming mga api ngayoy naririto Mga utang-na-loob mula sa mahirap Dinggin mo, Poon ko, panambitang ito.

KAY ESTELLA ZEEHANDELAAR

Sanaysay Salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo

Ibig na ibig kong makakilala ng babaeng moderno, iyong babaeng Malaya, nakapagmamalalakit makaaakit ng aking loob! Iyong masaya, may tiwala sa sarili, masiglat maagap na hinaharap ang buhay., puno ng tuwa at sigasig, pinagsisikapan hindi lamang ang sariling kapakanan at kaligayahan kundi maging ang kabutihan ng buong sangkatauhan. Buong kasabikan kong sinalubong ang pagdating ng bagong panahon; totoong ang pusot isip koy hindi ako nabibilang sa daigdig ng mga Indian, kundi sa piling

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

kami pinapayagang pumunta saanman, liban lamang kung sa paaralan, at ang tanging lugar ng pagtuturong maipagmamalaki ng siyudad naming na bukas sa mga babae ay ang libreng grammar school ng mga European. Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako ay itinali sa bahay kinailangang ikahon ako. Ikinulong ako at pinagbawalang makipag-ugnayan sa mundong nasa labas ng bahay, ang mundong hindi ko na makikita marahil liban kung kasama ko na ang mapapangasawang estranghero, isang di kilalang lalaking pinili ng mga magulang ko, ang lalaking ipinagkasundo sa akin ng hindi ko namamalayan. Noong banding huli, nalaman kong tinangka ng mga kaibigan kong European na mabago ang pasyang ito ng mga magulang ko para sa akin, isang musmos pa na nagmamahal sa buhay, subalit wala silang nagawa. Hindi nahikayat ang mga magulang ko; nakulong ako ng tuluyan. Apat na mahahabang taon ang tinagal ko sa pagitan ng makakapal na pader, at hindi ko nasilayan minsan man ang mundong nasa labas. Hindi ko alam kung paano ko pinalipas ang mga oras. Ang tanging kaligayahang naiwan sa akiy ang pagbabasa ng mga librong Dutch at ang pakikipagsulatan sa mga kaibigang Dutch na hindi naman ipinagbawal. Ito ito lamang ang nag-iisang liwanag na nagpakulay sa hungkag at kainip-inip na panahong iyon, na kung inalis pa sa akin ay lalo nang nagging kaawa-awa ang kalagayan ko. Lalo sigurong nawalan ng kabuluhan ang buhay kot kaluluwa. Subalit dumating ang kaibigan kot tagapagligtas ang Diwa ng Panahon; umalingawngaw sa lahat ng dako ang yabag niya. Nayanig sa paglapit niya ang palalot matatag na balangkas ng mga lumang tradisyon. Nabuksan ang mga pintong mahigpit na nakasara, kusa ang iba, ang iba namay pilit at bahagya lamang ngunit bumukas pa rin at pinapasok ang mga di-inanyayahang panauhin. Sa wakes, nakita kong muli ang mundo sa labas nang akoy maglabing-anim na taon. Salamat sa Diyos! Malalabasan ko ang aking kulungan ng Malaya at hindi nakatali sa isang kung sinong bridegroom. At mabilis pang sumunod ang mga pangyayaring nagpabalik sa aming mga babae ng mga nawala naming kalayaan. Nang sumunod na taon, sa oras ng pagtatalaga sa poder ng bata pang prinsesa (bilang Reyna Wilhemina ng Netherlands), opisyal na inihandog sa amin ng mga magulang naming ang aming kalayaan. Sa kaunaunahang pagkakataon sa aming buhay, pinayagan kaming umalis sa bayan naming at pumunta sa siyudad na pinagdarausan ng pagdiriwang para sa okasyong iyon. Anong dakilang tagumpay iyon! Ang maipakita ng mga kabataang babaeng tulad naming ang sarili sa labas, na imposibleng mangyari noon. Nasindak ang mundo; nagging usap-usapan ang krimeng iyon na ditoy wala pang nakakagawa. Nagsaya an gaming mga kaibigang European, at para naman sa amin, walang reynang yayaman pa sa amin. Ngunit hindi pa ako nasisiyahan. Lagi, ibig kong makarating sa malayo, mas malayo. Wala akong hangaring makipamista o maglibang. Hindi iyon ang dahilan ng paghahangad kong magkaroon ng kalayaan. Ibig kong Malaya upang makatayo ng mag-isa, mag-aral at hindi para pagasawahin anang sapilitan. Ngunit dapat tayong mag-asawa, dapat, dapat. Ang hindi pag-aasawa ang pinakamalaking kasalanang magagawa ng isang babaeng Muslim; ito ang pinakamalaking kahihiyang maipagkakaloob ng isang katutubong babae sa kanyang pamilya. At ang pag-aasawa para sa amin mababaw pa ngang ekspresyon ang sabihing miserable. At paano nga ba hindi magkakaganoon, kung tila ginawa lamang para sa mga lalaki ang mga batas, kung pabor para sa mga lalaki at hindi para sa mga babae ang batas at kumbensyon; kung ang lahat ng kaluwagay para sa kanya lang?

SI KESA AT SI MORITO
Salin ni Lualhati Bautista Mula sa Rashomon atbp. Pang kwento Ni Ryunusuke Akutagawa S. UNANG BAHAGI: Monologo ni Morito Sa pagkakatingin sa buwan habang nag-iisip, naglalakad si Morito sa ibabaw ng mga lagas na dahon sa makalabas ng bakod ng kanyang bahay: Sumikat na ngayon ang buwan. Karaniwang hinihintay ko nang may pagkainip ang pagsikat ng buwan. Pero ngayong gabi, ang maliwanag na sikat ng buwan ay yanig na sumisindak sa akin. Kinikilabutan akong isipin na ang gabing ito ang magwawasak sa aking kasalukuyang sarili at gagawin akong isang karumal-dumal na mamamatay-tao. Isipin na lang kapag ang mga kamay na itoy namula sa dugo! Anong kasumpa-sumpang nilalang ang magiging tingin ko sa aking sarili kapag nagkaganoon! Ang puso koy di mababagbag sa sakit kung papatay ako ng isang kaaway na kinasusuklaman ko, pero ngayong gabi ay kailangan kong patayin ang isang lalaking hindi ko kinasusuklaman. Matagl ko na siyang kilala. Kahit kamakailan ko lang nalaman ang kanyang pangalan., Wataru Saemonno-jo, mulat sapul pay kilala ko na ang kanyang magandang mukha. Nang matuklasan kong asawa siya ni Kesa, totoong sandali rin akong nag-apoy sa panibugho. Pero ngayon, ang panibugho koy napawi na, hindi nag-iwan ng anumang bakas sa aking puso at isipan. Kaya para sa king karibal sa pag-ibig, wala akong pagkamuhi o masamang hangarin. Manapa, na mabuti ang isipin ko para sa kanya. Nang sabihin sa akin ng tiya ko, si Komorogawa, kung paano niya pinagsikapan at pinagsakitang makuha ang puso ni Kesa, nakadama ako ng simpatya sa kanya. Naunawaan ko, na ang buong hangarin niya na mapangasawa ito, pinaghirapan pa niyang matutong sumulat ng tula. Hindi ko maisip na ang simple at nakababagot na lalaking iyon ay sumusulat ng mga tula ng pag-ibig, at isang ngiti ang gumuguhit sa aking mga labi sa kabila ng damdamin ko. Hindi ito ngiti ng pag-uyam ; naaantig ako sa pagkamasuyo ng isang lalaki na ginagawa ang lahat makuha lamang ang isang babae. Posible rin ang kanyang masimbuyong pag-ibig ang nagtulak sa kanyang sambahin ang minamahal kong si Kesa ay nakapagdudulot sa akin ng kasiyahan. Pero mahal ko ba talaga si Kesa? An gaming pagiibigan ay maaaring paghiwalayin sa dalawang baiting, ang nakaraan at kasalukuyan. Minahal ko siya bago siya ikinasal kay Wataru, o iyon ang aking palagay. Pero ngayong tumitingin ako Sa aking puso, nakikita ko na marami akong motibo. Ano ang gusto ko sa kanya? Siya ang klase ng babaeng kinadaramahan ko ng hangaring makalaman. Kahit noong mga panahong akoy wala pang bahid-dungis. Kung mapahihintulutan ang eksaheradong pahayag , ang pag-ibig ko sa kanya ay higit pa sa sentimental na bersyon Ng motibong nagtulak kay Adan sa piling ni Eva. Malinaw ito sag a pag-aalinlangan ko na patuloy siyang mahalin kung sakaling ang aking hangarin ay natupad. Bagamat nananatili siya sa isip ko sa sumunod na tatlong taon pagkaraang maputol an gaming ugnayan, hindi ko tiyakang masasabi na mahal ko siya. Sa kasunod ng pakikipag-ugnayan ko sa kanya, ang pinakamalaking ipinagsisisi ko ay iyong hindi ko siya nakilala ng lubos. Pinarurusahan ng kawalang-kasiyahan,

