You are on page 1of 61

Ngayon ay pag-uusapan natin sa presentasyon na ito ang mga sistema ng pagsasama-sama o paguugnay-ugnay ng mga salita upang bumuo ng pangungusap.

Sa payak na payak na paraan ay tatalakayin natin ang ibat ibang balangkas ng mga batayang pangungusap sa Filipino at kun papaanong ang mga itoy mapapalawak.

Ang pangungusap ay isang sambitlang (tumutukoy sa mga iisahin o dadalawahing pantig na nagpapahayag ng matinding damdamin) may patapos na himig sa dulo. Ang patapos na himig na ito ang nagsasaad na naipahayag na ng nagsasalita ang isang diwa o kaisipang nais niyang ipaabot sa kausap. Ito rin ang lipon ng mga salita na nagpapahayag ng buong diwa. Binubuo ito ng panlahat na sangkap, ang panaguri at ang paksa subalit buo ang diwa.

1.

Nanay!
Ang unang halimbawa ay panawag. Naipapahayag ng sambitlang ito nag nais ng nagsasalita na tawangin ang kanyan ina.

2. Aray!
Ang ikalaway nagsasaad ng damdamin. Sa sambitlang itoy para na ring sinabi ng nagsasalita ang: Nasaktan ako.
Ang ikatlo, bawat bating panlipunan tulad nito ay nauunawaan na rin ng pinag-uukulan na bumabati sa sinasabihan. Ang ikaapat, ang pangungusap na ito y halimbawa ng mga sambitlang may panaguri (isang bahagi ng pangungusap o pananalita) sa paksa. Ang ikalima, katulad ito ng Marami ang pook na magaganda sa Pilipinas. Maaaring sa mabilis na pagbigkas ay nagkakaroon ng asimilasyon sa mga salitang marami at ang kayat magiging maraming.

3. Magandang umaga po.

4. Umuunlad ang bayan.

5. Maraming magagandang pook sa Pilipinas.

May mga pangungusap na binubuo ng dalawang panlahat na sangkap: panaguri at paksa.


Paksa ang bahaging pinagtutuunan ng pansin sa loob ng pangungusap. Nasa paksa ang pokus ng sinabi sa loob ng pangungusap. Sa ating pagsusuri, ang simuno ay tinatawag nating paksa (topic) sapagkat higit na angkop ang salitang paksa sa tunay na kahulugan ng kinakatawan nitong bahagi ng pangungusap.

Ang paksa ay maaring maging tao, hayop, bagay, lugar o pangyayari na gumaganap ng kilos o pinagtutuunan ng diwang isinasaad sa pandiwa. Mayroon din namang paksa na sa kahulugan ay siyang layon ng kilos na isinasaad sa pandiwa.

1. Nag-aalaga si Inang ng mga baboy at manok.


Ang paksa ay Inang. Sa kahulugang pansemantika, ito ay ang gumaganap ng kilos na isinasaad sa pandiwang nag-aalaga. Sa ikalawa, ang paksa ay simbahan na isang lugar. Ang pangungusap na ito ay nagsasaad na ang ate ng nagsasalita ay pinuntahan ang simbahan.

2. Ang simbahan ay pinuntuhan nila ate.

3. Ang pasko ay malapit na.


Sa ikatlo, ang paksa ay ang pangyayari na pasko.

1. Inaalagaan ni Inang ang mga baboy at manok na iyan.


Sa halimbawang ito, ang paksa ay baboy at manok. Ang mga salitang ito ay layon ng kilos na isinasaad sa pandiwang inalagaan. Sa kahulugang pansemantika, ang mga salitang ito ang tumatanggap ng biyayang bunga ng kilos ng pandiwa. Kung ang pandiwang inaalagaan ay gagawing nag-aalaga, ang mga salitang baboy at manok ay magiging tuwirang-layon ng pandiwa.
Sa ikalawa, ang paksa ay asong kalye. Ang mga salitang layon ng kilos na isinasaad sa pandiwang dinadakip. Sa kahulugang pansemantika, ang mga salitang ito ang tumatanggap ng biyayang bunga ng kilos ng pandiwa. Kung ang pandiwang hinuhuli ay gagawing nag-huhuli, ang mga salitang asong kalye at magiging tuwirang layon pandiwa.