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

nahulog ako sa kasalukuyang relasyon, na gumigimbal sa akin, gayunman, alam kong mangyayari. Ngayoy itinatanong kong muli sa aking sarili, Mahal ko ba siyang talaga? Nang Makita ko uli siya tatlong taon pagkaraan, sa pagdiriwang kaugnay sa pagkakayari ng Tulay ng Watanabe, ginawa ko ang lahat ng paraan para Makita siya ng patago. Sa huliy nagtagumpay ako. Hindi lang ako nagtagumpay na Makita siya, kundi inangkin ko pa ang kanyang katawan na gaya ng pinapangarap ko. Sa pagkakataong iyon, ang panghihinayang na di ko siya nakilala ng pisikal ay hindi ang tanging nangingibabaw sa akin. Nang maupo ako sa tabi niya sa nabababanigang silid ng bahay ni Koromogawa, napansin ko na malaking bahagi ng aking panghihinayang ay naglaho na. Malamang na ang aking hangarin ay pinahina ng pangyayaring hindi na ako malinis. Pero ang pinakapangunahing dahilan ay hindi na siya ang inaasahan kong maging siya. Nang magkakaupo kaming magkaharap, natuklasan ko na hindi siya ang imahen ng malabantayog na kagandahang binuo ko sa isip sa nakaraang tatlong taon. Malayo siya sa idolong pinakaaasam ko sa aking puso. Ang kanyang mukha na makapal na nakukulapulan ng matingkad na pulbos, ay pinaglahuan na ng malaking bahagi ng dating kasariwaan at malinis na panghalina. Sa ilalim ng mga mata niyay nakahugis ang nangingitim na guhit. Ang tanging hindi nagbago sa kanya ay ang kanyang malilinaw, bilog, maiitim na mga mata. Nang Makita ko siya sa bagong paninging ito, nagimbal ako at sa kabila ng aking damdamin ay di ko napigilang iiwas ang aking mga mata. Kung gayoy paano ko nagawang makipagtalik sa isang babaeng napakanipis ng pagkakabigkis ko? Unay itinulak ako ng kakatwang kagustuhan na mapangibabawan ang dating hangarin ng puso ko. Sa pagkakaupong magkaharap, binigyan niya ako ng isang ekseheradon g kwento ng kanyang pag-ibig sa kanyang asawa. Wala siyang iniwan kundi hungkag na alingawngaw sa aking tainga. Mayroon siyang hambog na ideya tungkol sa kanyang asawa, naisip ko. May hinala rin ako na maaaring itoy tulak ng kanyang kagustuhang wag nang pagningasin pa ang aking pagnanasa. Kasabay nito, patindi ng patindi ang dating hangarin kong ihantad ang kanyang kasinungalingan? Kung sasabihin ninyo sa akin, minamahal kong mambabasa, na ang sariling kayabangan ko ang nagtulak sa akin para maghinalang kasinungalingan ang kanyang pahayag, hindi ko maitatatwa ang inyong bintang . Anot anuman, pinaniniwalaan ko noon at hanggang ngayon, na iyon ay kasinungalingan. Pero hindi ang hangaring makapanlupig ang tanging ngumangatngat sa akin ng mga sandaling iyon. Pinamumulahan akong banggitin ito- pinangingibabawan ako ng pagnanasa. Hindi iyon basta panghihinayang na hindi ko nakilala ang kanyang katawan. Iyon ay hamak na kalibugan mismo na hindi nangangailangan na ang kabilang panig ay maging ang babaeng iyon. Marahil ay walang lalaking umarkila ng babae sa isang bahayputahan na magiging mas hamak pa sa akin ng mga sandaling iyon. Anoy anuman, batay sa ganyang ibat ibang motibo, nagkaroon ako ng relasyon kay Kesa. O manapa, inalisan ko siya ng dangal. Bilang pagbalik sa unang tanong na binitiwan ko, hindi ko na kailang itanong pa ngayon sa aking sarili kung mahal ko siya. Nang matapos ang lahat, sapilitang ibinangon ko siya sa king mga bisig ang babaeng ito na umiiyak na ibinagsak ang kanyang sarili. At nagmukha siyang mas walang dangal kaysa akin. Ang kanyang nakasabog na buhok at nagpapawis na katawan, ang lahat ay indikasyon ng kapangitan ng kanyang isip at katawan. Hindi kamalian na sabihin na simula ng araw na iyon, sa puso koy nagkaroon ng bagong pagkamuhi sa kanya. At ngayong gabiy papatayin ko ang isang lalaking hindi ko kinamumuhian, para sa kapakanan ng babaeng hindi ko iniibig. Patayin natin si Wataru!, bulong ko sa tainga ni Kesa. Baliw na nga ako para gawin ang napakagarapal na mungkahing iyon. Wala sa loob na ihininga ko sa tainga niya ang nakaraang hangarin ko na hamunin ng labanan si Wataru at pagwagian ang kanyang pag-ibig. Anot anuman, Patayin natin si Wataru, bulong ko, at tiyak na taiyak na bumulong ako nang nagtatagis ang mga ngipin, sa kabila ng aking damdamin. Kapag naaalala ko ngayon, hindi ko masasabi kung ano ang nag-udyok sa akin para gawin ang padalus-dalos na bagay na iyon. Ang tanging naiisip ko bilang paliwanag ditto ay ginusto kong tagpian ang relasyon sa kasalukuyan, at habang tumitindi ang paghamak at pagkasuklam ko sa kanya, lalo kong kinaiinipan na mawasak ko ang kanyang dangal. Wala nang mas aangkop pa sa mga layuning ito kundi patayin ang asawang ipinangangalandakan niyang mahal niya, at makuha ang kanyang pagsang-ayon mula sa kanyang pagpapatumpik-tumpik. Kaya tulad sa isang lalaking binabangungot, nakapanaig ako sa kanya na maisakatuparan naming dalawa ang pagpatay na hindi ko ginusto. Kung iyan ay hindi sapat para ipaliwanag ang aking motibo sa pagmumungkahing patayin si Wataru, wala nang paliwanag na dapat tangkain, maliban sa isang kapangyarihang banyaga sa mga mortal (marahil ay demonyo o diyablo) ang nagtataboy sa akin sa makasalanang daan. Nagpupumilit at paulit-ulit na ibinulong ko ang ganoot ganoon ding bagay sa tainga niya. Sa huliy nag-angat siya ng mukha at sinabi, Oo, dapat mo ngang patayin si Wataru. Hindi lamang ako nasorpresa sa biglang pagsang-ayon niya, kundi nakakita ako ng mahiwagang kinang sa kanyang mga mata na hindi ko napansin noon. Taksil na babae iyon ang nagging tingin ko sa kanya. Gumuhit sa nag-iinit na utak ko ang iglap na pagkabigo at panghihilakbot at oo, pagkasuklam. Kung maaari lang ay babawiin ko ang pangako ko noon din. Sa gayoy mapangangalagaan ko siyang mang-aapid, at ang aking kunsiyensyay makapagkakanlong sa makatwirang pagngingitngit. Pero hindi ko nagawa. Inaamin ko agad kong nakitang imposible iyon sa saglit na bigla siyang tumitig sa akin. Nagbago na ang kanyang anyo, na para bang nakita niya ang laman ng aking puso. Nahulog ako sa malungkot na kalagayang pagkikipagtipan para paslangin ang kanyang asawa dahil sa takot ko na paghigantihan niya ako kapag nabigo akong tuparin ang bahagi ko sa usapan. Ngayon, ang takot na itoy mahigpit at matatag na dumaklot sa akin. Magtawa kayo kung ibig ninyo, sa aking karuwagan. Ito ang gawa ng isang hindi nakakaalam kung gaano kahamak ang kanyang kalaguyo. Kapag hindi ko pinatay ang kanyang asawa, papatayin niya ako sa kahit anong paraan. Kailangan kong patayin ang kanyang asawa kung hindiy papatayin niya ako, desperadong naisip ko, sa pagkakatingin ko sa kanyang walang luha pero umiiyak na mga mata. Pagkatapos kong bitiwan ang aking pangako, hindi ba may nasilip akong ngiti sa kanyang labi at biloy na gumuhit sa kanyang maputlang pisngi? Ay, hadil sa kasumpa-sumpang pangakong ito, idadagdag ko ang krimen na buktot na pagpaslang sa pinakamaitim na pusong maaaring maisip. Kung tatalikuran ko ang nakatakdang pakikipagtipan na magaganap ngayong gabi Hindi, ipinagbabawal iyon ng aking pangako. Lagpas ito. Kaya kong batahin. Isa pa, natatakot ako sa kanyang paghihiganti. Totoong-totoo ito. Pero may iba pang nag-uudyok sa akin na gawin iyon. Ano ito? Ano ang malaking kapangyarihang iyon na nagbubunsod sa akin, sa duwag na ako, para patayin ang isang

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

inosenteng lalaki? Hindi ko masasabi. Hindi ko masasabi. Pero posibleng Hindi, hindi maaari. Pinandidirihan ko siya. Kinatatakutan ko siya. Kinasusuklaman ko siya. Pero gayunpaman, maaari ring dahil mahal ko siya. Si Morito na patuloy sa paglalakad, ay hindi na nagsalita pa. Ang pag-awit ng isang balada ay pumailanlang sa gabi. Ang isipan ng tao ay nasa dilim, walang ilaw na makapagbibigay-liwanag. Nagsisindi ito ng apoy ng makamundong paghahangad, upang humayo at lumitaw, sa loob lamang ng isang iglap. nagdadalamhati sapagkat nawalan ako ng dangal, higit sa lahat ay nahihirapan akot nagdurusa dahil akoy pinandidirihan tulad ng isang asong ketongin na kinasusuklaman at pinarurusahan. Ano ang aking nagawa mula noon? Ang meron lang ako ay ang malabong ala-ala niyon na para bang isa iyong bagay sa malayong nakalipas. Natandaan ko lang ang kanyang mahabang tinig na bumubulong, Patayin natin si Wataru, at dumampi sa aking tainga ang kanyang bigote habang akoy humihikbi. Pagkarinig sa mga salitang ito, kakatwang nakadama ako ng sigla. Oo, sumigla akot lumiwanag na tulad ng sinag ng buwan, IKALAWANG BAHAGI: Monologo ni Kesa kung ang sinag ng buwan ay matatawag na maliwanag. Bakit hindi, hindi ba ako inaliw ng mga salitang ito? Ay, Gabi, sa ilalim ng isang lampara, naka-tayo si hindi ba ako? hindi ba ang isang babaey isang nilalang Kesa, nakatalikod sa ilawan, nag-iisip nang malalim at na nakadarama ng kaligayahan sa pag-ibig ng isang kagat-kagat ang manggas ng kanyang kimono. lalaki sukdulang patayin niya ang sarili niyang asawa? Noon lamang pumasok sa isip ko ang aking Darating ba siya o hindi, ewan ko. Imposibleng asawa. Matapat kong sinasabing noon lamang. hindi. Lumulubog na ang buwan, pero walang marinig Hanggang sa mga oras nay ion, ang isip koy buungkahit isang yabag, kaya maaaring nagbago ang isip niya. buong nakatuon sa aking sarili at sa aking kahihiyan. Kapag hindi siya dumating Araw-araw akong Pakaraay nakita ko ang larawan ng nakangiting mukha mabubuhay sa kahihiyan, tulad ng isang puta. Paano ako ng aking asawa. Malamang na nang sandaling maalala nalubog sa kahihiyan at kasamaan. Mawawalan ako ng ko ang kanyang mukha, gumuhit sa isip ko ang plano. dangal at tatapak-tapakan na lang, sa pagkakabilad ng Nang mga sandaling iyon ay disidido na akong mamatay, kahihiyan ko. Gayunmay kakailanganin kong manahimik at ikinagagalak ko ang aking desisyon. Pero nang na parang pipi. Kapag nagkagayon dadalhin ko huminto na ako sa pag-iyak, nang magtaas ako ng hanggang kabila ng aking libingan ang pagsisisi. mukha, at tumingala sa kanyang mukha para matagpuan Sigurado akong darating siya. Mula noong nakaraang ang kapangitan kong nasasalamin doon, dama koy araw, iyon ang aking pananalig. Natatakot siya sa akin. naglahong lahat ang aking kaligayahan. Ipinagunita nito Kinasusuklaman akot pinandidirihan, gayunpamay sa akin ang kadiliman ng paglalaho ng buwan na nakita natatakoy siya sa akin. Talaga, kung aasahan ko lang ko kasama ang aking tagapag-alaga. Iyon tulad ng ang sarili ko, hindi ako makasisiguro sa kanya. Pero nangyari, ay iglap na nagpalaya sa lahat ng masamang maasa ako sa kanya. Umaasa ako sa kanyang ispiritung nagtatago sa ilalim ng aking kaligayahan. Dahil pagkamakasarili. Umaasa ako sa buktot na takot na nga ba sa pagmamahal ko sa aking asawa kaya pinupukaw ng pagkamakasarili sa kanya. mamamatay ako para sa kanya? Hindi, kundi lang sa Pero ngayong hindi ko na nagawang umasa sa resonableng pangangatuwirang ito, ibig kong sarili ko, napakahamak ko nang nilalang! Hanggang pagbayaran ang pagkakasala kong pakikipagtalik sa iba. noong tatlong taon na ang nakakaraan ay may tiwala Dahil walang tapang na magpakamatay, nasa akin ang ako sa aking sarili, at higit sa lahat, sa aking buktot na hangaring makapag-iwan ng magandang kagandahan. Mas matapat kung sasabihin nating impresyon sa mga tao. Ang kabuktutan kong ito ay hanggang noong araw na iyon kaysa noong tatlong maaari na rin sigurong palampasin. Sa ilalim ng taon na nakaraan. Noong araw na iyong Makita siya sa pagkukunwaring mamamatay ako sa aking asawa, hindi silid ng bahay ng aking tiya, isang sulyap sa kanyang ba ako nagpaplanong ipaghiganti ang aking sarili laban mga mata at nakita ko ang aking kapangitan na sa pagkamuhi sa akin ng aking kalaguyo, sa kanyang nasasalamin sa kanyang isip. Kinausap niya ako nang pandidiri sa akin, sa kanyang buhong na pagnanasa? masuyo at mapagmahal, na akala moy walang Pinatutunayan ito ng isang sulyap sa kanyang mukha na problema. Pero paano pa maaaliw ang isang babae sa pumawi ng mahiwagang kislap na tulad sa mapulang sandaling matuklasan niya ang kapangitan ng kanyang liwanag ng buwan, at nagpalamig sa aking puso sa pagkatao? Nagimbal ako, nayanig, nagdalamhati. Dimatinding pagdadalamhati. Mamamatay ako, hindi para hamak na mabuti pa ang nakasisindak na pagkabalisang sa aking asawa kundi para sa aking sarili. Mamamatay dala ng paglalaho ng buwan na nakita ko sa aking ako, para parusahan ang aking kalaguyo sa pananakit kamusmusan sa mga bisig ng aking tagapa-alaga, kung niya sa aking puso at para sa aking hinanakit sa ihahambing sa malamultong pagkalunos na pagdungis niya sa aking katawan. Ay, hindi lang ako nagpakulimlim sa isipan ko nang mga sandaling iyon. walang karapatang mabuhay kundi wala ring karapatang Naglahong lahat ng pangarap at pangitain sa aking puso. mamatay. Ang kalungkutan ng isang maunos na madaling-araw ay Pero ngayon, gaano kainam pang mamatay na tahimik na bumalot sa akin. Ngatal sa kalungkutan, sa lang kahit sa pinakakahiya-hiyang paraan, kaysa huli ay isinuko ko ang aking katawan, na para na ring mabuhay. Nakangiti nang pilit, paulit-ulit kong patay, sa bisig na lalaking hindi ko iniibig sa mga bisig ipinangako na papatayin naming ang aking asawa. Dahil ng isang makamundong lalaki na nasusuklam at matalas ang pakiramdam niya, marahil ay natunugan nandidiri sa akin. Hindi ko nab a makakaya ang aking niya sa mga salita ko kung ano ang mangyayari kapag kalungkutan mula nang buong linaw na maipamukha sa hindi niya tinupad ang kanyang pangako. Kaya mukhang akin ang aking kapangitan? Sinikap ko bang mailibing imposible na pagkatapos niyang mangako ng ganoon ay ang lahat sa hibang na sandaling iyon na sumubsob ako aatrasan niya iyon. Tunog ba iyon ng hangin? Kapag sa kanyang dibdib? O itinutulak din ako ng kahiya-hiyang naiisip ko na ang mga dinaramdam ko mula noong araw paghahangad lang na gaya rin niya? Maisip ko lang iyon na iyon ay matatapos na sa wakes ngayong gabi, ay nilulukob na ako ng kahihiyan. Kahihiyan! Kahihiyan! makakahinga ako. Tiyak na ang bukas ay maghuhunos Lalo na noong ilayo ko ang aking sarili sa kanyang mga ng kanyang malamig na liwanag sa aking katawang bisig, hiyang-hiya ako. walang ulo. Kapag nakita iyon ng aking asawa, siyay, Ang pagkainis at kalungkutan ay naghatid ng hindi, hinsi ko siya iniisip. Mahal ako ng aking asawa. walang katapusang luha sa aking mga mata sa kabila ng Pero wala akong lakas na gantihan ang kanyang pagpagsisikap ko na huwag umiyak. Hindi lamang ako ibig. Isang lalaki lang ang maaari kong mahalin. At ang

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

lalaking iyon ay darating para patayin ako. Kahit ang gaserang itoy napakaliwanag para sa akin, akoy pinahihirapan ng aking mangingibig. Hinipan ni Kesa ang ilawan. Hindi nagtagal at narinig ang mahinang tunog ng isang nabuksang kandado, at bumaha sa loob ang maputlang sinag ng buwan. maganda ang pangyayari. Iabot mo ang salapi mo, marahas na sabi ng kabataang lalaki. Lahat; kung anuman meron ka. Mukhang ang patayan ang uso sa mga panahong ito; nagbabarilan ang mga tao arawaraw. Pag pinatay kita, wala nang espesyal don, at pag napatay mo ko, hindi na rin masyadong nakapagtataka, kaya bilisan mo na. Pag hindi ko nakuha ang salapi, ptitikimin kita ng mga bala. Hindi nanginig si Nai Phan. Kalmante siyang nakatayo at sabi niya sa tinig na parang nakikipag-usap Vilas Manwat lamang; ibibigay ko sa iyo ang pera, pero hindi dahil sa Salin ni Lualhati Bautista baril mo, ibibigay ko sayo dahil mukhang kailangang kailangan mo iyon. Baka nakasalalay ditto ay buhay at Si Nai Phan ay isa sa mga sikat sa kapitbahayan. Hindi dahil isa siyang mananayaw na ang paay singgaan kamatayan. Eto lahat ng pera na mayroon ako ay nandito. Kunin mo na at umuwi ka na agad. Sinong ng saboy ng bituin; hindi rin dahil ginawa niyang bukodnakaaalam? Siguroy may sakit ang iyong ina; siguroy tangi ang sarili sa larangan ng pulitika o panitikan. maraming araw na siyang hindi tumikim ng pagkain. Marahil, ang kanyang talino sa pagsasangkap sa isang Bilisan mo; baka nga maraming taong naghihintay doon, masarap na luto ng sinangag ang kanyang nagging iniisip kung mag-uuwi ka ng pera o hindi. Maraming tuntungan sa kawalang-hanggan, pero kahit hindi buhay ang maaaring nakdepende sa pag-uwi mo na may nagging katangi-tangi ang nalalaman niya sa pagluluto, dalang pera. Hindi ko sasabihin sa mga pulis. Mga siyam magiging tanyag pa rin siya, dahil handa niyang na raan ang cash ditto; higit pa kunin mo na. pahintulutan ang kanyang mga parukyano sa walang Inilagay niya ang salapi sa mesa pero ang limitasyong pangungutang. Mahilig siyang mamigay ng matamis sa mga bata binatang holdaper ay tila hindi magkalakas-loob na hipuin iyon. Bakit hindi mo kunin? tanong ni Nai Phan. nang hindi naghahanap ng pera. Mangyari pang dahilan Tingnan mo, bakit kita lolokohin? Alam kong hirap na ito lagi para magreklamo ang kanyang asawa, pero hirap ka. Hirap tayong lahat sa mga araw na ito. Hindi sasabihin niya; ang dalawampung satang na halaga ng ako naniniwalang masama kang tao. Sino ang gusting matamis ay hindi ipinaghihirap ng pamilya. Pa gang maging magnanakaw kung maiiiwasan naman niya? Than Khun, isang mataas na opisyal na naninirahan sa Maaari ring nagkaatake ang iyong ama at kailangan mo may iskinita, ay gusto ng isang masarap na kape, siyang alagaan. Dalhin mo sa kanya ang perang ito, pero sasabihin nito sa nak: Magdala ka rito ng kape mula sa tindahan ni Nai Phan. Marami siyang maglagay ng gatas; wag mong ubusin lahat sa gamut. Maniwala ka sa akin, magagamot ng doctor ang katawan, pero kailangan ng iisipin mong nag-aalaga siya ng baka para doon! tao ang lunas sa kanyang isip pati sa kaluluwa. Bumili ka Sa iskinita ding iyon ay naninirahan ang isang ng ilang mababangong bulaklak para sa iyong ina na lasenggo na hilig nang lumitaw sa kainan at mahilig mailalagay niya sa sagradong imahen sa bahay. Iyon ang tumula ng berso mula sa kwento nina Khun Chang at ginagawa ko gabi-gabi. Hindi mo kailangang malaman Khun Paen; makikinig si Nai Phan nang taimtim ang atensyon. Pagkatapos magpalabas, hihingi ang lasenggo kung ano ang kabanalan o kung saan ito nananahan. Sapat na na makadama ka ng kapayapaan sa iyong ng isang libreng baso ng tsang may yelo, na malugod sarili. Iyon ang langit. Ay! itabi mo ang iyong baril namang ipinagkaloob ni Nai Phan, na may kasama pang giginhawa agad ang pakiramdam mo. Ang isang lalaking doughnut para kumpleto. may dalang baril ay hindi nakakikilala ng kapayapaan, Pag maulan, sasabihin ni Nai Phan sa mga ang puso niyay naghihirap sa takot at pag-aalinlangan, estudyanteng dalagita: Mga binibini, nahihirapan na at sa amoy ng panganib. Hindi tayo liligaya habang an kayo sa pagtatampisaw sa putik. Mula ngayon, pwede gating mga kamay ay nagsisikip sa mga sandata. nyong bitbitin ang inyong sapatos hanggang sa king Inilagay ng kabataang lalaki ang baril sa kanyang tindahan at doon nyo isuot. Lagi nyang binibigyan ang mga ito ng malinis na tubig para panghugas ng paa. Pero bulsa, tulad ng isang masunuring bata. Itinaas niya ang mga kamay sa pagpupugay kay Nai Phan, na kilala sa eksaktong ikawalo gabi-gabi, isasara niya ang kanyang kanyang sinangag at kape at pagbubukas-palad. Dapat tindahan. Sasabihin sa kanya ng mga kaibigan niya, na barilin ko ang aking sarili imbis na barilin ka, sabi ng Dapat kang magbukas at magsilbi sa gabi; diyan kabataang lalaki. maganda ang negosyo, mas madali kang yayaman. Huwag kang magsalita na parang baliw, sabi ng Masayang tatawa si Nai Phan at sasabihin, Mas tagapamahala ng tindahan habang inaabot ang pera sa masarap matulog kaysa magpayaman nang mabilis. binata. Ito na lahat iyon. Dalhin mo, iyo na lahat. Hindi Ang sagot na itoy may pinupukaw sa puso ng mga nakakarinig na mas mayaman kaysa klay Nai Phan, ito pagbibigay na ginawa sag alit. Alam ko na puno ang mga bilangguan, hindi ng mga criminal. Isa kang lalaking pero hindi pa rin kuntento sa yaman nila, bagkus ay tulad ko, tulad ng ibang lalaki; kahit sinong lalaki, kahit nagkukumagkag pang makapagpundar ng mas malaki isang ministro, ay ganyan din ang gagawin kung pang kayamanan. Ang mga taong naninirahan sa desperado. iskinita, pauwi sa kani-kanilang bahay sa kalaliman ng Naupo ang kabataang holdaper. Hindi pa kita gabi pagkaraan ng maghapong ginugol sa paghahabol nakita kailanman, at hindi pa ko nakakakita ng kagaya sap era, ay makakatanaw kay Nai Phan na nakahilig sa mong magsalita kailanman; Hindi ko kukunin ang pera kanyang maliit na silyang de-tiklop, kuntentong kausap mo, pero itinabi ko na ang aking baril. Ngayoy uuwi na ang kanyang asawa. At maiisip nila sa kanilang sarili: ako sa aking ina gaya ng sinabi mo, umubo siya nang Ang saya-saya nilang tingnan, Malaya sa paghahangad ilang ulit bago nagpatuloy. Masama akong anak. Lahat sa kayamanan. Mas mabuti pa sila sa amin. ng perang ibinigay sa akin ng aking inay inubos ko sa Isang gabi ay nagpunta sa sinehan ang kanyang pag-inom. asawa, at nag-iisa si Nai Phan. Papadilim na at Lahat ng taoy nagkakamali. Ano ba ang buhay naghahanda na siyang magsara ng tindahan nang kundi magkahalong eksperimento, pagkakamalit mga mabilis na pumasok ang isang kabataang lalaki. kabiguan? sabi ni Nai Phan. Anong maipaglilingkod ko sa inyo, sir?, tanong Hindi malakas ang katawan ko, alam mo, ni Nai Phan. Sa halip na sumagot, naglabas ng baril ang pagpapatuloy ng kabataang lalaki, narinig mo ba ang estranghero at itinapat iyon sa ;puso niya. Hindi ito ubo ko? Natatakot ako na mayroon akong TB. Iyon ang maunawaan ni Nai Phan, pero nadarama niya na hindi

AANHIN NINO YAN?