2. Hinuhuli nila kuya ang mga asong kalye.

Mayroon tayong ibat ibang uri ng panguri: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Panaguring Pangngalan Panaguring Panghalip Panaguring Pang-uri Panaguring Pandiwa Panaguring Pang-abay Panaguring Pawatas

Bawat uri ay maaring buuin ng isa o higit pang salita o ng isa o higit pang parirala.

Maipapakita sa pamamagitan ng mga sumusunod na balangkas ang mga uri ng panaguri

Bigyang-halimbawa natin ang mga uri ng panaguri.

1.
2.

Luntiang Rebolusyon ang paksa ng pulong.


Tungkol sa pagbabayad ng buwis ang editoryal ngayon.

1. 2.

Siya ang puno ng barangay. Kayong mga kalabat namin ang aming inaasahan sa kilusang ito.

1.
2.

Malinamnam ang manggang hinog.


Mainam sa kalusugan ang klima sa Pilipinas.

1. 2.

Nagsasaka siya. Nagsasaka sa mga gilid ng bundok ang mga Ifugao.

1.
2.

Bukas ang alis ng mga turista


Ganito ang pagluluto ng paborito mong ulam.

1. 2.

Magbasa (ng komiks) ang kinalilibangan ng Lola. Manggamot ang naging trabaho niya sa ngayon.

Ang panaguring panghalip ay maaaring (a) panghalip na panao, o (b) panghalip na pamatlig. Panghalip na panao yaong inihahalili sa pangngalang pantangi. Halimbawa:
Siya ang puno ng barangay.

Panghalip na pamatlig yaong panghalip na nagtuturo ng isang tao o bagay. Halimbawa:


Ito ang babuyan ni Mang Jose.

Ang panaguring pang-uri ay maaaring isang salita o isang parirala. Halimbawa:


1. Mabuti ang batang may disiplina. 2. Para sa bayan ang kanyang balak.

Ang panaguring pandiwa ay yaong ang pinakamahalagang salita ay pandiwa. Makikilala ang pandiwa dahil sa impleksyon o banghay nito ayon sa aspekto. Halimbawa:
Nagtanim/Nagtatanim/Magtatanim ng gulay si Manuel.

Dalawa ang uri ng panaguring pandiwa: (a) yaong may komplimento o layon at (b) yaong walang komplimento o layon. Ang pag-uuring ito ay batay sa mga uri ng pandiwa.

May tatlong uri panaguring pandiwa: (a) pandiwang katawanin, (b) pandiwang ganap na paglipat at (c) pandiwang di-sapilitang palipat. Ang ikalawang uri ay matatawag na abosolutong palipat, samantalang ang ikatlo ay matatawag namang palipat na opsyunal.

Katawanin yaong pandiwang likas na di nangangailangan o di malalagyan ng tuwirang layon. Halimbawa:


1. Gumising siya ng maaga kangina. 2. Kumulo ang tubig.

Ganap na palipat yaong pandiwang laging may kasamang tuwirang layon. Sa ganirong uri ng pandiwa ay hindi maaaring alisin ang tuwirang layon ng hindi masisira ang kabuuan ng diwa ng pangungusap. Halimbawa
1. Nagpatay ng baboy si Mang Gusting.

2. Nagpatakbo ng sasakyan si Mang Tiago.

Di sapilitang palipat yaong maaaring mayroon o walang kasamang tuwirang layon. Halimbawa:
1. Kumain siya. 2. Kumain siya ng pansit luglog sa palengke.

a) Pangngalang Pantangi 1. Ngalan ng Tao Tinawag ng guro si Nestor.

2. Ngalan ng Bagay Inawit ni Pilita ang Dahil sa Iyo.


3. Ngalan ng Pook Dinarayo ng mga turista ang Antipolo. 4. Ngalan ng Pangyayari Pinagdiriwang ng bayan Araw ng Kalayaan.

b) Pangngalang pambalana 1. Ngalan ng Tao Tinawag ng guro ang mag-aaral. 2. Ngalan ng Bagay Inawit ni Pilita ang awit na gustong-gusto mo. 3. Ngalan ng Pook Kinawiwilihan ng mga turista ang magagandang pook sa Pilipinas 4. Ngalan ng Pangyayari Ipinagdiwang ni Celia ang kanyang kaarawan. c) Panghalip 1. Panao Tinawag siya ng guro.