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

dapat sa kin sa palagay ko, dahil mayron akong ginagawang masama Dapat talagang mamatay na ako agad-agad. Hindi ako dapat mabuhay, pasanin lang ako ng mundo. Salamat, at paalam. Hindi mo kailangang umalis kaagad. Dumito ka muna sandali at mag-usap tayo. Gusto kitang makilala. Saan ka nakatira? Ano ang mga hilig mo? Ibig kong sabihin, ano ang mga pinaniniwalaan mo? Walang pag-asang umiling ang kabataang lalaki. Hindi ko alam kung saan ako pupunta ngayon. Saan ako maaaring pumunta? Ano ang mga pinaniniwalaan ko? Hindi ko alam. Mukhang walang ano pa man sa mundong ito na karapat-dapat paniwalaan. Naging isang miserableng nilikha na ako mula ng akoy ipinanganak; hindi nakapagtataka na hindi ko gusto ang aking mga kapwa-tao. Minsan, ang tingin koy pananagutan ng lahat ang mga kamalasan ko. Ayokong makisalamuha sa mga tao. Hindi ako nagtitiwala kahit kanino. Kinasusuklaman ko ang paraan ng pakikipag-usap ng tao sa isat isa, kung paano nila gugulin ang kanilang buhay, kung paano nila mahalin at purihin ang isat isa, kung paano sila tumawa at ngumiti Tumango si Nai Phan nang may pang-unawa, lahat ng taoy ganun ang pakiramdam paminsanminsan. Kaya mo ba akong paniwalaan? Hindi ako interesado sa kahit ano. Sawang sawa na ako sa lahat. Ang buong mundoy parang hungkag. Walang kahulugan, walang anupaman na mapangangapitan o maigagalang ng tao. Kung talagang gusto kong magtrabaho, sa palagay koy maaari akong humanap ng Gawain. Pero nasusuklam akong Makita ang sangkatauhan, ayokong tumanggap ng kahit na anong pabor mula sa kanila. Mananatili ako ng isang lingo sa isang trabaho, dalawang lingo, sa isa pa hindi ako nagtatagal kahit saan. Nagbabasa ka ban g libro? Dati. Pero umayaw na ako. Ni hindi na ako nagbabasa ng dyaryo ngayon. Bakit pa? Alam na alam ko na kung ano ang laman nila. Wala kundi barilan, nakawan, patayan! Binabago nila ang mga lugar at mga pangalan, pero ganut ganun din ang istorya. Hinimas ng kabataang lalaki ang kanyang baba at masusing naningkit ang mga mata kay Nai Phan. Swerte mo na hindi ka nagpakita ng anumang takot o galit ng pagbantaan kita ng baril, tiyak na papatayin kita. Ang daigdig na ito ay punumpuno ng mga lalaki na gusting magpakita ng galit, mga lalaking marurumi ang isip, na lagging bumubulalas na bulok na raw ang sibilisasyon at moralidad. Hindi ako naniniwala na dahil daan-daan o libu-libo lang ang napasama, ganon na rin ang dapat gawin ng lahat ng tao. Alam ko na ngayon na hindi ako naparito dahil sap era kundi para patunayan sa sarili ko na tama ang aking paniniwala. Naiisip ko lagi na kahit pa nawawalan na ng pag-asa ang mundo at lumulubog na sa kailaliman, pinarurumi at dinudungisan ng kasalanan ng tao, may matitira pa rin kahit isang tao na hindi tao dahil ganon ang itsura niya, kundi isang tunay na taong nilalang. Alam niya kung paano magmahal ng iba, kung paano mapagwawagian ang paggalang ng ibang tao. Pero hindi ko ganap na pinananaligan iyon dahil wala pa akong nakitang ganon. Sa loob ng maraming taon ay iniisip ko: Sanay makakita ako ng isang taong hindi pa nagging buktot kasabay ng kabuktutan ng mundo, para mapaniwalaan ko na may natitira pang kabutihan, para magkaroon ako ng lakas para patuloy na mabuhay. Ngayoy nakatagpo ako ng isang taong ganoon. Ibinigay mo sa akin ang lahat ng hinahangad ko. Wala ka nang dapat ibigay. Uuwi na ako ngayon. Mangyari pa, sa isip ko, hindi ko na kamumuhian ulit ang daigdig. Natuklasan ko sa wakas ang uri ng buhay na gusto kong tuntunin. Maukhang nagging mas masigla na ang estranghero. Umindig na siya para umalis at pagkaraan, naalala niya; inilabas niya ang baril. Iniabot niya iyon sa may-ari ng tindahan. Sanay kunin mo ito. Hindi ko na ito kailangan. Iyan ang tatak ng mababangis. Sinumang lalaki na magdala ng baril ay walang awa o paggalang sa iba, wala siyang iginagalang kundi ang baril. Ang mga bandidoy maaaring mabuhay sa kanilang baril, pero ang buhay nilay lagging gagambalahin ng katotohanan na ang mga kaaway nilay maaaring sumalakay sa kanila nang wala silang kahandaan. Wala silang panahon para panoorin ang paglubog ng araw o para umawit. Pa gang tao ay walang panahon para umawit, mabuti pang nagging kuliglig na lamang o isang mynah. Ngumiti ng masaya ang holdaper at kumakaway ng pamamaalam, idinugtong nito: Babalik ako para Makita ka uli, pero wag mo nang ipapakita uli sa akin ang baril. Yan ang kaaway ng isang malinis na buhay. Paalam. Nawala sa dilim ang estranghero. Yumuko si Nai Phan, ang may-ari ng tindahan, para bisitahin ang pinakabago niyang pag-aari. Iniisip niya na bukas ay ipagbibili niya iyon. Kailangang-kailangan niya ng bagong pansala ng kape.

ANG AMA
Salin ni M.R. Avena Magkahalo lagi ang takot at pananabik kapag hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo ang nagpapamaga ng ilang araw sa labi.Ang pananabik ay sa pagkain na paminsan-minsay inuuwi ng ama malaking supot ng mainit na pansit na iginisa sa itlog at gulay .Ang totoo,para sa sarili lang nya ang iniuuwing pagkain ng ama,lamang ay napakarami nito upang maubos niya nang mag-isa; pagkatapos ay naroong magkagulo sa tira ang mga bata na kangina pa aali-aligid sa mesa.Kundi sa pakikialam ng ina na magbigyan ng kaniya-kanyang parte ang lahat-kahit itoy sansubo lang ng masarap na pagkain, sa mga pinakamatanda at malakas na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni katiting ay walang maiiwan sa maliliit. Anim lahat ang mga bata. Ang dalawang pinakamatanda ay isang lalaki,dose anyos,at isang babae,onse; matatapang ang mga ito kahit na payat,at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat ng bagay kung wala ang ina upang tiyakin may parte rin ang maliliit.May dalawang lalaki,kambal,na nuwebe anyos,isang maliit na babae, otso anyos,at isang dos anyos na paslit pa,katulad ng iba,ay maingay na naghahangad ng marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan. Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad nito sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang supot na puno ng pansit guisado at masya nilang pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin.Kahit na ang ina nilay masayang nakiupo sa kanila at kumain ng kaunti. Pero hindi na maulit ang masayang okasyong iyon,at ngayoy hindi na nag-uuwi ng pagkain ang ama;ang katunayay ipinapalagay ng mag batangmapalad sila kung gising pa sila kung hindi ito umuuwing lasing at nang gugulpi ng kanilang ina.Sa kabila niyoy umaasa pa rin sila,at kung gising pa sila pag-uwi sa gabi ang ama,naninipat ang mga matangtitingnan nila kung may brown na supot na nakabitin sa tale sa mga daliri nito.Kung umuuwi itong pagsigaw-sigaw at padabugdabog,tiyak na walang pagkain,at ang mga batay magsisiksikan,takot na anomang ingay na gawa nila ay makainis sa ama atumaakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha.Madalas

10

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

na mapasok ang mukha ng kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito,at kinabukasan ang mga pisngi at mata niyon ay mamamaga, kayat mahihiya iyong lumabas upang maglaba sa malalaking bahay na katabi nila. Sa ibang mga gabi,hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa kanilang ina,kundi isang uri nng nagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa,at malakas na bulalas at pagungol mula sa kanilang ama, at silay magtatanong kung ano ang ginagawa nito . Kapag umuuwi ang ama na mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may pagkakataong ilalayo ng mga bata si Mui Mui.Ang dahilay si Mui Mui,otso anyos at sakitin at palahilinghing na parang kunting,ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi,ito ay mahilig mag tuklap ng langib sa galis na nagkalat sa kanyang mga binti,na nag-iiwan ng mapula-pulang mga paste, gayong paulit-ulit siyang pinagbabawalan ng ina.Pero ang naka-kainis talaga ay ang kanyang halinghing. Mahaba at matinis, iyon ay tumatagal ng ilang oras,habang siya ay naka-upo sa bangko sa isang sulok ng bahay, o namamaluktot ng paghiga sa banig kasama ang ibang mga bata,na di-makatulog.Walang pasensya sa kanya ang pinakamatandang lalaki at babae,na malakas siyang irereklamo sa ina. Napagagalitan naman siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama,napapaligiran ng bote ng beer na nakaupo sa mesa,iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghin si Mui.Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at itoy nakakabulahaw,at kung hindi pa iyon himinto, itoy tatayo lalapit sa bata at hahampasin iyon ng buong lakas.Pagkatapos ay haharapin nito sa kabuuan, ay ang sanhi ng kanyang kabuwisitan. Noong gabing umuwi ang ama na masamang-masama timpla dahil nasisante sa kanyang trabaho sa lagarian, si Mui Mui ay nasa gitna ng isang mahabang halinghing at di mapatahan ng dalawang pinakamatandang bata gayon binalahan nilang papaluhin ito.Walang anuano,ang kamao ng ama ay bumagsak sa nakanguso mukha ng bata na tumalsik sa kabila ng kuwarto,kung saan ito nanatiling walang kagalaw-galaw.Mabilis na naglabasan ng bahay ang ibang mga bata inaasahang gulo.Nahimasmasan ng ina ang bata sa pamamagitan ng malamig na tubig. Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay,at ang ina lamang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang kilometro ang layo,doon sa tabi ng gulod. Ilan sa taganayon na nakakatanda sa sakiting bata ay dumating upang makiramay. Sa ama na buong araw na nakaupong nagmumukmok ay doble ang kanilang pakikiramay,dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangulekta ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong inilagay sa mga palad ng ama na di- kawasa, puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol.Ang balita tungkol sa malungkot niya kinahinatnan ay madaling nakarating sa kanyang ama,isang matigas ang loob pero mabait na tao,na noon diy nagdisisyong kunin siya uli,para sa kapakanan ng kanyang asawa at mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay,kalakip ang munting abuloy{na minabuti nitong iabot sa asawang lalaki imbis nasa lalaki mismo. Nang Makita niya ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang pakikiramay sa pag kamatay ng kanyang anak,ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling-libangin. Ngayoy naging napakalawak ang kanyang awa sa sarili bilang isang malupit na inulilang ama na ipinaglalamay ang wala sa panahong pagkamatay ng kanyang dugo at laman. Mula sa kanyang awa sa sarili aybumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata, kayat madalamhati siyang nagtatawag, kaawa awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong anak! Nakita niya ito sa kanyang libingan sa tabi ng gulod-payat, maputla at napakaliit-at ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno niyang mga balikat at brasong kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluhin ng mga kapitbahay,na ang ibay lumayo na may luha sa mga mata at bubulong-bulong,Maaring lasenggo nga siya at iresponsable,pero tunay na mahal niya ang bata. Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kanyang mga luha at saka tumayo. Mayroong siyang naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama.Dinukot niya sa bulsa ang perang ibinigay ng kanyang amo sa asawa na kiming iniabot naman nito agad sa kanya,tulad ng nararapat. Binilang niya ang papel-de-bangko. Isa man dito ay hindi niya gagastahin sa alak. Hindi na kailanman. Matibay ang pasiya na lumabas siya ng bahay. Pinagmasdan siya ng mga bata. Saan kaya ito pupunta, tanong nila. Sinundan nila ito ng tingin. Papunta ito sa bayan. Nalungkot sila,dahil tiyak nila na uuwi itong dalang muli ang mga bote ng beer. Pagkalipas ng isang oras,bumalik ang ama.May bitbit itong malaking supot na may mas maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa.Hindi makapaniwala ang mga bata sa kanilang nakita,pero iyon bay kahon ng mga tsokolate?Tumingin silang mabuti. Mayroong supot ng ubas at isang kahon yata ng biskwit. Nagtalo ang mga bata kung ano nga ang laman niyon.Sabi ng pinakamatandang lalakiy biskwit; nakakita na siyang maraming kahong tulad niyon sa tindahan ni Ho Chek sa bayan. Ang giit naman ng pinakamatandang babae ay kendi,yong katulad ng minsay ibinigay sa kanila ni Lau Soh, na nakatira doon sa malaking bahay na pinaglalabhan ng Nanay. Ang kambal ay nagkasiya sa pandidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano man ang laman niyon. Kayat nagtalo at nanghula ang mga bata, takot na hipuin ang yaman na walang senyas mula sa ama. Inip nilang lumabas ito ng kanyang kuwarto. Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit,at dumiretso sa mesa. Hindi dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang kamay sa pinag-iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi matiis na mawala sa mata ang yaman nasa wariy kanila na sana,nagbulungan ang dalawang pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. Tignan natin kung saan siya pupunta. Nag pumilit na sumama ang kambal,at ang apat ay sumunod ng malayu-layo sa ama. Sa karaniwang pagkakataon,tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa bahay,pero ngayoy nasa isang bagay lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna. Dumating tio sa libingan sa tabing gulod. Kahuhukay pa lamang ng puntod na kanyang hinituan. Lumuhod ito at dinukot ang mga laman ng supot na dahan-dahang inilapag sa puntod habang pahikbing nagsalita, Pinakamamahal kong anak, walang maiaalay sayo ang iyong ama kundi ang mga ito, sanay tanggapin mo ito. Nagpatuloy itong nakipag-usap sa anak, habang nagmamasid sa pinagkublihang mga halaman ang mga bata. Madilim na ang langit at maitim na ang ulap na nagbabantang mapunit anumang saglit, pero patuloy sa pagdarasal at pag-iyak ang ama. Naiwan itong nakaluhod kahit na bumagsak na ang ulan. Pagkuway umalis na ito, naninikit sa katawan ang basing kamisadentro. Sa isang iglap, ang kangina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa sa yaman. Sinira ng ulan ang malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas, nagsalu-salo sila tulad sa isang piging na alam nilang di nila mararanasang muli.

PLOP ! CLICK!
Ni Dobu Kacchiri Mga Tuhan: Koto, Kikuichi,Isang Nagdaraan

11

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

KOTO: Isa akong Koto na nakatira sa pook na ito. Ngayon tatawagin ko si Kikuichi para konsultahin siya.Nariyan ba Si Kiuichi? KIKUICHI: Nariyan na! KOTO: Nasaan ka? KIKUICH: Heto na ko. KOTO: May mahalaga akong kailangan sa iyo. Dahil matagal na rin naman akong hindi nakalalabas ng bahay,ang Daming oras na nakabitin sa kamay ko.Gusto kong magbiyahe at nang makapagmasid naman ng mga Tanawin.Ano sa tingin mo? KIKUICHI: Sa totoo lang, imumungkahi ko nga sana sa iyo.Ekselenteng ideya. KOTO: Ano pang hinihintay natin kung ganoon.Maghanda ka ng sake. KIKUICHI; Nakahanda na. KOTO: Ano sa palagay mo? Magtatawanan siguro ang mga taong makakikita sa dalawang paris natin na namamasyal at nagmamasid sa mga tanawin.Pero ang pagbibiyahe sa bagong lugar ang nakapagpapagaan ng pakiramdam bukod pa sa kasayahang nalalasap mo. KIKUICHI; Wala naman sa palagay kong mag-iisip na para tayong gago. Kaya, kapag nararamdaman mong gusto mong magbiyahe,dapat lang na ilang ulit tayong magbiyahe..Makabubuti iyon sa inyo,Amo. KOTO: Nasa labas na tayo ng nayon.Marahil nasa gitna tayo ng bukirin.Ang lungkot ditto. KIKUICHI: Nasa gitna nga tayo ng bukirin. KOTO: Kapag nasa kapatagan ako, parang lumalawak ang aking puso at gumagaan ang pakiramdam ko. KIKUICHI: Gaya ng sabi mo,kasiya-siya ang magbiyahe. KOTO: Makinig ka! Noon ko pa gusting sabihin sa iyo na hindi sa habambuhay ka na lamang umaawit ng mga maiikling awit o bumibigkas ng mga kwento.Bakit di mo ensayuhin ang Labanan sa Heike,ang pamosong epiko? KIKUICHI: Gusto ko nga sanangg hingin ang tulong mo tungkol diyan.Masuwerte na lang at ikaw mismo ang nagbukas tungkol diyan.Kung maituturo mo sa akin, tatanawin kong malaking utang-na-loob. KOTO: Ituturo ko kung ganoon. Wala rin lang tao sa paligid,bibigkasin ko sa iyo ang isang berso. KIKUICHI: Sadyang kay buti mo.Sige,makikinig ako. KOTO: Umabot sa krisis ang labanan sa Ichi no Tani,at nauwi sa isang malaking giyera.Natalo ang mga dakilang Heike,at nagsisugod ang mga mandirigma ng Genji-silang sabik sa kabantugan.Parang mga trigong nagbagsakan sa harap ng mga armaspnadigma.Kalunus-lunos na pagdanak ng dugo!Walang katapusang kaguluhan!Putol ang baba ng ilan,at ang iba namay talampakan.Sa gitna ng nakakukuliling mga daing at pananangis pilit pinaglalapat ang kanilang mga sugatang talampakan sa duguang baba, ang sugatang baba sa duguang talampakan.Ay, kahabag-habag na tanawin!Tatlo o apat na raang mga mandirigma ang nagkalat sa kapatagan KIKUICHI: Kagila-gilalas palang talaga ang epikong yan. Nagagalak akong marinig. KOTO: Halikat pumunta tayo doon sa malayulayo.Sumunod ka sa kin. KIKUICHI: Sige lang,sumusunod ako!. KOTO: Maraming bumibigkas ng Heike,pero wala akong alam na nabibigkas ito nang mainam.Kaya kailangang pag- aralan mo itong mabuti. KIKUICHI:IInsayuhin kong mabuti,at inaasahan kong tuturuan mo akong muli. KOTO: Sakalit maitalaga ako sa posisyon ng Kengyo, gagawin kitang isang Koto. KIKUICHI: Napakabuti mo ngang talata. KOTO: Ano yon? Nakakarinig ako ng alon ng tubig.Siguroy malapit tayo sa dagat? KIKUICHI: Oo nga, pakiramdam koy dagat nga yon. KOTO: Kailangan nating tawirin ito. Anong dapat nating gawin? NAGDARAAN: (Sa mga manonood) Dito lang ako nakatira.Dahil may lalakarin ako sa kabila ng bundok, kailangan kong magmadali. Ano itong nakikita ko? Dalawang bulag ang nagbabalak lumusong sa dagat? Paano kaya nila magagawa yon? Titigil muna ako rito at panonoorin sila pasumandali. KOTO: Halika! Maghagis ka ng bato para matantiya natin angg lalim ng dagat. KIKUICHI: Sige: Ayan,naghagis na ako.PLOP! KOTO; Malalim doon. KIKUICHI: Malalim na malalim doon. KOTO: Subukan mo sa ibang direksyon. KIKUICHI: Sige, Ayan,naghagis ulit ako.CLICK! KOTO: Mababaw doon. KOTO: Kung gayon, lumakad na tayo nang painutinot.Halika na! KIKUICHI: Pero Amo,teka muna sandal. KOTO: Bakit? KIKUICHI: Bubuhatin ko na kayo sa likod ko. KOTO: Naku,hindi na kailangan.Basta sumunod ka sa akin. KIKUICHI: Pero kaya nga ako naririto para pagsilbihan kayo. Pra na rin sa kabutihan ng aking kaluluwa.Hayaan niyo nang buhatin ko kayo. KOTO: Hindi, huwag na. Dahil hindi ka rin nakakakita,baka maaksidente pa tayo. Maghawakan na lang tayo sa isat isa saka lumakad nang painut-inot. KIKUICHI: Pero ito ang pagkakataon ko para makatulong sa inyo.Kailangang mabuhat ko kayo sa aking likuran. KOTO: O sige,sige. Dahil mapilit ka,papaya akong buhatin mo ako.Pero kailangang maghanda na muna tayo.Ihanda mo na rin ang sarili mo. KIKUICHI:Salamat,nakahanda na ako. NAGDARAAN: Mautak ang mga bulag na yon. Sinusubukan nila ang lalim ng dagat sa pamamagitan ng paghagis ng bato.Masuwerte talaga akong aso. Ako ang magpapabuhat patawid sa dagat.(Papatong siya sa likod ni Kikuichi). KIKUICHI: Humawak kayong mabuti.Ngayon sisimulan ko nang magpainut-inot sa dagat. Sana naman hindi masyadong malalim.Ayan nakarating na ako sa kabila.Nagawa ko ito nang walang kahirap-hirap,at natutuwa akot wala ring disgrasya. NAGDARAAN: (Sa mga manonood).Hindi ko inaasahan ang suwerteng ito.Tuwang-tuwa ako. KOTO: Ano Kikuichi?Nakahanda ka nab a? Walang sumasagot?Hindi ko ito maintindihan.Ki-ku-i-chi!Nasaan ka? KIUICHI: Na-ri-to a-ko! KOTO: Bakit di mo pa ako buhatin patawid? KIKUICHI: Pero kabubuhat ko lang sa inyo. KOTO: Kabubuhat lang sa kin? Pero naghahanda pa lang ako.Hindi mo pa ako nabubuhat. Ang hayop na yon mag- isa pa lang tumawid. KIKUICHI: (Magmamadaling tumawid sa pinanggalingan)Kailan kayo tumawid na muli rito Amo? KOTO: Kailan? Abat walanghiya tong taong to. Umayaw na yata.Madali kat buhatin mo na ako agad. KIKUICHI: Hindi ko maintindihan ito. Di bale,tatawid na lang uli ako.Kumapit na kayo sa likod ko. HUwag kang magalaw. KOTO: Lalakad na ako nang painut-inot.Mukhang napakalalim ditto. KIKUICHI: Basta mag-iingat ka at huwag kang masyadong magalaw. KOTO: Opo,opo.Ang lalim naman nito!Naku,tulungan ninyo ako,saklolo. NAGDARAAN: Nakakaaliw pagmasdan ang kawawang mga bulag!