2. Pamatlig Inilagay niya roon ang bulaklak

Ang pangngalang ginagamit na panaguri ay maaaring may dalawang uri: (a) tiyak at (b) di-tiyak. Tiyak kapag ang pang-ngalang ginagamit na panaguri ay pantangi. Halimbawa:
Si G. Perez ang pangulo ng kapisanan.

Di-tiyak naman kapag ang ginagamit na panaguri ay pambalana, maliban kung may kasamng panghalip na pamatlig. Halimbawa:
1. Ginto ang alahas. 2. Tao ang may isip.

Halimbawa ng mga panaguring tiyak dahil may panghalip na pamatlig:


1. Ganitong aklat ang hinahanap niya. 2. Ang paborito niyang pagkain ay ang gulay na ito.

Ang tatlong uring ito ng pandiwa, kung ginagamit na panaguri sa loob ng pangungusap, ay maipakikilala sa mga sumusunod na sanga-sangang balangkas.

Tulad ng panaguri, mauuri rin ang mga paksa, ayon kung anong bahagi ng panalita ang ginagamit. Ito ang: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Paksang Pangngalan Paksang Panghalip Paksang Pang-uri Paksang Pang-abay Paksang Pandiwa Paksang Pawatas

Ang mga paksang ito ay katulad din sa mga uri ng panguri.

Maipapakita sa pamamagitan ng mga sumusunod na balangkas ang mga uri ng panaguri

Bigyang-halimbawa natin ang mga uri ng paksa.

1.
2.

Sumusulat ng talambuhay ang pinuno.


Naghihintay ng ulang ang mga magsasaka.

1. 2.

Kami ay delegasyon ng Pilipinas. Sila ay gumagawa ng mga sasakyang pangkalawakan.

1.
2.

Hinahangaan ang matatalino.


Kapuri-puri ang mga masisipag.

1. 2.

Huwag mong gambalain ang nananalangin. Mahuhusay ang mga namumuno.

1.
2.

Ang dito ay maghintay muna.


Ang doon ay pasulungun agad.

1. 2.

Hilig niya ang magtinda. Kinalilibangan ko ang magbasa.

Dapat pansining ang pang-uri, pangabay, pandiwa o pawatas na ginagamit na paksa ay gumaganap ng tungkulin ng isang pangngalan.

Ang panguri ay maaaring buuin ng isang salita, isang parirala o isang sugnay.

Ang panaguring isang salita lamang ay maaaring pangngalan, panghalip, pang-uri, pang-abay, pandiwa o pawatas. Sa sinabing isang salita ay hindi isinasama ang mga pananda.

Ang panaguring parirala ay maaaring pariralang pang-ukol o pariralang pawatas na gumaganap ng tungkulin ng pangngalan, pang-uri o pang-abay.

Pariralang Pang-ukol 1. Hinggil sa pagpapabahay sa mahihirap ang kumperensya kahapon. Pariralang Pawatas 1. Mag-aral magmaneho ng awto ang aasikasuhin niya ngayong bakasyon.

Maaari ring gamiting panaguri ang sugnay. Gumaganap ang sugnay ng tungkulin ng pangngalan.

Panaguring Sugnay 1. Ang sinabi niya ay ipapadala raw kami sa Malaysia.

Ang mga uri ng panaguri sa itaas ay mga payak na panaguri. Payak sapagkat may iisa lamang salita, parirala o sugnay. Kapag may dalawa o higit pang salita, parirala o sugnay na pinag-uugnay ng pangatnig, ang panaguri ay sinasabing tambalan.
Panaguring Tambalang Pangngalan 1. Ang inutusan ko ay si Bong at si Mike. Panaguring Tambalang Parirala 1. Hinggil sa kalusugan at tungkol sa wastong pagkain ang nilalaman ng mga artikulo. Panaguring Tambalang Sugnay 1. Ang iniutos niya ay samahan mo kami sa sine at ipasyal mo kami sa Rizal Park.

Ang paksa ay maaari ring buuin ng isang salita, isang parirala o isang sugnay. Tulad ng panaguri, ang paksang iisahing salita ay ginagamitan ng isang pangngalan, panghalip, pang-uri, pang-abay, pandiwa o pawatas.
Paksang Iisahing Salita: 1. Sila ay bibigyan ng seminar tungkol sa pagpaplano ng pamilya.