12

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

KOTO: Nakakapanggalit itong nangyayari sa atin. Basang-bas na ako. Kaya nga ba tumanggi akong pabuhat sa iyo noong una pa. KIKUICHI:Ipagpaumanhinninyo. Patutuyuin ko kayo. Talaga naming nag-iingat ako,pero natalisod ako. Patawarin ninyo ako. KOTO: Nauunawaan kong aksidente ang nangyari,at wala tayong magagawa roon. May nangyari bas a sake? KIKUICHI: Anong sabi nyo? Ah,ang bote ng sake.Heto, hindi nadisgrasya. KOTO: Giniginaw nako.Tagayan mo ako. KIKUICHI: Sige po. NAGDARAAN: Abat may isa pa pala akong suwerte.Akong iinom noon. KIKUICHI: Nagtatagay nap o ako.Glug!glug!. KOTO: Tama nay an.Mawawala rin ang ginaw ko pag nainom ko na ito. KIKUICHI: Sigurado, Amo. NAGDARAAN: (Sa mga manonood) Ang sarap nito! KOTO: Ano na,Kikuichi? Bakit di mo ako tinatagayan? KIKUICHI: Pero katatagay ko lang pot binigay ko sa inyo. KOTO: Iyon din ang akala ko,pero wala ni isang patak ang baso ko. KIKUICHI: Talagang hindi ko maintindihan ito. Magtatagay uli ako.Heto,pupunuin ko na ang baso. KOTO: Eto na. Glug,glug! NAGDARAAN ( Sa mga manonood) Abat may kasunod pa!Walang kasingsarap ang sakeng ito. KOTO: Tama na yan.Uminom ka rin nang kaunti. KIKUICHI: Pwede po ba?Salamat sa kabaitan ninyo.Napakasarap ng sake,di po ba? KOTO: O, bakit hindi mo pa ako tinatagayan? KIKUICHI: Pero katatagay ko lamang po ng isang punong baso paa sa inyo. KOTO: Akala ko nga.,pero ni isang patak,wala pa rin ang baso ko. Kamuhi-muhi kang tarantado ka.Ni isang patak di mo man lang ako pinatikim.kasi sinosolo mong pag-inom. KIKUICHI: Naku, hindi ganyang magsalita ang amok o. Bakit ko naman sosolohin ito nang hindi inuuna ang amok o?Mali ang akusasyon ninyo sa akin.Nakadalawa nap o kayo ng tagay. KOTO: Abat talaga bang ginagalit mo ko?Hindi ka lang gago,dinadaya mo ko at pinalalabas mo na iniinom kong tinatagay mo nangg di mo alam.Tagayan mo akong ulit. KIKUICHI: Gusto ko po sana.Pero,ipagpaumanhin ninyo! Wala na pong natira. KOTO: Ano? Ni isang patak wala nang natira? NAGDARAAN:(Sa mga manonood) Talagang nakakaaliw ito. Pag-aawayin ko sila.Bang!Bangg! KOTO: Ara,aray ko!Abat sobra na ito.Matapos mo akong agawan ng inumin,ngayon naman may gana ka pang bugbugin ako. KIKUICHI: Anong sabi ninyo?BUgbugin? KOTO: Sinaktan mo na ako! KIKUICHI: Itinatabi ko lang ang bote ng sake.Ni hindi nakaturo sa direksyon ninyo ang mga kamay ko. KOTO:A,hindi pala? At sino pang mananakit sa akin,aber? Sino,sabi? KIKUICHI: Aray,aray kop o! Inaakusahan nyo na nga ako ng kung anu-anong hindi ko naman ginagawa,ngayon naman sinasaktan nyo pa ako.Bakit binubugbog ninyo ang isang walang kasalananang katulad ko? KOTO: Abat ni hindi nga nakatutuk sa iyo ang mga kamay ko. KIKUICHI: Hindi nakatutuk? Sinong nanakit sa akin? Magsalita kayo,sino pa? KOTO:Aray,aray ko!Kikuichi,ano ba? Bakit mo ba ako sinasaktan? KIKUICHI: Nasa binti ko ang mga kamay ko. KOTO: Nasa binti mo? Kaninong mga kamay ang sumuntok sa akin? KIKUICHI: Aray,tama na!Huwag ninyong abusuhin ang inosenteng tulad ko,Amo. KOTO: Ano? Abusuhin? KIKUICHI: Ano pa nga bang ginagawa ninyo? KOTO: Ni hindi nga dumadapo ang mga kamay ko sa iyo. KIKUICHI: Di dumadapo?Kung gayoy sinong nanununtok sa akin? KOTO: Aray,ano ka ba? KIKUICHI: Aray kop o,tama na.! NAGDARAAN: Nakakatuwa talaga ito. Paiikutin ko sila sa ibat ibang pakana. Pero, teka!Abat tinutuluyan na nilang magsuntukan.Delikado pa ang manatili rito. Kailangang makaalis na ako habang may araw pa. KOTO: Nauubos nang pasensiya ko. Hindi kita patatakasin lintik ka! KIKUICHI: Bakit mo ako sinasaktan? SILANG DALAWA: A-a-a-ray! KIKUICHI: Ikinahihiya ko kayo Amo.Hawak ko na kayo ngayon.Nagpapanggap lang pala kayong mabait.Santosantito! KOTO: Huwag sandal lang matapos mo akong bugbugin,tatakbuhan mo ako.Wala bang ibang tao rito? Hulihin nyo siya, hulihin nyo!Huwag nyo siyang patatakasin!

TAHANAN NG ISANG SUGAROL

Salin ni: Rustica Carpio

Ang maputing ulap sa maaliwalas na langit ay matingkad na nakukulayan,parang bahaghari.Mabilis na pupunta sa kanluran ang lumulubog na araw. Dahil tapos nang maglaba,mabagal na tumayo si LIan-Chiao sa tabi ng balon.Sandali siyang napapikit nang maramdamang tila may mga bituing lumilipad sa harap niya,gusting mawala ang mga bituing nakahihilo. Si Siao-lan,ang anak niyang babae na tatlong taong gulang,ay hubad na nakaupo sa tabi ng palanggana at naglalaro ng tubig. Inay, tapos na po ba kayong maglaba?Ako na ang magsasampay.Si Ah Yue iyon na mas matanda kay Sian-Liao nang mga tatlo o apat na taon. Nagdidilig siya ng mga gulay na Chai-sim sa kabilang gilid. Nang makitang tapos nang maglaba ang ina. ,mabilis siyang tumakbo para kunin ang mga labada at isampay sa alambreng nakatali sa dalawang poste sa loob ng kubong walang dingding. Hindi sianagot ni Lian-Chiao si Ah Yue.Tumango lamang siya, nakatayo pa rin at nakapikit-nagpipilit na mabawi ang lakas. Payat siya at maliit,mga bientesingko anyos at nakasuot ng kupas na asul na samfu.Medyo nakangiwi ang kanyang mga labi.May pangit at nangingitim na bukol sa kanyang noo. Halatanmg napalo siya ng isang matigas na bagay kamakailan lamang. Malaki ang kanyang tiyan. Mdaling mapansing nadadalantao siya at malapit nang manganak. Nang dumilat si Lian-Chiao,nakatayo na si Ah Yue sa isang bangkito at isa-isang isinasampay ang mga damit sa alambre.Dahil mataas ang alambre,kailangang tumingkayad siya tumingala.Habang minamasdan ang maliit na katawan niyon at ang alanganing paraan ng pagsasampay ng mga damit sa alambre,biglang nahabag si Lian-Chiao.Mahina niyang sinabi,Ah Yue,mag-ingat ka.Baka ka mahulog! Opo! sagot ni Ah Yue.BIgla iyong pumihit, nangangmbang tumingin at nagtanong. Inay,luto nab a ang hapunan?Kung hindi,kagagalitan at bubugbugin na naman tayo ni Itay.! Nakapukaw kay Lian-Chiao ang huling sinabi niyon.Bigla siyang kinabahan.Kahit mayroon pang kaning lamig na natira sa pananghalian,lulutuin pa ang mga gulay.Kapag walangnakain pag-uwi ang asawa niyang sugarol, tiyak na may mangyayari.Hindi sinasadyay nahipo niya ang namamagang bahagi ng noo. Tumahip

13

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

ang kanyang noo. Nagdudumali siyang naligo sa tabi ng balon at pagkatapos ay tinulungan si SIao-lan sa paglilinis ng katawan nito.Pinuno niya ang dalawang bald eng tubig at kinarga ang mga ito sa pingga pauwi. Ang nakahilis na sinag ng lumulubog na araw ay tumama sa kanyang katawan, sa malaki at nilog na tiyan, sa dalawang umuugang bald eng tubig sa pingga, sa umiika niyang paa, at sa hubad na si Siao-lan na naglalakad sa kanyang likuran,palinga-linga. Pagod na Lian-chiao sa walang tigil na pagtatrabaho, ngunit hindi siya puwedeng magbago ng kilos. Mabilis niyang sinindihan ang apoy sa pugon,hiniwa ang mga gulay,pinakulo ang tubig,nilinis ang mga kawali at iba pang kasangkapan sa kusin. Ang pugon ay yari sa luwad at may mga gatla na sa ibat ibang bahagi.Sa tabi ng pugon ay may maliit na lalagyan ng panggatong.Wala na iyong laman.Kinakailangang isa-isantabi muna ni Lian-chiao ang sipit ng kalat para manguha ng panggatong.Tumulong si Siao-lan at may dalang isa o dalawang piraso tuwing papasok,ikinakalat sa lahat ng lugar. Abala sa Gawain si Lian-chiao.Tinanglawan ng liwanag na nagmumula sa apoy ang mga guhit ng pagod at puyat sa kanyang mukha. Walang makasisisi sa kanya.Mula ala-sais ng umaga,nang bumangon siya para maghanda ng almusal,hindi na siya natigil sa paggawa hangga ngayon,maliban sa sandaling pahinga noong tanghalian.Noong umagay nanguha siya ng kahoy na panggatong at namitas ng ta-feng-ho,isang damong panggamot na gagamitin niyang pampaligo ng pagkapanganak.Malapit nang isilang ang sanggol at hindi maaaring hindi siya handa.Kung hindi niya ihahanda agad ang mga kailangan,anong mangyayari sa bahay kung bigla na lang siyang ipasok sa ospital? Walang alam ang sugarol niyang asawa kundi humilata sa kama sa kuta ng opyo at magmadyong araw-araw sa bahay ngayon,sino ang tutulong sa kanya? Bukod sa Gawain sa bahay,kailangan niyang lagyan ng pataba ang mga gulay at pipino na nakatanim sa gilid ng bahay, at bunutin ang ligaw na damo.Kung hindi ay bubugbugin siya ng kanyang asawa kapag nagging masama ang ani. Masakit pa nga ang kanyang noo dahil sa suntok nito dalawang araw na ang nakararaan dahil nagkamali siyang sagutin iyon. SssstInilagay niya sa kawali ang mga dahon ng kamote. Ang buong bahay ay napuno ng bango ng nilulutong gulay. Nakaupo si Siao-lan sa loob ng bahay, dinidilaan ang mga labi at tinitingnan ang nakatatandang kapatid na nakatayo pa rin sa kuwadradong bangko sa labas. Di kaginsa-ginsay isang tinig na tila tunog ng basag na kampana ang nagbuhat sa labas ng pinto:Ah Yue!Hindi ka ba natatakot mahulog diyan?Ang taas ng naakyat mo, ha?Gusto mo na bang dalawing ang hari ng kadiliman? Itaynagsasampay lang akokiming sagot ni Ah Yue. Halos kasimbilis ng kidlat,isang parang-kawayang lalaki ang pumasok sa bahay at sandaling tumayo,galit.Lintik!Gabi nay hindi pa luto ang hapunan.Umalis ka ba para hanapin ang kalaguyo mo? Sandali na langmaluluto naIpiprito ko na lang ang inasnang isada. Pagkatapospagkatapos ay pwede na tayongmaghapunan.Walang lakas ng loob si Lian-chiao na tumingala man lamang. Inilagay niya sa isang plato ang pinipritong talbos ng kamote at naglagay pa ng ilang patak na langis sa kawali. Bahagyang nanginginig ang kanyang mga kamay habang hinuhugasan ang inasnang isda. Hindi siya naglakas-loob na tumutol sa ingay ng kanyang asawa. Si Li Hua,ang asawa ni Lian-chiao,ay larawan ng isang tunay na manghihithit ng opyo: payat at matangkad,may miitim na ngipin at namumulang mga mata.Matapos nakapamaywang na sigawan ang bawat isa, nagsimula na siyang maghubad,at marahas na nagtanong,Handan a ba ang tubig na pampaligo? Ihahanda ko na ang tubig,ihahanda ko na Mabilis niyang itinabi ang siyansi,ibinubuhos ang isang kaldero ng kumukulong tubig sa isang balde na kauuwi lamang niya. Pagkatapos ng binuhat iyon nang dalawang kamay sa luma at sira-sirang banyo.Yukungyuko siya dahil sa bigat ng bigat ng tubig. Umaalog ang malaki niyang tiyan tiyan, at nakangiwi ang maputlang mukha., nagpapakita ng hirap at marahil ay kawalangpag-asa. Sumagitsit sa kawali ang inasnang isada dahil sa init mantika. Masusunog na ang inasnang isda. Hindi mo ba naaamoy?Napakabagal mong kumilos.Wala kanga lam kundi kumain!Walang tigil sa pagmumura sa asawa si Li Hua habang ang babaey pupunta sa banyo. Nagtago sa isang sulok ng bahay ang dalawang bata,nanginginig sa takot. Hindi sila nagkalakas-loob na magsalita.Kabisado na nila angg nagyayari, baka natalo na naman sa sugal si LiHua. Pagkatapos kumain at habang pinupunasan ang nagmamantikang nguso, kinuha ni Li Hua ang lalagyan ng tsa. Humigop siya ng kaunting tsa at pagkatapos ay,pwe!lumura sa lupa.Niligis ng kanan niyang paa ang malapot na laway sa sahig. Inakalang aalis na naman ang lalaki, mabilis na ibinaba ni Lian-chiao, na kumakain pa, ang mangkok at chopsticks, at nagkakandautal na ama,Ama ni Ah Yue,aalis ka na naman?Akoy Ano? Hindi ako aalis?Napakalakas ng boses ni Li Hua.Natalo ako ng biente dolyar ngayong hapon sa Hsiang Chi Coffee Shop.Bakit hindi ako babalik para mabawi ang natalo sa akin? Pag hindi ako nanalo ngayong gabi, hindi ko na tatawagin ang sarili kong eksperto sa madyong! Puwede bang bigyan mo ako ng ilang dolyar? Nag-order ako ng dalawampung itlog kay Ying malapit na akong manganak.Kailangang bumili ako ng ilang itlong para lutuin sa luya at ala. Minasdan ni Lian-chiao ang malaki niyang tiyan. Masyadong mahina at mabab ang kanyang boses. Nang marinig na kailangan niya ang pera,biglang nagtaas ng kilay si Li Hua.Lalong pumula ang mga mata niyang dati nang namumula. Ibinuka niya ang bibig,ipinakikita ang dalawang hanay ng bungi-bungi at maiitim na ngipin. Hindi!Hindi!Sinong may sabi sa iyong bumili ka ng masarap na pagkain kung wala kang pera? Kung kaya mong mag-order, bakit hindi mo kayang magbayad? Lumura na naman sa sahig ang lalaki at dinilaan ang nguso. Humakbangg ang mahahaba niyang binti at lumabas ang tila-kawayan niyang katawan. Nakatayo sa gitna ng bahay si Lian-chiao, nakabuka ang medyo laylay na bibig,natitigilan at hindi makakilos. Mahangin at maginaw nang gabing iyon. Habang nakahigang walang tinag sa matigas na higaang kahoy, hindi makatulog si Lian-chiao.Naglalakbay ang kanyang isip./Kahit na pagod siya at mabigat na ang mga mata pagkatapos ng maghapong patatrabaho, gising na gising pa rin ang kanyang isip. Ang mga lumipas na pangyayari ay parang ulap sa bundok na mabagal na pumapailanglang sa lambak,naaanod,naaanod-kasinggaan ng usok.Sa lahat ng mga taong patay na o buhay pa, ang larawan ng kanyang ina ang namumukod na lumalantad.Sa kagustuhang magkaapo kaagad,pinag-asawa nito ang tila bulaklak na anak niya-si Lian-chiao na kise anyos pa lamang noon. At ang masama pa,sa kasabikang magkaroon ng mainam na buhay pagtanda niya, at laban

14

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

sa payo ng mga kamag-anak at kaibigan nila, pinili niya para maging manugang si Li Hua, na anak ng nooy isang mayamang nogesyante.Lahat ng kanyang pag-asa ay nabigo.Isang taon pagkaraang makasal si Lian-chiao at lumipat ng bahay,ang inay namatay sa kanser sa dibdib.Paano niya malalaman na dahil sa ipinagkasundong kasal,mawawala sa kanyang anak ang katahimikan at kaligayahan sa buong buhay nito? Nagbuntung-hininga nang malalaim si Lianchiao.Nanlabo ang kanyang mga mata dahil sa luhang napigil ang pagpatak.Ngayon, ang taong lumilitaw sa isip niya ay ang kanyang asawa,ang walang silbi at tila kawayang si Li Hua.Winaldas niyang lahat ang manang iniwan ng ama niya. Marami siyang bisyo:pagsusugal,paglalasing,paghitit ng opyo,pagpunta sa bahay-aliwaneksperto siya sa lahat ng ito.Ang pinakamalakas na dagok ni Lian-chiao ay ang pagkamapahiin ni LI HUa.Naniniwala ito sa manghuhulang nagsabi na pulos babae ang isisilang ni Lian-chiao at hindi kailanman maghahatid sa kanya ng yaman o suwerte.Sa medaling sabi,si Lian-chiao ang pinanggagalingan ng kasawiang-palad.Dahil ditto, napakasama ng pakikitungo niya kay Lian-chiao. Walang magawa si Lian-chiao kundi tahimik na pagtiisan ang hindi makatuwiran at kung minsan,ay malupit na pakikitungo nito sa kanya.Kung nagkaroon siya ng lakas ng loob na magmaktol at mangatuwiran,mandidilat agad iyon, at lululuran siya sa mukha mismo,humihiyaw,Ikaw ang sumpa ng pamilya! Sinong may sabi sa iyong magpakasal ka sa akin?Luka! Luka!Kung gusto mong lumayas, puwede ka nangg lumayas ngayon din.Alis!alis!Sinong pumipigil sa iyo? Tumulo sa pisngi ang luha ni Lian-chiao.Dahandahan siyang bumaling. Nasipa na nina Ah Yue at Siao-lan ang kumot.Mahimbing na natutulog ang dalawa,magkayakap.Kinuha ni Lian-chiao ang kumot at itinakip sa kanila.Pumikit siya ngunit hindi pa rin makatulog.Nag-aalala siya. Malapit na siyang manganak.Makukunan kaya siya?Mahirap sabihin.Sa kabila ng kanyang pagbubuntis, kailangan niyang magbuhat ng mabibigat na bagay- kasimbigat ng animnapu o pitumpung katies araw-araw.Mga ilang araw pa lang ang nakararaan ay bumagsak siya habang nagsisibak ng kahoy na panggagatong. Sino ang gagarantiyang hindi naapektuhan ang bata sa loob ng kanyang tiyan? Halimbawang malaglag ang bata at mamatay siya,sino ang mag-aalaga sa dalawa niyang anak na babae? At kung maayos siyang makapanganak,ano ang mangyayari kung iyoy babae na naman? Hindi kaya siya palayasin ng kanyang asawa? Ang inam sana kung sa pagkakataong itoy lalaki naman ang isilang niya.Sa gayon ay hindi na siya gaanong pagmamalupitan ng asawa niya.Kahit paanot gaganda na ang hinaharap niya. Alam na alam niyang habang buhay nang magiging miserable ang kanyang buhay. Ang tanging pag-asa na lamang niya ay ang kanyang mga anak.Malupit ang buhay. Unti-unti,nagdilim ang paningin ni Lianchiao.Inaantok na siya.Pero biglang nagging kakaiba ang pakiramdam niya sa kanyang tiyan.Sumasakit na iyon. Natanto niyang lalabas na ang bata.Pero gabinggabi na, at wala pa sa bahay ang asawa niya!Ano ang gagawin niya ngayon?Naisip niyang papuntahin si Ah Yue sa Shiang Chi Coffee Shop para sunduin ang kanyang ama,ngunir nang makitang nahihimbing ng tulog si Ah Yue,nag-atubili siyang gisingin ang bata.Naisip niya:hindi ba si Ah Yue ay nagdaranas din ng hirap sa buhay tulad niya?Bagamat bata pa, si Ah Yue ay nagbubuhat na ng mabibigat na bagay at gumagawa ng trabahong para sa matanda lamang.Bakit hindi bayaang matulog muna siya?Bukod doon,mahangin sa labas. Kung gigisingin niya ito at palalabasin,tiyak na sisipunin ito.Magkasakit si Ah Yue,sino ang mag-aalaga sa kanya? Sino ang mag-aalaga kay Sioa-lan?...Wala nang malamang gawin si Lian-chiao. Tumitindi na ang hilab ng kanyang tiyan.Nanlalamig na sa pawis ang mga palad niya. Wala na siyang magagawa.Nagpumilit siyang bumangon.Hawak ang isang gasera,nagpasiya siyang magtungo sa Hsiang Chi Coffee Shop para hanapin ang asawa. Pagbukas niya ng pinto, nahagip siya ng malakas na hangin.Nanginig siya at halos mamatay ang ilaw niya.Isinara ni Lian-chiao ang pinto at mabagal na lumakad papunta sa kapihan. Bagamat hindi kalayuan sa bahay nila ang Shiang Chi, sa katayuan niyay parang kung ilang milya ang layo noon. Walang buwan nang gabing iyon.,iilang bituin ang kumikislap sa langit.Napakadilim at walang makikita sa lampas sa sampung yarda.Basa ng panggabing hamog ang daan at madulas. Idiniin ni Lian-chiao ang kaliwang kamay sa kanyang tiyan,umuusad ng mga dalawa o tatlong hakbng.Sa malamlam na ilaw, ang mukha niyay ninenerbiyos sa sakit at butyl-butil na pawis ang tumutulo sa kanyang noo. KOka,KokakUmiiyak ang mga palaka sa mga pilapil sa gawaing kaliwa ng maliit na kalsada.Binasag ng malungkot nilang pagkokak ang katahimikan ng gabi. Muling bumugso ang hangin. Tuluyan nang namatay ang ilaw sa gasera. Si Lian-chiao,at ang lahat ng bagay sa kanyang palligid,ay dagling nakulong ng kadiliman.Hindi siya makasulong at hindi rin siya makaurong.Ilang sandal siyang tumayo roon,walang tinag at hindi malaman ang gagawin.Parang hinihiwa ng isang matalim na kutsilyo ang tiyan niya.Natutuliro siya at nahihilo.Kras.Nalaglag ang gasera mula sa nanginginig niyang mga daliri.Sinapo niya ng dalawang kamay ang kanyang ulo, nagpumilit na manatili siyang nakatayo. Pagkalipas ng ilang sandal,medyo nanumbalik ang lakas ni Lian-chiao at unti-unting nasanay ang mga mata niya sa dilim.Lumakad siyang muli,mabagal,hindi matatag.Kung ilang beses na halos madapa siya dahil sa madulas na kalsada.Madalas siyang huminto dahil sa sumusumpong na sakit.Tayo siya,yuyuko nang mababa hanggang ang sakit ay humupa,,,ngunit ilang sandal lamang. Nakarating na sa wakas ni Lian-chiao ang Hsiang Chi Coffee Shop.Napakaliwanag sa loob aat maingay:ang kalantog ng mga pitsa ng madyong sa mesa,ang maingay na boses ng mga sugarol, o umuungol o tumatawa Nanghihinang itinaas ni Lian-chiao ang kaliwang kamay at kumatok sa pinto. Marahil ay buhos na buhos ang isip ng mga tao sa pagsusugal, o baka naman napakahinang katok niya. Walang lumapit para buksan ang pinto.Hindi na matiis ni Lian-chiao ang sakit, at kumatok uli siya nang buong lakas. Isang matabang babae ang nagbukas ng pinto.Iyon ang maybahay ng may-ari ng kapihan.Si Lianchiao na nakasandal nang husto sa pinto, ay bumagsak sa loob. Nong una ay nagulat ang matabang babae sa biglang pagpasok niya. NGunit nang matanto niya kung sino ang babae, maliksi niya iyong tinulungan at inakay papasok. Si Li Hua na dadampot nal amang ng pitsa,ay namangha rin sa biglang pagdating ni Lian-chiao.Ngunit nakapagpigil siya at mabagsik na nagtanong,Anong nangyari?Bakit gabing-gabi nay narito ka pa?Pung! Teka,teka!Red Center ba yon? Ha!Maganda!