Maaari ring buuin ng pariralang pang-ukol o pariralang pawatas ang paksa

Paksang Pariralang Pang-ukol: 1. Ang para sa amin ay sa inyo na.


Paksang Pariralang Pawatas: 1. Nakawiwili ang paghuni ng ibon sa parang. Paksang Sugnay: 1. Na mayaman sa likas na kayamanan ang Pilipinas ay hindi mapasusubalian..

Payak na simuno ang mga uri ng simuno sa itaas. Kapag ang simuno ay may dalawa o higit pang salita, parirala, o sugnay, ang simuno ay tambalan

Simunong Tambalang Salita: 1. Si Balagtas at si Husing Sisiw ay mga makatang Pilipino. 2. Kahanga-hanga ang mabait, matalino at masipag.

Simunong Tambalang Parirala: 1. Ang hinggil sa linggwistika at kasaysayan ay hindi pa tinatalakay sa pulong. 2. Libangan ng kanyang maybahay ang magbasa ng mga magasing tagalog o manood ng pelikulang tagalog.

Simunong Tambalang Sugnay: 1. Kung ikaw ay mag-aaral o ikaw ay magbabakasyon ngayong tag-init ay pasyahan mo na. 2. Natitiyak ni Danilo na may tao sa bahay ngunit walang tao sa bakuran.

Sa Filipino ay may mga pangungusap na walang paksa. Nasa ibaba ang halimbawa ng mga pangungusap na walang paksa.

Ang mga pangungusap na eksistensyal ay nagpapahayag ng pagkamayroon ng isa o higit pang tao, bagay, atb. Pinangungunahan nito ng may o mayroon. a) May mga turista ngayon sa Liliw. b) Mayroong ganito rito.

Nagpapahayag ng damdamin ng paghanga ang ganitong pangungusap. a) Kay ganda ng tanawin ng Pilipinas! b) Ang tapang mo pala!

Ang mga sambitlang tinutukoy ay mga iisahin o dadalawahing pantig na nagpapahayag ng matinding dadamdamin. a) Ay! b) Aray!

Nagsasaad ng oras o uri ng panahon ang mga ganitong pangungusap.


a) Alas-dos na.

b) Mainit ngayon.
c) Umuulan. d) Maaga pa.

Mga pagbati, pagbibigay-galang, atb., nakagawian na sa lipunang Pilipino.

a) Magandang umaga po.


b) Tao po. c) Mano po. d) Salamat po.

Ang panaguri at paksa ay panlahat na bahagi ng pangungusap. Ang bawat isa sa dalawang panlahat na mga bahaging ito ay maaaring buuin pa ng mga maliliit na bahagi. Napapalawak ang pangungusap dahil sa mga maliliit na bahaging ito. Ang mga pampalawak ng mga pangungusap ay (1) Paningit, (2) Panuring (Pang-uri at Pang-abay), (3) Pamuno at mga kaganapan.

Mga paningit o ingklitik ang tawag natin sa mga katagang isinasama sa mga pangungusap upang higit na maging malinaw ang kahulugan nito.
Narito ang talaan ng ating mga paningit ba kasi kaya daw/raw din/rin ho lamang/lang man muna na naman nga pa pala po sana tuloy yata

Ang mga paningit ay may tiyak na posisyon sa loob ng pangungusap. Karaniwang ang paningit ay kasunod ng unang salitang may diin sa loob ng pangungusap. Ang mga katagang ka, ko, at mo ay maaaring manguna sa mga paningit. Mga paningit na panghalip ang tawag sa mga ito.

Narito, samakatuwid, ang tuntunin sa wastong paggamit ng mga paningit.


1. Unang salitang may diin + paningit 2. Unang salitang may diin + ka/ko/mo + paningit

1. Unang salitang may diin + paningit a) Ang bata na ang tawagin mo. b) Hindi naman kayo matuloy ay dapat kang maghanda.

2. Unang salitang may diin + ka~ko~mo + paningit


a) Bakit ka nga ba hindi dumating? b) Hinintay ko naman siya ngunit talagang hindi siya dumating. c) Alam mo ba ang dahilan ng kanyang biglang pag-alis?