15

Kalipunan ng Teksto sa Ikaapat na Taon

Magaganda ang pitsa niya at medyo ninenerbiyos siya, matamang nakatingin sa mesa. Tinulungan ng maybahay ng towkay si Lian-chiao na maupo sa silyang rattan. Sapo ng dalawang kamay ni Lian-chiao ang kanyang tiyan,humahalinghing,Ang tiyan komasakitdalhin agaddalhin ninyo Ano? Ngayon na? Mananalo ako sa larong ito.Sandali,Pung!Ang galling!Ang gandang pitsa nito.Ito talaga ang kailangan ko. Ha,ha!Quadruple!Unang apat,pangalawang apatIsng libo dalawang daan at walumpu at dalawang libo limang daan at animnapu! Malaki ang panalong iyon. Nagsimula siya sa ilang chips lamang,ngunit ngayon ay isang bunton na ang nasa harap niya. Tuwang-tuwa si Li Hua at hindi niya mapigil ang katatawa.,maluwang na maluwang ang nangingitim na bibig. Habang sinasamsam at inaayos ang mga chips,ngumiti siya sa taong nakaupo sa harap niya.Ha,ha,Lumpong Chun! Napakagaling nitong siyamnapung libong galling sa iyo! Napakagaling! Ha, ha Ai-yoyo Hoy lumakad ka na.Manganganak na ang misis mo!may humimok kay LI Hua. Walang magawa si Li HUa kundi hilingin sa isang miron na maglaro para sa kanya. Galit na tiningnan niya si Lian-chiao at nag-atubiling tumayo.Pumayag ang maybahay ng towkay na ipaarkila sa kanya ang Morris Minor nito sa dalawang dolyar bawat oras,at dodoblehin sa gabi. Tinulungan ng maybahay si Lian-chiao na makasakay sa kotse. Si Li Hua, umuungol pa, ay nagpunta sa kasilyas sa likod ng kapihan. Bagamat hindi na gaanong humihilab ang tiyan niya,balisa si Lian-chiao.Bigla siyang nakakita ng ilaw na mabilis na papalapit sa dako nila.Bahagyang kumislap ang munting ilaw,dahil marahil sa hangin. Habang papalapit iyon, ay nakita ni si Ah Yueng pangku-pangko ang nakababatang kapatid. Kapwa sila umiiyak at namumula na ang kanilang mga mata. Ah Yue,Ah Yue! Bakit dinala mo ditto ang kapatid mo? Sisipunin kayo! Lumalabas sa kotse si Lianchiao,nilapitan ang maliliit na batang babae, hindi malaman kung ano ang gagawin. Humagulgol ng iyak si Siao-lanKaagad siyang inaliw ni Lian-chiao.Habang marahang pinapahiran ang luha at ilong,marahang nagsalita si Ah Yue. Nagising ako sa iyak ni Siao-=lan.Hinahanap niya ang Nanay.Hindi ko Makita si Nanay sa bahay.Naisip kong baka narito kayo, kaya dinala ko siya rito Nang malaman ni Ah Yuen a papunta sa ospital ang kanyang ina,kumibot nang kaunti ang ilong niya at ang bibig niya ay lumaylay sa mga sulok. Luhaan. Ang mga mata niya . Ah Yue,huwag kang umiyak.Mabait ka dib a? Alagaan mong mabuti ang kapatid mo.Uuwi ang nanay pagkaraan ng dalawa o tatlong araw.Pagkahatid sa akin sa ospital,uuwi ang Tatay ninyo Habang inaaliw si Ah Yue, napaiyak na rin si Lian-chiao.Hindi niya makayang isipin na aalis siya ng mga ilang araw, iiwan ang dalawang munting bata sa bahay na walang mag-aalaga sa kanila. Ibinaba ni Ah Yue ang nakababatang kapatid at sa pagitan ng mga hikbi.Inay,dadalawin ko kayo bukas,kasama ang kapatid ko.Sasabihin k okay Itay na isama kami roon.May isa pang dolyar sa aking lata ng sigarilyo.Dadalhin ko iyon para magamit mo muna Magiliw na hinawakan ni Lian-chiao ang munting ulo ng anak. Hindi siya makapagsalita dahil sa pagaalaala. Lumabas si Li Hua.Kinagalitan ang dlawang bata gaya ng dati.Pagkatapos ay pumasok sa kotse.,binuhay ang makina at pinatakbo. Patuloy ang madyong sa Hsiang Chi.Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng pitsa.,Khe-takhe-taat paminsan-minsan,ng malakas ng pung! Malamig na kumislap ang mga bituin sa langit.Malakas ang ihip ng hangin. Isang munting ilaw ang mabagal na kumikilos sa daan.Si Ah Yue,pangko sa likod ang umiiyak at inaantok na kapatid,mabagal at atubiling naglalakad patungo sa kanilang luma at hungkag na bahay

PANUNURING PAMPELIKULA (SuringPelikula) SURING-PELIKULA (movie review) ay isang sining at hindi pamimintas ang layunin. Tinatalakay ditto ang kalakasan at kahinaan ng isang pelikula. Binibigyang-puna rin ang mga bahaging bumubuo sa isang pelikula at ang ilang aspetong teknikal gaya ng sumusunod: 1. Iskrip (script) Ito ang pinakateksto o paglalahad ng pelikula kasama ang aksyon at mga galaw. 2. Direksyon (direction / director) ang director ay ang taong may malaking pananagutan sa pagsasabuhay ng iskrip ng pelikula. Naksalalay sa kanyang mga kamay ang ikagaganda ng pelikula. Kung baga sa barko, siya ang kapitan. 3. Sinematograpiya (larawang-anyo ng pelikula) ito ay ang matapat na paglalarawan ng senaryo, buhay at tao sa pelikula. 4. Disenyong set (set design) ito ang ginagamit na tagpuan sa pelikula. 5. Bisa ng Tunog (sound effects) Ito ang bahaging naglalapat ng musika sa pelikula. Ibinabagay ang musika sa tema at eksena sa pelikula. MGA DAPAT TANDAAN SA PAGSUSURI ng PELIKULA Narito ang mga hakbang o step na dapat isagawa sa pagsulat ng Suring-Pelikula o Movie Review. 1. Panoorin ng buo at may pang-unawa ang pelikula. 2. Kung masyado nitong nakuha ang damdamin. Ulitin at bigyang pansin ang mga aspeto ng pelikula. 3. Itala ang mga mahahalagang datos na iyong nakuha na magagamit sa pagsusuri. (Hal. Casts, props, designs, dialogues etc.) 4. Konsultahin ang sarili. Maghanda ng mga kinakailangang gamit sa pagsulat. 5. ANG PAGSULAT Ang pagsulat ng suring pelikula ay maaaring hatiin sa mga TALATA o chapter ayon sa iyong paraan ng pagpapahayag. Kung ito ay sa bias ng pagtatalata, ito ay dapat maglaman ng mga sumusunod: a. UNANG TALATA ibuod ang napanood ayon sa iyong nakita, narinig o nasaksihan. b. IKALAWANG TALATA suriin ang mga salik na bumuo sa pelikula. Ang artista, disenyo, props, musika, atbp. c. IKATLONG TALATA suriin ang paraan ng direksyon. Ang director at pagsasabuhay ng iskrip at kabuuang impresyon ng pagkakabuo ng pelikula. d. HULING TALATA Isulat ditto ang iyong pangkalahatang puna, mungkahi, sariling pananaw at rekomendasyon (hal. Dapat ba o hindi na panoorin ang pelikula).

16