Sa ating talaan ng mga paningit ay mapapansing may mga paningit na malayang nagkakapalitan, tulad ng daw ~ raw at din ~ rin. Sa kolokyal na gamit, ang daw at raw, din at rin ay malayang nagkakapalitan kahit na sa anong kapaligirang ponemiko. Sa mga pormal na okasyon, may mga taong nagbibigay ng pagkakaiba sa gamit ng daw at raw, din at rin. Ang daw at din ay ginagamit kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig, maliban sa mga malapatinig na /w/ at /y/. Samantala ang raw at rin ay ginagamit naman kapag ang sinundang salita ay nagtatapos sa patinig o malapatinig na /w/ o /y/.

1. Malaki naman daw ang hinihingi mo kaya hindi ka niya napagbigyan.


2. Malaki raw ang hinihingi mo kaya hindi ka napagbigyan. 3. Swelduhan daw din ang ama niya. 4. Maswerte na rin naman ang batang iyon. 5. Buhay raw ang mga nakulong sa minahan. 6. Kalabaw raw ni kuya nag nawala.

Ang lamang ay pormal na anyong kolokyal na anyong lang.

1. Isasangguni po lamang namin sa tagapangulo ng komite ang hinggil sa mga suliranin ng mga kasapi. 2. Iabot mo lang sa akin ang peryodiko bago ka umalis.

Dalawang kategorya ng mga salita ang magagamit na panuring, ang pang-uri na panuring sa pangngalan o panghalip at ang pang-abay na panuring sa pandiwa, pan-uri o kapwa pang-abay. Narito ang ilang pangungusap na nagpapakita ng pagpapalawak sa pamamagitan ng mga pang-uri.

1. Batayang Pangungusap
Ang mag-aaral ay iskolar. 2. Pagpapalawak sa pamamagitan ng karaniwang pang-uri Ang matalinong mag-aaral ay iskolar.

3. Pagpapalawak sa pamamagitan ng pariralang panuring

a. Ang matalinong mag-aaral sa klase ko ay iskolar.

b. Ang matalinong mag-aaral ng kasaysayan ay iskolar.


c. Ang matalinong mag-aaral ng kasaysayan ay iskolar sa pamantasan. d. Ang matalinong mag-aaral ng kasaysayan ay iskolar ng pamahalaan sa pamantasan. e. Ang matalinong mag-aaral ng kasaysayan na magaling magtalumpati ay iskolar ng pamahalaan sa pamantasan

4. Pagpapalawak sa pamamagitan ng isang bahagi na panalita na gumaganap ng tungkuling ng pang-uri. a. Pangngalang ginagamit ng panuring

Ang mag-aaral na babae ay iskolar.

b. Panghalip na ginagamit na panuring Ang mag-aaral na babaing iyon ay iskolar.

c. Pandiwa na ginagamit na panuring Ang mag-aaral na babaing iyon na nagtatalumpati ay iskolar.

Bigyang-halimbawa naman natin ang mga pampalawak na pang-abay.


1. Batayang Pangungusap
Umalis ang mag-anak.

2. Pagpapalawak sa pamamagitan ng pang-abay na pamanahon Umalis agad ang mag-anak.

3. Pagpapalawak sa pamamagitan ng pang-abay na pamaraan

Patalilis na umalis agad ang mag-anak.

Ang ibat ibang uri ng kaganapan nang pandiwa ay mga pampalawak din ng pangungusap. Apat sa mga kaganapang ito: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kaganapang ganapan ng kilos ng pandiwa Kaganapang kagamitan sa kilos ng pandiwa Kaganapang sanhi Kaganapang direksyonal Kaganapang tagaganap Kaganapang layon

Bigyan halimbawa natin ang mga kaganapan ng pandiwa na ginagamit sa pagpapalawak ng pangungusap.
1. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang ganapan ng kilos ng pandiwa
Nagpiknik ang mag-anak sa tabing-dagat.

2. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang kagamitan sa kilos ng pandiwa


Sinugpo niya ang mga kulisap sa kanyang mga pananim sa pamamagitan ng bagong gamot na ito. 3. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang sanhi Yumaman siya dahil sa sipag at tiyaga.

4. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang direksyonal


Nagtanong si Baby Linda kay Ben. 5. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang tagaganap ng pandiwa Kinagalitan ni Aling Maria ang kanyang anak. 6. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang layon Namili ng mga alahas si Josefina. 7. Pagpapalawak sa pamamagitan ng kaganapang tagatanggap Nagluto si Pining para sa mga bata.

You might also like